PRZEPROWADZENIE DIAGNOZY WŚRÓD PRZEDSIĘBIORCÓW I INNYCH PODMIOTÓW

Transkrypt

1 PRZEPROWADZENIE DIAGNOZY WŚRÓD PRZEDSIĘBIORCÓW I INNYCH PODMIOTÓW W ZAKRESIE ZBADANIA PRZYSZŁEGO OBSZARU DZIAŁANIA MAZOWIECKIEJ SIECI OŚRODKÓW DORADCZO-INFORMACYJNYCH W ZAKRESIE INNOWACJI ZAMAWIAJĄCY: WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE UL. JAGIELLOŃSKA WARSZAWA Badanie pn. Przeprowadzenie diagnozy wśród przedsiębiorców i innych podmiotów w zakresie zbadania przyszłego obszaru działania Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji realizowane jest w ramach projektu systemowego Opracowanie koncepcji funkcjonowania Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo-Innowacyjnych w zakresie innowacji realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki. POZNAŃ, SIERPIEŃ 2010

2 SPIS TREŚCI 2 SPIS SKRÓTÓW WYKORZYSTANYCH W RAPORCIE 4 WPROWADZENIE 5 1. KONCEPCJA BADANIA ORAZ PODEJŚCIE METODOLOGICZNE ROZUMIENIE PRZEPŁYWU USŁUG DORADCZO-INFORMACYJNYCH W ŚRODOWISKU INNOWACYJNYM PODEJŚCIE METODOLOGICZNE ANALIZA DANYCH WTÓRNYCH BADANIA PRZEDSIĘBIORCÓW BADANIA SZEROKIEGO ŚRODOWISKA USŁUG DORADCZO-INFORMACYJNYCH BADANIA FUNDUSZY VENTURE CAPITAL, SEED CAPITAL ORAZ ANIOŁÓW BIZNESU (BUSINESS ANGELS) BADANIA POGŁĘBIAJĄCE IZB GOSPODARCZO-HANDLOWYCH, PODMIOTÓW ŚWIADCZĄCYCH INNOWACYJNE USŁUGI DORADCZO-INFORMACYJNE, UCZESTNICZĄCYCH W TRANSFERZE TECHNOLOGII I ŚWIADCZĄCYCH USŁUGI PROINNOWACYJNE SPOSÓB REJESTRACJI DANYCH ANALIZA DANYCH WTÓRNYCH UWAGI WSTĘPNE STAN SEKTORA MŚP W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2008 ROKU DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA PRZEDSIĘBIORSTW DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA I NAKŁADY NA INNOWACJE W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2008 ROKU ZAINTERESOWANIE PRZEDSTAWICIELI NAUKI ORAZ PRZEDSIĘBIORCÓW DZIAŁALNOŚCIĄ I WSPÓŁPRACĄ BADAWCZO-ROZWOJOWĄ ZAINTERESOWANIE PRZEDSIĘBIORCÓW ZAANGAśOWANIEM SIĘ W KLASTRY BARIERY W DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE PODMIOTY DZIAŁAJĄCE W RAMACH SZEROKIEGO ŚRODOWISKA USŁUG DORADCZO-INFORMACYJNYCH JEDNOSTKI INNOWACYJNE I PRZETWARZAJĄCE INFORMACJE SZKOŁY WYśSZE URZĘDY PRACY PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK DOTYCZĄCYCH USŁUG I DZIAŁAŃ NA RZECZ ROZWOJU INNOWACYJNOŚCI PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ CATI STRUKTURA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW STRATEGIA ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM WSPÓŁPRACA PRZEDSIĘBIORSTW Z INSTYTUCJAMI OTOCZENIA BIZNESU ZAPOTRZEBOWANIE NA WSPARCIE PRZEDSIĘBIORSTW BARIERY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ PROWADZONYCH TECHNIKĄ ANKIETY ON-LINE INFORMACJE WSTĘPNE STRUKTURA BADANYCH INSTYTUCJI OBSZARY DZIAŁALNOŚCI USŁUGI DORADCZE USŁUGI SZKOLENIOWE USŁUGI INFORMACYJNE USŁUGI DORADCZE, SZKOLENIOWE I INFORMACYJNE CZĘŚĆ OGÓLNA OBSZARY WSPÓŁPRACY PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ JAKOŚCIOWYCH GOSPODARKA INNOWACYJNA 105

3 SPECYFIKA REGIONALNA I SUBREGIONALNA ZADANIA IOB KOMUNIKACJA Z RYNKIEM POTRZEBY PODMIOTÓW ZORIENTOWANYCH NA GOSPODARKĘ INNOWACYJNĄ ANALIZA WSPÓŁPRACY Z MSODI PODSUMOWANIE DIAGNOZA POTRZEB INFORMACYJNO-DORADCZYCH SEKTORA MŚP DIAGNOZA POTRZEB INFORMACYJNO-DORADCZYCH PODMIOTÓW DZIAŁAJĄCYCH NA RZECZ ROZWOJU INNOWACYJNOŚCI DIAGNOZA DOSTĘPNYCH ZASOBÓW INFORMACYJNYCH I DORADCZYCH ORAZ ZASAD ICH UDOSTĘPNIANIA DIAGNOZA MOśLIWYCH ZASAD WSPÓŁPRACY Z MSODI CECHY ENDOGENICZNE SUBREGIONÓW ZALECENIA I REKOMENDACJE FUNKCJONOWANIE MSODI KONTEKST MISJA FUNKCJONALNA MSODI GRUPA DOCELOWA DODATKOWE DZIAŁANIA USPRAWNIAJĄCE ORGANIZACJĘ I EFEKTYWNE DZIAŁANIE MSOD BIBLIOGRAFIA 146 SPIS ILUSTRACJI 149 Opracowanie: Autorzy: Public Profits Sp. z o.o. prof. UAM dr hab. Rafał Drozdowski dr Iwona Borkowska Michał Morchat ElŜbieta Stosio Anna Zakrzewska

4 4 Spis skrótów wykorzystanych w raporcie BDR CATI CAWI CRM GUS HR IDI IOB JBR MSODI MŚP PARP PO IG PSZ PUP Sieć Bank Danych Regionalnych Computer Assisted Telephone Interviewing/ wywiad telefoniczny wspomagany komptuerowo Computer Assisted Web Interviewing/ ankieta internetowa on-line Customer Relationship Management/ Zarządzanie relacjami z klientem Główny Urząd Statystyczny Human Resources/ zarządzanie ludźmi Individual In-Depth Interview/ indywidualny wywiad pogłębiony Instytucja otoczenia biznesu Jednostka badawczo-rozwojowa Mazowiecka Sieć Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji Małe i średnie przedsiębiorstwa Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Państwowe słuŝby zatrudnienia Powiatowy Urząd Pracy Mazowiecka Sieć Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji

5 WPROWADZENIE 5 Niniejszy dokument jest raportem końcowym dotyczącym realizacji badania na potrzeby przygotowania raportu/ analizy pn. Przeprowadzenie diagnozy wśród przedsiębiorców i innych podmiotów w zakresie zbadania przyszłego obszaru działania Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo-Innowacyjnych w zakresie innowacji (dalej MSODI). Celem MSODI, zgodnie z załoŝeniami przyjętymi przez Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego będzie kształtowanie i promowanie postaw proinnowacyjnych oraz przedsiębiorczych w województwie mazowieckim poprzez m.in. wspieranie przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionie w zakresie innowacji i transferu technologii. Jednym z elementów działań Województwa Mazowieckiego realizowanych w ramach projektu systemowego Opracowanie koncepcji funkcjonowania Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo- Innowacyjnych w zakresie innowacji realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, działanie 8.2. Transfer Wiedzy, podziałanie Regionalne strategie innowacji, jest zdiagnozowanie potrzeb w zakresie informacyjnodoradczym wśród przedsiębiorców oraz podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności Mazowsza. Szczegółowe cele metodologiczne przedmiotu zamówienia to: (1) opracowanie scenariusza metodyki przeprowadzenia badania wraz z uzasadnieniem, strukturą badania, harmonogramem prowadzenia badania, obejmującą analizy ilościowe i jakościowe dotyczące potrzeb informacyjno doradczych w zakresie innowacji dla regionu Mazowsza, (2) zdefiniowanie cech endogenicznych danego subregionu w kontekście planowanego badania wraz z określeniem potrzeb warunkujących utworzenie poszczególnych Ośrodków ze wskazaniem przyszłych zadań dla kaŝdego Ośrodka. (3) dobór próby respondentów do badania zdiagnozowanych grup badawczych obejmujących przedsiębiorców sektora MŚP oraz podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności, (4) przygotowanie i koordynacja procesu zbierania danych, (5) sprawdzenie i analiza danych, (6) analiza, ocena i interpretacja wyników badania. Cele poznawcze niniejszego badania skupiają się na: identyfikacji potencjalnych odbiorców oraz ich potrzeb dotyczących usług informacyjnodoradczych w zakresie innowacji w ujęciu regionalnym i subregionalnym, rozpoznaniu potencjału jednostek świadczących usługi informacyjno-doradcze na Mazowszu w celu określenia luk informacyjnych, identyfikacji potencjalnych partnerów przyszłej sieci, identyfikacji najlepszych praktyk dotyczących usług/działań na rzecz rozwoju innowacyjności prowadzonych w kraju i zagranicą, które mogą być wdroŝone do MSODI, wskazaniu luki informacyjno doradczej, obejmującej dotychczas niepodejmowane przedsięwzięcia na rzecz wspierania innowacyjności. W oparciu o zdefiniowaną lukę przedstawienie rekomendacji dla nowych przedsięwzięć, w tym ich zakresu i potencjału wykonawczego. Zgodnie z przyjętym przez Public Profits Sp. z o.o. załoŝeniem badanie zostało uzupełnione równieŝ o następujące kwestie: (1) gotowość (lub brak gotowości) poszczególnych podmiotów gospodarczych do powoływania do Ŝycia i funkcjonowania w ramach tzw. klastrów czy sieci współpracy, (2) potencjał konsorcjalny rozumiany jako gotowość (lub jej brak) do zawiązywania okazjonalnych bądź strategicznych albo nawet bezterminowych konsorcjów słuŝących łączeniu komplementarnych wobec siebie zasobów róŝnych podmiotów, podniesieniu ich potencjału wykonawczego, zwiększeniu ich szans w przetargach itp.; (3) stopień gotowości do kooperacji wewnątrzbranŝowej i międzybranŝowej;

6 6 (4) stopień gotowości do współpracy i koordynacji działań w wybranych obszarach funkcjonalnych (takich jak promocja, zarządzanie zasobami ludzkimi, szkolenia itp.); (5) stopień zainteresowania współpracą z sektorem B+R (uczelniami, centrami badawczorozwojowymi wpisanymi organizacyjnie w ramy przedsiębiorczości akademickiej itp.); (6) formy współpracy z sektorem B+R a takŝe oczekiwania dot. optymalnych zasad tej współpracy oraz opinie na temat jej najwaŝniejszych barier (organizacyjnych, finansowych, mentalnych, prawnych); (7) stopień zainteresowania współpracą z inwestorami (w tym zwłaszcza - otwartymi i zamkniętymi funduszami inwestycyjnymi, z funduszami typu venture capital, z aniołami biznesu itd.); (8) stopień zainteresowania finansowaniem innowacji (technologicznych, organizacyjnych itd.) oznaczający min. gotowość do inwestowania rozwoju ze środków własnych lub poŝyczonych, stopień otwartości na finansowanie projektów start up itd.). Oprócz funkcji badania wskazanych przez Zamawiającego przyjęto, Ŝe badanie słuŝyło równieŝ następującym celom: a. po pierwsze opisowi istniejącej sytuacji (funkcja deskrypcyjna); b. po drugie wyjaśnieniu wszystkich najwaŝniejszych uwarunkowań opisanej sytuacji (funkcja eksplanacyjna). W tym drugim przypadku chodziło przede wszystkim na uchwyceniu związków i zaleŝności pomiędzy deklarowanym i rzeczywistym poziomem współpracy w branŝach objętych badaniem a czynnikami udraŝniającymi oraz blokującymi tę współpracę; c. po trzecie prognozie dotyczącej przyszłych kierunków, form, przejawów wewnątrzbranŝowej i międzybranŝowej współpracy (funkcja prognostyczna).

7 1. KONCEPCJA BADANIA ORAZ PODEJŚCIE METODOLOGICZNE 7 W niniejszym rozdziale skupiono się na zdefiniowaniu przepływów komunikacyjnych oraz obszarów umiejscowienia podmiotów środowiska innowacyjnego w gospodarce, przedstawiono podejście metodologiczne wraz z opisem zakresu przeprowadzonych badań i analiz, a takŝe przyjętym sposobem interpretacji uzyskanych danych Rozumienie przepływu usług doradczo-informacyjnych w środowisku innowacyjnym Na potrzeby badania i wyjaśnienia rozumienia przez Autorów raportu funkcjonowania środowiska innowacyjnego w polskiej gospodarce opracowano model przepływu usług doradczo-informacyjnych w ramach współpracy pomiędzy poszczególnymi podmiotami w gospodarce [Schemat 1]. Sektor przedsiębiorstw stanowi pole zbytu dla usług tego typu głównymi odbiorcami są jednostki w ramach sektora MŚP z branŝ i sektorów o duŝej chłonności innowacyjnotechnologicznej, choć badanie objęło takŝe inne podmioty (z badania wykluczono jedynie organizacje eksterytorialne oraz gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników). Podmioty o charakterze potencjalnie nieinnowacyjnym, w szczególności w przypadku braku podmiotów zaawansowanych technologicznie, stanowią grupę potencjalnych odbiorców usług doradczoinformacyjnych. Zaznaczyć naleŝy, iŝ trudno jest wyodrębnić grupę przedsiębiorstw innowacyjnych zapotrzebowanie na usługi doradczo-informacyjne określane jest przez szereg zmiennych (charakter przedsiębiorstw i wykonywanej działalności, postawy osób zarządzających, takŝe inne czynniki), dlatego teŝ niemoŝliwe jest proste przełoŝenie i określenie poszczególnych sekcji klasyfikacji PKD jako innowacyjne lub nieinnowacyjne. Przedsiębiorstwa duŝe (zatrudniające powyŝej 249 pracowników) są w znacznej mierze samowystarczalne pod względem badań i rozwoju z tego teŝ powodu ta grupa nie stanowi głównego obszaru respondentów biorących udział w badaniu, co jest zgodne z zapisami w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (badanie miało dotyczyć sektora MŚP 1 ). Usługi doradczo-informacyjne dostarczane są za pomocą kanałów dystrybucji i udostępniania przez sektor podaŝy, na który składają się: samodzielne centra i jednostki badawczo-rozwojowe, uczelnie wyŝsze, instytucje naukowo-badawcze, agencje doradczo-informacyjne, jednostki działające w ramach przedsiębiorczości akademickiej (Parki Technologiczne, Centra Zaawansowanych Technologii, Centra Transferu Technologii, Inkubatory Przedsiębiorczości, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości i inne) oraz inne podmioty. Wszystkie te instytucje dostarczają wiedzy, narzędzi, informacji oraz kapitału ludzkiego (nie zawsze główną wartością oferowaną przez jednostki jest zaawansowany technologicznie pomysł, lecz są to takŝe kadry i personel umoŝliwiający wykorzystanie koncepcji w praktyce i wdroŝenie rozwiązań), które następnie są wykorzystywane w sektorze MŚP. Grupę wsparcia stanowią nieinnowacyjne jednostki wzmacniające usługi doradczo-informacyjne. Za pomocą dostępnych narzędzi i środków, same nie prowadząc prac nad rozwojem innowacji i transferu technologii, inicjują i wspierają pozytywne tendencje, zwiększając tym samym zakres współpracy pomiędzy pozostałymi podmiotami. Są to takŝe grupy i sieci, skupiające jednostki o charakterze innowacyjnym i działające w celu konsolidacji oraz zacieśniania współpracy w ramach środowiska związanego z innowacjami i transferem technologii. 1 Jednym ze szczegółowych celów metodologicznych wskazanych w SIWZ jest dobór próby respondentów do badania zdiagnozowanych grup badawczych obejmujących przedsiębiorców sektora MŚP oraz podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności.

8 8 Schemat 1. Model przepływu usług doradczo-informacyjnych.

9 Podejście metodologiczne W celu uzyskania wiarygodnych wyników badania i udzielenia wyczerpującej odpowiedzi na załoŝone pytania badawcze, niezbędne było przeprowadzenie wieloetapowego badania i połączenie w badaniu róŝnorodnych rodzajów danych oraz róŝnorodnych metod badawczych, tzn. zastosowanie triangulacji metodologicznej. Podejście to umoŝliwia wieloaspektową obserwację i analizę przedmiotu badania, a w konsekwencji udzielenie odpowiedzi na poszczególne pytania badawcze z róŝnych punktów widzenia, które wzajemnie się uzupełniają i weryfikują. Zgodnie z naczelną zasadą przeprowadzania badań wykorzystano następujące metody triangulacji: triangulacja źródeł danych analizie poddane zostały zarówno dane zastane jak i dane wywołane (tj. uzyskane w trakcie badania); triangulacja metod badawczych zastosowane zostały róŝne metody badawcze celem dogłębnego poznania i zrozumienia badanych zjawisk, zastosowano zarówno ilościowe jak i jakościowe metody badań, co umoŝliwiło testowanie tej samej hipotezy bez obciąŝenia błędami wynikającymi z ograniczeń i wad poszczególnych metod badawczych; triangulacja perspektyw badawczych badanie przeprowadzone zostało przez pięciu członków zespołu badawczego, dzięki czemu uzyskany obraz przedmiotu badania jest pełniejszy, bardziej wiarygodny i obiektywny. PoniŜszy schemat obrazuje przyjęte podejście metodologiczne. Schemat 2. Schemat podejścia metodologicznego. W celu ustrukturyzowania metodologii prezentujemy tabelę przyporządkowującą poszczególne metody i techniki badawcze wykorzystane do realizacji przedmiotu zamówienia w kontekście elementów diagnozy. Tabela 1. Cele badawcze w odniesieniu do zastosowanych metod i technik badawczych. Lp. Elementy diagnozy Metoda pozyskania danych Diagnoza potrzeb informacyjno-doradczych sektora MŚP, w tym: ocena potrzeb w ujęciu subregionalnym i regionalnym, CATI zdefiniowanie potrzeb z uwzględnieniem specyfiki kaŝdego subregionu analiza danych wtórnych (potencjału rozwojowego sektora MŚP, specyfiki branŝ kluczowych), CATI Diagnoza potrzeb informacyjno-doradczych podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności ocena potrzeb w ujęciu subregionalnym i regionalnym analiza danych wtórnych CATI zdefiniowanie typów podmiotów analiza danych wtórnych CATI zdefiniowanie luk informacyjnych i doradczych na rynku subregionalnym analiza danych wtórnych i regionalnym CATI Diagnoza dostępnych zasobów informacyjnych i doradczych oraz zasad ich udostępniania: wg typów podmiotów wg typów narzędzi informacyjnych: bazy danych (odpłatne i nieodpłatne) analiza danych wtórnych ankieta internetowa IDI analiza danych wtórnych ankieta internetowa IDI

10 10 4. Diagnoza moŝliwych zasad współpracy/wyszukanie potencjalnych partnerów, zarówno w zakresie merytorycznym jak i formalno - prawnym: analiza formalno - prawnych zasad funkcjonowania instytucji wsparcia biznesu, analiza moŝliwości współfinansowania wspólnych inicjatyw, analiza typów realizowanych przez instytucje wsparcia inicjatyw, analiza potencjału oraz zasięgu funkcjonowania potencjalnych partnerów. analiza danych wtórnych ankieta internetowa IDI analiza danych wtórnych ankieta internetowa IDI analiza danych wtórnych ankieta internetowa IDI analiza danych wtórnych ankieta internetowa IDI PoniŜej prezentujemy schemat metodologiczny zrealizowanego badania. Schemat 3. Schemat metodologiczny badania. Szczegóły związane z metodologią badania prezentujemy w kolejnych podrozdziałach Analiza danych wtórnych Analiza danych wtórnych to poszukiwanie informacji, które juŝ istnieją. Często polega ona na analizie danych zgromadzonych przez inne podmioty i instytucje. Zaletą tego rodzaju analizy jest zazwyczaj szybkość realizacji oraz niski koszt. Wadą jest z kolei to, Ŝe dostępne informacje zazwyczaj nie odpowiadają w pełni na postawiony problem badawczy, a dostęp do odpowiednich danych jest często ograniczony, natomiast same dane mogą być nieaktualne. PoniŜej przedstawiamy kroki, które zostały podjęte w celu zapewnienia jak największej efektywności analizy istniejących juŝ źródeł na temat przedmiotu diagnozy: 1. sporządzenie spisu źródeł informacji dostępnych u Zleceniodawcy, 2. przeszukiwanie baz danych, 3. sprawdzenie, czy istnieją badania syndykatowe (tj. prowadzone dla kilku podmiotów pracy jednocześnie), 4. odwołanie się do prac zawierających odnośniki do źródeł danych, 5. odwołanie się do źródeł zewnętrznych, 6. ocena jakości zebranych informacji. Analiza danych wtórnych obejmowała m.in.:

11 11 dane ze statystyki publicznej dotyczące podregionów i województwa oraz dla celów porównawczych kraju, pozwalające pośrednio scharakteryzować sytuację społecznogospodarczą subregionów (dane dostępne bezpłatnie w ramach Banku Danych Regionalnych GUS), w tym m.in.: œ liczba podmiotów gospodarki narodowej (ogółem i/ lub w sektorze prywatnym) prowadzących działalność w poszczególnych branŝach (sekcjach Polskiej Klasyfikacji Działalności PKD/działów przemysłu), œ liczba pracujących w gospodarce narodowej według branŝ (sekcji PKD i/lub sektorów ekonomicznych); œ liczba pracujących w ramach działalności B+R z podziałem na sektory na terenie województwa; œ produkcja sprzedana przemysłu według działów, œ struktura mazowieckich podmiotów gospodarczych ze względu na wielkość zatrudnienia; œ bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych ze względu na województwo; œ dynamika produkcji sprzedanej przemysłu na terenie województwa mazowieckiego w roku 2007; œ wysokość poniesionych nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej na terenie województwa; œ wartość brutto środków trwałych w gospodarce narodowej na terenie województwa. i inne dokumentu, takie jak raporty z badań dotyczące podobnej problematyki, dokumenty strategiczna i literatura przedmiotu Badania przedsiębiorców Metody i techniki badawcze: wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI) Liczebność próby badawczej: N=400 Respondenci: Grupę respondentów stanowili przedsiębiorcy w ramach sekcji PKD z wyłączeniem organizacji eksterytorialnych oraz gospodarstw domowych zatrudniających pracowników. Metoda doboru próby badawczej: dobór opierał się na metodzie kwotowo-losowej i opracowany został w oparciu o dane Głównego Urzędu Statystycznego, który jest administratorem terenowych baz danych krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej REGON, takŝe dla terenu województwa mazowieckiego. Liczebność głównej próby badawczej ustalono na 400 przedsiębiorstw podzielonych według klas wskazanych poniŝej. Na podstawie dokonanych obliczeń (przy załoŝeniach: liczebność próby badawczej wyniosła N=400 przedsiębiorstw oraz liczebność populacji generalnej według stanu na dzień r. wynosi przedsiębiorstw) dla poziomu istotności określonego na poziomie α = 0,05 wyznaczono poziom maksymalnego błędu szacunku w ramach głównej części badania na poziomie 4,9% dla ogółu podmiotów gospodarczych na terenie województwa mazowieckiego. Maksymalny błąd statystyczny dla kaŝdego z subregionów wynosi: podregion m. Warszawa 9,8%; dla kaŝdego z pozostałych podregionów po 12,6%. W celu zapewnienia reprezentatywności próby, a jednocześnie wyboru odpowiedniej liczby kluczowych reprezentantów najistotniejszych pracodawców na regionalnym rynku pracy, skonstruowano próbę kwotowo-losową w oparciu o dane wyznaczające rzeczywistą strukturę przedsiębiorstw w ramach poszczególnych grup biorących udział w badaniu. Udział poszczególnych klas w ramach pierwotnych kwot próby badawczej odzwierciedla rzeczywistą strukturę podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON, tj. udział poszczególnych sekcji w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych na terenie podregionów. Taki sposób doboru próby badawczej pozwolił na uchwycenie ewentualnej specyfiki gospodarki w poszczególnych podregionach. 2 Wykaz uwzględnionych w analizie danych wtórnych pozycji zamieszczono w bibliografii.

12 12 W celu zapewnienia odpowiedniej reprezentacji poszczególnych podregionów, zdecydowano się na celowe ustalenie wartości liczebności wywiadów na terenie poszczególnych subregionów: N=100 dla miasta Warszawy; N=60 dla kaŝdego z pozostałych podregionów. Tabela 2. Podział liczebności w ramach kwot próby badawczej z podziałem na sekcje PKD oraz podregiony. ciechanowskopłocksiedlecki Warszawa wschodni ostrołęcko- m. warszawsko- warszawskoradomski SUMA zachodni Sekcja A Sekcja B Sekcja C Sekcja D Sekcja E Sekcja F Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja J Sekcja K Sekcja L Sekcja M Sekcja N Sekcja O Sekcja P Sekcja Q Sekcja R SUMA PowyŜsza tabela przedstawia liczebności w ramach kwot próby badawczej z podziałem na sekcje PKD oraz podregiony. Liczebność wywiadów ogółem w poszczególnych podregionach ustalona została celowo (N=100 dla miasta Warszawy, N=60 dla kaŝdego z pozostałych podregionów), przy czym w kaŝdym z podregionów osobno przeprowadzono podział puli wywiadów na poszczególne sekcje. Podstawą do obliczeń była rzeczywista struktura podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON na terenie kaŝdego z podregionów osobno, co oznacza, iŝ struktura próby jest proporcjonalnym przełoŝeniem struktury populacji generalnej (są nimi podmioty zarejestrowane w REGON na terenie kaŝdego z podregionów niezaleŝnie). Zebrane dane, w połączeniu z dostępnymi danymi statystycznymi oraz danymi z internetowych badań ilościowych, słuŝyły równieŝ wyodrębnieniu endogenicznych cech subregionalnych. W przypadku niemoŝności zrealizowania wywiadów w poszczególnych kwotach z powodów niezaleŝnych od wykonawcy (odmowy wzięcia udziału w badaniu, nieaktualne dane, zawieszenia działalności itp.) realizacja była przenoszona na kwoty niŝsze Badania szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych Metody i techniki badawcze: ankietowe badania internetowe (CAWI) Liczebność próby badawczej: próba pełna Respondenci: Grupę respondentów tworzyły jednostki oferujące usługi, narzędzia i informacje o charakterze doradczo-informacyjnym, a takŝe wspierające i prowadzące działania powiązane z takimi obszarami. Respondenci zostali podzieleni na następujące grupy:

13 13 Placówki naukowe i badawczo-rozwojowe (w tym placówki naukowe PAN, jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe (w tym instytuty naukowo-badawcze), jednostki obsługi nauki, jednostki rozwojowe) [JNiBR] Szkoły wyŝsze publiczne i niepubliczne (w tym poszczególne wydziały waŝniejszych uczelni), Ośrodki szkoleniowo-doradcze [OS-D], Preinkubatory Przedsiębiorczości [AIP], Parki Technologiczne [PT], Centra Zaawansowanych Technologii [CZT], Centra Transferu Technologii [CTT], Inkubatory Przedsiębiorczości [IP], Powiatowe i Wojewódzkie Urzędy Pracy [UP], Jednostki uczestniczące w transferze technologii i świadczące usługi proinnowacyjne [TTiUP]. Łączny operat: N=487. PoniŜej zostały zamieszczone definicje 3 szerszych kategorii uŝytych w ramach konstrukcji próby: 1. jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe (tj. jednostki, których podstawowym rodzajem działalności jest prowadzenie prac badawczo-rozwojowych): a) placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk, b) jednostki badawczo-rozwojowe, tj. jednostki państwowe działające na podstawie ustawy z dnia 25 VII 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 z późn. zm.), c) inne, tj. jednostki prywatne, zaklasyfikowane według PKD 2004 do działu 73 Działalność badawczo-rozwojowa ; 2. jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa naukowe, stowarzyszenia naukowe i inne jednostki obsługi nauki); 3. jednostki rozwojowe, tj. podmioty gospodarcze, przede wszystkim przedsiębiorstwa przemysłowe, posiadające własne zaplecze badawczo-rozwojowe (laboratoria, biura konstrukcyjne, zakłady rozwoju techniki itp.), prowadzące działalność badawczą i rozwojową, głównie o charakterze prac rozwojowych, obok swojej podstawowej działalności. Metoda doboru próby badawczej: Dobór respondentów do próby badawczej miał charakter próby pełnej, co oznacza, iŝ ankieta została przesłana do wszystkich podmiotów zawartych w operacie. Ostateczna wielkość próby badawczej wyniosła N=150. W celu uzyskania odpowiedniego poziomu odpowiedzi, podejmowano cztery próby kontaktu z instytucją: 1. Nawiązanie kontaktu i przesłanie linku do ankiety (CAWI). 2. W przypadku braku odpowiedzi, przypomnienie drogą telefoniczną, ewentualnie przesłanie informacji o badaniu faksem. 3. W razie konieczności, monitowanie telefoniczne. 4. W razie konieczności, kolejne monitowanie telefoniczne Badania funduszy venture capital, seed capital oraz aniołów biznesu (Business Angels) Metody i techniki badawcze: indywidualne wywiady pogłębione (IDI) Liczebność próby badawczej: N=5 Respondenci: Respondenci w ramach grupy to fundusze i osoby wspierające początkujących przedsiębiorców wykazujących się ponadprzeciętnymi moŝliwościami i perspektywami, finansujące rozbudowę rozwijających się firm. Metoda doboru próby badawczej: Dobór respondentów do próby badawczej miał charakter celowolosowy. Próba celowa (arbitralna) opierała się na wiedzy o badanej populacji i specyficznych celach badań. Pozwoliło to na uzyskanie wniosków i opinii pochodzących od znacznie róŝniących się osób badanych. Z utworzonego w ten sposób operatu, zawierającego listę wszystkich jednostek spełniających określone kryteria, wybrane zostały jednostki biorące udział w badaniu. 3 Źródło: GUS.

14 Badania pogłębiające izb gospodarczo-handlowych, podmiotów świadczących innowacyjne usługi doradczo-informacyjne, uczestniczących w transferze technologii i świadczących usługi proinnowacyjne Metody i techniki badawcze: indywidualne wywiady pogłębione (IDI) Liczebność próby badawczej: N=15 Respondenci: przedstawiciele izb gospodarczo-handlowych, podmiotów świadczących innowacyjne usługi doradczo-informacyjne, uczestniczących w transferze technologii i świadczących usługi proinnowacyjne. Metoda doboru próby badawczej: Dobór respondentów do próby badawczej miał charakter celowolosowy. Próba celowa (arbitralna) opierała się na wiedzy o badanej populacji i specyficznych celach badań. Pozwoliło to na uzyskanie wniosków i opinii pochodzących od znacznie róŝniących się osób badanych. Z utworzonego w ten sposób operatu, zawierającego listę wszystkich jednostek spełniających określone kryteria, wybrane zostały jednostki biorące udział w badaniu Sposób rejestracji danych Analiza danych ilościowych Przeprowadzona analiza danych pozwoliła uchwycić istotne związki zachodzące między najwaŝniejszymi zmiennymi metryczkowymi, a pytaniami zawartymi w kwestionariuszu (część merytoryczna). W badaniu, wykorzystano statystyczną formę opisową danych (SPSS). Jej celem było przetworzenie surowych danych w formę umoŝliwiającą ich szybkie zrozumienie i interpretację. Analiza ta objęła ustalenie wartości porównawczych, natęŝenia i struktury odpowiedzi. Odpowiedzi zostały podane w tabelach krzyŝowych. Kodowanie i tabulacja danych Dane, aby mogły w sposób jednoznaczny identyfikować wyniki pomiaru, zostały poddane określonym regułom kodyfikacyjnym zaleŝnym od stosowanych skal pomiaru odpowiedzi. Tak więc w przypadku skali nominalnej, kaŝda cecha była zakodowana w obrębie danej kolumny za pomocą symboli literowych bądź cyfrowych, zgodnie z róŝnorodnością tej cechy w obrębie danych przypadków. W przypadku pytań otwartych opracowano klucz, według którego odpowiedzi respondentów zostały zakodowane, a następnie przeprowadzono tabulację, która polegała na zliczeniu, sumowaniu, posortowaniu, pogrupowaniu oraz zestawieniu wyników w formie tablic częstości. W celu wyodrębnienia cech poszczególnych grup zmiennych przeprowadzono testy statystyczne: 1. porównywanie proporcji w kolumnach (test Z) test weryfikacji hipotez, dla grup niezaleŝnych słuŝy do zbadania róŝnic istniejących w rozkładzie odpowiedzi pomiędzy dwoma niezaleŝnymi od siebie grupami; 2. porównywanie średnich w kolumnach - test weryfikacji hipotez w podgrupach wyróŝnionych przez inną zmienną dla grup niezaleŝnych słuŝy do zbadania róŝnic istniejących w wysokości średnich wyznaczonych dla poszczególnych zagadnień pomiędzy dwoma niezaleŝnymi od siebie grupami. Analiza danych jakościowych Materiał uzyskany w wyniku badań jakościowych (IDI) został poddany analizie jakościowej w oparciu o następujące etapy: 1. częściowe ustrukturyzowanie wywiadów celem pozyskania podstawowych informacji o badanych jednostkach; 2. analiza wstępna, porządkująca: ocena wiarygodności i poprawności technicznej, weryfikacja podstawowych elementów metodologicznych badania;

15 15 3. redukcja i kategoryzacja: polegająca na redukcji i kategoryzacji uzyskanego materiału badawczego, zakreśleniu pól problemowych, wyodrębnieniu poszczególnych zagadnień i pojęć, analizie przyczynowo-skutkowej. Trzeci element analizy danych został przeprowadzony w oparciu o narzędzie analityczne Nvivo 7, który sprawdza się przy wnikliwych analizach wątków, rekonstruowaniu procesów lub znaczeń (i korzystaniu z róŝnorodnych danych). Tak przygotowany materiał stanowił bazę do dalszej, pogłębionej interpretacji stanowiącej podstawę formułowania reguł i prawidłowości. W ramach analizy danych jakościowych poszukiwane były zarówno schematy wyjaśniające relacje między opisywanymi zjawiskami, jak równieŝ związki przyczynowe między badanymi zmiennymi, przeprowadzono analizę związków przyczynowych między wyodrębnionymi kategoriami, wyselekcjonowano charakterystyczne i najbardziej wartościowe wypowiedzi uczestników, które zostały wykorzystane w formie cytatów w rozdziale prezentującym wyniki badań. Indywidualne wywiady pogłębione zostały zarejestrowane audio na dyktafonie cyfrowym, a następnie spisane w postaci transkrypcji 4 i poddane analizie jakościowej. Dwa, spośród dwudziestu wywiadów 5 na prośbę respondenta nie były nagrywane, ich dokumentacją są notatki badacza. 4 Transkrypcje stanowią załącznik do niniejszego raportu, jednakŝe z uwagi na poufny charakter wywiadów nie mogą one być udostępniane osobom trzecim i są dokumentacją wewnętrzną zrealizowanego badania. 5 Brak nagrania dotyczy wywiadu z przedstawicielem sieci aniołów biznesu oraz wywiadu z kierownictwem stowarzyszenia branŝowego.

16 16 2. ANALIZA DANYCH WTÓRNYCH 2.1. Uwagi wstępne W wyniku ciągłego postępu technologicznego (w tym dynamicznego rozwoju krajów tzw. emerging markets, stosujących najnowsze technologie i dysponujących duŝymi zasobami taniej siły roboczej), poziom konkurencji rynkowej jest coraz wyŝszy. Innymi słowy, wzrastają i ulegają multiplikacji wymogi stawiane wszystkim przedsiębiorstwom. W rozwoju polskiej gospodarki (lub dla polskiej gospodarki ) szczególne znaczenie przypisuje się małym oraz średnim przedsiębiorstwom, chociaŝ sektor ten nie jest jeszcze tak silny i dojrzały, jak w innych krajach Unii Europejskiej. B. WyŜnikiewicz podkreśla, Ŝe głównymi słabościami/ problemami MŚP w Polsce są: (1) bariery kapitałowe utrudniające dostęp do nowych technologii oraz (2) brak świadomości potrzeby zmian wśród przedsiębiorców 6 [Schemat 4]. W tym drugim przypadku, naleŝy przyznać, Ŝe przystąpienie Polski do UE przyczyniło się do przełamania marazmu postaw 7. Otoczenie rynkowe, a takŝe nacisk władz i wymogi przy staraniu się o wsparcie finansowe na zwiększanie innowacyjności kierują uwagę na potencjał sektora MŚP. Schemat 4. Wybrane problemy i trudności sektora MŚP w Polsce. Źródło: opracowanie własne, na podstawie Bohdan WyŜnikiewicz (2009) Konkurencyjność MŚP [w:] A. śołnierski (red.) Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Cechą szczególną sektora MŚP jest jego wysoka elastyczność i adaptacyjność do nowych oraz szybko zmieniających się warunków rynkowych. Z drugiej strony, duŝa liczba przedsiębiorstw sektora MŚP oraz brak konkurencyjności (w wymiarze regionalnym i globalnym) to jedne z podstawowych problemów przedsiębiorstw sektora MŚP. Stąd w marcu 2000 roku, na szczycie w Lizbonie, Rada Unii Europejskiej uznała działalność innowacyjną i innowacje za zasadniczy element Strategii 6 Bohdan WyŜnikiewicz (2009) Konkurencyjność MŚP [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Przedsiębiorczość silnie zyskuje na znaczeniu w ramach polityki gospodarczej, co owocuje wypracowaniem szeregu programów rządowych: Przede wszystkim przedsiębiorczość, Kierunki działania Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 r., Pierwsza praca, Kapitał dla przedsiębiorczych itp. Pojawiły się równieŝ nowe inicjatywy wspólnotowe i programy finansowane ze środków Phare: Inicjatywa I i II, Spójność Społeczno-Gospodarcza, Krajowy program rozwoju MŚP itp. oraz działania związane z uczestnictwem firm i instytucji B+R w 5. i 6. Programie Ramowym Badań, Rozwoju Technicznego i Prezentacji UE. Wzrosła tym samym liczba zadań i środków na ich finansowanie, adresowanych do instytucji wsparcia. DuŜa część pomocy publicznej dla małych i średnich firm została skierowana poprzez instytucje otoczenia biznesu. Polityka przedsiębiorczości po latach deklaracji zaczęła mieć pokrycie w programach i środkach finansowych. Źródło: Krzysztof B. Matusiak (2009) Stan polskich ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w 2009 r. [w:] K. B. Matusiak (2009) Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009, Łódź/Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s. 20

17 17 Lizbońskiej. To pobudzenie działalności innowacyjnej i działalności badawczo-rozwojowej (B+R) ma zdynamizować rynek europejski i uczynić go najbardziej konkurencyjną gospodarką na świecie 8. Innowacje moŝna rozumieć jako proces wdroŝenia nowego lub istotnie ulepszonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody organizacyjnej lub nowej metody marketingowej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem. Produkty, procesy oraz metody organizacyjne i marketingowe nie muszą być nowością dla rynku, na którym operuje przedsiębiorstwo, ale muszą być nowością przynajmniej dla samego przedsiębiorstwa. Co więcej, produkty, procesy i metody nie muszą być opracowane przez samo przedsiębiorstwo, mogą być opracowane przez inne przedsiębiorstwo bądź przez jednostkę o innym charakterze (np. instytut naukowo-badawczy, ośrodek badawczo-rozwojowy, szkołę wyŝszą, itp.) 9. Jedna z definicji, przyjęta przez Komitet Doradczy Sekretarza Stanu USA do spraw Handlu zwraca równieŝ uwagę - oprócz aspektu nowości na element kreowania nowej wartości dla klientów i przedsiębiorstwa. Innowacja to projektowanie, wymyślanie, budowa i/lub wdroŝenie nowych lub zmienionych produktów, procesów, systemów, struktur organizacyjnych lub modeli biznesowych w celu kreowania nowej wartości dla klientów i zwrotu finansowego dla firm 10. Potwierdziły to badania przeprowadzone w 2006 roku wśród 1000 największych przedsiębiorstw na świecie, przez zespół badawczy Barry ego Jaruzelskiego i Kevina Dehoffa. Wykazano w nich, Ŝe przedsiębiorstwa mogą wydać na badania tyle pieniędzy ile zapragną, zatrudnić najlepszych inŝynierów, rozwijać najlepsze technologie i dokonywać precyzyjnych analiz rynkowych. Ale jeśli ich działania od początku nie uwzględniają oczekiwań finalnych odbiorców, istnieje duŝa szansa, Ŝe wyniki finansowe nie będą zadowalające 11. Nie dziwi zatem fakt, Ŝe wyróŝnione przez badaczy strategie działania największych firm innowacyjnych na świecie powiązane były z orientacją przedsiębiorstw na klientów: 1. strategia poszukiwacza potrzeb (firmy angaŝowały aktywnie swoich klientów w kreowanie nowych produktów i procesów; nastawione były na bycie pionierami rynku w zakresie nowych produktów); 2. strategia obserwatora rynku (firmy na bieŝąco monitorowały rynek; nastawione były na kreowanie nowych wartości poprzez dokonywanie małych zmian w produktach i procesach); 3. strategia pchacza technologii (firmy koncentrowały się na swojej zdolności technologicznej, szukając moŝliwości kreowania synergii wokół wyników prac badawczo-rozwojowych; wdraŝały innowacje, które często zmieniają reguły gry na rynku [Schemat 5] Agnieszka Haber, Jacek Pokorski (2008) Wpływ projektów doradczych i inwestycyjnych, finansowanych z funduszy strukturalnych w Polsce, na wzrost innowacyjności przedsiębiorstw [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s GUS, Raport pt. Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, Warszawa 2010; s Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s. 19 [za:] Innovation Measurement; Tracking the State of Innovation in the American Economy, A Report to the Secretary of Commerce by The Advisory Committee on Measuring Innovation in the 21st Century Economy, January Luk Palmen, Marcin Baron (2008) Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Barry Jaruzelski, Kevin Dehoff (2007) The Customer Connection: The Global Innovation Resilience Report Strategy + Business nr 49; s. 9

18 18 Schemat 5. Główne rodzaje strategii działań największych przedsiębiorstw innowacyjnych na świecie w 2006 roku. Źródło: opracowanie własne, na podstawie Barry Jaruzelski, Kevin Dehoff (2007) The Customer Connection: The Global Innovation Resilience Report Strategy + Business nr 49; s. 8-9 Podane strategie działania największych firm innowacyjnych na świecie mogłoby stanowić wskazówkę działań dla przedsiębiorstw z sektora MŚP (takŝe w Polsce 13 ). MoŜna wyróŝnić wiele rodzajów innowacji, co prezentuje zamieszczony poniŝej schemat. Schemat 6. Rodzaje oraz przykłady innowacji. Źródło: opracowanie własne, na podstawie Krzysztof Santarek (red.) Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, wrzesień 2008; s. 9 Poza instytucjami generującymi wiedzę i innowacje (tj.: instytucje B+R, przedsiębiorstwa czy instytucje pośredniczące w transferze innowacji) istotne znaczenie mają róŝnorakie interakcje zachodzące między nimi. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na znaczenie systemów innowacyjnych, rozumianych jako kompleksy instytucji i łączących je powiązań, dzięki którym 13 W analizowanej literaturze przedmiotu brakuje informacji o badaniach/analizach polegających na przyporządkowaniu polskich przedsiębiorstw do wymienionych strategii działania.

19 19 dana gospodarka stanowi sprawny mechanizm generowania i dyfuzji wiedzy 14. OECD wyróŝniła cztery formy powiązań w systemie innowacyjnym: 1. przedsiębiorstwo-przedsiębiorstwo, 2. przedsiębiorstwo-sfera nauki, 3. rynkowy transfer technologii, 4. transfer wiedzy ukrytej Schemat 7. Cztery formy powiązań w systemie innowacyjnym według OECD. Typ powiązania powiązania przedsiębiorstwo-przedsiębiorstwo, w tym powiązania z komercyjnymi usługami dla biznesu powiązania przedsiębiorstwo-sfera nauki i powiązania badań oraz publicznych instytucji transferu technologii rynkowy transfer technologii, tj. dyfuzja wiedzy i innowacji drogą np. zakupu maszyn, urządzeń, licencji mobilność pracowników oraz transfer wiedzy ukrytej, nieutoŝsamionej Przykłady działań wspólna działalność B+R, wspólne produkty, patenty wspólna działalność B+R wydatki pośrednie na B+R wspólna działalność B+R Źródło: opracowanie własne, na podstawie OECD, National Innovation System, ParyŜ, 1997; s. 45 Badania nad innowacyjnością przedsiębiorstw przeprowadzane w ramach Community Innovation Survey (CIS) 15 w państwach Unii Europejskiej dowodzą, Ŝe najwięcej interakcji i współpracy zachodzi między elementami systemu innowacyjnego na poziomie regionalnym. Jednocześnie większość regionów tworzy odrębną politykę i strategię innowacyjną wpływając tym samym na zachowania proinnowacyjne przedsiębiorstw i innych elementów systemu w danym regionie. Z takiej perspektywy, systemy innowacyjne oparte są głównie o transfer wiedzy i bezpośrednie kontakty ludzi (dla tego rodzaju przepływu wiedzy bardzo waŝna jest bliskość geograficzna). Dlatego innowacyjność przedsiębiorstw moŝe być najbardziej efektywnie wspierana przez władze lokalne i regionalne, które mogą oddziaływać na tworzenie takich instytucji jak: klastry, inkubatory przedsiębiorczości, parki technologiczne czy fundusze poręczeniowe. Na poziomie lokalnym najbardziej efektywny moŝe być takŝe dialog przemysłu, nauki i władz publicznych, których współdziałanie jest niezwykle waŝne w pobudzaniu innowacji 16. Do podobnych wniosków dochodzi S. Łobejko wskazując na transformacje przewag konkurencyjnych: z wprowadzania innowacji (a następnie jej umacniania przez optymalizację przygotowania produktu) w szukanie nowych moŝliwości i nowych rozwiązań - szerokie moŝliwości w tym zakresie dają sieciowe formy organizacyjne, które pozwalają na uzyskanie efektu synergii wiedzy oraz innych zasobów wszystkich uczestników sieci 17. Wiedza w przedsiębiorstwie sieciowym jest podstawowym i najwaŝniejszym zasobem i stanowi element integrujący tworzące sieć podmioty [ ] Sieć łączy bowiem tylko tych, którzy są niezbędni, ale jest przy tym w duŝym stopniu elastyczna, otwarta na zmiany 18. Dzięki temu wszyscy uczestnicy przedsiębiorstwa sieciowego zwiększają swoje szanse na sukces poprzez zwiększenie swojego potencjału konkurencyjnego oraz równoczesnej minimalizacji kosztów transakcyjnych Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Ekspertyza pt. Współpraca podmiotów jako czynnik małych przedsiębiorstw w Polsce, Warszawa, grudzień 2008; s Na podstawie danych statystycznych gromadzonych w ramach CIS. Źródło internetowe: 16 Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Ekspertyza pt. Współpraca podmiotów jako czynnik małych przedsiębiorstw w Polsce, dz. cyt,; s Stanisław Łobejko (2008) Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie sieciowym [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Henryk S. Kolka (2006) Gospodarka oparta na wiedzy kilka spostrzeŝeń na temat: Firma we współczesnej gospodarce; źródło internetowe: 19 Stanisław Łobejko (2008) Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie sieciowym; dz. cyt.; s. 66

20 20 Koncepcja systemów innowacyjnych w perspektywie regionalnej zbliŝona jest do teorii klastrów. Charakterystyczne jest, Ŝe koncepcja klastrów pojawiła się w ostatnim dziesięcioleciu jako kluczowa idea poprawy konkurencyjności i rozwoju gospodarczego 20, a zdaniem E. Krzywiny tworzenie klastrów jest jednym z głównych rozwiązań instytucjonalnych proponowanych przez innowacyjne przedsiębiorstwa 21. Trzy zasadnicze (według autorów Zielonej Księgi Inicjatyw Klastrowych) argumenty za powiązaniem działalności innowacyjnej i rozwoju gospodarczego to: (1) konieczność stopniowego zmniejszania niepewności technicznej i ekonomicznej, (2) konieczność powtarzalnych i stałych interakcji pomiędzy powiązanymi firmami oraz instytucjami eksperckimi (w tym placówkami badawczymi i edukacyjnymi), (3) konieczność osobistego kontaktu w procesie wymiany i generowania nowej wiedzy 22. Istnieją roŝne definicje klastra. Michael E. Porter, który stworzył i zakorzenił to pojęcie w nauce i praktyce, proponuje definiować klaster jako geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, jednocześnie współdziałających i konkurujących ze sobą. W klastrach aktywni są między innymi klienci (tj. koncerny międzynarodowe, inne przedsiębiorstwa, końcowi konsumenci), przedsiębiorstwa w sektorach podległych i w sektorach powiązanych, producenci produktów komplementarnych, producenci i dostawcy maszyn i urządzeń, podwykonawcy, instytucje finansowe, instytucje otoczenia biznesu, uczelnie wyŝsze, instytucje sektora badawczo-rozwojowego, izby handlowe, zrzeszenia gospodarcze i instytucje certyfikujące i normalizacyjne 23. Pojęcie klastra nie dotyczy tylko całości transakcji między róŝnymi podmiotami, ale równieŝ co najwaŝniejsze w kontekście potencjału rozwoju dynamicznie zmieniających się w czasie powiązań, opartych na kreowaniu i stosowaniu wiedzy oraz generowaniu innowacji 24. Na podstawie badań dotyczących funkcjonowania polskich klastrów w latach , A. Sosnowska i S. Łobejko wyróŝnili trzy modele klastrów w Polsce: model klastra tradycyjnego, model klastra innowacyjnego, sieciowy model klastra 25 [Schemat 8]. Ich istnienie i funkcjonowanie uzaleŝnione jest od profilu gospodarczego przedsiębiorstwa i regionu oraz aspiracji środowisk lokalnych i regionalnych. 20 Michael E. Porter (2000) Introduction. The Cluster Initiative Greenbook [w:] Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels (red.) The Cluster Initiative Greenbook, Sztokholm: Center for Strategy and Competitiveness; s. 7 Jednym z pionierów polityki rozwoju opartej na klastrach była Katalonia. Podczas gdy w 1995 roku uruchomiono pierwszy projekt klastra dla elektroniki konsumenckiej, w roku 2003 liczba inicjatyw klastrowych zrealizowanych w Katalonii wynosiła juŝ 24. Katalonia dysponowała i dysponuje duŝym potencjałem produkcji odbiorników radiowych i telewizyjnych w Hiszpanii, dzięki czemu po pierwsze utworzyła się silna baza przemysłowa dostawców komponentów elektronicznych, głównie lamp elektronowych, kondensatorów, głośników oraz elementów odbiorników radiowych; po drugie w latach 60. nastąpił gwałtowny wzrost produkcji telewizorów, tak Ŝe po trzecie - w latach 80. kilka firm japońskich i koreańskich (w tym Sony, Panasonic, Sharp, Pioneer i Samsung) zdecydowały o zainwestowaniu w region Valles, niedaleko Barcelony. Dzięki silnej polityce przyciągania inwestycji (w tym utworzeniu Szkoły Japońskiej) w 1995 roku, utworzone klastry elektroniki konsumenckiej w regionie Valles obejmowały ponad 50 firm, których przychody osiągnęły wysokość 600 milionow euro, a zatrudnienie wynosiło ok osób. Klaster produkował 78% elektroniki konsumenckiej Hiszpanii. Ponadto w skład klastra wchodzili równieŝ inni uczestnicy, tacy jak stowarzyszenia, ośrodki edukacyjne oraz laboratoria, w tym: LGAI (The General Test and Research Laboratory Główne Laboratorium Badawcze i Testowe), ANIEL (The National Association of Electronic Industries Krajowe Stowarzyszenie BranŜy Elektronicznej), ASCAMM (The Association of Mould and Die Manufacturers of Katalonia Stowarzyszenie Producentów Matryc i Szablonów Katalonii). ASCAMM zapewniał szkolenia, oceny i certyfikacje oraz prowadził istotne badania w swym ośrodku technologicznym utworzonym w 1987 roku. Regionalny kanał telewizyjny TV3 równieŝ odegrał rolę w sektorze elektronicznym. Jako katalizator nawiązał współpracę z producentami w zakresie opracowania nowych standardów. Jako uŝytkownik nowych technologii, TV3 współpracował z firmami Hitachi oraz Pioneer nad wprowadzeniem na rynek systemów Dolby surround. Źródło: TamŜe, s Ewa Krzywina (2010) Bariery utrudniające prowadzenie działalności innowacyjnej w latach [w:] T. Baczko (red.) Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2009 roku, Warszawa: INE PAN; s Örjan Sölvell, Göran Lindqvist, Christian Ketels (red.) The Cluster Initiative Greenbook, Sztokholm: Center for Strategy and Competitiveness; s Michael E. Porter (1998) Cluster and the new Economics of Competition [w:] Harvard Business Review, listopad-październik 1998; s Luk Palmen, Marcin Baron (2008) Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Alicja Sosnowska, Stanisław Łobejko (2007) Efektywny model funkcjonowania klastrów w skali kraju i regionu. Ekspertyza opracowana w ramach Programu Wieloletniego PW-004 Doskonalenie Systemów Rozwoju Innowacyjności w Produkcji i Eksploatacji w latach

21 21 Schemat 8. Modele klastrów dla Polski według A. Sosnowskiej i S. Łobejko. Np.: Podlaski Klaster Obróbki Metali, Dolnośląski Klaster Surowcowy, Side Cluster z siedzibą we Wrocławiu Np.: Mazowiecki Klaster Druku i Reklamy Kolorowa Kotlina, Optoklaster Mazowiecki Klaster Innowacyjnych Technologii Fotonicznych, Mazowiecki Klaster Lotniczy Aviation Mazovia Np.: Mazowiecki Klaster Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych (ICT), Alternatywny Klaster Informatyczny Warszawa Źródło: opracowanie własne, na podstawie Alicja Sosnowska, Stanisław Łobejko (2007) Efektywny model funkcjonowania klastrów w skali kraju i regionu. Ekspertyza opracowana w ramach Programu Wieloletniego PW-004 Doskonalenie Systemów Rozwoju Innowacyjności w Produkcji i Eksploatacji w latach oraz portal innowacji Klastry: Reasumując, małe i średniej wielkości przedsiębiorstwa w Polsce zasługują chociaŝby ze względu na ich wkład w tworzenie PKB na miano siły napędowej gospodarki. Choć mają one zazwyczaj niewielki zasięg działania i mały wpływ na otoczenie, w którym funkcjonują, to ich ogromna liczba nadaje sektorowi MŚP duŝe znaczenie w kształtowaniu gospodarki 26. Wprawdzie sektor MŚP jest zróŝnicowany pod wieloma względami, takŝe pod względem konkurencyjności, to z pewnym uproszczeniem moŝna stwierdzić, Ŝe im przedsiębiorstwo jest większe, tym jego pozycja konkurencyjna jest korzystniejsza, a im jest mniejsze, tym jest mniej korzystna 27. Jest to związane z mniejszym dostępem MŚP do zasobów finansowych i czynników produkcji, w tym do technologii, mniejszą skalą produkcji czy teŝ dość ograniczonym know-how, pozostającym do dyspozycji MŚP. Wspieranie rozwoju i konkurencyjności wśród małych i średnich przedsiębiorstw to jedne z najwaŝniejszych priorytetów Unii Europejskiej. Aktualnie działania skierowane do MŚP są podejmowane m.in. w zakresie zwiększenia moŝliwości technologicznych niewielkich przedsiębiorstw, kształcenia i szkolenia w zakresie przedsiębiorczości oraz rozszerzania dostępu do pozyskiwania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych 28. Do 2015 roku Polska ma moŝliwość zainwestowania części środków pochodzących z Funduszy Strukturalnych w sektor MŚP. Zaplanowano m.in. wsparcie dla prac badawczo-rozwojowych, inwestycje w nowe linie technologiczne i produkcyjne, specjalistyczne szkolenia oraz wsparcie w zakresach takich jak eksport, prawo własności intelektualnej i nowe formy współpracy Stan sektora MŚP w województwie mazowieckim w 2008 roku W raporcie dotyczącym stanu sektora MŚP w Polsce, J. Łapiński zauwaŝa, Ŝe dobra koniunktura w gospodarce w latach przyczyniła się do wzrostu liczby podmiotów sektora przedsiębiorstw. W 2007 r. najszybciej wzrosła liczba przedsiębiorstw małych (1,9%) i mikro (1,4%). Bardzo nieznacznie wzrosła liczba przedsiębiorstw średnich (0,2%); w przedsiębiorstwach duŝych odnotowano wzrost o 0,06% 30. W województwie mazowieckim równieŝ moŝna odnotować pozytywny trend, chociaŝ ostatnie fluktuacje rynkowe mogły wpłynąć na przyhamowanie tendencji wzrostowych sektora MŚP. W 2008 roku w województwie mazowieckim w systemie REGON 26 Aleksander śołnierski (2009) Znaczenie sektora MŚP w Polsce [w:] A. śołnierski (red.) Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Bohdan WyŜnikiewicz (2009) Konkurencyjność MŚP, dz. cyt.; s Robert Wolański (2009) Nowe źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw [w:] A. śołnierski (red.) Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Luk Palmen, Marcin Baron (2008) Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce, dz. cyt.; s Jacek Łapiński (2009) Liczba zarejestrowanych i aktywnych MŚP [w:] A. śołnierski (red.) Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s. 33

22 22 znajdowało się 648 tys. przedsiębiorstw z sektora MŚP [Tabela 3]. Zdecydowaną większość stanowiły przedsiębiorstwa mikro (ok. 95%). Tabela 3. Liczba podmiotów gospodarczych ze względu na wielkość zatrudnienia (województwo mazowieckie, 2008 rok) r. Wielkość przedsiębiorstwa N % 0-9 pracowników , pracowników , pracowników , pracowników 852 0, i więcej pracowników 261 0,03 OGÓŁEM ,0 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS. W porównaniu z rokiem 2004, notuje się wyraźny wzrost liczby przedsiębiorstw na terenie województwa mazowieckiego [Wykres 1]. W 2004 roku ogólna liczba przedsiębiorstw wynosiła firm, przy czym liczba mikroprzedsiębiorstw to , liczba przedsiębiorstw małych , liczba przedsiębiorstw średnich , zaś duŝych Cztery lata później, w województwie mazowieckim zarejestrowano więcej przedsiębiorstw. Wykres 1. Liczba podmiotów gospodarczych ze względu na wielkość zatrudnienia (województwo mazowieckie, lata 2004 i 2008). Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS. W 2008 roku, w województwie mazowieckim co trzecie przedsiębiorstwo specjalizowało się w handlu i naprawach (30%), natomiast co piąte w obsłudze nieruchomości i firm (20%). W dalszej kolejności pod względem liczebności podmiotów w branŝach pojawiają się budownictwo i przetwórstwo przemysłowe z 10-procentowymi udziałami oraz transport i łączność (8%). [Tabela 4] Tabela 4. Liczba podmiotów gospodarczych ze względu na branŝę produkcyjną (województwo mazowieckie, 2008 rok) r. BranŜa produkcyjna przedsiębiorstwa N % rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo ,04 rybactwo 59 0,0091 górnictwo 453 0,070 przetwórstwo przemysłowe ,61 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 658 0,10

23 23 BranŜa produkcyjna przedsiębiorstwa 2008 r. N % budownictwo ,23 handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów uŝytku osobistego i domowego ,10 hotele i restauracje ,25 transport, gospodarka magazynowa i łączność ,95 pośrednictwo finansowe ,63 obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ,95 administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne ,56 edukacja ,59 ochrona zdrowia i pomoc społeczna ,96 działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała ,98 gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 10 0,0015 organizacje i zespoły eksterytorialne 39 0,0060 ogółem ,00 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS. Sektor MŚP ma szczególne znaczenie w tworzeniu miejsc pracy. Liczba osób pracujących w 2008 roku w województwie mazowieckim przekroczyła 2 miliony osób (tj ). Najwięcej osób było zatrudnionych w sektorze usług (64%); w sektorze przemysłowym pracowała co piąta osoba (21%), a w sektorze rolniczym co siódma (14%). W porównaniu z rokiem 2004, zatrudnienie wyraźniej wzrosło jedynie w sektorze usługowym. Sytuację tę prezentuje poniŝszy wykres. Wykres 2. Liczba osób zatrudnionych w poszczególnych rodzajach branŝ (województwo mazowieckie, lata 2004 i 2008). Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS. Mając na uwadze fakt, Ŝe największa liczba przedsiębiorstw w 2008 roku, w województwie mazowieckim specjalizowała się w handlu i naprawach oraz obsłudze nieruchomości i firm, struktura zatrudnienia nie jest zaskakująca. [Wykres 3].

24 24 Wykres 3. Odsetki osób zatrudnionych w poszczególnych rodzajach branŝ sektora usługowego (województwo mazowieckie, 2008 rok). Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS. Uwagę zwraca natomiast wzrost liczby zatrudnień w sektorze B+R, szczególnie w przemyśle [Tabela 5]. Charakterystycznym zjawiskiem po 2005 r. jest wyraźny odpływ pracowników z jednostek finansowanych w głównej mierze ze środków budŝetowych, a więc z sektora rządowego i sektora szkolnictwa wyŝszego. W jednostkach rozwojowych (przedsiębiorstwach) nastąpił w stosunku do 2005 r. wzrost zatrudnienia przy pracach B+R. Tabela 5. Liczba osób pracujących w sektorze B+R (województwo mazowieckie, lata 2005 i 2008) relacja rok Rodzaj sektora: N przedsiębiorstwa rządowy szkolnictwa wyŝsze przemysł Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS Korzystna sytuacja gospodarcza w roku 2007 miała wyraźne przełoŝenie na działalność inwestycyjną przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw zlokalizowanych w województwie mazowieckim. W 2008 roku nakłady inwestycyjne w sektorze przedsiębiorstw wzrosły do mln zł, co stanowiło wyraźne przyspieszenie obserwowanego w okresie trendu wzrostowego (wysokość poniesionych nakładów inwestycyjnych w 2004 roku wynosiła mln zł, a w 2006 roku mln zł). Z kolei wartość brutto środków trwałych w gospodarce narodowej na terenie województwa mazowieckiego wynosiła w 2004 roku mln zł, podczas gdy w 2008 roku mln zł Działalność innowacyjna przedsiębiorstw W literaturze przedmiotu wskazuje się na niski poziom wdraŝania innowacji przez przedsiębiorstwa, czy zbyt małą dynamikę form współpracy na linii przedsiębiorstwo-przedsiębiorstwo, czy przedsiębiorstwo i jednostka B+R (np. w formie klastrów, inkubatorów przedsiębiorczości, spin-off, centrum transferu technologii 31 ). Jak polscy przedsiębiorcy rozumieją pojęcie innowacyjności?, Jak oceniany jest poziom innowacyjności we własnym przedsiębiorstwie? Jak przedstawia się działalność innowacyjna przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego (na podstawie danych GUS)? Próba odpowiedzi na ostatnie pytanie podjęta w kolejnym rozdziale - będzie opierać się o następujące wskaźniki: 31 Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Ekspertyza pt. Współpraca podmiotów jako czynnik podnoszenia innowacyjności małych przedsiębiorstw w Polsce, dz. cyt.; s. 5

25 25 liczba innowacyjnych przedsiębiorstw, nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwie, struktura nakładów na działalność innowacyjną, źródła finansowania procesu innowacyjnego. W 2009 roku, na próbie 1000 respondentów, pochodzących spośród przedstawicieli przedsiębiorstw (N=600), instytucji otoczenia biznesu (N=107), jednostek naukowych (N=106), instytucji publicznych (N=97) i mediów (N=90), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości przeprowadziła badanie pt. Ocena poziomu świadomości i postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej 32. Jedno z pytań ankietowych dotyczyło rozumienia pojęcia innowacyjności. Odsetki odpowiedzi na to pytanie prezentuje tabela 6. Tabela 6. Rozumienie pojęcia innowacyjność przez przedstawicieli przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu, jednostek naukowych, instytucji publicznych i mediów. Z czym kojarzy się przedsiębiorcom i jak rozumieją pojęcie % wskazań innowacyjność? wprowadzenie całkowicie nowego produktu\ technologii 64 ulepszenie dotychczasowego produktu\ technologii 23 postęp, rozwój, otwartość na zmiany, nowoczesność, nowe metody 22 zmiany organizacyjne w funkcjonowaniu firmy 14 nowe kanały sprzedaŝy, dystrybucji, promocji 8 podnoszenie kwalifikacji, dostęp do wiedzy* 1 fundusze z Unii, programy unijne* 1 współpraca z ośrodkami badawczymi, wykorzystywanie osiągnięć nauki* 1 zysk, zmniejszenie kosztów produkcji, wydajność* 1 zaspokajanie potrzeb klientów* 1 inne 2 nie wiem, trudno powiedzieć 3 * spontaniczne odpowiedzi respondentów Źródło: Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej; dz. cyt.; s Wyniki badania pokazały, Ŝe respondenci w większości rozumieją pojęcie innowacyjność jako wprowadzenie nowego produktu lub technologii. Część badanych rozumie innowacyjność bardziej abstrakcyjnie, wskazując, Ŝe jest ona związana z postępem, nowością i nowoczesnością. Respondenci łączą innowacyjność takŝe choć są to rzadsze wskazania - ze zmianami organizacyjnymi i marketingowymi, przez które rozumieją nowe kanały sprzedaŝy, nowe sposoby dystrybucji i promocji 33. Uwagę zwracają niskie odsetki takich aspektów jak współpraca z ośrodkami badawczymi, wykorzystywanie osiągnięć nauki, zaspokajanie potrzeb klientów, fundusze z Unii, programy unijne, podnoszenie kwalifikacji, czy dostęp do wiedzy. Na kwestię rozumienia innowacyjności (a raczej jej znaczenia dla rozwoju przedsiębiorstwa) zwrócono uwagę takŝe w badaniu ankietowym pt. Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw przeprowadzonym w 2008 roku na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości przez Pentor 34. Badania były przeprowadzone na próbie 1002 małych i średnich przedsiębiorstw. Autorzy badań wyróŝnili atrakcyjność inwestycyjną regionu jako zmienną róŝnicującą. Województwo mazowieckie zgodnie z klasyfikacją zaproponowaną przez zespół pod kierunkiem Krystyny Gawlikowskiej-Hueckel w 2000 roku 35 - zostało zakwalifikowane do województw 32 Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej; dz. cyt. 33 TamŜe, s Beata Mazurek Kucharska, Anna Block, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości 35 Krystyna Gawlikowska-Hueckel, S. Umiński (2000) Ocena konkurencyjności województw, Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową; s. 7. O atrakcyjności inwestycyjnej danego obszaru decyduje kombinacja czynników lokalizacji. Obszary oferujące optymalną kombinację czynników lokalizacji są atrakcyjne inwestycyjnie, gdyŝ pozwalają na redukcję nakładów inwestycyjnych i bieŝących kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa, ułatwiając maksymalizację zysków i zmniejszając ryzyko niepowodzenia inwestycji. Do klasyfikacji wykorzystano następujące czynniki: dostępność transportowa,

26 26 (obok Śląskiego) o najwyŝszej atrakcyjności inwestycyjnej. W omawianym badaniu, respondentom zostały zadane takie pytania jak: w jakim stopniu zgadza się Pan (i) lub nie zgadza ze stwierdzeniem: kluczową wartością w przedsiębiorstwie powinna być innowacyjność?, W jakim stopniu zgadza się Pan (i) lub nie zgadza ze stwierdzeniem: innowacyjność jest moŝliwa w kaŝdej branŝy?, Jak ocenia Pan (i) poziom innowacyjności w Pana (i) przedsiębiorstwie? Ocena innowacyjności jako kluczowej wartości przedsiębiorstwa odpowiedzi zdecydowanie zgadzam się i raczej się zgadzam - była wyŝsza w województwach o średniej atrakcyjności inwestycyjnej (wielkopolskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie) oraz o najniŝszej atrakcyjności inwestycyjnej (podkarpackie, warmińsko-mazurskie, świętokrzyskie, podlaskie, lubelskie), niŝ w przypadku województw o najwyŝszej atrakcyjności inwestycyjnej. Z kolei najwięcej odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam na twierdzenie o dostępności innowacji dla kaŝdej branŝy było w województwie mazowieckim i śląskim (naleŝy jednak zaznaczyć, Ŝe twierdzenie to jest powszechnie akceptowane). JeŜeli chodzi o ocenę poziomu innowacyjności własnego przedsiębiorstwa województwo mazowieckie i śląskie wypadają jako najbardziej proinnowacyjne. Odpowiedzi na poszczególne pytania dla województw o najwyŝszej atrakcyjności inwestycyjnej prezentują poniŝsza tabela. Tabela 7. Stosunek do wartości innowacyjności pracowników sektora MŚP w województwach najbardziej atrakcyjnych inwestycyjnie (mazowieckie i śląskie). W jakim stopniu zgadza się Pan (i) lub nie zgadza ze stwierdzeniem: kluczową wartością % wskazań w przedsiębiorstwie powinna być innowacyjność? Zdecydowanie się nie zgadzam 0 Raczej się nie zgadzam 9 Raczej się zgadzam 50 Zdecydowanie się nie zgadzam 29 Nie wiem 12 W jakim stopniu zgadza się Pan (i) lub nie zgadza ze stwierdzeniem: innowacyjność jest % wskazań moŝliwa w kaŝdej branŝy? Zdecydowanie się nie zgadzam 0 Raczej się nie zgadzam 6 Raczej się zgadzam 45 Zdecydowanie się nie zgadzam 46 Nie wiem 3 Jak ocenia Pan (i) poziom innowacyjności w Pana (i) przedsiębiorstwie? % wskazań Bardzo niski 1 Raczej niski 5 Ani wysoki ani niski 42 Raczej wysoki 40 Bardzo wysoki 3 Źródło: Beata Mazurek Kucharska, Anna Block, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw; dz. cyt.; s. 338, s.345, s. 326 W omawianym badaniu poruszona została takŝe kwestia wiedzy badanych pracowników sektora małych i średnich przedsiębiorstw o formach wsparcia dla przedsiębiorstw oraz róŝnych rozwiązaniach rozwojowych. Jak widać na poniŝszym wykresie, poziom tej wiedzy jest niewystarczający [Wykres 4]. koszty pracy, wielkość i jakość zasobów pracy, chłonność rynku zbytu (instytucjonalnego), poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej, poziom rozwoju infrastruktury społecznej, poziom rozwoju gospodarczego, stopień ochrony i stan środowiska przyrodniczego, poziom bezpieczeństwa powszechnego, aktywność regionów wobec inwestorów. Źródło: TamŜe.

27 27 Wykres 4. Odsetki odpowiedzi na pytanie dotyczące wiedzy o róŝnych formach wsparcia i rozwiązaniach rozwojowych. wsparcie finansowe ze strony zewnetrznych instytucji lub osób 68 bezpłatne konsultacje, doradztwo, coachnig 56 promowanie idei innowacyjności i wzrostu konkurencyjności firm 56 budowanie klastrów 48 współpraca B+R 44 Ŝadne z powyŝszych Źródło: Beata Mazurek Kucharska, Anna Block, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw; dz. cyt.; s. 50 Autorzy badań zwrócili uwagę na zaskakujące w kontekście województw wyniki badania [Tabela 8]. Najlepiej poinformowani o formach wsparcia dla przedsiębiorstw oraz róŝnych rozwiązaniach rozwojowych byli pracownicy z firm usytuowanych na terenie województw o najniŝszym stopniu atrakcyjności inwestycyjnej (Podkarpackie, Warmińsko-Mazurskie, Świętokrzyskie, Podlaskie, Lubelskie), a najgorzej pracownicy firm z terenu województw o najwyŝszym stopniu atrakcyjności inwestycyjnej (tj. mazowieckim i śląskim). W województwach o najniŝszym stopniu atrakcyjności inwestycyjnej tylko 7 % badanych nigdy nie słyszało o formach wsparcia, podczas gdy w województwach o najwyŝszym stopniu atrakcyjności inwestycyjnej aŝ 32% pracownikom brakuje takich informacji 36. Tabela 8. Poziom wiedzy pracowników sektora MŚP o formach wsparcia i rozwiązaniach rozwojowych dla przedsiębiorstwa w poszczególnych województwach (w procentach). Województwa Formy wsparcia Wsparcie finansowe ze strony zewnętrznych instytucji lub osób Promowanie idei innowacyjności i wzrostu konkurencyjności firm Mazowieckie, Śląskie Wielkopolskie, Dolnośląskie, Zachodniopomorskie Małopolskie, Lubuskie, Łódzkie, Pomorskie, Kujawsko- Pomorskie, Opolskie Podkarpackie, Warmińsko- Mazurskie, Świętokrzyskie, Podlaskie, Lubelskie Beata Mazurek Kucharska, Anna Block, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw; dz. cyt.; s. 51

28 28 Formy wsparcia Bezpłatne konsultacje, doradztwo, coaching Województwa Mazowieckie, Śląskie Wielkopolskie, Dolnośląskie, Zachodniopomorskie Małopolskie, Lubuskie, Łódzkie, Pomorskie, Kujawsko- Pomorskie, Opolskie Podkarpackie, Warmińsko- Mazurskie, Świętokrzyskie, Podlaskie, Lubelskie Budowanie klastrów Współpraca B+R śadne z powyŝszych Źródło: opracowanie własne, na podstawie Beata Mazurek Kucharska, Anna Block, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw, dz. cyt.; s. 52 Mając na uwadze dominujące w województwie mazowieckim branŝe produkcyjne takie jak: handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli, artykułów uŝytku osobistego i domowego, obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, budownictwo oraz przetwórstwo przemysłowe wyniki badań dotyczące wiedzy o formach wsparcia i rozwiązaniach rozwojowych mogłyby stanowić kolejną wskazówkę co do zakresu i kierunku działań Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji. Jak wynika z badań, najmniej informacji o róŝnych formach wsparcia mają przedstawiciele branŝy związanej z handlem hurtowym i detalicznym, naprawą pojazdów samochodowych i motocykli oraz artykułów uŝytku osobistego i domowego oraz związanej z budownictwem [Tabela 8]. Tabela 8. Poziom wiedzy pracowników sektora MŚP poszczególnych branŝ o formach wsparcia i rozwiązaniach rozwojowych dla przedsiębiorstwa (w procentach). Formy wsparcia Obsługa Handel hurtowy nieruchomości, i detaliczny, naprawa wynajem i usługi pojazdów samochodowych, Przetwórstwo związane Budownictwo motocykli oraz przemysłowe z prowadzeniem artykułów uŝytku działalności osobistego i domowego gospodarczej Wsparcie finansowe ze strony zewnętrznych instytucji lub osób Promowanie idei innowacyjności i wzrostu konkurencyjności firm Bezpłatne konsultacje, doradztwo, coaching Budowanie klastrów Współpraca B+R śadne z powyŝszych Źródło: opracowanie własne, na podstawie Beata Mazurek Kucharska, Anna Block, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw, dz. cyt.; s. 53 Uwagę zwracają takŝe odpowiedzi na pytanie o czynniki wpływające na powodzenie przedsiębiorstwa na rynku. W przypadku handlu detalicznego i hurtowego oraz naprawy samochodów, motocykli i artykułów uŝytku domowego i osobistego zaskakuje niska ocena wpływu wizerunku firmy w jej otoczeniu społecznym, co odzwierciedla niestety nastawienie do klienta w polskim sektorze usług 37. Z kolei wśród przedsiębiorstw świadczących usługi związane z obsługą nieruchomości, wynajmem i usługami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej widać brak świadomości znaczenia kontaktów biznesowych dla osiągnięcia sukcesu firmy na rynku. Firmy oferujące np. doradztwo gospodarcze dla sektora MŚP oferują zwykle w pakiecie usług pośrednictwo biznesowe, więc kontakty w biznesie są tutaj absolutnym kryterium wysokiej jakości świadczonych usług. Dodatkowo zadziwia fakt, iŝ firmy które świadczą usługi doradcze dla ludności, same 37 TamŜe, s. 88

29 29 nie widzą potrzeby nieustannego inwestowania w szkolenia i wiedzę, fakt tym bardziej niezrozumiały, iŝ czynnik ten jedynie w tej branŝy nie znalazł się na liście najbardziej wpływających na powodzenie przedsiębiorstwa. MoŜe to mieć negatywny wpływ na jakość oferowanych przez te firmy usług 38. MoŜna wysnuć wniosek o konieczności objęcia (być moŝe specjalnymi) programami wsparcia doradczo-informacyjnymi takich sektorów MŚP w województwie mazowieckim, jak handel, usługi naprawcze i usługi związane z obsługą nieruchomości, wynajmem oraz usługami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej jako rozwojowe obszary działania. Wsparcie moŝe się odbywać nie tylko poprzez poprawę dostępu do wiedzy wskazanych w tabeli 8, o formach wsparcia, poprzez poprawę oferty szkoleniowej dla przedsiębiorstw z tych branŝ, doradztwo, czy coaching, ale takŝe świadczenie usług doradczych i informacyjnych w zakresie tworzenia i zarządzania innowacyjną firmą (czynnikiem motywującym do podjęcia działań innowacyjnych i pro-rozwojowych przedsiębiorstwa moŝe być świadomość lokalizacji firmy w najbardziej atrakcyjnym inwestycyjnie województwie w Polsce) Działalność innowacyjna i nakłady na innowacje w województwie mazowieckim w 2008 roku Zgodnie z definicją zaproponowaną przez GUS, przedsiębiorstwem innowacyjnym nazywamy firmę, która w badanym okresie wprowadziła na rynek nowy lub istotnie ulepszony produkt, bądź nowy lub istotnie ulepszony proces 39. Z kolei nakłady na działalność innowacyjną obejmują nakłady na: prace badawcze i rozwojowe (B+R) wykonane przez własne zaplecze badawcze przedsiębiorstw, jak równieŝ nabyte od innych jednostek; zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych (patenty, wynalazki nieopatentowane, licencje, ujawnienia know-how, znaki towarowe itp.); zakup oprogramowania związany z wdraŝaniem innowacji produktowych i procesowych; zakup i montaŝ maszyn i urządzeń oraz budowę, rozbudowę i modernizację budynków słuŝących wdraŝaniu innowacji produktowych i procesowych; szkolenie personelu związane z wprowadzaniem innowacji produktowych i procesowych począwszy od etapu projektowania aŝ do fazy marketingu. Obejmują one zarówno nakłady na nabycie zewnętrznych usług szkoleniowych, jak i nakłady na szkolenie wewnętrzne; marketing związany z wprowadzaniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów. Nakłady te obejmują wydatki na wstępne badania rynkowe, testy rynkowe oraz reklamę wprowadzającą na rynek nowe lub istotnie ulepszone produkty; pozostałe przygotowania do wprowadzenia innowacji produktowych i procesowych. Obejmują czynności nie zaliczone do działalności B+R takie jak: studia wykonalności, testowanie i ocenę nowych lub znacząco ulepszonych produktów lub procesów (z wyjątkiem testowania zaliczanego do prac B+R takiego jak np. testowanie prototypów), standardowe opracowywanie i udoskonalanie oprogramowania, oprzyrządowanie, prace inŝynieryjno-przygotowawcze 40. W 2008 roku, w województwie mazowieckim zarejestrowano 21,73% przedsiębiorstw innowacyjnych z sektora usług oraz 25,30% przedsiębiorstw innowacyjnych z sektora przemysłu. Wśród innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych w 2008 roku, najwięcej nowych lub istotnie ulepszonych produktów/procesów wprowadziły przedsiębiorstwa duŝe, najmniej zaś przedsiębiorstwa małe [Wykres 5]. 38 TamŜe, s GUS, Raport pt. Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, dz. cyt.; s GUS, Raport pt. Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, dz. cyt.; s. 141

30 30 Wykres 5. Odsetki innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych według klas wielkości przedsiębiorstwa (województwo mazowieckie, 2008 rok). Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS W sektorze małych i średnich przedsiębiorstw jest zazwyczaj mniej przedsiębiorstw wprowadzających innowacje niŝ w gronie duŝych. Wynika to z faktu samego zakresu działania małych przedsiębiorstw, które częściej opierają się o jeden rodzaj produktu, czy usługę więc prawdopodobieństwo wprowadzania zmian jest tam mniejsze niŝ w przedsiębiorstwach o zróŝnicowanej ofercie i rozbudowanych procesach, co ma miejsce w przypadku większości duŝych firm 41. Charakterystyczne jest jednak, Ŝe juŝ od kilku lat województwo mazowieckie zajmuje czołowe miejsce w nakładach na działalność innowacyjną w przemyśle [Tabela 9], chociaŝ udział ten w porównaniu (na przykład) z rokiem 2004 zmalał z 27,1% do 20,9% [Tabela 10]. Tabela 9. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w poszczególnych regionach Polski, w latach przedsiębiorstwa przemysłowe Jednostka terytorialna w mln zł dolnośląskie 1 030, , ,7 kujawsko-pomorskie 655,3 864, ,0 lubelskie 355,2 533,0 827,4 lubuskie 365,5 227,4 362,5 łódzkie 527,7 426, ,7 małopolskie 1 121, , ,4 mazowieckie 4 233, , ,9 opolskie 398,7 285,7 310,7 podkarpackie 707,5 817, ,3 podlaskie 248,0 425,1 445,5 pomorskie 715,4 901, ,5 śląskie 2 645, , ,0 świętokrzyskie 325,0 281,7 451,6 warmińsko-mazurskie 210,2 275,8 325,4 wielkopolskie 1 450, , ,7 zachodniopomorskie 639,4 304,0 396,0 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS 41 ElŜbieta Wojnicka, Piotr Klimczak (2008) Procesy innowacyjne w sektorze MŚP w Polsce i regionach [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s. 7

31 31 Tabela 10. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w województwie mazowieckim, w latach Jednostka terytorialna mln zł % mln zł % mln zł % Mazowieckie 4 233,5 27, ,2 22, ,9 20,9 Polska ,1 100, ,1 100, ,2 100,0 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS Z uwagi na brak danych o liczbie innowacyjnych przedsiębiorstw usługowych ze względu na branŝe, dostępnych w Banku Danych Regionalnych GUS, trudno jest ocenić, które przedsiębiorstwa usługowe poniosły najwyŝsze inwestycje na innowacje. NajwaŜniejszą kategorią nakładów na innowacje w polskich przedsiębiorstwach, w tym takŝe przedsiębiorstwach działających na Mazowszu, pozostają nakłady inwestycyjne. Świadczy to zarówno o ciągłej potrzebie modernizacji jak i odzwierciedla transfer technologii ucieleśnionej w maszynach, czyli wdraŝanie rozwiązań nie opracowanych w firmach 42. Nakłady inwestycyjne stanowiły w 2008 roku, zarówno w sektorze przemysłu, jak i w sektorze usług 2/3 wszystkich nakładów na innowacje [Tabela 11]. Pozostałe kategorie nakładów na innowacje poza inwestycjami i działalnością B+R (przedsiębiorstwa przemysłowe 6,91%, przedsiębiorstwa usługowe 5,24%) mają relatywnie niewielkie znaczenie. Tabela 11. Struktura nakładów na innowacje w przedsiębiorstwach przemysłowych i usługowych (województwo mazowieckie, 2008 rok). sektor przemysłu sektor usług Kategorie nakładów na innowacje: zł % zł % działalność badawczo-rozwojowa , ,24 zakup gotowej technologii , ,27 oprogramowanie , ,93 nakłady inwestycyjne razem , ,31 budynki i budowle maszyny i urządzenia techniczne w tym z importu szkolenie personelu , ,61 marketing , ,82 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS Udział nakładów na oprogramowanie był znacznie wyŝszy w przedsiębiorstwach usługowych (12,93%), niŝ przemysłowych (1,91%). Z kolei marketing dla przedsiębiorstw przemysłowych stanowił większe wyzwanie finansowe (5,76%), niŝ dla przedsiębiorstw usługowych (2,82%). MoŜna powiedzieć, Ŝe szkolenia personelu to swoistego rodzaju innowacja organizacyjna. E. Wojnicka i P. Klimaczak podkreślają, Ŝe tego typu innowacje są istotnym elementem maksymalizującym wykorzystanie potencjału pracowników umoŝliwiają bowiem m.in. lepszą wymianę doświadczeń zarówno w formie skodyfikowanej przez odpowiednie gromadzenie i zapisywanie wiedzy powstającej w firmie, jak i tzw. cichej powstającej w wyniku spotkań osób np. przy pracy zespołowej. Zarządzanie wiedzą to element konkurencyjności przedsiębiorstw, który staje się coraz bardziej istotny w obliczu uznania wiedzy za najwaŝniejszy czynnik produkcji. Polskie MŚP dostrzegają tę potrzebę 43. Szkoda, Ŝe szkolenie personelu to nakłady rzędu ułamka procenta budŝetu na innowacje we wszystkich sektorach przedsiębiorstw wyniosły 0,61%-0,64% nakładów całkowitych. Reasumując, najwaŝniejszą kategorią nakładów na innowacje w przedsiębiorstwach działających na Mazowszu są nakłady inwestycyjne. NaleŜy jednak wziąć pod uwagę pomimo niskiego odsetka konieczność ponoszenia nakładów na szkolenia personelu. Z prezentowanych wcześniej badań pt. 42 TamŜe, s TamŜe.

32 32 Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw wynika, Ŝe przedsiębiorstwa charakteryzuje niski poziom wiedzy o róŝnych formach wsparcia i moŝliwościach rozwojowych przedsiębiorstwa (szczególnie w województwach mazowieckim i śląskim). Poprawa chociaŝby dostępu do informacji o środkach finansowych na wdraŝanie innowacji (nakłady inwestycyjne) moŝe rozpocząć się od szkolenia, czy coachingu personelu. Po drugie, badania pt. Ocena poziomu świadomości i postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej rejestrują słabe powiązania innowacyjności ze współpracą z ośrodkami badawczymi, wykorzystywaniem osiągnięć nauki, zaspokajaniem potrzeb klientów, funduszami z Unii, programami unijnymi, podnoszeniem kwalifikacji, czy dostępem do wiedzy w opinii respondentów. W części Uwagi wstępne została zacytowana definicja innowacyjności obowiązująca w USA. Zwraca się w niej uwagę na wykorzystywanie procesu innowacyjności nie tylko do pomnaŝania kapitału, ale takŝe do kreowania nowej wartości dla klientów. JeŜeli zaspokajanie potrzeb klientów jest w Polsce słabo kojarzone z innowacyjną, czy nowoczesną firmą, moŝna spodziewać się równie niskiej wraŝliwości przedsiębiorców/pracowników przedsiębiorstw na potrzeby klienta. Istnieje zatem konieczność szkolenia pracowników chociaŝby z zakresu obsługi klienta. Z kolei propagowanie potrzeby podnoszenia kompetencji pracowniczych, zwiększanie podaŝy na wysokiej jakości szkolenia dla pracowników i kadry menedŝerskiej powinno stać się podstawowym elementem strategii rozwoju przedsiębiorstw. Oba przypadki nakłady inwestycyjne i nakłady na szkolenia personelu mogą stanowić zakres usług ośrodka doradczo-informacyjnego (np. Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji), na przykład poprzez poszukiwanie źródeł finansowania inwestycji innowacyjnych (banki, instytucje pozabankowe), w tym współpraca z funduszami poręczeń kredytowych, organizowanie szkoleń, współpraca z podmiotami prowadzącymi szkolenia specjalistyczne. W obu przypadkach usługa moŝe przyjąć formę usługi brokerskiej (doradczej). Przedsiębiorstwa zlokalizowane w województwie mazowieckim, finansowały proces innowacyjny w 2008 roku prawie wyłącznie ze środków własnych 92% [Wykres 6]. Wykres 6. Źródła finansowania procesu innowacyjnego przedsiębiorstw (województwo mazowieckie, 2008 rok) Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS Drugim, co do istotności źródłem finansowania procesu innowacyjnego są kredyty bankowe, przy czym przedsiębiorstwa przemysłowe częściej korzystały z tej formy finansowania, niŝ przedsiębiorstwa usługowe [Tabela 12].

33 33 Tabela 12. Źródła finansowe procesu innowacyjnego przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych (województwo mazowieckie, 2008 rok). sektor przemysłu sektor usług Źródła finansowania innowacji: zł % zł % środki własne , ,22 środki budŝetowe , ,66 środki pozyskane z zagranicy , ,55 kredyty bankowe , ,51 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS Na zakończenie kilka uwag dotyczących wsparcia finansowego z UE. R. Wolański analizując źródła finansowania przedsięwzięć innowacyjnych w Polsce stwierdza, Ŝe zainteresowanie funduszami unijnymi przejawiają przede wszystkim średnie i małe przedsiębiorstwa, natomiast mikroprzedsiębiorstwa korzystają z nich w bardzo małej skali. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe mikroprzedsiębiorstwa są dominującą formą na rynku ekonomicznym, istnieje potrzeba zaktywizowania najmniejszych podmiotów do pozyskiwania środków unijnych 44. Co więcej, środki unijne otrzymują przede wszystkim MŚP przemysłowe jest bardzo niewielkie zainteresowanie pozyskaniem pomocy wśród firm, zajmujących się handlem i usługami (wśród MŚP jest ich najwięcej). Na podkreślenie zasługuje fakt, Ŝe prawie wszystkie MŚP, którym zostały przyznane środki unijne, uznały, Ŝe efekty udziału firmy w projekcie warte były poniesionych nakładów oraz, Ŝe realizacja projektu zwiększyła konkurencyjność ich firm Zainteresowanie przedstawicieli nauki oraz przedsiębiorców działalnością i współpracą badawczo-rozwojową Głównym problemem polskiego systemu innowacji jest słaba działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw 46. Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) to zgodnie z definicją zaproponowaną przez GUS systematycznie prowadzone prace twórcze, podjęte dla zwiększenia zasobu wiedzy, jak równieŝ dla znalezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy. Działalność B+R obejmuje trzy rodzaje badań, a mianowicie badania podstawowe (prace teoretyczne i eksperymentalne nie ukierunkowane w zasadzie na uzyskanie konkretnych zastosowań praktycznych) i stosowane (prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy mającej konkretne zastosowania praktyczne) oraz prace rozwojowe (polegające na zastosowaniu istniejącej juŝ wiedzy do opracowania nowych lub istotnego ulepszenia istniejących wyrobów, procesów czy usług). Działalność B+R odróŝnia od innych rodzajów działalności dostrzegalny element nowości i eliminacja niepewności naukowej i/lub technicznej, czyli rozwiązanie problemu nie wypływające w sposób oczywisty z dotychczasowego stanu wiedzy 47. W 2008 roku nakłady na działalność B+R wyniosły 0,61% PKB, podczas gdy średnio w UE - około 1,8%. Ponadto zaledwie 30,9% nakładów na B+R w Polsce stanowią środki biznesowe. Polska w ujęciu nakładów B+R nie zbliŝyła się więc do celu wyznaczonego przez Strategię Lizbońską - 3% nakładów na B+R w PKB w 2010 r., z czego 2/3 mają być finansowane przez biznes 48. Zdaniem A. Jasińskiego, taki stan rzeczy odzwierciedla kilka słabych punktów sektora wysokich technologii w Polsce. Po pierwsze, wskazuje na niedostatek laboratoriów w duŝych przedsiębiorstwach; po drugie, wskazuje 44 Robert Wolański (2009) Nowe źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw, dz. cyt.; s. 84: JeŜeli chodzi o ocenę środków unijnych pod kątem ich dostosowania do specyfiki i potrzeb MŚP. Niewielkie podmioty mają gorszą pozycję w dostępie do źródeł finansowania w porównaniu z duŝymi firmami. Środki unijne pozwalają zmniejszyć ten dystans, gdyŝ są przeznaczone głównie dla MŚP, są nieodpłatne i bezzwrotne. JednakŜe skorzystanie ze środków unijnych wymaga wypełnienia skomplikowanych wniosków, przedstawienia dokładnych opisów i kalkulacji inwestycji, zapewnienia wkładu własnego oraz wcześniejszego sfinansowania inwestycji, gdyŝ dotacja wypłacana jest jako refundacja poniesionych kosztów. Ze spełnieniem tych warunków MŚP mają wiele problemów, gdyŝ nie posiadają wolnych środków, mają trudny dostęp do kredytów bankowych, nie zatrudniają wyspecjalizowanych osób. Wszystkie te warunki sprawiają, iŝ środki unijne są bardziej dostępne dla średnich firm niŝ dla małych, gdyŝ im łatwiej sprostać tym warunkom. Ponadto dotacje unijne są przeznaczone głównie na inwestycje, stąd ze środków tych korzystają głównie firmy, ponoszące znaczne nakłady inwestycyjne, nakierowane na rozwój i ekspansję na rynku. Źródło: TamŜe 45 TamŜe, s ElŜbieta Wojnicka, Piotr Klimczak (2008) Procesy innowacyjne w sektorze MŚP w Polsce i regionach, dz. cyt.; s GUS, Raport pt. Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, dz. cyt; s ElŜbieta Wojnicka, Piotr Klimczak (2008) Procesy innowacyjne w sektorze MŚP w Polsce i regionach, dz. cyt.; s. 10

34 34 na niedostatek prac badawczo-rozwojowych w małych i średnich przedsiębiorstwach, ze względu na ich duŝe ryzyko oraz długotrwałość 49. Problem słabych kontaktów i niewielkiej współpracy przedsiębiorstw z sektorem badawczorozwojowym w Polsce jest w ocenie B. WyŜnikiewicza pochodną niewielkich tradycji z tego zakresu, pozostawania środowisk biznesowych i naukowych w faktycznej izolacji, a takŝe braku zrozumienia potrzeb i interesów drugiej strony. Współczesna gospodarka globalna jest ponadto w stanie dostarczać przedsiębiorstwom gotowych rozwiązań technologicznych na zasadach rynkowych. Kierując się wygodą i prawdopodobnie słabo przemyślanymi strategiami rozwojowymi, a nie rachunkiem ekonomicznym i długookresowymi korzyściami, polskie przedsiębiorstwa preferują zakup gotowych rozwiązań technologicznych na rynku względem alternatywnego dochodzenia do podobnych rezultatów w drodze zamówień w rodzimym sektorze B+R. W takiej sytuacji powstaje swoiste błędne koło, bowiem niewielki popytu na usługi badawczo-rozwojowe powoduje niepełne wykorzystanie potencjału krajowej sfery B+R oraz nie kreuje warunków sprzyjających rozwojowi tego sektora. Ponadto wśród polskich przedsiębiorców panuje przekonanie, Ŝe technologie czy licencje zagraniczne są lepsze niŝ krajowe. Tego rodzaju opinia jest tylko częściowo prawdziwa i sprawdza się głównie przy zakupie wysokich technologii. W przypadku technologii tradycyjnych sytuacja bardzo często jest odwrotna. Technologie będące dorobkiem krajowych ośrodków B+R nie ustępują zagranicznym, a w niektórych przypadkach nawet je przewyŝszają. Odrębnym problemem jest finansowanie nakładów na działalność B+R. Generalnie mówiąc MŚP nie dysponują odpowiednimi środkami finansowymi, a grupowa partycypacja w finansowaniu B+R jest trudna do przeprowadzenia. Inne problematyczne kwestie dla MŚP to stosunkowo długi okres oczekiwania na efekty nakładów na B+R, a takŝe niepewność w sprawie uzyskania przez przedsiębiorców oczekiwanych przez nich rezultatów. Te czynniki tłumaczą preferowanie wyboru zakupu gotowych technologii traktowanych jako nakłady inwestycyjne zamiast ponoszenia nakładów na B+R. Decyzje o zakupie nowych technologii są waŝnym czynnikiem, zwiększającym innowacyjność MŚP, ale nie jedynym. Istotne jest takŝe kształtowanie świadomego dąŝenia przedsiębiorców do wprowadzania innowacji w trosce o podnoszenie konkurencyjności 50. W 2006 roku na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego zostały przeprowadzone badania pt. Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Z raportu wynika, Ŝe aŝ 20% polskich przedsiębiorców nie wiedziało, Ŝe istnieją moŝliwości współpracy ze środowiskami naukowymi; 40% przedsiębiorców nigdy nie podejmowało prób nawiązania kontaktów z naukowcami, a około 40% badanych przedsiębiorców nie wiedziało, jak dotrzeć do ośrodków naukowych zainteresowanych komercjalizacją badań. Co więcej, 56% badanych stwierdziło, Ŝe nie widzi potrzeby współpracy z ośrodkami naukowymi. Zaledwie 10% firm dostrzegało we współpracy z naukowcami szansę zwiększenia moŝliwości eksportowych i podniesienia konkurencyjności przedsiębiorstwa 51. W innym badaniu, zrealizowanym w 2008 roku przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości) 52 zwrócono uwagę na dominację pasywnych postaw nie tylko wśród przedsiębiorców, ale takŝe przedstawicieli nauki [Tabela 13]. Celem badania była między innymi ocena świadomości przedsiębiorców oraz pracowników naukowych w zakresie innowacji. W badaniu wzięło udział 75 przedstawicieli przedsiębiorców oraz 47 ekspertów naukowych. Ze względu na zastosowanie kilku etapów badań (z wykorzystaniem m.in. techniki wywiadu), autorzy nie podjęli się w Ŝadnym przypadku analizy ilościowej, ale skupili się na prezentacji danych jakościowych (stąd brakuje informacji o rozkładach procentowych niektórych danych). Z zebranych danych empirycznych wynika, Ŝe wiedza naukowców chociaŝby w zakresie wsparcia publicznego jest bardzo niska (najczęściej naukowcy ubiegli się o dotacje oraz dofinansowanie na zrealizowanie badań albo zakup specjalistycznej aparatury laboratoryjnej). Przedstawiciele świata 49 Andrzej H. Jasiński (2008) Badania nad procesami transformacji wyników prac badawczo-rozwojowych w innowacje [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Bohdan WyŜnikiewicz (2009) Konkurencyjność MŚP Bohdan WyŜnikiewicz (2009) Konkurencyjność MŚP, dz. cyt.; s MNiSW Departament WdroŜeń i Innowacji, Raport pt. Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, listopad 2006; s Stanisław Szultka (red.) Raport pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, Gdańsk 2008;

35 35 nauki, podobnie jak przedsiębiorcy bardzo krytycznie wypowiadali się na temat biurokratycznych procedur pozyskiwania środków publicznych. Tabela 13. Typologia przedstawicieli świata nauki ze względu na ich świadomość w zakresie transferu technologii. nie odczuwają potrzeby współpracy z gospodarką, skupiają się na badaniach naukowych, bierni publikacjach oraz dydaktyce; nie posiadają wiedzy i umiejętności w zakresie transferu niewspółpracujący technologii; wiedza w zakresie dostępnego wsparcia publicznego w sferze innowacji jest niewielka potencjalni współpracujący aktywni współpracujący potencjalnie zainteresowani współpracą z przedsiębiorstwami, zachowują jednak postawę pasywną i czekają na zlecenia od przedsiębiorstw, posiadający ograniczoną wiedzę w zakresie potrzeb przedsiębiorstw; wiedza i umiejętności w zakresie transferu technologii jest niewielka; natomiast wiedza w zakresie dostępnego wsparcia publicznego w zakresie innowacji jest przeciętna aktywnie współpracują z przedsiębiorstwami przy opracowaniu nowych technologii, sami aktywnie szukają kontaktu z przedsiębiorstwami - partnerów do komercjalizacji, wykazują się dobrą wiedzą i umiejętnościami w zakresie transferu technologii podobnie jak wiedzą w zakresie dostępnego wsparcia publicznego w zakresie innowacji (wiedza jest dobra) Źródło: opracowanie własne, na podstawie Stanisław Szultka (red.) Raport pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, Gdańsk 2008; s. 67 JednakŜe za najbardziej znaczącą barierę dotyczącą sfery badawczo rozwojowej uznano brak wiedzy na temat środowiska gospodarczego wśród naukowców. Niewiele niŝsze znaczenie przypisano słabości bodźców dla naukowców do współpracy ze środowiskiem biznesowym oraz brakowi umiejętności menadŝerskiego zarządzania jednostkami organizacyjnymi jednostek naukowych. Wśród czynników w najmniej istotnym stopniu ograniczającym procesy transferu technologii wymieniano brak zasobów ludzkich na uczelniach mogących prowadzić prace badawcze na rzecz przedsiębiorstw oraz brak przejrzystych i precyzyjnych regulacji w zakresie ochrony własności intelektualnej. [ ] Jak moŝna zauwaŝyć, problem ze strony sektora nauki nie polega głównie na jego ograniczonym potencjale badawczym, a na powszechnym braku zainteresowania współpracą między sektorami. Środowisko naukowe cechuje niedobór informacji dotyczących moŝliwości zawiązania współpracy i brak potrzeby podjęcia prób jej zawiązania. Jednostki naukowe nie są nastawione na utrzymywanie kontaktów z przedsiębiorstwami i nie są do tego zachęcane. Nie angaŝują się w komercjalizację opracowanej technologii, a podaŝ myśli technologicznej często nie jest dostosowana do potrzeb podmiotów gospodarczych 53 [Tabela 14]. Tabela 14. Bariery dotyczące sfery badawczo rozwojowej. Znaczenie bariery - średnia ocen Bariery sfery badawczo - rozwojowej (skala 1-najwaŜniejsza, 11-najmniej waŝna) brak wiedzy na temat potrzeb środowiska gospodarczego wśród naukowców 2,65 słabość bodźców dla naukowców do współpracy ze środowiskiem biznesowym 3,35 ograniczony potencjał naukowy/badawczy jednostek sfery B+R 3,71 brak umiejętności menadŝerskiego zarządzania jednostkami organizacyjnymi jednostek 3,76 naukowych słabe bodźce dla jednostek naukowych do angaŝowania się w procesy komercjalizacji technologii 4,00 brak kultury innowacji i przedsiębiorczości - system edukacyjny niezorientowany na promocję przedsiębiorczości; brak kształtowania postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych wśród 4,41 studentów i pracowników naukowych wysokie koszty badań na uczelniach 4,82 niedopasowanie badań prowadzonych w jednostkach naukowych do potrzeb gospodarki 5,18 (przedsiębiorstw) bariery mentalne - inna kultura pracy, niechęć pracowników naukowych do współpracy z przedsiębiorstwami, za duŝe ryzyko, niechęć naukowców do poddania weryfikacji ich 5,24 umiejętności brak przejrzystych i precyzyjnych regulacji w zakresie ochrony własności intelektualnej 6,00 brak zasobów ludzkich na uczelniach mogących prowadzić prace badawcze na rzecz 6,94 przedsiębiorstw Źródło: : opracowanie własne, na podstawie Stanisław Szultka (red.) Raport pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, dz. cyt.; s TamŜe, s. 33

36 36 Jeszcze inne badania zrealizowane w 2009 roku, na próbie N=454 studentów, doktorantów i pracowników naukowych z 44 wylosowanych uczelni z całej Polski pt. Przedsiębiorczość akademicka 54, potwierdzają tezę, Ŝe pracownicy naukowi posiadają niewielkie doświadczenie we współpracy z biznesem. Blisko połowa z nich nigdy nie pracowała w firmie komercyjnej. Pozostali, mają niedługi staŝ pracy w biznesie, co wskazuje na dość ograniczoną znajomość rzeczywistych problemów gospodarczych i technicznych przedsiębiorstw. Zaledwie co trzeci posiada ponad 3-letnie doświadczenie pracy w firmie, a tylko co siódmy ponad 5-letnie. Zaledwie 1/3 ankietowanych pracowników naukowych wykazuje się prowadzeniem jakiejkolwiek współpracy z firmami lub instytucjami. Pozostali koncentrują się wyłącznie na działalności dydaktycznej i naukowej w ramach swych uczelni. MoŜe to rzutować na zdolność tych uczelni do współpracy z przemysłem, oferowania rozwiązań odpowiadających rzeczywistym potrzebom praktyki gospodarczej, a takŝe na przekazywanie studentom wiedzy adekwatnej do wyzwań gospodarki 55. Co więcej, dość wysoki odsetek pracowników naukowych, którzy nie mają wyobraŝenia o współpracy biznesowej ich uczelni z otoczeniem, moŝe świadczyć o niewystarczającej akcji informacyjnej w ramach uczelni 56. Polskie szkolnictwo wyŝsze ciągle w małym zakresie dostrzega szanse w aktywizacji przedsiębiorczości akademickiej i rozwoju współpracy z biznesem. Mimo działalności wielu akademickich inkubatorów przedsiębiorczości i centrów transferu technologii praktyczne doświadczenia są ciągle bardzo skromne. Zagadnienia przedsiębiorczości akademickiej sprowadzane są często do preinkubacji i akademickich inkubatorów przedsiębiorczości traktowanych jako przysłowiowe piąte koło u wozu. Szereg uczelnianych inicjatyw ma słuŝyć pozyskiwaniu unijnych pieniędzy przeznaczonych na podnoszenie jakości kapitału ludzkiego, na stymulowanie innowacyjnej gospodarki itp. Niestety często nie chodzi o to, by rzeczywiście rozwijać akademicką przedsiębiorczość, ale o dotarcie do środków finansowych. Po ich wyczerpaniu inicjatywy ulegają likwidacji, bądź przechodzą w stan uśpienia. Identyfikuje się rzesze działaczy przedsiębiorczości akademickiej, zajmujących się tą problematyką nie z uwagi na talenty biznesowe, edukacyjne czy organizacyjne, lecz z powodu sprawności w pozyskiwaniu środków pomocowych. Dzieje się m.in. dlatego, Ŝe absorpcja funduszy na szkolenia, studia podyplomowe jest relatywnie najprostsza. Stwarza to jednak groźbę swoistej fetyszyzacji szkoleń, powstania systemu szkoleń dla samych szkoleń. Z drugiej strony zaobserwować moŝna przypadki instrumentalnego traktowania ośrodków przedsiębiorczości akademickiej przez część przedsiębiorców akademickich 57. Jak wynika z badań ewaluacyjnych dotyczących działalności Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości (AIP) przeprowadzonych w 2008 roku przez Public Profits, część przedsiębiorców akademickich traktuje obecność w inkubatorach przedsiębiorczości jako pierwszy etap na drodze do kariery w roli wykwalifikowanego pracownika najemnego (juŝ nawet nie chodzi o etap krótkofalową lub długofalową strategię - w załoŝeniu własnej firmy) 58. We wspomnianym juŝ badaniu pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, autorzy wyróŝnili takŝe trzy grupy przedsiębiorstw odróŝniających się zarówno pod względem stopnia świadomości odnośnie potrzeby inwestowania w technologię, posiadania niezbędnej wiedzy w zakresie jej pozyskiwania a takŝe potencjału do jej absorpcji [Tabela 16]. Tabela 16. Typologia przedsiębiorstw ze względu na ich świadomość w zakresie transferu technologii. przedsiębiorstwa w bardzo ograniczonym zakresie inwestują w nowe technologie; cechują się najniŝszą tradycyjne świadomością w zakresie innowacji, a takŝe wiedzą zarówno w zakresie źródeł i procedur związanych z transferem technologii, jak i wiedzy na temat wsparcia publicznego w tym obszarze inwestują głównie w technologię oraz w pewnym zakresie w rozwój kapitału ludzkiego; aktywni imitatorzy charakteryzują się przeciętną (a niektóre wysoką) świadomością innowacyjną; posiadają przeciętną wiedzę w zakresie źródeł i procedur transferu technologii, a takŝe stosunkowo dobrą wiedzą w zakresie wsparcia publicznego w obszarze innowacji 54 Grzegorz Banerski, Agnieszka Gryzik, Krzysztof B. Matusiak, Marzena MaŜewska, Edward Stawasz (2009) Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości 55 TamŜe, s TamŜe, s TamŜe, s Raport Public Profits, pt. Ewaluacja działalności Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości (AIP) wspartych finansowo ze środków Ministerstwa Gospodarki, Poznań 2008, s

37 37 aktywnie inwestują w nowe technologie, w tym w formach najbardziej ryzykownych jak prowadzenie własnych prac badawczo-rozwojowych bądź zlecające takie badania instytucjom innowatorzy naukowo-badawczym; cechują się wysoką świadomością innowacyjną, jak równieŝ dobrym poziomem wiedzy w zakresie, zarówno źródeł i procedur transferu technologii, jak i dostępnego wsparcia publicznego w tym zakresie Źródło: opracowanie własne, na podstawie Stanisław Szultka (red.) Raport pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, dz. cyt.; s. 55 Przedsiębiorstwa tradycyjne (najczęściej niewielkie firmy, głównie rzemieślnicze) często cechuje znaczna luka technologiczna w stosunku do liderów na rynku (np. park maszynowy jest przestarzały, poniewaŝ w firmie wciąŝ znajdują zastosowanie urządzenia zakupione w chwili rozpoczynania działalności gospodarczej). Jak wynika z badań barierą w aktywizacji działań innowacyjnych tego typu przedsiębiorstw jest jednak ich ograniczona zdolność do zaadaptowania nowych maszyn (próba technicznego unowocześnienia tej firmy najprawdopodobniej łączyłaby się z koniecznością zamknięcia na klucz dotychczasowej działalności i tworzeniem wszystkiego od podstaw) oraz problem braku następcy przedsiębiorstwa prowadzone przez osoby starsze, nie mające komu przekazać firmy nie są zainteresowane inwestowaniem w rozwój. Konsekwencją takiego stanu jest to, Ŝe kierownictwo tego typu firm często nie jest zainteresowane obserwowaniem nowych technicznych rozwiązań pojawiających się na rynku, a aktywność innowacyjna firmy zazwyczaj ujawnia się w postaci drobnych technologicznych usprawnień. Jak wynika z wywiadów przeprowadzonych wśród firm konsultingowych, przedsiębiorstwa tego typu najrzadziej korzystają z usług doradczych w zakresie działalności innowacyjnej 59. Z kolei przedsiębiorstwa typu aktywni imitatorzy przeznaczają część nadwyŝki finansowa na działalność inwestycyjną, ale z uwagi na ograniczony kapitał, jaki moŝe być przeznaczony na rozwój, właściciele nie są skłonni do ponoszenia zbyt duŝego ryzyka. Zdecydowana większość koncentruje się wyłącznie na bieŝącej działalności, nie planując w dłuŝszej perspektywie niŝ 1-2 lata. Powoduje to, iŝ siłą rzeczy nie są one zainteresowane inwestycjami w nowe technologie, z inwestycji, w które zwrot poniesionych nakładów uzyskuje się zazwyczaj w dłuŝszej perspektywie. Konsekwencją takiego stanu jest to, iŝ duŝa część z tych firm w ogóle nie rozwaŝa inwestycji w technologię w bardziej ryzykownej formie tj. zlecania prac B+R czy wreszcie zaangaŝowania się w prowadzenie własnych prac B+R. Stosunkowo rzadkie są równieŝ zakupy licencji czy know-how. Wprowadzanie zmian w dotychczasowej działalności jest decyzją o wadze przełomowej dla tego typu przedsiębiorstw, co szczególnie dla mniejszych firm związane jest z bardzo duŝym obciąŝeniem finansowym 60. Natomiast innowatorzy często utrzymują bardzo intensywną współpracę z nauką, zarówno poprzez zlecanie jednostkom naukowym pojedynczych zleceń badawczych lub zawiązując formalne umowy o długookresowej współpracy. Wybierają najczęściej strategię specjalizacji - decydują się na wybór jednej lub kilku dziedzin działalności, w których chcą się technologicznie doskonalić. Specyficzną grupą tego typu firm są przedsiębiorstw odpryskowe (spin-off), koncentrujące swoją działalność na rozwoju i praktycznym zastosowaniu innowacyjnej technologii opracowanej przy współudziale uczelni 61. Autorzy badań podkreślają, Ŝe trudno jednoznacznie wskazać, jaka jest liczebność poszczególnych grup przedsiębiorstw (jakiekolwiek szacunki wymagałyby dalszego badania ankietowego na reprezentatywnej próbie). Z drugiej strony, biorąc pod uwagę opinie przedstawicieli instytucji zrzeszających (w tym w szczególności izb rzemieślniczych), opinie instytucji pośredniczących w transferze technologii oraz naukowców/ przedstawicieli jednostek naukowych którzy wskazywali na bardzo ograniczoną liczbę podmiotów zainteresowanych i angaŝujących się w procesy transferu technologii z nauki do biznesu - moŝna stwierdzić, iŝ najliczniejszą grupę stanowią firmy z grupy pierwszej. Drugie miejsce pod względem liczebności stanowią firmy z grupy drugiej, a najmniej liczną grupę stanowią firmy o znacznym potencjalne technologicznym (w największym stopniu inwestujące w technologię) 62. Taki stan rzeczy stawia przed ośrodkami doradczo-informacyjnymi trudne zadania, w postaci nie tylko prowadzenia skutecznej kampanii promującej proinnowacyjność i współpracę z ośrodkami badawczo-rozwojowymi (których kondycja i poziom wiedzy w zakresie 59 Stanisław Szultka (red.) Raport pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, dz. cyt.; s TamŜe, s TamŜe, s TamŜe.

38 38 współpracy z biznesem jest równie niski), ale takŝe skutecznego doradztwa finansowego i poszukiwania źródeł finansowania inwestycji innowacyjnych. Wyniki wspomnianych juŝ na początku tej części analizy badań pt. Ocena poziomu świadomości i postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej rejestrują słabe zaangaŝowanie polskich przedsiębiorstw we współpracę z sektorem nauki. W 2009 roku ponad połowa polskich firm (57%) nie współpracowała w ogóle z sektorem nauki. JednakŜe w grupie współpracujących (42%), prawie ¾ korzysta z wiedzy naukowców przy realizacji lub wdraŝaniu projektów innowacyjnych, 44% przedsiębiorstw nawiązuje współpracę z indywidualnymi naukowcami, połowa z jednostkami badawczo-rozwojowymi, a 77% - ze szkołami wyŝszymi 63. Charakterystyczne jest, Ŝe przedsiębiorstwa postrzegają same siebie jako inicjatorów współpracy z sektorem nauki (88%); ¼ uwaŝa, Ŝe rozpoczęli współpracę z sektorem nauki z inicjatywy jednostek naukowych, a 12% Ŝe z inicjatywy indywidualnych naukowców 64. Tabela 17. Inicjatorzy współpracy z sektorem nauki. Kto jest inicjatorem współpracy z sektorem nauki? % wskazań firma 88 jednostka naukowa 25 naukowiec 12 inny 3 trudno powiedzieć 3 Źródło: Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, dz. cyt.; s. 37 Niewiele ponad 1/5 badanych przedsiębiorstw poszukuje innowacyjnych rozwiązań dla swojej firmy w jednostkach naukowych (23%) lub bezpośrednio u naukowców (21%). 24% korzysta z baz technologii. Większość jednak poszukuje takich rozwiązań na targach (61%) i w mediach (69%) 65. Tabela 18. Miejsca poszukiwania informacji dotyczących innowacyjnych rozwiązań dla firmy. Miejsca % wskazań media 69 targi 61 bazy danych technologii 24 jednostki naukowe 23 bezpośrednio u naukowców 21 Internet* 5 literatura, publikacje* 4 seminaria, konferencje, warsztaty, spotkania, wyjazdy* 3 klienci, rynek, kontrahenci, obserwacje rynku, od firm współpracujących* 3 firmy proponujące nowe rozwiązania, consulting, Stowarzyszenie Doradców Podatkowych* 1 mamy narzucone rozwiązania, z Centrali* 1 nie szukamy, pomysły własne, zarządu firmy* 1 nie wiem, trudno powiedzieć 7 * spontaniczne odpowiedzi respondentów Źródło: Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, dz. cyt.; s. 39 Innym rozpatrywanym w badaniu czynnikiem była świadomość firm dotycząca istnienia instytucji wpierających innowacyjność. Niemal połowa (45%) przedsiębiorców nie zna Ŝadnych instytucji, które zajmują się wspieraniem działalności innowacyjnej. Ponad 1/3 badanych zna inkubatory i parki technologiczne; niespełna 1/5 centra transferu technologii. 13% zetknęło się z Krajową 63 Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, dz. cyt.; s TamŜe, s TamŜe, s. 38

39 39 Siecią Innowacji, a pojedyncze odpowiedzi wskazywały na urzędy marszałkowskie, PARP czy Agencję Rozwoju Przemysłu 66 [Wykres 7]. Wykres 7. Znajomość instytucji, które wspierają działania innowacyjne (w procent). inkubatory technologiczne 35 parki naukowotechnologiczne 34 centra transferu technologii 18 Krajowa Sieć Innowacji 13 inne 7 trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne, na podstawie Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, dz. cyt.; s. 41 Charakterystyczne jest, Ŝe aŝ 23% firm w ogóle nie promuje wprowadzonych przez siebie innowacji. 35% badanych wykorzystuje natomiast reklamę jako narzędzie promocji, niespełna 1/3 prowadzi działania promocyjne w Internecie, a 19% uczestniczy w targach. Tylko 6% rozpowszechnia informacje o swoich nowych rozwiązaniach w mediach 67. Niewiele ponad 1/5 badanych przedsiębiorstw (21%) współpracuje z instytucjami otoczenia biznesu, a zakres tej współpracy dotyczy uzyskiwania przez firmy informacji (68%), udziału w szkoleniach (67%) oraz doradztwa przy wypełnianiu wniosku o dofinansowanie projektu z funduszy UE (52%). W przypadku 22% firm współpraca dotyczy transferu technologii, a w 1/5 doradztwa z zakresu ochrony własności przemysłowej 68. JeŜeli chodzi o instytucje otoczenia biznesu (IOB w badaniu przewaŝały organizacje pracodawców i stowarzyszenia branŝowe) naleŝy podkreślić, Ŝe IOB najczęściej świadczą usługi szkoleniowe (82%), organizują konferencje (74%) oraz doradztwo biznesowe (70%). Promocją innowacyjności zajmuje się 67% badanych instytucji. Ponad 60% badanych IOB zajmuje się inicjowaniem kontaktów pomiędzy jednostkami naukowymi a biznesem 69. Tabela 15. Usługi świadczone przez instytucje otoczenia biznesu. % wskazań szkolenia 82 konferencje 74 doradztwo biznesowe 70 promocja innowacyjności 67 organizacja spotkań indywidualnych dotyczących realizacji projektów TamŜe, s TamŜe, s TamŜe, s TamŜe, s

40 40 innowacyjnych inicjowanie kontaktów pomiędzy jednostkami naukowymi a biznesem 62 pomoc w uzyskaniu dofinansowania (kredyt technologiczny, kapitał zaląŝkowy) 52 przygotowywanie wniosków o dofinansowanie z funduszy europejskich 52 pośrednictwo w transferze technologii 36 doradztwo związane z ochroną własności przemysłowej 33 giełdy kooperacyjne 18 księgowe* 1 sprawy ochrony środowiska - doradztwo, seminaria, konkurs* 1 usługi informacyjne* 1 Ŝadne 3 * spontaniczne odpowiedzi respondentów Źródło: Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, dz. cyt.; s. 49 Najliczniejszą grupą klientów IOB są firmy komercyjne (75%). Na drugim miejscu uplasowały się osoby fizyczne (13%). Klientami IOB są równieŝ jednostki naukowe (7%) i jednostki samorządu terytorialnego (5%), ale nie naleŝą one do grupy klientów dominujących 70. JeŜeli chodzi o promocję innowacyjności prowadzoną przez jednostki otoczenia biznesu, to odbywa się ona głównie poprzez ich udział w konferencjach tematycznych, strony i serwisy internetowe oraz konferencje prasowe. Działania te kierowane są w pierwszej kolejności do firm, następnie do jednostek samorządu terytorialnego oraz jednostek naukowo-badawczych. 1/5 adresatów działań promujących innowacyjność stanowią media. Wiele instytucji otoczenia biznesu (16%) wskazało jednak, Ŝe w ogóle nie prowadzi działań promujących innowacyjność 71. Instytucje otoczenia biznesu uzyskują informacje na temat wspierania działalności innowacyjnej w Internecie (48%) oraz instytucjach rządowych, takich jak PARP (44%), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (24%) i Ministerstwo Gospodarki (19%) 72. ChociaŜ prezentowane w tym rozdziale wyniki badań nie są zróŝnicowane ze względu na region Polski (brak tego rodzaju danych), to jednak wskazują na ogólne tendencje i problemy związane z wdraŝaniem procesu innowacyjności. Mogą stanowić one swoistego rodzaju wytyczne co do zakresu i kierunku działań ośrodków doradczo-informacyjnych w zakresie innowacji (w tym takŝe mazowieckiej Sieci). Reasumując, w świetle prezentowanych wyników badań moŝna sformułować następujące wnioski: (1) konieczne jest zwiększenie świadomości przedsiębiorców na temat moŝliwości współpracy z ośrodkami naukowymi oraz świadomości środowiska naukowego na temat moŝliwości współpracy z biznesem; (2) naleŝy wyedukować zarówno przedsiębiorców w kwestii korzyści współpracy z ośrodkami naukowymi, jak i przedstawicieli jednostek naukowych w kwestii korzyści współpracy z przedsiębiorstwami; (3) naleŝałoby zachęcić naukowców do działań autopromocyjnych i wyjścia naprzeciw potrzebom biznesu; (4) naleŝy stworzyć internetowe platformy wymiany kontaktów oraz nawiązania dialogu (lub generalnie, uwzględnić preferowane przez przedstawicieli nauki i przedsiębiorców formy wsparcia rozwoju nowych technologii [Schemat 9]. 70 TamŜe, s TamŜe, s TamŜe, s. 54

41 41 Schemat 9. Preferowane przez przedsiębiorców i przedstawicieli nauki formy wsparcia rozwoju nowych technologii. Źródło: opracowanie własne, na podstawie Stanisław Szultka (red.) Raport pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, Gdańsk 2008; s oraz Zainteresowanie przedsiębiorców zaangaŝowaniem się w klastry W ciągu kilku ostatnich lat do licznych instytucji działających na rzecz sektora MŚP (np. organizując szkolenia, doradztwo, usługi w zakresie transferu technologii, a takŝe zapewniając usługi pośredniczące w nawiązywaniu kontaktów z innymi podmiotami w kraju i za granicą) dołączyło kilkadziesiąt podmiotów zarządzających inicjatywami klastrowymi. Zdaniem L. Palmena i M. Barona, w Polsce nadal działania klastrowe wydają się być w wielu przypadkach nowym pomysłem na zdobycie finansowania, niŝ faktyczną misją wyspecjalizowanych instytucji otoczenia biznesu w regionach 73. Taka postawa powoduje na przykład problem ze zdiagnozowaniem rzeczywistej liczby klastrów i inicjatyw klastrowych. Jak stwierdziła B. Kępka: niestety nadal największą korzyścią postrzeganą przez polskich przedsiębiorców z ich funkcjonowania jest ich finansowanie z Unii Europejskiej. Niestety w większości przypadków są to inicjatywy martwe, funkcjonujące tylko na papierze. Na okres początku II połowy 2008 roku zdiagnozowaliśmy ich 122. Przedsiębiorcy skupiający się w inicjatywach, często decydują się jednak na współpracę nie z przekonania, Ŝe ona się opłaca; pokutuje w nas przekonanie, Ŝe konkurencję naleŝy przede wszystkim zwalczać. Decydują się na zawiązanie inicjatywy, bowiem będąc na progu rentowności, szukają kapitału dla swoich nadal jednak indywidualnych przedsięwzięć 74. Dane statystyczne zebrane przez Europejskie 73 Luk Palmen, Marcin Baron (2008) Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce, dz. cyt.; s. 44 W konsekwencji sprowadza się to do braku efektów uczenia w instytucjach otoczenia biznesu oraz nieumiejętności wykreowania środowisk zawodowych animatorów w regionach. Dodatkowo stan ten pogłębiany jest przez niektóre decyzje polityczno-organizacyjne związane z dystrybucją funduszy Unii Europejskiej, jak np. istniejący obecnie zakaz aplikowania się o finansowanie działań klastrowych przez jedną instytucję na rzecz kilku roŝnych klastrów w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Źródło: TamŜe 74 Bogdan Kępka za: Luk Palmen, Marcin Baron (2008) Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce, dz. cyt.; s. 91

42 42 Obserwatorium Klastrów w 2007 roku wskazują na istnienie w Polsce 15 największych klastrów (uwzględniając poziomy: zatrudnienia, specjalizacji oraz przewagi konkurencyjnej) występujących w 6 regionach [Schemat 10] 75. Schemat 10. Największe polskie klastry według europejskiego obserwatorium klastrów. Źródło internetowe: W 2007 roku A. Sosnowska i S. Łobejko przedstawili wyniki autorskich badań na temat stopnia zainteresowania aktywnym zaangaŝowaniem się przedsiębiorców sektora MŚP w klastry. Przedsiębiorstwa sektora MŚP dostrzegły takie korzyści z przynaleŝności do klastra jak: ułatwienia we współpracy z innymi przedsiębiorstwami, dostęp do nowych technologii, moŝliwość korzystania z infrastruktury klastra, wspólne prowadzenie prac badawczo-rozwojowych oraz ułatwienia w dystrybucji swoich produktów. Z kolei przedsiębiorcy obawiali się głównie kosztów zaangaŝowania w klaster [Tabela 16] 76. Tabela 16. NajwaŜniejsze korzyści i niedogodności z przynaleŝności do klastra 77. Korzyści % wskazań ułatwiona współpraca z innymi firmami 71,9 dostęp do nowych technologii 57,9 moŝliwość korzystania z infrastruktury klastra 57,9 wspólne prowadzenie prac badawczo-rozwojowych 50,0 łatwiejsza dystrybucja produktów 43,0 większy prestiŝ firmy 42,1 większe moŝliwości uzyskania dotacji 40,4 moŝliwość korzystania z administracji klastra 32,5 niedogodności koszty związane z przynaleŝnością do klastra 64,3 75 Źródło internetowe European Cluster Observatory; 76 Alicja Sosnowska, Stanisław Łobejko (2007) Efektywny model funkcjonowania klastrów w skali kraju i regionu., dz. cyt. s Źródło: Alicja Sosnowska, Stanisław Łobejko (2007) Efektywny model funkcjonowania klastrów w skali kraju i regionu. Ekspertyza opracowana w ramach Programu Wieloletniego PW-004 Doskonalenie Systemów Rozwoju Innowacyjności w Produkcji i Eksploatacji w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s

43 43 Korzyści % wskazań ograniczenie samodzielności firmy 35,7 Wyniki innych badań dowodzą, Ŝe przedsiębiorcy wiąŝą równieŝ takie oczekiwania w związku z przynaleŝnością do klastra jak: ułatwienia w dostępie do wiedzy, czy większe moŝliwości uzyskania dotacji na cel badań rozwojowych. Niewątpliwie korzyściami z funkcjonowania w ramach klastra są bliskość wielu firm i moŝliwości współpracy - ich efektem moŝe być (na przykład) tworzenie marki regionu, jako ośrodka działalności innowacyjnej. Charakterystyczne jest, Ŝe przedsiębiorcy są gotowi do zawiązania współpracy z innymi firmami, o ile współpraca ta pozwoli osiągnąć efekty synergii, przejawiające się w: wymianie i przenikaniu wiedzy, mobilności pracowników, zwiększeniu produktywności poprzez koncentrację zasobów, zwiększeniu zdolności do absorpcji innowacji, zwiększaniu zdolności do przyciągania ludzi, instytucji, nowych przedsiębiorców, co jest rezultatem rozpoznawalności klastra w otoczeniu 78. JeŜeli chodzi o niedogodności wynikające ze współpracy, naleŝy podkreślić instrumentalne (pragmatyczno-racjonalne) podejście przedsiębiorców do współpracy w ramach klastra. Z badań innych ośrodków wynika, Ŝe uczestnicy klastrów jednoznacznie deklarują, Ŝe korzyści udziału w klastrze przewyŝszają koszty, pozwalają równieŝ na przezwycięŝenie barier i obaw przed współpracą z konkurentami 79. Na uwagę zasługuje takŝe koncepcja B. Glavana. Zdaniem badacza, klastry oddziałują na produktywność przedsiębiorstw, o ile kadra zarządzająca przedsiębiorstwa podejmie określone działania w tym kierunku. Z tego punktu widzenia, przyjęcie załoŝenia, Ŝe klastry zawsze mają pozytywny wpływ na poprawę produktywności, specjalizację, wzrost eksportu lub teŝ poziomu innowacji, byłoby błędne. Podczas gdy w pewnym okresie lub w pewnej sytuacji bliskość moŝe spowodować wzrost zaufania, dynamizowanie interakcji i obniŝkę kosztów transakcyjnych, to w innym okresie lub w innej sytuacji ta sama bliskość moŝe stać się istotną barierą rozwoju. Innymi słowy, obecność coraz to większej ilość przedsiębiorstw z podobnymi potrzebami (na przykład popytem na konkretnych pracowników) i oczekiwaniami (na przykład wobec dostawców) powoduje, Ŝe to, co kiedyś było siłą klastra, staje się jego słabością. KaŜdy przedsiębiorca lub menedŝer musi się zatem zastanawiać, czy warto rozpocząć kolejny projekt na obszarze klastra, czy teŝ gdzieś indziej. Musi on przeanalizować, czy korzyści z obecności na obszarze, na którym występuje klaster są większe od kosztów związanych z zapewnianiem sobie niezbędnych zasobów. Skoro proces ten jest wysoce subiektywny i końcowa decyzja często podejmowana jest intuicyjnie, naleŝy ostroŝnie postępować podejmując decyzje o publicznych programach rozwoju klastrów Bariery w działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce Na podstawie literatury przedmiotu oraz licznych badań, bariery utrudniające działalność innowacyjną moŝna uporządkować w trzy grupy: (1) bariery organizacyjno-managerskie: a. bariery natury ekonomicznej, tj. brak środków własnych i zewnętrznych na finansowanie działalności innowacyjnej, zbyt wysokie koszty wdraŝania innowacji; b. bariery związane z szeroko rozumianą wiedzą, tj. brak odpowiednio wykwalifikowanego personelu, brak informacji na temat technologii, na temat rynków, problemy ze znalezieniem odpowiednich partnerów; c. bariery prawno-administracyjne, tj. biurokracja, skomplikowane procedury, długi czas realizacji; 78 Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Ekspertyza pt. Współpraca podmiotów jako czynnik małych przedsiębiorstw w Polsce, dz. cyt.; s TamŜe. 80 Bogdan N. Glavan (2007) Coordination Failures, Cluster Theory and Entrepreneurship: A Critical View [w:] Munich Personal RePFc Archive, may 2007; s. 3-20

44 44 (2) bariery rynkowe i polityczne, tj. zbyt daleko posunięta monopolizacja rynku przez jedno przedsiębiorstwo, niepewny popyt, niepełne w skutkach i/lub niepewne w realizacji obietnice rządu dotyczące gospodarki; (3) bariery natury psychologicznej (osobowościowej) i społecznej, tj. brak potrzeby podejmowania działalności innowacyjnej albo zupełny brak popytu na innowacje, podejmowanie tradycyjnych form rozwoju firmy z przekonaniem, Ŝe innowacje bardziej szkodzą przedsiębiorstwu niŝ pomagają (przesądy, uprzedzenia, nieufność), zły klimat społeczny wokół działań innowacyjnych (np. zwolnienia pracowników mniej kreatywnych) 81. Na przykład, wyniki badań dotyczące innowacyjności w Polsce prowadzone przez GUS 82 dowodzą, Ŝe przedsiębiorcy nie podejmują się działalności innowacyjnej przede wszystkim z uwagi na brak środków finansowych oraz zbyt wysokie koszty innowacji. Nieco mniejsze znaczenie przedsiębiorcy przypisują ograniczeniom i trudnościom związanym z pozyskiwaniem zewnętrznych środków na finansowanie działalności innowacyjnej. Ankietowani rzadziej wskazywali na takie bariery jak: monopolizację rynku, na którym działają, znalezienie odpowiedniego partnera oraz trudności wynikające z braku wykwalifikowanego personelu. Natomiast brak informacji na temat technologii i rynków uznany został za najmniej istotną barierę 83. Badanie dotyczące tendencji rozwoju sektora MŚP prowadzone przez Ministerstwo Gospodarki wskazały na podobne tendencje. Problem z finansowaniem rozwiązań innowacyjnych w ocenie ankietowanych przedsiębiorców stanowi największą przeszkodę we wdraŝaniu innowacji 84. Inne bariery utrudniające małym i średnim przedsiębiorstwom na wprowadzanie rozwiązań innowacyjnych to: słabo rozwinięta infrastruktura komercjalizacji wyników B+R, niewielkie zainteresowanie instytucji badawczych współpracą z gospodarką, niedocenianie roli Aniołów Biznesu, niska świadomość przedsiębiorców co do alternatywnych sposobów pozyskiwania kapitału, dominacje liniowego modelu innowacji 85. Analizy czynników utrudniających rozwój innowacyjności dokonały równieŝ B. Mazurek-Kucharska, A. Laskowska-Rutkowska, A. Wojtczuk-Turek. Zdaniem autorek najczęściej i najpowszechniej wskazywane/występujące bariery w działalności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw to: niski poziom zatrudnienia w sektorach stanowiących nośniki tzw. gospodarki opartej na wiedzy, brak kapitału na innowacje, słaba współpraca środowisk gospodarczych i naukowych, zbyt mało przypadków wdroŝeń nowych technologii, niski odsetek przedsiębiorstw tworzonych w oparciu o nowe technologie, niski poziom potencjału kompetencyjnego kapitału ludzkiego, brak wysoce wykwalifikowanej kadry specjalistów przygotowanych do wdraŝania strategii zarządzania opartego na wiedzy i innowacji, słaba współpraca z sektorem badawczo-rozwojowym, słaba współpraca danego przedsiębiorstwa z otoczeniem biznesowym w zakresie wymiany informacji waŝnych z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorstwa, niski poziom współpracy z przedsiębiorstwami o podobnym profilu w kraju i za granicą, ograniczony dostęp do wysoko specjalistycznych usług doradczych w zakresie wdraŝania nowych technologii, transferu wiedzy i wdraŝania nowych procedur i procesów, niski poziom współpracy ze strukturami samorządowymi i lokalnymi organizacjami, brak popularności wdraŝania wewnętrznych, ukierunkowanych na kreatywność treningów i szkoleń, których celem jest podnoszenie kreatywności pracowników firmy, niepopularność wdraŝania systemów motywacyjnych, powiązanych z indywidualnymi osiągnięciami pracowników w zakresie kreatywności i transferu wiedzy, niski poziom kultury prawnej w zakresie ochrony prawa autorskiego i własności intelektualnej, wydłuŝone, nieefektywne procedury patentowe, 81 ElŜbieta Wojnicka, Piotr Klimczak (2008) Procesy innowacyjne w sektorze MŚP w Polsce i regionach, dz. cyt.; GUS, Raport pt. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Warszawa 2008; s TamŜe 84 Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, nr 1/2008, Trendy rozwojowe sektora MŚP w ocenie przedsiębiorców w drugiej połowie 2007 roku (Nr 1/2008); s Ministerstwo Gospodarki, Ekspertyza pt. Przedsiębiorczość w Polsce, Warszawa, lipiec 2009; s

45 45 niski poziom wymogów społecznych i kulturowych w zakresie poszanowania własności intelektualnej i szacunku do kapitału wiedzy, duŝe dysproporcje między przedsiębiorstwami, nawet w zakresie jednej branŝy lub bliskich geograficznie, nadal zbyt niski wskaźnik kreatywności, otwartości na nowe doświadczenia, odkrywczości i zdolności do przyswajania nowych treści wśród pracowników przedsiębiorstw 86. W przywoływanym juŝ wielokrotnie raporcie z badań pt. Ocena poziomu świadomości i postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej podkreśla się, Ŝe bariery finansowe są najwaŝniejszymi czynnikami ograniczającymi wprowadzanie innowacji (59%). Do innych barier wprowadzania innowacji badani przedsiębiorcy zaliczyli: mentalność ludzi, niesprzyjający klimat i brak potrzeb (12%), brak wykwalifikowanej kadry (9%) i brak wiedzy (9%). Tylko 4% wskazało jako barierę brak moŝliwości współpracy z sektorem nauki 87. Tabela 17. Bariery wprowadzania innowacji. % wskazań finansowe 59 mentalność ludzi, klimat wokół działań innowacyjnych, brak potrzeb, nieufność* 12 brak dostępu do wiedzy 9 brak wykwalifikowanej kadry 9 prawne 8 biurokracja, skomplikowane procedury, długi czas realizacji, brak czasu na uporanie się z tym* 7 konieczność zapewnienia bieŝącego funkcjonowania firmy 6 brak moŝliwości współpracy z naukowcami\ośrodkami naukowymi 4 nierówne traktowanie podmiotów, wielkość firmy, niektóre podmioty nie mają szans na dofinansowanie* 2 ograniczony dostęp do informacji* 2 w tej branŝy nie ma pola dla innowacji* 1 inne 2 nie wiem, trudno powiedzieć 9 * spontaniczne odpowiedzi respondentów Źródło: Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, dz. cyt.; s Z kolei w artykule Społeczno-kulturowe bariery aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw M. Brojak-Trzaskowskiej, moŝna przeczytać: za najwaŝniejsze bariery rozwoju innowacyjnego przedsiębiorstw, które de facto wynikają z samej istoty i cech innowacji (czasochłonność, koszty i ryzyko opracowania i wdraŝania projektów innowacyjnych), uznaje się bariery kapitałowe, tj. wysokie koszty aktywizacji działalności innowacyjnej oraz ograniczony dostęp do źródeł finansowania działalności badawczo-rozwojowej, a takŝe strach przedsiębiorców przed niepowodzeniem, nie sprawdzeniem się projektu w praktyce gospodarczej, wynikający z duŝego ryzyka związanego z wprowadzaniem zmian innowacyjnych. W grupie czynników ograniczających działalność rozwojową (zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw) znajdują się ponadto: wysokie koszty dostosowania przedsiębiorstw do wymogów rynku wewnętrznego (system podatkowy, przepisy socjalne, przepisy BHP); wysokie koszty harmonizacji polskich norm i standardów, np. jakości, ochrony środowiska; duŝa konkurencja ze strony duŝych przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych (głównie chociaŝ nie wyłącznie w przemysłach pracochłonnych); nieprzejrzyste i często zmieniające się prawo; niestabilność otoczenia w jakim funkcjonują przedsiębiorstwa; niski 86 Beata Mazurek-Kucharska, Aleksandra Laskowska-Rutkowska, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; s Piotr Ciacek (2009) Ocena poziomu świadomości I postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, dz. cyt.; s. 43

46 46 poziom inwestycji w branŝach naukochłonnych; ograniczony zakres działania badanych przedsiębiorstw; koncentrowanie działalności na rynku lokalnym i krajowym 88. M. Brojak-Trzaskowska wyróŝnia zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania społeczno-kulturowe aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Do tych pierwszych zalicza: promowanie postaw innowacyjnych w społeczeństwie, eliminowanie zachowań konserwatywnych, nieufności w stosunku do zmian, zachowawczości zmiana modelu społecznego w kierunku budowania społeczeństwa wiedzy, pobudzanie wzrostu aktywności zawodowej w kraju, przeciwdziałanie emigracji zarobkowej, poprawę systemu edukacyjnego na wszystkich poziomach, upowszechnianie nauki, zorientowanie środowiska naukowo- badawczego na potrzeby gospodarki. Z kolei do determinant wewnętrznych, tkwiących w przedsiębiorstwie zalicza: pomysłowość i innowacyjność pracowników, a takŝe ponoszenie ryzyka docenianie pomysłodawców, wspieranie myślenia dywergencyjnego, niezaleŝnego, trening kreatywności i innowacji; wzrost w świadomości pracowników konieczności wdraŝania innowacji; otwartość na zmiany, wysoką zdolność adaptacyjną, a przede wszystkim umiejętność antycypowania potencjalnych zmian; stosowanie transparentnych, zrozumiałych, a takŝe stabilnych kryteriów polityki personalnej, zwiększających poczucie bezpieczeństwa i zaufania pracowników; postrzeganie innowacji jako immanentnego komponentu wartości przedsiębiorstwa; budowanie stosunków społecznych (formalnych i nieformalnych) zorientowanych na lojalność wobec przedsiębiorstwa, integrację społeczną, eliminowanie wewnętrznej konfliktowości, zaangaŝowanie, partycypację, koleŝeństwo, współpracę, pobudzanie i docenianie zachowań twórczych i innowacyjnych (inwencji i inicjatywy); tworzenie warunków i atmosfery sprzyjającej rozwojowi indywidualnemu, zapewnieniu koniecznej wiedzy, swobodzie dyskusji, wzajemnemu wsparciu, lojalności pracowniczej budowanie uczącej się kultury organizacyjnej 89. Problemy w obrębie tych determinant - zaniedbywanie kultury innowacyjnej społeczeństwa i kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa - stanowią równie waŝne bariery w procesie innowacyjności przedsiębiorstwa. Przeprowadzone w 2006 roku badania dotyczące psychospołecznych i kulturowych uwarunkowań innowacji w przedsiębiorstwach sektora MŚP, przez D. Frasunkiewicz dowodzą, Ŝe sukces działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw uzaleŝniony jest od przyjęcia i realizacji przez przedsiębiorstwo następujących załoŝeń: 1. sprzyjanie innowacjom poprzez otwartość na pomysły pracowników (44,4% ogółu respondentów zauwaŝyło taką konieczność); 2. przyjęcie innowacji jako wartości przedsiębiorstwa (43,1%); 3. przyjazne traktowanie osób generujących pomysły (39,9%); 4. proste moŝliwości w zgłaszaniu pomysłów (30,1%); 5. nie lekcewaŝenie głosów pracowników w dyskusjach (26,3%); 6. wsparcie niezaleŝności pracowników, w tym myślenia (24,2%) 90. Ogólnie rzecz biorąc, szereg wyników badań psychologicznych nad uwarunkowaniami innowacyjności i kreatywności dostarcza argumentów na rozwinięcie tezy, Ŝe wśród czynników bezpośrednio powiązanych z innowacyjnością firmy naleŝy wymienić: czynniki osobowościowe, na przykład otwartość na nowe doświadczenia, poziom myślenia dywergencyjnego, strategie przetwarzania informacji poznawczych, strategie decyzyjne i inne, a takŝe kompetencje społeczne, na przykład umiejętności komunikacyjne, negocjacyjne, poziom inteligencji emocjonalnej i społecznej, podatność na wpływ społeczny, skłonność do stosowania strategii samoutrudnienia, a nawet atrakcyjność interpersonalna Małgorzata Brojak-Trzaskowska (2008) Społeczno-kulturowe bariery aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw [w:] E. Okoń- Horodyńska, A. Zacharowska-Mazurkiewicz (red.) Tendencje innowacyjnego rozwoju polskich przedsiębiorstw, Warszawa: Instytut Wiedzy i Innowacji; s TamŜe, s Dorota Frasunkiewicz (2006) Psychospołeczne i kulturowe uwarunkowania innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach Podlasia [w:] J. Szabłowski (red.) Zarządzanie innowacjami. Teoria i praktyka, Białystok: WyŜsza Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, s. 118

47 47 Wszystkie wymienione determinanty społeczno-kulturowe są ściśle powiązane z innowacyjnością (stanem i działalnością) przedsiębiorstwa. Na przykład, niedocenienie przez pracodawcę innowacyjnego, kreatywnego potencjału kompetencyjnego pracowników skutkuje niskim poziomem konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstwa Jednostki innowacyjne i przetwarzające informacje Na terenie województwa mazowieckiego zlokalizowane są łącznie 302 jednostki działające w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych. Ze względu na typ jednostki, najpowszechniejsze są placówki naukowe i badawczo rozwojowe (N=193). Pozostałe typy jednostek charakteryzują się znacznie mniejszą liczebnością. Szczegółowe dane przedstawia zamieszczony poniŝej Wykres 8. Wykres 8. Liczba jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych na terenie województwa mazowieckiego. placówki naukowe i badawczo rozwojowe 193 ośrodki szkoleniowo-doradcze 20 jednostki uczestniczące w transferze technologii i świadczące usługi proinnowacyjne centra transferu technologii preinkubatory przedsiębiorczości 8 parki technologiczne 2 inkubatory przedsiębiorczości Na terenie miasta Warszawy zlokalizowanych jest 74,3% ogółu mazowieckich jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych, co przedstawia zamieszczona poniŝej tabela 18. Tabela 18. Liczba jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych w podregionach województwa mazowieckiego. podregion Typ jednostki Centra Transferu Technologii ciechanows ko-płocki 2.5. Podmioty działające w ramach szerokiego środowiska usług doradczoinformacyjnych ostrołęckosiedlecki radomski m. Warszawa warszawskowschodni warszawskozachodni SUMA Inkubatory Beata Mazurek Kucharska, Anna Block, Agnieszka Wojtczuk-Turek (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw; dz. cyt.; s TamŜe, s

48 48 Typ jednostki Przedsiębiorczości podregion ciechanows ko-płocki ostrołęckosiedlecki radomski m. Warszawa warszawskowschodni warszawskozachodni Jednostki uczestniczące w transferze technologii i świadczące usługi proinnowacyjne Ośrodki szkoleniowodoradcze Parki Technologiczne Placówki naukowe i badawczo-rozwojowe Preinkubatory Przedsiębiorczości SUMA Poza Warszawą, liczba jednostek leŝących w poszczególnych podregionach jest relatywnie niewielka. Największa ich liczba zlokalizowana jest na terenie podregionu warszawsko-zachodniego (N=19) oraz warszawsko-wschodniego (N=15) i radomskiego (N=13). Najmniejszą liczbę podmiotów odnotowano w podregionie ostrołęcko-siedleckim (N=7). Prócz Warszawy, największa róŝnorodność badanych jednostek ma miejsce na obszarze podregionu radomskiego, gdzie wśród wszystkich badanych typów jednostek działających w ramach innowacji nie występowały jedynie preinkubatory przedsiębiorczości (wszystkie jednostki tego typu z obszaru województwa zlokalizowane są w stolicy regionu) oraz parki technologiczne (obecnie na terenie województwa działa jeden park, natomiast drugi jest na etapie koncepcji tworzenia). Na terenie podregionu radomskiego działa takŝe jedyny w województwie inkubator przedsiębiorczości, co dodatkowo świadczy o róŝnorodności podmiotów na obszarze tego subregionu. NajniŜsza róŝnorodność badanych jednostek występowała na terenie podregionu warszawsko-wschodniego (tylko jeden typ jednostek, choć w tym kontekście relewantna jest geograficzna bliskość Warszawy stanowiąca substytut i alternatywę w dostarczaniu usług doradczo-informacyjnych) warszawsko-zachodniego (tylko 2 typy jednostek, po raz kolejny naleŝy jednakŝe wspomnieć o istotnej bliskości Warszawy) oraz na terenie podregionu ostrołęckosiedleckiego (na obszarze tego podregionu odnotowano takŝe najniŝszą wśród pozostałych jednostek terytorialnych liczbę jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczoinformacyjnych, co świadczy o znacznej dysproporcji w rozmieszczeniu podmiotów oferujących usługi doradczo-informacyjne w odniesieniu do pozostałych terenów). Na terenie obszarów leŝących w oddaleniu od Warszawy dostrzegalna jest takŝe mniejsza liczba ośrodków badawczo-rozwojowych i placówek naukowych (w Warszawie i okolicach zlokalizowanych jest ponad 94% ogółu jednostek tego typu w województwie), co dowodzi koncentracji usług wymagających znacznej wiedzy i specyficznej infrastruktury w pierścieniu metropolitalnym Warszawy Szkoły wyŝsze Szkoły wyŝsze pełnią działania związane z szeroko pojętą innowacją: kształcą kadry odpowiedzialne za transfer technologii i innowacje (takŝe w innych jednostkach), organizują konferencje i sympozja, są członkami i liderami konsorcjów, stowarzyszeń i innych podmiotów bezpośrednio działających w ramach innowacji. Listę szkół wyŝszych z podziałem na typ w podregionach województwa mazowieckiego przedstawia zamieszczona poniŝej tabela19 (za źródło danych uznano informacje z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego). Tabela 19. Lista szkół wyŝszych z podziałem na typ w podregionach województwa mazowieckiego. Jednostka terytorialna podregion ciechanow sko-płocki ostrołęcko -siedlecki radomski m. Warszaw a warszawskowschodni warszawskozachodni uniwersytety wyŝsze szkoły techniczne SUMA SUMA

49 49 Jednostka terytorialna podregion ciechanow sko-płocki ostrołęcko -siedlecki radomski m. Warszaw a warszawskowschodni warszawskozachodni wyŝsze szkoły rolnicze wyŝsze szkoły ekonomiczne wyŝsze szkoły pedagogiczne akademie medyczne akademie wychowania fizycznego wyŝsze szkoły artystyczne wyŝsze szkoły teologiczne pozostałe szkoły wyŝsze (w tym państwowe wyŝsze szkoły zawodowe) SUMA SUMA NajwyŜsza liczba szkół wyŝszych działa na terenie miasta Warszawy, natomiast wśród pozostałych podregionów najwyŝszą liczbę uczelni zanotowano na terenie subregionu radomskiego [N=6]. W pozostałych obszarach liczba szkół wyŝszych jest równa [N=4]. Najczęściej spotykanym w województwie mazowieckim typem szkół wyŝszych są państwowe wyŝsze szkoły zawodowe i szkoły wyŝsze innego typu [N=58], stanowiące ponad 54% ogółu uczelni na Mazowszu. W zakresie innowacji, najistotniejsze są szkoły techniczne (na Mazowszu jest ich w sumie 5, z czego 4 w Warszawie, w tym Politechnika Warszawska prowadząca istotne z punktu widzenia innowacji jednostki takie jak Ośrodek Transferu Innowacji, Centrum Rozwoju Przedsiębiorczości Politechniki Warszawskiej, Instytut Metrologii i Systemów ośrodki waŝne z punktu widzenia innowacji takie jak Uniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii, Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, Środowiskowe Laboratorium CięŜkich Jonów czy Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego), akademia medyczna (Warszawski Uniwersytet Medyczny prowadzący m.in. Centrum Badań Przedklinicznych i Technologii CePT) oraz wyŝsza szkoła rolnicza (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w Warszawie, prowadząca m.in. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości SGGW) Urzędy pracy Urzędy pracy są jednostkami wspierającymi instytucje działające w szerokim polu związanym z innowacją (w tym przede wszystkim podmioty gospodarcze). Zaznaczyć jednakŝe naleŝy, iŝ jednostki te bezpośrednio nie udzielają porad doradczo-informacyjnych, a jedynie mogą kierować osobę zainteresowaną do właściwych podmiotów. Liczba urzędów pracy w województwie mazowieckim (powiatowe urzędy pracy oraz Wojewódzki Urząd Pracy) wynosi 39 jednostek, a takŝe pięć dodatkowych filii WUP zlokalizowanych w Ostrołęce, Ciechanowie, Siedlcach, Radomiu i Płocku. Szczegółowe dane prezentujące przedstawia zamieszczona tabela. Tabela 20. Liczba urzędów pracy w podregionach województwa mazowieckiego. Podregion N ciechanowsko-płocki 7 ostrołęcko-siedlecki 10 radomski 7 m. warszawa 3 warszawsko-zachodni 6 warszawsko-wschodni 6 ogółem 39 Największa liczba jednostek tego typu występuje w podregionie ostrołęcko-siedleckim, zaznaczyć jednakŝe naleŝy, iŝ liczba PUP jest prostym i bezpośrednim przełoŝeniem liczby powiatów

50 50 wchodzących w skład poszczególnych podregionów, załoŝyć więc moŝna, iŝ rozłoŝenie jednostek w podregionach jest równe (adekwatne do zajmowanego obszaru w rozumieniu terytorialnym) Przykłady dobrych praktyk dotyczących usług i działań na rzecz rozwoju innowacyjności Projekt Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji ma na celu utworzenie oraz rozwój potencjału regionalnych ośrodków doradczo-informacyjnych działających w obszarze innowacji. Zadaniem ośrodków doradczo-informacyjnych będzie między innymi: świadczenie usług doradczych i informacyjnych w zakresie utworzenia i zarządzania innowacyjną firmą, wdraŝanie innowacji, wsparcie działalności innowacyjnej od pomysłu do wdroŝenia, finansowanie przedsięwzięć innowacyjnych, promowanie współpracy oraz postawy proinnowacyjnej w regionie, budowanie regionalnego partnerstwa wokół innowacji, w tym nawiązanie współpracy z uczelniami wyŝszymi, firmami, izbami handlowymi i gospodarczymi, zrzeszeniami przedsiębiorstw oraz jednostkami samorządu terytorialnego. Na podstawie przeglądu literatury oraz informacji/ treści zamieszczonych w Internecie, moŝna wyróŝnić przykłady instrumentów i dobrych praktyk dotyczących działań na rzecz rozwoju innowacyjności, które mogłyby być wdroŝone do MSODI. PoniŜsza lista jest wynikiem analizy raportów i ekspertyz i opiera się na częstości występowania w literaturze opinii o wysokiej skuteczności wymienionych działań. koncentracja na przedstawieniu korzyści (z przykładami), jakie przedsiębiorstwa mogą osiągnąć dzięki działalności innowacyjnej, kampania promocyjna w telewizji, radiu, prasie, Internecie; kampania powinna równieŝ nieść przekaz, Ŝe innowacje są nie tylko dla firm hightech, ale takŝe dla małych firm działających w branŝach tradycyjnych; przygotowanie przewodników informacyjnych/ dobrych praktyk (publikacja, publikacja multimedialna) w zakresach: prezentacji przykładów z sukcesem wdroŝonych technologii w róŝnego rodzaju przedsiębiorstwach (pod względem wielkości firmy i branŝy) zlokalizowanych na terenie województwa/ regionu; prezentacji lokalnych przykładów róŝnego rodzaju komercjalizacji wiedzy naukowej (np. w postaci współpracy z przedsiębiorstwami, sprzedaŝy licencji, zakładania przedsiębiorstw akademickich) na przykład opracowanie i prezentacja dobrych praktyk w poszczególnych jednostkach naukowych w regionie; w zakresie transferu technologii (np. byłyby w nim poruszone kwestie związane z zorganizowaniem jednostki transferu technologii, obsługą procesów transferu technologii w jednostkach naukowych, ochroną własności majątkowej, w tym podział korzyści ze sprzedaŝy praw majątkowych); publikacje przeznaczone byłyby takŝe dla osób kierujących uczelniami, polityków i urzędników, którzy wspólnie ponoszą odpowiedzialność za uczelnie, agencje rozwoju regionalnego i krajowego, którzy w ramach swoich obowiązków mają stymulować i wspierać tworzenie nowych przedsiębiorstw; stanowią inspirację dla przedstawicieli nauki do szerszego udziału w Ŝyciu gospodarczym, a dla praktyków gospodarczych do zintensyfikowania współpracy z polską nauką i szerszego wykorzystania potencjału intelektualnego tkwiącego w szkołach wyŝszych i jednostkach badawczo-rozwojowych; zorganizowanie (lub koordynacja) szkoleń i doradztwa w zakresie pozyskiwania zewnętrznego finansowania, w zakresie pozyskania nowych technologii, szkolenia oparte na strategii rozwoju zasobów ludzkich w przedsiębiorstwie, w tym zwiększenia kompetencji kadry zarządzającej (np. poruszona kwestia umiejętności oceny inwestycji, czy prognozowania potrzeb innowacyjnych w przedsiębiorstwie, stosowania techniki technology watch - bieŝące śledzenie informacji na temat zmian technologicznych związanych z daną branŝą, na temat marketingu internetowego i e-commerce w MŚP, zarządzania sprzedaŝą i relacjami z klientem, zarządzania personelem w MŚP); organizowanie szkoleń i doradztwa (lub koordynacja w tym aspekcie) w zakresie źródeł

51 51 i sposobów transferu technologii, obsługi procesów transferu technologii czy ochrony własności intelektualnej; szkolenia w zakresie przepisów środowiskowych; organizowanie audytów technologicznych w przedsiębiorstwach róŝnych wielkości i branŝ, których celem byłaby ocena aktualnego poziomu technologicznego firm oraz wskazania zapotrzebowania firmy na nowe technologie; organizowanie spotkań brokerskich, wspólnych seminariów (w tym przygotowanie, organizacja i obsługa wyjazdów studyjnych) mających na celu nawiązywanie bezpośrednich kontaktów pomiędzy przedstawicielami przedsiębiorstw a pracownikami naukowymi, pomiędzy przedsiębiorstwami, pomiędzy przedstawicielami jednostek naukowych, przedsiębiorcami oraz przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego. Na spotkaniach mogłyby być zaprezentowane pomysły/ propozycje współpracy, naukowcy mogliby zaprezentować tematykę, którą się zajmują, a przedstawiciele firm prezentowaliby zapotrzebowanie przedsiębiorstw na technologie; spotkania te powinny być organizowanie dla dobrze wyselekcjonowanych grup zarówno przedsiębiorstw jaki i naukowców zainteresowanych daną dziedziną; stworzenie i koordynacja brokerskiego portalu internetowego dla naukowców i przedsiębiorców; w portalach powinna zostać umieszczona informacja o zespołach naukowych, ich ofercie, a takŝe mechanizm, który umoŝliwiałby wysyłanie, z jednej strony, ofert technologicznych, a z drugiej, zapytań o technologię, do zainteresowanych uczestników serwisu; portale internetowe powinny być tematyczne/ branŝowe lub umoŝliwiające uŝytkownikowi wybór tematyki, z której chce otrzymywać informacje; stworzenie i koordynacja portalem innowacji dla regionu; wsparcie finansowe w postaci dotacji na innowacyjne inwestycje, dotacji na działalność B+R i wdraŝanie wyników prac B+R, dotacje na rozwijanie działalności B+R przedsiębiorstw; bony, poŝyczki na innowacje, vouchery na B+R, niewielkie granty, które firma mogłaby wykorzystać na zlecenie ekspertyzy, opinii, niewielkiego badania w jednostkach naukowych; procedura przyznawania i rozliczania tych grantów powinna być w maksymalnym stopniu uproszczona; organizowanie konkursów dla przedsiębiorstw, np. Konkurs Polski/ Mazowiecki Produkt Przyszłości.

52 3. PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ 52 W niniejszym rozdziale zostały zaprezentowane wyniki badań terenowych, ich realizacja miała miejsce w okresie od 1 do 30 lipca 2010 roku. W pierwszej części przedstawiono rezultaty badawcze uzyskane w toku wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI) przeprowadzonych z przedstawicielami przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego. Kolejny podrozdział obejmuje prezentację wyników badań przeprowadzonych wśród szeroko rozumianego środowiska usług doradczo-informacyjnych zgromadzonych przy wykorzystaniu ankiety on-line (CAWI). Trzecia i ostatnia część niniejszego rozdziału jest przedstawieniem wyników badań jakościowych, zrealizowanych techniką indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) wśród przedstawicieli funduszy venture capital, seed capital i aniołów biznesu oraz kadry kierowniczej izb gospodarczo-handlowych, podmiotów świadczących innowacyjne usługi doradczo-informacyjne, uczestniczących w transferze technologii i świadczących usługi proinnowacyjne Prezentacja wyników badań CATI Badania prowadzono techniką wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo na próbie N=400 i jak juŝ wcześniej wspomniano objęły kadrę kierowniczą przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego Struktura badanych przedsiębiorstw Zgodnie z przyjętym rozkładem próby badania zostały przeprowadzone we wszystkich sześciu podregionach województwa mazowieckiego, przy czym w celu zapewnienia odpowiedniej reprezentacji poszczególnych podregionów, zdecydowano się na celowe ustalenie wartości liczebności wywiadów na terenie poszczególnych subregionów: N=100 dla miasta Warszawy; N=60 dla kaŝdego z pozostałych podregionów. Strukturę przedsiębiorstw, biorących udział w badaniu ze względu na sekcję PKD prezentuje poniŝy wykres. Wykres 9. Struktura przedsiębiorstw ze względu na sekcje PKD [N=400]. Sekcja O Sekcja R Sekcja I Sekcja A Sekcja P Sekcja N Sekcja L Sekcja J Sekcja K Sekcja Q 1,0% 1,8% 2,3% 3,0% 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% 3,8% 4,0% Sekcja H 8,0% Sekcja C Sekcja M Sekcja F Sekcja G 9,3% 9,8% 12,5% 31,8% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0%

53 53 Największą część badanych przedsiębiorstw stanowiły podmioty działające w sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (31,8%). Co ósma firma naleŝała do sekcji F budownictwo (12,5), zaś prawie co dziesiąta (9,8%) naleŝała do podmiotów prowadzących działalność profesjonalną, naukową i techniczną (sekcja M). Struktura podmiotów biorących udział w badaniu jest zbliŝona do rzeczywistej struktury mazowieckich przedsiębiorstw, róŝnice pomiędzy stanem badanym a stanem faktycznym wahają się na poziomie do 3%. Najrzadziej reprezentowane były podmioty gospodarcze działające w sekcji O - administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne. W badanych przedsiębiorstwach największą grupę stanowiły te, w których zatrudnionych było od 1 do 3 osób (40,5%) oraz od 10 do 49 pracowników (22,5%). W 18,3% badanych firmach pracowało od 4 do 6, zaś w 11,0% - od 7 do 9 osób. Nieznaczną część próby stanowiły podmioty średnie, zatrudniające od 50 do 249 osób (7,3%). Strukturę badanych przedsiębiorstw ze względu na wielkość zatrudnienia prezentuje poniŝszy wykres. Wykres 10. Struktura przedsiębiorstw ze względu na wielkość zatrudnienia [N=400]. odmowa odpowiedzi; 0,5% od 50 do 249 pracowników; 7,3% od 1 do 3 od 4 do 6 pracowników; pracowników; 40,5% 18,3% od 10 do 49 pracowników; 22,5% od 7 do 9 pracowników; 11,0% Zgodnie z przyjętymi załoŝeniami metodologicznymi, rzeczywista struktura podmiotów gospodarczych wyznaczona ze względu na wielkość przedsiębiorstwa nie pozwalała na rzetelną realizację celów badania, dlatego teŝ zdecydowano się na celowe wyznaczenie struktury przedsiębiorstw biorących udział w badaniu ze względu na ilość zatrudnionych osób, po to aby szczególnie wyraźnie przyjrzeć się tym przedsiębiorstwom, które ze względu na większą liczbę zatrudnianych pracowników mogą mieć inne potrzeby informacyjno-doradcze w zakresie innowacji. Rzeczywisty udział podmiotów zatrudniających powyŝej 9 osób na terenie województwa mazowieckiego w 2009 roku wynosił 4,9% 93. Dominującą grupę badanych przedsiębiorstw stanowiły zakłady osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (53,3%), w drugiej kolejności - spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (11,3%), w trzeciej zaś spółki cywilne (10,8%). 8,5% próby badanej to przedsiębiorstwa państwowe (takŝe jednoosobowe spółki skarbu państwa), a 5,8% to spółki cywilne; poniŝej 3% wskazań zanotowano w przypadku: spółdzielni, spółek akcyjnych, szkół i stowarzyszeń. Strukturę przedsiębiorstw ze względu na rok powstania podmiotów prezentuje kolejny wykres. 93 Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, 2009.

54 54 Wykres 11. Struktura przedsiębiorstw ze względu na okres powstania podmiotu [N=400] ; 4,0% przed 1945 r.; 2,5% brak odpowiedzi; 2,0% ; 11,5% ; 12,0% ; 44,5% ; 23,5% Ponad 40% przedsiębiorstw biorących w udział badaniu powstało w ubiegłym dziesięcioleciu, pomiędzy 1990 a 1999 rokiem (44,5%), a prawie co czwarte pomiędzy 2000 a 2006 rokiem (23,5%). Co ósmy podmiot gospodarczy został załoŝony pomiędzy 1970 a 1989 rokiem (12,5%), a 11,5% - w ciągu ostatnich siedmiu lat. Tylko 4,0% firm powstało w okresie pomiędzy 1945 a 1969 rokiem, a 2,5% - w okresie przedwojennym. Struktura mazowieckich przedsiębiorstw biorących udział badaniu wskazuje, Ŝe prawie 80% z nich narodziło się w okresie wolnej Polski, po 1989 roku. Tylko w przypadku 3,0% badanych podmiotów udziały firmy naleŝą do kapitału zagranicznego, z czego 80% przypadków (N=10) zlokalizowanych jest na terenie Warszawy, zaś 20% (N=2) na terenie podregionu warszawsko-zachodniego. Udział kapitału zagranicznego w przypadku 2/3 tego typu przedsiębiorstw znajduje się w przedziale 76%-100%. Jednostkowe wskazania obserwuje się w przedziałach: 1%-25%, 26%-50% i 51%-75%. Kolejny wykres prezentuje rozkład uzyskanych odpowiedzi na pytanie o kierunki zbytu towarów i usług badanych przedsiębiorstw [Wykres 12]. Wykres 12. Kierunki zbytu towarów i usług przedsiębiorstw [N=400]. 60,0% 50,0% 51,5% 40,0% 33,3% 34,8% 36,0% 30,0% 20,0% 19,5% 10,0% 0,0% zagranica województwo powiat gmina kraj Wskazania nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwości udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Jak zatem wynika z powyŝszego wykresu, nieco ponad połowa badanych podmiotów działa na poziomie krajowym (51,5%), zaś na terenie województwa funkcjonuje co trzecie przedsiębiorstwo (33,3%), teren powiatu leŝy w sferze oddziaływania 34,8% mazowieckich firm, a gmina w przypadku 36,0%. Prawie co piąty podmiot gospodarczy eksportuje swoje towary lub usługi poza Polskę

55 55 (19,5%). Grupę przedsiębiorstw sprzedających swoje towary i usługi zagranicą w największej mierze tworzą firmy działające w sekcji H transport i gospodarka magazynowa. Dla co trzeciej mazowieckiej firmy głównym kierunkiem zbytu jest kraj (34,9%), zaś dla prawie co piątego podmiotu: poziom gminy (17,8%), poziom powiatu (18,8%) i poziom województwa (18,6%). Co dziesiąte przedsiębiorstwo głównie współpracuje z zagranicą (9,8%). Pond 60% przedsiębiorców reprezentujących firmy, które sprzedają swoje towary i usługi zagranicę odmówiło udzielenia odpowiedzi na pytanie o wartość eksportu w 2009 roku. Niemniej jednak łączna wartość eksportu wśród firm, które udzieliły odpowiedzi wyniosła ponad 65 mln złotych (przedział: ,00 zł 20 mln zł), z czego ponad połowa firm osiągnęła w ubiegłym roku przychód o wielkości pomiędzy 1 a 4 miliony złotych. Nieco ponad 13% badanych przedsiębiorstw w 2009 roku importowało towary lub usługi o łącznej wartości ponad 80 milionów złotych (przedział: 500 zł 50 mln sekcja H - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle). Kolejny wykres prezentuje wielkość przychodów badanych przedsiębiorstw w roku 2009 [Wykres 13]. NaleŜy jednak dodać, Ŝe aŝ 37,0% firm odmówiło udzielenia odpowiedzi na to pytanie, dlatego do wyników tych naleŝy podejść z duŝą ostroŝnością. Nieco ponad 30% podmiotów w ubiegłym roku osiągnęło przychód na poziomie do 100 tys. złotych, z czego połowa tylko do 30 tys. złotych. Takie wielkości przychodów najczęściej występują w sekcjach M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna i N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca. Wpływy na poziomie od 101 tys. do 200 tys. zanotowało 7,5% przedsiębiorstw, od 201 tys. do 600 tys. złotych 6,3%, zaś od 601 tys. do 1 mln złotych niecałe 5%. Przedsiębiorstwa o przychodach od 1 mln do 500 mln złotych stanowią 7,5% próby, zaś niecałe 5% - powyŝej 5 milionów. Wśród tych ostatnich najczęściej pojawiają się podmioty z sekcji C przetwórstwo przemysłowe, z sekcji F budownictwo oraz z sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle i H transport i gospodarka magazynowa. Wykres 13. Przychód przedsiębiorstw w 2009 roku. [N=400] tys. zł; 17,3% do 30 tys.; 15,0% odmowa; 37,0% tys. zł; 7,5% tys. zł; 6,3% 600 tys - 1 mln; 4,8% 1-5 mln; 7,5% pow. 5 mln; NajwyŜszy udział w próbie milionowych badanych przedsiębiorstw zanotowano w podregionie ciechanowsko-płockim oraz w podregionie m. Warszawy. W ponad połowie badanych przypadków na pytania kwestionariusza odpowiadał szef przedsiębiorstwa, rozumiany równieŝ jako właściciel, prezes zarządu (54,3%), 18,8% rozmów zostało przeprowadzonych z zastępcą szefa (ew. współwłaścicielem, wiceprezesem), a 7,3% - z dyrektorem personalnym/ wykonawczym/ zarządzającym, 2% rozmów odbyło się z główną księgową, zaś 1,75% - z kierownikiem. 4,8%

56 Strategia zarządzania przedsiębiorstwem Świadome i zaplanowane zarządzanie przedsiębiorstwem ma miejsce tylko w przypadku 25,0% badanych firm, bowiem tylko tyle przedstawicieli podmiotów wskazało na istnienie strategicznego planu rozwoju (N=100), z czego 41,0% wskazało, Ŝe ów strategia ma formę spisanego dokumentu. NajwyŜszy udział przedsiębiorstw, posiadających swoją strategię zlokalizowanych jest na terenie miasta Warszawy, natomiast wśród podmiotów, w których najczęściej ma miejsce planowanie strategiczne znajdują się te, które działają w ramach sekcji A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo oraz sekcji C przetwórstwo przemysłowe 94. Dodatkowo, przeprowadzone testy statystyczne wykazują, Ŝe plany strategiczne znacznie częściej są formułowane w ramach podmiotów działających w sekcji M edukacja niŝ w sekcji F budownictwo. Co więcej, owo planowanie ma znacznie częściej miejsce w firmach małych i średnich niŝ w firmach mikro. Kolejny wykres prezentuje rozkład uzyskanych odpowiedzi na pytanie o autorów planów rozwoju przedsiębiorstwa [Wykres 14]. Wykres 14. Autorzy planów rozwoju przedsiębiorstwa [N=100 respondentów, N=112 odpowiedzi]. 35,0% 30,0% 31,0% 30,0% 25,0% 23,0% 20,0% 19,0% 15,0% 10,0% 5,0% 1,0% 1,0% 1,0% 0,0% zarząd prezes zarządu właściciel kadra kierownicza zewnętrzna instytucja doradcza rada nadzorcza Wskazania nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwości udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Najczęściej autorem planu rozwoju przedsiębiorstwa jest zarząd (31,0%) oraz jego prezes (30,0%). W przypadku 23,0% firm o kierunkach dalszego funkcjonowania firmy decyduje właściciel, zaś w prawie w co piątym podmiocie kadra kierownicza (19,0%). PoniŜej 1% wskazań uzyskały odpowiedzi: zewnętrzna instytucja doradcza, rada nadzorcza oraz jednostka samorządu terytorialnego (najprawdopodobniej jako organizator podmiotu). Warto dodać, Ŝe udział zarządu oraz jego prezesa w formułowaniu strategii ma miejsce najczęściej w firmach zlokalizowanych na terenie Warszawy. Analiza uzyskanych wyników badań i przeprowadzone testy statystyczne wskazują, Ŝe formułowanie strategii jest skorelowane z wielkością przedsiębiorstwa im jest ono większe, im więcej zatrudnia pracowników, tym częściej jego zarządcy świadomie planują jego rozwój. PoniŜsza tabela przedstawia najwaŝniejsze cele strategiczne przedsiębiorstw. JST 94 Niskie liczebności wskazań w ramach poszczególnych nie uprawniają do wnioskowania statystycznego.

57 57 Tabela 21. NajwaŜniejsze cele strategiczne przedsiębiorstw. [N=100] [Pyt. 4 Jakie są najwaŝniejsze cele strategiczne przedsiębiorstwa? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy.] Cel strategiczny % wskazań rozwój przedsiębiorstwa, instytucji 30,0 maksymalizacja zysku 24,0 budowanie szerszej oferty produktowej, usługowej 14,0 zdobycie nowych klientów 13,0 maksymalizacja sprzedaŝy 11,0 rozwój infrastruktury, modernizacja 11,0 wzrost zadowolenia klienta 7,0 zdobywanie nowych rynków 6,0 wzrost jakości oferowanych produktów usług 5,0 wprowadzanie innowacji 5,0 przetrwanie na rynku 4,0 budowanie pozytywnego wizerunku firmy PR 3,0 poprawa warunków pracy 3,0 efektywne zarządzanie 3,0 osiągnięcie zysku 2,0 zwiększenie zatrudnienia 2,0 wejście na giełdę 2,0 poprawa obsługi klienta 2,0 utrzymanie dotychczasowej liczby miejsc pracy 1,0 dąŝenie do płynności finansowej 1,0 nie pamiętam 1,0 Wskazania nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwości udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Zdecydowanie najczęściej wskazywanym celem strategicznym przedsiębiorstwa jest bardzo ogólne stwierdzenie o jego rozwoju (30,0%), w drugiej kolejności działania firm są ukierunkowane na maksymalizację zysku (24,0%), w trzeciej zaś na poszerzaniu wachlarza produktów lub usług (14,0%). O ile pierwsze dwa cele mają charakter bardzo ogólny, o tyle trzeci nieco bardziej szczegółowo definiuje charakter rozwoju przedsiębiorstwa. Badane przedsiębiorstwa za kierunek rozwoju obierają równieŝ zdobycie nowych klientów (13,0%), maksymalizację sprzedaŝy oraz rozwój infrastruktury i modernizację (po 11,0% wskazań). Część celów obejmuje szeroko rozumiany wzrost jakości i odnosi się zarówno do jakości usług, produktów (5,0%), wzrostu zadowolenia klientów ze świadczonych usług/ sprzedawanych towarów (7,0%), ale takŝe poprawy warunków pracy (3,0%), efektywnego zarządzania (3,0%) oraz poprawy obsługi klienta (2,0%). Tylko 5,0% badanych przedsiębiorstw wskazuje na strategiczny rozwój przedsiębiorstwa poprzez wprowadzenie innowacji. Świadomość innowacyjna obejmuje przedsiębiorców, których siedziby są zlokalizowane w podregionie m. Warszawy, w podregionie warszawsko-wschodnim oraz w podregionie warszawsko-zachodnim i dotyczy następujących sekcji: sekcja C - przetwórstwo przemysłowe, sekcja F - budownictwo oraz sekcja H - transport i gospodarka magazynowa. Znów jednak nie naleŝy formułować zbyt daleko idących wniosków, gdyŝ owa świadomość obejmuje zaledwie N=5 przedsiębiorstw. Cztery spośród wskazanych celów świadczą o trudnej lub stagnacyjnej sytuacji przedsiębiorstwa i naleŝą do nich: przetrwanie na rynku (4,0%), osiągnięcie zysku (2,0%) oraz dąŝenie do płynności finansowej (1,0%) i utrzymanie dotychczasowej liczby miejsc pracy (1,0%). Kolejne pytanie kwestionariusza dotyczyło planów przedsiębiorstwa na najbliŝsze 2 lata i w przeciwieństwie do poprzedniego pytania o najwaŝniejsze cele strategiczne miało charakter zamknięty. PoniŜsza tabela prezentuje rozkład uzyskanych odpowiedzi.

58 58 Tabela 22. Plany przedsiębiorstw na 2 najbliŝsze lata. [N=400] [Pyt. 5 Czy P. przedsiębiorstwo w ciągu najbliŝszych 2 lat zamierza?] Trudno Zdecydowanie Raczej tak Raczej Zdecydowanie Plany przedsiębiorstwa powiedzieć tak (4) (3) nie (2) nie (1) (0) 1. zwiększyć liczbę pracowników 21,8% 25,0% 20,5% 29,0% 3,8% 2. poszerzyć zakres usług/ produktów 34,0% 27,3% 15,5% 20,3% 3,0% 3. zmienić formę prawną przedsiębiorstwa 4,3% 7,0% 26,8% 59,0% 3,0% 4. zainwestować w zakup środków trwałych (technologii IT, maszyn i urządzeń, itd.) 38,8% 28,3% 14,5% 17,5% 1,0% 5. zainwestować w zakup nieruchomości 10,8% 14,5% 24,3% 45,8% 4,8% 6. zainwestować w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia 7. wprowadzić zmiany organizacyjne, np. zmienić swoją strukturę, wprowadzić nowe standardy kontroli itp. 8. zakupić lub pozyskać prawo do korzystania z technologii i rozwiązań dotąd nie wykorzystywanych w przedsiębiorstwie 9. dąŝyć do samodzielnego opracowania i wdroŝenia nowych technologii, rozwiązań, produktów 30,5% 27,8% 15,0% 24,0% 2,8% 16,5% 21,3% 24,8% 32,0% 5,5% 11,3% 18,0% 28,8% 37,0% 5,0% 16,8% 17,3% 22,0% 38,3% 5,8% Jak zatem wynika z powyŝszej tabeli mazowieckie przedsiębiorstwa w ciągu najbliŝszych dwóch lat zamierzają skupić się na zainwestowaniu nadwyŝek w zakup środków trwałych (technologii IT, maszyn, urządzeń (38,8% - zdecydowanie tak, 28,3% - raczej tak ) oraz na poszerzeniu zakresu usług/ towarów (34,0% - zdecydowanie tak, 27,3% - raczej tak ). Istotną częścią planów strategicznych badanych firm jest równieŝ zainwestowanie w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia (30,5% - zdecydowanie tak, 27,8% - raczej tak ). Inwestycje w zakup środków trwałych najczęściej planowane są w przypadku przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie podregionu radomskiego (41,7% - zdecydowanie tak, 31,7% - raczej tak ) oraz na terenie warszawsko-wschodniego (40,0% - zdecydowanie tak, 33,3% - raczej tak ). Najrzadziej na tego typu plany wskazywali przedstawiciele przedsiębiorstw z terenu podregionu stołecznego. Inwestycje w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia najczęściej planowane są w przypadku przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie podregionu radomskiego (35,0% - zdecydowanie tak, 26,7% - raczej tak ) oraz na terenie podregionu m. Warszawy (31,0% - zdecydowanie tak, 34,0% - raczej tak ). W przypadku większości badanych podmiotów zmiana formy prawnej firmy nie jest planowana (59,0% - zdecydowanie nie, 26,8% - raczej nie ). DuŜa część przedsiębiorstw nie planuje takŝe inwestycji w nieruchomości (45,8% - zdecydowanie nie, 24,3% - raczej nie ). Z punktu wiedzenia celów niniejszego badania istotna jest równieŝ kwestia braku planów mazowieckich przedsiębiorstw w zakresie innowacji, tu rozumianych jako zakup lub pozyskanie prawa do korzystania z technologii i rozwiązań dotąd nie wykorzystywanych w przedsiębiorstwie (37,0% - zdecydowanie nie, 28,8% - raczej nie ) oraz dąŝenie do samodzielnego opracowania i wdroŝenia nowych technologii, rozwiązań, produktów (38,3% - zdecydowanie nie, 22,0% - raczej nie ). Znów, w kontekście celów badawczych warto zwrócić uwagę na te przedsiębiorstwa, które w ciągu najbliŝszych dwóch lat planują zakupić lub pozyskać prawa do opracowania i wdroŝenia nowych technologii/ rozwiązań lub produktów. Najczęściej na te plany wskazywali przedstawiciele przedsiębiorstw zlokalizowanych w podregionie ciechanowsko-płockim i podregionie m. Warszawy, a takŝe podmiotów działających w sekcji C przetwórstwo przemysłowe. Jeśli zaś chodzi o plany związane z dąŝeniem do samodzielnego opracowania i wdroŝenia nowych technologii, rozwiązań, produktów najwyŝszy spośród innych stopień zainteresowania w tym zakresie wykazały przedsiębiorstwa zlokalizowane na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego.

59 59 Dodatkowo, w celu uproszczenia czytania wyników zamieszczonych w powyŝej tabeli dokonano uśrednienia uzyskanych odpowiedzi przyjmując skalę od 1 do 4, gdzie 4 oznacza zdecydowanie tak, zaś 1 zdecydowanie nie 95 [Wykres 15]. Wykres 15. Plany przedsiębiorstw na 2 najbliŝsze lata. [N=400, wyniki uśrednione] [Pyt. 5 Czy P. przedsiębiorstwo w ciągu najbliŝszych 2 lat zamierza?] zainwestować w zakup środków trwałych (technologii IT, maszyn iurządzeń, itd.) 2,9 poszerzyć zakres usług/ produktów 2,8 zainwestować w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia 2,7 zwiększyć liczbę pracowników 2,4 wprowadzić zmiany organizacyjne, np. zmienić swoją strukturę, wprowadzić nowe standardy kontroli itp. dąŝyć do samodzielnego opracowania iwdroŝenia nowych technologii, rozwiązań, produktów zakupić lub pozyskać prawo do korzystania z technologii i rozwiązań dotąd nie wykorzystywanych wprzedsiębiorstwie 2,0 2,1 2,2 zainwestować w zakup nieruchomości 1,9 zmienić formę prawną przedsiębiorstwa 1,6,0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3, Współpraca przedsiębiorstw z instytucjami otoczenia biznesu Przedstawicieli mazowieckich przedsiębiorstw zapytano o to, czy współpracują lub mają zamiar współpracować w ciągu najbliŝszych dwóch lat z funduszami kapitałowymi typu venture capital lub z aniołami biznesu (Pyt. 6). Na tak postawione pytanie tylko 7,3% respondentów odpowiedziało twierdząco, z czego po 10% badanych z podregionu miasta Warszawy oraz z podregionu warszawsko-zachodniego, znacznie częściej reprezentowali oni firmy z sekcji J - informacja i komunikacja i sekcji K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa, niŝ pozostałe 96. Takich doświadczeń i planów nie mają przedsiębiorcy z podregionu ciechanowsko-płockiego. NajwaŜniejszym powodem takiej współpracy jest chęć pozyskania kapitału (44,8% wskazań), w drugiej kolejności równorzędnie badani zwrócili uwagę na rozwój przedsiębiorstwa, instytucji oraz pozyskanie innowacyjnych technologii, rozwiązań (po 24,1%). Dla 17,2% przedsiębiorców zgłaszających współpracę z funduszami typu venture capital i/lub aniołami biznesu, ewentualnie wolę takiej współpracy - powodem takiej kooperacji jest chęć zwiększenia sprzedaŝy. Przeprowadzone testy statystyczne wykazały, Ŝe współpraca lub plany dotyczące współpracy z funduszami kapitałowymi typu venture capital lub aniołami biznesu mają miejsce znacznie częściej w przypadku przedsiębiorstw małych i średnich niŝ w przypadku mikroprzedsiębiorstw. Przedsiębiorców, którzy nie współpracują i w ciągu najbliŝszych dwóch lat nie zamierzają podjąć współpracy z funduszami venture capital lub aniołami biznesu (92,8%) zapytano o przyczyny takiego stanu rzeczy. PoniŜsza tabela prezentuje rozkład uzyskanych odpowiedzi [Tabela 23]. 95 Uśrednione oceny zostały dokonane z wyłączeniem odpowiedzi trudno powiedzieć. 96 Potwierdzone w wyniku przeprowadzonego testu Z.

60 60 Tabela 23. Przyczyny braku współpracy z funduszami typu venture capital lub aniołami biznesu. [N=371] [Pyt. 8. Proszę wskazać 2 najwaŝniejsze przyczyny z racji których P. przedsiębiorstwo nie współpracuje i nie ma planów współpracować z takimi funduszami.] Przyczyna N wskazań % wskazań nie ma takiej potrzeby ,7 zbyt małe przedsiębiorstwo 45 12,1 samodzielność przedsiębiorstwa 30 8,1 nieznajomość tego typu funduszy 23 6,2 specyfika branŝy 23 6,2 brak kapitału obrotowego 22 5,9 brak zaufania 19 5,1 słaba kondycja przedsiębiorstwa 16 4,3 trudno powiedzieć 15 4,0 brak moŝliwości organizacyjnych 9 2,4 brak refleksji 7 1,9 negatywne doświadczenia ze współpracy 5 1,3 rozwaŝa się taką moŝliwość 1 0,3 obawa przed biurokracją 1 0,3 brak odpowiedzi 41 11,1 Jak zatem wynika z powyŝszej tabeli, prawie 1/3 przedsiębiorców nie widzi potrzeby współpracy z tego typu instytucjami (30,7%), na ten powód wskazywali przede wszystkim przedsiębiorcy z podregionu warszawsko-wschodniego (42,9%). Co ósmy respondent uznaje, Ŝe firma którą reprezentuje jest zbyt mała (12,1%), stąd taka kooperacja nie moŝe mieć miejsca, a co dwunaste przedsiębiorstwo stawia na samodzielność i niezaleŝność (8,1%). Po 6,2% badanych wskazuje, Ŝe nie ma wiedzy na temat funkcjonowania i moŝliwości jakie oferują podobne fundusze i sieci i/lub specyfika branŝy, w której działają nie predysponuje ich do takiej współpracy najczęściej głosy takie pojawiały się głównie ze strony przedstawicieli przedsiębiorstw działających w sekcji P edukacja. Prawie 6% badanych jako przyczynę braku współpracy z podobnymi instytucjami wskazuje brak kapitału obrotowego. Taka odpowiedź sugeruje brak wiedzy respondentów na temat funkcjonowania funduszy typu venture capital lub aniołów biznesu, nie ma bowiem konieczności posiadania środków finansowych na rozpoczęcie takiej współpracy. Nieco ponad 5% przedsiębiorców nie ma zaufania do tego typu instytucji, a 4,3% nie jest zainteresowana kooperacją z uwagi na słabą kondycję firmy. Nieliczne głosy dotyczyły takich przyczyn jak: brak moŝliwości organizacyjnych czy brak refleksji nad taką formą rozwinięcia przedsiębiorstwa. Pięciu respondentów (1,3%) przyznało, Ŝe ma negatywne doświadczenia ze współpracy podobnymi podmiotami, a po jednym wskazaniu uzyskały odpowiedzi: rozwaŝa się taką moŝliwość oraz obawa przed biurokracją. Z uwagi na cele niniejszego badania (potrzeby doradczo-informacyjne w zakresie innowacji) naleŝy powiedzieć, Ŝe testy statystyczne nie wskazują na zróŝnicowanie terytorialne przedsiębiorstw, których przedstawiciele zwrócili uwagę na nieznajomość tego typu funduszy, brak refleksji o moŝliwościach współpracy lub brak kapitału obrotowego (jako wskaźnik braku wiedzy o moŝliwościach i funkcjonowaniu funduszy kapitałowych i aniołów biznesu). Kolejne pytanie kwestionariusza dotyczyło przynaleŝności przedsiębiorstw do organizacji branŝowych, takich jak izby gospodarcze, stowarzyszenia, sieci współpracy, federacje, fora, porozumienia nieformalne, itd. I tak, 32,0% mazowieckich podmiotów gospodarczych współpracuje z podobnymi organizacjami, w szczególności zlokalizowanych na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego oraz podregionu warszawsko-zachodniego. W ramach następujących sekcji ponad połowa przedsiębiorstw przynaleŝy do organizacji branŝowych: sekcja A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, sekcja H - transport i gospodarka magazynowa, sekcja J - informacja i komunikacja, sekcja M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna.

61 61 Testy statystyczne wskazują, Ŝe przedsiębiorstwa z sekcji M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna i sekcji H - transport i gospodarka magazynowa znacznie częściej przynaleŝą do organizacji branŝowych, niŝ przedsiębiorstwa działające w ramach sekcji C przetwórstwo przemysłowe, F budownictwo i G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle. Zrzeszone przedsiębiorstwa zostały poproszone o podanie nazw organizacji, do których naleŝą. Nazwy zostały pokategoryzowane według branŝ. Rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiono poniŝej [Tabela 24]. Tabela 24. Izby i stowarzyszenia wg branŝ. Izby i stowarzyszenia wg branŝ N wskazań % wskazań medyczne 26 23,4 logistyczne/ transportowe 17 15,3 ekonomiczno-gospodarcze 14 12,6 rolno-spoŝywcze 10 9,0 nieruchomości 9 8,1 handlowe 5 4,5 rzemieślniczo-usługowe 5 4,5 techniczne 5 4,5 wydawnicze i media 4 3,6 oświatowe 3 2,7 klastry 2 1,8 budownictwo 1 0,9 inne 19 17,1 Jak zatem wynika z powyŝszej tabeli największa grupa przedsiębiorstw naleŝy do organizacji medycznych (23,4%) oraz logistycznych i transportowych (15,3%). W trzeciej kolejności firmy funkcjonują w sieci organizacji ekonomiczno-gospodarczych. 9,0% przedsiębiorstw jest zrzeszonych w organizacjach rolno-spoŝywczych, zaś 8,1% w organizacjach nieruchomościowych. Po 5 i mniej wskazań zanotowały grupy organizacji: handlowych, rzemieślniczo-usługowych, technicznych, wydawniczych i mediowych, oświatowych, klastrowych i budowlanych. Na podstawie wyników badań moŝna powiedzieć, Ŝe najwyŝszy stopień zrzeszenia się podmiotów dotyczy branŝy medycznej oraz logistycznej i transportowej, co potwierdzają równieŝ wcześniej wspomniane wyniki testów statystycznych. W dalszej części wywiadu respondentów zapytano o rodzaje usług świadczonych przez organizacje branŝowe, z których korzystali lub korzystają ich przedsiębiorstwa. Wykres 16. prezentuje rozkład uzyskanych odpowiedzi. Najczęściej wykorzystywaną usługą oferowaną przez organizacje branŝowe są szkolenia (43,2%), a najwyŝszy udział przedsiębiorstw, korzystających z tej formy wsparcia zanotowano w przypadku firm zlokalizowanych na terenie podregionu warszawsko-zachodniego (52,4%) i ostrołęckosiedleckiego (52,2%). W drugiej kolejności przedsiębiorcy korzystali lub korzystają z dostarczanych przez nie informacji o rynku branŝowym czy to w postaci portalu informacyjnego, czy to w postaci newslettera czy tradycyjnych wydawnictw (30,4%). Tu warto dodać, Ŝe popyt na tego typu usługi jest wyŝszy w przypadku przedsiębiorstw zatrudniających powyŝej 10 pracowników niŝ w przypadku firm, w których pracuje do 3 osób 97. Analiza wyników wskazuje równieŝ, Ŝe z tej formy wsparcia najczęściej korzystają przedsiębiorcy z podregionu ciechanowsko-płockiego (40,0%) oraz z warszawsko-zachodniego (33,3%). Co piąta firma uzyskuje wsparcie w kontaktach z potencjalnymi klientami (21,6%), a niecałe 20% korzysta z usług doradczych. Niewiele mniej przedsiębiorstw (18,4%) otrzymuje pomoc przy 97 Na podstawie testu Z (porównanie proporcji w kolumnach).

62 62 kontaktach z potencjalnymi klientami. Nieco ponad 14% badanych nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Wykres 16. Rodzaje usług świadczonych przez organizacje branŝowe, z których korzystali lub korzystają ich przedsiębiorstwa. [N=125] [Pyt. 11. Z jakich usług wskazanych organizacji branŝowych korzystało i/ lub korzysta P. przedsiębiorstwo?] 50,0% 45,0% 43,2% 40,0% 35,0% 30,0% 30,4% 25,0% 20,0% 21,6% 19,2% 18,4% 15,0% 14,4% 12,8% 10,0% 5,0% 0,0% szkoleniowych Informacji o rynku (portal wiadomości) wsparcia w kontaktach z potencjalnymi klientami doradczych wsparcia w kontaktach z potencjalnymi partnerami odmowa odpowiedzi Innych Wskazania nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwości udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Przeprowadzone analizy oparte o test Z (porównanie proporcji w kolumnach) nie wykazują statystycznie istotnych zaleŝności pomiędzy zmiennymi: lokalizacja przedsiębiorstwa podregiony, branŝe sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstwa liczba pracowników. Na tej podstawie moŝna powiedzieć, Ŝe nie występują róŝnice w popycie na określone usługi świadczone przez organizacje branŝowe wśród przedsiębiorców zlokalizowanych na terenie sześciu podregionów województwa mazowieckiego. Wśród innych odpowiedzi respondenci wskazali: z Ŝadnych usług (N=10), uzyskiwanie uprawnień (N=3), pośrednictwo wizowe (N=2), trudno powiedzieć (N=1). Przedsiębiorców, którzy korzystali lub korzystają z usług doradczych zapytano o to, czego one dotyczyły. PoniŜsza tabela prezentuje rozkład uzyskanych odpowiedzi, warto jednak zaznaczyć, Ŝe jest ona ilustracją odnoszącą się do usług doradczych świadczonych na rzecz tylko 24 przedsiębiorców [Tabela 25]. Tabela 25. Obszary doradztwa wykorzystywane przez przedsiębiorstwa. [N=24] [Pyt. 12. Czego dotyczyły usługi doradcze organizacji branŝowych świadczonych na rzecz P. przedsiębiorstwa?] Obszary doradztwa N wskazań % wskazań wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 12 50,0 zagadnienia formalno-prawne 11 45,8 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 8 33,3 działania związane z innowacyjnym rozwojem 7 29,2 zarządzanie ludźmi 7 29,2

63 63 Obszary doradztwa N wskazań % wskazań finansowanie innowacji 6 25,0 zarządzanie projektami i programami 6 25,0 wdraŝanie innowacji (technologicznych, organizacyjnych, produktowych) 5 20,8 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 5 20,8 umiejętności interpersonalne 4 16,7 zakup licencji, nowych technologii 4 16,7 pozyskiwanie funduszy UE 3 12,5 inne 4 16,7 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Doradztwo, w połowie badanych przypadków dotyczyło obszarów związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstw, w drugiej kolejności obejmowało ono kwestie formalno-prawne (45,8%), co trzecia firma korzystała z usług konsultacyjnych w zakresie promocji i budowania wizerunku. W kontekście celów badania warto zwrócić uwagę na te obszary doradcze, które wiąŝą się z innowacjami, a zatem na: (1) działania związane z innowacyjnym rozwojem przedsiębiorstwa 98 (29,2%), finansowanie innowacji (25,0%), (3) wdraŝanie innowacji (technologicznych, organizacyjnych, produktowych) 99 (20,8%) oraz (4) zakup licencji, nowych technologii (16,7%). Przedsiębiorcy, którzy wskazali na korzystanie z usług doradczych w zakresie innowacji reprezentują przede wszystkim firmy działające w sekcji: F budownictwo, G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa. Co zaskakujące, wyniki badań wskazują, Ŝe z usług doradczych w zakresie innowacji nie korzystają przedsiębiorstwa zlokalizowane na terenie podregionu m. Warszawy. Największy popyt na tego typu usługi zanotowano w podregionie warszawsko-zachodnim. Wśród innych obszarów doradztwa respondenci wskazali na takie kwestie jak: waŝność ubezpieczeń, skuteczności szkoleń zawodowych oraz zakres przepisów branŝowych. Badania wskazują, Ŝe szkolenia są najbardziej popularną formą usług oferowanych przez organizacje branŝowe - jak wcześniej wspomniano aŝ 43,2% przedsiębiorców korzysta lub korzystało z tej oferty. W poniŝszej tabeli przedstawiono rozkład odpowiedzi na pytanie o tematykę odbytych szkoleń. Tabela 26. Tematyka szkoleń, z których korzystają lub skorzystali przedsiębiorcy. [N=64] [Pyt. 13. Czego dotyczyły usługi szkoleniowe organizacji branŝowych świadczonych na rzecz P. przedsiębiorstwa?] Tematyka szkoleń N wskazań % wskazań zagadnienia formalno-prawne 22 34,4 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 21 32,8 umiejętności interpersonalne 18 28,1 zarządzanie ludźmi 18 28,1 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 15 23,4 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 14 21,9 wdraŝanie innowacji (technologicznych, organizacyjnych, produktowych) 11 17,2 zakup licencji, nowych technologii 11 17,2 zarządzanie projektami i programami 10 15,6 działania związane z innowacyjnym rozwojem 9 14,1 pozyskiwanie funduszy UE 9 14,1 finansowanie innowacji 5 7,8 98 Działania związane z innowacyjnym rozwojem szeroki zakres usług informacyjno-doradczych, szkoleniowych dla przedsiębiorcy, wskazujących moŝliwości i definiujących potrzeby wdroŝenia rozwiązań innowacyjnych, ocena potencjalnych moŝliwości wdroŝenia rozwiązań innowacyjnych, określenie wpływu innowacji na rozwój przedsiębiorstwa. 99 WdraŜanie innowacji to konkretne działania obejmujące doradztwo, szkolenia oraz działania inwestycyjne w zakresie rozwiązań innowacyjnych wdroŝenia nowych technologii, procesów, metod zarządzania.

64 64 Tematyka szkoleń N wskazań % wskazań inne 13 20,3 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Co trzecie badane przedsiębiorstwo, które korzysta lub korzystało z usług szkoleniowych oddelegowało swoich pracowników na kursy związane z formalno-prawnym funkcjonowaniem podmiotów gospodarczych. Prawie taki sam popyt obserwuje się w przypadku szkoleń z zakresu działalności firmy (32,8%), zaś trzecim najbardziej popularnym obszarem szkoleniowym jest kształtowanie umiejętności interpersonalnych oraz zarządzanie ludźmi (HR). Wśród innych tematyk szkoleń respondenci wymieniali szkolenia specjalistyczne związane z ich branŝą (np. nowe choroby i ich leczenie, cięŝkie choroby zwierząt, obsługa słuchacza, itd.) Szkolenia dotyczące innowacji cieszyły się mniejszym zainteresowaniem ze strony przedsiębiorców, niemniej jednak i w tym zakresie mają lub miały one miejsce. I tak, usługi szkoleniowe w zakresie innowacji dotyczyły: (1) wdraŝania innowacji (technologicznych, organizacyjnych, produktowych) oraz (2) zakupu licencji i/lub nowych technologii (po 17,2%), (3) działań związanych z innowacyjnym rozwojem (14,1%) i (4) finansowaniem innowacji (7,8%). NajwyŜszy popyt na usługi szkoleniowe w zakresie innowacji zaobserwowano w przypadku firm zlokalizowanych na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego, podregionu m. Warszawy oraz podregionu warszawsko-zachodniego, najniŝszy zaś w podregionie ciechanowsko-płockim. Przedsiębiorcy, którzy wskazali na korzystanie z usług szkoleniowych w zakresie innowacji reprezentują przede wszystkim firmy działające w sekcji: F budownictwo, M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, J - informacja i komunikacja. NaleŜy dodać, Ŝe analiza statystyczna wykazała, iŝ średnie przedsiębiorstwa (zatrudniające od 50 do 249 osób) znacznie częściej korzystają ze szkoleń, których tematyką jest zakup licencji, nowych technologii niŝ firmy mikro i małe. Przedsiębiorców, którzy nie współpracują z organizacjami branŝowymi zapytano o wolę takiej kooperacji w ciągu najbliŝszych dwóch lat. Na tak postawione pytanie tylko 5,9% respondentów odpowiedziało pozytywnie [N=16]. Badani wskazali na chęć wstąpienia do następujących organizacji: PKPP Lewiatan, Stowarzyszenie Pośredników w Obrocie Nieruchomościami, Stowarzyszenie Energetyków, Izba Hotelarska, Stowarzyszenie InŜynierów Zapotrzebowanie na wsparcie przedsiębiorstw Co piąte przedsiębiorstwo w ciągu ostatnich trzech lat skorzystało z pomocy publicznej (21,0%). NajwyŜszy odsetek firm, które uzyskały tego typu wsparcie zlokalizowany jest na terenie podregionu ciechanowsko-płockiego (26,7%) oraz warszawsko-zachodniego (25,0%), najniŝszy zaś w warszawskowschodnim (15,0%). NajwyŜszy udział przedsiębiorstw korzystających z pomocy publicznych (w tym z unijnych dotacji) ma miejsce w przypadku firm z sekcji P edukacja, w drugiej kolejności w przypadku podmiotów z sekcji R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją oraz z sekcji A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Kolejny wykres prezentuje formy pomocy publicznej, z których skorzystali badani przedsiębiorcy w ciągu ostatnich trzech lat.

65 65 Wykres 17. Formy pomocy publicznej, z których skorzystali przedsiębiorcy. [N=83] [Pyt. 18. Z jakich form pomocy publicznej P. przedsiębiorstwo skorzystało?] 80,0% 73,5% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,8% 10,0% 6,0% 4,8% 4,8% 3,6% 0,0% dotacje (takŝe z UE) instrumenty PSZ uzyskanie poŝyczki, kredytu odraczanie, rozkładanie na raty podatku lub zaległości podatkowej umorzenie, odroczenie lub rozłoŝenie na raty naleŝnych od przedsiębiorcy ( ) odmowa odpowiedzi Dla ¾ podmiotów najczęściej udzieloną formą pomocy publicznej w ciągu ostatnich trzech lat były dotacje, w tym dotacje z funduszy europejskich. NajwyŜszy udział przedsiębiorstw, które skorzystały z tej formy pomocy wystąpił w podregionie radomskim (94,1%) oraz w ciechanowskopłockim (93,8%). Pomoc publiczna w formie dotacji miała najniŝszy udział w podregionie warszawsko-wschodnim. PoniŜsza tabela prezentuje udział skierowanej pomocy publicznej do mazowieckich przedsiębiorców w formie dotacji w podziale na sekcje PKD. Tabela 27. Dotacje jako forma pomocy publicznej w podziale na sekcje PKD. [N=61] [Pyt. 18. Z jakich form pomocy publicznej P. przedsiębiorstwo skorzystało?] Nazwa sekcji PKD N wskazań % wskazań R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3 100,0 O - administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 1 100,0 N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierającą 4 100,0 F - budownictwo 10 90,9 M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 5 83,3 G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 18 78,3 P - edukacja 7 77,8 A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 3 75,0 I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 1 50,0 H - transport i gospodarka magazynowa 5 50,0 C - przetwórstwo przemysłowe 3 50,0

66 66 Nazwa sekcji PKD N wskazań % wskazań J - informacja i komunikacja 1 25,0 Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna 0 0,0 L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0 0,0 K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa 0 0,0 Ogółem 61 73,5 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Dotacje stanowią 73,5% pomocy publicznej udzielonej przedsiębiorcom. Jak zatem wynika z powyŝej tabeli dotacje pozyskały przede wszystkim przedsiębiorstwa budowlane, ale takŝe choć z większą ostroŝnością, z uwagi na niskie liczebności firmy prowadzące działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne oraz podmioty zajmujące się działalnością związaną z kulturą, rozrywką i rekreacją. Uzyskaniem pomocy publicznej w formie dotacji nie były zainteresowane lub nie otrzymały przedsiębiorstwa działające w sekcji: Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna, L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości oraz K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa. Co dziesiąte przedsiębiorstwo pomoc uzyskało ze strony państwowych słuŝb zatrudnienia (PSZ) w formie instrumentów rynku pracy oferowanych przede wszystkim przez powiatowe urzędy pracy (w tym m.in. dofinansowanie nowych miejsc pracy, udzielenie środków na podjęcie działalności gospodarczej, refundacje z tytułu poniesionych kosztów opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w związku z zatrudnieniem osoby bezrobotnej, itd.). 6% badanych przedsiębiorstw (N=5) uzyskało poŝyczkę lub kredyt. PoniŜszy wykres prezentuje rozkład uzyskanych odpowiedzi na pytanie o cele, na które zostały przeznaczone środki uzyskane w ramach pomocy publicznej. Wykres 18. Cele, na które zostały wykorzystane środki z pomocy publicznej. [N=61] [Pyt. 19. Na jakie przedsięwzięcia/ cele otrzymali P. wsparcie ze środków publicznych? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy najwaŝniejsze cele.] zakup maszyn i urządzeń 23,0% rozwój przedsiębiorstwa 19,7% szkolenia 14,8% inwestycje 14,8% utworzenie miejsc pracy 13,1% rozpoczęcie działalności gospodarczej 11,5% doposaŝenie stanowisk pracy 4,9% inne 4,9% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% Prawie co czwarty przedsiębiorca otrzymaną pomoc wykorzystał na zakup maszyn i urządzeń (23,0%) tu dominują przede wszystkim przedsiębiorcy działający w sekcji C przetwórstwo przemysłowe. Co piąta firma uzyskane środki przeznaczyła na ogólny rozwój, zaś po 14,8% - na szkolenia i inwestycje. 11,5% firm uzyskały pomoc publiczną na załoŝenie działalności gospodarczej, zaś niecałe 5% otrzymało środki na doposaŝenie stanowisk pracy. Przedsiębiorcy, którzy skorzystali z pomocy publicznej w postaci poŝyczki lub kredytu uzyskane środki finansowe przeznaczyli na: zakup maszyn i urządzeń, doposaŝenie stanowisk pracy oraz na inwestycje.

67 67 Przedsiębiorców, którzy nie skorzystali z pomocy państwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej zapytano o przyczynę takiego stanu rzeczy. Rozkład uzyskanych odpowiedź został przedstawiony w poniŝszej tabeli. Tabela 28. Przyczyny nieskorzystania z pomocy publicznej. [N=316] [Pyt. 20. Dlaczego P. przedsiębiorstwo nie starało się o środki publiczne (wsparcie w postaci dotacji)? Proszę wskazać nie więcej trzy najwaŝniejsze powody] Przyczyny N wskazań % wskazań nie mieliśmy takiej potrzeby ,8 wymogi formalno-prawne stawiane wnioskodawcom są trudne do spełnienia 77 24,4 nie posiadamy dostatecznej wiedzy o moŝliwościach uzyskania dotacji/ wsparcia 38 12,0 obawiamy się restrykcyjnych procedur kontroli sposobu wykorzystana przyznanych środków/ wsparcia 16 5,1 niedopasowanie pomocy publicznej do potrzeb branŝy 13 4,1 odmowa odpowiedzi 9 2,8 inne przyczyny 15 4,7 Najczęściej wskazywaną przyczyną niekorzystania z pomocy publicznej jest brak takich potrzeb (48,8%), co świadczyć moŝe o dobrej kondycji badanych przedsiębiorstw. Analizy statystyczne wykazują, Ŝe przedsiębiorstwa z podregionu m. Warszawy znacznie częściej wskazują na ten powód niŝ przedstawiciele firm zlokalizowanych na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego. Co więcej, potrzeb w tym zakresie nie wykazują przede wszystkim przedsiębiorcy działający w ramach sekcji K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa oraz w ramach sekcji F budownictwo. Dla co czwartego przedsiębiorcy z województwa mazowieckiego barierą w moŝliwościach skorzystania z pomocy państwa są trudne do spełnienia wymogi formalne (24,4%). Na tę przyczynę wskazali przede wszystkim przedstawiciele firm z sekcji R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją oraz z sekcji C przetwórstwo przemysłowe, a takŝe przedsiębiorstwa mikro, zatrudniające do 3 pracowników. Kolejnym, trzecim w kolejności najczęściej wskazywanym powodem jest brak dostatecznej wiedzy na temat moŝliwości uzyskania wsparcia (12,0%). Tu największą grupę nie znających dostępnych form pomocy publicznej tworzą przedsiębiorcy z podregionu ciechanowsko-płockiego oraz firmy działające w sekcji G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle oraz sekcji M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna. Analiza statystyczna potwierdza równieŝ, Ŝe na brak dostatecznej wiedzy na temat moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych znacznie częściej wskazują przedsiębiorcy mikro niŝ mali i średni. Nieco ponad 5% przedstawicieli firm nie korzystało z pomocy publicznej, poniewaŝ obawia się restrykcyjnych procedur kontroli sposobu wykorzystana przyznanych środków/ wsparcia, zaś nieco ponad 4% wskazuje, Ŝe oferowana pomoc publiczna nie odnosi się do potrzeb branŝy, w której działa ich podmiot (przede wszystkim spółdzielnie). Wśród innych przyczyn badani wskazali na: brak czasu na rozpoznanie moŝliwości, na złoŝenie wniosku (1,6%), wniosek nie spełniał warunków formalnych oraz wyczerpane środki (po 0,9%), wniosek jest rozpatrywany (0,6%), uzyskana pomoc jest niewspółmierną do wysiłku w jej pozyskaniu oraz negatywne doświadczenia (po 0,3%). Na te przyczyny znacznie częściej wskazywali przedsiębiorcy średni (od 50 do 249 pracowników) niŝ mikro (do 3 pracowników). Badanych przedsiębiorców zapytano równieŝ o najbardziej poŝądane formy pomocy w działalności przedsiębiorstw. Rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiono na poniŝszym wykresie.

68 68 Wykres 19. Najbardziej poŝądane formy pomocy w działalności przedsiębiorstw. [N=400] [Pyt. 21. Która z form pomocy jest dziś najbardziej potrzebna w działalności P. przedsiębiorstwa? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy najwaŝniejsze]. dotacje na działalność 40,5% ulgi podatkowe 34,0% ulgi inwestycyjne 24,8% preferencyjne kredyty i poŝyczki usługi szkoleniowe 20,3% 19,8% usługi informacyjne Ŝadna/ nie ma potrzeb usługi doradcze gwarancje i poręczenia rozkładanie na raty podatku lub zaległości podatkowej 13,0% 11,5% 10,5% 8,0% 5,3% odmowa odpowiedzi 2,0% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% 50,0% Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Najbardziej poŝądaną formą pomocy dla mazowieckich przedsiębiorców są dotacje na działalność firm (40,5%), w tym zakresie najczęściej wsparcia oczekują przedstawiciele firm działający w ramach sekcji A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo oraz sekcji I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi oraz przedsiębiorcy z podregionu warszawsko-wschodniego (najrzadziej zaś z podregionu radomskiego). Nieco ponad 1/3 przedsiębiorców wprowadzenie ulg podatkowych upatruje jako czynnik rozwojowy dla firm (34,0%), zaś co czwarty respondent wskazuje na ulgi inwestycyjne. Istotną pomocą dla mazowieckich przedsiębiorców byłoby równieŝ wprowadzenie uzyskiwania preferencyjnych kredytów i poŝyczek (20,3%). W kontekście celów niniejszego badania naleŝy przyjrzeć się deklarowanym potrzebom przedsiębiorców w zakresie usług szkoleniowych (19,8%), informacyjnych (13,0%) oraz doradczych (10,5%). Analiza statystyczna i przeprowadzone testy nie wykazują istotnych róŝnic w zapotrzebowaniu na ww. formy pomocy ze względu na sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstwa, wskazują jednak, iŝ na terenie podregionu radomskiego potrzeby w zakresie usług informacyjnych są artykułowane znacznie częściej niŝ na terenie podregionu warszawskowschodniego. Nieliczni, jako jedną z trzech najbardziej poŝądanych form pomocy dla przedsiębiorstw wskazali na gwarancje i poręczenia (8,0%) oraz na rozkładanie na raty podatku lub zaległości podatkowej (5,3%), 2,0% badanych odmówiło odpowiedzi na to pytanie. Wszystkich respondentów, którzy w poprzednim pytaniu uznali, iŝ jedną z trzech najbardziej poŝądanych form pomocy dla przedsiębiorstw są usługi informacyjne i/lub szkoleniowe i/lub doradcze zapytano o zapotrzebowanie na ich rodzaje/ tematykę. Kolejne tabele prezentują rozkład uzyskanych odpowiedzi [Tabela 29 - Tabela 31]. Tabela 29. Najbardziej poŝądane obszary w zakresie usług informacyjnych [N=50] [Pyt. 22. Jakich usług informacyjnych P. przedsiębiorstwo potrzebuje najbardziej? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.] Obszary usług informacyjnych N wskazań % wskazań wiarygodności partnerów gospodarczych 19 38,0 bazy danych informacji o dłuŝnikach 17 34,0 moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń 16 32,0 dostępne programy pomocy publicznej i innych źródeł finansowania działalności 14 28,0

69 69 Obszary usług informacyjnych N wskazań % wskazań zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną 12 24,0 administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej 10 20,0 moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych o charakterze proinnowacyjnym, np. audyt technologiczny, pomoc przy pozyskaniu/ wdroŝeniu 8 16,0 technologii bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy 5 10,0 inne 4 8,0 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Wśród najbardziej poŝądanych informacji znalazły się: informacje o wiarygodności partnerów gospodarczych (38,0%), bazy danych informacji o dłuŝnikach (34,0%) oraz moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń (32,0%). Tylko ośmiu badanych było zainteresowanych informacjami na temat moŝliwości i zasad skorzystania z usług doradczych o charakterze proinnowacyjnym, np. audyt technologiczny, pomoc przy pozyskaniu/ wdroŝeniu technologii (16,0%). Wśród innych obszarów w zakresie usług informacyjnych przedsiębiorcy wskazali na (1) bazy danych potencjalnych klientów, (2) informacje branŝowe, (3) Ŝadne z wymienionych (poniŝej 4,1% wskazań). Analiza statystyczna i przeprowadzone testy nie wykazują istotnych róŝnic w zapotrzebowaniu na ww. obszary usług informacyjnych ze względu na lokalizację, sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstwa. Tabela 30. Najbardziej poŝądane obszary w zakresie usług szkoleniowych. [N=78] [Pyt. 23. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne są szkolenia? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.] Obszary usług szkoleniowych N wskazań % wskazań umiejętności interpersonalne 24 30,8 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 22 28,2 pozyskiwanie funduszy UE 22 28,2 zarządzanie ludźmi 22 28,2 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 20 25,6 zagadnienia formalno-prawne 20 25,6 działania związane z innowacyjnym rozwojem 14 17,9 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 11 14,1 zarządzanie projektami i programami 9 11,5 inne 2 2,6 odmowa odpowiedzi 2 2,6 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Wśród najbardziej poŝądanych tematyk szkoleń są szkolenia miękkie obejmujące (1) umiejętności interpersonalne (30,8%) oraz PR, rozumiany jako budowanie wizerunku i promocja przedsiębiorstwa (28,2,%). Oprócz tego, tyle samo badanych wskazało na szkolenia twarde obejmujące obszar pozyskiwania środków finansowych z funduszy europejskich nakierowanych na rozwój przedsiębiorstwa, a takŝe zarządzanie ludźmi oraz wiedzę z zakresu działalności przedsiębiorstwa (równieŝ po 28,2% wskazań). Nieznaczna grupa przedsiębiorców jest zainteresowana szkoleniami dotyczącymi działań w zakresie innowacyjnego rozwoju firmy (17,9%), zaś poniŝej 15% wskazań zanotowały takie obszary tematyczne jak: zarządzanie finansami przedsiębiorstwa (14,1%), zarządzanie projektami i programami (11,5%). Wśród innych badani wymienili: Ŝadne z nich oraz szkolenia w zakresie moŝliwości rozwoju pracowników. Analiza statystyczna i przeprowadzone testy nie wykazują istotnych róŝnic w zapotrzebowaniu na ww. obszary usług szkoleniowych ze względu na sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstwa. Niemniej jednak zaleŝność istotną statystycznie obserwuje się w przypadku zapotrzebowania na

70 70 szkolenia w zakresie zagadnień formalno-prawnych - przedsiębiorcy z podregionu radomskiego wskazują na nie znacznie częściej niŝ z podregionu stołecznego. Tabela 31. Najbardziej poŝądane obszary w zakresie usług doradczych. [N=42] [Pyt. 24. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne jest doradztwo? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.] Obszary usług doradczych N wskazań % wskazań pozyskiwanie funduszy UE 16 38,1 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 11 26,2 zagadnienia formalno-prawne 11 26,2 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 11 26,2 zarządzanie ludźmi 10 23,8 zarządzanie projektami i programami 9 21,4 działania związane z innowacyjnym rozwojem 8 19,0 umiejętności interpersonalne 6 14,3 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 5 11,9 brak odpowiedzi 1 2,4 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Nieco ponad 38% przedsiębiorców, którzy jako jedną z trzech najbardziej poŝądanych form pomocy uznało usługi doradcze, wskazało na obszar związany z pozyskiwaniem funduszy unijnych. Dla nieco ponad ¼ badanych doradztwo powinno dotyczyć obszaru PR (26,2%), zagadnień formalnoprawnych i zarządzania finansami firmy (równieŝ po 26,2%). Doradztwo w zakresie innowacji interesuje tylko 19,0% badanych (tj. N=8 respondentów: podregion radomski N=4, podregion m. Warszawa N=2, podregion warszawsko-zachodni N=2). Analiza statystyczna i przeprowadzone testy nie wykazują istotnych róŝnic w zapotrzebowaniu na ww. obszary usług doradczych ze względu na lokalizację, sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstwa. Dodatkowej analizie poddano równieŝ wyniki odpowiedzi udzielonych łącznie na pytanie 23 i 24, które dotyczyły najbardziej poŝądanych obszarów wsparcia w zakresie usług szkoleniowych i usług doradczych. Uzyskane odpowiedzi zestawiono w taki sposób, aby ukazać liczbę wskazań na poszczególne tematyki w zakresie usług szkoleniowych i usług doradczych jednocześnie. Sytuację tę prezentuje poniŝsza tabela.

71 71 Tabela 32. Obszary usług szkoleniowych versus obszary usług doradczych [N=17] [Pyt. 23. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne są szkolenia? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary., Pyt. 24. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne jest doradztwo? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.] Pyt. 23. Najbardziej poŝądane obszary szkoleń Pyt. 24. Najbardziej poŝądane obszary doradztwa budowanie działania wizerunku, związane pozyskiwanie Ogółem promocja z innowacyjnym funduszy UE przedsiębiorstwa rozwojem umiejętności interpersonalne wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw zagadnienia formalnoprawne zarządzanie finansami przedsiębiorstwa zarządzanie ludźmi W wyniku nałoŝonego filtru w pyt. 21. na pytania 23. i 24. kwestionariusza odpowiadało tylko 17 respondentów ci, którzy w pytaniu 21. o najbardziej poŝądane formy pomocy w działalności gospodarczej wśród trzech najwaŝniejszych wskazali zarówno usługi szkoleniowe jak i usługi doradcze. Dzięki nałoŝeniu na siebie uzyskanych odpowiedzi uzyskano mapę moŝliwych pakietów usług szkoleniowych i doradczych ze względu na poŝądaną tematykę. Do przedstawionych wyników naleŝy podchodzić jednak z duŝą ostroŝnością bowiem bardzo niskie liczebności nie uprawniają do konstruowania daleko idących wniosków. W wyniku dokonanej analizy moŝna powiedzieć, Ŝe przedsiębiorcy zainteresowani usługami szkoleniowymi w zakresie zarządzania finansami przedsiębiorstw (N=4) są równieŝ zainteresowani usługami doradczymi w tym samym zakresie (N=3). Tę samą sytuację zauwaŝa się w przypadku tematyki obejmującej umiejętności interpersonalne: usługi szkoleniowe N=3, usługi doradcze N=2. W tych w dwóch przypadkach mamy 75% stopień zgodności pomiędzy zapotrzebowaniem na usługi szkoleniowe i usługi doradcze. O pakietowości usług szkoleniowych i doradczych moŝemy takŝe powiedzieć w przypadku następujących dwóch tematyk, jednakŝe w tych przypadkach stopień zgodności wynosi juŝ 50%: (1) pozyskiwanie funduszy UE (N=4/N=2) oraz (2) zarządzanie projektami i programami (N=6/ N=3). zarządzanie projektami i programami Ogółem ,0% 6 100,0% 5 100,0% 4 100,0% 3 100,0% 2 100,0% 4 100,0% 5 100,0% 5 100,0% 5 100,0% budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 6 35,3% 2 33,3% 1 20,0% 2 50,0% 1 33,3% 1 50,0% 3 75,0% 2 40,0% 2 40,0% 0,0% działania związane z innowacyjnym rozwojem 1 5,9% 0,0% 0,0% 1 25,0% 0,0% 0,0% 1 25,0% 1 20,0% 0,0% 0,0% pozyskiwanie funduszy UE 4 23,5% 1 16,7% 2 40,0% 2 50,0% 1 33,3% 0,0% 0,0% 1 20,0% 0,0% 1 20,0% umiejętności interpersonalne 7 41,2% 3 50,0% 2 40,0% 0,0% 1 33,3% 0,0% 1 25,0% 2 40,0% 2 40,0% 2 40,0% wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 3 17,6% 0,0% 1 20,0% 0,0% 0,0% 2 100,0% 2 50,0% 1 20,0% 0,0% 0,0% zagadnienia formalno-prawne 5 29,4% 2 33,3% 3 60,0% 1 25,0% 1 33,3% 0,0% 2 50,0% 1 20,0% 1 20,0% 2 40,0% zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 3 17,6% 1 16,7% 1 20,0% 0,0% 0,0% 1 50,0% 2 50,0% 2 40,0% 0,0% 1 20,0% zarządzanie ludźmi 5 29,4% 0,0% 3 60,0% 1 25,0% 1 33,3% 0,0% 1 25,0% 2 40,0% 2 40,0% 3 60,0% zarządzanie projektami i programami 6 35,3% 2 33,3% 2 40,0% 2 50,0% 1 33,3% 0,0% 2 50,0% 3 60,0% 3 60,0% 3 60,0%

72 72 Przez instytucje otoczenia biznesu (IOB) rozumie się osoby prawne, które prowadzą działalność polegającą na świadczeniu przedsiębiorcom róŝnego rodzaju usług. Badanych zapytano o to, czy ich firmy korzystały lub zamierzają skorzystać z usług oferowanych przez IOB. Na tak postawione pytanie tylko 13,0% odpowiedziało pozytywnie. NajwyŜszy odsetek odpowiedzi tak zanotowano w podregionie ciechanowsko-płockim (20,0%), najniŝszy zaś w warszawsko-wschodnim (5,0%) oraz w przedsiębiorstwach działających w ramach sekcji: N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo oraz J - informacja i komunikacja. PoniŜsza tabela wskazuje na obszary usług IOB, z jakich zamierzają skorzystać przedsiębiorcy w ciągu najbliŝszych 2 lat. Tabela 33. Zapotrzebowanie na usługi IOB. [N=44] [Pyt. 26. Z jakiego rodzaju usług korzysta lub rozwaŝa skorzystać P. przedsiębiorstwo w perspektywie najbliŝszych 2 lat?] Obszary usług IOB N wskazań % wskazań doradczych 27 61,4 szkoleniowych 19 43,2 informacyjnych 10 22,7 w zakresie promocji gospodarczej 10 22,7 w zakresie badań i rozwoju 8 18,2 w zakresie obsługi inwestorów 7 15,9 w zakresie udzielania poŝyczek lub poręczeń 6 13,6 w zakresie koordynacji, promocji lub animacji powiązań kooperacyjnych 5 11,4 w zakresie udostępniania pomieszczeń na prowadzenie działalności gospodarczej 5 11,4 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Nieco ponad 60% przedsiębiorców (z N=44) korzysta lub zamierza skorzystać w ciągu najbliŝszych 24 miesięcy z usług doradczych oferowanych przez IOB, 43,2% - z usług szkoleniowych, zaś 22,7% z usług informacji i w zakresie promocji gospodarczej. Z usług doradczych korzystają lub zamierzają skorzystać przede wszystkim przedsiębiorcy z podregionu ciechanowsko-płockiego oraz podregionu radomskiego; z usług szkoleniowych przedstawiciele firm z podregionu warszawsko-zachodniego oraz podregionu radomskiego; z usług informacyjnych z terenu podregionu radomskiego. Nieco ponad 18,2% badanych korzysta lub zamierza skorzystać z usług IOB w zakresie badań i rozwoju. Pozostałe odpowiedzi zanotowały poniŝej 16,0% wskazań. Kolejne dwa pytania kwestionariusza wywiadu dotyczyły gotowości przedsiębiorstw do ponoszenia kosztów za udzielone usługi w całości lub w części. Rozkład uzyskanych odpowiedzi prezentuje wykres 20. Przedsiębiorcy korzystający lub ci, którzy w ciągu najbliŝszych dwóch lat zamierzają skorzystać z usług IOB najchętniej są gotowi w całości zapłacić za usługi szkoleniowe (50,0%), doradcze (47,8%) oraz usługi informacyjne (21,7%). W przypadku tych ostatnich taka sama grupa badanych jest gotowa w pełni za nie zapłacić jak i grupa, która jest gotowa zapłacić za nie częściowo. Podobna sytuacja dotyczy usługi w zakresie promocji gospodarczej (po 19,6%). W przypadku następujących usług gotowość przedsiębiorców do poniesienia kosztów wzrasta o ile, udział w opłacie byłby dzielony z podmiotem trzecim: w zakresie obsługi inwestorów wzrost o 8,7%; w zakresie koordynacji, promocji lub animacji powiązań kooperacyjnych wzrost o 6,5%; w zakresie wsparcia działań eksportowych przedsiębiorców wzrost o 4,4%; usługi w zakresie badań i rozwoju wzrost o 2,2%. Wśród innych usług, za które przedsiębiorcy byliby gotowi zapłacić w części wymieniono: usługi rolnicze (N=1) oraz usługi inwestycyjne (N=2).

73 73 Wykres 20. Gotowość do ponoszenia kosztów za usługi IOB. [N=46] [Pyt. 27. Za które z tych usług P. przedsiębiorstwo byłoby gotowe zapłacić w całości?, Pyt. 28. Za które z tych usług P. przedsiębiorstwo byłoby gotowe zapłacić tylko w części?] usługi szkoleniowe 39,1% 50,0% usługi doradcze 45,7% 47,8% usługi informacyjne 21,7% 21,7% w zakresie promocji gospodarczej 19,6% 19,6% w zakresie koordynacji, promocji lub animacji powiązań kooperacyjnych 10,9% 17,4% w zakresie udostępniania pomieszczeń na prowadzenie działalności gospodarczej za Ŝadne z nich usługi w zakresie badań i rozwoju trudno powiedzieć w zakresie wsparcia działań eksportowych przedsiębiorców 13,0% 10,9% 4,3% 8,7% 10,9% 8,7% 10,9% 6,5% 10,9% 6,5% w zakresie obsługi inwestorów 4,3% 13,0% inne 0,0% 6,5% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% 50,0% w całości w części Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Badanych przedsiębiorców zapytano o plany związane z realizacją zadań finansowanych ze środków publicznych, w tym środków unijnych. Wyniki badań wskazują, Ŝe 1/3 mazowieckich przedsiębiorstw przymierza się do prowadzenia projektów w ramach finansowania publicznego. PoniŜszy wykres obrazowo przedstawia tę sytuację.

74 74 Wykres 21. Plany przedsiębiorstw związane z realizacją projektów z funduszy pomocowych. [N=400] [Pyt. 29. Czy P. przedsiębiorstwo przymierza się do realizacji projektów ze środków publicznych, w tym z Unii Europejskiej w ciągu najbliŝszych 2 lat?] tak; 32,8% nie; 67,2% NajwyŜszy odsetek odpowiedzi pozytywnych obserwuje się w przypadku przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie podregionu warszawsko-wschodniego (40,0%) i podregionu warszawskozachodniego (38,3%), najniŝszy zaś na terenie podregionu stołecznego (26,0%). Analiza statystyczna i przeprowadzone testy nie wykazują istotnych róŝnic w zapotrzebowaniu na ww. obszary usług doradczych ze względu na lokalizację, sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstwa. W poniŝszej tabeli zawarto listę obszarów, których będą dotyczyć planowane przedsięwzięcia finansowane ze środków publicznych. Wykres 22. Obszary projektów finansowanych ze środków publicznych [N=131] [Pyt. 30. Czego będą dotyczyć te projekty?/ Jakich obszarów?] Obszar projektu N wskazań % wskazań zakup maszyn i urządzeń 36 27,5 rozwój przedsiębiorstwa 32 24,4 inwestycje 29 22,1 modernizacja 19 14,5 szkolenia 14 10,7 utworzenie miejsc pracy 8 6,1 wdroŝenie nowych usług, produktów 6 4,6 innowacje procesowe 3 2,3 trudno powiedzieć 3 2,3 wzrost jakości produktów, usług 2 1,5 Liczebności nie sumują się do 100%, respondent miał moŝliwość udzielenia wielokrotnej odpowiedzi. Nieco częściej niŝ co czwarty przedsiębiorca środki publiczne przeznaczy na zakup maszyn i urządzeń (27,5%), niewiele mniej - 24,4% - ogólnie, na rozwój przedsiębiorstwa, natomiast nieco częściej niŝ co piąty na inwestycje (22,1%). 14,5% badanych uzyskane środki publiczne, w tym z funduszy unijnych zamierza skierować na modernizację, zaś co dziesiąty na szkolenia (10,7%). Niewiele ponad 6% przedsiębiorców zainteresowanych pozyskaniem pomocy publicznej planuje utworzyć nowe miejsca pracy, zaś jedynie 4,6% (N=6) dzięki niej zamierza wdroŝyć nowe usługi lub produkty, a tylko 2,3% jest zainteresowana wprowadzeniem innowacji procesowych do przedsiębiorstwa. Wszystkie te działania mają być uzaleŝnione od następujących czynników: środków finansowych (N=72; 56,7%), uzyskania dotacji ze środków publicznych (N=19; 15,0%), zainteresowania odbiorców naszych usług/ produktów (N=16; 12,6%), zasobów kadrowych (N=4; 3,1%), dysponowania odpowiednim sprzętem (N=2; 1,6%).

75 Bariery rozwoju przedsiębiorstw Ostatnia część kwestionariusza dotyczyła barier w rozwoju przedsiębiorstw. PoniŜszy wykres prezentuje sytuację zmian wprowadzonych w podmiotach gospodarczych w zakresie nowych usług i/lub produktów, standardów świadczenia usług oraz w strukturze firmy. Wykres 23. Zmiany w przedsiębiorstwach. [N=400] [Pyt. 32. Czy w ciągu ostatnich 2 lat P. przedsiębiorstwo:?] 77,3% zmiany dot. struktury przedsiębiorstwa 22,8% nowy standard świadczenia usług/ oferty produktowej 47,5% 52,5% nowe usługi/ produkty lub udoskonaliła istniejące 43,5% 56,5%,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% tak nie Ponad połowa mazowieckich przedsiębiorstw w ciągu ostatnich dwóch lat wprowadziła nowe usługi i/lub produkty lub teŝ je udoskonaliła (56,5%). Przeprowadzone testy statystyczne wykazują, Ŝe zmiany te znacznie częściej wprowadzano w firmach zlokalizowanych w podregionie m. Warszawy niŝ w podregionie ciechanowsko-płockim, a takŝe, Ŝe istotnie częściej miały one miejsce w firmach małych, zatrudniających od 10 do 49 pracowników niŝ w firmach mikro, w których pracuje do 3 osób. Tylko do nieznacznie mniejszego odsetka przedsiębiorstw wprowadzono nowy standard świadczenia usług i/lub oferty produktowej (52,2%). Testy statystyczne wskazują na jedną zaleŝność istotną statystycznie: znacznie częściej miały one miejsce w firmach małych, zatrudniających od 10 do 49 pracowników niŝ w firmach mikro, w których pracuje do 3 osób. Najmniej popularna była zmiana dotyczącą struktury przedsiębiorstwa (22,8% odpowiedzi tak ). Podobnie jak w przypadku wcześniej opisywanej zmiany, testy statystyczne wskazują na jedną zaleŝność istotna statystycznie: znacznie częściej miały one miejsce w firmach małych i średnich, zatrudniających od 10 do 49 pracowników i od 50 do 249 osób niŝ w firmach mikro w których pracuje do 3 osób. Kolejne pytanie kwestionariusza dotyczyło barier stojących na drodze rozwoju przedsiębiorstw. Rozkład uzyskanych odpowiedzi został przedstawiony w poniŝszej tabeli [Tabela 34].

76 76 Tabela 34. Bariery rozwoju przedsiębiorstw. [N=400] [Pyt. 33. W jakim stopniu poniŝsze problemy stanowią istotną barierę rozwoju P. przedsiębiorstwa?] Bariera Zdecydowanie Raczej Raczej Zdecydowanie Trudno tak (4) tak (3) nie (2) nie (1) powiedzieć (0) 1. brak specjalistów w dziedzinie wprowadzania usprawnień 10,3% 17,8% 31,8% 35,0% 5,3% 2. brak środków na inwestycje 31,3% 25,3% 20,8% 19,3% 3,5% 3. brak środków na podnoszenie kwalifikacji pracowników 12,8% 15,0% 36,5% 32,3% 3,5% 4. brak środków na sprzęt i wyposaŝanie 23,0% 22,8% 24,3% 28,0% 2,0% 5. brak wiedzy na temat moŝliwych form wsparcia 15,8% 24,5% 32,5% 24,0% 3,3% 6. nieuczciwa konkurencji ze strony innych przedsiębiorstw 28,8% 22,3% 23,3% 21,3% 4,5% 7. niewystarczająca liczba pracowników 7,3% 12,0% 33,5% 45,8% 1,5% 8. problemy z płynnością finansową 15,8% 17,5% 30,3% 35,3% 1,3% 9. silna konkurencja na rynku 40,0% 25,5% 18,5% 14,0% 2,0% 10. trudności z pozyskiwaniem partnerów 8,8% 16,5% 36,5% 34,0% 4,3% Wśród największych barier w rozwoju przedsiębiorstwa znalazły się przede wszystkim silna konkurencja na rynku (40,0% - zdecydowanie tak, 25,5% - raczej tak ) oraz brak środków na inwestycje (31,3% - zdecydowanie tak, 25,3% - raczej tak ). W trzeciej kolejności badani wskazali na nieuczciwą konkurencję ze strony innych przedsiębiorstw (28,8% - zdecydowanie tak, 22,3% - raczej tak ). Istotną przeszkodą na drodze rozwoju firm jest równieŝ brak środków na sprzęt i wyposaŝenie. Najmniej uciąŝliwymi barierami są: niewystarczająca liczba pracowników oraz trudności w pozyskiwaniu partnerów. Wśród odpowiedzi inne badani wskazali na: (1) nadmierny fiskalizm (1,4%) oraz (2) kryzys gospodarczy (0,4%). Dodatkowo, w celu uproszczenia czytania wyników zamieszczonych w powyŝszej tabeli dokonano uśrednienia uzyskanych odpowiedzi przyjmując skalę od 1 do 4, gdzie 4 oznacza zdecydowanie tak, zaś 1 zdecydowanie nie 100. Swoisty ranking barier w rozwoju przedsiębiorstw zawarto w poniŝszej tabeli. Tabela 35. Bariery rozwoju przedsiębiorstw. [N=400, wyniki uśrednione] [Pyt. 33. W jakim stopniu poniŝsze problemy stanowią istotną barierę rozwoju P. przedsiębiorstwa?] Bariery Średnia 1. silna konkurencja na rynku 2,9 2. brak środków na inwestycje 2,7 3. nieuczciwa konkurencji ze strony innych przedsiębiorstw 2,6 4. brak środków na sprzęt i wyposaŝanie 2,4 5. brak wiedzy na temat moŝliwych form wsparcia 2,3 6. problemy z płynnością finansową 2,1 7. brak środków na podnoszenie kwalifikacji pracowników 2,1 8. brak specjalistów w dziedzinie wprowadzania usprawnień 2,0 9. trudności z pozyskiwaniem partnerów 2,0 10. niewystarczająca liczba pracowników 1,8 Ostatnie pytanie kwestionariusza dotyczyło kwestii związanych z kładzeniem nacisku na obszary rozwoju przedsiębiorstw. Pytanie miało charakter zamknięty, a rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiono w poniŝszej tabeli. 100 Uśrednione oceny zostały dokonane z wyłączeniem odpowiedzi trudno powiedzieć.

77 77 Tabela 36. Stopień koncentracji działań władz przedsiębiorstw nad obszarami rozwoju. [N=400] [Pyt. 34. W jakim stopniu działania Zarządu koncentrują się na wskazanych obszarach?] Zdecydowanie Raczej Raczej Zdecydowanie Trudno Obszar tak (4) tak (3) nie (2) nie (1) powiedzieć (0) 1. dostosowywanie oferty do potrzeb 63,2% 22,3% 7,8% 5,0% 1,8% klientów 2. kreowanie strategii rozwoju 29,8% 29,6% 21,1% 15,0% 4,5% 3. oszczędności i racjonalizacja kosztów 54,4% 29,1% 8,5% 6,0% 2,0% 4. poszukiwanie innowacyjnych form zarządzania przedsiębiorstwem 17,8% 20,8% 28,6% 28,3% 4,5% 5. poszukiwanie innowacyjnych usług/ produktów, które mogłyby być świadczone przez przedsiębiorstwo 26,8% 24,6% 23,3% 21,6% 3,8% 6. poszukiwanie źródeł finansowania rozwoju 29,6% 22,8% 24,6% 18,0% 5,0% 7. promowanie firmy 42,4% 30,1% 15,5% 10,3% 1,8% 8. tworzenie instrumentów konkurowania z innymi przedsiębiorstwami z branŝy 29,8% 29,1% 20,8% 16,8% 3,5% 9. uzyskiwanie większych dochodów 56,9% 29,1% 6,3% 4,3% 3,5% Władze badanych przedsiębiorstw największy nacisk kładą na dostosowanie oferty firmy do potrzeb klientów (63,2% - zdecydowane tak, 22-3% - raczej tak ) oraz na maksymalizację sprzedaŝy, rozumianą jako uzyskiwanie coraz większych dochodów (56,9% - zdecydowanie tak, 29,1% - raczej tak ). Istotnym elementem w zarządzaniu firmą jest jej promocja (42,2% - zdecydowanie tak, 30,1% - raczej tak ). W kontekście celów niniejszego badania naleŝy zwrócić uwagę na stopień koncentracji działań władz przedsiębiorstw na (1) poszukiwaniu innowacyjnych form zarządzania przedsiębiorstwem oraz na (2) poszukiwaniu innowacyjnych usług/ produktów, które mogłyby być świadczone przez firmę. Na tych obszarach zarządy nie są specjalnie skupione (28,3% - zdecydowanie nie, 28,6% raczej nie / 21,6% - zdecydowanie nie, 23,2% - raczej nie ). Wśród odpowiedzi inne badani wskazali na: (1) rozwój pracowników, (2) działania charytatywne i (3) wzrost zatrudnienia (po 0,3% wskazań). Wyniki badań wskazują, Ŝe w rozwoju przedsiębiorstw w podregionie: ciechanowsko-płockim występuje najwyŝszy udział firm wskazujących na brak środków na inwestycję jako barierę rozwoju; m. Warszawy występuje najniŝszy udział firm wskazujących na brak środków na inwestycję jako barierę rozwoju przedsiębiorstw; ostrołęcko-siedleckim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na brak wiedzy o moŝliwych formach wsparcia jako barierę rozwoju; radomskim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na brak specjalistów w dziedzinie wprowadzania usprawnień jako barierę rozwoju; warszawsko-wschodnim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na trudności w pozyskiwaniu partnerów jako barierę rozwoju; warszawsko-zachodnim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na silną konkurencję na rynku jako barierę rozwoju. Ponownie, w celu uproszczenia czytania wyników zamieszczonych w powyŝszej tabeli dokonano uśrednienia uzyskanych odpowiedzi przyjmując skalę od 1 do 4, gdzie 4 oznacza zdecydowanie tak, zaś 1 zdecydowanie nie 101. Swoisty ranking obszarów, na których skupiają się zarządy mazowieckich przedsiębiorstw zawarto w poniŝszej tabeli. 101 Uśrednione oceny zostały dokonane z wyłączeniem odpowiedzi trudno powiedzieć.

78 78 Tabela 37. Obszary zarządzania przedsiębiorstwem. [N=400 wyniki uśrednione] [Pyt. 34. W jakim stopniu działania Zarządu koncentrują się na wskazanych obszarach?] Obszar Średnia dostosowywanie oferty do potrzeb klientów 3,5 uzyskiwanie większych dochodów 3,4 oszczędności i racjonalizacja kosztów 3,3 promowanie firmy 3,1 kreowanie strategii rozwoju 2,8 tworzenie instrumentów konkurowania z innymi przedsiębiorstwami z branŝy 2,7 poszukiwanie źródeł finansowania rozwoju 2,7 poszukiwanie innowacyjnych usług/ produktów, które mogłyby być świadczone przez przedsiębiorstwo poszukiwanie innowacyjnych form zarządzania przedsiębiorstwem 2,3 Zestawienie uśrednionych ocen waŝności poszczególnych obszarów dla zarządów przedsiębiorstw potwierdza, Ŝe szeroko rozumiane innowacje nie są w ich polu zainteresowania, uzyskały bowiem najniŝsze średnie oceny: (1) poszukiwanie innowacyjnych usług/ produktów, które mogłyby być świadczone przez przedsiębiorstwo - 2,6, (2) poszukiwanie innowacyjnych form zarządzania przedsiębiorstwem 2,3. NajwaŜniejsze cechy sześciu podregionów opracowane na podstawie przeprowadzonych badań zamieszczono w poniŝszej tabeli. Tabela 38. Podsumowanie wyników badań CATI wśród przedsiębiorców z uwzględnieniem specyfiki podregionów [N=400] Współpraca z IOB/ Zapotrzebowanie Bariery rozwoju Podregion Strategia zarządzania organizacjami na wsparcie przedsiębiorstw branŝowymi ciechanowsko-płocki wśród planów na najbliŝsze dwa lata znajdują się zakupy lub pozyskanie praw do opracowania i wdroŝenia nowych technologii/ rozwiązań lub produktów brak doświadczeń i planów związanych ze współpracą z funduszami kapitałowymi oraz aniołami biznesu wysoki udział przedsiębiorstw współpracujących z organizacjami branŝowymi wysoki udział przedsiębiorstw korzystających z informacji o rynku branŝowym świadczonych przez organizacje branŝowe wysoki udział przedsiębiorstw korzystających lub planujących skorzystanie z usług IOB 2,6 wysoki udział przedsiębiorstw korzystających z pomocy publicznej (duŝy popyt na pomoc publiczną) wysoki udział firm, które skorzystały z dotacji, jako formy pomocy publicznej wysoki popyt na usługi doradcze oferowane IOB niski udział przedsiębiorstw, w których w ciągu ostatnich 2 lat wprowadzono nowe usługi/ produkty lub je udoskonalono najwyŝszy udział firm wskazujących na brak środków na inwestycję jako barierę rozwoju przedsiębiorstw

79 79 Podregion ostrołęcko-siedlecki radomski Strategia zarządzania 40% przedsiębiorstw planuje dąŝyć do samodzielnego opracowania i wdroŝenia nowych technologii, rozwiązań, produktów wysoki udział przedsiębiorstw planujących inwestycje w zakup środków trwałych (technologii IT, maszyn i urządzeń) wysoki udział przedsiębiorstw planujących inwestycje w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia Współpraca z IOB/ organizacjami branŝowymi stosunkowo wysoki udział firm nie znajdujących potrzeb współpracy z funduszami typu venture capital lub aniołami biznesu stosunkowo wysoki udział firm nie znajdujących potrzeb współpracy z funduszami typu venture capital lub aniołami biznesu Zapotrzebowanie na wsparcie najwyŝszy spośród pozostałych udział przedsiębiorstw, które uzyskały wsparcie w postaci kredytu lub poŝyczki brak dostatecznej wiedzy przedsiębiorców na temat moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków pomocy publicznej najwyŝszy spośród pozostałych udział przedsiębiorstw wskazujących na wprowadzenie ulg podatkowych jako czynnik rozwoju przedsiębiorstw wysoki udział firm, które skorzystały z dotacji, jako formy pomocy publicznej najniŝsze spośród pozostałych zapotrzebowanie na dotacje (z pomocy publicznej) na działalność firm wysoki popyt na usługi informacyjne wysoki popyt na usługi szkoleniowe w zakresie zagadnień formalno-prawnych wysoki popyt na doradztwo w zakresie innowacji wysoki popyt na usługi doradcze oferowane IOB wysoki popyt na usługi szkoleniowe oferowane przez IOB wysoki popyt na usługi informacyjne oferowane przez IOB Bariery rozwoju przedsiębiorstw najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na brak wiedzy o moŝliwych form wsparcia jako barierę rozwoju przedsiębiorstw najwyŝszy spośród pozostałych udział firmach wskazujących na brak specjalistów w dziedzinie wprowadzania usprawnień jako barierę rozwoju przedsiębiorstw

80 80 Podregion m. Warszawa warszawsko-wschodni Strategia zarządzania wysoki stopień planowania strategicznego (za co odpowiedzialny jest przede wszystkim zarząd) wśród celów strategicznych cele nakierowane na wprowadzanie innowacji wśród planów na najbliŝsze dwa lata znajdują się zakupy lub pozyskanie praw do opracowania i wdroŝenia nowych technologii/ rozwiązań lub produktów wysoki udział przedsiębiorstw planujących inwestycje w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia wśród celów strategicznych cele nakierowane na wprowadzanie innowacji Współpraca z IOB/ organizacjami branŝowymi wysoki udział przedsiębiorstw współpracujących lub mających zamiar współpracować z funduszami typu venture lub aniołami biznesu niekorzystanie z usług doradczych w zakresie innowacji wysoki popyt na usługi szkoleniowe w zakresie innowacji brak potrzeb współpracy z funduszami typu venture capital lub aniołami biznesu niski udział przedsiębiorstw korzystających lub planujących skorzystanie z usług IOB Zapotrzebowanie na wsparcie niski popyt na wsparcie ze środków pomocy publicznej (brak potrzeb w tym zakresie) niski udział przedsiębiorstw, w których planuje się realizację projektów z funduszy pomocowych niski popyt na usługi szkoleniowe w zakresie zagadnień formalno-prawnych niski udział przedsiębiorstw korzystających z pomocy publicznej niski udział firm, które skorzystały z dotacji, jako formy pomocy publicznej wysokie zapotrzebowanie na dotacje (z pomocy publicznej) na działalność firm niski popyt na usługi informacyjne wysoki udział przedsiębiorstw, w których planuje się realizację projektów z funduszy pomocowych Bariery rozwoju przedsiębiorstw wysoki udział przedsiębiorstw, w których w ciągu ostatnich 2 lat wprowadzono nowe usługi/ produkty lub je udoskonalono najniŝszy udział firm wskazujących na brak środków na inwestycję jako barierę rozwoju przedsiębiorstw najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na trudności w pozyskiwaniu partnerów jako barierę rozwoju przedsiębiorstw

81 81 Podregion warszawsko-zachodni Strategia zarządzania wśród celów strategicznych cele nakierowane na wprowadzanie innowacji wysoki udział przedsiębiorstw planujących inwestycje w zakup środków trwałych (technologii IT, maszyn i urządzeń) Współpraca z IOB/ organizacjami branŝowymi wysoki udział przedsiębiorstw współpracujących lub mających zamiar współpracować z funduszami typu venture lub aniołami biznesu wysoki udział przedsiębiorstw współpracujących z organizacjami branŝowymi wysoki udział przedsiębiorstw korzystających z informacji o rynku branŝowym świadczonych przez organizacje branŝowe wysoki popyt na usługi doradcze w zakresie innowacji (korzystanie z tych usług świadczonych przez organizacje branŝowe) wysoki udział firm korzystających z usług szkoleniowych świadczonych przez organizacje branŝowe wysoki popyt na usługi szkoleniowe w zakresie innowacji Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych. Zapotrzebowanie na wsparcie wysoki udział przedsiębiorstw korzystających z pomocy publicznej wysoki popyt na usługi szkoleniowe oferowane przez IOB wysoki udział przedsiębiorstw, w których planuje się realizację projektów z funduszy pomocowych Bariery rozwoju przedsiębiorstw najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na silną konkurencję na rynku jako barierę rozwoju przedsiębiorstw

82 Prezentacja wyników badań prowadzonych techniką ankiety on-line Informacje wstępne Narzędzie jakim jest ankieta internetowa CAWI w duŝej mierze podlega woli respondentów kompletność wypełnienia jest na etapie realizacji kontrolowana jedynie przez osobę poddawaną badaniu (poprawność kontrolowana jest przez skryptowy system komputerowy automatycznie przenoszący respondenta do odpowiednich pytań). Dlatego teŝ w uzyskanych wynikach odsetek odmów i braków odpowiedzi jest wyŝszy niŝ w przypadku badań CATI, co widoczne jest w poszczególnych pytaniach jest to skutkiem niechęci respondentów do odpowiadania na poszczególne pytania i specyfiki techniki badawczej Struktura badanych instytucji Zgodnie z przyjętym rozkładem próby badania zostały przeprowadzone we wszystkich sześciu podregionach województwa mazowieckiego. Największy odsetek badanych instytucji znajdował się na terenie miasta Warszawy takŝe pozostałe techniki badawcze wskazywały na nagromadzenie jednostek w największym mieście regionu, co zostało przedstawione na zamieszczonym poniŝej wykresie. Wykres 24. Obszary działalności badanych instytucji. [N=150] [Pyt. R2. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Dysproporcje w lokacji podmiotów są w znacznej mierze konsekwencją centralnego charakteru miasta Warszawy to na jej terenie zlokalizowanych jest znaczna część badanych instytucji, które z racji charakteru swoje siedziby mają w stolicy kraju (np. izby gospodarczo-handlowe). Ulokowanie centralnych jednostek organizacji równieŝ w pewien sposób napędza lokowanie w Warszawie kolejnych podmiotów, niekoniecznie na stopniu centralnym, które jednak korzystają z nagromadzonego kapitału instytucjonalnego. Ze względu na typ jednostki, najliczniejszą grupę stanowiły placówki naukowe i badawczorozwojowe, w tym ośrodki PAN. Są to ośrodki trudniące się generowaniem wyników naukowych, w sposób bezpośredni związani są więc oni z obszarem innowacji (odpowiadają za jej tworzenie). Liczną grupę stanowiły takŝe powiatowe urzędy pracy wraz z Wojewódzkim Urzędem Pracy. Wśród kategorii inne znalazły się przede wszystkim instytucje o charakterze finansowym (N=6) oraz organizacje pozarządowe i stowarzyszenia (N=3), a takŝe organy administracji państwowej

83 83 i samorządowej (N=2). Szczegółowy rozkład odpowiedzi prezentujący liczbę badanych jednostek ze względu na typ przedstawia wykres 25. Wykres 25. Liczba badanych jednostek ze względu na typ [N=150] [Pyt R1. Którą z poniŝszych kategorii reprezentuje instytucja, której jest P. przedstawicielem?] Obszary działalności Respondenci, podając obszary działalności najczęściej wskazywali na usługi szkoleniowe, usługi informacyjne i usługi doradcze (kaŝdy z tych obszarów wsparcia wymieniony był przez co najmniej połowę respondentów dokładne wartości to odpowiednio 56,9%, 54,9% oraz 51,4% ogółu respondentów). Świadczy to o popularności miękkich pól, związanych z informacjami i wiedzą. Oferowanie wsparcia tego typu nie wiąŝą się z koniecznością posiadania specyficznego sprzętu lub środków, przez co jest łatwiejsze w realizacji. Najrzadziej występującym elementem w ofercie badanych podmiotów są kwestie związane z finansowaniem (udzielanie poręczeń spłaty kredytów, udzielanie poŝyczek, finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez wkład kapitałowy, finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez fundusz zaląŝkowy takie formy wsparcia oferowało w zaleŝności od obszaru od 1,4% do 6,3% ogółu respondentów), jest to jednakŝe skutkiem zarówno charakteru prowadzonej działalności badanych jednostek, jak i wynikiem konstrukcji próby badawczej. Finansowaniem i udzielaniem poŝyczek zajmują się przede wszystkim jednostki innego typu, nie biorące udziału w tej części badania. Szczegółowe dane dotyczące wskazywanych stref działalności przedstawia zamieszczona poniŝej tabela 39. Tabela 39. Związane z przedsiębiorczością obszary działalności badanych instytucji [N=144]. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Obszar N wskazań % wskazań usługi szkoleniowe 82 56,9 usługi informacyjne 79 54,9 usługi doradcze 74 51,4 organizacja konferencji, sympozjów 70 48,6 promocja przedsiębiorczości 70 48,6 badania naukowe 61 42,4 kojarzenie partnerów 41 28,5 komercjalizacja wyników badań naukowych 29 20,1 ochrona i obrót własnością intelektualną 25 17,4

84 84 Obszar N wskazań % wskazań wynajem powierzchni biurowej 25 17,4 wdraŝanie technologii innowacyjnych i zastrzeŝeń patentowych 12 8,3 wynajem powierzchni produkcyjnej 11 7,6 finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez fundusz zaląŝkowy 9 6,3 finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez wkład kapitałowy 7 4,9 udzielanie poŝyczek 6 4,2 udzielanie poręczeń spłaty kredytów 2 1,4 inne 3 2,1 W ramach podregionów województwa mazowieckiego zauwaŝalne są następujące prawidłowości: w m. Warszawy najpopularniejsze obszary to: organizacja konferencji, sympozjów (54,4% ogółu jednostek), badania naukowe (52,2% ogółu jednostek), usługi informacyjne (47,8% ogółu jednostek) oraz usługi szkoleniowe (45,6% ogółu jednostek); w ostrołęcko-siedleckim najpopularniejsze obszary to: promocja przedsiębiorczości (80% ogółu jednostek), usługi informacyjne (70% ogółu jednostek) i usługi doradcze (60% ogółu jednostek); w radomskim najpopularniejsze obszary to: usługi informacyjne (88,9% ogółu jednostek) oraz usługi doradcze i promocja przedsiębiorczości (oba obszary po 77,8% ogółu jednostek); w warszawsko-wschodnim najpopularniejsze obszary to: badania naukowe i usługi szkoleniowe (oba obszary po 50% ogółu jednostek); w warszawsko-zachodnim najpopularniejsze obszary to: organizacja konferencji, sympozjów i usługi szkoleniowe (oba obszary po 87,5% ogółu jednostek) oraz badania naukowe i wynajem powierzchni biurowej oba obszary po 62,5% ogółu jednostek); w ciechanowsko-płockim najpowszechniejsze są usługi informacyjne (85,7% ogółu jednostek), usługi szkoleniowe (71,4% ogółu jednostek) oraz usługi doradcze i promocja przedsiębiorczości (oba obszary po 66,7% ogółu jednostek). Analizując rozmieszczenie usług świadczonych przez badane instytucje potwierdza się fakt, iŝ na terenie Warszawy i najbliŝszych okolic ( tzw. pierścień metropolitalny ) ma miejsce koncentracja usług badawczych w okolicach Warszawy ma miejsce znaczne natęŝenie jednostek tego typu. W pozostałych regionach zlokalizowane są ośrodki świadczące usługi o charakterze doradczowspomagającym. Mniejszy stopień ukierunkowania jednostek zlokalizowanych poza granicami Warszawy i okolic na badania naukowe potwierdza dysproporcje na polu subregionalnym w infrastrukturze i świadczy o mniejszych zasobach i potencjale posiadanym przez podmioty zlokalizowane poza centrum województwa mazowieckiego. Ze względu na typ jednostek obszary oferowanego wsparcia w sposób bezpośredni są przełoŝeniem rodzaju badanych podmiotów profile prowadzonej działalności zgodne są z kategoriami badanych instytucji Usługi doradcze Usługi doradcze świadczone są przez 74 jednostki biorące udział w badaniu. Rozkład podmiotów świadczących usługi tego typu w podregionach przedstawia wykres 26. Po raz kolejny widoczna jest dominacja Warszawy ze względu na liczbę instytucji: 52,7% ogółu jednostek zlokalizowanych w województwie biorących udział w badaniu miało siedzibę w Warszawie, natomiast w drugiej kolejności największa liczba badanych podmiotów (N=15) zlokalizowana była na terenie podregionu ciechanowsko-płockiego. W pozostałych podregionach liczba jednostek była niŝsza i nie przekraczała N=10, przy czym najniŝsza była na terenie podregionu warszawskiego-wschodniego.

85 85 Wykres 26. Liczba podmiotów świadczących usługi doradcze w podregionach województwa mazowieckiego. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Większość instytucji świadczących usługi doradcze współpracuje z mikro, małymi i średnimi przedsiębiorcami, co przedstawia wykres 27. Wykres 27. Typy klientów korzystających z usług doradczych. [N=71] [Pyt. 2. Proszę wskazać jakiego typu klienci korzystają z usług P. organizacji oraz o szacunkowe określenie ich udziału w ogóle klientów]. Przedstawione powyzej typy klientów świadczą o fakcie, iŝ to przedsiebiorstwa prywatne stanowią główny rynek zbytu dla usług doradczych. Co więcej, wraz ze wzrostem liczby osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie maleje odsetek korzystajacych z usług doradczych, co pozwala na przyjęcie załoŝenia, iŝ to do małych przedsiębiorstw przede wszystkim skierowana powinna być oferta doradcza (wraz ze wzrostem liczby pracowników rośnie doświadczenie i zasoby kadrowe pozwalające na wewnętrzne rozwiazywanie problemów), co powoduje, iŝ duŝe przedsiebiorstwa nie stanowią pola podaŝy usług doradczo-informacyjnych w zakresie innowacji.

86 86 Wśród typów klientów instytucji świadczących usługi doradcze wskazano na następujące prawidłowości na poziomie subregionalnym: w podregionie m. Warszawy, ze względu na nagromadzenie jednostek jakimi są placówki naukowe i badawczo-rozwojowe, odsetek tej grupy wśród ogółu klientów jednostek doradczych jest wyŝszy od średniej to kolejna przesłanka potwierdzająca twierdzenie, iŝ centralne miasto regionu posiada silnie rozbudowaną sieć placówek naukowych i badawczo-rozwojowych, stanowiąc centrum w tej dziedzinie na poziomie (co najmniej) regionalnym, co tym samym przekłada się na zwiększoną liczbę klientów jednostek tego typu; w podregionie ostrołęcko-siedleckim i w podregionie radomskim najliczniejszą grupę klientów stanowią osoby zainteresowane podjęciem działalności gospodarczej, co otwiera instytucje doradcze na nowych klientów i zwiększa przedsiębiorczość w regionie; ponadto, w podregionie radomskim wysoki jest udział szkół wyŝszych, co jest następstwem ich duŝej liczby, a takŝe lokacji jedynej w województwie, poza Warszawą, wyŝszej uczelni technicznej; z terenu podregionu warszawsko-wschodniego w badaniu nie brała udziału Ŝadna jednostka świadcząca usługi doradcze; w podregionie warszawsko-zachodnim wysokim udziałem charakteryzują się mali i średni przedsiębiorcy, placówki naukowe i badawczo-rozwojowe oraz szkoły wyŝsze. w podregionie ciechanowsko-płockim najwyŝszy wśród klientów jest udział mikroprzedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób. Za najczęściej wskazywaną usługę doradczą świadczoną na rzecz klientów respondenci uznali działania związane z innowacyjnym rozwojem (56,2% ogółu) oraz pozyskiwanie funduszy UE (54,8% ogółu). Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia tabela 40. Tabela 40. Typy działań doradczych świadczonych przez instytucję. [N=73]. [Pyt. 3. Jakiego typu usługi doradcze świadczy P. instytucja?] Działanie N wskazań % wskazań działania związane z innowacyjnym rozwojem 41 56,2 pozyskiwanie funduszy UE 40 54,8 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 35 47,9 nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych 28 38,4 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 27 37,0 pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania 26 35,6 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 25 34,2 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 24 32,9 zarządzanie projektami i programami 22 30,1 umiejętności interpersonalne 17 23,3 finansowanie innowacji 15 20,5 zarządzanie ludźmi 11 15,1 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 9 12,3 zakup licencji, nowych technologii 8 11,0 inne 8 11,0 W podregionach województwa mazowieckiego, ze względu na najpopularniejsze typy działań doradczych świadczonych przez badane instytucje widoczne są róŝnice: w podregionie m. Warszawa najpopularniejsze obszary to: działania związane z innowacyjnym rozwojem, pozyskiwanie funduszy UE, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych, wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw, zarządzanie projektami i programami; w podregionie ostrołęcko-siedleckim najpopularniejsze obszary to: pozyskiwanie funduszy UE, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, umiejętności interpersonalne, wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw, zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej, budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa;

87 87 w podregionie radomskim najpopularniejsze obszary to: pozyskiwanie funduszy UE, budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa; w podregionie warszawsko-wschodnim nie było jednostek świadczących usług doradczych; w podregionie warszawsko-zachodnim najpopularniejsze obszary to: działania związane z innowacyjnym rozwojem, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych, wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw; w podregionie ciechanowsko-płockim najpopularniejsze obszary to: umiejętności interpersonalne, pozyskiwanie funduszy UE, wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw, budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa, zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej. Wykaz płatnych usług doradczych przedstawia zamieszczona poniŝej tabela 41. Największym odsetkiem charakteryzuje się budowanie wizerunku i promocja przedsiębiorstwa (24,6% wskazań). Sytuacja taka ma związek z faktem, iŝ jest to działalność dodatkowa, niezwiązana z działalnością podstawową podmiotów korzystających z usług doradczych i z tego teŝ powodu pobierana jest za nią dodatkowa opłata. Tabela 41. Płatne usługi doradcze. [N=67]. [Pyt. 4. Które z tych usług doradczych są płatne?]. Działanie N wskazań % wskazań budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 16 24,6 działania związane z innowacyjnym rozwojem 13 20,0 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 12 18,5 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 6 9,2 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 5 7,7 zarządzanie projektami i programami 4 6,2 pozyskiwanie funduszy UE 3 4,6 pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania 3 4,6 nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych 3 4,6 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 3 4,6 finansowanie innowacji 2 3,1 zakup licencji, nowych technologii 2 3,1 zarządzanie ludźmi 1 1,5 wszystkie są darmowe 1 1,5 umiejętności interpersonalne 0 0,0 Pytanie szóste przedstawiało listę usług doradczych, w przypadku których odpłatność stanowi barierę dla potencjalnego klienta. Na podstawie rozkładu odpowiedzi [N=61] stwierdzić moŝna, iŝ zdaniem respondentów najczęściej wskazywanym działaniem, w przypadku których zdaniem respondentów odpłatność stanowi barierę dla potencjalnego klienta jest budowanie wizerunku i promocja przedsiębiorstwa, działania związane z innowacyjnym rozwojem oraz wdraŝanie innowacji. Oznacza to iŝ działania te charakteryzują się najmniejszą legitymizacją wśród badanych jednostek. Pozostałe obszary wskazywane były w sposób istotny rzadziej. Dziedziny doradztwa cieszące się najwyŝszym (zdaniem respondentów biorących udział w badaniu) zapotrzebowaniem prezentuje umieszczona poniŝej tabela 42. Działania najczęściej wskazywane moŝna podzielić na dwie grupy: najczęściej wskazywane były kwestie finansowo ekonomiczne (pozyskiwanie funduszy UE, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, oraz finansowanie innowacji po części związane takŝe z drugą grupą), natomiast na drugim miejscu zostały umiejscowione kwestie innowacyjno-rozwojowe (działania związane z innowacyjnym rozwojem, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych). Oznacza to, iŝ najwaŝniejsza dla przedsiębiorców jest moŝliwość efektywnego pozyskania środków na działalność, a takŝe, choć w mniejszym stopniu, prowadzenie innowacyjnej i rozwojowej działalności.

88 88 Tabela 42. Dziedziny doradztwa cieszące się najwyŝszym zapotrzebowaniem. [N=68]. [Pyt. 5. Biorąc pod uwagę P. doświadczenia związane z działalnością P. instytucji proszę wskazać na jakiego typu doradztwo jest dziś największe zapotrzebowanie i określić udział poszczególnych obszarów doradztwa w ogóle usług doradczych świadczonych przez P. instytucję w ciągu ostatnich 2 lat?]. Działanie N wskazań % wskazań pozyskiwanie funduszy UE 45 66,2 pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania 37 54,4 działania związane z innowacyjnym rozwojem 25 36,8 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 25 36,8 finansowanie innowacji 22 32,4 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 21 30,9 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 20 29,4 nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych 20 29,4 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 19 27,9 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 15 22,1 zakup licencji, nowych technologii 12 17,6 zarządzanie projektami i programami 12 17,6 umiejętności interpersonalne 10 14,7 zarządzanie ludźmi 10 14,7 inne 9 13,2 Wśród dziedzin działań doradczych wskazano na następujące prawidłowości na poziomie subregionalnym: w podregionie m. Warszawy dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to pozyskiwanie funduszy UE, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania oraz działania związane z innowacyjnym rozwojem; w podregionie radomskim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług doradczych to pozyskiwanie funduszy UE oraz nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych; na terenie podregionu warszawsko-wschodniego nie było podmiotów świadczących usługi doradcze; w podregionie warszawsko-zachodnim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług doradczych to wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych, działania związane z innowacyjnym rozwojem oraz budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa; w podregionie ciechanowsko-płockim i w podregionie ostrołęcko-siedleckim dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to pozyskiwanie funduszy UE oraz pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania. Opinie respondentów dotyczące zamian zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi świadczonymi przez instytucje są mocno zróŝnicowane, co prezentuje wykres 28. Największa część respondentów deklaruje wzrost zainteresowania, choć zbliŝony odsetek (róŝnica niespełna 3 punktów procentowych z ogółu respondentów) potwierdza zmienny poziom zainteresowania usługami w zaleŝności od ich rodzaju (udzielili oni odpowiedzi mamy do czynienia zarówno ze wzrostem zainteresowania jak i spadkiem zainteresowania poszczególnymi usługami ). Za pozytyw uznać naleŝy fakt, iŝ odsetek osób dostrzegających spadek zainteresowania usługami doradczymi był najniŝszy i wynosił 14,1% ogółu respondentów, co niewątpliwie świadczy o pozytywnych tendencjach dostrzegalnych na rynku usług doradczych, choć zmianie ulegać moŝe struktura zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi.

89 89 Wykres 28. Zmiany zamian zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi. [N=71]. [Pyt. 7. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zauwaŝa się wzrost lub spadek zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi świadczonymi przez P. instytucję?]. Wśród obszarów usług doradczych, zdaniem respondentów największym zainteresowaniem cieszy się budowa wizerunku oraz promocja przedsiębiorstwa. Obszar ten, pomimo iŝ często wykazywany jest jako moŝliwy do rezygnacji z powodów finansowych, wykazuje się duŝą dynamiką, co moŝe świadczyć o dostrzegalnej orientacji marketingowej wykazywanej przez przedsiębiorstwa. Rozkład odpowiedzi określający obszary usług o największej dynamice popularności wśród klientów prezentuje tabela 43. Tabela 43. Usługi doradcze charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania. [N=61]. [Pyt. 8. W przypadku jakiego typu usług doradczych mamy do czynienia ze wzrostem zainteresowania klientów?]. Działanie N wskazań % wskazań budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 46 75,4 działania związane z innowacyjnym rozwojem 8 13,1 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 8 13,1 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 5 8,2 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 2 3,3 zakup licencji, nowych technologii 2 3,3 zarządzanie projektami i programami 2 3,3 pozyskiwanie funduszy UE 1 1,6 nie ma barier finansowych 1 1,6 finansowanie innowacji 0 0,0 pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania 0 0,0 umiejętności interpersonalne 0 0,0 nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych 0 0,0 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 0 0,0 zarządzanie ludźmi 0 0,0 inne 40 65,6 Umieszczona poniŝej tabela 44. przedstawia usługi doradcze charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. Największą wartością wykazuje się pozyskiwanie funduszy UE. Sytuacja taka moŝe być skutkiem nie tylko rosnącego doświadczenia dotychczas korzystających z pomocy, ale równieŝ rosnącej liczby profesjonalnych firm doradczych oferujących kompleksowe usługi w tej dziedzinie.

90 90 Tabela 44. Usługi doradcze charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. [N=28]. [Pyt. 10. W przypadku jakiego typu usług doradczych mamy do czynienia ze spadkiem zainteresowania klientów?]. Działanie N wskazań % wskazań pozyskiwanie funduszy UE 11 39,3 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 7 25,0 działania związane z innowacyjnym rozwojem 7 25,0 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 6 21,4 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 5 17,9 finansowanie innowacji 3 10,7 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 3 10,7 nie ma barier finansowych 3 10,7 umiejętności interpersonalne 2 7,1 zarządzanie ludźmi 2 7,1 zarządzanie projektami i programami 2 7,1 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 1 3, Usługi szkoleniowe Usługi szkoleniowe świadczone są przez 82 jednostki biorące udział w badaniu, co oznacza, iŝ jest to najpopularniejsza dziedzina usług wśród badanych jednostek. Rozkład podmiotów świadczących usługi tego typu w podregionach przedstawia wykres 29. Wykres 29. Liczba podmiotów świadczących usługi szkoleniowe w podregionach województwa mazowieckiego. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Usługi szkoleniowe świadczone są przez jednostki na terenie wszystkich podregionów, choć nadal widoczne są znaczne dysproporcje świadczące o nierównomiernej rozłoŝonej infrastrukturze i liczbie podmiotów (dominacja Warszawy jest po raz kolejny bardzo wyraźna). Za najczęściej wskazywaną usługę szkoleniową świadczoną rzecz klientów respondenci biorący udział w badaniu uznali działania związane z pozyskiwaniem funduszy UE (50% ogółu) oraz zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej (44,3% ogółu) i wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw (38,6% ogółu). Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia tabela 45. ZauwaŜyć moŝna jednakŝe pewną zmianę w odniesieniu do usług doradczych usługi szkoleniowe w większym stopniu nakierowane są na praktyczny wymiar prowadzenia działalności, co

91 91 oznacza, iŝ w szerszym zakresie adresowane są do osób rozpoczynających działanie w ramach wolnego rynku. Tabela 45. Typy usług szkoleniowych świadczonych przez instytucję. [N=70]. [Pyt. 12. Jakiego typu usługi szkoleniowe świadczy P. instytucja?] Działanie N wskazań % wskazań pozyskiwanie funduszy UE 35 50,0 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 31 44,3 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 27 38,6 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 24 34,3 zarządzanie projektami i programami 24 34,3 działania związane z innowacyjnym rozwojem 23 32,9 umiejętności interpersonalne 22 31,4 finansowanie innowacji 21 30,0 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 21 30,0 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 20 28,6 zarządzanie ludźmi 15 21,4 inne 9 12,9 Zdecydowanie najpopularniejszą formą szkoleń są grupowe [N=72], tradycyjne formy tych zajęć (oferują je wszystkie podmioty zajmujące się szkoleniami, co świadczy o ich powszechności). Drugą grupą szkoleń, wyróŝnioną ze względu na popularność jest coaching. Pozostałe formy wskazywane były epizodycznie i stanowiły nieznaczny odsetek odpowiedzi. Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia wykres 30. Wykres 30. Formy świadczonych usług szkoleniowych. [N=72]. [Pyt. 13. W jakich formułach P. instytucja świadczy usługi szkoleniowe?]. Tradycyjne formy świadczenia usług szkoleniowych świadczyć mogą o dwóch sytuacjach: (1) funkcjonujące na rynku podmioty są oporne na wprowadzanie nowych form do swojej oferty (lub ich nie znają) i/lub (2) wśród aktualnych klientów instytucji nie ma podaŝy na nowoczesne formy szkoleń, takich jak distance learning czy e-learning (znów być moŝe z powodu oporu wobec nowego lub nieznajomości innych). Wykaz płatnych usług szkoleniowych przedstawia zamieszczona poniŝej tabela 46. Największym odsetkiem charakteryzują się umiejętności interpersonalne [N=13, 38,2% respondentów wskazało na tę odpowiedź]. Sytuacja taka, podobnie jak w przypadku działań doradczych, ma związek z faktem, iŝ wskazane działania mają charakter miękki, są działalnością dodatkową, niezwiązaną z podstawową podmiotów gospodarczych korzystających z usług szkoleniowych w zakresie zagadnień ogólnych a nie szczegółowych (np. technicznych, proinnowacyjnych), i z tego teŝ powodu pobierana

92 92 jest za nią dodatkowa opłata. Pozostałe odpowiedzi wskazywane były w sposób rzadszy. Najrzadziej respondenci wskazywali na finansowanie innowacji odpowiedzi takiej udzieliło 8,8% ogółu osób biorących udział w badaniu. Tabela 46. Płatne usługi szkoleniowe. [N=34]. [Pyt. 14. Które z tych usług szkoleniowych są płatne?]. Działanie N wskazań % wskazań umiejętności interpersonalne 13 38,2 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 11 32,4 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 10 29,4 zarządzanie projektami i programami 10 29,4 pozyskiwanie funduszy UE 9 26,5 działania związane z innowacyjnym rozwojem 8 23,5 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 8 23,5 zarządzanie ludźmi 8 23,5 wdraŝanie innowacji 6 17,6 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 6 17,6 finansowanie innowacji 3 8,8 inne 2 5,9 Pytanie szesnaste przedstawiało listę usług szkoleniowych, w przypadku których odpłatność stanowi barierę dla potencjalnego klienta. Na podstawie rozkładu odpowiedzi [N=13] zauwaŝyć moŝna, iŝ zdaniem respondentów biorących udział w badaniu najczęściej wskazywaną usługą szkoleniową, w przypadku której - zdaniem respondentów - odpłatność stanowi barierę dla potencjalnego klienta są umiejętności interpersonalne. Relatywnie często wskazywane są takŝe dziedziny takie jak: zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej, wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw, zarządzanie projektami i programami. Oznacza to, iŝ działania te charakteryzują się najmniejszą legitymizacją wśród badanych jednostek. Obszar finansowanie innowacji wskazywany były w sposób najrzadszy. Na specyfikę zagadnienia szkoleń miękkich, a takŝe ogólnych, dotyczących podstawowych form funkcjonowania przedsiębiorstwa (nie wymagają one specyficznej, branŝowej wiedzy) ma równieŝ fakt, iŝ zamiast angaŝować środki w szkolenia, przedsiębiorcy korzystają z usług profesjonalnych firm zewnętrznych lub outsourcingowych (obecnie wiele firm organizuje bezpłatne lub w znacznym stopniu dofinansowane szkolenia finansowane ze środków funduszy unijnych), lub teŝ organizują wewnętrzne działy z kompetentnymi kadrami. Natomiast dziedziny szkoleń cieszące się najwyŝszym (zdaniem respondentów biorących udział w badaniu) zapotrzebowaniem prezentuje umieszczona poniŝej tabela 47. Działania najczęściej wskazywane to: pozyskiwanie funduszy UE oraz praktyczna wiedza dotycząca działalności przedsiębiorstwa (wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw, zarządzanie projektami i programami). Szkolenia proinnowacyjne równieŝ cieszą się relatywnie duŝym zainteresowaniem, jednakŝe, zdaniem respondentów, nie wykazują się one znacznym zapotrzebowaniem, co oznacza, iŝ ta forma wsparcia w ramach działań proinnowacyjnych nie jest najbardziej poszukiwana. Tabela 47. Dziedziny szkoleń cieszące się najwyŝszym zapotrzebowaniem. [N=68]. [Pyt. 15. Biorąc pod uwagę P. doświadczenia związane z działalnością P. instytucji proszę wskazać na jakiego typu szkolenia jest dziś największe zapotrzebowanie i określić udział poszczególnych obszarów szkoleń w ogóle usług doradczych świadczonych przez P. instytucję w ciągu ostatnich 2 lat?]. Działanie N wskazań % wskazań pozyskiwanie funduszy UE 31 45,6 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 24 35,3 zarządzanie projektami i programami 22 32,4 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 20 29,4 wdraŝanie innowacji 18 26,5 działania związane z innowacyjnym rozwojem 17 25,0 finansowanie innowacji 17 25,0

93 93 Działanie N wskazań % wskazań zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 17 25,0 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 15 22,1 umiejętności interpersonalne 13 19,1 zarządzanie ludźmi 11 16,2 inne 12 17,6 Wśród dziedzin działań doradczych wskazano na następujące prawidłowości na poziomie subregionalnym: w podregionie m. Warszawy dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to działania związane z innowacyjnym rozwojem, finansowanie innowacji oraz pozyskiwanie funduszy UE; wyraźnie widoczny jest, w odróŝnieniu od innych podregionów, proinnowacyjny charakter szkoleń cieszących się największym zainteresowaniem, zwłaszcza biorąc pod uwagę duŝą liczbę instytucji szkoleniowych; w podregionie radomskim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług szkoleniowych to zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, oraz pozyskiwanie funduszy UE; na terenie podregionu warszawsko-wschodniego najpopularniejsze szkolenia dotyczą zarządzania finansami przedsiębiorstwa, zagadnień formalno-prawnych prowadzenia działalności gospodarczej oraz wiedzy z zakresu działalności przedsiębiorstw, czyli ukierunkowane są na czysto praktyczny wymiar prowadzenia własnego biznesu; w podregionie warszawsko-zachodnim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług doradczych to wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych, działania związane z innowacyjnym rozwojem oraz budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa; w podregionie ciechanowsko-płockim dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa oraz wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw; w podregionie ostrołęcko-siedleckim dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to wdraŝanie innowacji. Opinie respondentów dotyczące zamian zainteresowania klientów poszczególnymi usługami szkoleniowymi świadczonymi przez instytucje są mocno zróŝnicowane, co prezentuje wykres 31. Rozkład odpowiedzi praktycznie dzieli respondentów na cztery równe części, choć najczęściej wskazywano na spadek zainteresowania, a najrzadziej na wzrost. Rozkład odpowiedzi skłania jednak do wysunięcia tezy, iŝ zainteresowanie klientów, pomimo nieznacznej ogólnej tendencji negatywnej, w duŝej mierze uwarunkowane jest działalnością i charakterem poszczególnych instytucji, co zmuszać będzie jednostki do zwiększania poziomu jakości świadczonych usług. Wśród obszarów usług szkoleniowych, zdaniem respondentów największym wzrostem zainteresowania cieszy się pozyskiwanie funduszy UE. Respondenci uznają więc, iŝ wsparcie w tej dziedzinie jest najlepsze i najbardziej efektywne. Rozkład odpowiedzi określający obszary usług o największej dynamice popularności wśród klientów prezentuje tabela 48.

94 94 Tabela 48. Usługi szkoleniowe charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania. [N=37]. [Pyt. 18. W przypadku jakiego typu usług szkoleniowych mamy do czynienia ze wzrostem zainteresowania klientów?]. Działanie N wskazań % wskazań pozyskiwanie funduszy UE 19 51,4 działania związane z innowacyjnym rozwojem 12 32,4 budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 11 29,7 zarządzanie projektami i programami 11 29,7 finansowanie innowacji 10 27,0 umiejętności interpersonalne 10 27,0 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 8 21,6 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 7 18,9 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 6 16,2 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 5 13,5 zarządzanie ludźmi 4 10,8 inne 6 16,2 Zamieszczona poniŝej tabela 49. przedstawia usługi szkoleniowe charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. Największą wartością wykazuje się budowanie wizerunku i promocja przedsiębiorstwa. Zaznaczyć naleŝy jednakŝe, iŝ respondenci wskazywali na wyraźny wzrost zainteresowania usługami doradczymi w ramach obszaru jakim jest budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa. Oznacza to, iŝ szkolenia nie są dobrą formą przekazywania tego obszaru wiedzy i kompetencji, a przedsiębiorcy preferują pozyskiwanie wiedzy w ramach usług doradczych, a nie szkoleń. Tabela 49. Usługi szkoleniowe charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. [N=29]. [Pyt. 20. W przypadku jakiego typu usług szkoleniowych mamy do czynienia ze spadkiem zainteresowania klientów?]. Działanie N wskazań % wskazań budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 11 37,9 pozyskiwanie funduszy UE 8 27,6 umiejętności interpersonalne 7 24,1 zarządzanie ludźmi 5 17,2 zarządzanie projektami i programami 5 17,2 działania związane z innowacyjnym rozwojem 4 13,8 finansowanie innowacji 3 10,3 zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 2 6,9 wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych 1 3,4 wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 1 3,4 zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 0,0 inne 5 17, Usługi informacyjne Usługi informacyjne świadczone są przez 79 jednostek biorących udział w badaniu. Rozkład podmiotów świadczących usługi tego typu w podregionach przedstawia zamieszczony poniŝej wykres 32.

95 95 Wykres 31. Liczba podmiotów świadczących usługi informacyjne w podregionach województwa mazowieckiego. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Po raz kolejny widoczna jest dominacja Warszawy ze względu na liczbę instytucji (43 z 79 jednostek zlokalizowanych w województwie biorących udział w badaniu miało siedzibę w Warszawie). Za najczęściej wskazywaną usługę informacyjną świadczoną rzecz klientów respondenci uznali dostępne programy pomocy publicznej (60,8% ogółu) oraz administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej (56,8% ogółu). Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia tabela 50. Tabela 50. Typy działań informacyjnych świadczonych przez instytucję. [N=74]. [Pyt. 22. Jakiego typu usługi informacyjne świadczy P. instytucja?] Działanie N wskazań % wskazań dostępne programy pomocy publicznej 45 60,8 administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej 42 56,8 moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń 38 51,4 moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych 37 50,0 zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej 33 44,6 zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną 33 44,6 poszukiwanie partnerów gospodarczych 23 31,1 bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy 20 27,0 wiarygodności partnerów gospodarczych 11 14,9 bazy danych informacji o dłuŝnikach 8 10,8 inne 3 4,1 Ze względu na typ oferowanych usług informacyjnych w podregionach występują następujące róŝnice: w podregionie m. Warszawy najczęściej oferowane są: dostępne programy pomocy publicznej, administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej, zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej, zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną, moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych; w podregionie radomskim najczęściej oferowane są: dostępne programy pomocy publicznej, administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej, moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych, moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń. na terenie podregionu warszawsko-wschodniego nie było podmiotów świadczących usługi informacyjne;

96 96 w podregionie warszawsko-zachodnim najczęściej oferowane są: bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy; w podregionie ciechanowsko-płockim najczęściej oferowane są: moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń, moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych, administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej. w podregionie ostrołęcko-siedleckim najczęściej oferowane są: administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej, dostępne programy pomocy publicznej, zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej, zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną, moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń. Wykaz płatnych usług informacyjnych przedstawia zamieszczona poniŝej tabela 51. Tabela 51. Płatne usługi informacyjne. [N=27]. [Pyt. 23. Które z tych usług są płatne?]. Działanie N wskazań % wskazań poszukiwanie partnerów gospodarczych 12 44,4 administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej 10 37,0 bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy 10 37,0 wiarygodności partnerów gospodarczych 9 33,3 dostępne programy pomocy publicznej 6 22,2 moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych 6 22,2 zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej 5 18,5 zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną 5 18,5 moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń 5 18,5 bazy danych informacji o dłuŝnikach 4 14,8 inne 0 0,0 Największym odsetkiem wskazań charakteryzuje się poszukiwanie partnerów gospodarczych (44,4% ogółu respondentów), a takŝe administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej (37% ogółu respondentów) oraz bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy (37% ogółu respondentów). Pytanie dwudzieste piąte przedstawiało listę usług informacyjnych, w przypadku których odpłatność stanowi barierę dla potencjalnego klienta. Na podstawie rozkładu odpowiedzi [N=13] stwierdzić moŝna, iŝ zdaniem respondentów najczęściej wskazywanym działaniem, w przypadku których zdaniem respondentów odpłatność stanowi barierę dla potencjalnego klienta są administracyjnoprawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej. Usługi te dostępne są na wolnym rynku (np. kancelarie prawne) i podmioty gospodarcze preferują korzystać z usług tego typu partnerów. Pozostałe obszary wskazywane były w sposób istotny rzadziej. Dziedziny usług informacyjnych cieszące się najwyŝszym (zdaniem respondentów biorących udział w badaniu) zapotrzebowaniem prezentuje umieszczona poniŝej tabela 52. Najczęściej wskazywaną grupą są informacje dotyczące pozyskania środków zewnętrznych oraz uzyskania pomocy finansowej (zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej, zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną, dostępne programy pomocy publicznej). Oznacza to, iŝ pomocy w dziedzinie informacji poszukują przede wszystkim przedsiębiorstwa borykające się z problemami finansowoekonomicznymi lub poszukujące nowych szans na sfinansowanie rozwoju firmy. Tabela 52. Obszary informacji cieszące się najwyŝszym zapotrzebowaniem. [N=65]. [Pyt. 24. Biorąc pod uwagę P. doświadczenia związane z działalnością P. instytucji proszę wskazać na jakiego typu informacje jest dziś największe zapotrzebowanie i określić udział poszczególnych obszarów informowania w ogóle usług doradczych świadczonych przez P. instytucję w ciągu ostatnich 2 lat?]. Działanie N wskazań % wskazań zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej 36 55,4 zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną 33 50,8 dostępne programy pomocy publicznej 31 47,7

97 97 Działanie N wskazań % wskazań administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej 30 46,2 poszukiwanie partnerów gospodarczych 25 38,5 moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych 24 36,9 moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń 17 26,2 wiarygodności partnerów gospodarczych 16 24,6 bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy 14 21,5 bazy danych informacji o dłuŝnikach 5 7,7 Wśród dziedzin działań informacyjnych wskazano na następujące prawidłowości na poziomie subregionalnym: w podregionie m. Warszawy dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej oraz zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną; w podregionie radomskim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług informacyjnych to dostępne programy pomocy publicznej, oceny wiarygodności partnerów gospodarczych oraz poszukiwanie partnerów gospodarczych; na terenie podregionu warszawsko-wschodniego nie było podmiotów świadczących usługi informacyjne; w podregionie warszawsko-zachodnim jedyne dziedziny w ramach usług informacyjnych to bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy oraz moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń; w podregionie ciechanowsko-płockim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług informacyjnych to moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych oraz administracyjnoprawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej; w podregionie ostrołęcko-siedleckim dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to dostępne programy pomocy publicznej, administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej oraz zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną. Opinie respondentów dotyczące zmian zainteresowania klientów poszczególnymi usługami informacyjnymi świadczonymi przez instytucje są mocno zróŝnicowane, co prezentuje umieszczony poniŝej wykres 32. Wykres 32. Zmiany zainteresowania klientów poszczególnymi usługami informacyjnymi. [N=76]. [Pyt. 26. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zauwaŝa się wzrost lub spadek zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi świadczonymi przez P. instytucję?]. Największy część respondentów nie zauwaŝa ani wzrostu, ani spadku zainteresowania, choć zbliŝona liczba respondentów twierdzi, iŝ dostrzegalny jest wzrost zainteresowania, co uznać niewątpliwie naleŝy za zjawisko pozytywne.

98 98 Wśród obszarów usług informacyjnych, zdaniem respondentów największym rosnącym zainteresowaniem cieszą się zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej oraz dostępne programy pomocy publicznej. Świadczy to o fakcie, iŝ przedsiębiorcy przede wszystkim poszukują informacji dotyczących moŝliwych źródeł pomocy finansowej. Rozkład odpowiedzi określający obszary usług o największej dynamice popularności wśród klientów prezentuje tabela Tabela 53. Usługi informacyjne charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania. [N=42]. [Pyt. 27. W przypadku jakiego typu usług informacyjnych mamy do czynienia ze wzrostem zainteresowania klientów?]. Działanie N wskazań % wskazań zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej 23 54,8 dostępne programy pomocy publicznej 22 52,4 moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń 16 38,1 administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej 15 35,7 zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną 15 35,7 moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych 12 28,6 poszukiwanie partnerów gospodarczych 12 28,6 bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy 5 11,9 bazy danych informacji o dłuŝnikach 5 11,9 wiarygodności partnerów gospodarczych 5 11,9 inne 5 11,9 Natomiast umieszczona poniŝej tabela 54. przedstawia usługi doradcze charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. Największą wartością wykazują się administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej, zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną oraz moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń i wiarygodności partnerów gospodarczych. Tabela 54. Usługi informacyjne charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. [N=19]. [Pyt. 29. W przypadku jakiego typu usług informacyjnych mamy do czynienia ze spadkiem zainteresowania klientów?]. Działanie N wskazań % wskazań administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej 8 42,1 zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną 8 42,1 moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń 8 42,1 wiarygodności partnerów gospodarczych 8 42,1 dostępne programy pomocy publicznej 6 31,6 moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych 5 26,3 zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej 3 15,8 bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy 3 15,8 bazy danych informacji o dłuŝnikach 3 15,8 poszukiwanie partnerów gospodarczych 3 15,8 inne 6 31, Usługi doradcze, szkoleniowe i informacyjne część ogólna Kolejne pytania dotyczyły opinii respondentów na temat faktu, za jakie nieodpłatne usługi doradcze, szkoleniowe i informacyjne klienci byliby gotowi płacić, gdyby rolą badanych instytucji byłaby jedynie identyfikacja i zdiagnozowanie problemu (sprawy) klienta, a następnie skierowanie go do jeszcze bardziej wyspecjalizowanego, złoŝonego z wysokiej klasy ekspertów podmiotu (usługa

99 99 brokerska świadczona przez instytucję finansowana byłaby ze środków samorządowych). Respondenci wskazali na następujące obszary: 1. W ramach obszaru doradztwa najczęściej wskazywanymi usługami są: pozyskiwanie funduszy UE [N=26] finansowanie innowacji [N=17] działania związane z innowacyjnym rozwojem [N=16] zarządzanie projektami i programami [N=15] budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa [N=14] wdraŝanie innowacji [N=14] 2. W ramach obszaru szkoleń najczęściej wskazywanymi usługami są: pozyskiwanie funduszy UE [N=30] działania związane z innowacyjnym rozwojem [N=23] budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa [N=22] zarządzanie projektami i programami [N=20] wdraŝanie innowacji [N=16] 3. W ramach obszaru informacji najczęściej wskazywanymi usługami są: zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej [N=32] zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną [N=28] dostępne programy pomocy publicznej [N=22] administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej [N=21] poszukiwanie partnerów gospodarczych [N=16] wiarygodności partnerów gospodarczych [N=14] Warto zauwaŝyć, Ŝe usługi te pokrywają się z obszarami, na jakie zdaniem przedstawicieli badanych podmiotów jest największe zapotrzebowanie/ zainteresowanie klientów. W ciągu najbliŝszych 2 lat rozszerzenie działalności planuje 43,1% ogółu respondentów (pozostała część osób biorących udział w badaniu nie zamierza podejmować takich kroków). W podregionach województwa mazowieckiego najwyŝszy odsetek jednostek planujących rozszerzyć działalność zanotowano na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego, najniŝszy natomiast na terenie warszawsko-zachodniego i warszawsko-wschodniego. Szczegółowe dane zaprezentowane zostały na zamieszczonym poniŝej wykresie. Wykres 33. Odsetek respondentów planujących w ciągu 2 lat rozszerzyć zakres działalności. [N=144] [Pyt. 32. Czy P. instytucja w ciągu najbliŝszych 2 lat planuje rozszerzenie działalności?]

100 100 Rozszerzenie działalności nastąpi przede wszystkim o obszary takie jak: badania naukowe, wynajem powierzchni produkcyjnej oraz kojarzenie partnerów. Szczególnie istotne w tym przypadku są badania naukowe, które w znacznym stopniu urozmaicają ofertę badanych ośrodków (dotyczy to zwłaszcza ośrodków zlokalizowanych poza Warszawą). Szczegółowe dane przedstawiające potencjalne obszary, o które badane ośrodki planują rozszerzyć ofertę przedstawia tabela 55. Tabela 55. Potencjalne obszary, o które badane ośrodki planują rozszerzyć ofertę. [N=52] [Pyt. 33. W jakich obszarach planujecie P. rozszerzyć swoją działalność?] Działanie N wskazań % wskazań badania naukowe 29 55,8 wynajem powierzchni produkcyjnej 17 32,7 kojarzenie partnerów 12 23,1 udzielanie poręczeń spłaty kredytów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 9 17,3 usługi doradcze 8 15,4 promocja przedsiębiorczości 7 13,5 usługi szkoleniowe 6 11,5 finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez fundusz zaląŝkowy 5 9,6 wynajem powierzchni biurowej 5 9,6 udzielanie poŝyczek 4 7,7 finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez wkład kapitałowy 3 5,8 informacja 3 5,8 komercjalizacja wyników badań naukowych 3 5,8 ochrona i obrót własnością intelektualną 2 3,8 organizacja konferencji i sympozjów 2 3,8 ochrona i obrót własnością intelektualną 2 3,8 organizacja konferencji i sympozjów 2 3,8 usługi informacyjne 0 0,0 wdraŝanie technologii innowacyjnych i zastrzeŝeń patentowych 0 0,0 usługi informacyjne 0 0,0 wdraŝanie technologii innowacyjnych i zastrzeŝeń patentowych 0 0,0 W ciągu najbliŝszych 2 lat ograniczenie działalności planuje jedynie 4,2% ogółu respondentów (pozostała część osób biorących udział w badaniu nie zamierza podejmować takich kroków). W podregionach województwa jedynie na terenie podregion ciechanowsko-płockiego oraz miasta Warszawy planowane są wśród respondentów działania polegające na zmniejszeniu zakresu działalności. Szczegółowe dane prezentuje wykres 35. Respondenci wskazali na następujące obszary, w których planują ograniczyć swoją działalność: ochrona i obrót własnością intelektualną [N=3] usługi doradcze [N=2] informacja [N=1] kojarzenie partnerów [N=1] komercjalizacja wyników badań naukowych [N=1]

101 101 Wykres 34. Odsetek respondentów planujących w ciągu 2 lat ograniczyć zakres działalności. [N=144] [Pyt. 35. Czy P. instytucja w ciągu najbliŝszych 2 lat planuje ograniczenie działalności?] Obszary współpracy Respondenci biorący udział w badaniu w większości podejmują kooperację - jedynie 2 respondentów uznało, iŝ nie współpracują z Ŝadną jednostką. Najczęstszymi partnerami do współpracy są szkoły wyŝsze współpracuje z nimi blisko trzech na czterech respondentów. Częstymi partnerami są takŝe placówki naukowe i badawczo-rozwojowe. Szczegółowy wykaz partnerów respondentów przedstawia tabela 56. Tabela 56. Podmioty świadczące usługi dla biznesu z którymi współpracują respondenci. [N=143]. [Pyt. 38. Z jakimi podmiotami świadczącymi usługi dla biznesu współpracuje P. instytucja?]. Działanie N wskazań % wskazań Szkoły wyŝsze publiczne i niepubliczne ,0 Placówki naukowe i badawczo-rozwojowe 94 65,7 Ośrodki szkoleniowo-doradcze 63 44,1 Powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy 58 40,6 Jednostki uczestniczące w transferze technologii i świadczące usługi proinnowacyjne 47 32,9 Inkubatory przedsiębiorczości 41 28,7 Parki technologiczne 39 27,3 Centra transferu technologii 26 18,2 Preinkubatory przedsiębiorczości 25 17,5 Fundusze kapitałowe venture capital, seed capital, anioły biznesu 24 16,8 Centra zaawansowanych technologii 23 16,1 z Ŝadnymi nie współpracujemy 2 1,4 inne 6 4,2 Do organizacji branŝowych na terenie województwa ogółem naleŝy 39,2% podmiotów. Wśród podregionów, najwyŝszy odsetek jednostek zrzeszonych w organizacjach branŝowych zanotowano na terenie podregionu warszawsko-zachodniego, najniŝszy natomiast na terenie podregionu warszawsko-wschodniego. Szczegółowe dane przedstawia wykres 35.

102 102 Wykres 35. PrzynaleŜność do organizacji branŝowych. [N=143] [Pyt. 41. Czy P. instytucja naleŝy do organizacji branŝowych? (takich jak: izby gospodarcze, stowarzyszenia, sieci, federacje, fora, porozumienia nieformalne, itd.)]. W ramach współpracy z organizacjami branŝowymi badane jednostki najczęściej współpracują z organizacjami branŝowymi przy organizacji wspólnych konferencji oraz przy wymianie informacji. Szczegółowe dane przedstawiono na wykresie zamieszczonym poniŝej. Wykres 36. Obszary współpracy z organizacjami branŝowymi. [N=51] [Pyt. 43. W jakich obszarach P. instytucja współpracuje z organizacjami branŝowymi?]. Wśród barier wpływających na moŝliwość współpracy najistotniejszą rolę przyjmują ograniczenia związane z brakiem moŝliwości finansowania wspólnych inicjatyw. Kwestie finansowe są więc główną przeszkodą ograniczającą współpracę i dotyczą blisko trzech na czterech respondentów. Pozostałe kwestie odgrywają znacznie mniejszą (w wymiarze ilościowym) rolę, co prezentuje zamieszczony poniŝej wykres 37.

103 103 Wykres 37. Bariery współpracy z innymi organizacjami branŝowymi. [N=48]. [Pyt. 44. Jakie są największe bariery współpracy z innymi organizacjami branŝowymi (takimi jak izby gospodarcze, stowarzyszenia, sieci, federacje, fora, porozumienia nieformalnych, itd.). Wśród powodów nienawiązywania współpracy z organizacjami branŝowymi najwaŝniejszą rolę odgrywa brak dostrzegania w niej wymiernych korzyści. Oznacza to, iŝ organizacje branŝowe postrzegane są przez respondentów jako twory mało aktywne, z członkostwa w których nie odnosi się adekwatnego zysku. Rozkład odpowiedzi prezentuje zamieszczona poniŝej tabela 57. Tabela 57. Powody nienawiązywania współpracy z organizacjami branŝowymi. [N=67] [Pyt. 45. Z jakich powodów nie współpracujecie P. z innymi organizacjami branŝowymi?]. Działanie N wskazań % wskazań brak wymiernych korzyści z członkostwa 29 43,3 brak zbieŝnych obszarów współpracy 18 26,9 wysokie koszty związane z członkostwem 13 19,4 odmowa odpowiedzi 10 14,9 brak wiedzy o istniejących organizacjach 3 4,5 brak zaufania do instytucji tego typu 3 4,5 Deklaracje dot. wstąpienia do organizacji branŝowych prezentuje kolejny wykres. Wykres 38. Odsetek respondentów deklarujących chęć wstąpienia do organizacji branŝowej. [Pyt. 46. Czy zamierzają P. w ciągu najbliŝszych 2 lat wstąpić do jakiejś organizacji zrzeszającej podmioty z P. obszaru działalności?]

104 104 Wśród ogółu respondentów, 11,3% deklaruje, iŝ chciałoby wstąpić do organizacji branŝowej. Oznacza to, iŝ blisko połowa respondentów ani nie naleŝy, ani nie ma zamiaru wstąpić do organizacji branŝowej. Za główną przyczynę postrzegać naleŝy brak dostrzegania korzyści z członkostwa. Tworzy to podwaliny pod akcje informacyjne i kampanie promocyjne w ten sposób organizacje branŝowe mogą nakłonić szerszą grupę podmiotów do uczestnictwa. Zaznaczyć jednakŝe naleŝy, iŝ najlepszą formą promocji będzie sprawne działania przynoszące członkom organizacji realne i wymierne korzyści. Jak wskazuje wykres 38, jedynymi podregionami, na terenie których zlokalizowani są potencjalni nowi członkowie to podregion ciechanowsko-płocki oraz miasto Warszawa. Na terenie pozostałych obszarów województwa mazowieckiego nie ma chętnych podmiotów deklarujących chęć wstąpienia do organizacji branŝowych. Trzech na czterech respondentów ogółem deklaruje planowaną realizację zadań ze środków publicznych, w tym z Unii Europejskiej w ciągu najbliŝszych 2 lat. NajwyŜszy odsetek odnotowano na terenie podregionu warszawsko-wschodniego oraz miasta Warszawy, najniŝszy natomiast na terenie podregionu warszawsko-zachodniego [Wykres 39]. Wykres 39. Planowana realizacja zadań ze środków publicznych (w tym z UE). [Pyt. 48. Czy P. instytucja przymierza się do realizacji projektów ze środków publicznych, w tym z Unii Europejskiej w ciągu najbliŝszych 2 lat?] Główną determinantą inwestycji finansowanych ze środków publicznych jest uzyskanie dotacji, a takŝe od samych zakumulowanych środków finansowych. Istotne jest takŝe zainteresowanie pozostałych odbiorców, natomiast pozostałe czynniki nie odgrywają znaczącej roli [Wykres 40]. Wykres 40. Determinanty finansowych inwestycji ze środków publicznych. [Pyt. 50. Od czego przede wszystkim zaleŝy podjęcie decyzji dotyczącego tych przedsięwzięć?]

105 Prezentacja wyników badań jakościowych W niniejszym podrozdziale przedstawiono wyniki badań jakościowych przeprowadzonych techniką indywidualnych wywiadów pogłębionych wśród czterech kategorii respondentów: przedstawiciele funduszy venture capital, seed capital i aniołów biznesu [VC] 102, kadra kierownicza izb gospodarczo-handlowych [IG], przedstawiciele podmiotów świadczących innowacyjne usługi doradczo-informacyjne [OD], przedstawiciele podmiotów uczestniczących w transferze technologii i świadczących usługi proinnowacyjne [TT]. Jak juŝ wcześniej wspomniano, łącznie przeprowadzono 20 indywidualnych wywiadów pogłębionych, w tym N=5 z przedstawicielami funduszy venture capital, seed capital i Aniołów Biznesu, N=4 z kadrą kierowniczą izb gospodarczo-handlowych, N=6 z przedstawicielami podmiotów świadczących innowacyjne usługi doradczo-informacyjne oraz N=5 z przedstawicielami podmiotów uczestniczących w transferze technologii i świadczących usługi proinnowacyjne. Wszystkie instytucje z uwagi na charakter działalności zlokalizowane były na terenie Warszawy Gospodarka innowacyjna ZwaŜywszy na fakt, Ŝe Mazowiecka Sieć Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji docelowo ma wspierać przedsiębiorców oraz szeroko rozumiane środowisko IOB w zakresie innowacji pierwszym zagadnieniem poruszonym podczas wywiadów była kwestia innowacyjności. W szczególności chodziło o określenie rozumienia tego pojęcia przez klientów przedsiębiorców instytucji otoczenia biznesu, ale takŝe o sposoby definiowania innowacji przez podmioty świadczące usługi dla firm czy pomysłodawców innowacyjnych projektów. W poniŝszej tabeli zgromadzono rozumienia pojęcia innowacyjność/ innowacja w gospodarce w dwóch perspektywach. Tabela 58. Rozumienie innowacji, innowacyjności. Klienci IOB wprowadzanie do firmy rozwiązań, które pozwalają na jej rozwój; ulepszanie własnej organizacji poprzez wprowadzanie kaŝdych usprawnień; nowość, której wprowadzenie gwarantuje firmie rentowność; zakup nowych technologii; kaŝda nowość na rynku; wprowadzanie nowych produktów na rynek, modyfikowanie ich na potrzeby innych branŝ; przede wszystkim rozwiązania technologiczne (rzadziej procesowe, organizacyjne, marketingowe); szansa na dofinansowanie. Przedstawiciele IOB wprowadzanie do firmy rozwiązań, które są nowe w stosunku do rozwiązań stosowanych przez konkurencję; jakościowa zmiana w funkcjonowaniu firmy (produkt/ usługa/ proces, zarządzanie, organizacja, marketing); transponowanie nowych pomysłów do polskiej gospodarki; nowy pomysł, który przeszedł proces wdroŝeniowy i okazał się sukcesem rynkowym; ulepszenie istniejącego produktu/ usługi; innowacja = wdroŝenie. Pojęcie innowacyjności przez przedstawicieli IOB jest definiowane w sposób zbliŝony do definicji zawartej w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka, a zatem: INNOWACYJNOŚĆ to wdroŝenie nowości do praktyki gospodarczej: nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do produktu (towaru lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji. Innowacyjne rozwiązanie moŝe być wynikiem własnej działalności B+R przedsiębiorstwa, współpracy z innymi przedsiębiorstwami i instytucjami lub moŝe być wynikiem zakupu wiedzy w postaci niematerialnej lub materialnej 103. Respondenci podkreślają, Ŝe ich definicja innowacyjności bardzo często róŝni się od definicji tego pojęcia przez klientów ich instytucji (przedsiębiorcy, pomysłodawcy, naukowcy). Innowacyjność dla IOB jest ściśle związana z wdroŝeniem, innymi słowy tylko wtedy pomysł jest innowacyjny, jeśli 102 Z uwagi na poufność prowadzonych badań na potrzeby cytowania wybranych wypowiedzi uczestników indywidualnych wywiadów pogłębionych przyjęto kody odnoszące się do poszczególnych grup respondentów wraz z numerem ID odnoszącym się do cytowanego wywiadu. 103 Za: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka , Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, str. 6.

106 106 zostaje on wprowadzony na rynek, a następnie przez niego kupiony. Na ten element szczególnie zwracają uwagę przedstawiciele funduszy typu venture, seed czy anioły biznesu w ich definicji o innowacyjności rozwiązania świadczy przede wszystkim sukces na rynku. Z kolei przedstawiciele podmiotów uczestniczących w transferze technologii i świadczących usługi proinnowacyjne szczególnie podnoszą kwestię związaną z prowadzeniem badań nad pomysłem innowacyjnym, jako jeden z etapów jego wdroŝenia. Część badanych przychyla się do nieco bardziej miękkiej definicji innowacyjności w przedsiębiorstwie, wskazując, iŝ jest to zmiana w funkcjonowaniu firmy, dzięki której staje się ona konkurencyjna w swojej branŝy, nie wskazując na fakt, Ŝe wprowadzone usprawnienie jest naśladowcze. Innymi słowy, w definicji respondentów innowacyjne jest to, dzięki czemu przedsiębiorstwo staje się liderem w swojej branŝy i na obszarze swojego oddziaływania (czy to na poziomie gminy, czy to na poziomie województwa). Z kolei utwardzone rozumienie innowacji wskazuje, Ŝe innowacyjne przedsiębiorstwo to takie, które jest jej jedynym dysponentem na terenie kraju, kontynentu lub świata. Badania wykazują jednak, Ŝe rozumienie innowacji przez przedsiębiorców - klientów badanych instytucji jest nieco szersze i obejmuje ono kaŝde usprawnienie w firmie, dzięki któremu obserwuje się jej rozwój. Innowacją jest kaŝda nowość, czy to podpatrzona u konkurencji, czy to zakupiona nowoczesna technologia czy to samodzielnie wdroŝona, dzięki której dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa będzie przynosiło zyski i będzie rentowne. Przedstawiciele instytucji zwracają uwagę, Ŝe wśród duŝej grupy przedsiębiorców, szczególnie małych dominuje przekonanie, Ŝe innowacja moŝe być tylko technologiczna, a zatem dla nich niedostępna, bo jest związana z wysokimi kosztami wdroŝenia. Rozumienie to w ostatnim czasie istotnie się jednak zmienia, a właściciele firm, dzięki moŝliwościom uzyskania dofinansowania np. w ramach PO IG zauwaŝają, Ŝe to pojęcie jest szersze i obejmuje takŝe kwestie związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem, ulepszaniem metod produkcji, dystrybucji lub wspierania działalności w zakresie wyrobów i usług lub obejmujące np. wprowadzanie zmian w wyglądzie produktu, jego opakowaniu czy pozycjonowaniu. Dla przedsiębiorców lub pomysłodawców innowacją jest równieŝ kaŝdy nowy produkt lub usługa na rynku (nawet lokalnym). Atrybuty/ cechy są przypisywane innowacyjności przedstawiono na poniŝszym schemacie. Schemat 11. Cechy innowacyjności. innowacja Jak zatem wynika z powyŝszego schematu, innowacja wiąŝe się ze zmianą, innością, ale takŝe rozpatrywana jest w kontekście przedsiębiorstwa i wiąŝe się z działaniami, które najogólniej mówiąc wpływają na jego rozwój, poprzez zwiększanie rentowności, wydajności czy osiąganie załoŝonych celów.

107 107 Kolejnym wątkiem poruszanym w trakcie wywiadów była kwestia identyfikacji cech strukturalnych, które są skorelowane z orientacją na innowacje i gotowością do realizowania strategii rozwojowej opartej na innowacjach. Innymi słowy, chodziło o zidentyfikowanie tych cech przedsiębiorstw, które determinują postawy proinnowacyjne. Określenie zgeneralizowanych cech strukturalnych przedsiębiorstw okazało się bardzo trudne, gdyŝ innowacyjność w doświadczeniach respondentów występuje na tak wielu polach, Ŝe wskazywanie branŝ nieinnowacyjnych moŝe okazać się dla nich krzywdzące. Próba uporządkowania cech podmiotów innowacyjnych wiąŝe się zatem z pewnym uproszeniem i stereotypizowaniem. Przyjmując jednak ten kierunek moŝna powiedzieć, Ŝe podmioty innowacyjne to głównie firmy małe i średnie, nieco rzadziej mikro. Te ostatnie przede wszystkim są klientami funduszy typu seed oraz aniołów biznesu, które wspierają inwestycyjnie, a często takŝe organizacyjnie pomysłodawców w fazie zaląŝkowej przedsiębiorstwa. Wśród firm innowacyjnych z sektora MŚP dominują przedsiębiorstwa rodzinne lub spółki powstałe dzięki znajomościom zawartym na studiach. W przypadku tych pierwszych działania proinnowacyjne są podejmowane przede wszystkim w wyniku konieczności rynkowych i konkurencji, zaś w przypadku firm koleŝeńskich innowacyjność jest zwykle od początku wpisana w strategię funkcjonowania firmy na rynku, gdyŝ bardzo często wywodzą się one ze środowisk naukowych doktorantów lub ze środowisk absolwentów szkół wyŝszych. W tym przypadku innowacyjność jest świadoma. W przypadku firm rodzinnych mamy raczej do czynienia z działaniem biznesowym nakierowaniem na osiągnięcie lepszych wyników finansowych spółki i na poprawieniu jej rentowności, natomiast nie ma większego znaczenia czy podjęte usprawnienia mają charakter innowacyjny, czy teŝ nie, istotny jest bowiem efekt rynkowy. Jedną z przyczyn podejmowania działań innowacyjnych w ramach tego typu przedsiębiorstw są przepisy prawne, które wymuszają dostosowywanie procesów produkcji do nowych norm (np. związanych z ochroną środowiska). Czas funkcjonowania podmiotów innowacyjnych na rynku jest równieŝ zróŝnicowany i wynika z zadań realizowanych przez instytucje, które uczestniczyły w badaniu. O ile w przypadku funduszy typu venture, seed lub aniołów biznesu oraz instytucji świadczących innowacyjne usługi doradczoinformacyjne głównym klientem są przedstawiciele firm mikro oraz ci, którzy dopiero wchodzą na rynek, o tyle w przypadku izb gospodarczych czy podmiotów uczestniczących w transferze i świadczących usługi proinnowacyjne grupę klientów dominujących tworzą przedsiębiorstwa małe i średnie nieco dłuŝej funkcjonujące na rynku. Taki podział typów klientów wynika z zadań, jakie pełnią cztery typy instytucji, niemniej jednak pomysłodawcy projektów innowacyjnych, nie będący przedsiębiorcami są równieŝ klientami np. centrów transferu technologii, a średnie przedsiębiorstwa korzystają np. ze wsparcia inwestycyjnego funduszy typu venture. Warto dodać, Ŝe innowacjami interesują się głównie te przedsiębiorstwa, które funkcjonują kilka lat na rynku, które mają choćby częściowy kapitał na wdroŝenie innowacyjnego pomysłu, ale takŝe doświadczenie, rozumiane jako znajomość specyfiki branŝy, znajomości zagadnień formalno-prawno czy realiów organizacji. Podmioty innowacyjne próbowano równieŝ zdefiniować poprzez branŝe, ale jak juŝ wcześniej wspomniano respondenci bardzo często zaznaczali, Ŝe w kaŝdej z branŝ, nawet w tej, która jest powszechnie sytuowana w obszarze low economy moŝe pojawić się innowacyjny pomysł. Wśród branŝ innowacyjnych wskazywano przede wszystkim na: transport, elektronikę, e-usługi, IT, przetwórstwo, telekomunikację i nowoczesną telekomunikację bezprzewodową, kosmetykę, energetykę (w tym związaną z energią odnawialną), chemię, biotechnologię, odlewnictwo i maszyny rolnicze. Podkreślano, Ŝe największym potencjałem innowacyjnym charakteryzują się te obszary gospodarki, które wywodzą się z nauk matematyczno-przyrodniczych, a takŝe te, które wymagają ciągłego rozwoju, czy te które w produkcji uŝywają zaawansowanych technologii. Nie tylko strukturalne cechy przedsiębiorstw determinują przedsiębiorców do podejmowania działań proinnowacyjnych, ale takŝe ich miękkie atrybuty. Jeden z przedstawicieli instytucji uczestniczącej w transferze technologii i świadczącej usługi proinnowacyjnej zwrócił uwagę, Ŝe innowacyjne przedsiębiorstwo to suma inteligencji emocjonalnej, inteligencji intelektualnej oraz inteligencji politycznej [TT, ID3]. Idąc dalej, jedną z najwaŝniejszych cech takiej firmy jest kompetentna kadra kierownicza, której się chce, która poszukuje nowych rozwiązań, jest otwarta i ma duŝy potencjał. Taki podmiot określa się firmą o wysokiej kulturze innowacji [OD, ID5].

108 108 Kadra kierownicza innowacyjnych podmiotów głównie rekrutuje się ze środowiska nauki, ale takŝe z uczelni politechnicznych i przyrodniczych. Badania wśród przedstawicieli instytucji wspierających działania proinnowacyjne wykazują, Ŝe najczęściej występującą innowacją w polskiej gospodarce jest innowacja technologiczna. Wśród przedsiębiorców pokutuje wcześniej uŝywana definicja innowacji, sprowadzająca ją do innowacji technologicznej, polegającej na wdraŝaniu nowatorskich pomysłów naukowców do gospodarki. Obecnie funkcjonująca definicja innowacji istotnie poszerzyła te obszary, czego efektem jest zauwaŝalny wzrost liczby wdraŝanych innowacji organizacyjnych czy marketingowych. Coraz częściej przedsiębiorcy zaczynają dostrzegać moŝliwości wprowadzania usprawnień w funkcjonowaniu własnej firmy. Wśród badanych dominuje jednak opinia, Ŝe ciągle najczęściej występującą innowacją jest twarde rozwiązanie technologiczne, nieco rzadziej procesowe, związane z procesem produkcji. Niedocenianym sektorem gospodarki, w którym zauwaŝa się rosnący popyt na innowacje organizacyjne czy marketingowe jest sektor usług. W trakcie wywiadów poruszono równieŝ kwestię barier innowacyjności. Tu badani zwrócili uwagę na dwie podstawowe przeszkody stojące na drodze innowacyjnego rozwoju przedsiębiorstw i naleŝą do nich bariery mentalne oraz bariery finansowe. W przypadku tych pierwszych moŝna mówić o kilku aspektach. Po pierwsze, naukowcy poświęcają duŝo czasu i energii na przeprowadzenie badań i analiz dotyczących swojego nowatorskiego pomysłu i nie są jednak zainteresowani ich komercjalizacją. Z kolei fakt ten wynika z dwóch powodów: (1) uczelnie ciągle nie są prawnie i organizacyjnie wystarczająco przygotowane do komercjalizacji wyników badań, a (2) naukowcy obawiają się dzielić swoim pomysłem z inwestorem czy inną instytucją wspierającą transfer technologii do gospodarki. Po drugie, polscy przedsiębiorcy nie wykazują tzw. gotowości inwestycyjnej (ang. investment readiness), przejawiającą się w tym, Ŝe: 1. nie inwestują środków w nowe rozwiązania, są bardziej skłonni do tego, Ŝeby kupić nową technologię, niŝ opracować własną (być moŝe bardziej dopasowaną do potrzeb przedsiębiorstwa); 2. nie są zainteresowani finansowaniem lub współfinansowaniem wdroŝenia swoich pomysłów lub pomysłów innych pomysłodawców do gospodarki, co często wynika z braku wolnych środków na inwestycje, a pozyskanie dofinansowania z funduszy pomocowych zwykle wiąŝe się z koniecznością prefinansowania, z drugiej jednak strony nie mają świadomości potencjalnych korzyści; 3. w sytuacji rozmów z potencjalnym inwestorem obawiają się konieczności ujawnienia informacji dotyczących własnego przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkich informacji prawnych i finansowych (pokutuje syndrom gotówki wyciąganej z tylnej kieszeni spodni [IG, ID7]); 4. częstokroć mają zbyt daleko idące oczekiwania finansowe dotyczące odsprzedania inwestorom udziałów w firmie; 5. nie chcą ponosić ryzyka związanego z ewentualną klapą rynkową wdroŝonego pomysłu. Bariery finansowe wiąŝą się przede wszystkim z tym, o czym juŝ była częściowo mowa, iŝ polskie małe i średnie przedsiębiorstwa nie dysponują wolnymi środkami, które moŝna byłoby przeznaczyć na inwestycje. Pomimo istniejących moŝliwości uzyskania wsparcia w tym zakresie, przedsiębiorcy nie są w stanie zamrozić środków na czas realizacji inwestycji, do czasu, kiedy otrzymają zwrot z funduszy pomocowych. Po drugie, dostęp do środków publicznych i prywatnych przeznaczonych na inwestycje jest bardzo utrudniony, co z kolei jest związane z barierami kompetencyjnymi występującymi po stronie pomysłodawców/ przedsiębiorców. Wielość warunków, które naleŝy spełnić, aby otrzymać pomoc finansową jest częstokroć nie do spełnienia, zarówno jeśli chodzi o oczekiwania instytucji publicznych przyznających środki, jaki i inwestorów prywatnych (np. aniołów biznesu czy funduszy venture capital). Kolejną barierą innowacyjności polskich małych i średnich przedsiębiorstw jest brak lub niewystarczające kompetencje. Badani zwrócili uwagę na kilka aspektów, po pierwsze rynek edukacji nie odpowiada na potrzeby rynku pracy, co przejawia się w tym, Ŝe produkowani są absolwenci, których rynek pracy nie moŝe wchłonąć. Rynek edukacji skupia się na kształceniu studentów studiów humanistycznych, zamiast przenieść cięŝar na edukowanie w kierunkach matematyczno-przyrodnicznych, które niosą w sobie największy potencjał innowacyjny. Po drugie, jeśli dochodzi do kontaktu pomysłodawcy/ przedsiębiorcy z potencjalnym inwestorem bardzo często

109 109 pojawiają się problemy wynikające z braku kompetencji marketingowych projektodawców, przejawiające się przede wszystkim w tym, Ŝe (1) skupiają się oni na omawianiu zbędnych szczegółów prezentowanego pomysłu, zamiast w kilku prostych zdaniach przedstawić jego sens, (2) projekt omawiają przez jego szczegóły techniczno-technologiczne, zamiast wskazywać na potrzeby rynku w tym zakresie i oczekiwany popyt, (3) nie potrafią opracowywać biznesplanów, które ukazują potencjalne moŝliwości ze wdroŝenia projektu płynące dla inwestora. Badani wskazali jeszcze na inne bariery innowacyjności w polskiej gospodarce, do których naleŝą: informacyjne, brak ustrukturyzowanej informacji o moŝliwościach pozyskania środków na inwestycje, aktualnie źródła są na tyle rozproszone, Ŝe niejednokrotnie zniechęcają do dalszych poszukiwań, wiele stron internetowych jest nieaktualnych, co wynika z faktu zakończenia projektu unijnego i braku jego dalszego finansowania; kadrowe, pracownicy i kadra zarządzająca przedsiębiorstwem skupia się na bieŝących obowiązkach, nie ma więc czasu na to, aby poświecić się projektowaniu nowych rozwiązań (skoro aktualnie stosowane pozwalają firmie funkcjonować), nie prowadzi się badań czy analiz, które określiłyby poŝądane usprawnienia w przedsiębiorstwie, a nawet spotkań z pracownikami, którzy z własnych doświadczeń mogliby wskazać na konieczne zmiany; rynkowe, polegające na tym, Ŝe przedsiębiorcy nie znajdują uzasadnień do wprowadzania innowacji do gospodarki, gdyŝ rynki lokalne są często na tyle duŝe, Ŝe i tak wchłoną usługi czy produkty produkowane w oparciu o istniejący standard. Przedstawiciele funduszy venture capital, seed capital i anioły biznesu zwrócili uwagę na jeszcze jedną barierę stojącą na drodze innowacyjności, a mianowicie na trudności w dostępie do dobrych, nowatorskich pomysłów, które z sukcesem moŝna byłoby wdroŝyć do gospodarki. Wśród badanych dominuje przekonanie, Ŝe polska gospodarka jest pełna innowacyjnych projektów, jednakŝe potencjalni inwestorzy nie mają do nich dostępu. Fakt ten wynika z pewnością z przeszkód, o których była mowa powyŝej, np. mentalnych czy informacyjnych. PoniŜszy schemat prezentuje największe bariery innowacyjności w polskiej gospodarce w opinii badanych przedstawicieli instytucji wspierających działania proinnowacyjne. Schemat 12. Bariery innowacyjności. Bariery innowacyjności

110 Specyfika regionalna i subregionalna Kolejnym wątkiem poruszonym w badaniach była kwestia zidentyfikowania regionalnych i subregionalnych specyfik w województwie mazowieckim w kontekście szans na rozwój gospodarki innowacyjnej, ale takŝe w kontekście ukierunkowania oferty MSODI w zakresie informacji i doradztwa. Wiedza na temat specyfiki innowacyjnego rozwoju poszczególnych podregionów Mazowsza przedstawicieli badanych instytucji jest nikła, a wynika to z dwóch podwodów. Po pierwsze, wszystkie podmioty, które brały udział w badaniu zlokalizowane są w Warszawie i mają bardzo ograniczone kontakty z projektodawcami z województwa mazowieckiego. Doświadczenia ze współpracy z przedsiębiorcami z innych podregionów niŝ podregion m. Warszawy są na tyle ubogie, Ŝe respondenci nie potrafili wyraźnie wskazać na specyfikę innych obszarów. Po drugie zaś, brak jest spektakularnych projektów innowacyjnych z terenu województwa, spoza stolicy lub spoza aglomeracji warszawskiej. Badani nie potrafili więc wskazać na te elementy oferty MSODI, które powinny być specjalnie dedykowane przedsiębiorcom z poszczególnych podregionów Mazowsza. Warszawa, jako stolica kraju i stolica Mazowsza zdecydowanie dominuje nad pozostałym obszarem województwa w zakresie innowacji, i to z uwagi na skupienie na tym terenie jednostek badawczo-rozwojowych, uczelni, administracji państwowej, jak i to z uwagi na drenowanie innych podregionów pod względem kompetentnej kadry i innowacyjnych przedsiębiorstw przez stolicę. Według badanych mapa innowacyjności w województwie wskazuje, Ŝe 70-80%, a nawet 95% tego potencjału zlokalizowanego jest na terenie Warszawy i okolic, zaś pozostała część w pozostałych podregionach. Wysokim potencjałem innowacyjnym charakteryzują się gminy pierścieniowo otaczające stolicę, tworząc aglomerację warszawską. Pojawiły się głosy mówiące o tym, Ŝe Warszawa wraz otaczającymi ją gminami zajmuje się głównie innowacjami z obszaru nowych technologii (IT i telekomunikacji oraz telekomunikacji mobilnej). Na terenie województwa mazowieckiego znajdują się jednak ośrodki, które z uwagi na lokalizację na tym terenie (1) duŝych, potencjalnie innowacyjnych przedsiębiorstw oraz (2) szkół wyŝszych i JBR pozytywnie wyróŝniają się na tle innych obszarów Mazowsza. NaleŜą do nich Płock z przemysłem chemicznym i paliwowym (PKN Orlen), Radom z przemysłem maszynowym, spoŝywczym czy skórzanym oraz Ciechanów z przemysłem przetwórczym, rolno-spoŝywczym i maszynowym. Wschodnia część Mazowsza została określona przez respondentów jako najmniej innowacyjna, o najmniejszym potencjale rozwoju z uwagi na bardzo niskie zurbanizowanie tych obszarów oraz specyficzną wschodnią mentalność, mniej skłonną do przedsiębiorczości. Zdaniem badanych na tych terenach innowacyjna praca u podstaw powinna być zdecydowanie bardziej wytęŝona, niŝ na pozostałych obszarach województwa. Badani zwrócili uwagę, Ŝe postawy proinnowacyjne skupiają się wokół szkół wyŝszych i one stanowią punkt wyjścia do prowadzenia działań wspierających przedsiębiorców i innowacyjność w ogóle. Istotnym elementem innowacyjności w podregionach jest stopień ich zurbanizowania nie ma innowacyjności bez urbanizacji [OD, ID8]. Jednym z wątków rozmów z przedstawicielami instytucji wspierających MŚP w rozwoju proinnowacyjnym była kwestia poziomu zainteresowania strategiami kooperacyjnymi i ewentualnego potencjału konsorcjalnego. Badania wskazują, Ŝe bardzo często inicjatywy klastrowe leŝą po stronie instytucji otoczenia biznesu, gdyŝ to one mają ku temu warunki zarówno organizacyjne (w tym finansowe), jak i merytoryczne. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe klastry, w opinii znacznej części badanych są szansą na pozyskanie środków publicznych (w tym funduszy unijnych) i są traktowane instrumentalnie po zakończeniu finansowania klaster pozostaje na papierze, nie odnotowując Ŝadnych aktywności. Na terenie województwa mazowieckiego powstają inicjatywy klastrowe, jednakŝe są one krótkotrwałe. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest wcześniej wspomniany problem finansowania, ale główną przeszkodą w tworzeniu pręŝnych klastrów są bariery mentalne, kulturowe, informacyjne. Badani zwrócili m.in. na następujące powody niskiej aktywności klastrowej mazowieckich przedsiębiorców: brak zaufania/ niewystarczające zaufanie wzajemne przedsiębiorców; tradycyjne myślenie o własności, niezaleŝności, autonomii wykluczające w praktyce szereg form współpracy (np. dąŝenie do fuzji, dąŝenie do znalezienia inwestora); brak dostatecznej wiedzy na temat istniejących forów współpracy;

111 111 niewystarczająca ilość informacji nt. moŝliwych form współpracy; wielu przedsiębiorców nie dostrzega Ŝadnych konkretnych korzyści ze współpracy; brak przekonujących dla przedsiębiorców rozwiązań prawnych dyscyplinujących współpracę i zabezpieczających przed ryzykiem strat spowodowanych nieuczciwością bądź nierzetelnością biznesową potencjalnych partnerów kooperantów; wymuszona przez trudną sytuację ekonomiczną wielu przedsiębiorstw orientacja na sprawy bieŝące (na firmowe tu i teraz ) powoduje, Ŝe ewentualne inicjatywy i działania kooperacyjne są przekładane w czasie, odwlekane; z punktu widzenia mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw zaangaŝowanie we współpracę z duŝymi podmiotami traktowane jest jako zagroŝenie dla własnej autonomii; liderzy branŝowi nie są zainteresowani współpracą z mniejszymi podmiotami, gdyŝ zyskują na niej relatywnie mało; współpraca małych i średnich podmiotów (przybierająca np. postać tworzenia ramowych konsorcjów) wymagała by zróŝnicowania i komplementarności ich potencjałów/ kompetencji, zazwyczaj jednak te potencjały/ kompetencje są podobne, nie występuje więc efekt synergii, proste złoŝenie potencjałów nie tworzy nowej jakości; współpraca z instytucjami B+R niesie ze sobą duŝe ryzyko oferowane przez nich innowacyjne rozwiązania nie są praktycznie przetestowane na rynku. Część badanych uznała, Ŝe polskie przedsiębiorstwa nie są jeszcze mentalnie przygotowane na wspólne działania w ramach tak rozumianej sieci współpracy, jednakŝe praca podejmowana przez instytucje otoczenia biznesu ma przyczynić się do przygotowania odpowiedniego podłoŝa do takiej kooperacji Zadania IOB Kolejna część wywiadu nakierowana była na zidentyfikowanie oferty badanych podmiotów w kontekście pól nakładania się versus komplementarności tej oferty z ofertami innych podmiotów z otoczenia biznesowego, a takŝe luk w ofertach wynikających z niemoŝności ich wypełnienia z uwagi na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Typologia grup badanych respondentów determinuje zadania, które realizują. I tak, innowacyjne ośrodki doradczo-informacyjne ofertę mają bardzo zróŝnicowaną i elastyczną. Obszar doradztwa obejmuje doradztwo m.in. w zakresie klastrów, opracowywania strategii nowych inicjatyw współpracy, obszaru zamówień publicznych czy wspomagania procesów organizacji, ale takŝe inne, mniej innowacyjne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, środków unijnych, moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych. Część z badanych podmiotów pełni równieŝ rolę ośrodka w ramach Krajowego Systemu Usług (KSU) lub Krajowej Sieci Innowacji (KSI). Z kolei izby gospodarczo-handlowe w ramach realizacji usług innowacyjnych oferują audyty technologiczne, doradztwo w zakresie innowacji procesowych, prowadzą równieŝ spotkania członków, podczas których na zasadzie burzy mózgów podejmuje się inicjatyw proinnowacyjne. Instytucje tego typu podejmują równieŝ działania lobbingowe, opiniują projekty ustaw i reprezentują interesy swoich członków. Instytucje zajmujące się transferem technologii i świadczące usługi proinnowacyjne są (z załoŝenia) łącznikiem pomiędzy nauką a gospodarką, wspierają naukowców w prowadzeniu badań nad projektami, aby w dalszym etapie nawiązać współpracę z biznesem. Jednostki tego typu, które wzięły udział w badaniu zajmują się takŝe nawiązywaniem kontaktów międzynarodowych z instytucjami otoczenia biznesu, ale takŝe z jednostkami badawczo-rozwojowymi i uczelniami (takŝe w zakresie stypendiów dla naukowców), przygotowują opinie o technologiach, poszukują ekspertów i fachowców, udostępniają laboratoria i są szeroką platformą kontaktową pomiędzy nauką a biznesem (w tym m.in. organizują multidyscyplinarne prace badawczo-rozwojowe). Fundusze inwestycyjne oraz sieci aniołów biznesu przede wszystkim wspierają przedsięwzięcia i pomysły innowacyjne we wczesnej fazie rozwoju, pełnią rolę mentora i negocjatora warunków inwestycyjnych. Instytucje tego typu oferują wsparcie w budowie bazy kontaktów i nawiązywaniu relacji z kluczowymi partnerami, wsparcie w budowie i realizacji strategii, pomoc w pozyskaniu posiadającej odpowiednie kwalifikacje kadry, pomoc prawną oraz przygotowują korzystne dla obu stron wyjście z inwestycji. Część z badanych funduszy i sieci inwestycyjnych zajmuje się równieŝ szeroko rozumianą promocją inwestowania w pomysły innowacyjne.

112 112 Zdecydowana większość badanych instytucji, bez względu na typ organizuje konferencje, szkolenia czy warsztaty dla przedsiębiorców, zajmuje się promocją inicjatyw nakierowanych na rozwój sektora MŚP w zakresie innowacji, część działań podejmowanych jest w ramach środków unijnych uzyskanych z PO IG. Część innowacyjnych ośrodków informacyjno-doradczych wskazuje na chęć rozszerzenia swojej oferty w odpowiedzi na potrzeby przedsiębiorców. Poszerzenie oferty mogłoby dotyczyć następujących elementów: inkubacja i preinkubacja, doradztwo w zakresie innowacji, w tym: ocena pomysłów przy pełnym wsparciu ekspertów w zakresie wdraŝania innowacji, doradztwo w ocenie ryzyka i działalności firmy, inwestowanie w nowe innowacyjne spółki. Z kolei, w przypadku podmiotów uczestniczących w transferze technologii i świadczących usługi proinnowacyjne elementem dodatkowym w ofercie mogłoby być utworzenie sieci ośrodków wspierających transfer technologii w mniejszych miastach. Przedstawiciele instytucji tego typu upatrują równieŝ swoją nową rolę jako łącznik pomiędzy samorządem a uczelniami na bazie potrzeb gospodarki. Jeśli zaś chodzi o ofertę funduszy inwestycyjnych to moŝna byłoby ją wzbogacić o nowe formy pozyskiwania innowacyjnych projektów poprzez (1) utworzenie elitarnego klubu dla przedsiębiorców, którzy odnieśli sukces lub którzy mają innowacyjne pomysły, grupującego takŝe inwestorów lub poprzez (2) zwiększenie puli środków inwestycyjnych poprzez ograniczenie barier prawnych 104. Na przeszkodzie rozwijania oferty badanych podmiotów stoją przede wszystkim kwestie finansowe. Na przykład, przedstawiciele innowacyjnych ośrodków doradczo-informacyjnych część swoich zadań realizuje w ramach finansowania ze środków unijnych, stąd te działania mają charakter czasowy i zwykle, z uwagi na brak funduszy nie są kontynuowane. Kolejne konkursy w ramach naborów wniosków narzucają inne obszary, w ramach których umoŝliwia się uzyskanie wsparcia, zatem poprzednie działania zostają przerwane i rozpoczyna się nowe. Istotną barierą w tworzeniu kompleksowej oferty jest więc brak ciągłości funkcjonowania tego ośrodków. Część podmiotów, w tym fundusze inwestycyjne i instytucje uczestniczące w transferze technologii nie moŝe w pełni realizować doradztwa w zakresie innowacji z uwagi na konieczność uzyskania płatnego wsparcia ekspertów. Badani, wszystkich typów instytucji zwracali równieŝ uwagę na kwestie kadrowe, a właściwie jej niewystarczającą liczbę uniemoŝliwiającą podejmowanie kroków w poszerzeniu ofert podmiotu. Istotnym problemem, zgłaszanym przede wszystkim przez przedstawicieli instytucji uczestniczących w transferze technologii są teŝ trudności w dostępie do specjalistów bardzo wąskich dziedzin nauki i gospodarki, ale takŝe prawa. W przypadku tej grupy podmiotów utrudnieniem w podejmowaniu szybkich decyzji związanych z chęcią odpowiedzenia na potrzeby klientów (przedsiębiorców, naukowców) są bariery administracyjno-prawne i biurokracja wynikające z funkcjonowania placówki w ramach uczelni, które charakteryzują się Ŝmudnym procesem decyzyjnym. Nie bez znaczenia dla rozwijania oferty usług proinnowacyjnych są takŝe kwestie lokalowe, bowiem często tego typu instytucje posiadają swoje siedziby w biurowcach, w których zlokalizowanych jest wiele instytucji i nie ma moŝliwości uzyskania dodatkowych pomieszczeń, zaś nawet jeśli takie są ich najem wiąŝe się dodatkowymi kosztami. 104 Sygnalizowany problem dotyczy instytucji państwowej Krajowego Funduszu Kapitałowego, który funkcjonuje w oparciu o Ustawę z dnia 4 marca 2005 roku o Krajowym Funduszu Kapitałowym oraz zasady udzielania wsparcia, które określa Rozporządzenie z dn. 15 czerwca 2007 w sprawie wsparcia finansowego udzielanego przez Krajowy Fundusz Kapitałowy. [Łączna wartość środków funduszy kapitałowych korzystających ze wsparcia finansowego ze środków publicznych w ramach działań realizowanych z wykorzystaniem kapitału podwyŝszonego ryzyka zaangaŝowanych w tego samego przedsiębiorcę oraz jednostki z nim powiązane w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, z późn. zm.5),nie moŝe przekroczyć kwoty stanowiącej równowartość w złotych polskich kwoty euro według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia poprzedzającego dzień podpisania umowy inwestycyjnej pomiędzy funduszem kapitałowym i przedsiębiorcą., tamŝe, 2, ust. 4 Ustawy].

113 Komunikacja z rynkiem Wszystkie badane podmioty korzystają z podstawowych narzędzi informacji w swoich działaniach w zakresie innowacji, wykorzystując do tego głównie Internet i własną stronę internetową, zawierającą takie elementy komunikacji z klientem jak: przygotowywanie newslettera dla subskrybentów dostarczającego wiadomości branŝowe z wielu źródeł polskich i zagranicznych, formularz kontaktu, bieŝące aktualizowanie. Częstokroć projekty, które są finansowane ze środków unijnych i które są prowadzone przez badane podmioty mają swoje własne strony internetowe. Mają miejsce więc i takie przypadki, w których jeden podmiot administruje kilkoma projektami i kilkoma stronami www. Odrębnym tematem jest juŝ kilkakrotnie sygnalizowana kwestia zakończonych projektów unijnych, po których w Internecie zostają niezamknięte i nieaktualizowane strony internetowe, co niejednokrotnie internautów poszukujących wsparcia - wprowadza w błąd i powoduje chaos informacyjny. Internet, w opinii przedstawicieli funduszy inwestycyjnych rozumiany jako strona internetowa i moŝliwość wysłania formularza kontaktowego nie sprawdza się w ich przypadku, bowiem zdecydowana większość pomysłów inwestycyjnych skierowana do tego typu instytucji za pośrednictwem a jest chybionych. Pozyskiwanie projektów innowacyjnych wymaga innej - osobistej formy kontaktu pomiędzy inwestorem a pomysłodawcą. Efektywną formą wsparcia w komunikacji z rynkiem jest system relacji z klientem, czyli zestaw narzędzi i procedur waŝnych w zarządzaniu kontaktami z klientami (CRM) dwie spośród badanych instytucji wykorzystują taką metodę: jeden z podmiotów świadczących innowacyjne usługi doradczo-informacyjne oraz instytucja uczestnicząca w transferze technologii. CRM-y te opierają się na systemach baz danych i systemach informatycznych. Przedstawiciele podmiotów wspierających działalność proinnowacyjną biorą udział w targach, konferencjach lub organizują je sami, prowadzą warsztaty i seminaria traktując te formy uczestnictwa na rynku jako własną promocję. Interesującą formą komunikowania o sobie są np. aranŝowane spotkania ludzi świata nauki i świata biznesu, np. w formule cyklicznych podwieczorków dla zainteresowanych (przykład działań podejmowanych przez jeden z podmiotów uczestniczących w transferze technologii i oferujących usługi proinnowacyjne). Podczas takich spotkań prezentowane są przykłady innowacyjnych rozwiązań, które odniosły sukces na rynku warto dodać, iŝ w opinii badanych jest to jedna z najefektywniejszych form budowania postaw proinnowacyjnych. O ile pozwalają na to środki finansowe - czasem jest to jedno obowiązkowych zadań realizowanych w ramach projekty unijnego - wykorzystuje się równieŝ reklamę ATL włączając w nią prasę, telewizję i radio (np. uczelniane) do informowania o aktualnych działaniach podmiotu. Popularną formą promocji są takŝe reklamowe działania typu BTL, wykorzystujące plakaty, a nawet citylighty czy billboardy. Jednym z waŝniejszych sposobów informowania o działalności podmiotu jest współpraca z innymi instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami badawczo-rozwojowymi taka kooperacja w formie poczty pantoflowej przynosi najlepsze efekty. Dobrymi partnerami w kontaktach z przedsiębiorcami i projektodawcami są takŝe administracja państwowa, jednostki samorządu terytorialnego (np. wspominane Województwo Mazowieckie) oraz środowisko biznesu. Badania wykazują, Ŝe oferta podmiotów świadczących usługi informacyjno-doradcze w zakresie innowacji oraz izb gospodarczo-handlowych i stowarzyszeń jest znajdywana przez jej adresatów znacznie częściej niŝ w przypadku oferty instytucji podmiotów uczestniczących w transferze technologii i funduszy inwestycyjnych. Dwie ostatnie grupy podmiotów często samodzielnie wyszukują potencjalnych klientów, rekrutowanych ze środowiska nauki czy biznesu Potrzeby podmiotów zorientowanych na gospodarkę innowacyjną Jednym z tematów podejmowanych w ramach indywidualnych wywiadów pogłębionych była kwestia potrzeb podmiotów zorientowanych na gospodarkę innowacyjną, zapotrzebowania na wsparcie kierowane do instytucji otoczenia biznesu oraz wspierania w tym zakresie przedsiębiorców i pomysłodawców. Badania wykazują (pomimo róŝnych zadań, które realizują) zapotrzebowanie na wsparcie w zakresie działań innowacyjnych tych dwóch grup podmiotów jest częściowo zbieŝne.

114 114 Przedstawiciele badanych instytucji, niezaleŝnie od typu za jedną z podstawowych potrzeb w zakresie prowadzonej działalności proinnowacyjnej w zasadzie jednogłośnie uznali zintegrowaną i rzetelną informację, która powinna obejmować kilka obszarów tematycznych: bazę działań i inicjatyw podejmowanych przez podmioty zorientowane na gospodarkę innowacyjną, obecnie podejmowane działania są rozproszone i nieskoordynowane, duŝa część zadań IOB nakłada się na siebie, a oczekuje się przenikania i uzupełniania się podejmowanych działań, tak aby jak najpełniej odpowiadać na potrzeby gospodarki; bazę danych zasobów innowacyjnych z róŝnych branŝ, która będzie gromadziła innowacyjne rozwiązania z całego świata na potrzeby: (1) sprawdzenia, czy polski innowacyjny pomysł nie ma juŝ swojego odpowiednika zagranicą oraz (2) jako źródło inspiracji dla potencjalnych projektodawców; informację nt. moŝliwości uzyskania dofinansowania na realizację własnego projektu obecnie tych danych poszukuje się w kilku źródłach (resorty, fundusze, itd.), co znacznie utrudnia sprawne działanie. Badane podmioty oczekują takŝe wsparcia w koordynowaniu działań podejmowanych wspólnie na arenie międzynarodowej. Ciekawą i poŝądaną platformą wymiany doświadczeń są spotkania z ekspertami, roboczo nazwane przez jednego z badanych Piątkami z innowacją. Badani powołują się na przykład dobrej praktyki jaką jest inicjatywa Aula Polska 105. Potrzeby podmiotów zorientowanych na gospodarkę innowacyjną skupiają się równieŝ na promowaniu ich działań i uświadamianiu przedsiębiorcom zysków płynących w dąŝeniu do innowacyjnego rozwoju. Z kolei przedstawiciele podmiotów uczestniczących w transferze technologii oraz funduszy inwestycyjnych zwracają uwagę na potrzeby w zakresie poszukiwania dróg dotarcia do pomysłów innowacyjnych i potencjalnych innowatorów. W opinii przedstawicieli badanych podmiotów przedsiębiorcy zorientowani na gospodarkę innowacyjną, podobnie jak oni sami, oczekują przede wszystkim kompleksowej i rzeczowej informacji. Respondenci wskazują, Ŝe wiedza ich klientów na temat moŝliwości wsparcia innowacyjności jest bardzo niska. Z drugiej strony badani dostrzegają fakt, Ŝe ci przedsiębiorcy którzy są bardzo zorientowani na innowacyjny rozwój swojej firmy lub na uzyskanie przez projektodawcę wsparcia w zakresie wdroŝenia pomysłu, dotrą do odpowiedniej instytucji. Problemem są nieskoordynowane próby pozyskania informacji na temat innowacyjności przez przedsiębiorstwa, które skupione są głównie na bieŝącym funkcjonowaniu i nie dysponują wystarczająco kompetentną i wolną od innych obowiązków kadrą, która owe wysiłki mogłaby podjąć. W tym kontekście, oferta ośrodków doradczo-informacyjnych w zakresie innowacji powinna być moŝliwie jak najbardziej kompleksowa, powinna obejmować równieŝ takie elementy jak pomoc w zalezieniu kooperanta/ partnera/ inwestora czy doradztwo inwestycyjne. Niska świadomość przedsiębiorców dotycząca nie tylko oferowanego przez wyspecjalizowane instytucje wsparcia w zakresie rozwoju innowacyjnego, ale takŝe korzyści płynących z poszukiwania nowych rozwiązań (takie jak np. wzrost konkurencyjności firmy) wskazuje na konieczną promocję innowacji w ogóle. Takie działania naleŝy podejmować przede wszystkim poprzez pokazywanie dobrych praktyk, produktów, usług czy rozwiązań, które dzięki otrzymanej pomocy ze strony IOB i innych podmiotów odniosły sukces na rynku. Badani zwrócili uwagę na konieczność odchodzenia od licznie organizowanych konferencji na rzecz praktycznych działań edukacyjnych skierowanych do przedsiębiorców, takich jak szkolenia i warsztaty z udziałem wybitnych praktyków, przede wszystkim ze świata biznesu Analiza współpracy z MSODI Ostatnia cześć wywiadu poświęcona była kwestii współpracy badanych podmiotów z przyszłą Mazowiecką Siecią Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji i nakierowana była na dwa obszary poznawcze: (1) identyfikacja współpracy i jej zasady oraz (2) identyfikacja potencjalnych partnerów przyszłej Sieci. Z racji nie określonej na czas realizacji badań koncepcji 105 Aula Polska to inicjatywa społeczna, której celem jest podnoszenie stanu wiedzy o tworzeniu przedsięwzięć technologicznych, networking, tworzenie społeczności (Aula, TechAula, KreoAula), podniesienie ilości i jakości działań startupów w Polsce. Cel ten jest realizowany od 2007 roku poprzez organizowanie spotkań, edukację młodych przedsiębiorców, pomoc w pozyskiwaniu funduszy unijnych, kontaktowanie przedsiębiorców z inwestorami, budowanie archiwum wiedzy. Więcej:

115 115 organizacyjnej MSODI, część rozmówców wyraŝała obawy związane z temporalnością Sieci, odwołując się do swoich obserwacji na temat funkcjonowania podobnych inicjatyw, które z racji braku dywersyfikacji źródeł finansowana okazywały się krótkotrwałym tworem. Wielość ośrodków doradczo-informacyjnych (niekoniecznie sfokusowanych na obszar innowacji) moŝe teŝ powodować multiplikowanie tej samej oferty skierowanej do sektora MŚP oraz innych podmiotów zorientowanych na gospodarkę innowacyjną, dlatego, w opinii badanych naleŝy dołoŝyć wszelkich starań, aby opracowana oferta MSODI była komplementarna wobec ofert innych instytucji tego typu. Kolejną kwestią artykułowaną przez respondentów jest z uwagi na funkcjonowanie Sieci w ramach struktur Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego lub pod jego skrzydłami moŝliwość zbiurokratyzowania MSODI, ograniczając jej efektywne działanie. Rozliczana sprawozdawczość Ośrodków moŝe przyczynić się do skupienia uwagi doradców na aspektach ilościowych, zamiast na jakościowych. Badani przywoływali przykłady zupełnie nieinnowacyjnych projektów finansowanych w ramach PO IG, które uzyskały wsparcie jedynie dlatego, Ŝe spełniały warunki formalne, a innowacyjność projektu była jedynie zgrabnie opisana. Inicjatywa Województwa Mazowieckiego związana z powołaniem MSODI spotkała się, w zdecydowanej większości z duŝym zainteresowaniem, a nawet entuzjazmem. Badani dostrzegają bowiem konieczność zintensyfikowania działań proinnowacyjnych nie tylko na obszarze Mazowsza, ale takŝe na terenie kraju. Nie ukrywany był równieŝ fakt upatrywania korzyści związanych z utworzeniem mazowieckiej Sieci płynących dla IOB. Jeden z rozmówców wskazał, Ŝe usieciowienie instytucji otoczenia biznesu wzmacnia efekty działań proinnowacyjnych [TT, ID1]. Rola MSODI na terenie województwa mazowieckiego jest widziana róŝnorako: 1. jako pośrednik pomiędzy sektorem MŚP a specjalistycznymi IOB i JBR, który kieruje przedsiębiorców do bardziej wyspecjalizowanych instytucji zajmujących się określoną branŝą czy tematyką wsparcia; w tym kontekście działania MSODI powinny skupiać się m.in. na budowaniu baz instytucji specjalistycznych, kierowaniu do innych, bardziej wyspecjalizowanych ośrodków, budowaniu baz ekspertyz i wydanych opinii, prowadzeniu biblioteki, w tym takŝe na temat własności intelektualnej i znaków towarowych; 2. jako ognisko wiedzy merytorycznej, skupiające konsultantów praktyków, którzy informują i doradzają przedsiębiorcom w pierwszym etapie poszukiwania nowych rozwiązań biznesowych, w działaniach proinnowacyjnych, w poszukiwaniu środków finansowych na wdroŝenie pomysłu innowacyjnego, wstępnie oceniających pomysły wskazując na ich potencjalne powodzenie na rynku lub w organizacji, itd.; ognisko wiedzy merytorycznej ma skupiać się na przekazywaniu wiedzy praktycznej, działania MSODI w tym kontekście powinny skupiać się na pierwszej, rzetelnej ocenie projektów innowacyjnych na potrzeby skierowania ich do odpowiednich JBR lub funduszy inwestycyjnych, a takŝe na doradztwie marketingowo-biznesowym, szkoleniach w zakresie opracowywania biznes planów, wspólnej promocji oraz moŝliwości finansowania projektów; 3. jako omnibus, skupiający specjalistów z wielu dziedzin, którzy w pełni odpowiedzą na zapotrzebowanie przedsiębiorców działających w ramach róŝnych branŝ i bezpośrednio wskaŝą dalsze kroki działań, wesprą przedsiębiorców i projektodawców w prowadzeniu negocjacji z inwestorem, ułatwią opracowanie prototypów, czy pomogą w aplikowaniu o środki w ramach funduszy strukturalnych przeznaczonych na innowacje. NiezaleŜnie od roli jaką będzie pełniło MSODI jednym z oczekiwanych działań podejmowanych przez Sieć powinna być takŝe promocja i rozpowszechnianie działań innych IOB i JBR (wzajemne linkowanie oraz wsparcie w dotarciu do innowacyjnych przedsiębiorstw, które wymagają pomocy ze strony bardziej wyspecjalizowanych podmiotów). Badane podmioty wyraŝają wolę wsparcia MSODI, zarówno na etapie tworzenia Sieci, jak i w ramach jej bieŝącego funkcjonowania. I tak, pomoc obejmująca fazę przygotowania mazowieckiej Sieci dotyczy: udostępnienia lokali na potrzeby Sieci na terenie sześciu podregionów województwa mazowieckiego będących w dyspozycji jednego z badanych podmiotów [TT, ID2];

116 116 moŝliwości pełnienia roli ośrodka Sieci w ramach obecnych struktur - dzięki bogatym doświadczeniom gwarantuje się kompleksowość obsługi [OD, ID17]; przeszkolenia doradców MSODI [OD, ID14]; zdefiniowania oczekiwań dot. poszukiwanych projektów do wsparcia inwestycyjnego [VC, ID9]. Z kolei, w ramach funkcjonowania MSODI badane podmioty zaoferowały swoją pomoc w następujących obszarach: promocja nakierowana na zwiększanie uczestnictwa w szkoleniach/ warsztatach organizowanych przez MSODI poprzez dostęp do szerokiego grona przedsiębiorców [OD, ID17]; pomoc w nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych, takŝe na potrzeby spinania wspólnych projektów [OD, ID14]; pełnienie roli merytorysty/ konsultanta w przypadku konieczności uzyskania opinii eksperckich wysoko wyspecjalizowanych z uwagi na branŝę w przypadku instytucji wyspecjalizowanych [np. IG, ID15]; o ile jest taka potrzeba rozwijanie i włączanie przedsiębiorców w regionalne sieci klastrów [OD, ID5]; stworzenie zespołu ekspertów w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia inwestycyjnego na rozwój produktów innowacyjnych [VC, ID20]; prowadzenie warsztatów związanych z przygotowywaniem projektów innowacyjnych i kierowaniem ich do funduszy inwestycyjnych [VC, ID20]; wskazywanie potencjalnych inwestorów [VC, ID20]. W opinii badanych, efektywne działanie MSODI jest uzaleŝnione od kilku elementów: naleŝy zapewnić konieczność stałego i niezagroŝonego od politycznych uwarunkowań finansowania MSODI (vide złe przykłady instytucji powstałych na bazie projektów unijnych); naleŝy zapewnić wykwalifikowaną i doświadczoną w praktyce kadrę konsultantów; naleŝy przeznaczyć duŝą pulę środków na promocję MSODI, ale takŝe promocję partnerów Sieci; naleŝy opracować efektywny system CRM; celem uniknięcia sprowadzenia MSODI do standardowego ośrodka doradczo-informacyjnego naleŝy dokładnie zdefiniować termin innowacja/ innowacyjność i na bazie tej definicji kwalifikować klientów do dalszej obsługi w zakresie innowacji; powinno zagwarantować się powołanie nadrzędnej, ale takŝe decyzyjnej jednostki nad Siecią, która mogłaby pełnić rolę ambasadora MSODI. Jeden z przedstawicieli instytucji typu Business Angels wyraził opinię, iŝ od tego, czy MSODI będzie mogło wejść na rynek kapitałowo będzie zaleŝało jego efektywne działanie. Wypowiedzi uczestników badań wskazują, iŝ Sieć naleŝy tworzyć w oparciu o następujących partnerów: IOB, w tym fundusze inwestycje, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie, ze szczególnym uwzględnieniem uczelni technicznych; biznes uczestniczący w rozwoju innowacyjności, biznes, który odniósł sukces rynkowy, organizacje pozarządowe związane z obszarem gospodarki innowacyjnej. Adresatem działań MSODI powinni być przede wszystkim przedsiębiorcy z sektora MŚP poszukujący rozwiązań innowacyjnych, ale takŝe ci, którzy nie mają świadomości korzyści płynących z wprowadzania innowacji do gospodarki.

117 4. PODSUMOWANIE 117 W niniejszej części raportu zebrano najwaŝniejsze fakty i konkluzje wynikające z przeprowadzonych badań i analiz, które mogą mieć wpływ na ostateczną koncepcję MSODI. Podsumowanie obejmuje najwaŝniejsze wnioski z diagnozy potrzeb informacyjno-doradczych sektora MŚP oraz podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności, z diagnozy dostępnych źródeł informacyjnych i doradczych oraz zasad ich udostępniania i moŝliwych zasad współpracy z MSODI. W oparciu o przeprowadzone badania i analizy wyodrębniono cechy endogeniczne sześciu podregionów województwa mazowieckiego. Ostatni podrozdział przedstawia rekomendacje dla organizatora Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo-Informacyjnych w zakresie innowacji, opierające się na przeprowadzonych diagnozach Diagnoza potrzeb informacyjno-doradczych sektora MŚP Na terenie województwa mazowieckiego w roku 2009 zarejestrowanych było podmiotów gospodarczych, co stanowi 17,3% udziału w kraju. Ponad połowa firm zarejestrowanych jest na terenie podregionu m. Warszawy (50,8%), w drugiej kolejności w podregionie warszawskozachodnim (14,7%). NajniŜszy udział podmiotów gospodarki narodowej znajduje się na terenie podregionu ciechanowsko-płockiego (6,7%). Struktura mazowieckich przedsiębiorstw ze względu na branŝe nie odbiega od struktury ogólnopolskiej. Na terenie Mazowsza nieznacznie większy udział podmiotów gospodarczych niŝ na poziomie ogólnopolskim mają firmy działające w ramach sekcji M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (+2,9%) i sekcji J informacja i komunikacja (+1,6%), mniejszy zaś w przypadku sekcji F budownictwo (-1,2%) oraz sekcji L działalność związana z obsługą nieruchomości. Struktura branŝowa w ramach podregionów województwa mazowieckiego jest nieznacznie zróŝnicowana i owe zróŝnicowanie dotyczy przede wszystkim na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego, gdzie notuje się wyŝszy niŝ na terenie pozostałych podregionów Mazowsza udział przedsiębiorstw działających w ramach sekcji A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo oraz sekcji O administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Obserwuje się tutaj takŝe stosunkowo wysoki udział gospodarstw domowych zatrudniających pracowników, gospodarstw domowych produkujących wyroby i świadczących usługi na własne potrzeby. W odróŝnieniu od podregionu ostrołęcko-siedleckiego na terenie podregionu stołecznego co jest zupełnie oczywiste notuje się najniŝszy udział przedsiębiorstw związanych z branŝą rolniczą, leśną, łowiecką oraz rybołówstwo. Struktura mazowieckich przedsiębiorstw ze względu na wielkość zatrudnienia jest zbliŝona do struktury ogólnopolskiej, z tym, Ŝe Mazowsze charakteryzuje się niŝszym udziałem przedsiębiorstw małych, w których zatrudnionych jest od 10 do 40 osób (-3,85%). Pozostałe róŝnice wynoszą mniej niŝ 1%. Struktura przedsiębiorstw ze względu na klasy wielkości jest zróŝnicowana w podregionach. I tak, w podregionie: ciechanowsko-płockim notuje się najniŝszy, na tle pozostałych, udział podmiotów mikro (0-9 pracowników), ale najwyŝszy - podmiotów małych (10-49 pracowników) i średnich ( pracowników); m. Warszawa obserwuje się najwyŝszy udział przedsiębiorstw duŝych; warszawsko-wschodnim znajduje się najwyŝszy odsetek mikroprzedsiębiorstw. W pozostałych podregionach województwa mazowieckiego nie występują istotne róŝnice w porównaniu do stanu ogólno wojewódzkiego. Badania wykazały, Ŝe zdecydowana większość przedsiębiorstw Mazowsza (80%) powstała w wolnej Polsce, po 1989 roku i nie występują tu róŝnice istotne statystycznie w podregionach. Dla co trzeciej mazowieckiej firmy głównym kierunkiem zbytu jest kraj, zaś dla prawie co piątego podmiotu: poziom gminy, powiatu i województwa. Co dziesiąte przedsiębiorstwo głównie współpracuje z zagranicą. Główne kierunki zbytu zróŝnicowane są na terenie dwóch podregionów: w ostrołęcko-siedleckim znacznie częściej sprzedaje się towary lub usługi we własnym powiecie i województwie niŝ na poziomie krajowym; w stołecznym zaś znacznie częściej głównym kierunkiem zbytu produktów lub usług jest kraj niŝ powiat.

118 118 Nieco ponad 30% podmiotów w ubiegłym roku osiągnęło przychód na poziomie do 100 tys. złotych, z czego połowa tylko do 30 tys. złotych. na poziomie od 101 tys. do 200 tys. zanotowało 7,5% przedsiębiorstw, od 201 tys. do 600 tys. złotych 6,3%, zaś od 601 tys. do 1 mln złotych niecałe 5%. Przedsiębiorstwa o przychodach od 1 mln do 500 mln złotych stanowią 7,5% próby, zaś niecałe 5% - powyŝej 5 milionów. NajwyŜszy udział w próbie milionowych badanych przedsiębiorstw zanotowano w podregionie ciechanowsko-płockim oraz w podregionie m. Warszawy. Przeprowadzone analizy i badania wykazują, Ŝe tylko w co czwartym przedsiębiorstwie z terenu województwa mazowieckiego ma miejsce świadome planowanie strategiczne, z czego w przypadku mniej niŝ połowy owe plany mają charakter spisanego dokumentu. NajwyŜszy udział przedsiębiorstw, posiadających swoją strategię oraz udział zarządu oraz jego prezesa w formułowaniu strategii ma miejsce najczęściej w firmach zlokalizowanych na terenie Warszawy. Cele strategiczne przedsiębiorstw odnoszą się przede wszystkim do ogólnych sformułowań związanych z rozwojem firmy, poprzez maksymalizację zysków i tworzenie szerszej oferty usługowej lub produktowej. WaŜnym elementem strategii firm są działania związane ze wzrostem jakości, zarówno towarów i usług jak i obsługi klientów, ale takŝe jakości w miejscu pracy i poprawy ich warunków. Plany strategiczne mazowieckich przedsiębiorstw tylko w niewielkim zakresie są nakierowane na rozwój innowacyjny (5%), związany z wprowadzaniem nowatorskich usprawnień, czy to w obszarze procesowym, produktowym, organizacyjnym czy marketingowym. Wśród planów wskazywane są w tym obszarze działania obejmujące zakupy lub pozyskanie praw do korzystania z technologii i rozwiązań dotąd niewykorzystywanych w przedsiębiorstwie. Świadomość innowacyjna, wyraŝona w planach strategicznych obejmuje najczęściej przedsiębiorców, których siedziby są zlokalizowane w podregionie m. Warszawy, w podregionie warszawsko-wschodnim oraz w podregionie warszawsko-zachodnim. Niemniej jednak na terenie podregionu: ciechanowsko-płockiego wśród planów na najbliŝsze dwa lata znajdują się zakupy lub pozyskanie praw do opracowania i wdroŝenia nowych technologii/ rozwiązań/ produktów; ostrołęcko-siedleckiego notuje się stosunkowo wysoki udział przedsiębiorstw (40%), w których planuje się dąŝyć do samodzielnego opracowania i wdroŝenia nowych technologii/ rozwiązań/ produktów; radomskiego obserwuje się wysoki udział przedsiębiorstw (73%) planujących inwestycje w zakup środków trwałych (technologii IT, maszyn i urządzeń). Niewielkie zainteresowanie innowacjami w przedsiębiorstwach i niski udział postaw proinnowacyjnych wśród kadry kierowniczej świadczą przede wszystkim o niskiej świadomości w tym zakresie. Przeprowadzone badania i analizy potwierdzają, Ŝe przedsiębiorcy z jednej strony dąŝą do wprowadzania nowych produktów i usług wskazując na plany strategiczne, z drugiej jednak strony wykazują się znikomą wiedzą na temat moŝliwych form wsparcia, dzięki którym mogliby poszerzyć swoją ofertę, ale i równieŝ uczynić ją bardziej nowotarską i konkurencyjną. O tym świadczy choćby niski udział przedsiębiorstw współpracujących lub mających zamiar podjąć współpracę z funduszami typu venture lub aniołami biznesu (tylko 7,3%). W grupie tej znajdują się przede wszystkim z podregionu stołecznego, warszawsko-zachodniego i warszawsko-wschodniego. Brak jakichkolwiek doświadczeń tego typu cechuje przedsiębiorców z podregionu ciechanowsko-płockiego. Wśród najwaŝniejszych powodów braku takiej kooperacji wskazuje się przede wszystkim na brak potrzeb. Na tę przyczynę wskazują przede wszystkim przedsiębiorcy z podregionu warszawskowschodniego, ale takŝe z podregionu ostrołęcko-siedleckiego i radomskiego. Wśród innych powodów niepodejmowania współpracy z funduszami typu venture lub aniołami biznesu wskazuje się na ograniczenia wynikające z wielkości przedsiębiorstwa (zbyt małe) oraz chęć samodzielnego działania, bez udziału osób trzecich. Nie jest oczywiście zaskakujące, Ŝe najwyŝszy udział przedsiębiorstw, które są nakierowane na rozwój innowacyjny zlokalizowane są przede wszystkim w stolicy, wyniki badań w tym zakresie nie są niczym nowym i nie powinny dziwić 106. Warto dodać, Ŝe taki kierunek obierają przede wszystkim przedsiębiorstwa średnie, zatrudniające od 50 do 249 osób. MoŜna równieŝ przyjąć, Ŝe rozwojem innowacyjnym są zainteresowane takŝe przedsiębiorstwa duŝe, w których pracuje 106 O dysproporcjach rozwojowych przedsiębiorstw, równieŝ w zakresie innowacji moŝna przeczytać w Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza , Warszawa 2008.

119 119 więcej niŝ 250 osób, jednakŝe te z uwagi na zakres funkcjonowania przyszłej MSODI nie zostały włączone do badania. Co trzecie mazowieckie przedsiębiorstwo współpracuje z organizacjami branŝowymi takimi jak izby i stowarzyszenia gospodarcze, sieci współpracy, federacja czy fora, zaś najwyŝszy udział podmiotów gospodarczych wskazujących na taką kooperację działa w branŝy medycznej oraz logistycznej i transportowej. Wysoki udział firm współpracujących z tego typu instytucjami zlokalizowanych jest na terenie podregionu ciechanowsko-płockiego i warszawsko-zachodniego. Głównym polem współpracy pomiędzy mazowieckimi przedsiębiorstwami a organizacjami branŝowymi są szkolenia, z tych korzysta lub zamierza skorzystać ponad 40% badanych firm. Oprócz tego, istotnym obszarem zainteresowania ze strony przedsiębiorców jest informacja branŝowa dostarczana przez tego typu instytucje. Przedsiębiorcy za pośrednictwem portali internetowych czy newsletterów otrzymują bieŝącą informację o aktualnościach na rynku. Analiza wyników badań wskazuje, Ŝe najwyŝszy udział przedsiębiorstw, korzystających z tych form wsparcia zanotowano w przypadku podmiotów zlokalizowanych na terenie podregionu warszawskozachodniego i ostrołęcko-siedleckiego. Co piąte przedsiębiorstwo korzysta z usług doradczych oferowanych przez instytucje branŝowe. NaleŜy jednak dodać, Ŝe nie występują róŝnice w popycie na określone usługi świadczone przez organizacje branŝowe wśród przedsiębiorców zlokalizowanych na terenie sześciu podregionów województwa mazowieckiego. PoniŜszy schemat prezentuje rodzaje usług informacyjnych, szkoleniowych i doradczych, z jakich najczęściej korzystali lub korzystają mazowieccy przedsiębiorcy 107. Schemat 13. Rodzaje usług szkoleniowych, informacyjnych i doradczych oferowanych przez organizacje branŝowe, z jakich najczęściej korzystają mazowieckie przedsiębiorstwa. Do tej pory mazowieccy przedsiębiorcy tylko w nieznacznej części korzystają z usług doradczych w zakresie innowacyjnego rozwoju. Stosunkowo wysoki popyt na tego typu usługi charakteryzuje przedsiębiorstwa z podregionu warszawsko-zachodniego, z kolei popyt na usługi szkoleniowe w zakresie innowacji cechuje firmy z podregionu m. Warszawy. Gros usług szkoleniowych, informacyjnych i doradczych obejmuje kwestie związane z bieŝącą obsługą firmy, w tym dotyczących moŝliwości uzyskania zewnętrznego finansowania. Na tej podstawie moŝna powiedzieć, Ŝe przedsiębiorcy z Mazowsza nie oczekują od organizacji 107 Ograniczono się do wylistowania tych obszarów, które były wskazywane przez badanych najczęściej. Schemat prezentuje obszary usług ułoŝonych hierarchicznie, w kolejności malejącej.

120 120 branŝowych wsparcia w zakresie rozwoju innowacyjnego, co wynika z faktu niskiej świadomości potrzeby wdraŝania innowacji do gospodarki i/lub z faktu świadomej orientacji na rozwój ekstensywny i imitacyjny (polegający na wdraŝaniu sprawdzonych rozwiązań oraz produktów, na kopiowaniu zweryfikowanych strategii biznesowych). Oczywiście, ów ekstensywny i imitacyjny rozwój okupiony jest najczęściej stosunkowo niską stopą zysku z zainwestowanego kapitału. lecz z drugiej strony zapewnia on przedsiębiorstwu relatywnie duŝą stabilność i nie naraŝa go na ryzyka związane z ubieganiem się o premię za pierwszeństwo. Co piąty mazowiecki podmiot gospodarczy korzystał z pomocy publicznej w ciągu ostatnich trzech lat, z czego najbardziej popularne były dotacje (73,5%), które z kolei najczęściej były przeznaczane na zakup maszyn i urządzeń i modernizację przedsiębiorstwa. Fakt ten znajduje potwierdzenie w szeregu innych badań przywoływanych m.in. w części raportu obejmującego analizę danych zastanych - podejmujących kwestię potrzeb finansowych przedsiębiorstw w zakresie poprawy warunków produkcyjno-usługowych poprzez inwestowanie w środki trwałe. Badania potwierdzają więc, Ŝe ciągle pierwszą potrzebą nie tylko mazowieckich, ale takŝe i polskich podmiotów są działania modernizacyjne, nie zaś rozwój innowacji. O tym świadczą takŝe odpowiedzi na pytanie o obszary projektów finansowanych ze środków publicznych, których realizacje planuję co trzecia mazowiecka firma. NajwyŜszy odsetek firm zainteresowanych takim obszarem działań obserwuje się w przypadku przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie podregionu warszawsko-wschodniego (40,0%) i podregionu warszawsko-zachodniego (38,3%), najniŝszy zaś na terenie podregionu stołecznego (26,0%). Co czwarte działanie tego typu będzie obejmowało zakup maszyn i urządzeń oraz rozwój przedsiębiorstwa, co piąte inwestycje. DuŜy popyt na pomoc publiczną w ogóle charakteryzuje przedsiębiorców z podregionu ciechanowsko-płockiego, radomskiego oraz z warszawsko-zachodniego. Z kolei, firmy z podregionu stołecznego nie wykazują potrzeb w zakresie wsparcia ze środków pomocy publicznej. Przedsiębiorcy nie korzystający z pomocy publicznej wskazują przede wszystkim na brak potrzeb w tym zakresie (przedsiębiorstwa z podregionu m. Warszawy znacznie częściej wskazują na ten powód niŝ przedstawiciele firm zlokalizowanych na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego), co świadczyć moŝe o dobrej kondycji firmy. Niemniej jednak wśród następnych powodów są wskazywane wymogi formalno-prawne, które są stawiane wnioskodawcom oraz brak dostatecznej wiedzy o moŝliwościach uzyskania wsparcia na ten powód najczęściej wskazują przedstawiciele przedsiębiorstw z podregionu ciechanowsko-płockiego. W tym kontekście rysują się obszary wsparcia firm obejmujące informowanie o dostępnych formach pomocy publicznej dla sektora MŚP. Najbardziej poŝądaną formą wsparcia dla mazowieckich przedsiębiorstw są dotacje na działalność (40,5%), ulgi podatkowe (34,0%), ulgi inwestycyjne (24,8%) oraz preferencyjne kredyty i poŝyczki (20,3%) są to zatem finansowe obszary pomocy. Największe zapotrzebowanie na wsparcie w postaci dotacji na działalność charakteryzuje przedsiębiorców z podregionu warszawskowschodniego (najmniejsze zaś z podregionu radomskiego). Dopiero w czwartej kolejności badani wskazali na usługi szkoleniowe, w piątej - na informacyjne, a w siódmej na usługi doradcze. Analiza statystyczna i przeprowadzone testy nie wykazują istotnych róŝnic w zapotrzebowaniu na ww. formy pomocy ze względu na sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstwa, wskazują jednak, iŝ na terenie podregionu radomskiego potrzeby w zakresie usług informacyjnych są artykułowane znacznie częściej niŝ na terenie podregionu warszawskowschodniego, a takŝe potrzeby na szkolenia w zakresie zagadnień formalno-prawnych występują tu znacznie częściej niŝ na terenie podregionu stołecznego. Tematykę poŝądanych szkoleń, doradztwa i zakresu informacji przedstawiono na poniŝszym schemacie.

121 121 Schemat 14. Zapotrzebowanie mazowieckich przedsiębiorstw na usługi szkoleniowe, informacyjne i doradcze według obszarów tematycznych. PoŜądane szkolenia w głównej mierze mają dotyczyć kształtowania umiejętności miękkich, tj. personalnych, związanych z PR i zarządzaniem zasobami ludzkimi, ale takŝe umiejętności twardych, obejmujących szkolenia umiejętności pozyskiwania środków z funduszy unijnych (w tym opracowywania wniosków, i innych). Jednym z obszarów poŝądanych szkoleń jest tematyka związana z innowacyjnym rozwojem przedsiębiorstwa. Podobny rozkład sił jeśli chodzi o oczekiwania przedsiębiorców obejmuje zakres doradztwa. Uzyskane wyniki badań świadczą o: (1) braku aktywności w poszukiwaniu nowych, innowacyjnych rozwiązań dla przedsiębiorstw, ale takŝe o (2) niskiej świadomości korzyści płynących z działań proinnowacyjnych związanych ze wzrostem konkurencyjności firm, czy o (3) niskiej wadze innowacyjności jaką się przykłada w zarządzaniu przedsiębiorstwem (spowodowanej orientacją na ekstensywne i imitacyjne strategie rozwojowe). MoŜna przyjąć, opierając się na uzyskanych rezultatach badawczych, Ŝe zapotrzebowanie na określone usługi szkoleniowe, informacyjne i doradcze powiązane jest równieŝ (po prostu) z podaŝą tych usług (niekiedy podaŝ kreuje popyt; dobrym przykładem mogą tu być szkolenia finansowane lub współfinansowane ze środków EFS przeznaczonych na wspieranie kapitału ludzkiego). Jest ono teŝ powiązane z fazami Ŝycia przedsiębiorstw. Wolno zaryzykować opinię, Ŝe we wczesnych fazach Ŝycia przedsiębiorstwa zainteresowane są szkoleniami, informacjami i doradztwem związanymi z podstawowymi procesami w przedsiębiorstwie (prowadzeniem księgowości, sporządzaniem umów o pracę itp.). W następnych fazach biografii przedsiębiorstwa pojawia się zapotrzebowanie na miękkie szkolenia i doradztwo, dopiero zaś później zapotrzebowane na szkolenia, informacje i doradztwo prorozwojowe (w tym takŝe proinnowacyjne). Jeśli opinia ta jest uzasadniona (sądzimy, Ŝe jest), wówczas naleŝałoby przyjąć, Ŝe wystarczający popyt na usługi doradczo-informacyjne mające wspierać innowacyjność gwarantować mogą dopiero przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku przynajmniej kilka lat. Owe zróŝnicowanie potrzeb szkoleniowych, informacyjnych i doradczych uzaleŝnione od fazy rozwojowej przedsiębiorstwa moŝe posłuŝyć jedna z przesłanek, na podstawie których określić moŝna grupę docelową dla oferty MSODI. Jeśli rzeczywiście szkoleniami i doradztwem dotyczącym przedmiotowo innowacyjności zainteresowane będą zazwyczaj dopiero te przedsiębiorstwa, które inwestując juŝ w miękkie zasoby zaczynają szukać szans na bardziej intensywny wzrost, wówczas siłą rzeczy stwierdzić moŝna, Ŝe naturalnym adresatem oferty MSODI winny być właśnie takie podmioty. Co ósme mazowieckie przedsiębiorstwo korzysta lub zamierza skorzystać z usług IOB, w tym najwyŝszy odsetek odpowiedzi pozytywnych zanotowano w podregionie ciechanowsko-płockim, najniŝszy zaś w warszawsko-wschodnim. Z usług doradczych korzystają lub zamierzają skorzystać

122 122 przede wszystkim przedsiębiorcy z podregionu ciechanowsko-płockiego oraz podregionu radomskiego; z usług szkoleniowych przedstawiciele firm z podregionu warszawsko-zachodniego oraz podregionu radomskiego; z usług informacyjnych z terenu podregionu radomskiego. Wyniki badań wskazują, Ŝe przedsiębiorcy korzystający lub, którzy w ciągu najbliŝszych dwóch lat zamierzają skorzystać z usług IOB najchętniej są gotowi w całości zapłacić za usługi szkoleniowe (50,0%), doradcze (47,8%) oraz usługi informacyjne (21,7%). W przypadku tych ostatnich taka sama grupa badanych jest gotowa w pełni za nie zapłacić jak i grupa, która jest gotowa zapłacić za nie częściowo. W tym kontekście naleŝy rozwaŝyć nieodpłatność usług informacyjnych oferowanych przez MSODI, zaś częściową odpłatność za świadczenie usług doradczych. Mazowieckie przedsiębiorstwa wprowadzają zmiany - ponad połowa z nich w ciągu ostatnich dwóch lat wprowadziła nowe usługi i/lub produkty lub teŝ je udoskonaliła, nieznacznie mniejsza grupa wprowadziła nowy standard świadczenia usług i/lub oferty produktowej. Fakt ten moŝna traktować jako zapowiedź chęci usprawniania, choć dziś jeszcze ciągle w tradycyjnej formule podmiotów gospodarczych, które są coraz bardziej gotowe na działania proinnowacyjne. Zmiany te znacznie częściej wprowadzano w firmach zlokalizowanych w podregionie m. Warszawy niŝ w podregionie ciechanowsko-płockim, a takŝe, Ŝe istotnie częściej miały one miejsce w firmach małych, zatrudniających od 10 do 49 pracowników niŝ w firmach mikro, w których pracuje do 3 osób. Bariery, które stoją na przeszkodzie rozwoju mazowieckich przedsiębiorstw niejako determinują konieczność podjęcia kroków zmierzających do wprowadzenia innowacji do firm najpowaŝniejszą z nich jest bowiem silna konkurencja na rynku (dla przedsiębiorstw ze wszystkich sześciu podregionów). Mając świadomość występowania tej przeszkody oraz świadomość korzyści płynących z bycia innowacyjnym przedsiębiorcą (wzrost konkurencyjności) naleŝy pokazać narzędzia pozwalające na proinnowacyjny rozwój. Działania przedsiębiorców nie koncentrują się jednak na poszukiwaniu innowacyjnych form zarządzania, poszukiwaniu źródeł finansowania rozwoju czy poszukiwaniu innowacyjnych usług/ produktów, ale przede wszystkim na (1) dostosowywaniu oferty do potrzeb klientów, (2) uzyskiwaniu większych dochodów oraz (3) oszczędnościach i racjonalizacji kosztów. Dla przedsiębiorstw zlokalizowanych w poszczególnych podregionach, oprócz silnej konkurencji najpowaŝniejsze bariery w rozwoju przedsiębiorstw są definiowane róŝnie, i tak, w podregionie: ciechanowsko-płockim występuje najwyŝszy udział firm wskazujących na brak środków na inwestycje; m. Warszawy występuje najniŝszy udział firm wskazujących na brak środków na inwestycję jako barierę rozwoju przedsiębiorstw; ostrołęcko-siedleckim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na brak wiedzy o moŝliwych formach wsparcia; radomskim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na brak specjalistów w dziedzinie wprowadzania usprawnień; warszawsko-wschodnim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na trudności w pozyskiwaniu partnerów; warszawsko-zachodnim występuje najwyŝszy spośród pozostałych udział firm wskazujących na silną konkurencję na rynku. PoniŜej prezentujemy najwaŝniejsze wnioski. Niska świadomość korzyści płynących z wprowadzania innowacji do przedsiębiorstwa oraz niewielkie zainteresowanie wdraŝaniem nowatorskich rozwiązań/ usług/ produktów cechuje przede wszystkim firm mikro i małe, w których zatrudnionych jest nie więcej niŝ 49 pracowników. Przedsiębiorcy mikro i mali wymagają największego wsparcia w zakresie informowania o potrzebach i korzyściach płynących z podejmowania działań proinnowacyjnych. Popyt na usługi szkoleniowe, informacyjne i doradcze dotyczy przede wszystkim obszaru związanego z podstawową działalnością przedsiębiorstw, ich zarządzaniem, zagadnieniami formalno-prawnymi, działaniami PR i HR, ale takŝe w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia zewnętrznego. Popyt na usługi informacyjne i doradcze w zakresie innowacji cechuje przede wszystkim

123 123 przedsiębiorstwa, które inwestując juŝ w miękkie zasoby zaczynają szukać szans na bardziej intensywny wzrost. Siłą rzeczy sądzić moŝna, Ŝe naturalnym adresatem oferty MSODI winny być właśnie takie podmioty które funkcjonują na rynku przynajmniej kilka lat. Uzyskiwana pomoc publiczna w postaci dotacji wykorzystywana jest przede wszystkim na zakup środków trwałych, a nie na innowacyjny rozwój przedsiębiorstwa. Działania rozwojowe mazowieckich przedsiębiorców są więc nakierowane na modernizację, nie związaną jednak z rozwiązaniami innowacyjnymi. Mazowieccy przedsiębiorcy korzystają z szerokiego wachlarza usług świadczonych przez organizacje branŝowe, w tym z usług szeroko rozumianego środowiska otoczenia biznesu, jednakŝe popyt na wsparcie w zakresie rozwoju innowacyjnego jest niewielki i dotyczy głównie średnich przedsiębiorstw, zlokalizowanych na terenie m. Warszawy i w podregionie warszawsko-zachodnim. Zapotrzebowanie na wsparcie w zakresie rozwoju innowacyjnego, choć niskie jest nieznacznie zróŝnicowane w poszczególnych subregionach, co jest z kolei związane ze stopniem świadomości przedsiębiorców na temat korzyści z niego płynących. Ta wyŝsza jest na terenie Warszawy i na terenie podregionu warszawsko-zachodniego, dzięki czemu popyt na usługi innowacyjne na tych obszarach jest definiowany nieco bardziej szczegółowo, niŝ w przypadku przedsiębiorców działających na terenie pozostałych podregionów, gdzie oczekiwane wsparcie skupia się przede wszystkim na informowaniu o moŝliwościach pozyskania środków zewnętrznych, które w głównej mierze przeznaczane są na modernizacje Diagnoza potrzeb informacyjno-doradczych podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności W świetle przeprowadzonych badań wśród podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności z terenu województwa mazowieckiego najbardziej poŝądaną formą wsparcia jest informacja, rozumiana jaka platforma wiedzy o innowacyjności dostępna dla wszystkich instytucji tego typu, a zatem instytucji otoczenia biznesu, jednostek badawczo-rozwojowych, jednostek samorządu terytorialnego i jej jednostek organizacyjnych realizujących działania pro-przedsiębiorcze (np. PUP, WUP), ale takŝe udostępniania podmiotom gospodarczym poszukującym informacji w tym zakresie. Platforma wiedzy o innowacji powinna obejmować przede wszystkim: bazę działań i inicjatyw podejmowanych przez podmioty zorientowane na gospodarkę innowacyjną, gdyŝ obecnie podejmowane działania są rozproszone i nieskoordynowane, część inicjatyw podejmowanych przez IOB pokrywa się z działaniami innych podmiotów tego typu; bazę danych zasobów innowacyjnych z róŝnych branŝ, która będzie gromadziła innowacyjne rozwiązania z całego świata na potrzeby: (1) sprawdzenia, czy polski innowacyjny pomysł nie ma juŝ swojego odpowiednika zagranicą oraz (2) jako źródło inspiracji dla potencjalnych projektodawców; informację nt. moŝliwości uzyskania dofinansowania na realizację własnego projektu obecnie tych danych poszukuje się w kilku źródłach (resorty, fundusze, itd.), co znacznie utrudnia sprawne działanie. Oczekiwania podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności z terenu województwa mazowieckiego w zakresie doradztwa i informacji przedstawiono na poniŝszym schemacie.

124 124 Schemat 15. Oczekiwania podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności z terenu województwa mazowieckiego w zakresie doradztwa i informacji. Potrzeby podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności dotyczą równieŝ promocji działań przez nich podejmowanych i moŝliwości, jakie oferują, ale takŝe prowadzenia kampanii promocyjno-edukacyjnych kierowanych bezpośrednio do sektora MŚP ukazujących korzyści wprowadzania innowacji dla poszczególnych grup (np. według branŝ lub według sektorów gospodarki). Oczekiwania podmiotów obejmują takŝe wsparcie w koordynowaniu działań podejmowanych wspólnie na arenie międzynarodowej. Rolą MSODI w tym zakresie powinno być takŝe inicjowanie tego typu działań, przyczyniając się do integracji środowiska nauki, biznesu i IOB, ale równieŝ organizowanie spotkań, think-tanków których celem będzie poszukiwanie sposobów rozwiązania problemów związanych z działalnością innowacyjną IOB w środowisku mazowieckich przedsiębiorstw. Istotnym obszarem umoŝliwiającym podmiotom zorientowanym na gospodarkę innowacyjną, w szczególności podmiotów uczestniczących w transferze technologii oraz funduszy inwestycyjnych zwracają uwagę na potrzeby w zakresie poszukiwania dróg dotarcia do pomysłów innowacyjnych i potencjalnych innowatorów. Innymi słowy, chodzi o eksplorację lokalnych rynków, przedsiębiorstw, środowisk nauki pod kątem drzemiących rozwiązań innowacyjnych, które mają szanse na wdroŝenie do gospodarki, a następnie wstępne ich przygotowanie do wprowadzenia na rynek. PoniŜej prezentujemy najwaŝniejsze wnioski. Przydatność istniejących baz danych na temat rynku usług proinnowacyjnych jest ciągle niewystarczająca, ze względu na ich zakres, który zwykle jest fragmentaryczny oraz aktualność, która z kolei jest związana z czasem trwania projektu unijnego, w ramach którego owa baza była tworzona. Tworzenie nowych oraz efektywnych, w znaczeniu moŝliwie pełnych i aktualnych baz danych na temat dostępnych lub potencjalnych moŝliwości współpracy, dyfuzji innowacji, partnerów, dostawców i odbiorców rozwiązań innowacyjnych ma swoje uzasadnienie odzwierciedlone w potrzebach środowiska świadczącego usługi proinnowacyjne dla biznesu. Oczekiwania środowiska instytucji otoczenia biznesu wobec MSODI obejmują równieŝ te obszary, które statutowo powinny być przez nie obsługiwane. NaleŜy do nich np. tworzenie efektywnych baz danych na temat dostępnych lub potencjalnych moŝliwości współpracy,

125 125 dyfuzji innowacji, partnerów, dostawców i odbiorców rozwiązań innowacyjnych czy eksploracja rynku w zakresie potencjału innowacyjnego, która polegać by miała na poszukiwaniu dróg dotarcia do pomysłów innowacyjnych i na wstępnym przygotowaniu do wdroŝenia do gospodarki. O ile takie działania podejmowane w ramach eksploracji miałyby oznaczać m.in. identyfikację potrzeb, wstępne przygotowanie merytoryczne, szkoleniowe i doradcze, pomoc w znalezieniu podmiotu, który jest gotowy udostępnić dane rozwiązanie innowacyjne do wdroŝenia w przedsiębiorstwie to mijają się one z celem, gdyŝ w praktyce zastępowałyby działania IOB deklarujących się jako działające w obszarze innowacyjności, pośredniczących w kontaktach między przedsiębiorcami i światem nauki. Oczekiwania IOB wobec MSODI dotyczą w głównej mierze wzmacniania ich działań proinnowacyjnych w środowisku przedsiębiorców. Z jednej strony świadczy to o ich niewystarczającej skuteczności, z drugiej zaś o obiektywnych trudnościach występujących w sektorze MŚP. Ograniczeniem w realizowaniu usług proinnowacyjnych dla sektora MŚP jest przede wszystkim brak wiedzy przedsiębiorców o innowacyjności w ogóle, jej przejawach i korzyściach płynących ze wdraŝania innowacyjnych pomysłów do gospodarki. Popyt na ofertę usług informacyjnodoradczych w zakresie innowacji ma szansę wzrosnąć, o ile wiedza na temat innowacji w gospodarce będzie upowszechniania wśród jej adresatów. Oferta podmiotów świadczących usługi proinnowacyjne dla sektora MŚP na terenie województwa mazowieckiego jest szeroka, jednak wiedza o moŝliwościach wsparcia ze strony tego typu instytucji wśród przedsiębiorców jest ciągle niewielka. W tym kontekście największym obszarem wsparcia przyszłej Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo- Informacyjnych w zakresie innowacji dla podmiotów działających na rzecz innowacyjnego rozwoju byłaby informacja i promocja oferty dostępnej na rynku usług proinnowacyjnych wśród sektora MŚP Diagnoza dostępnych zasobów informacyjnych i doradczych oraz zasad ich udostępniania Poza Warszawą (N=188), liczba jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych leŝących w poszczególnych podregionach jest relatywnie niewielka. Największa ich liczba zlokalizowana jest na terenie podregionu warszawsko-zachodniego (N=19) oraz warszawsko-wschodniego (N=15) i radomskiego (N=13). Najmniejszą liczbę podmiotów odnotowano w podregionie ostrołęcko-siedleckim (N=7). Prócz Warszawy, największa róŝnorodność badanych jednostek ma miejsce na obszarze podregionu radomskiego, gdzie wśród wszystkich badanych typów jednostek działających w ramach innowacji nie występowały jedynie preinkubatory przedsiębiorczości (wszystkie jednostki tego typu z obszaru województwa zlokalizowane są w stolicy regionu) oraz parki technologiczne (obecnie na terenie województwa działa jeden park, natomiast drugi jest na etapie koncepcji tworzenia). Na terenie podregionu radomskiego działa takŝe jedyny w województwie inkubator przedsiębiorczości, co dodatkowo świadczy o róŝnorodności podmiotów na obszarze tego subregionu. NajniŜsza róŝnorodność badanych jednostek występowała na terenie podregionu warszawsko-wschodniego (tylko jeden typ jednostek, choć w tym kontekście relewantna jest geograficzna bliskość Warszawy stanowiąca substytut i alternatywę w dostarczaniu usług doradczo-informacyjnych), warszawsko-zachodniego (tylko 2 typy jednostek, po raz kolejny naleŝy jednakŝe wspomnieć o istotnej bliskości Warszawy) oraz na terenie podregionu ostrołęckosiedleckiego (na obszarze tego podregionu odnotowano takŝe najniŝszą wśród pozostałych jednostek terytorialnych liczbę jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych, co świadczy o znacznej dysproporcji w rozmieszczeniu podmiotów oferujących usługi doradczo-informacyjne w odniesieniu do pozostałych obszarów). Na terenie podregionów leŝących w oddaleniu od Warszawy dostrzegalna jest takŝe mniejsza liczba ośrodków badawczo-rozwojowych i placówek naukowych. W Warszawie i okolicach zlokalizowanych jest ponad 94% ogółu jednostek tego typu w województwie, co dowodzi koncentracji usług wymagających znacznej wiedzy i specyficznej infrastruktury w pierścieniu metropolitalnym Warszawy (nie tylko sama stolica regionu, ale i otaczające ją miasta satelickie).

126 126 Wśród obszarów działalności prowadzonej przez IOB najczęściej wskazywane były usługi szkoleniowe, usługi informacyjne i usługi doradcze (kaŝdy z tych obszarów wsparcia wymieniony był przez co najmniej połowę respondentów dokładne wartości to odpowiednio 56,9%, 54,9% oraz 51,4% ogółu respondentów). Świadczy to o popularności miękkich pól, związanych z informacjami i wiedzą. Najrzadziej występującym elementem w ofercie badanych podmiotów są kwestie związane z finansowaniem (udzielanie poręczeń spłaty kredytów, udzielanie poŝyczek, finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez wkład kapitałowy, finansowanie innowacyjnych projektów inwestycyjnych przez fundusz zaląŝkowy takie formy wsparcia oferowało w zaleŝności od obszaru od 1,4% do 6,3% ogółu respondentów). W ramach podregionów województwa mazowieckiego zauwaŝalne są następujące róŝnice w odniesieniu do wyników dla całego województwa: w podregionie m. Warszawy najpopularniejsze obszary to: organizacja konferencji, sympozjów (54,4% ogółu jednostek) i badania naukowe (52,2% ogółu jednostek), w podregionie ostrołęcko-siedleckim najpopularniejszy obszar to promocja przedsiębiorczości (80% ogółu jednostek); w podregionie radomskim popularna jest promocja przedsiębiorczości (77,8% ogółu jednostek); w podregionie warszawsko-wschodnim często wskazywane były badania naukowe (50% ogółu jednostek); w podregionie warszawsko-zachodnim najpopularniejsze obszary to m.in.: organizacja konferencji, sympozjów (87,5% ogółu jednostek) oraz badania naukowe i wynajem powierzchni biurowej (oba obszary po 62,5% ogółu jednostek); w podregionie ciechanowsko-płockim relatywnie często wskazywana była promocja przedsiębiorczości (66,7% ogółu jednostek). Analizując rozmieszczenie usług świadczonych przez badane instytucje potwierdza się fakt, iŝ na terenie Warszawy i najbliŝszych okolic ( tzw. pierścień metropolitalny ) ma miejsce koncentracja usług badawczych w okolicach Warszawy ma miejsce znaczne natęŝenie jednostek tego typu. W pozostałych regionach zlokalizowane są ośrodki świadczące usługi o charakterze doradczowspomagającym. Mniejszy stopień ukierunkowania jednostek zlokalizowanych poza granicami Warszawy i okolic na badania naukowe potwierdza dysproporcje na polu subregionalnym w infrastrukturze i świadczy o mniejszych zasobach i potencjale posiadanym przez podmioty zlokalizowane poza centrum województwa mazowieckiego. Usługi doradcze świadczone są przez 74 jednostki biorące udział w badaniu. Po raz kolejny widoczna jest dominacja Warszawy ze względu na liczbę instytucji: 52,7% ogółu jednostek zlokalizowanych w województwie biorących udział w badaniu miało siedzibę w Warszawie, natomiast w drugiej kolejności największa liczba badanych podmiotów (N=15) zlokalizowana była na terenie podregionu ciechanowsko-płockiego. W pozostałych podregionach liczba jednostek była niŝsza i nie przekraczała N=10, przy czym najniŝsza była na terenie podregionu warszawskiegowschodniego. Większość instytucji świadczących usługi doradcze współpracuje z mikro, małymi i średnimi przedsiębiorcami. Przedstawione powyŝej typy klientów świadczą o fakcie, iŝ to przedsiebiorstwa prywatne stanowią główny rynek zbytu dla usług doradczych. Co więcej, wraz ze wzrostem liczby osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie maleje odsetek korzystajacych z usług doradczych, co pozwala na przyjęcie załoŝenia, iŝ to do małych przedsiębiorstw przede wszystkim skierowana powinna być oferta doradcza (wraz ze wzrostem liczby pracowników rośnie doświadczenie i zasoby kadrowe pozwalające na wewnętrzne rozwiazywanie problemów), co powoduje, iŝ duŝe przedsiebiorstwa nie stanowią pola podaŝy usług doradczo-informacyjnych w zakresie innowacji. Wśród typów klientów instytucji świadczących usługi doradcze wskazano na następujące prawidłowości na poziomie subregionalnym, wyróŝniające poszczególne jednostki na tle województwa: w podregionie m. Warszawy, ze względu na nagromadzenie jednostek jakimi są placówki naukowe i badawczo-rozwojowe, odsetek tej grupy wśród ogółu klientów jednostek doradczych jest wyŝszy od średniej to kolejna przesłanka potwierdzająca twierdzenie, iŝ centralne miasto

127 127 regionu posiada silnie rozbudowaną sieć placówek naukowych i badawczo-rozwojowych, stanowiąc centrum w tej dziedzinie na poziomie (co najmniej) regionalnym, co tym samym przekłada się na zwiększoną liczbę klientów jednostek tego typu; w podregionie ostrołęcko-siedleckim i w podregionie radomskim najliczniejszą grupę klientów stanowią osoby zainteresowane podjęciem działalności gospodarczej, co otwiera instytucje doradcze na nowych klientów i zwiększa przedsiębiorczość w regionie; ponadto, w podregionie radomskim wysoki jest udział szkół wyŝszych (w ogóle), co jest następstwem ich duŝej liczby, a takŝe lokacji jedynej w województwie, poza Warszawą, wyŝszej uczelni technicznej; w podregionie warszawsko-zachodnim wysokim udziałem w ogóle charakteryzują się placówki naukowe i badawczo-rozwojowe oraz szkoły wyŝsze; z terenu podregionu warszawsko-wschodniego w badaniu nie brała udziału Ŝadna jednostka świadcząca usługi doradcze; w podregionie ciechanowsko-płockim nie było istotnych róŝnic w odniesieniu do obszaru województwa ogółem. Za najczęściej wskazywaną usługę doradczą świadczoną na rzecz klientów respondenci uznali działania związane z innowacyjnym rozwojem (56,2% ogółu) oraz pozyskiwanie funduszy UE (54,8% ogółu). W podregionach województwa mazowieckiego, ze względu na najpopularniejsze typy działań doradczych świadczonych przez badane instytucje obserwuje się następujące róŝnice: w podregionie m. Warszawa najpopularniejsze obszary to, prócz usług powszechnych w województwie, działania związane z innowacyjnym rozwojem, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych, zarządzanie projektami i programami; w podregionie ostrołęcko-siedleckim najpopularniejsze obszary to: pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, umiejętności interpersonalne, zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej; w podregionie warszawsko-zachodnim najpopularniejsze obszary to: działania związane z innowacyjnym rozwojem, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych; w podregionie ciechanowsko-płockim najpopularniejsze obszary to: umiejętności interpersonalne, zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej; w podregionie warszawsko-wschodnim nie było jednostek świadczących usług doradczych; w podregionie radomskim nie było wyróŝniających obszarów usług doradczych. Dziedziny doradztwa cieszące się najwyŝszym zapotrzebowaniem (zdaniem przedstawicieli instytucji świadczących usługi doradczo-informacyjne) moŝna podzielić na dwie grupy: najczęściej wskazywane były (1) kwestie finansowo-ekonomiczne (pozyskiwanie funduszy UE, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, oraz finansowanie innowacji po części związane takŝe z drugą grupą), natomiast na drugim miejscu zostały umiejscowione (2) kwestie innowacyjno-rozwojowe (działania związane z innowacyjnym rozwojem, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych). Oznacza to, iŝ najwaŝniejsza dla przedsiębiorców jest moŝliwość efektywnego pozyskania środków na działalność, a takŝe, choć w mniejszym stopniu, prowadzenie innowacyjnej i rozwojowej działalności. Wśród dziedzin działań doradczych obserwuje się następujące prawidłowości na poziomie subregionalnym róŝnicujące podregiony: w podregionie radomskim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług doradczych to m.in. nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych; w podregionie warszawsko-zachodnim najpopularniejsze dziedziny to m.in. budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa; na terenie podregionu warszawsko-wschodniego nie było podmiotów świadczących usługi doradcze; w podregionie m. Warszawy, ciechanowsko-płockim oraz ostrołęcko-siedleckim nie zanotowano tendencji odmiennych niŝ w województwie. Wśród obszarów usług doradczych, zdaniem ogółu respondentów największym zainteresowaniem cieszy się budowa wizerunku oraz promocja przedsiębiorstw. Obszar ten, pomimo iŝ często wykazywany jest jako moŝliwy do rezygnacji z powodów finansowych, wykazuje się duŝą dynamiką, co moŝe świadczyć o dostrzegalnej orientacji marketingowej wykazywanej przez

128 128 przedsiębiorstwa. Ze względu na podregiony województwa mazowieckiego róŝnice określające usługi doradcze charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania wśród klientów instytucji doradczych to: w podregionie m. Warszawa wskazywano na działania związane z innowacyjnym rozwojem, finansowanie innowacji, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych, zarządzanie projektami i programami; w podregionie radomskim wskazywano na wiedzę z zakresu działalności przedsiębiorstw i zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej; w podregionie ciechanowsko-płockim najpopularniejszy obszar to umiejętności interpersonalne. w podregionie warszawsko-wschodnim nie było jednostek świadczących usług doradczych; w podregionie ostrołęcko-siedleckim oraz w podregionie warszawsko-zachodnim nie zanotowano tendencji odmiennych niŝ w województwie. W ramach usług doradczych, których popularność, zdaniem respondentów, będzie spadać, największą wartością wykazuje się pozyskiwanie funduszy UE. Ze względu na podregiony województwa mazowieckiego róŝnice określające usługi doradcze charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania wśród klientów instytucji doradczych to: w podregionie radomskim wskazywano na budowanie wizerunku, promocję przedsiębiorstwa; w podregionie warszawsko-zachodnim respondenci wskazywali na wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych; w podregionie ciechanowsko-płockim najpopularniejszy obszar to zarządzanie projektami i programami; w podregionie warszawsko-wschodnim nie było jednostek świadczących usług doradczych; w podregionie ostrołęcko-siedleckim oraz w podregionie m. Warszawa nie zanotowano tendencji odmiennych niŝ w województwie. Ze względu na rozmieszczenie jednostek świadczących usługi informacyjne w podregionach województwa mazowieckiego widoczna jest dominacja Warszawy (ponad 54% jednostek zlokalizowanych jest w Warszawie). Za najczęściej wskazywaną usługę informacyjną świadczoną rzecz klientów respondenci uznali dostępne programy pomocy publicznej (60,8% ogółu) oraz administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej (56,8% ogółu). Ze względu na typ oferowanych usług informacyjnych w podregionach występują następujące róŝnice: w podregionie m. Warszawy najczęściej oferowane są m.in. zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej, zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną; w podregionie warszawsko-zachodnim najczęściej oferowane są bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy; w podregionie ostrołęcko-siedleckim najczęściej oferowane są: zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej oraz zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną. na terenie podregionu warszawsko-wschodniego nie było podmiotów świadczących usługi informacyjne; w podregionie ciechanowsko-płockim oraz radomskim nie zanotowano tendencji odmiennych niŝ w województwie. Dziedziny usług informacyjnych cieszące się najwyŝszym (zdaniem respondentów biorących udział w badaniu) to informacje dotyczące pozyskania środków zewnętrznych oraz uzyskania pomocy finansowej (zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej, zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną, dostępne programy pomocy publicznej). Oznacza to, iŝ pomocy w dziedzinie informacji poszukują przede wszystkim przedsiębiorstwa borykające się z problemami finansowoekonomicznymi lub poszukujące nowych szans na sfinansowanie rozwoju firmy. Wśród dziedzin działań informacyjnych wskazano na następujące prawidłowości na poziomie subregionalnym: w podregionie radomskim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług informacyjnych to m.in. oceny wiarygodności partnerów gospodarczych oraz poszukiwanie partnerów gospodarczych; na terenie podregionu warszawsko-wschodniego nie było podmiotów świadczących usługi informacyjne; w podregionie warszawsko-zachodnim jedyne dziedziny w ramach usług informacyjnych to bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy oraz moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń;

129 129 w podregionie ciechanowsko-płockim najpopularniejsze dziedziny w ramach usług informacyjnych to moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych oraz administracyjnoprawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej; w podregionie ostrołęcko-siedleckim dziedziny charakteryzujące się największym zainteresowaniem to m.in. administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej; w podregionie m. Warszawy nie zanotowano tendencji odmiennych niŝ w województwie. Wśród obszarów usług informacyjnych, zdaniem respondentów największym rosnącym zainteresowaniem cieszą się zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej oraz dostępne programy pomocy publicznej. Świadczy to o fakcie, iŝ przedsiębiorcy przede wszystkim poszukują informacji dotyczących moŝliwych źródeł pomocy finansowej. Ze względu na podregiony województwa mazowieckiego róŝnice określające usługi informacyjne charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania wśród klientów instytucji doradczych uznane zostały: w podregionie m. Warszawa wskazywano na moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych, poszukiwanie partnerów gospodarczych; w podregionie ciechanowsko-płockim najpopularniejsze obszary to: moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń, administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej; w podregionie warszawsko-wschodnim i warszawsko-zachodnim nie było jednostek świadczących usługi informacyjne; w podregionie ostrołęcko-siedleckim i radomskim nie zanotowano tendencji odmiennych niŝ w województwie. Usługi informacyjne charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania to administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej, zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną oraz moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń i wiarygodności partnerów gospodarczych. Ze względu na podregiony województwa mazowieckiego róŝnice określające usługi informacyjne charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania wśród klientów instytucji doradczych to: w podregionie m. Warszawa wskazywano na moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń, administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej, inne; w podregionie radomskim wskazywano na wiarygodność partnerów gospodarczych; w podregionie warszawsko-wschodnim i warszawsko-zachodnim nie było jednostek świadczących usługi informacyjne; w podregionie ostrołęcko-siedleckim, ciechanowsko-płockim i radomskim nie zanotowano tendencji odmiennych niŝ w województwie. W ciągu najbliŝszych 2 lat rozszerzenie działalności planuje 43,1% ogółu instytucji świadczących usługi doradczo-informacyjne. W podregionach województwa mazowieckiego najwyŝszy odsetek jednostek planujących rozszerzyć działalność zanotowano na terenie podregionu ostrołęckosiedleckiego, najniŝszy natomiast na terenie warszawsko-zachodniego i warszawsko-wschodniego. Natomiast ograniczenie działalności planuje jedynie 4,2% ogółu respondentów. W podregionach województwa jedynie na terenie podregionu ciechanowsko-płockiego oraz miasta Warszawy planowane są wśród respondentów działania polegające na zmniejszeniu zakresu działalności. Luka na rynku usług doradczo-informacyjnych skupia się, oprócz koniecznych działań promocyjnych na następujących obszarach: doradztwo, w zakresie: - moŝliwości uzyskania wsparcia; - finansowania pomysłów innowacyjnych oraz w zakresie wdraŝania i podnoszenia innowacyjności przedsiębiorstw; informacja, w zakresie: - moŝliwości uzyskania wsparcia w rozwoju innowacyjnym ze strony IOB i JBR;

130 130 - moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych, w tym funduszy unijnych; - udostępnienia zasobów baz danych potencjalnych partnerów w biznesie, w tym IOB, JBR i funduszy typu venture, aniołów biznesu; szkolenia, w zakresie: - projektowania i wdraŝania innowacji do gospodarki (w tym w formie warsztatów). Niedostatek wyŝej wskazanych usług doradczo-informacyjnych i szkoleniowych w zakresie innowacji stanowi pole potencjalnej oferty MSODI. Zamieszczona poniŝej tabela 60 prezentuje stopień zaspokojenia potrzeb przedsiębiorców sektora MŚP w podregionach województwa mazowieckiego w ramach obszarów wsparcia oferowanego przez instytucje otoczenia biznesu zlokalizowanych na terenie poszczególnych podregionów. W tabeli przyjęto następujące oznaczenia: znak oznacza, iŝ na potrzeby przedsiębiorców są gotowe odpowiedzieć instytucje otoczenia biznesu oferując dany zakres usług na terenie danego podregionu; znak X oznacza, iŝ na potrzeby przedsiębiorców nie odpowiadają instytucje otoczenia biznesu, a więc na terenie podregionu nie oferuje się usług danego typu lub oferta ta jest niewystarczająca i jest potencjalnym obszarem pracy MSODI; puste pole oznacza brak potrzeb przedsiębiorców sektora MŚP w ramach poszczególnych usług doradczo-informacyjnych ramach innowacji.

131 131 Tabela 59. Stopień zaspokojenia poŝądanych usług przedsiębiorców sektora MŚP w podregionach województwa mazowieckiego w ramach obszarów wsparcia oferowanego przez instytucje otoczenia biznesu. Obszar wsparcia Podregion doradztwo inwestycyjne radomski m. Warszawa ciechanowskopłocki ostrołęckosiedlecki warszawskowschodni warszawskozachodni doradztwo w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w zakresie finansowania pomysłów innowacyjnych X X doradztwo w zakresie wdraŝania i podnoszenia innowacyjności przedsiębiorstw X informacja w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w rozwoju innowacyjnym ze strony IOB i JBR informacja w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych, w tym środków UE X promocja innowacyjności (poprzez pokazywanie dobrych praktyk i wskazywanie na korzyści płynące dla przedsiębiorców ze współpracy z IOB, funduszami typu venture, seed i aniołami biznesu) X X X X promocja usług doradczych w zakresie innowacji oferowanych przez IOB X udostępnienie zasobów baz danych potencjalnych partnerów w biznesie, w tym IOB, JBR i funduszy typu venture, aniołów biznesu X X X usługi szkoleniowe w zakresie projektowania i wdraŝania innowacji do gospodarki (w formie warsztatów) X usługi szkoleniowe w zakresie zagadnień formalno-prawnych, w zakresie wprowadzania usprawnień w przedsiębiorstwie

132 132 Szczegółowe potrzeby w dziedzinie innowacji, w poszczególnych subregionach dotyczy następujących obszarów usług doradczo-informacyjnych: w podregionie m. Warszawa: usługi szkoleniowe w zakresie projektowania i wdraŝania innowacji do gospodarki (w tym w formie warsztatów), udostępnienie zasobów baz danych potencjalnych partnerów w biznesie, w tym IOB, JBR i funduszy typu venture, aniołów biznesu, promocja usług doradczych oferowanych przez IOB w zakresie innowacji poprzez promocję innowacyjności w ogóle; w podregionie ostrołęcko-siedleckim: promocja innowacyjności (poprzez pokazywanie dobrych praktyk i wskazywanie na korzyści płynące dla przedsiębiorców ze współpracy z funduszami typu venture, seed i aniołami biznesu); w podregionie warszawskim-wschodnim: promocja innowacyjności (poprzez pokazywanie dobrych praktyk i wskazywanie na korzyści płynące dla przedsiębiorców ze współpracy z funduszami typu venture, seed i aniołami biznesu), udostępnienie zasobów baz danych potencjalnych partnerów w biznesie, w tym IOB, JBR i funduszy typu venture, aniołów biznesu; w podregionie warszawskim-zachodnim: doradztwo w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w zakresie finansowania pomysłów innowacyjnych, informacja w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych, w tym funduszy unijnych; w podregionie ciechanowsko-płockim: doradztwo w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w zakresie finansowania pomysłów innowacyjnych, promocja innowacyjności (poprzez pokazywanie dobrych praktyk i wskazywanie na korzyści płynące dla przedsiębiorców ze współpracy z funduszami typu venture, seed i aniołami biznesu); w podregionie radomskim: promocja innowacyjności (poprzez pokazywanie dobrych praktyk i wskazywanie na korzyści płynące dla przedsiębiorców ze współpracy z funduszami typu venture, seed i aniołami biznesu), informacja w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w rozwoju innowacyjnym ze strony IOB i JBR, udostępnienie zasobów baz danych IOB, doradztwo w zakresie wdraŝania i podnoszenia innowacyjności przedsiębiorstw. W kontekście luki kompetencyjnej w przypadku podregionów leŝących w pobliŝu stolicy regionu (warszawski wschodni oraz warszawski zachodni) istotna jest rola, jaką, poprzez bliskość terytorialną odgrywa Warszawa poprzez silnie rozbudowaną infrastrukturę i szeroki zakres oferty usług doradczo-informacyjnych w zakresie innowacji, moŝe pełnić ona rolę substytutu ośrodków leŝących w podregionach warszawsko-wschodnim oraz warszawsko-zachodnim. Do najwaŝniejszych usług wspólnych dla całego województwa, które z uwagi na podaŝ wśród przedsiębiorców nadal powinny być dostępne naleŝą usługi przedstawione na poniŝszym wykresie. Schemat 16. Zakresy oferty instytucji otoczenia biznesu w dziedzinie innowacji, w sposób najczęstszy pokrywający się z zapotrzebowaniem przedsiębiorców.

133 133 Kontynuowanie świadczenia usług tego typu jest działaniem zgodnym z zapotrzebowaniem przedsiębiorstw sektora MŚP na usługi doradczo-informacyjne w dziedzinie innowacji. PoniŜsze tabele przedstawiają zasady udostępniania usług doradczo-informacyjnych - wykazane zostały w nich liczby jednostek oferujących usługi danego typu [kolumna Ilość jednostek oferujących usługi ], odsetek respondentów, którzy zadeklarowali, iŝ udostępniają oni usługi odpłatnie [kolumna Odsetek usług płatnych ] oraz wskazano odsetek respondentów twierdzących, iŝ wprowadzenie lub teŝ istnienie opłat pienięŝnych za wykonywanie usług jest barierą dla klienta [kolumna Odsetek respondentów, dla których odpłatność za usługę jest decydującą barierą ]. Tabela 60. Zasady udostępniania usług doradczych. Usługi doradcze Ilość jednostek oferujących usługi Odsetek usług płatnych Odsetek respondentów, dla których odpłatność za usługę jest decydującą barierą budowanie wizerunku, promocja przedsiębiorstwa 25 64,0% 56,0% działania związane z innowacyjnym rozwojem 41 31,7% 19,5% finansowanie innowacji 15 13,3% 0,0% pozyskiwanie funduszy UE 40 7,5% 2,5% pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania 26 11,5% 0,0% umiejętności interpersonalne 17 0,0% 0,0% wdraŝanie innowacji (technologicznych, organizacyjnych, produktowych) 27 44,4% 29,6% wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw 35 17,1% 5,7% zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej 24 12,5% 0,0% nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych 28 17,9% 17,9% zakup licencji, nowych technologii 8 25,0% 25,0% zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 9 33,3% 0,0% zarządzanie ludźmi 11 9,1% 0,0% Umieszczona poniŝej tabela 61. przedstawia z kolei zasady udostępniania usług informacyjnych. Tabela 61. Zasady udostępniania usług informacyjnych. Usługi informacyjne administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej Ilość jednostek oferujących usługi Odsetek usług płatnych Odsetek respondentów, dla których odpłatność za usługę jest decydującą barierą 42 23,8% 21,4% dostępne programy pomocy publicznej 45 13,3% 8,9% zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej 33 15,2% 9,1% zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną 33 15,2% 9,1% moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych 37 16,2% 10,8% moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy 38 13,2% 13,2% 20 50,0% 25,0%

134 134 Usługi informacyjne Ilość jednostek oferujących usługi Odsetek usług płatnych Odsetek respondentów, dla których odpłatność za usługę jest decydującą barierą bazy danych informacji o dłuŝnikach 8 50,0% 50,0% wiarygodności partnerów gospodarczych 11 81,8% 27,3% poszukiwanie partnerów gospodarczych 23 52,2% 21,7% Analiza zasad udostępniania oferty pomiotów świadczących usługi dla biznesu wskazuje, Ŝe poniŝej wskazane usługi doradczo-informacyjne mogą być świadczone odpłatnie i taka forma nie będzie stanowić bariery dla potencjalnego klienta (wyboru poszczególnych obszarów wsparcia, których prowadzenie w sposób odpłatny jest zalecane, dokonany został na podstawie analizy odsetka aktualnie świadczonych usług płatnych oraz odsetka respondentów, dla których odpłatność za usługę jest decydującą barierą w skorzystaniu z niej): doradztwo, w zakresie: - wdraŝanie innowacji (technologicznych, organizacyjnych, produktowych); - działania związane z innowacyjnym rozwojem; - zarządzanie finansami przedsiębiorstwa; informacja, w zakresie: - wiarygodności partnerów gospodarczych, - poszukiwanie partnerów gospodarczych, - bazy danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy. Pozostałe pola działań zakwalifikowane zostały jako potencjalnie bezpłatne: odsetek podmiotów świadczących je odpłatnie jest niski (wysoka podaŝ usług bezpłatnych, w tym dofinansowywanych ze środków publicznych oraz UE skutkowałaby niskim zainteresowaniem usługami płatnymi), lub teŝ odsetek klientów, dla których wprowadzenie opłat za usługę byłoby barierą był zbyt duŝą (wprowadzenie opłat za takie usługi skutkowałoby rezygnacją potencjalnych klientów z korzystania z usług doradczo-informacyjnych w dziedzinie, w ramach której muszą ponosić koszty finansowe). Na terenie subregionów nie zanotowano istotnych róŝnic w ramach udostępniania usług doradczo-informacyjnych w dziedzinie innowacji. PoniŜej prezentujemy najwaŝniejsze wnioski. Luka na rynku usług doradczo-informacyjno w poszczególnych podregionach województwa mazowieckiego nie jest szczególnie zróŝnicowana, z wyjątkiem podregionu m. Warszawy, gdzie występuję niedostatek usług o charakterze praktycznym usług szkoleniowych w zakresie projektowania i wdraŝania innowacji do gospodarki. Ten obszar moŝe stanowić dodatkowy element oferty MSODI dedykowany dla przedsiębiorstw zlokalizowanych w stolicy, lub teŝ moŝe stanowić sygnał dla IOB o konieczności uzupełnienia swojej oferty i jej promowania w tym zakresie. Usługi doradczo-informacyjne w zakresie rozwoju innowacyjnego, zarządzania finansami oraz usługi obejmujące kojarzenie partnerów i udostępnianie baz danych IOB świadczone przez mazowieckie podmioty są oferowane odpłatnie, jednakŝe nie stanowi to bariery dla potencjalnych klientów. O ile usługi te (w zakresie innowacji) znalazłyby się w ofercie MSODI, mogłyby bez negatywnych skutków dla przedsiębiorców być równieŝ płatne, gdyŝ świadomi potrzeb wdraŝania rozwiązań innowacyjnych przedsiębiorcy są gotowi ponosić koszty z tym związane. Rośnie popyt na usługi doradczo-informacyjne w zakresie pozyskiwania zewnętrznego finansowania (na rozwój) ze środków publicznych, co świadczy o rosnącej aktywności przedsiębiorców w poszukiwaniu dodatkowych moŝliwości. Aktywność ta moŝe stanowić podstawę do działań propagujących innowacje w gospodarce, jako jeden z elementów pozwalających na rozwój firmy i podniesienie jej konkurencyjności. Świadczenie usług

135 135 doradczo-informacyjnych w zakresie pozyskiwania zewnętrznego finansowania ze środków publicznych przez MSODI mogłoby przyciągnąć przedsiębiorców/ potencjalną grupę docelową np. kampanii promocyjnej, którzy do tej pory nie poszukiwali rozwiązań innowacyjnych. Zaznaczyć naleŝy jednakŝe, iŝ dostęp do środków publicznych jest okresowo ograniczony z uwagi na cykliczność uruchamianych naborów wniosków o dofinansowanie lub moŝe być całkowicie niedostępny, w wyniku wykorzystania środków i braku nowych naborów, braku pewności, Ŝe podobne instrumenty będą dostępne w ramach kolejnej perspektywy finansowania) Diagnoza moŝliwych zasad współpracy z MSODI W poniŝszej tabeli przedstawiono zidentyfikowane w toku badań moŝliwe zasady współpracy podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności z MSODI. Tabela 62. MoŜliwe zasady współpracy podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności z MSODI. Rola pomiotu wobec MSODI ekspert partner Rodzaj podmiotu 108 IG OD TT VC IG OD TT VC Przejawy szkolenia doradców MSODI wydawanie opinii eksperckich dot. projektów innowacyjnych z róŝnych branŝ definiowania oczekiwań dot. poszukiwanych projektów do wsparcia inwestycyjnego tworzenie zespołu ekspertów w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia inwestycyjnego na rozwój produktów innowacyjnych promocja nakierowana na zwiększanie uczestnictwa w szkoleniach/ warsztatach organizowanych przez MSODI poprzez dostęp do szerokiego grona przedsiębiorców nawiązywanie kontaktów międzynarodowych, takŝe na potrzeby spinania wspólnych projektów wzajemne promowanie swoich usług promowanie, rozwijanie i włączanie przedsiębiorców w regionalne sieci klastrów (suboferta dla MSODI) prowadzenie warsztatów związanych z przygotowywaniem projektów innowacyjnych i kierowaniem ich do funduszy inwestycyjnych wskazywanie potencjalnych inwestorów członek Sieci IG OD udostępnienia lokali na potrzeby Sieci na terenie sześciu podregionów województwa mazowieckiego będących w dyspozycji podmiotu moŝliwości pełnienia roli ośrodka Sieci w ramach obecnych struktur Badania nie ujawniły barier organizacyjnych, finansowych i prawnych stojących na drodze współpracy pomiędzy MSODI a IOB. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest głównie określenie ogólnego zarysu koncepcji organizacyjnej Sieci na czas realizacji przedmiotu zamówienia. Środowisko IOB jest otwarte na współpracę z MSODI, zarówno na etapie przygotowywania Sieci, jak i jej funkcjonowania na rynku usług doradczo-informacyjnych. W nim MSODI odnajdzie wsparcie merytoryczne/ eksperckie i organizacyjne. Środowisko IOB jest gotowe oferować swoje zasoby w postaci ekspertów/ baz danych/ doświadczenia itd., przy jednoczesnym promowaniu i rozpowszechnianiu przez MSODI informacji o moŝliwościach dostępnych na rynku usług proinnowacyjnych wśród przedsiębiorców z sektora MŚP. Wsparcie eksperckie MSODI w postaci szkolenia doradców MSODI z uwagi na występujące zasoby moŝe być oferowane przez instytucje zlokalizowane w poszczególnych podregionach. Z kolei wydawanie opinii eksperckich dot. projektów innowacyjnych z róŝnych branŝ, definiowanie oczekiwań dot. poszukiwanych projektów do wsparcia inwestycyjnego czy tworzenie zespołu 108 Skróty odnoszą się do następujących typów instytucji: VC - fundusze venture capital, seed capital i anioły biznesu, IG - izby gospodarczo-handlowych, OD - podmioty świadczące innowacyjne usługi doradczo-informacyjne, TT - podmioty uczestniczące w transferze technologii i świadczące usługi proinnowacyjne.

136 136 ekspertów w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia inwestycyjnego na rozwój produktów innowacyjnych wymaga wsparcia specjalistycznych IOB, które w znacznej mierze są zlokalizowane na terenie podregionu stołecznego. Gotowość do członkostwa w Sieci deklarowali przedstawiciele tych instytucji, które posiadają swoje delegatury na terenie podregionów województwa mazowieckiego, takie jak izby gospodarcze i sieciowe ośrodki świadczące innowacyjne usługi doradczo-informacyjne. Wysokospecjalistyczne wsparcie MSODI w zakresie działań misyjnych najpowszechniej oferowane jest na terenie podregionu m. Warszawy, mniej kierunkowe, związane raczej ze wsparciem podstawowym (organizacyjnym, infrastrukturalnym, itd.) dostępne jest na terenie wszystkich podregionów województwa mazowieckiego w ramach funkcjonujących instytucji działających na rzecz sektora MŚP Cechy endogeniczne subregionów W świetle przeprowadzonych badań i analiz oferta Mazowieckiej Sieci Ośrodków Doradczo- Informacyjnych w zakresie innowacji wymaga zróŝnicowania ze względu na poszczególne lokalizacje ośrodków w podregionach. Przedstawione poniŝej cechy endogeniczne sześciu podregionu obejmują tylko te, które stanowią o ich specyfice, które wyróŝniają kaŝdy z subregionów na tle pozostałych. Na terenie podregionu m. Warszawy mamy do czynienia z wysokim zagęszczeniem podmiotów gospodarczych, tutaj teŝ zlokalizowanych jest najwięcej duŝych przedsiębiorstw. Zasięg działalności stołecznych firm jest szeroki i w duŝej mierze obejmuje cały kraj, a takŝe zagranicę. Wiele podmiotów działających na tym obszarze osiąga wysokie, milionowe przychody. Istotnym wyróŝnikiem przedsiębiorstw z tego podregionu jest świadome planowanie strategiczne rozwoju firm, takŝe w zakresie innowacyjnego rozwoju. Obserwuje się tutaj wyŝszy niŝ w innych podregionach udział przedsiębiorstw dostrzegających korzyści ze współpracy z funduszami inwestycyjnymi czy aniołami biznesu, co ma z kolei swoje odzwierciedlenie w gotowości do rozwoju innowacyjnego, który na terenie Warszawy jest szczególnie wyraźny w grupie średnich przedsiębiorstw. Przedsiębiorcy z podregionu m. Warszawy tworzą popyt na usługi szkoleniowe w zakresie innowacji - obserwuje się wysoki odsetek firm korzystających z tego typu wsparcia ze strony instytucji świadczących usługi dla biznesu. Zapotrzebowanie stołecznych przedsiębiorstw w zakresie pomocy publicznej jest znikome. Nie obserwuje się równieŝ popytu na informacje i szkolenia w zakresie zagadnień formalno-prawnych i na realizacją zadań ze środków publicznych, w tym ze środków UE. Przedsiębiorcy z podregionu m. Warszawy są najbardziej otwarci na wprowadzanie zmian (na tle pozostałych podregionów) notuje się bowiem najwyŝszy odsetek firm, które w ostatnim okresie wprowadziły nowe usługi/ produkty lub udoskonaliły istniejące. Na terenie podregionu stołecznego nie obserwuje się barier w rozwoju przedsiębiorstw, które w specjalny sposób charakteryzowałyby sytuację przedsiębiorstw działających na tym obszarze w porównaniu do pozostałych podregionów. Elementem wyróŝniającym m. Warszawę jest jedynie fakt, Ŝe barierę dotyczącą braku środków na inwestycje przedsiębiorcy upatrują za najmniej waŝną na tle pozostałych podregionów. W Warszawie liczba jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczoinformacyjnych jest, w odniesieniu do pozostałych podregionów województwa, zdecydowanie największa. Są one takŝe bardzo zróŝnicowane ze względu na typy jednostek, co świadczy o ich róŝnorodności i szerokim zakresie usług. W Warszawie i okolicach zlokalizowanych jest ponad 94% ogółu jednostek badawczo-rozwojowych i placówek naukowych w województwie. Ma to swoje odzwierciedlenie w wysokim poziomie innowacyjności. Wśród obszarów działalności prowadzonej przez IOB najpopularniejsze obszary to organizacja konferencji, sympozjów i badania naukowe. Wysoki poziom badań naukowych jest odzwierciedleniem ilości i struktury infrastruktury (nagromadzenie placówek naukowych i jednostek badawczo-rozwojowych). W ramach usług doradczych na terenie podregionu miasta Warszawy najpopularniejsze obszary to, prócz usług powszechnych w województwie, działania związane z innowacyjnym rozwojem, wdraŝanie innowacji, pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych, zarządzanie projektami i programami. ZauwaŜalny jest więc wysoki udział działań związanych z innowacjami. Do usług doradczych charakteryzujących się rosnącym zainteresowaniem przedsiębiorców naleŝą działania związane z innowacyjnym rozwojem, finansowanie innowacji, wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych, zarządzanie projektami

137 137 i programami, co takŝe świadczy o nacisku na procesu innowacyjne w Warszawie. Oferta usług informacyjnych jest zbieŝna z ofertą ogólno wojewódzką. W ramach usług informacyjnych charakteryzujących się największym wzrostem zainteresowania w podregionie m. Warszawa naleŝą moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych, poszukiwanie partnerów gospodarczych, natomiast wśród usług o malejącym zainteresowaniu wskazać naleŝy moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń, administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej. Luka kompetencyjna, określająca brak oferty instytucji otoczenia biznesu w podregionie m. Warszawa to: usługi szkoleniowe w zakresie projektowania i wdraŝania innowacji do gospodarki (w tym w formie warsztatów) oraz zasoby baz danych potencjalnych partnerów w biznesie. Podregion warszawsko-zachodni jest drugim po podregionie stołecznym obszarem najbardziej zagęszczonym pod względem liczby przedsiębiorstw. Firmy działające na tym obszarze świadomie zarządzają i planują swój rozwój, takŝe w zakresie innowacji. To z kolei przekłada się na realną lub planowaną współpracę z funduszami typu venture capital, seed capital czy z aniołami biznesu, ale takŝe na współpracę z organizacjami branŝowymi. Firmy z tego podregionu w wysokim stopniu korzystają ze szkoleń i informacji branŝowej oferowanej przez tego typu instytucje. Obserwuje się równieŝ popyt na usługi doradcze w zakresie innowacji i popyt na pomoc publiczną oraz zapotrzebowanie na usługi szkoleniowe oferowane przez IOB. Plany przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie podregionu warszawsko-zachodniego obejmują równieŝ realizację zadań ze środków publicznych, w tym ze środków UE. NajpowaŜniejszą barierą rozwoju przedsiębiorstw wyróŝniającą podregion spośród pozostałych jest występująca silna konkurencja na rynku. Na terenie podregionu działa 19 podmiotów wchodzących w skład szerokiego środowiska usług stołecznym. W porównaniu do Warszawy nie jest to wartość duŝa, jednakŝe w odniesieniu do reszty regionu znacząca (to skutek znacznych dysproporcji w rozmieszczeniu jednostek świadczących usługi doradczo-informacyjne w zakresie innowacji). Zaznaczyć naleŝy, iŝ podmioty te są w nikłym stopniu zróŝnicowane, co przekłada się na homogeniczność oferty. W kontekście połoŝenia regionu, istotna jest jednakŝe geograficzna bliskość Warszawy, która umoŝliwia alternatywę w dostępie do usług doradczo-informacyjnych w dziedzinie innowacji. Wśród obszarów działalności prowadzonej przez IOB najpopularniejsze obszary to m.in.: organizacja konferencji, sympozjów oraz badania naukowe i wynajem powierzchni biurowej. Niezwykle istotne są badania naukowe nie są one powszechne w większości regionów, co świadczy o potencjale innowacyjnym województwa. W podregionie warszawsko-zachodnim często, w ramach usług doradczych, oferowane są działania związane z innowacyjnym rozwojem oraz wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych. Po raz kolejny podkreślić trzeba znaczenie usług innowacyjnych, choć na terenie podregionu dostrzegalne są takŝe negatywne tendencje związane z tą dziedziną wsparcia oferowanego przez IOB, bowiem wśród usług o malejącym zainteresowaniu znajduje się wdraŝanie innowacji technologicznych, organizacyjnych, produktowych. Jedyne dziedziny w ramach usług informacyjnych świadczonych przez IOB na terenie podregionu to udostępnianie baz danych instytucji zrzeszających przedsiębiorców danej branŝy oraz moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń. Na terenie subregionu konieczne jest w oparciu o zdiagnozowaną lukę - rozszerzenie oferty IOB o następujące działania doradczo-informacyjne: doradztwo w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w zakresie finansowania pomysłów innowacyjnych, informacja w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych, w tym funduszy unijnych (w ofercie nie ma tego typu działań, pomimo zapotrzebowania ze strony przedsiębiorców). Podregion ostrołęcko-siedlecki na tle pozostałych ma charakter najbardziej rolniczy, obserwuje się tutaj wyŝszy niŝ gdzie indziej udział przedsiębiorstw związanych z rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybołówstwem. Nie bez znaczenia na charakter gospodarczy tego regionu ma teŝ wysoki udział (znów wyŝszy niŝ na terenie pozostałych podregionów województwa mazowieckiego) podmiotów związanych z administracją publiczną i obroną narodową oraz wysoki udział sektora publicznego. Dominującym kierunkiem zbytu produktów i usług oferowanych przez podmioty gospodarcze podregionu ostrołęcko-siedleckiego jest powiat i województwo, rzadziej kraj. Świadome planowanie strategiczne związane z zarządzaniem firmą nie jest popularne. Niemniej jednak, o ile takie występuje pojawiają się w nich cele nakierowane na dąŝenie do samodzielnego opracowania i wdroŝenia nowych technologii/ rozwiązań/ produktów. Przedsiębiorców z tego obszaru charakteryzuje niska świadomość potrzeb we współpracy z funduszami inwestycyjnymi

138 138 i aniołami biznesu. Firmy zlokalizowane na terenie podregionu ostrołęcko-siedleckiego zrzeszają się w organizacjach branŝowych i korzystają ze szkoleń i informacji branŝowych przez nie oferowanych. NajpowaŜniejszą barierą rozwoju przedsiębiorstw wyróŝniającą podregion spośród pozostałych jest brak wiedzy o moŝliwościach wsparcia. w podregionie ostrołęcko-siedleckim notuje się najmniejszą liczbę podmiotów w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych (N=7). Co więcej, ośrodki te są w niewielkim stopniu zróŝnicowane, co przekłada się na niewielką dostępność usług tego typu. Wśród obszarów działalności prowadzonej przez IOB najpopularniejszym jest promocja przedsiębiorczości. W podregionie ostrołęcko-siedleckim dziedzina usług informacyjnych oferowanych przez IOB charakteryzująca się największym zainteresowaniem jest związana z administracyjno-prawnymi aspektami prowadzenia działalności gospodarczej. Wąskie zakresy usług są wynikiem małej liczby podmiotów, co przekłada się na niewielką ofertę usług doradczych IOB w zakresie innowacji. Popularność świadomego planowania strategicznego w przedsiębiorstwach zlokalizowanych na terenie podregionu radomskiego jest umiarkowana, a strategiczne cele innowacyjne ograniczają się do planów inwestycyjnych w zakup środków trwałych i do inwestowania w rozwój pracowników poprzez kierowanie ich na szkolenia. Przedsiębiorcy z tego podregionu charakteryzują się niską świadomością potrzeb we współpracy funduszami typu venture, seed czy aniołami biznesu. Obserwuje się równieŝ wysoki popyt na pomoc publiczną, ale niskie zapotrzebowanie na dotacje na działalność ze środków publicznych. WyróŜnikiem podregionu radomskiego spośród innych podregionów województwa mazowieckiego jest wysokie zapotrzebowanie na informacje i szkolenia w zakresie zagadnień formalno-prawnych oraz wysoki udział przedsiębiorstw, które korzystają lub wyraŝają chęć skorzystania z usług doradczych w zakresie innowacji oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu. NajpowaŜniejszą barierą rozwoju przedsiębiorstw wyróŝniającą podregion spośród pozostałych jest brak specjalistów w dziedzinie wprowadzania usprawnień. Na terenie podregionu radomskiego działa 13 podmiotów wchodzących w skład szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych. Wśród wszystkich badanych typów jednostek działających w ramach innowacji na terenie podregionu radomskiego nie występowały jedynie preinkubatory przedsiębiorczości oraz parki technologiczne, co świadczy o zróŝnicowanej ze względu na rodzaj wsparcia oferty IOB. Na terenie podregionu radomskiego działa takŝe jedyny w województwie inkubator przedsiębiorczości. Wśród obszarów działalności prowadzonej przez IOB popularna jest promocja przedsiębiorczości. Natomiast wśród dostępnej oferty IOB, na terenie podregionu radomskiego rosnącym zainteresowaniem cechuje się wiedza z zakresu działalności przedsiębiorstw i zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej, zaś w ramach usług o malejącym popycie wskazywano na budowanie wizerunku oraz promocję przedsiębiorstwa. Najpopularniejsze usługi informacyjne na terenie podregionu to oceny wiarygodności partnerów gospodarczych oraz poszukiwanie partnerów gospodarczych, a więc kwestie związane ściśle z kooperacją i współpracą. W ramach usług informacyjnych charakteryzujących się malejącym popytem, wskazywano głównie na wiarygodność partnerów gospodarczych. Na terenie podregionu radomskiego, luka usługowa obejmuje informację w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w rozwoju innowacyjnym ze strony IOB i JBR, udostępnienie zasobów baz danych IOB, doradztwo w zakresie wdraŝania i podnoszenia innowacyjności przedsiębiorstw. Podregion ciechanowsko-płocki charakteryzuje najniŝsza liczba przedsiębiorstw w ogóle podmiotów gospodarczych działających na terenie województwa mazowieckiego. Mniej niŝ w pozostałych podregionach zlokalizowanych jest tutaj mikroprzedsiębiorstw, obserwuje się natomiast wyŝszy odsetek małych i średnich przedsiębiorstw niŝ gdzie indziej. Firmy zlokalizowane na tym terenie osiągają równieŝ milionowe przychody. Świadome planowanie strategiczne związane z zarządzaniem firmą nie jest specjalnie popularne, niemniej jednak wśród innowacyjnych celów strategicznych pojawiają się takŝe plany zakupowe związane z wdroŝeniem nowych technologii/ rozwiązań/ produktów. Charakterystyczna dla tego podregionu jest brak świadomości potrzeb we współpracy z funduszami inwestycyjnymi i aniołami biznesu - na terenie tego obszaru Ŝadne z przedsiębiorstw nie współpracowało lub nie zamierza podjąć współpracy z tego typu instytucjami. Pomimo tego, ma tutaj miejsce współpraca z organizacjami branŝowymi. Na terenie podregionu ciechanowsko-płockiego obserwuje się wysoki popyt na pomoc publiczną, w tym na dotacje. Niemniej jednak wśród powodów niekorzystania z pomocy publicznej wskazuje się na brak dostatecznej wiedzy o moŝliwościach uzyskania wsparcia. Podregion ten cechuje chęć

139 139 przedsiębiorców do korzystania z usług oferowanych IOB, w tym w szczególności z usług doradczych. Przedsiębiorcy z podregionu do ciechanowsko-płockiego wykazują się niską aktywnością we wprowadzaniu zmian w przedsiębiorstwie, takich jak wprowadzanie nowych usług/ produktów lub doskonalenie istniejących lub wprowadzanie nowych standardów świadczenia usług/ oferty produktowej. NajpowaŜniejszą barierą rozwoju przedsiębiorstw wyróŝniającą podregion spośród pozostałych jest brak środków na inwestycje. Na terenie podregionu działa relatywnie niewielka ilość podmiotów wchodzących w skład szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych. Wśród obszarów działalności prowadzonej przez IOB stosunkowo często wskazywana była promocja przedsiębiorczości. W ramach usług doradczych świadczonych na terenie podregionu najpopularniejsze obszary to: umiejętności interpersonalne oraz zagadnienia formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej. Brakuje więc tutaj oferty związanej z innowacyjnością/ innowacyjnymi rozwojem przedsiębiorstw. W ofercie IOB, obszarem cieszącym się rosnącym zainteresowaniem klientów na terenie podregionu są umiejętności interpersonalne, natomiast obszarem o malejącym zapotrzebowaniu jest zarządzanie projektami i programami. Najpopularniejszymi dziedzinami w ramach usług informacyjnych są moŝliwości i zasady skorzystania z usług doradczych oraz administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej. W podregionie ciechanowsko-płockim głównymi obszarami usług informacyjnych o rosnącym zainteresowaniu są moŝliwości i zasady korzystania z dofinansowywanych szkoleń, a takŝe administracyjno-prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej. Do obszarów wsparcia, które wchodzą w skład luki kompetencyjnej, naleŝy doradztwo w zakresie moŝliwości uzyskania wsparcia w zakresie finansowania pomysłów innowacyjnych. Podregion warszawsko-wschodni charakteryzuje wyŝszy niŝ w innych podregionach udział mikroprzedsiębiorstw w ogóle. Firmy działające na tym obszarze świadomie zarządzają i planują jej rozwój, takŝe w zakresie wprowadzania innowacji. Poziom współpracy przedsiębiorców z tego obszaru z funduszami inwestycyjnymi i aniołami biznesu jest niewielki, co po części jest związane z niską świadomością korzyści wynikających z takiej kooperacji. Firmy z podregionu warszawskowschodniego cechuje takŝe niewystarczająca wiedza na temat moŝliwości skorzystania z pomocy publicznej kierowanej do przedsiębiorstw, natomiast zapotrzebowanie na dotacje przeznaczane na działalność ze środków publicznych jest wysokie. Wśród planów przedsiębiorstw znajduje się dąŝenie do uzyskania środków publicznych, w tym ze środków UE na realizację projektów rozwojowych. Przedsiębiorcy z tego obszaru w niewielkim tylko stopniu współpracują lub zamierzają korzystać z usług instytucji otoczenia biznesu, zaś najpowaŝniejszą barierą rozwoju przedsiębiorstw wyróŝniającą podregion spośród pozostałych są trudności w pozyskiwaniu partnerów. Na terenie podregionu działa 15 podmiotów wchodzących w skład szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych, niemniej jednak występuje tu tylko jeden typ jednostek, co z kolei przekłada się na wąski zakres dostępnych usług. Zaznaczyć jednakŝe naleŝy, iŝ w kontekście połoŝenia regionu, istotna jest geograficzna bliskość Warszawy, która stanowi alternatywę w dostępie do usług doradczo-informacyjnych w dziedzinie innowacji. Wśród obszarów działalności prowadzonej przez IOB często wskazywane były badania naukowe. Na terenie subregionu nie ma ośrodków świadczących zarówno usługi doradcze, jak i informacyjne. W podregionie warszawskowschodnim, aby dopasować ofertę IOB do wymagań przedsiębiorców, konieczne jest rozpoczęcie świadczenia usługi polegającej na udostępnieniu zasobów baz danych potencjalnych partnerów w biznesie, w tym IOB, JBR i funduszy typu venture, aniołów biznesu. Z przeprowadzonych badań i analiz wynika, Ŝe na terenie wszystkich sześciu podregionów naleŝy inicjować i prowadzić działania promocyjne, które nakierowane są na wzrost zainteresowania gospodarką innowacyjną i które tym samym prowadzą do wzrostu popytu na wszelkie informacje i doradztwo związane z innowacjami, z tym, Ŝe intensywność ich w kaŝdym z nich powinna być zróŝnicowana. Działania te, z uwagi na ich miękką formę mogą być prowadzone przy współpracy instytucji świadczących usługi dla biznesu, które są zlokalizowane na terenie wszystkich podmiotów. Deklaracje w zakresie takiej współpracy podały ze strony wszystkich typów instytucji świadczących usługi doradco-informacyjne (na podstawie badań jakościowych/ nie ilościowych). Cechy endogeniczne subregionów umoŝliwiają wyodrębnienie trzech grup jednostek terytorialnych w odniesieniu do określonych kierunków działań MSODI w zakresie innowacji:

140 140 Najbardziej wyspecjalizowane usługi doradczo-informacyjne w zakresie innowacji dla sektora MŚP naleŝy świadczyć na terenie podregionu m. Warszawy oraz na terenie podregionu warszawsko-zachodniego. Diagnoza potrzeb w tym zakresie wykazała, Ŝe na tych terenach świadomość innowacyjna i gotowość inwestycyjna (investment readiness) jest najwyŝsza. Na terenie tych podregionów działania Ośrodków powinny skupiać się na doradztwie stricte innowacyjnym, włączając w to takie obszary doradztwa jak moŝliwości finansowania innowacji, doradztwo w zakresie negocjacji z inwestorem, prawa własności intelektualnej, licencji i patentów, itd. Oprócz tego, przedsiębiorcom z tych obszarów naleŝy umoŝliwić uczestnictwo w warsztatach, podczas których wyposaŝy się przedstawicieli firm w praktyczne umiejętności związane z działaniami proinnowacyjnymi. Polem umoŝliwiającym dostarczanie tego typu usług jest wysokie zagęszczenie i specjalizacja instytucji świadczących usługi doradczo-informacyjne w zakresie innowacji, gotowych do realizacji wspólnych zadań z MSODI. IOB zlokalizowane na terenie podregionu stołecznego są takŝe skłonne wspierać IOB z terenu podregionu warszawskozachodniego, z uwagi na ich mniejszą specjalizację i homogeniczności oferty dla przedsiębiorców. Najmniej zorientowani na rozwój innowacyjny są przedsiębiorcy działający na terenie podregionów ostrołęcko-siedleckiego oraz radomskiego. Te obszary terytorialne charakteryzują się wysokim popytem na pomoc publiczną i wsparcie finansowe w bieŝącej działalności przedsiębiorstw, dlatego pracą u podstaw powinny być działania opierające się przede wszystkim na informowaniu o moŝliwościach uzyskania wsparcia nie tylko w ramach pomocy publicznej, ale takŝe z innych źródeł, dostarczających nie tylko pomocy w postaci środków finansowych, ale równieŝ w postaci doradztwa w zakresie innowacyjnego zarządzania przedsiębiorstwem. Drugim obszarem, na który naleŝy połoŝyć największy nacisk jest promocja innowacyjności w ogóle i uświadamianie przedsiębiorców na temat korzyści płynących z działań proinnowacyjnych. Na terenie podregionu ostrołęckosiedleckiego zasoby IOB są w duŝej mierze homogeniczne, łatwiej o zróŝnicowaną ofertę stanowiącą podstawy do działalności MSODI jest na terenie radomskiego, gdyŝ na tym obszarze róŝnorodność typów instytucji świadczących usługi dla biznesu jest znacząca. Na terenie podregionów ciechanowsko-płockiego oraz warszawsko-wschodniego potrzeby przedsiębiorców obejmują zarówno informacje o moŝliwościach uzyskania wsparcia ze środków publicznych (w tym funduszy unijnych) jaki i doradztwo w zakresie innowacji. Świadomość innowacyjna jest średnia: niŝsza niŝ w przypadku podregionu warszawsko-zachodniego i m. Warszawy, jednakŝe wyŝsza, niŝ w przypadku ostrołęcko-siedleckiego oraz radomskiego. W tym kontekście naleŝy więc umoŝliwić przedsiębiorstwom uczestnictwo w warsztatach, podczas których wyposaŝy się przedstawicieli firm w praktyczne umiejętności związane z działaniami proinnowacyjnymi, z drugiej jednak strony prowadzić intensywne działania promocyjne i informacyjne, które przybliŝą im tematykę innowacji przedsiębiorstw i wpłyną na zwiększenie świadomości na temat korzyści płynących z działań proinnowacyjnych. Wyzwaniem dla działalności MSODI na terenie tych dwóch obszarów jest mała liczba instytucji świadczących usługi dla biznesu oraz homogeniczność jej oferty z uwagi na brak wyraźnego zróŝnicowania ze względu na typy podmiotów tego typu Zalecenia i rekomendacje Funkcjonowanie MSODI kontekst, zagroŝenia Ze zrealizowanych badań wynika, Ŝe zainteresowanie przedsiębiorców innowacyjną gospodarką jest niewielkie. Co więcej, nie moŝna wykluczyć, Ŝe ów brak zainteresowania opieraniem strategii rozwojowej przedsiębiorstwa na innowacjach oparty jest w wielu przypadkach na trafnej diagnozie sytuacji. Paradoksalnie orientowanie się na innowacje moŝe (równieŝ) prowadzić do obniŝenia konkurencyjności przedsiębiorstwa (przynajmniej w krótkiej perspektywie czasowej), generować nowe rodzaje ryzyka itd. Z punktu widzenia większości małych i średnich przedsiębiorstw polski kapitalizm ma póki co charakter wybitnie imitacyjny. Stawką o jaką toczy się gra jest więc

141 141 w najlepszym razie innowacyjność względna, relacyjna (pojęta jako wdraŝanie rozwiązań i technologii nowych dla przedsiębiorstwa, lecz nie nowych w ogóle, jako modernizowanie). Pierwsze zatem strukturalne zagroŝenie dla MSODI to niski stopień innowacyjności gospodarki polskiej oraz w rezultacie niewielki popyt na informacje i doradztwo związane z innowacjami. Wydaje się, Ŝe MSODI musi się liczyć z jeszcze jednym powaŝnym zagroŝeniem. Istnieje realna groźba, Ŝe kwestionowany moŝe być sam sens istnienia tej instytucji (jako dublującej zadania np. resortu gospodarki lub PARP). Tym waŝniejsze będzie precyzyjne określenie misji funkcjonalnej Sieci. Drugie więc strukturalne zagroŝenie dla MSODI to niebezpieczeństwo kwestionowania racji bytu tej instytucji. Prawdopodobne argumenty przeciwko powołaniu do Ŝycia MSODI: podobne zadania wykonywać mogą inne, juŝ istniejące instytucje/ organizacje/ struktury; koszty wypromowania MSODI będą stanowić istotną część jego budŝetu; wspieranie innowacyjnej gospodarki jest przedwczesne (polskie przedsiębiorstwa muszą najpierw odrobić lekcję innowacyjności relacyjnej, muszą ustabilizować się dzięki strategii kopiowania/ imitowania sprawdzonych rozwiązań); wspieranie gospodarki innowacyjnej jest związane z kosztami, na które Polski na obecnym etapie rozwojowym - nie stać (projekty innowacyjne są siłą rzeczy projektami wysokiego ryzyka, część z nich okazuje się zawsze nierentowna). Naszym zdaniem, trzeba liczyć się równieŝ z tym, Ŝe jako argument przeciwko powołaniu do Ŝycia MSODI moŝe zostać uŝyta niepewność przyszłych źródeł finansowania tej instytucji (na razie stabilność finansową MSODI mogą zapewnić unijne źródła finansowania, jednak po ich wygaśnięciu powróci pytanie o pieniądze na działalność). Trzecie zatem strukturalne zagroŝenie dla MSODI to kwestia stabilności środków na finansowanie tej instytucji. W poniŝszej tabeli znajduje się ocena znaczenia trzech wskazanych powyŝej zagroŝeń oraz propozycje dotyczące sposobów ich oddalenia. Tabela 63. ZagroŜenia dla MSODI wraz z propozycjami sposobów ich oddalenia. ZagroŜenie Ocena Jak przeciwdziałać zagroŝeniu? Niski stopień innowacyjności polskiej gospodarki, brak lub w najlepszym razie niski popyt na usługi doradcze i informacyjne nakierowane na stymulowanie innowacyjnej gospodarki. Zatem: powołanie do Ŝycia MSODI nie jest wskazane. Istnieją instytucje/ organizacje/ struktury, które mogą wykonywać zadania MSODI. Zatem: powołanie do Ŝycia MSODI nie jest wskazane. powaŝne powaŝne formułując misję funkcjonalną MSODI, kładącą nacisk na promocję innowacyjnej przedsiębiorczości argumentując, Ŝe wspieranie przedsiębiorczości innowacyjnej jest jednym z kluczowych zadań państwa; co więcej: to państwo powinno być zobowiązane do brania na siebie tych wszystkich kosztów związanych z promocją i wspieraniem gospodarki innowacyjnej, których nie zechcą ponosić (jako zbyt ryzykownych) inwestorzy prywatni (np. fundusze venture capital, zamknięte fundusze inwestycyjne tworzone przez business angels argumentując, Ŝe synonimem drugiej fazy modernizacji Polski jest przejście od gospodarki imitacyjnej do gospodarki innowacyjnej. Jeśli realny potencjał innowacyjności polskiej gospodarki jest na razie niski tym bardziej wskazane jest podejmowanie działań (promocyjnych, edukacyjnych). Im szybciej zacznie się to robić (i im bardziej systematycznie), tym lepiej formułując misję funkcjonalną MSODI kładącą nacisk na rolę MSODI jako pośrednika między (1) zasobami kompetencji wspierającymi orientację proinnowacyjną a (2) podmiotami, które tych kompetencji potrzebują i poszukują formułując misję funkcjonalną MSODI kładącą nacisk na rolę MSODI jako koordynatora (inicjatyw i działań proinnowacyjnych) wychodząc z wartością dodaną, która jest komplementarna wobec oferty wspierającej IOB lub (i) która wypełnia lukę w ofercie usług doradczych i informacyjnych

142 142 ZagroŜenie Ocena Jak przeciwdziałać zagroŝeniu? MSODI nie moŝe liczyć na stabilne finansowanie (w średniej i dłuŝszej perspektywie czasowej). Zatem: powołanie do Ŝycia MSODI nie jest wskazane. bardzo powaŝne dąŝąc do zapewnienia sobie wystarczających środków na promocję własną dąŝąc do pozyskania średnio- i długoterminowych źródeł finansowania dąŝąc do dywersyfikacji źródeł finansowania dąŝąc do określenia źródeł i skali moŝliwych/ realistycznie prawdopodobnych przychodów MSODI (MSODI nie tylko centrum kosztów, ale teŝ centrum przewidywalnych, stabilnych przychodów) dąŝąc do pozyskiwania partnerów biznesowych (np. prywatne fundusze typu VC mogą być zainteresowane współpracowaniem z MSODI w charakterze akwizytora innowacyjnych projektów firm seedowych, start-upowych itd.) Misja funkcjonalna MSODI 1. Po pierwsze, MSODI powinien inicjować i prowadzić działania promocyjne, które nakierowane są na wzrost zainteresowania gospodarką innowacyjną i które tym samym prowadzą do wzrostu popytu na wszelkie informacje i doradztwo związane z innowacjami. Owa rola promotora nie tylko powinna się jednak sprowadzać do działań nakierowanych na uświadamianie potrzeb innowacyjnych wśród przedsiębiorców, a dalej do zachęcania do współpracy z JBR, IOB itd., ale takŝe do działań upowszechniających i integrujących środowisku naukowe i podmioty działające na rzecz rozwoju innowacyjności. Działania upowszechniające w środowisku przedsiębiorców powinny skupiać się na pokazywaniu moŝliwości i rozwiązań innowacyjnych, ale nie tylko opracowywanych przez środowisko naukowe, ale takŝe tych, które mają juŝ swoje zastosowanie w innych firmach (tj. korzystanie z patentów, licencji, wynalazków innych firm (tzw. open innovation ). Z kolei działania upowszechniające realizowane w środowisku naukowym powinny być nakierowane na informowaniu do specyfice rynku przedsiębiorstw, jego oczekiwań oraz korzyści wynikających z komercjalizacji rozwiązań wypracowanych w instytutach badawczych, ośrodkach naukowych, z naciskiem na innowacje odpowiadające popytowi na rynku (tzw. user-driven-innovation ). Samo zachęcanie, edukowanie o moŝliwościach współpracy pomiędzy środowiskiem przedsiębiorców i naukowym nie przyniesie oczekiwanych efektów, bowiem jak wynika z przeprowadzonych badań i analiz, obydwa środowiska działają w oderwaniu od siebie. Warto jednak jednoznacznie podkreślić, Ŝe promowanie współpracy przedsiębiorców z JBR, IOB nie przyniesie Ŝadnych efektów, jeŝeli przedsiębiorcy nie będą identyfikować swoich potrzeb w odniesieniu do innowacyjności oczywiście na poziomie danego przedsiębiorcy i poziomu rozwoju jego firmy. Bez uświadomienia takiej potrzeby, zachęcanie do współpracy z jednostkami zajmującymi się innowacyjnością, nie przyniesie Ŝadnych efektów. 2. Po drugie, MSODI powinien starać się odpowiedzieć na zidentyfikowane w badaniu potrzeby przedsiębiorców w zakresie informacji i doradztwa wspierającego innowacje. Zwłaszcza istotne są oczywiście te potrzeby informacyjne i doradcze, których nie zaspakajają jak dotąd Ŝadne instytucje z szeroko pojętego otoczenia biznesu. [Luka na rynku usług doradczoinformacyjnym, zdiagnozowana w toku badania obejmuje (1) doradztwo, w zakresie: moŝliwości uzyskania wsparcia; finansowania pomysłów innowacyjnych oraz w zakresie wdraŝania i podnoszenia innowacyjności przedsiębiorstw; (2) informację, w zakresie: moŝliwości uzyskania wsparcia w rozwoju innowacyjnym ze strony IOB i JBR, moŝliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych, w tym funduszy unijnych oraz udostępnienia zasobów baz danych potencjalnych partnerów w biznesie, w tym IOB, JBR i funduszy typu venture, aniołów biznesu; (3) szkolenia, w zakresie: projektowania i wdraŝania innowacji do gospodarki (w tym w formie warsztatów)]. Otwarte pozostaje jednak pytanie, czy MSODI powinien dąŝyć do tego, by ową zidentyfikowaną lukę informacyjną i doradczą zapełnić samemu, czy teŝ jego zadanie powinno zostać sformułowane inaczej: jako wsparcie istniejących instytucji z otoczenia biznesu mające na celu jak najszybsze doprowadzenie do tego, by zaczęły one świadczyć usługi informacyjne i doradcze, na które istnieje największe zapotrzebowanie. Wydaje się, Ŝe docelowo lepsze jest to drugie rozwiązanie, tym bardziej, Ŝe wyniki badań w środowisku

143 143 podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności wyraŝa zapotrzebowanie na promowanie ich oferty i moŝliwości, które oferuje w zakresie innowacji. 3. Po trzecie, wydaje się, Ŝe MSODI (nie chcąc naraŝać się na ewentualne zarzuty, Ŝe dubluje działania prowadzone przez innych) powinien dąŝyć do tego, by funkcjonować przede wszystkim jako pośrednik, jako swoista skrzynka kontaktowa i zarazem koordynator. Głównym zadaniem MSODI powinno być więc docelowo udraŝnianie kontaktów oraz kierowanie poszukujących informacji i usług doradczych przedsiębiorców pod właściwe adresy. 4. Po czwarte, niezaleŝnie od tego, Ŝe MSODI powinien, jak wspomniano, funkcjonować przede wszystkim jako pośrednik i koordynator działań informacyjnych i doradczych, nieodzowne wydaje się równieŝ wyposaŝenie tej instytucji we własne produkty. Zwiększy to jej rangę i zapewni wyrazistszą toŝsamość. Sądzimy, Ŝe takim produktem mogłaby stać się min. analiza potrzeb informacyjnych i doradczych oferowana przedsiębiorstwom. W praktyce byłaby to kaŝdorazowo swoista ekspertyza mająca za zadanie (1) zidentyfikować potrzeby doradcze i informacyjne w kontekście wzrostu innowacyjności oraz (2) wskazać podmioty z szeroko rozumianego otoczenia biznesu, które owe zidentyfikowane potrzeby byłyby w stanie zaspokoić. Mówiąc jeszcze innymi słowy, byłaby to ekspertyza określająca (1) zasoby (informacyjne, kompetencyjne, organizacyjne itd.) niezbędne do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstwa oraz (2) sposoby i warunki pozyskania tych zasobów. Wspomniana usługa nie powinna być obarczona duŝymi progami dostępowymi; powinna być płatna, lecz idealnym rozwiązaniem byłoby zagwarantowanie jej refinansowania. Inny wart rozpatrzenia produkt MSODI to ocena potencjału innowacyjności przedsiębiorstwa. WyobraŜamy sobie, Ŝe byłby to swoisty audyt zasobów przedsiębiorstwa prowadzony pod kątem moŝliwości ich refiguracji, restrukturyzacji lub uzupełnienia prowadzących do wzrostu innowacyjności i do zwiększenia przewagi konkurencyjnej dzięki innowacjom. Dodatkową korzyścią byłby w tym przypadku zysk edukacyjny (uświadamianie przedsiębiorcom, Ŝe praktycznie w kaŝdej sytuacji i w kaŝdych warunkach moŝna rozwaŝać scenariusz wzrostu dzięki innowacjom) oraz zysk marketingowy (popularyzacja MSODI). Trzecia propozycja produktowa dla MSODI wiąŝe się ze zdiagnozowanym w badaniu (zob. s. 119 niniejszego materiału) niewielkim zaangaŝowaniem polskich przedsiębiorstw w planowanie strategiczne. Tylko co czwarte przedsiębiorstwo posiada plany strategiczne. Jedynie 5% z ogółu przedsiębiorstw uwzględnia w swoich planach rozwojowych rozwój innowacyjny, rozwój przez innowacje. Wydaje się w związku z tym, MSODI mogłoby rozwaŝyć jakąś postać własnego zaangaŝowania we wspieranie przedsiębiorstw w planowaniu strategicznym. Oczywiście takim, które uwzględnia rozwój przez innowacje i które włącza w rachuby i kalkulacje biznesowe strategię proinnowacyjną (lub jej elementy). MoŜna sobie wyobrazić, Ŝe MSODI mogłoby zaoferować np. merytoryczną, ekspercką pomoc przy sporządzaniu planów strategicznych będącym częścią procedury ubiegania się o pomoc ze środków publicznych lub, Ŝe po prostu zadanie to zostałoby włączone do oferty doradczej (w miarę moŝliwości subwencjonowanej). Czwarty wart rozwaŝenia produkt MSODI to rozmaite inicjatywy nakierowane na tworzenie klastrów innowacyjnych przedsiębiorstw (bądź klastrów przedsiębiorstw zainteresowanych współpracą w określonych obszarach gospodarki innowacyjnej co nie musi być tym samym). Sądzimy, Ŝe winno się w tym przypadku oddzielić od siebie (1) inicjatywy i działania, które mają raczej charakter promocyjno-informacyjny i słuŝą zogniskowaniu uwagi na samej idei klastrów od (2) działań mających bardziej ekspercki, doradczy i przede wszystkim dedykowany charakter (polegających np. na określaniu realnej zdolności konsorcjalnej przedsiębiorstwa, na określaniu obszarów jego komplementarności wobec innych podmiotów rynkowych, na ustalaniu jego potrzeb w zakresie kooperacji itd.).

144 Po piąte, wydaje się, Ŝe MSODI powinno dąŝyć do stworzenia swoistego repozytorium wszelkiego typu danych związanych z innowacyjną gospodarką (wyników badań, studiów przypadku, dobrych praktyk itd.). W praktyce, wyobraŝamy sobie, Ŝe MSODI byłoby miejscem gromadzącym wszelkiego rodzaju dane zastane dotyczące gospodarki innowacyjnej, które są dziś wprawdzie dostępne, lecz pozostają w znacznym rozproszeniu. Innymi słowy, takie repozytorium gromadziłoby dane o rynku podmiotów specjalizujących się w rozwiązaniach innowacyjnych. Dodatkową korzyścią rekomendowanego tu repozytorium byłoby to, Ŝe funkcjonując jako baza danych dawałoby ono orientację, jakiego typu inicjatywy (badawcze, eksperckie, analityczne itd.) zostały juŝ zrealizowane. Pozwoliłoby to ograniczyć niekorzystne zjawisko ich dublowania się. Repozytorium MSODI miałoby stanowić źródło kontaktów, kanałów poszukiwania informacji o dostępnych lub potencjalnych moŝliwościach współpracy, dyfuzji innowacji, poszukiwania partnerów, dostawców i odbiorców rozwiązań innowacyjnych. Postulat podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności o utworzeniu przez MSODI bazy dany na temat rozwiązań innowacyjnych na potrzeby: (1) sprawdzenia, czy polski innowacyjny pomysł nie ma juŝ swojego odpowiednika zagranicą oraz (2) jako źródło inspiracji dla potencjalnych projektodawców całego świata wydaje się - w kontekście misji funkcjonalnej Sieci - raczej nierealne. Taka inicjatywa wiązałaby się z wysokimi kosztami, bieŝącej aktualizacji i wiedzy specjalistycznej, koniecznej do tego, aby oceniać czy dane rozwiązanie jest uŝyteczne dla takiej czy innej firmy, czy teŝ nie. Utworzenie repozytorium nastąpi w ramach projektu systemowego, tym samym istnieje zagroŝenie, Ŝe po zakończeniu finansowania nie będzie wystarczających środków na jego utrzymanie, dlatego w tym kontekście zdecydowanie bardziej zasadne będzie stworzenie bazy w oparciu o dane z innych, wyspecjalizowanych baz branŝowych, w której zawarte byłyby informacje o specjalistycznych bazach branŝowych, zasadach korzystania z ich zasobów, a rolą ośrodków MSODI byłoby pozyskiwanie informacji z baz specjalistycznych i przekazywanie ich zainteresowanym podmiotom. 6. Po szóste, otwarte pozostaje pytanie, czy oferta MSODI powinna być zróŝnicowana w zaleŝności od tego, do jakiego subregionu jest adresowana. Wydaje się, Ŝe róŝnicowanie oferty jest ryzykowne moŝe ono naznaczać mniej innowacyjne obszary województwa i wręcz prowadzić do powiększenia się subregionalnych dystansów w wymiarze innowacyjności. Równocześnie wskazane jest, by subregiony o najmniejszej liczbie podmiotów proinnowacyjnych zostały objęte bardziej intensywnymi działaniami promocyjnymi; siłą rzeczy powinny mieć one częściowo edukacyjny charakter. Lepszym niŝ subregionalizacja oferty rozwiązaniem będzie naszym zdaniem nadanie ofercie MSODI charakteru modułowego (róŝne zakresowo aspekty doradztwa, pakiety usług doradczo-informacyjnych dopasowane do specyfiki branŝowej i do fazy Ŝycia przedsiębiorstwa itp.). 7. Po siódme, warto rozwaŝyć włączenie się MSODI nie tylko w doradztwo i działania promocyjnoinformacyjne lecz takŝe w aktywne wspieranie procesu wdraŝania innowacji. Zrealizowane w Polsce badania na temat gospodarki innowacyjnej, w tym zwłaszcza badania dotyczące transferu wiedzy do gospodarki i przedsiębiorczości akademickiej wskazują, Ŝe istotną barierą jest częstokroć nie tyle nawet niechęć do innowacji, ile nieumiejętność ich wdroŝenia lub brak pomysłu na to, jak zorganizować i przeprowadzić ten proces. W tych okolicznościach idealną sytuacją byłoby zaoferowanie podmiotom proinnowacyjnym dostępu do terenowych konsultantów wspierających lub wręcz zarządzających procesem wdraŝania innowacji. Naturalnym zapleczem kadrowym mogliby tu być np. absolwenci studiów doktoranckich Grupa docelowa Grupą docelową Sieci powinny być przede wszystkim przedsiębiorstwa mikro i małe, zatrudniające do 49 pracowników. Przyjmując misję funkcjonalną MSODI, związaną głównie z uświadamianiem potrzeb wdraŝania rozwiązań innowacyjnych, a następnie z upowszechnianiem wiedzy na temat

145 145 moŝliwości w zakresie innowacji grupa ta, ze względu na jej cechy wpisuje się charakter MSODI. Wyniki badań i analiz wskazują bowiem, Ŝe przedsiębiorcy mikro i mali nie są świadomi innowacyjności, nie wiedzą na czym moŝe ona polegać, boją się wdraŝania rozwiązań innowacyjnych, często zasłaniając się innymi potrzebami (np. finansowymi). Przedsiębiorstwa średnie (i duŝe, które nie stanowiły jednak przedmiotu naszych analiz) cechują się znacznie wyŝszą świadomością i aktywnością proinnowacyjną, dlatego uwaŝamy, Ŝe cięŝar działań MSODI powinien skupić się na mikro i małych firmach zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego. Drugą, istotną cechą grupy docelowej Sieci są firmy młode, mające krótki track record, otwarte na wprowadzanie wszelkich rozwiązań pozwalających na rozwój nieukształtowanego jeszcze w pełni przedsiębiorstwa i podniesienie jej konkurencyjności na rynku. Badania i analizy wskazują bowiem, Ŝe firmy zakorzenione na rynku charakteryzuje rutyna zarządcza, która pozwala przedsiębiorstwu na stały rozwój lub wystarczającą właścicielom stagnację, więc opór wobec nowego jest znacznie większy, niejednokrotnie nie do usunięcia. Po trzecie, warto naszym zdaniem objąć szczególnym zainteresowaniem przedsiębiorstwa, które są obecnie w tej fazie wzrostu, w której przechodzą one od zainteresowania inwestowaniem w rozmaite miękkie zasoby do zainteresowania poszukiwaniem dla siebie driverów intensywnego wzrostu Dodatkowe działania usprawniające organizację i efektywne działanie MSOD Sieć powinna czerpać zasoby i doświadczenia innych podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjnego, dlatego naleŝy w budŝecie wygospodarować znaczną pulę środków na promocję MSODI, ale równieŝ jej partnerów; efektywne zarządzanie relacjami z klientami Sieci oraz jej partnerami zapewni naleŝy system CRM oparty o stale uzupełniane i aktualizowane bazy danych, ale równieŝ o wydajne systemy informatyczne; nad Siecią powinna czuwać swoista Rada Programowa, która będzie nie tylko nadzorowała merytoryczną pracę Ośrodków, ale takŝe będzie jej ambasadorem na terenie województwa, kraju i w środowiskach zagranicznych podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności.

146 BIBLIOGRAFIA Raporty i ekspertyzy GUS, Raport pt. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Warszawa 2008; GUS, Raport pt. Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, Warszawa 2010; Ciacek P., (2009) Ocena poziomu świadomości i postaw wobec innowacyjności wśród grup docelowych planowanej kampanii promocyjnej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Haber A., Pokorski J. (2008) Wpływ projektów doradczych i inwestycyjnych, finansowanych z funduszy strukturalnych w Polsce, na wzrost innowacyjności przedsiębiorstw [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Ekspertyza pt. Współpraca podmiotów jako czynnik podnoszenia innowacyjności małych przedsiębiorstw w Polsce, Warszawa, grudzień 2008; Krzywina E., (2010) Bariery utrudniające prowadzenie działalności innowacyjnej w latach [w:] T. Baczko (red.) Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2009 roku, Warszawa: INE PAN; Łapiński J., (2009) Liczba zarejestrowanych i aktywnych MŚP [w:] A. śołnierski (red.) Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Łobejko S., (2008) Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie sieciowym [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Matusiak Krzysztof B., (2009) Stan polskich ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w 2009 r. [w:] K. B. Matusiak (2009) Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009, Łódź/Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Mazurek-Kucharska B., Laskowska-Rutkowska A., Wojtczuk-Turek A. (2008) Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, nr 1/2008, Trendy rozwojowe sektora MŚP w ocenie przedsiębiorców w drugiej połowie 2007 roku (Nr 1/2008); Ministerstwo Gospodarki, Ekspertyza pt. Przedsiębiorczość w Polsce, Warszawa, lipiec 2009; Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego, Departament WdroŜeń i Innowacji, Raport pt. Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, listopad 2006; Sosnowska A., Łobejko S., (2007) Efektywny model funkcjonowania klastrów w skali kraju i regionu. Ekspertyza opracowana w ramach Programu Wieloletniego PW-004 Doskonalenie Systemów Rozwoju Innowacyjności w Produkcji i Eksploatacji w latach ; Szultka S. (red.) Raport pt. Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, Gdańsk 2008; Wojnicka E., Klimczak P. (2008) Procesy innowacyjne w sektorze MŚP w Polsce i regionach [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Wolański R., (2009) Nowe źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw [w:] A. śołnierski (red.) Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; WyŜnikiewicz B., (2009) Konkurencyjność MŚP [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości;

147 147 śołnierski A., (2009) Znaczenie sektora MŚP w Polsce [w:] A. śołnierski (red.) Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Literatura przedmiotu Brojak-Trzaskowska M. (2008) Społeczno-kulturowe bariery aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw [w:] E. Okoń-Horodyńska, A. Zacharowska-Mazurkiewicz (red.) Tendencje innowacyjnego rozwoju polskich przedsiębiorstw, Warszawa: Instytut Wiedzy i Innowacji; Frasunkiewicz D., (2006) Psychospołeczne i kulturowe uwarunkowania innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach Podlasia [w:] J. Szabłowski (red.) Zarządzanie innowacjami. Teoria i praktyka, Białystok: WyŜsza Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku; Glavan B., N. (2007) Coordination Failures, Cluster Theory and Entrepreneurship: A Critical View [w:] Munich Personal RePFc Archive, may 2007; Jaruzelski B., Dehoff K., (2007) The Customer Connection: The Global Innovation Resilience Report Strategy + Business nr 49; Jasiński A. H., (2008) Badania nad procesami transformacji wyników prac badawczorozwojowych w innowacje [w:] A. śołnierski (red.) Innowacyjność Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty. Raport, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Kolka H. S., (2006) Gospodarka oparta na wiedzy kilka spostrzeŝeń na temat: Firma we współczesnej gospodarce; źródło internetowe: Palmen L., Baron M., (2008) Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce, Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości; Porter M. E. (1998) Cluster and the new Economics of Competition [w:] Harvard Business Review, listopad-październik 1998; Porter M. E. (2000) Introduction. The Cluster Initiative Greenbook [w:] Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels (red.) The Cluster Initiative Greenbook, Sztokholm: Center for Strategy and Competitiveness; Sölvell Ö, Lindqvist G., Ketels Ch. (red.) The Cluster Initiative Greenbook, Sztokholm: Center for Strategy and Competitiveness; Dokumenty strategiczne Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka , Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007 Wybrane źródła internetowe (data odwiedzin: czerwiec-lipiec 2010) European Cluster Observatory: European Commission Eurostat: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka: Województwo Mazowieckie: Dokumenty strategiczne Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka , Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007

148 148 Wybrane źródła internetowe (data odwiedzin: czerwiec-lipiec 2010) European Cluster Observatory: European Commission Eurostat: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka: Województwo Mazowieckie:

149 SPIS ILUSTRACJI 149 Schemat 1. Model przepływu usług doradczo-informacyjnych Schemat 2. Schemat podejścia metodologicznego... 9 Schemat 3. Schemat metodologiczny badania Schemat 4. Wybrane problemy i trudności sektora MŚP w Polsce Schemat 5. Główne rodzaje strategii działań największych przedsiębiorstw innowacyjnych na świecie w 2006 roku Schemat 6. Rodzaje oraz przykłady innowacji Schemat 7. Cztery formy powiązań w systemie innowacyjnym według OECD Schemat 8. Modele klastrów dla Polski według A. Sosnowskiej i S. Łobejko Schemat 9. Preferowane przez przedsiębiorców i przedstawicieli nauki formy wsparcia rozwoju nowych technologii Schemat 10. Największe polskie klastry według europejskiego obserwatorium klastrów Schemat 11. Cechy innowacyjności Schemat 12. Bariery innowacyjności Schemat 1. Rodzaje usług szkoleniowych, informacyjnych i doradczych oferowanych przez organizacje branŝowe, z jakich najczęściej korzystają mazowieckie przedsiębiorstwa Schemat 2. Zapotrzebowanie mazowieckich przedsiębiorstw na usługi szkoleniowe, informacyjne i doradcze według obszarów tematycznych Schemat 15. Oczekiwania podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności z terenu województwa mazowieckiego w zakresie doradztwa i informacji Schemat 16. Zakresy oferty instytucji otoczenia biznesu w dziedzinie innowacji, w sposób najczęstszy pokrywający się z zapotrzebowaniem przedsiębiorców Tabela 1. Cele badawcze w odniesieniu do zastosowanych metod i technik badawczych Tabela 2. Podział liczebności w ramach kwot próby badawczej z podziałem na sekcje PKD oraz podregiony Tabela 3. Liczba podmiotów gospodarczych ze względu na wielkość zatrudnienia (województwo mazowieckie, 2008 rok) Tabela 4. Liczba podmiotów gospodarczych ze względu na branŝę produkcyjną (województwo mazowieckie, 2008 rok) Tabela 5. Liczba osób pracujących w sektorze B+R (województwo mazowieckie, lata 2005 i 2008) Tabela 6. Rozumienie pojęcia innowacyjność przez przedstawicieli przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu, jednostek naukowych, instytucji publicznych i mediów Tabela 7. Stosunek do wartości innowacyjności pracowników sektora MŚP w województwach najbardziej atrakcyjnych inwestycyjnie (mazowieckie i śląskie) Tabela 8. Poziom wiedzy pracowników sektora MŚP poszczególnych branŝ o formach wsparcia i rozwiązaniach rozwojowych dla przedsiębiorstwa (w procentach) Tabela 9. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w poszczególnych regionach Polski, w latach Tabela 10. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w województwie mazowieckim, w latach Tabela 11. Struktura nakładów na innowacje w przedsiębiorstwach przemysłowych i usługowych (województwo mazowieckie, 2008 rok) Tabela 12. Źródła finansowe procesu innowacyjnego przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych (województwo mazowieckie, 2008 rok) Tabela 13. Typologia przedstawicieli świata nauki ze względu na ich świadomość w zakresie transferu technologii Tabela 14. Bariery dotyczące sfery badawczo rozwojowej Tabela 15. Usługi świadczone przez instytucje otoczenia biznesu Tabela 16. NajwaŜniejsze korzyści i niedogodności z przynaleŝności do klastra Tabela 17. Bariery wprowadzania innowacji Tabela 18. Liczba jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych w podregionach województwa mazowieckiego Tabela 19. Lista szkół wyŝszych z podziałem na typ w podregionach województwa mazowieckiego Tabela 20. Liczba urzędów pracy w podregionach województwa mazowieckiego Tabela 21. NajwaŜniejsze cele strategiczne przedsiębiorstw. [N=100] [Pyt. 4 Jakie są najwaŝniejsze cele strategiczne przedsiębiorstwa? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy.] Tabela 22. Plany przedsiębiorstw na 2 najbliŝsze lata. [N=400] [Pyt. 5 Czy P. przedsiębiorstwo w ciągu najbliŝszych 2 lat zamierza?] Tabela 23. Przyczyny braku współpracy z funduszami typu venture capital lub aniołami biznesu. [N=371] [Pyt. 8. Proszę wskazać 2 najwaŝniejsze przyczyny z racji których P. przedsiębiorstwo nie współpracuje i nie ma planów współpracować z takimi funduszami.] Tabela 24. Izby i stowarzyszenia wg branŝ... 61

150 150 Tabela 25. Obszary doradztwa wykorzystywane przez przedsiębiorstwa. [N=24] [Pyt. 12. Czego dotyczyły usługi doradcze organizacji branŝowych świadczonych na rzecz P. przedsiębiorstwa?] Tabela 26. Tematyka szkoleń, z których korzystają lub skorzystali przedsiębiorcy. [N=64] [Pyt. 13. Czego dotyczyły usługi szkoleniowe organizacji branŝowych świadczonych na rzecz P. przedsiębiorstwa?] Tabela 27. Dotacje jako forma pomocy publicznej w podziale na sekcje PKD. [N=61] [Pyt. 18. Z jakich form pomocy publicznej P. przedsiębiorstwo skorzystało?] Tabela 28. Przyczyny nieskorzystania z pomocy publicznej. [N=316] [Pyt. 20. Dlaczego P. przedsiębiorstwo nie starało się o środki publiczne (wsparcie w postaci dotacji)? Proszę wskazać nie więcej trzy najwaŝniejsze powody] Tabela 29. Najbardziej poŝądane obszary w zakresie usług informacyjnych [N=50] [Pyt. 22. Jakich usług informacyjnych P. przedsiębiorstwo potrzebuje najbardziej? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.] Tabela 30. Najbardziej poŝądane obszary w zakresie usług szkoleniowych. [N=78] [Pyt. 23. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne są szkolenia? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.] Tabela 31. Najbardziej poŝądane obszary w zakresie usług doradczych. [N=42] [Pyt. 24. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne jest doradztwo? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.].. 70 Tabela 32. Obszary usług szkoleniowych versus obszary usług doradczych [N=17] [Pyt. 23. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne są szkolenia? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary., Pyt. 24. W jakich dziedzinach w P. przedsiębiorstwie najbardziej potrzebne jest doradztwo? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy obszary.] Tabela 33. Zapotrzebowanie na usługi IOB. [N=44] [Pyt. 26. Z jakiego rodzaju usług korzysta lub rozwaŝa skorzystać P. przedsiębiorstwo w perspektywie najbliŝszych 2 lat?] Tabela 34. Bariery rozwoju przedsiębiorstw. [N=400] [Pyt. 33. W jakim stopniu poniŝsze problemy stanowią istotną barierę rozwoju P. przedsiębiorstwa?] Tabela 35. Bariery rozwoju przedsiębiorstw. [N=400, wyniki uśrednione] [Pyt. 33. W jakim stopniu poniŝsze problemy stanowią istotną barierę rozwoju P. przedsiębiorstwa?] Tabela 36. Stopień koncentracji działań władz przedsiębiorstw nad obszarami rozwoju. [N=400] [Pyt. 34. W jakim stopniu działania Zarządu koncentrują się na wskazanych obszarach?] Tabela 37. Obszary zarządzania przedsiębiorstwem. [N=400 wyniki uśrednione] [Pyt. 34. W jakim stopniu działania Zarządu koncentrują się na wskazanych obszarach?] Tabela 38. Podsumowanie wyników badań CATI wśród przedsiębiorców z uwzględnieniem specyfiki podregionów [N=400] Tabela 39. Związane z przedsiębiorczością obszary działalności badanych instytucji [N=144]. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Tabela 40. Typy działań doradczych świadczonych przez instytucję. [N=73]. [Pyt. 3. Jakiego typu usługi doradcze świadczy P. instytucja?] Tabela 41. Płatne usługi doradcze. [N=67]. [Pyt. 4. Które z tych usług doradczych są płatne?] Tabela 42. Dziedziny doradztwa cieszące się najwyŝszym zapotrzebowaniem. [N=68]. [Pyt. 5. Biorąc pod uwagę P. doświadczenia związane z działalnością P. instytucji proszę wskazać na jakiego typu doradztwo jest dziś największe zapotrzebowanie i określić udział poszczególnych obszarów doradztwa w ogóle usług doradczych świadczonych przez P. instytucję w ciągu ostatnich 2 lat?] Tabela 43. Usługi doradcze charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania. [N=61]. [Pyt. 8. W przypadku jakiego typu usług doradczych mamy do czynienia ze wzrostem zainteresowania klientów?] Tabela 44. Usługi doradcze charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. [N=28]. [Pyt. 10. W przypadku jakiego typu usług doradczych mamy do czynienia ze spadkiem zainteresowania klientów?] Tabela 45. Typy usług szkoleniowych świadczonych przez instytucję. [N=70]. [Pyt. 12. Jakiego typu usługi szkoleniowe świadczy P. instytucja?] Tabela 46. Płatne usługi szkoleniowe. [N=34]. [Pyt. 14. Które z tych usług szkoleniowych są płatne?] Tabela 47. Dziedziny szkoleń cieszące się najwyŝszym zapotrzebowaniem. [N=68]. [Pyt. 15. Biorąc pod uwagę P. doświadczenia związane z działalnością P. instytucji proszę wskazać na jakiego typu szkolenia jest dziś największe zapotrzebowanie i określić udział poszczególnych obszarów szkoleń w ogóle usług doradczych świadczonych przez P. instytucję w ciągu ostatnich 2 lat?] Tabela 48. Usługi szkoleniowe charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania. [N=37]. [Pyt. 18. W przypadku jakiego typu usług szkoleniowych mamy do czynienia ze wzrostem zainteresowania klientów?].. 94 Tabela 49. Usługi szkoleniowe charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. [N=29]. [Pyt. 20. W przypadku jakiego typu usług szkoleniowych mamy do czynienia ze spadkiem zainteresowania klientów?].. 94 Tabela 50. Typy działań informacyjnych świadczonych przez instytucję. [N=74]. [Pyt. 22. Jakiego typu usługi informacyjne świadczy P. instytucja?] Tabela 51. Płatne usługi informacyjne. [N=27]. [Pyt. 23. Które z tych usług są płatne?] Tabela 52. Obszary informacji cieszące się najwyŝszym zapotrzebowaniem. [N=65]. [Pyt. 24. Biorąc pod uwagę P. doświadczenia związane z działalnością P. instytucji proszę wskazać na jakiego typu informacje jest dziś największe zapotrzebowanie i określić udział poszczególnych obszarów informowania w ogóle usług doradczych świadczonych przez P. instytucję w ciągu ostatnich 2 lat?]

151 151 Tabela 53. Usługi informacyjne charakteryzujące się największym wzrostem zainteresowania. [N=42]. [Pyt. 27. W przypadku jakiego typu usług informacyjnych mamy do czynienia ze wzrostem zainteresowania klientów?]. 98 Tabela 54. Usługi informacyjne charakteryzujące się największym spadkiem zainteresowania. [N=19]. [Pyt. 29. W przypadku jakiego typu usług informacyjnych mamy do czynienia ze spadkiem zainteresowania klientów?]. 98 Tabela 55. Potencjalne obszary, o które badane ośrodki planują rozszerzyć ofertę. [N=52] [Pyt. 33. W jakich obszarach planujecie P. rozszerzyć swoją działalność?] Tabela 56. Podmioty świadczące usługi dla biznesu z którymi współpracują respondenci. [N=143]. [Pyt. 38. Z jakimi podmiotami świadczącymi usługi dla biznesu współpracuje P. instytucja?] Tabela 57. Powody nienawiązywania współpracy z organizacjami branŝowymi. [N=67] [Pyt. 45. Z jakich powodów nie współpracujecie P. z innymi organizacjami branŝowymi?] Tabela 58. Rozumienie innowacji, innowacyjności Tabela 59. Stopień zaspokojenia poŝądanych usług przedsiębiorców sektora MŚP w podregionach województwa mazowieckiego w ramach obszarów wsparcia oferowanego przez instytucje otoczenia biznesu Tabela 60. Zasady udostępniania usług doradczych Tabela 61. Zasady udostępniania usług informacyjnych Tabela 62. MoŜliwe zasady współpracy podmiotów działających na rzecz rozwoju innowacyjności z MSODI Tabela 63. ZagroŜenia dla MSODI wraz z propozycjami sposobów ich oddalenia Wykres 1. Liczba podmiotów gospodarczych ze względu na wielkość zatrudnienia (województwo mazowieckie, lata 2004 i 2008) Wykres 2. Liczba osób zatrudnionych w poszczególnych rodzajach branŝ (województwo mazowieckie, lata 2004 i 2008) Wykres 3. Odsetki osób zatrudnionych w poszczególnych rodzajach branŝ sektora usługowego (województwo mazowieckie, 2008 rok) Wykres 4. Odsetki odpowiedzi na pytanie dotyczące wiedzy o róŝnych formach wsparcia i rozwiązaniach rozwojowych Wykres 5. Odsetki innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych według klas wielkości przedsiębiorstwa (województwo mazowieckie, 2008 rok) Wykres 6. Źródła finansowania procesu innowacyjnego przedsiębiorstw (województwo mazowieckie, 2008 rok) Wykres 7. Znajomość instytucji, które wspierają działania innowacyjne (w procent) Wykres 8. Liczba jednostek działających w ramach szerokiego środowiska usług doradczo-informacyjnych na terenie województwa mazowieckiego Wykres 9. Struktura przedsiębiorstw ze względu na sekcje PKD [N=400] Wykres 10. Struktura przedsiębiorstw ze względu na wielkość zatrudnienia [N=400] Wykres 11. Struktura przedsiębiorstw ze względu na okres powstania podmiotu [N=400] Wykres 12. Kierunki zbytu towarów i usług przedsiębiorstw [N=400] Wykres 13. Przychód przedsiębiorstw w 2009 roku. [N=400] Wykres 14. Autorzy planów rozwoju przedsiębiorstwa [N=100 respondentów, N=112 odpowiedzi] Wykres 15. Plany przedsiębiorstw na 2 najbliŝsze lata. [N=400, wyniki uśrednione] [Pyt. 5 Czy P. przedsiębiorstwo w ciągu najbliŝszych 2 lat zamierza?] Wykres 16. Rodzaje usług świadczonych przez organizacje branŝowe, z których korzystali lub korzystają ich przedsiębiorstwa. [N=125] [Pyt. 11. Z jakich usług wskazanych organizacji branŝowych korzystało i/ lub korzysta P. przedsiębiorstwo?] Wykres 17. Formy pomocy publicznej, z których skorzystali przedsiębiorcy. [N=83] [Pyt. 18. Z jakich form pomocy publicznej P. przedsiębiorstwo skorzystało?] Wykres 18. Cele, na które zostały wykorzystane środki z pomocy publicznej. [N=61] [Pyt. 19. Na jakie przedsięwzięcia/ cele otrzymali P. wsparcie ze środków publicznych? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy najwaŝniejsze cele.] Wykres 19. Najbardziej poŝądane formy pomocy w działalności przedsiębiorstw. [N=400] [Pyt. 21. Która z form pomocy jest dziś najbardziej potrzebna w działalności P. przedsiębiorstwa? Proszę wskazać nie więcej niŝ trzy najwaŝniejsze] Wykres 20. Gotowość do ponoszenia kosztów za usługi IOB. [N=46] [Pyt. 27. Za które z tych usług P. przedsiębiorstwo byłoby gotowe zapłacić w całości?, Pyt. 28. Za które z tych usług P. przedsiębiorstwo byłoby gotowe zapłacić tylko w części?] Wykres 21. Plany przedsiębiorstw związane z realizacją projektów z funduszy pomocowych. [N=400] [Pyt. 29. Czy P. przedsiębiorstwo przymierza się do realizacji projektów ze środków publicznych, w tym z Unii Europejskiej w ciągu najbliŝszych 2 lat?] Wykres 22. Obszary projektów finansowanych ze środków publicznych [N=131] [Pyt. 30. Czego będą dotyczyć te projekty?/ Jakich obszarów?] Wykres 23. Zmiany w przedsiębiorstwach. [N=400] [Pyt. 32. Czy w ciągu ostatnich 2 lat P. przedsiębiorstwo:?] Wykres 24. Obszary działalności badanych instytucji. [N=150] [Pyt. R2. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?]... 82

152 152 Wykres 25. Liczba badanych jednostek ze względu na typ [N=150] [Pyt R1. Którą z poniŝszych kategorii reprezentuje instytucja, której jest P. przedstawicielem?] Wykres 26. Liczba podmiotów świadczących usługi doradcze w podregionach województwa mazowieckiego. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Wykres 27. Typy klientów korzystających z usług doradczych. [N=71] [Pyt. 2. Proszę wskazać jakiego typu klienci korzystają z usług P. organizacji oraz o szacunkowe określenie ich udziału w ogóle klientów] Wykres 28. Zmiany zamian zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi. [N=71]. [Pyt. 7. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zauwaŝa się wzrost lub spadek zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi świadczonymi przez P. instytucję?] Wykres 29. Liczba podmiotów świadczących usługi szkoleniowe w podregionach województwa mazowieckiego. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Wykres 30. Formy świadczonych usług szkoleniowych. [N=72]. [Pyt. 13. W jakich formułach P. instytucja świadczy usługi szkoleniowe?] Wykres 31. Liczba podmiotów świadczących usługi informacyjne w podregionach województwa mazowieckiego. [Pyt. 1. Proszę wskazać wszystkie obszary działalności P. instytucji związane z przedsiębiorczością?] Wykres 32. Zmiany zainteresowania klientów poszczególnymi usługami informacyjnymi. [N=76]. [Pyt. 26. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zauwaŝa się wzrost lub spadek zainteresowania klientów poszczególnymi usługami doradczymi świadczonymi przez P. instytucję?] Wykres 33. Odsetek respondentów planujących w ciągu 2 lat rozszerzyć zakres działalności. [N=144] [Pyt. 32. Czy P. instytucja w ciągu najbliŝszych 2 lat planuje rozszerzenie działalności?] Wykres 34. Odsetek respondentów planujących w ciągu 2 lat ograniczyć zakres działalności. [N=144] [Pyt. 35. Czy P. instytucja w ciągu najbliŝszych 2 lat planuje ograniczenie działalności?] Wykres 35. PrzynaleŜność do organizacji branŝowych. [N=143] [Pyt. 41. Czy P. instytucja naleŝy do organizacji branŝowych? (takich jak: izby gospodarcze, stowarzyszenia, sieci, federacje, fora, porozumienia nieformalne, itd.)] Wykres 36. Obszary współpracy z organizacjami branŝowymi. [N=51] [Pyt. 43. W jakich obszarach P. instytucja współpracuje z organizacjami branŝowymi?] Wykres 37. Bariery współpracy z innymi organizacjami branŝowymi. [N=48]. [Pyt. 44. Jakie są największe bariery współpracy z innymi organizacjami branŝowymi (takimi jak izby gospodarcze, stowarzyszenia, sieci, federacje, fora, porozumienia nieformalnych, itd.) Wykres 38. Odsetek respondentów deklarujących chęć wstąpienia do organizacji branŝowej. [Pyt. 46. Czy zamierzają P. w ciągu najbliŝszych 2 lat wstąpić do jakiejś organizacji zrzeszającej podmioty z P. obszaru działalności?] Wykres 39. Planowana realizacja zadań ze środków publicznych (w tym z UE). [Pyt. 48. Czy P. instytucja przymierza się do realizacji projektów ze środków publicznych, w tym z Unii Europejskiej w ciągu najbliŝszych 2 lat?] Wykres 40. Determinanty finansowych inwestycji ze środków publicznych. [Pyt. 50. Od czego przede wszystkim zaleŝy podjęcie decyzji dotyczącego tych przedsięwzięć?]...104

153 153