RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY LOKALNEJ DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W RADOMIU

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY LOKALNEJ DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W RADOMIU Wykonawca Marcin J. Sochocki wraz zespołem: Tomasz Kasprzak opracowanie całości raportu końcowego, realizacja i opracowanie indywidualnych wywiadów pogłębionych; dr Marcin Jewdokimow opracowanie całości raportu końcowego, realizacja i opracowanie indywidualnych wywiadów pogłębionych, analiza materiałów zastanych; dr Sławomir Mandes opracowanie wywiadów kwestionariuszowych. Zamawiający Stowarzyszenie MONAR w ramach projektu systemowego 1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej, w zadaniu nr 4 w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi, w tym opracowanie modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności. Warszawa, styczeń 2012

2 2 Spis treści 1. Wstęp... 5 a) Cele główny oraz cele szczegółowe... 5 b) Zakres realizacji diagnozy Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego (DR) Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego... 8 Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) a) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez MOPS.. 10 b) Bezdomność jako fakt analizowany c) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności d) Opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności e) Konkretne formy działań z bezdomnymi Osadzenie systemu wsparcia w szerszym programie pomocy Współpraca przy rozwiązywaniu problemu bezdomności e) Finanse Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów a) Znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit b) Ocena skali zjawiska bezdomności w Radomiu zdaniem respondentów c) Charakter bezdomności i dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie d) Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi) a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej d) Współpraca międzyinstytucjonalna e) Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym f) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie... 42

3 3 7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne a) Charakterystyka badanej grupy b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych a. Poziom obłożenia systemu wsparcia b. Działanie systemu wsparcia c. Ocena placówki c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna bezdomnych a. Położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa Różne zachowania społeczne c. Sytuacja finansowa d) Sytuacja prawna e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych a. Patologie społeczne b. Kapitał społeczny c. Wsparcie społeczne c. Dobrostan psychiczny f) Sytuacja zdrowotna g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności a. Wychodzenie z bezdomności b. Przyczyny bezdomności Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym a) Zakres prewencji b) Zakres pomocy sprofilowanej c) Rozwiązania systemowe ANEKS Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych Kwestionariusz raportu z wywiadu indywidualnego Ankieta IDI Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną... 90

4 4

5 5 1. Wstęp a) Cele główny oraz cele szczegółowe Prezentowany poniżej raport ma na celu przedstawienie wyników badania diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym w Radomiu. Jak czytamy w przygotowanej metodologii badania, bezpośrednim efektem prowadzonych badań będzie raport, który z jednej strony w sposób ogólny opisze skalę i charakter problemu bezdomności występującej na terenie partnerstwa lokalnego, z drugiej zaś dokona analizy realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych: pokaże zasoby, którymi partnerstwo dysponuje, opisze instytucjonalne zależności, zanalizuje słabe i mocne strony systemu 1. Tak rozumiany cel ogólny rozbija się na następujące cele szczegółowe: diagnoza dostarczy Partnerstwom Lokalnym aktualną, przeprowadzoną w sposób zobiektywizowany, analizę pokazującą system wsparcia osób bezdomnych, [ ] diagnoza będzie punktem odniesienia dla ekspertów, [ ] diagnoza ma wskazywać potencjalne luki w systemie wsparcia osób bezdomnych, [ ] diagnoza będzie dokumentem, który Partnerstwa otrzymają do własnego użytku, diagnoza może być punktem odniesienia do oceny przygotowanych modeli wychodzenia z bezdomności 2. b) Zakres realizacji diagnozy Badanie zostało zrealizowane zgodnie z metodologia przygotowaną przez Zespół Badawczy działający w ramach Projektu nr 1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej zadanie nr 4 w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności ( Zapytanie ofertowe 14/2011/GSWB ). W ramach prezentowanej tu diagnozy wykonano: - 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych, - analizę materiałów zastanych (16 dokumentów wymienionych w Aneksie), 1 Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym, s Ibidem

6 6-24 wywiady kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi (osoby przebywające w Domu dla Bezdomnych Mężczyzn, w Domu dla Bezdomnych Kobiet oraz w Noclegowni), Celem realizacji indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) jest zobrazowanie opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności ewentualnie dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywności działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany) 3. Celem analizy treści (źródeł wtórnych DR) jest odpowiedź na pytanie, jak kształtuje się problem bezdomności w świetle oficjalnych dokumentów będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego 4. W szerszym planie chodzi więc o stwierdzenie, na ile problem bezdomności zakorzeniony jest w lokalnych dokumentach gmin wchodzących w skład zawiązanego Partnerstwa Lokalnego 5, co pozwoli na lepsze ukontekstualnienie rekomendacji dla Partnerstw, których wypracowanie stanowi nadrzędny cel całego raportu. To ogólne pytanie rozbite zostało na pytania szczegółowe 6, odpowiedź na które strukturyzuje logikę dalszej analizy. Celami szczegółowymi prowadzonych badań staje się próba odpowiedzi na następujące pytania: 3 Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym, s Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym, s Ibidem 6 Ibidem, s oraz s. 28.

7 7 a) czy w materiałach są odniesienia do dokumentów strategicznych i programowych, np. Strategia Rozwoju Kraju, Strategia Rozwoju Województwa, POKL, RPO, itp.? b) czy w analizowanych dokumentach zawarto propozycje działań wobec bezdomnych w zakresie pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji oraz zdrowia? c) jak kształtuje się problematyka bezdomności na przestrzeni określonego czasu powstawania różnorodnych dokumentów? d) jakie są aktualnie ponoszone środki finansowe związane z problemem bezdomności? e) jaki rodzaj pomocy świadczony jest osobom bezdomnym na terenie zawiązanego Partnerstwa Lokalnego? f) w jaki sposób były wypracowywane, promowane i wdrażane oficjalne dokumenty regulujące kwestie bezdomności? 7 Analiza prowadzona jest za pomocą techniki analizy treści 8. Realizacja zestandaryzowanych wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi ma na celu, po pierwsze, zebrać informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych. Po drugie, badanie ma na celu dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji działającej na terenie partnerstwa 9. Badanie zostało przeprowadzone w okresie listopad-grudzień 2011 (wywiady indywidualne w dniach , wywiady kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi ). W ramach badania przeprowadzonych zostało 10 wywiadów z kluczowymi informatorami. W próbie znalazło się 5 kobiet i 5 mężczyzn w wieku od 32 do 65 lat. Badani reprezentowali istotne z punktu widzenia rozwiązywania problemów społecznych (a w szczególności bezdomności) instytucje publiczne i większości piastowali kierownicze stanowiska lub pełnili role koordynatorów projektów społecznych. 7 Ibidem, s Więcej: op. cit., s Ibidem, s. 31.

8 8 2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego (DR) Radom jest gminą miejską, mieszkańcy: (stan r.) 10. Bezrobotni (stan na 2010) , w tym mężczyźni; zatrudnieni (stan na 2010) ; obserwuje się wzrost liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych na przełomie ostatnich trzech lat ( ,9 proc., ,7 proc., ,2 proc., ale proc.). W 2010 roku z pomocy społecznej skorzystało łącznie środowisk /pod tym pojęciem należy rozumieć samotne osoby lub rodziny, które tworzą gospodarstwa domowe/, w których żyje osób, co stanowi około 10 % mieszkańców Radomia 12. W 2010 roku z zasiłków stałych skorzystało 1644 osoby, a okresowych Zasiłkami celowymi ogółem objętych zostało osób, a posiłek przekazano 4066 osobom. Z poradnictwa specjalistycznego MOPS skorzystało 1310 osób. W 2010 roku z instalacji wodociągowej korzystało 95,1% ogółu ludności, z kanalizacji 89%, a z gazu 83,5 % ,9% mieszkań wyposażonych było w 2010 roku w wodociąg, 91,3% w łazienkę, a 84,8% w centralne ogrzewanie. Obecnie ok osób w Radomiu oczekuje na klucze, z tego 800 na mieszkanie socjalne. Gmina posiada 2011 rok 4896 lokali w tym 1148 to lokale socjalne. Gmina buduje głównie mieszkania socjalne. Pomiędzy 2004 a 2010 wybudowała lub zaadaptowała 735 mieszkań w tym 685 socjalnych Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego Jak wynika ze Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych (Radom, na lata ) oraz Sprawozdania MOPS Radom za rok 2010, głównym problemem społecznym miasta Dane GUS dla powiat m. Radom. 12 Sprawozdanie MOPS Radom 2010, s Dane GUS dla powiat m. Radom. 14 Dane z IDI.

9 9 jest bezrobocie 70 proc. korzystających z pomocy społecznej to bezrobotni 6526 środowisk w 2010 roku 15. Wnioskując na temat hierarchii problemów społecznych z zakresu świadczeń pomocy społecznej, na drugim miejscu za bezrobociem znalazła się niepełnosprawność (31 proc.), następnie bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa (14 proc.), dalej długotrwała choroba (12 proc.), alkoholizm (6 proc.), ochrona macierzyństwa (7 proc.) i dopiero w następnej kolejności bezdomność (1,6 proc.) 16. W Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wskazuje się na następujące problemy społeczne: niezaspokojenie potrzeb mieszkaniowych mieszkańców 17, dominacja wśród bezrobotnych osób długotrwale bezrobotnych i bez prawa do zasiłku 18. Jak czytamy w Sprawozdaniu MOPS Radom 2010, choć liczba świadczeń spadła w porównaniu do poprzedniego roku, to jednak nie można tego faktu traktować jako dowodu na znaczącą poprawę sytuacji mieszkańców miasta. Nadal bowiem około 10% z nich znajduje się w bardzo trudnej sytuacji i nie jest w stanie zaspakajać podstawowych potrzeb we własnym zakresie. Świadczona pomoc, podobnie jak w latach poprzednich, nie była adekwatna do rzeczywistych potrzeb osób i rodzin ubiegających się o pomoc 19. Na tle innych problemów społecznych w Radomiu problem bezdomności jest traktowany jako zjawisko marginalne. W ujęciu ilościowym liczba świadczeń pomocy społecznej związanych z bezdomnością znalazła się na przedostatnim miejscu w 2010 roku, przed trudnościami w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą (główne powody to: bezrobocie pierwsze miejsce, bezdomność drugie) Ibidem 16 Ibidem 17 Strategia, s Ibidem, s Sprawozdanie MOPS Radom 2010, s Sprawozdanie, s. 10.

10 10 Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych Kluczowe osoby, z którymi przeprowadzone zostały indywidualne wywiady pogłębione, wskazują, że głównymi problemami społecznymi Radomia są bezrobocie, alkoholizm, ubóstwo i przestępczość (rozmówcy nie hierarchizują tych problemów, gdyż postrzegają je jako problemy sprzęgnięte). Problem bezdomności jest na tym tle postrzegany jako skutek dwóch wcześniej wskazanych problemów. Reprezentatywna dla takiej hierarchii jest wypowiedź Rozmówcy nr 6, który stwierdza: największe problemy gminy to bezrobocie, ogólne ubóstwo, alkoholizm i właśnie bezdomność. 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) a) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez MOPS Na podstawie omawianych dokumentów można oszacować skalę bezdomności wg danych MOPS. Wynika z nich, że w 2010 roku udzielono schronienia w 241 przypadkach (dane dla placówki prowadzonej przez MOPS Dom dla Bezdomnych Mężczyzn oraz Caritas Dom dla Bezdomnych Kobiet, Noclegownia), liczba posiłków 190 (łącznie dla obu Domów), zasiłki 238. Kwoty na zasiłki okresowe w 2010 roku wyniosły ,62 pln. Tylko w przypadku 151 środowisk 21 korzystających ze świadczeń MOPS w Radomiu przyczyny korzystania ze świadczeń to bezdomność 22. b) Bezdomność jako fakt analizowany W analizowanych dokumentach zjawisku bezdomności na terenie Radomia poświęca się mało miejsca. W Statucie Miasta Radom nie wspomina się o zjawisku bezdomności 23. O problemie tym wspomina się w schemacie organizacyjnym MOPS Radom, w którym wyszczególniony jest Dom dla Bezdomnych (Dom dla Bezdomnych Mężczyzn). Od 2010 roku Dom dla Bezdomnych Kobiet i Noclegowania prowadzona jest przez Caritas. Bezpośrednio o 21 czyli samotne osoby lub rodziny, które tworzą gospodarstwa domowe. 22 Sprawozdanie roczne MOPS w Radomiu, s

11 11 zjawisku bezdomności wspomina się w Statucie MOPS w Radomiu jednym z celów działania instytucji jest przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu 24 oraz sprawienie pogrzebu osobom bezdomnym 25. O problemie tym wspomina się w tym dokumencie też pośrednio: np. jednym z celów działania MOPS jest udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym 26. Wskazuje to na instytucjonalne rozpoznanie zjawiska bezdomności przez tę instytucję. Z kolei w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata oraz o zjawisku wspomina się mało. Kwestia poruszana jest w kontekście diagnostycznym zwraca się uwagę, że rosnące w Radomiu bezrobocie staje się przyczyną wzrostu skali zjawiska bezdomności, jak również w kontekście przeciwdziałania zjawisku. Trzecim kontekstem wzmiankowania o zjawisku w tych dwóch dokumentach jest analiza świadczeń OPS w stosunku do tej grupy. Tak więc, we wzmiankowanych Strategiach zjawisko bezdomności traktowane jest jako jeden z problemów społecznych, biorąc pod uwagę ilość poświęconego mu miejsce nie najważniejszy, ani nawet nie jeden z ważniejszych. Wniosek ten nie dziwi, biorąc pod uwagę fakt, że w 2010 roku MOPS udzielił schronienia w 241 przypadkach, a miasto liczy 225 tys. mieszkańców. Ilościowo patrząc jest to problem marginalny. c) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności W omawianych dokumentach podjęto ograniczoną analizę struktury i stanu bezdomności, wyłącznie w odniesieniu do bezdomnych korzystających z instytucjonalnej pomocy. Diagnoza zjawiska w analizowanych dokumentach sprowadza się prawie wyłącznie do analiz na podstawie danych MOPS oraz podległych mu instytucji (domy dla bezdomnych), 24 Par. 7, pkt. g) Statutu MOPS Radom. 25 Ibidem, pkt. o) 26 ibidem, pkt. c)

12 12 sprawozdawanych w tabeli, a obecnych w takich dokumentach, jak Strategia oraz Sprawozdanie z działalności MOPS. Poza tym, analiza osób korzystających z pomocy MOPS w zakresie bezdomności przedstawiona jest w ofercie Partnerstwa, w którym to dokumencie zamieszczone są najbardziej szczegółowe dane. Do przytoczonych powyżej informacji, dodać można dane ze Sprawozdania, w którym informuje się, że w Domu dla Bezdomnych Mężczyzn w 2010 roku w okresie zimowym tymczasowe miejsca noclegowe (jest ich 40) były wykorzystane w 100 proc. 29 oraz że łącznie jednostki zapewniające schronienie osobom bezdomnym dysponowały 97 stałymi miejscami, co zaspakaja aktualne potrzeby. W 2009 roku schronieniem objęto 100 mężczyzn 30. Brak informacji na temat wszystkich osób bezdomnych przebywających na terenie miasta. W większości przypadków bezdomność spowodowana jest uzależnieniem od alkoholu, chociaż bezdomni jako główną przyczynę wskazują eksmisję (75 przypadków) spowodowaną brakiem dochodów. W 13 przypadkach przyczyną pobytu w placówce był brak możliwości powrotu w miejsce zamieszkania po opuszczeniu zakładu karnego, w 9 zdarzenie losowe (pożar), a w 2 przypadkach były to osoby, które opuściły placówkę opiekuńczo-wychowawczą. Wśród osób bezdomnych było 76 mężczyzn i 25 kobiet, w tym matki z dziećmi (w placówce przebywało 9 dzieci). Większość osób bezdomnych (41) jest po rozwodzie, 36 osób nie zawierało związku małżeńskiego, 11 osób pozostaje w związku małżeńskim, a 13 to wdowy i wdowcy. Bardzo niski jest poziom wykształcenia osób bezdomnych, większość z nich (81 osób) legitymuje się wykształceniem podstawowym i zawodowym, średnie wykształcenie posiada 16 osób, a wyższe 4 osoby. Źródłem utrzymania osób przebywających w placówce w większości są świadczenia rodzinne, fundusz alimentacyjny lub zasiłki z pomocy społecznej (92 osoby), 3 osoby pobierają rentę, 5 osób jest na emeryturze, 1 osoba pracuje, 53 osoby były zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy. Stosunkowo duża liczba, bo aż 34 osoby, miały orzeczony stopień niepełnosprawności (25 umiarkowany, 3 znaczny). Niepokojącym jest długość przebywania w placówce: 32 osoby przebywały powyżej 4 lat, 21 osób od 2 do 4 lat, 10 osób do 2 lat, pozostałe 29 Strategia , s Ibidem

13 13 około 1 roku. Tak długie przebywanie w placówce wynika z jednej strony z braku możliwości uzyskania własnego mieszkania, czy pracy, z drugiej strony z lęku przed koniecznością podjęcia normalnego życia: znalezienia pracy, utrzymania mieszkania, itp. Bardzo szybko część osób przyzwyczaja się do zabezpieczenia swoich potrzeb w stopniu minimalnym, czyli wystarczy dach nad głową, posiłek, ubranie. W wyniku podejmowanych działań 13 osób otrzymało lokal socjalny, a 11 podjęło pracę. Podsumowując powyższe dane można przyjąć, że typowa osoba bezdomna korzystająca z pomocy MOPS to mężczyzna w wieku powyżej 50 lat, bezrobotny lub z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności 31. W Strategii odnajdujemy dodatkowo obserwację dotyczącą wpływu rosnącej liczby osób bezrobotnych na liczbę osób bezdomnych. Tak wysokie bezrobocie pociąga za sobą wiele niekorzystnych zjawisk społecznych takich jak: ubóstwo, bezdomność, uzależnienia, przemoc, przestępczość, utrata poczucia bezpieczeństwa, bezradność życiowa, napięcia społeczne, pogorszenie stanu zdrowia 32. Jak wynika z powyższego podrozdziału diagnoza oparta jest prawie w całości na danych MOPS oraz podległych mu instytucji. Odmienną metodą jest analiza, która wskazuje na korelację skali zjawiska bezdomności ze wzrostem liczby osób bezrobotnych. Nie wiadomo jednak, na podstawie jakiej metody analizy wyciągnięte te wnioski. W danych dokumentach wskazuje się wyłącznie na jedną przyczynę bezdomności i jest nią bezrobocie. Tak wysokie bezrobocie pociąga za sobą wiele niekorzystnych zjawisk społecznych takich jak: ubóstwo, bezdomność, uzależnienia, przemoc, przestępczość, utrata poczucia bezpieczeństwa, bezradność życiowa, napięcia społeczne, pogorszenie stanu zdrowia 33. Wydaje się, że tak ograniczona diagnoza przyczyny omawianego zjawiska wiąże się z szerszym brakiem jego diagnozy w Radomiu. W analizowanych dokumentach brak informacji na temat systemu monitoringu. Dane zbiera wyłącznie MOPS i Caritas i dotyczą one prowadzonych przez nie placówek. 31 Oferta Partnerstwa Radom, s Strategia , s Ibidem, s. 11.

14 14 d) Opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności Instytucje zajmujące się zjawiskiem bezdomności to w pierwszej kolejności MOPS w Radomiu (Dom dla Bezdomnych Mężczyzn) oraz Caritas (Dom dla Bezdomnych Kobiet, Noclegowania). Profilaktyka W analizowanych dokumentach o profilaktyce bezdomności wspomina się wyłącznie w kontekście programu terapeutyczno-edukacyjnego dla osób uzależnionych i współuzależnionych od alkoholu 34. Z wywiadów indywidualnych wynika natomiast, że profilaktyka bezdomności jest trudnym i czaso- oraz kosztochłonnym działaniem. W praktyce wiąże się z realizacją profilaktyki alkoholowej (praktycznie wszyscy badani podkreślali związek bezdomności z problemem alkoholowym bezdomność w przytłaczającej części wynika z choroby alkoholowej). Interwencja W analizowanych dokumentach wskazuje się na szereg działań związanych z łagodzeniem skutków bezdomności. Po pierwsze, o interwencji mówi się w danych dokumentach w odniesieniu do działań planowanych w Strategii Wskazuje się na zabezpieczanie gorącego posiłku osobom tego pozbawionym, w szczególności osobom starszym i osobom bezdomnym 35, co wskazywane jest jako sposób realizacji pierwszego celu strategicznego: celem działań jest zabezpieczenie środków materialnych na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych osób i rodzin (pomoc materialna, rzeczowa i usługowa) 36. Z kolei w odniesieniu do celu strategicznego nr 3, czyli tworzenia lub uzupełniania infrastruktury socjalnej, wskazuje się na utworzenie mieszkań chronionych, w szczególności dla wychowanków placówek opiekuńczowychowawczych, rodzin zastępczych, osób bezdomnych oraz opuszczających zakłady karne Oferta Partnerstwa Radom, s Strategia , s Ibidem, s Ibidem, s. 35.

15 15 W Strategii na lata wspomina się dodatkowo: Zwiększenie bazy noclegowej dla osób bezdomnych, w formie odrębnej placówki dla rodzin 38 jako jedno z zadań w celu rozwiązywania problemów społecznych. Co ciekawe, w Strategii na następne lata wycofano się z tego zadania, jednak w dokumentach strategii na lata brak analizy uzasadniającej taką zmianę pozycjonowania zadań. Po drugie, na temat interwencji w stosunku do zjawiska bezdomności pisze się w dokumentach omawiających działanie MOPS (np. sprawozdanie z działalności, strona www MOPS). Na stronie www MOPS tak charakteryzuje się działalność domów dla bezdomnych: Domy zapewniają schronienie, jeden gorący posiłek dziennie, niezbędną odzież oraz pomoc pracownika socjalnego w rozwiązywaniu problemów bytowych i dążeniu do stabilizacji w tym zakresie. Ponadto w okresie jesienno-zimowym czynna jest noclegowania, która zapewnia schronienie zarówno mężczyznom, jak i kobietom 39. Wskazuje się również na możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia może być przyznany zasiłek celowy na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne. Osoba lub rodzina ma prawo do schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania, jeżeli jest tego pozbawiona 40. Po trzecie, na temat charakteru interwencji pisze się na stronie www Caritasu, prowadzącego Dom dla Bezdomnych Kobiet. Wskazuje się tu na następujące formy pomocy: socjalną w odtworzeniu i skompletowaniu dokumentów, w celu złożenia ich do odpowiednich organów dla grupy inwalidzkiej, renty czy emerytury, otrzymaniu zapomogi finansowej z MOPS itp.; psychologiczną skierowanie do psychologa lub na terapię; terapeutyczną dla osób z problemem alkoholowym; materialną noclegi, żywność, odzież, środki czystości i higieny osobistej; w znalezieniu stałego miejsca pobytu w Domu Pomocy Społecznej, Zakładzie Opiekuńczo Leczniczym lub innych Placówkach 41. Jeśli chodzi infrastrukturę interwencji, to na terenie miasta funkcjonują dwie placówki 38 Strategia , s

16 16 dla bezdomnych. Dom dla Bezdomnych mężczyzn prowadzony przez MOPS oraz Dom dla Bezdomnych Kobiet prowadzony przez Caritas Diecezji Radomskiej. W okresie jesiennozimowym Caritas prowadzi dodatkowo noclegownię dla kobiet i mężczyzn [ ]. Na terenie miasta funkcjonują 4 jadłodajnie wydające w dni robocze gorący posiłek, ponadto w ramach programu PEAD wydawana jest żywność przez organizacje pozarządowe oraz zespoły charytatywne jak również działa Radomski Bank Żywności nieodpłatnie przekazujący pozyskaną żywność osobom potrzebującym 42. Integracja Kwestii wychodzenia z bezdomności w danych dokumentach poświęcone jest mało miejsca. Najwięcej informacji w odniesieniu do tego zagadnienia wskazanych jest w Ofercie Partnerstwa w odniesieniu do działań Caritasu patrz dalej. Uszczegóławiając te kwestie. Po pierwsze, wskazać można na indywidualne programy wychodzenia z bezdomności o takim czytamy przy omówieniu działalności Domu dla Bezdomnych Mężczyzn: osoba bezdomna może zostać objęta indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności, polegającym na wspieraniu osoby bezdomnej w rozwiązywaniu jej problemów życiowych, w szczególności rodzinnych i mieszkaniowych, oraz pomocy w uzyskaniu zatrudnienia 43. I dalej: Indywidualny program wychodzenia z bezdomności jest opracowywany przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej wraz z osobą bezdomną i podlega zatwierdzeniu przez kierownika ośrodka. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności, stosownie do potrzeb osoby bezdomnej, może uwzględniać wszelkie środki pomocy, jakimi dysponuje ośrodek pomocy społecznej realizujący program 44. MOPS realizował również program Stop bierności postaw na aktywność! (2010 rok) 21 na ok. 150 uczestników to osoby bezdomne. 42 Oferta Partnerstwa Radom, s

17 17 Po drugie, na stronie www Caritasu, prowadzącego Dom dla Bezdomnych Kobiet, czytamy o Radomskim Programie Wychodzenia z Bezdomności i Zapobieganiu Wykluczeniu Społecznemu i Mieszkaniowemu 45, jednak w żadnych innych dokumentach nie ma informacji na temat tego programu. Na stronie radomskiego Caritasu czytamy również o realizacji zadań w drodze konkursów ogłaszanych przez: a) Wojewodę Mazowieckiego na realizację zadania DZIAŁANIA AKTYWIZUJĄCE I WYRÓWNAWCZE NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH ORAZ OSÓB SZCZEGÓLNIE ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM b) Wojewodę Mazowieckiego na realizację zadania POWRÓT OSÓB BEZDOMNYCH DO SPOŁECZEŃSWA, c) Samorząd Województwa Mazowieckiego na realizację zadania WSPIERANIE GRUP SZCZEGÓLNEGO RYZYKA ZAGROŻONYCH DEZINTEGRACJĄ SPOŁECZNĄ I ZAWODOWĄ ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OSÓB BEZDOMNYCH, d) Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej na realizację zadania POWRÓT OSÓB BEZDOMNYCH DO SPOŁECZEŃSTWA 46. Brak jednak szczegółów tych działań w dostępnych dokumentach oraz źródłach internetowych. Warto podkreślić, że rozmówca z MOPS również nie potrafił podać żadnych informacji na temat charakteru tych działań. Bardziej precyzyjne dane na ten temat wskazane są w Ofercie Partnerstwa Radom 47 : Caritas Diecezji Radomskiej Działania aktywizujące i wyrównawcze na rzecz osób ,00 zł bezdomnych kobiet i kobiet z dziećmi Działania aktywizujące i wyrównawcze na rzecz osób Podjęcie próby wypracowania skutecznego lokalnego systemu bezdomnych 53 bezdomnych bezdomnych oraz pomocy i mężczyzn osób szczególnie aktywizacji osób zagrożonych zagrożonych wykluczeniem marginalizacją społecznym społeczną. Caritas Diecezji Radomskiej Powrót osób bezdomnych do społeczeństwa ,00 zł 14 bezdomnych kobiet 8 bezdomnych Poprawa pakietu działań osłonowych, Zakłada się że podana grupa osób skorzysta z pakietu Oferta Partnerstwa Radom, s. 5, 6, 7.

18 18 dzieci kierowanych do działań osłonowych; 23 bezdomnych wszystkich osób podopieczni mężczyzn bezdomnych uzyskają korzystających z świadczenia Domu dla z ubezpieczenia Bezdomnych oraz społecznego rozpoznanie (w razie potrzeby problemu i podejmą leczenie); zaproponowanie uzyskają lub najlepszych form odtworzą dokumenty pomocy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania; rozpoczną działania zmierzające do poprawy swojej obecnej sytuacji życiowej. Caritas Diecezji Radomskiej Wspierania grup szczególnego ryzyka ,00 zł 23 bezdomnych mężczyzn 14 bezdomnych kobiet Ograniczanie zjawiska wykluczenia społecznego Zmniejszenie skali zjawiska bezdomności. Zabezpieczenie zagrożonych i zawodowego minimum egzystencji dezintegracją osób bezdomnych. osób bezdomnych społeczną i oraz ich aktywizacja zawodową ze mająca na celu szczególnym pomoc w wyjściu z uwzględnienie bezdomności m osób bezdomnych Caritas Diecezji Radomskiej Powrót osób bezdomnych do społeczeństwa ,00 zł 14 bezdomnych kobiet 29 bezdomnych mężczyzn Poprawa warunków mieszkalnych oraz doposażenie Wykonanie niezbędnych i koniecznych prac remontowych Schroniska w stwarzających rzeczy niezbędne możliwości podjęcia do prawidłowego starań osób funkcjonowania bezdomnych do osób bezdomnych zmiany swojej w okresie sytuacji życiowej realizacji zadania oraz zapewnienie

19 19 w Domu dla minimum egzystencji Bezdomnych grupie osób bezdomnych korzystających z usług Domu dla Bezdomnych Caritas Diecezji Radomskiej Wsparcie i aktywizacja społeczna osób bezdomnych ,00 zł 31 kobiet 24 mężczyzn Pomoc osobom bezdomnym w powrocie do życia w społeczeństwie. Przywrócenie osób bezdomnych do życia w społeczeństwie Działania osłonowe i aktywizujące Caritas Diecezji Radomskiej Wsparcie i aktywizacja społeczna osób bezdomnych ,00 zł 40 kobiet 60 mężczyzn Wsparcie realizacji programów aktywizacji i wychodzenia z bezdomności Przywrócenie poczucia wartości pracy i celu życia. Po trzecie, osoby bezdomne podłączone są do programu Aktywność szansą na lepsze jutro 48, mającego na celu rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej. Mowa tu o podłączeniu, gdyż na planowanych 273 beneficjentów, tylko 2 osoby mają być osobami bezdomnymi. System wsparcia osób bezdomnych opisany w danych dokumentach skoncentrowany jest na działaniach interwencyjnych połączonych z indywidualną pomocą w wychodzeniu z bezdomności oraz programami integracyjnymi prowadzonymi przez Caritas. e) Konkretne formy działań z bezdomnymi Osadzenie systemu wsparcia w szerszym programie pomocy Strategia osadzona jest w ustawie z dnia 8 grudnia 2006 roku o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych Dz. 48

20 20 U poz z poźn. zmianami 49. Program Aktywność szansą na lepsze jutro realizowany jest w ramach VII priorytetu POKL. Brak jednak szerszego odniesienia do wskazanych w tytule podrozdziału dokumentów. Współpraca przy rozwiązywaniu problemu bezdomności Z analizowanych dokumentów wyłania się obraz sieci współpracy, w ramach której dominującym punktem jest MOPS. Partnerem są w tej sieci JST oraz instytucje podległe MOPS związane ze zjawiskiem bezdomności. Ważnym ogniwem jest również Caritas, prowadzący Dom dla Bezdomnych Kobiet i Noclegownię. Wydaje się, że Caritas, przejmujący działania w odniesieniu do bezdomności w Radomiu od MOPS-u (np. Dom dla Bezdomnych Kobiet i Noclegownię przejął w 2009 roku), urasta na głównego gracza w tym polu. e) Finanse Zasiłki celowe przekazane osobom bezdomnym przez MOPS w 2010 roku wynoszą 30 tys. PLN, z kolei okresowe ,62 PLN. Należy podkreślić, że MOPS Radom nie prowadzi wyliczeń finansowych w rozbiciu na osoby bezdomne (klientów MOPS). Jeśli chodzi o prowadzony przez MOPS Dom, to wydatki ponoszone na utrzymanie domu to zł. na utrzymanie budynku plus zakup energii, wody gaz wyniosły zł. 49 Ibidem, s. 51.

21 21 Kwestionariusz do analizy dokumentów zastanych Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Rodzaj wsparcia analizy Dane za rok SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4 Liczba bezdomnych 2. Udzielone świadczenia dział 2B liczba bezdomnych a) schronienie, Liczba B 241 b) posiłek, Liczba B 190 c) ubranie dla bezdomnych, Liczba B -Brak danych d) bilet kredytowany Liczba B Brak danych e) sprawienie pogrzebu, Liczba B 7 f) zasiłki, Liczba B 238 g) interwencja kryzysowa, Liczba B 8 h) praca socjalna Liczba B Pomoc dla opuszczających zakłady poprawcze, karne dział 2 C Liczba osób Liczba O 4. Ośrodki wsparcia dział 6A liczba jednostek a) noclegownie, Liczba J 1 b) schroniska, Liczba J Brak danych c) domy dla bezdomnych, Liczba J 2 d) jadłodajnie wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia Liczba J 4

22 22 e) mieszkania chronione, Liczba J Brak danych f) ośrodki interwencji kryzysowej, Liczba J 1 g) jednostki specjalistycznego poradnictwa Liczba J Brak danych 5. Ośrodki wsparcia dział 6B liczba jednostek a) noclegownie, Liczba J 1 b) schroniska, Liczba J Brak danych c) domy dla bezdomnych, Liczba J 2 d) jadłodajnie, Liczba J 4 e) mieszkania chronione, Liczba J Brak danych f) ośrodki interwencji kryzysowej wszystkie formy takiego poradnictwa Liczba J 1 g) jednostki specjalistycznego poradnictwa Liczba J Brak danych Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Rodzaj wsparcia Analizy Dane za rok 2010 SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS 1. LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych podać wszystkich pracowników pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB. b) Streetworkerów podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO Osoby Osoby 1 pracownik socjalny 9 opiekunów 1 kierownik 1 koordynator Brak danych c) Psychologów Osoby 3 d) Pedagogów Osoby Brak danych

23 23 e) Terapeutów Osoby 1 f) Innych Osoby Brak danych 2. WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe. Kwota ,62 PLN b) schronienie Kwota Brak danych c) Posiłki Kwota 241 d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej Kwota Brak danych e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej Kwota Brak danych f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne Kwota Brak danych g) Bilet kredytowany Kwota Brak danych h) Sprawienie pogrzebu Kwota 11476,64 i) Zasiłki celowe Kwota j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie Kwota Brak danych k) Interwencja kryzysowa Kwota Brak danych l) Skierowanie do DPS Kwota 90081,75 m) Inne Kwota Brak danych 3. LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe Liczba B 5752,62 PLN b) schronienie Liczba B 241 c) Posiłki Liczba B 239 d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej Liczba B Brak danych e) Ubranie Liczba B Brak danych

24 24 f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne Liczba B Brak danych g) Bilet kredytowany Liczba B Brak danych h) Sprawienie pogrzebu Liczba B 7 i) Zasiłki celowe\ Liczba B 239 j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie Liczba B 239 k) Interwencja kryzysowa Liczba B Brak danych l) Skierowanie do DPS Liczba B 5 m) Poradnictwo Liczba B 241 n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej Liczba B Brak danych o) Członkowie spółdzielni socjalnych Liczba B Brak danych p) Inne Liczba B 4. BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ a) Staż Liczba B b) Prace interwencyjne Liczba B c) Roboty publiczne Liczba B d) Szkolenia Liczba B 4 e) Prace społecznie użyteczne Liczba B 6 e) Inne, jakie? Liczba B 5. CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIE 6. Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa Liczba miejsc 40 DBM 25 DBK 24 NOCLEGOWNIA b) Maksymalna interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych Liczba miejsc 43 DBM 31DBK

25 25 7. Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla bezdomnych przez gminę. Kwota 24 NOCLEGOWNIA Brak danych 8. Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych 9. Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów: Liczba B 6 Liczba B 21 a) Systemowych Liczba B b) Konkursowych Liczba B Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi? Tak/Nie Tak 11. Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym? 12. Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji? Tak/Nie Lista instytucji Tak Caritas DBK NOCLEGOWNIA dla mężczyzn Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Rodzaj wsparcia analizy Dane za rok 2010 UCHWAŁY BUDŻETOWE. 1. Domy pomocy społecznej Rozdz Kwota ,43 2. Składki na ubezpieczenie zdrowotne Kwota 4947,87 3. Zasiłki i pomoc w naturze Kwota ,52 4. Zasiłki stałe Kwota 57173,81 5. Pozostała działalność 85295, z podziałem na: Kwota 67504,73

26 26 a) Udzielenie schronienia Kwota 2820,21 b) Dożywianie/posiłek Kwota 64684,52 Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Rodzaj wsparcia analizy Dane za rok 2010 SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1. Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień Liczba B 2. Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych Liczba B Liczba B c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych Liczba B d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. mapa bezdomności f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu Liczba B Tak/Nie Liczba B

27 27 Policja nie prowadzi danych dotyczących powyższych informacji, druki statystyczne, które posiada policja nie mają szczegółowo wyodrębnionych punktów dotyczących osób bezdomnych. Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Rodzaj wsparcia analizy Dane za rok 2010 SPRAWOZDAWCZOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1. Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień Liczba B Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych Liczba B 1 Liczba B 20 c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych Liczba B 1 d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych Liczba B 190 e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. mapa bezdomności? Tak/Nie Tak f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu Liczba B 2 DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY STATUT 1. Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności? Tak/Nie Tak 2. Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy Tak/Nie Tak

28 28 bezdomności? 3. Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych? 4. Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami? 5. Inne Tak/Nie Osoba/inst ytucja Tak Brak danych Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Rodzaj wsparcia analizy Dane za rok 2010 DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1. Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności? Tak/Nie Tak 2. Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności? Tak/Nie Tak 3. Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych? 4. Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami? 5. Inne Tak/Nie Osoba/inst ytucja Tak Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Rodzaj wsparcia analizy Dane za rok 2010 DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS STATUT, REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1. Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności? Tak/Nie Tak 2. Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności? Tak/Nie Tak 3. Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych? Tak/Nie l. osób Tak 4. Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa Wyższe

29 29 wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje pedagogiczne 5. Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy? Tak/Nie Nie praca socjalna 6. Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych? Tak/Nie Tak 6a. Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji Rodzaj procedur, służby Procedura przyjęć Regulamin placówek 7. Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności? Tak/Nie Nie PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE. 1. Liczba bezdomnych objętych projektem : projekt konkursowy priorytetu VII promocja integracji społecznej Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnieniu sektora ekonomii społecznej,, Stop bierności postaw na aktywność Liczba B Formy wsparcia: a) Szkolenia Liczba B 21 b) Doradztwo psychologiczne Liczba B 21 c) Doradztwo zawodowe Liczba B 21 d) Zatrudnienie socjalne Liczba B e) Inne, jakie? Liczba B 3. Efekty projektu a) Ukończenie kursu Liczba B b) Dyplomy czeladnicze, kwalifikacyjne Liczba B 21 c) Zatrudnienie Liczba B

30 30 d) Zatrudnienie socjalne Liczba B e) Usamodzielnienie Liczba B 7 f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych Liczba B 21 Kwestionariusz wypełniany przez MOPS za rok Ogółem w tym bezdomni Liczba osób, Liczba osób, którym Kwota którym Kwota Lp. Rodzaj świadczenia % % decyzją świadczeń decyzją świadczeń 5/3 7/4 przyznano w zł przyznano w zł świadczenie świadczenie Zasiłek stały ,81 2. Zasiłek okresowy ,28 3. Zasiłek celowy ogółem, w tym: ,65 a) schronienie ,21 b) ubranie 0 0 c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu Pomoc państwa w zakresie dożywiania ,20 4. Posiłek ,55 5. Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ Usługi opiekuńcze ,00 50 MOPS Radom nie prowadzi oddzielnych zestawień dla osób bezdomnych.

31 31 Specjalistyczne usługi opiekuńcze 7. w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi ,59 8. Sprawienie pogrzebu ,13 9. Zasiłek celowy w formie biletu kredytowanego Praca socjalna 2047 X X 11. Poradnictwo specjalistyczne (prawne, psychologiczne, rodzinne) 1310 X X 12. Interwencja kryzysowa 826 X X Decyzje w sprawach świadczeniobiorców innych niż ubezpieczeni spełniający 13. kryterium dochodowe zgodnie z art. 7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków X X publicznych Odpłatność gminy za pobyt osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej ,69 Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez: (Dostępne dane np. z wydziału lokalowego urzędu gminy). a) spółdzielnię mieszkaniową b) gminny zarząd gospodarki komunalnej c) wspólnotę mieszkaniową 16. d) prywatnych właścicieli Liczba osób objętych eksmisjami, w tym: Liczba osób/rodzin: X X X X

32 32.. Liczba osób w rodzinie:.. a)rodzin pełnych X X X X b) rodzin niepełnych X X X X c) osób samotnych X X X X 17. Miejsce eksmisji: X X X X a) do lokalu socjalnego, zastępczego X X X X b) do rodziny X X X X c) na bruk X X X X d) inne, jakie X X X X X X X X

33 33 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów a) Znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit Kluczowe osoby, z którymi przeprowadzone zostały indywidualne wywiady pogłębione, postrzegają bezdomność głównie jako konsekwencję innych problemów zwłaszcza alkoholizmu i bezrobocia, a nie jako autonomiczne zjawisko społeczne. Rozmówca nr 1 stwierdza: 90% bezdomnych to alkoholicy. Jego zdaniem problem rośnie wraz ze wzrostem bezrobocia i ogólnym podupadaniem miasta. R8: Bezdomność jest problemem ściśle powiązanym z alkoholizmem oraz bezrobociem radomscy bezdomni rekrutują się z grupy mężczyzn około 50-tki, z polikwidowanych zakładów, są za starzy na restrukturyzację i mało umotywowani. Latem ewentualnie wpada im praca sezonowa w Warce, ale to Ci bardziej ambitni. R7: Bezdomność w większości wypadków jest pochodną choroby alkoholowej. Bezdomni, którzy trafiają w nasze ręce, to przede wszystkim ludzie uzależnieni od alkoholu, bądź różnych jego namiastek w postaci lokalnych wynalazków. Wydaje się, że postrzeganie bezdomności jako efektu innych problemów powoduje, że część rozmówców stawia go niżej w hierarchii problemów społecznych, myśląc: bezdomność to skutek, a nie przyczyna, a żeby wyeliminować przyczyny trzeba walczyć ze skutkami. W efekcie R7 mówi: problem jest widocznym jednak jego ranga na tle takich jak alkoholizm i bezrobociu jest mniejsza. R3: bezdomność to średni problem, zaraz po bezrobociu i przestępczości. R5: likwidacja izby wytrzeźwień wskazuje na to, że problem bezdomności nie jest priorytetowym problemem społecznym. Dwóch rozmówców wskazało, że bezdomność to równorzędny innym problem społeczny. R6: największe problemy gminy to bezrobocie, ogólne ubóstwo, alkoholizm i właśnie bezdomność.

34 34 b) Ocena skali zjawiska bezdomności w Radomiu zdaniem respondentów Opinie rozmówców co do skali zjawiska bezdomności w Radomiu są podzielone. Jedni twierdzą, że problem narasta. Zdaniem R1 problem narasta w związku z upadkiem miasta. Radom to miasto upadłe. Na 240 tys. mieszkańców 10 tys. to osoby uzależnione od alkoholu. Ta sytuacja spowodowana jest upadkiem przemysłu. Zdaniem R3 wzrasta liczba bezdomnych, ale rozpoznanie liczby tej grupy związane jest z ogólnopolskim dyskursem o bezdomności otóż, od 5-10 lat zaczęło się o tym w Polsce mówić, a udyskursywnienie problemu prowadzi do wzrostu jego rozpoznawalności. Zdaniem R10 liczba bezdomnych na terenie Radomia stopniowo wzrasta ze względu na powiększające się bezrobocie i generalnie biednienie ludności. Inni twierdzą, że problem utrzymuje się na tym samym poziomie. Zdaniem R7 liczba bezdomnych w Radomiu od kilku lat nie zmienia się. Wg niego 13-14% zgłoszeń na pogotowie i potem interwencji to osoby bezdomne. R8 uważa, że to ok osób (z czego z domu dla bezdomnych i noclegowni korzysta ok 60 osób). W samym domu dla mężczyzn przebywa ok. 30 osób (w wieku lat, największa grupa to osoby w wieku 54 lata). Z kolei, R4 i R6 wskazują na zwiększenie dostrzegalności zjawiska bezdomności zimą. c) Charakter bezdomności i dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie Charakteryzując zjawisko bezdomność rozmówcy wskazali na następujące cechy. Zdaniem R1 i R3, R9 i R10 w Radomiu nadużywanie alkoholu i alkoholizm to ważne i nowe przyczyny bezdomności. W związku z tym osobami bezdomnymi stają się przedstawiciele wszystkich grup społecznych, a więc nie można myśleć o tej grupie jako o homogenicznej, ale jako o heterogenicznej. Przez co osoby bezdomne posiadają różne potrzeby, których nie można generalizować, a poznawać w drodze indywidualnej inspekcji. R9 wskazuje, że bezdomność powiązana jest również z bezrobociem oraz problemami rodzinnymi, a R10 dodaje tu wątek konfliktów z prawem. R4 uważa, że większość osób bezdomnych mieszkających na terenie Radomia to mężczyźni. Jego zdaniem większość bezdomnych korzysta z pomocy MOP-su oraz

35 35 Caritasu. Osób nie korzystających jest ok. 20 to tacy, którzy mieszkają na dziko. Osoby te, zdaniem rozmówcy, nie chcą korzystać z pomocy, ponieważ są dumne. Wśród dzikich bezdomnych jest osoba posiadająca tytuł doktora oraz były ksiądz. R4 zauważa też, że część bezdomnych ma stałe miejsca pracy, a mimo to nie mają domu. W wielu przypadkach jest to wynikiem wykluczenia przez rodzinę. Zdaniem rozmówcy wielu bezdomnych pogodziło się z taka sytuacją. Podkreśla też, że w Radomiu zaczyna się pojawiać bezdomność z powodów socjalnych eksmitowanie mieszkańców kamienic mieszczących się w centrum miasta. Również R5 wskazuje na większą liczbę bezdomnych mężczyzn niż kobiet. Jego zdaniem główne przyczyny bezdomności mężczyzn to: brak pracy, alkohol i destrukcja rodziny. Jeśli zaś chodzi o kobiety, to jako główne przyczyny rozmówca wymienił: choroby/uwarunkowania psychiczne oraz patologiczne środowisko społeczne. R5 podkreślił, że jego zdaniem część ludzi bezdomnych znajduje się w tej sytuacji z wyboru oraz że wśród młodych bezdomnych więcej jest kobiet niż mężczyzn. Jego zdaniem bezdomne kobiety są bardziej roszczeniowe i bardziej wymagające. Zdaniem R6 bezdomni mężczyźni, których jest w Radomiu więcej, gorzej radzą sobie z tą sytuacją niż kobiety. W opinii R8 wszystkie osoby przebywające w domu dla bezdomnych mężczyzn to stały skład, każda z nich ma bądź miała problemy z alkoholem nieliczni potrafią zachować wieloletnią abstynencję. Nowe osoby są do miesiąca szybko odchodzą, jak widzą, że nie ma szans pić. Połowa pensjonariuszy to osoby chore, korzystające z zasiłku. W ośrodku raczej nie przebywają osoby po eksmisjach: same odchodzą, bądź nie przyjmuje miejsca ze względu na dyscyplinę (jeżeli chodzi o zakaz picia) oraz stosunkowo trudne warunki (wieloosobowe sale, łóżka piętrowe, brak prywatności). Rozmówcy wyartykułowali mało potrzeb osób bezdomnych. Ich zdaniem są to głównie: pomoc w wyjściu z choroby alkoholowej, działania integracyjne bazujące na pracy osób bezdomnych. Jedna osoba wskazała na potrzeby materialne: więcej jedzenia i odzieży. R9 wskazuje, że największa potrzeba to systematyczna praca z rodzinami tak, żeby wyprzedzać takie efekty jak rozpad rodzin i wreszcie bezdomność. Konieczna jest też praca zmierzająca do motywowania tych osób do zmiany stylu życia oraz praca dążąca do ograniczania postaw