OTOCZENIE DLA INNOWACJI

Transkrypt

1 OTOCZENIE DLA INNOWACJI I TRANSFERU WIEDZY I TECHNOLOGII 1 Anna Kaczmarek 1 opracowanie w ramach projektu Innowacyjne zachodniopomorskie konkurencyjne zachodniopomorskie. Wsparcie tworzenia i rozwoju sieci współpracy sfery nauki z przedsiębiorstwami w ramach Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki Poddziałania Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw dofinansowane z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Projekt współfinansowany przez Unię Europejska w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (2012 rok). 1

2 Spis treści Wprowadzenie 4 Słownik pojęć użytych w opracowaniu 6 Rozdział 1. Analiza rozwoju współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw Wyznaczniki pożądanych zachowań w zakresie transferu wiedzy ze środowiska naukowego do sektora prywatnego Bariery i ograniczenia w rozwoju współpracy w zakresie transferu wiedzy i technologii Bariery systemowe Bariery strukturalne Bariery kompetencyjne Bariery świadomościowo-kulturowe Rozwiązania służące przełamaniu barier Korzyści wynikające ze współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw 29 Rozdział 2. Komercjalizacja wyników badań naukowych dla rozwoju gospodarki 32 Rozdział 3. Pozyskiwanie kapitału na działalność B+R Działalność sektora B+R w Polsce Źródła finansowania B+R 39 Rozdział 4. Własności intelektualne jako przedmiot transakcji handlowej 45 Rozdział 5. Komercjalizacja innowacji i transferu technologii 49 Rozdział 6. Działania służące rozwojowi otoczenia dla innowacji i transferu wiedzy i technologii w województwie zachodniopomorskim 6.1 Wybrane uwarunkowania województwa Ośrodki innowacji regionu Uczelnie wyższe województwa zachodniopomorskiego Specjalne strefy ekonomiczne w województwie zachodniopomorskim Inkubatory przedsiębiorczości województwa zachodniopomorskiego 63 55

3 6.2.4 Parki przemysłowe w województwie zachodniopomorskim Klastry funkcjonujące w regionie zachodniopomorskim Inwestycje w ośrodki innowacji w Szczecinie Bariery rozwoju innowacji Perspektywy rozwoju 73 Wnioski 77 Spis ilustracji 79 Wykaz tabel 79 Literatura 80 3

4 Wprowadzenie Od połowy ubiegłego wieku zaobserwować można rosnący i coraz bardziej bezpośredni wpływ uczelni i innych instytucji naukowych w dziedzinie techniki i gospodarki. 2 Uczelnie są twórcami innowacji produktowych, marketingowych czy organizacyjnych, ale także uczestniczą w ich procesie komercjalizacji. 3 W wielu regionach powszechnym kierunkiem rozwoju uczelni staje się praktyka otwarcia na współpracę z biznesem oraz na budowę postaw i zdolności przedsiębiorczych wśród własnych pracowników naukowych, studentów i doktorantów. Nowy wymiar szkolnictwa wyższego kieruje swoje działania między innymi na rozwój zawodowy studentów i pracowników nauki, ich mobilność, ciągłe doszkalanie i komercjalizację badań, co przekłada się na przeniesienie określonej technologii czy wyników badań na rynek. Działalność uczelni wyższych uzależniona jest od wyznaczników Procesu Bolońskiego. Proces Boloński, to cykl dyskusji nad wizją szkolnictwa wyższego - od Sorbony (rok 1998) poprzez Bolonie (1999 rok, podpisanie Deklaracji Bolońskiej) do Bergen (rok 2005). Głównym celem Deklaracji Bolońskiej jest stworzenie do 2010 roku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Jego realizacja to: 4 - wprowadzenie systemu przejrzystych i porównywalnych stopni poprzez wdrożenie Suplementu do Dyplomu, - przyjęcie systemu kształcenia opartego na dwóch/trzech poziomach kształcenia, - powszechne stosowanie systemu punktów kredytowych (tj. ECTS- European Credit Transfer System), - promocja mobilności studentów, nauczycieli akademickich, naukowców oraz personelu administracyjnego, - promocja współpracy europejskiej w zakresie zwiększenia poziomu jakości szkolnictwa wyższego, - promocja europejskiego wymiaru szkolnictwa wyższego, szczególnie w zakresie rozwoju zawodowego, mobilności oraz zintegrowanych programów nauczania, szkolenia i badań. Proces boloński stanowi wypośrodkowany projekt rozwoju wspólnego europejskiego systemu szkolnictwa wyższego. Polskim uczelniom stwarza szanse rozwoju, a polskim studentom zwiększa spektrum zdobywania wiedzy. Obszary działania uczelni wyższych według wyznaczników Procesu Bolońskiego ilustruje rysunek (Rys.1). 2 E. Stawasz, Stymulowanie przedsiębiorczości środowiska naukowego w Polsce, Zeszyty naukowe nr 453, Ekonomiczne problemy usług nr 8, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin Rozwój i doskonalenie funkcjonowania przedsiębiorstw, red. L. Kiełtyka, Difin, Warszawa GOV, [dostęp na dzień ]. 4

5 Rysunek 1. Proces Boloński obszary działania (postulaty, zadania) Źródło: A. Kraśniewski, Proces Boloński to już 10 lat, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa Podstawą prawną regulującą działalność uczelni wyższych jest ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym. 5 Uczelnia ma w szczególności prawo do prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych oraz określania ich kierunków; współpracy z innymi jednostkami akademickimi i naukowymi, w tym zagranicznymi, w realizacji badań naukowych i prac rozwojowych, na podstawie porozumień w celu pozyskiwania funduszy z realizacji badań, w tym z ich komercjalizacji oraz wspierania mobilności naukowców; wspierania badań naukowych prowadzonych przez młodych naukowców, w szczególności przez przeprowadzanie konkursów. Uczelnie współpracują z otoczeniem społecznogospodarczym, w szczególności w zakresie prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych na rzecz podmiotów gospodarczych, w wyodrębnionych formach działalności, w tym w drodze utworzenia spółki celowej, a także przez udział przedstawicieli pracodawców w opracowywaniu programów kształcenia i w procesie dydaktycznym. W swoich działaniach uczelnie kierują się zasadami wolności nauczania, wolności badań naukowych oraz wolności twórczości artystycznej. Uczelnie, pełniąc misję odkrywania i przekazywania prawdy poprzez prowadzenie badań i kształcenie studentów, stanowią integralną część narodowego systemu edukacji i nauki. Wielu pracowników polskich uczelni (ale też i gremia zarządzające uczelniami) w dalszym ciągu nie zdaje sobie sprawy z bardzo szybkich zmian otoczenia, w którym działają uczelnie, a które to zmiany: 6 (1) zmiany demograficzne silne wahania w ilości i jakości potencjalnych kandydatów na studentów, wymagające odpowiedniej adaptacji uczelni do tych wahań, (2) przemiany społeczne, a w tym przede wszystkim migracje ludności do miast i zmiany w populacji kandydatów do studiów, (3) rewolucja informatyczna już teraz prawie wszyscy obywatele Europy mają praktycznie nieograniczony dostęp do informacji elektronicznej w każdym miejscu globu i uczelnie stopniowo przestają być podstawowym lub jedynym źródłem najnowszych informacji naukowych i popularno- naukowych, 5 USTAWA z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.). 6 J. Pawlikowski, Polskie uczelnie wobec wyzwań Procesu Bolońskiego, [dostęp na dzień ]. 5

6 (4) rosnąca mobilność kandydatów na studentów i samych studentów, wybierających swobodnie po całym świecie najatrakcyjniejsze oferty edukacyjne, wśród których to atrakcyjnych ofert, niestety, bardzo niewiele pochodzi z uczelni polskich a to przecież studenci/absolwenci uczelni są najefektywniejszym kanałem transferu wiedzy do praktyk, (5) całkowita zależność finansowa działalności uczelni (w przypadku uczelni niepublicznych) od opłat za usługi dydaktyczne (czesne) oraz praktycznie prawie całkowita zależność funkcjonowania uczelni od dotacji budżetowej na działalność dydaktyczną (w przypadku uczelni publicznych). A wiec, w istocie, polskie uczelnie żyją raczej z nauczania, niż z nauki. Niniejsza publikacja jest formą informatora, przewodnika dla przedsiębiorców i przedstawicieli świata nauki w obszarze podstawowych zagadnień dotyczących transferu wiedzy i technologii, jak i pojęć omawianych przy współpracy sfery nauki i biznesu. Celem opracowania jest prezentacja uwarunkowań otoczenia dla innowacji i transferu technologii na podstawie analizy literatury przedmiotu, dokumentów, czy dostępnych raportów. Przedstawiono sposoby komercjalizacji wyników badań naukowych dla rozwoju gospodarki, jak i komercjalizacji innowacji i transferu technologii. Zakres pracy obejmuje zagadnienia dotyczące własności intelektualnej jako przedmiotu transakcji handlowej. Zaprezentowano potencjał badawczy województwa zachodniopomorskiego z naciskiem na instytucje działające na rzecz innowacyjności, prowadzące prace naukowo-badawcze, wdrażające nowe technologie, a także kojarzące inwestorów i wspierające ich w prowadzeniu działalności. Wybrane zagadnienia mają posłużyć jako punkt wyjścia w poszukiwaniu rozwiązań na konkretne problemy, z którymi borykają się przedsiębiorcy i szkolnictwo wyższe. E-informator zawiera też słowniczek podstawowych pojęć związanych z transferem technologii. Słownik pojęć użytych w opracowaniu W opracowaniu przyjęto, iż działalność innowacyjna (Innovation activity) 7 stanowi całokształt działań naukowych, technicznych, organizacyjnych, finansowych i komercyjnych, które rzeczywiście prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań same z siebie mają charakter innowacyjny, natomiast inne nie są nowością, lecz są konieczne do wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje także działalność badawczo-rozwojową (B+R, ang. Research and Development), która nie jest bezpośrednio związana z tworzeniem konkretnej innowacji. Prace badawczo-rozwojowe obejmują działalność, zazwyczaj zespołową, pracowników -badaczy, o charakterze naukowym lub technicznym, której celem jest rozpoznanie prawidłowości występujących w wybranym obszarze rzeczywistości lub sprawdzenie hipotez przewidzianych według teorii czy koncepcji naukowych. 8 Determinanty rozwoju innowacji w przedsiębiorstwach jest źródło ich pochodzenia. Literatura przedmiotu podaje zewnętrzne i wewnętrzne źródła innowacji. Do pierwszych z nich zaliczamy te, które w dużym stopniu tworzone są przez jednostki ze sfery B+R a są to: 9 7 Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji. Pomiar działalności naukowej i technicznej. Podręcznik Oslo, Warszawa 2008, [dostęp na dzień ]. 8 Założenia polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa do 2020 r., Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, grudzień 2004; K. Mizera: Badania i rozwój, [w]: Encyklopedia zarządzania [on-line]. mfiles.pl/pl], [dostęp na dzień ]. 9 A. Sokół, Wpływ barier na zakres współpracy przedsiębiorstw ze sferą B+R i ich implikacje dla rozwoju innowacji w Polsce, [dostęp na dzień ]. 6

7 prace naukowo-badawcze prowadzone przez PAN i uczelnie wyższe, głównie o charakterze podstawowym, prace naukowo- badawcze i naukowo techniczne, prowadzone przez instytuty resortowe przy współpracy wyższych uczelni, głównie o charakterze stosowanym, opracowania z zakresu nowych konstrukcji wyrobów, metod wytwarzania (technologii i organizacji produkcji) wykonywanych przez instytuty branżowe, biura projektowe, ośrodki doświadczalne, zagraniczne opracowania z zakresu nowych konstrukcji wyrobów dostarczanych przedsiębiorstwu w ramach licencji (obejmującej zwykle technologię i organizację, niekiedy środki produkcji), informacja naukowo techniczna, ekonomiczna i organizacyjna prowadzona przez specjalistyczne ośrodki (zjazdy, targi, wystawy, literatura, czasopisma). Natomiast do wewnętrznych źródeł innowacji zaliczyć należy: opracowanie z zakresu nowej konstrukcji wyrobów, technologii i organizacji, wykonywane przez komórki organizacyjne zakładowego zaplecza technologicznego (zakładowe biura rozwojowe, laboratoria, działy konstrukcyjno-technologiczne, organizacji produkcji), wynalazki, wzory użytkowe, udoskonalenia w zakresie konstrukcji i technologii oraz usprawnienia organizacji produkcji i metod pracy zgłaszane przez pracowników przedsiębiorstw. Ponadto, do źródeł innowacji zaliczyć należy: to co niespodziewane, niezgodne, ukierunkowane na potrzebę sukcesu, warunkujące zmiany w strukturze branży lub rynku, demografie, zmiany w postrzeganiu, tendencji i znaczeniu, nową wiedzę. Transfer technologii (TT) to przekazywanie know-why, określonej wiedzy technicznej i organizacyjnej oraz związanego z nią know-how (wiedzy praktycznej) celem gospodarczego (komercyjnego) wykorzystania. 10 Transfer technologii to proces zasilania rynku technologiami, stanowiący szczególny przypadek procesu komunikowania się. Należy podkreślić jego interakcyjny charakter, w którym występują rozmaite pętle sprzężeń zwrotnych pomiędzy nadawcami i odbiorcami wiedzy oraz nowych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych. Proces transferu technologii i komercjalizacji wiedzy związany z rozwojem innowacyjności i rynkowymi zastosowaniami technologii może być realizowany w następujących kierunkach: (1) nauka-biznes (N-B), (2) biznes-nauka-biznes (B-N-B), (3) biznes-biznes (B-B, B2B). Życie społeczno-gospodarcze wypełnione jest działaniami wielu instytucji, co ilustruje rysunek (Rys.2). Każda z nich ma swój program, swoje cele, często swoje specyficznie pojęte definicje rozwoju. Instytucje te poprzez swoje działania wpływają na procesy gospodarcze, zachodzące na danym obszarze w skali kraju lub w skali regionu. 11 Ponadto, ułatwiają dyfuzje technologii i innowacji do przedsiębiorstw w regionie. Wzmocnienie sieci instytucji otoczenia biznesu przyczyni się do wyższej jakości usług oferowanych podmiotom. Niektóre z tych instytucji zajmują się wspieraniem rozwoju gospodarczego. Do tego rodzaju instytucji należą: - organizacje przedsiębiorstw, 10 System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce Siły motoryczne i bariery, red. K. Matusiak, J. Guliński, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa A. Sokół, Wpływ barier na zakres współpracy przedsiębiorstw ze sferą B+R i ich implikacje dla rozwoju innowacji w Polsce, [dostęp na dzień ]. 7

8 - organizacje pozarządowe, świadczące swoje usługi na rzecz przedsiębiorstw (centra wspierania biznesu, ośrodki informacji, inkubatory przedsiębiorczości, ośrodki informacji i technologii, instytucje finansowe, ośrodki doradczo-szkoleniowe). - inne instytucje (urzędy pracy, urzędy miast, urzędy wojewódzkie, ośrodki doradztwa rolniczego, itp.). Rysunek 2. System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy Źródło: System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce Siły motoryczne i bariery, red. K. Matusiak, J. Guliński, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa , 13, 14, 15, 16 Niniejsza publikacja operuje terminami, które zostaną poniżej wyjaśnione: Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (AIP) - ułatwiają start w biznesie poprzez innowacyjny na skalę europejską sposób na prowadzenie firmy na zasadzie pionu AIP (w programie preinkubacji), bez konieczności zakładania własnej działalności gospodarczej, co ogranicza koszty, biurokrację oraz ryzyko początkujących przedsiębiorców i pozwala im skoncentrować się na rozwijaniu swojego biznesowego przedsięwzięcia. Anioły Biznesu (AB) - inwestorzy prywatni, którzy posiadają wolne środki finansowe i chcą je ulokować w dobrze rokujące przedsięwzięcia. Celem jest finansowanie przedsiębiorstw i ich projektów we wczesnej fazie rozwoju. Jest to instrument finansowy podwyższonego ryzyka. 12 P. Głodek, M. Gołębiowski, Transfer technologii w małych i średnich przedsiębiorstwach, Warszawa 2006, [dostęp na dzień ]. 13 Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, red. K. Santarek, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce Siły motoryczne i bariery, red. K. Matusiak, J. Guliński, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa W. Burdecka, Instytucje otoczenia biznesu. Badanie własne, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Warszawa, Agencja Rozwoju Przemysłu S.A., [dostęp na dzień ]. 8

9 Centra Transferu Technologii (CTT) - ośrodki te mają na celu wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, tworzenie nowych możliwości inwestowania, różnicowanie gospodarki i zwiększanie konkurencyjności firm. Działalność CTT ma miejsce na styku sfery nauki i biznesu (stąd częsta nazwa jednostki pomostowe), ma zaowocować adaptacją nowoczesnych technologii przez działające w regionie małe i średnie firmy. Do podstawowych celów działalności centrów należy zaliczyć: 1) waloryzację potencjału naukowo-innowacyjnego w regionie, tworzenie baz danych i rozwijanie sieci kontaktów między światem nauki i gospodarki, 2) opracowywanie studiów przedinwestycyjnych, 3) identyfikację potrzeb innowacyjnych podmiotów gospodarczych (audyt technologiczny), 4) popularyzację, promocję i rozwój przedsiębiorczości technologicznej. Fundusze Poręczeń Kredytowych (FPK) - fundusze najczęściej funkcjonują jako samodzielne podmioty prawa przy zasadzie wyłączności jako podstawowej formy działalności. Większość funduszy nie jest nastawiona na zysk. Fundusze poręczeń kredytowych poręczają przeważnie od 50% do 80% kwoty kredytu. Zabezpieczenie pozostałej części należy do kredytobiorcy. Fundusze najczęściej specjalizują się we wspieraniu określonych grup średnich i małych przedsiębiorstw, np. fundusze przeznaczone dla grup rzemieślniczych, handlowych, rolniczych. Rozróżnia się tu indywidualne i portfelowe fundusze poręczeń. Pierwszy w Polsce fundusz poręczeń kredytowych uruchomiony został w 1994 roku dzięki finansowemu wsparciu Unii Europejskiej w ramach programu Phare. Instytucje i organizacje prowadzące fundusze poręczeniowe skupione są w Krajowym Stowarzyszeniu Funduszy Poręczeniowych (KSFP). Inkubatory Przedsiębiorczości (IP) - wyodrębnione organizacyjnie i oparte na nieruchomości ośrodki łączące ofertę lokalową z usługami wspierającymi rozwój małych firm. Główne funkcje inkubatorów obejmują wspomaganie rozwoju nowo powstałych firm oraz optymalizację warunków dla transferu technologii poprzez: dostarczanie powierzchni na działalność gospodarczą, usługi wspierające biznes, doradztwo ekonomiczne, finansowe, prawne, patentowe, organizacyjne i technologiczne, pomoc w pozyskiwaniu środków finansowych, tworzenie właściwego klimatu dla podejmowania działalności gospodarczej i realizacji przedsięwzięć innowacyjnych. Działalność w inkubatorze może rozpocząć firma spełniająca kryteria właściwe dla inkubatora. Pobyt w inkubatorze jest ograniczony czasowo. Jeśli firma nie osiągnie sukcesu w wyznaczonym czasie, musi ustąpić miejsca. Jeżeli ten sukces osiągnie, również opuszcza inkubator. Zdarza się, że pozostaje na terenie inkubatora, ale opłaty za usługi i czynsz ponosi już w pełnej wysokości. Inkubatory Technologiczne (IT) - wyodrębniona organizacyjnie, budżetowo i lokalowo jednostka, która zapewnia początkującym przedsiębiorcom z sektora MSP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu firmy oferującej produkt lub usługę powstałą w wyniku wdrożenia nowej technologii. Inkubator technologiczny oferuje przede wszystkim: atrakcyjne cenowo warunki lokalowe przystosowane do rozwoju działalności gospodarczej opartej na wykorzystaniu technologii, obsługę administracyjno-biurową firm w inkubatorze, doradztwo biznesowe (kształtowanie profilu firmy, dostęp do pomocy prawnej, patentowej, pomoc w pozyskaniu zewnętrznego finansowania, dostęp do ekspertów technologicznych) promocję firm działających w inkubatorze, dostęp do laboratoriów i biblioteki lokalnej oraz instytucji naukowej o profilu technicznym. Ośrodek zapewnia sprzyjające środowisko innych, nie konkurujących ze sobą przedsiębiorców z inkubatora, stojących w obliczu podobnych problemów. 9

10 Jednostki badawczo-rozwojowe/publiczne jednostki badawcze (PJB) - działają na podstawie Ustawy o jednostkach badawczo- rozwojowych z dnia 25 lipca 1985 roku (z późn. zmianami). Zgodnie z nią, jednostkami badawczo-rozwojowymi są państwowe jednostki organizacyjne, wyodrębnione pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, tworzone w celu prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych, których wyniki powinny znaleźć zastosowanie w określonych dziedzinach gospodarki narodowej i życia społecznego. Jednostki badawczo-rozwojowe mogą działać jako instytuty, ośrodki badawczo-rozwojowe lub laboratoria. Klaster (grono) - geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucjami (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących. Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości [Inkubatory Przedsiębiorczości (IP), Centra/Parki Technologiczne (CT)/(PT) itp.] - w zdecydowanej większości ośrodki funkcjonują w adaptowanych obiektach poprzemysłowych oferujących powierzchnię pod działalność gospodarczą. Ośrodki Szkoleniowo-Doradcze (OSD) - podmioty działające na rynku pod nazwami: Ośrodki wspierania przedsiębiorczości, Centra wspierania biznesu, Kluby i Centra przedsiębiorczości itp. o charakterze non-profit, działające w ramach fundacji i stowarzyszeń, ale również w strukturach izb przemysłowo-handlowych i rzemieślniczych. Zaliczyć do nich można szkoły wyższe, ośrodki doradztwa rolniczego, zakłady szkolenia zawodowego, centra szkolenia ustawicznego oraz inne. Działają na rzecz rozwoju przedsiębiorstw oraz poprawy konkurencyjności sektora MSP. Obok zadań edukacyjnych doradczych i informacyjnych ośrodki podejmują zadania związane z transferem i komercjalizacją technologii, pośrednictwem kooperacyjnym, realizacją specjalnych programów rządowych lub programów pomocowych itp. Parki Technologiczne (PT) - zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o Komitecie Badań Naukowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 33, poz. 389 oraz z 2003 r. Nr 39, poz. 335) a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom wykorzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a także stwarzający tym przedsiębiorcom możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji oraz ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U ). Narodowy System Innowacji (NSI) - układ wyodrębnionych instytucji, które razem bądź oddzielnie, tworzą ramy przyczyniające się do rozwoju i dyfuzji nowych technologii, wewnątrz których rząd wpływa na procesy innowacyjne. Do instytucji tych zalicza się: - przedsiębiorstwa, - uniwersytety, 10

11 - instytuty naukowo-badawcze, - laboratoria i jednostki badawczo-rozwojowe, - podmioty publiczne, - stowarzyszenia zawodowe i społeczne, - prywatnych konsultantów i związki przemysłowe itp. Ważną rolę odgrywa tutaj rząd, wspomagając generalnie naukę, technikę, edukację i przedsiębiorczość. Polityka innowacyjna państwa jest tutaj czynnikiem sprzyjającym i koordynującym sprawny przebieg procesów innowacyjnych. Sprawny NSI może wzmocnić lepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów, przyspieszyć postęp poprzez lepszą organizację i zarządzanie tymi zasobami, efektywniejszą kombinację importowanej i krajowej/lokalnej technologii, jej adaptację i dyfuzję w całej gospodarce. NSI jest zorientowany na podażowe aspekty innowacji, a więc głównie na problemy badań, sferę nauki i techniki, politykę horyzontalną i współpracę międzynarodową. Regionalne Systemy Innowacji (RSI) - systemy innowacyjne rozpatrywane w ujęciu regionalnym stanowią specyficzne forum współpracy różnego rodzaju organizacji i instytucji działających w regionie, i których celem głównym (lub jednym z celów) jest rozwój innowacyjnej przedsiębiorczości w regionie. Do jednostek tych należą: - władze regionalne (wojewódzkie, powiatowe i gminne), - agencje rozwoju regionalnego, - wyższe uczelnie, - instytuty B+R, - ośrodki innowacji, - instytucje finansowe, - firmy konsultingowe, - firmy produkcyjne i usługowe itp. W ramach tej struktury powstaje swoista funkcjonalna sieć łącząca wszystkie podmioty działające w sferze innowacji i transferu technologii. Cechuje orientacja na popytowy aspekt innowacji, gdzie wymagane są interakcje pomiędzy przedsiębiorstwami a sferą badań, nauki i techniki. Wynika to z bliskości oraz większego zaufania do partnerów wywodzących się z tego samego obszaru, wyznających identyczne wartości określane przez te same czynniki kulturowe. System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy (STTiKW) - wykształcił się na styku narodowego i regionalnych systemów innowacji. W tym obszarze koncentrują się głównie działania prowadzące do przekształcania wiedzy w nowe wyroby, usługi, technologie, rozwiązania organizacyjne i marketingowe oraz instrumenty wsparcia fazy komercjalizacji innowacyjnego pomysłu. Spin-out - jest to nowe przedsiębiorstwo, które powstało w drodze usamodzielnienia się pracownika/-ów przedsiębiorstwa macierzystego lub innej organizacji (np. laboratorium badawczego, szkoły wyższej), wykorzystującego/-ych w tym celu wiedzę i intelektualne zasoby uzyskane w organizacji macierzystej. Spin-out - są tworzone za zgodą organizacji macierzystej, zwykle przy wsparciu kapitałowym lub operacyjnym z jej strony. Tworzone są często jako element realizacji jej celów technologicznych lub rynkowych. 11

12 Rozdział 1. Analiza perspektyw rozwoju współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw 1.1. Wyznaczniki pożądanych zachowań w zakresie transferu wiedzy ze środowiska naukowego do sektora prywatnego Bez innowacji nie można zbudować konkurencyjnej gospodarki. 17 Polska musi rozwijać gospodarkę opartą na wiedzy i szerokim wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych we wszystkich dziedzinach, w tym usługach społecznych, dostępnych dla każdego obywatela. O przewadze ekonomicznej współczesnych gospodarek decyduje sektor usług. Wspomaganie konkurencyjności gospodarki, wzrostu gospodarczego oraz zmian struktury gospodarczej wymaga m.in. wspierania przedsiębiorstw w zakresie tworzenia i wdrażania innowacji produktowych, procesowych i organizacyjnych. Strategia Rozwoju Kraju nakreśla cele i priorytety wskazujące drogę rozwoju Polski. Wyznaczone działania mają doprowadzać do osiągnięcia założonego priorytetu, co przekłada się na rozwój przedsiębiorczości, jak i wzrost poziomu technologicznego gospodarki. Wpływ innowacji na wzrost gospodarczy został prezentowany również w krajowym opracowaniu dotyczącym rozwoju oraz sytuacji społeczno-gospodarczej Polski Raport: Polska Stanowi on listę wyzwań, którym polska gospodarka musi sprostać oraz wskazuje na niezbędność budowania przewagi konkurencyjnej na innowacjach. Znaczenie wpływu innowacji na wzrost gospodarczy pociąga za sobą konieczność monitorowania procesu tworzenia i aplikacji innowacji. 19 W corocznym rankingu gospodarek The Global Competitiveness Report prowadzonym przez World Economic Forum znajduje się między innymi ocena Polski (39 lokata) na tle 139 krajów. Ocenie tej podlega także obszar technologii, a dokładniej zakres dostępności najnowszych technologii, absorpcja nowych technologii przez firmy, a także obszar zagranicznych inwestycji bezpośrednich i transferu technologii. Polska w szczegółowym rankingu zajmuje odpowiednio 86, 83 i 35 miejsce w tej klasyfikacji. 20 Wyniki pierwszych dwóch pozycji (dostępność najnowszych technologii i absorpcja nowych technologii) nie dają powodów do optymizmu. Natomiast trzecia, wyraźnie wyższa, pozycja jest dość trudna w interpretacji ze względu na fakt, iż obejmuje kwestie, które de facto powinny zostać poddane oddzielnej analizie. Należy bowiem zaznaczyć, że zagraniczne inwestycje zagraniczne mogą, ale nie muszą, być źródłem transferu technologii. W kwestii wykorzystania potencjału intelektualnego Polska plasuje się w grupie umiarkowanych inwestorów na drugim miejscu, co w generalnej klasyfikacji na 27 państw, daje nam szóste miejsce od końca. Liderami innowacji pozostają Szwecja, Dania, Finlandia, Niemcy. 21 Pozytywnym trendem w Polsce jest wzrost spółek start-up oraz większe zainteresowanie ulgami na nowe technologie. Co więcej, z badań Deloitte wynika, iż ponad połowa szefów tego typu 17 Strategia Rozwoju Kraju , dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Raport: Polska Analiza Uwarunkowań Transferu Technologii w polskich firmach oraz roli Ośrodków Transferu Technologii w jego usprawnianiu, Ośrodek Przetwarzania Informacji Instytut Badawczy, Warszawa, styczeń The Global Competitiveness Report , World Economic Forum, Genewa Na podstawie: M. Duszczyk, Nowoczesne spółki szybciej przystosują się do zmian, Dziennik Gazeta Prawna z dnia

13 przedsiębiorstw w Europie Środkowej przewiduje wzrost przychodów z działalności w przyszłym roku, co świadczy o ich sporym optymizmie. 22 Raport z badań ilościowych przeprowadzonych w ramach subprojektu 2.4 projektu systemowego Wsparcie systemu zarządzania badaniami naukowymi oraz ich wynikami na zlecenie Ośrodka Przetwarzania Informacji przez Deloitte 23 najważniejsze motywy do podejmowania transferu technologii: - Zwiększenie możliwości ekspansji firmy na nowe rynki 46,7%, - Poprawa jakości wyrobów lub usług 30,0%, - Zwiększenie zysków firmy 26,7%, - Zyskanie przewagi konkurencyjnej 20,0%, - Wysokie własne koszty prowadzenia działalności B+R 16,7%, - Dostęp do wiedzy akademickiej 13,3%, - Zwiększenie zdolności produkcyjnych 10,0%, - Inne 6,7%, - Pozytywna zmiana wizerunku firmy 3,3%, - Podwyższenie statusu firmy 3,3%, - Dostęp do kapitału ludzkiego 3,3%. Cztery filary Banku Światowego stanowią kluczowe aspekty, które powinno się wziąć pod uwagę kompleksowo analizując proces transferu technologii. 24 Wyliczyć tu można otoczenie instytucjonalnoprawne, system innowacji, system edukacji oraz infrastrukturę informacyjną. Na tych filarach opiera się kreowanie gospodarki opartej na wiedzy. Na osiem krajów transformacji systemowej Polska w odniesieniu do wykorzystania filarów gospodarki opartej na wiedzy zajmuje siódme miejsce. 25 Badanie Barometr Innowacji ukazało, że w Polsce dwie trzecie innowacyjnych rozwiązań pojawia się zbyt późno na rynku, co prezentuje przykład szczecińskich wynalazców. Komercjalizacja nowego urządzenia może nie być łatwa. Trudności ze znalezieniem odpowiedniego partnera inwestycyjnego sprawiły, że opatentowany wynalazek, stał się zaledwie jednym z wielu dostępnych rozwiązań technologicznych. Źle zdefiniowana faza projektu wpłynęła na nieprawidłowe zaplanowanie ścieżki finansowania. Kolejnym błędem był brak zweryfikowania kompetencji rzecznika patentowego, którego wybraliśmy do realizacji projektu. Okazało się bowiem, że nie dysponował on odpowiednią wiedzą z zakresu technologii inżynieryjnej, co było kwestią kluczową. Inne błędy, jakie popełniliśmy to: niewłaściwie skompletowany zespół prawniczy i brak planowania 27 Z badania General Electric wynika, że tylko jedna trzecia firm potrzebujących pomocy finansowej jest wspierana przez prywatnych inwestorów. Co więcej, polscy przedsiębiorcy nie są gotowi na współpracę, przede wszystkim w wyniku braku zaufania, co utrudnia budowę zespołu badawczego czy projektowego. Kwestia wprowadzenia na rynek nowego produktu czy usługi wiąże się z jego rozeznaniem, analizą możliwości do komercjalizacji, a także sensu ochrony pomysłu. Z punktu 22 M. Duszczyk, Nowoczesne spółki szybciej przystosują się do zmian, Dziennik Gazeta Prawna z dnia Analiza Uwarunkowań Transferu Technologii w polskich firmach oraz roli Ośrodków Transferu Technologii w jego usprawnianiu, Ośrodek Przetwarzania Informacji Instytut Badawczy, Warszawa, styczeń D. Chen, C. Dahlman, The knowledge economy, the KAM Methodology and World Bank Operations, The World Bank Washington DC 20433, K. Piech, Gospodarka oparta na wiedzy i jej rozwój w Polsce, e-mentor 4/ Barometr Innowacji GE 2011 (GE Innovation Barometer), badanie przeprowadzone przez niezależną firmę badawczą StrategyOne, -raportu-ge-barometr-innowacji-2011/, [dostęp na dzień ]. 27 Netcamp o porażkach i sukcesach, , -Netcamp_o_porazkach_i_sukcesach.html, [dostęp na dzień ]. 13

14 widzenia innowatora czasem bardziej optymalne wydaje się być natychmiastowe wdrożenie projektu pomijając jego ochronę, która wiąże się z wymaganiami czasowymi, formalnymi oraz szczegółowym opisem wynalazku. Zdaniem połowy respondentów z przytoczonego wyżej badania przepisy dotyczące ochrony praw autorskich oraz własności przemysłowej chronią w sposób efektywny rozwiązania poddane tej ochronie. Liczba wynalazków jest jednym z mierników poziomu innowacyjności gospodarek. Pokaźna grupa opracowań z tego zakresu charakteryzuje i plasuje kraje ze względu na różne kryteria, również uwzględniając aktywność patentową. W czasach niepewności i braku stabilizacji rynkowej firmy innowacyjne radzą sobie lepiej. Nowoczesne spółki są bardziej elastyczne, stąd też łatwiej przystosowują się do zmian i potrzeb rynku. Pozytywnym trendem w Polsce jest wzrost ośrodków innowacji i przedsiębiorczości na przestrzenia lat, co ukazuje tabela poniżej (Tab.1). Tabela 1. Dynamika rozwoju ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w Polsce w latach Wyszczególnienie Parki technologiczne Inkubatory technologiczne Inkubatory przemysłowe AIP Centra transferu technologii Sieci aniołów biznesu Fundusze kapitału zalążkowego Źródło: PARP, Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Inne motywy współpracy są po stronie przedsiębiorców, a inne po stronie naukowców. Chociażby świat nauki postrzega współpracę ze światem biznesu jako fakt prestiżowy, a w odwrotnym kierunku niekoniecznie. Firmy kierują się na pierwszym miejscu kategoriami finansowymi w relacji przychód/koszt. A nauka w obecnym stanie szuka pola weryfikacji swoich badań, bez większego zaangażowania w działalność organizacji. Główne powody współpracy firm z ośrodkami innowacji i przedsiębiorczości ukazane są w poniższych zestawieniach. Czynniki wpływające na lokowanie firm w parkach technologicznych: Cena wynajmu działki/nieruchomości - 58%, 2. Korzystna lokalizacja parku - 46%, 3. Oferta dotycząca parku - 28%, 4. Możliwość współpracy z innym lokatorami parku - 21%, 5. Wsparcie parku w zakresie administracyjnym - 17%,, 6. Dostęp do laboratoriów - 7%, 7. Możliwość nawiązania współpracy z naukowcami - 6%, 8. Inne - 32%. Motywy i rezultaty współpracy przedsiębiorstw z jednostkami badawczo-rozwojowymi: Ecorys - Benchmarking parków technologicznych w Polsce, Kantor, Benchmarking parków technologicznych na obszarze Bałtyku Południowego,

15 1. Zwiększenie przychodów firmy - 51,6%, 2. Rozszerzenie oferty firmy - 47,4%, 3. Zwiększenie sieci kontaktów biznesowych - 40,0%, 4. Poprawa efektywności funkcjonowania - 38,9%, 5. Wzrost udziału w rynku 38,9%, 6. Zwiększenie kontaktów naukowych - 31,6%, 7. Wzrost liczby innowacji - 30,5%, 8. Zmniejszenie kosztów funkcjonowania - 29,5, 9. Lepsza rozpoznawalność przedsiębiorstwa - 26,3%, 10. Większa dostępność finansowania - 21,1%. Analizując zjawisko transferu technologii w Polsce, można stwierdzić, iż nastąpiły zmiany w dobrym kierunku, a samo zagadnienie transferu technologii wymaga szczegółowej analizy ze względu na korzystny wpływ na rozwój gospodarki. Technologia traktowana w aspekcie cennego zasobu wiedzy tworzy nie tylko korzystne efekty w skali globalnej, ale również dla przedsiębiorców i ogólnie społeczeństwa Bariery i ograniczenia w rozwoju współpracy w zakresie transferu wiedzy i technologii Firmy angażują się w transfer technologii, gdyż spodziewają się rozszerzenia ekspansji biznesowej na nowe obszary i uzyskanie przewagi konkurencyjnej, ponadto udoskonalenia jakości swojej oferty, czy wzrostu wyników finansowych. Aczkolwiek w zakresie transferu wiedzy i technologii napotkać można na różnorakie ograniczenia. W ramach projektu Stawiam na Innowacje! Skuteczny transfer wiedzy i technologii z uczelni do przedsiębiorstw przeprowadzono badanie działalności dolnośląskich gmin w zakresie tworzenia odpowiednich warunków i wsparcia dla kreowania oraz transferu wiedzy i innowacji. Wyróżnione bariery pogrupowano w cztery kategorie: 30 (1) Prawne Zmienność prawa krajowego, Niejednoznaczność prawa krajowego, Przewlekłość postępować administracyjnych lub sądowych, od których zależą działania JST, Jednoznaczne ograniczenia prawne. (2) Finansowe/Majątkowe Niski budżet własny, Małe możliwości aplikowania o fundusze dodatkowe (w tym europejskie) brak odpowiednich programów/konkursów, Mała wiedza i/lub doświadczenie w aplikowaniu o fundusze dodatkowe (w tym europejskie), Brak nieruchomości własnych, które mogłyby być przeznaczone na przedsięwzięcia proinnowacyjne. (3) Organizacyjne Niedostateczne zasoby organizacyjne (np. brak pomieszczeń, wyposażenia, itp.), 30 Działalność jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa dolnośląskiego w zakresie tworzenia odpowiednich warunków i wsparcia dla kreowania oraz transferu wiedzy i innowacji stan obecny i rekomendacje na przyszłość, Wrocław, styczeń 2012, [dostęp na dzień ]. 15

16 Niedostateczne zasoby kadrowe (np. brak kadry urzędniczej doświadczonej we wspieraniu innowacyjności). (4) Kulturowe/Społeczne Niska świadomość decydentów JST odnośnie roli JST we wspieraniu innowacyjności, Niechęć decydentów lub kadry urzędniczej do ryzyka towarzyszącego procesom innowacyjnym, Dominujący w JST pogląd, że w gminie/powiecie są dużo ważniejsze Problemy, na których trzeba się skupić, Konflikt polityczny lub personalny w organach JST, ograniczający możliwości współpracy w Radzie lub Zarządzie JST. Opierając się na innych źródłach można wyróżnić bariery w systemie transferu technologii 31, 32, 33, 34, 35 i komercjalizacji wiedzy pogrupowane w następujących kategoriach: 1. Bariery systemowe. 2. Bariery strukturalne. 3. Bariery kompetencyjne. 4. Bariery świadomościowo-kulturowe Bariery systemowe Bariery systemowe dotyczą problemu przerostu regulacji, nadmiernej liczby aktów prawnych oraz zmienności prawa. Należy wymienić w tym miejscu bariery takie jak: brak spójnej wizji, w jaki sposób polityka innowacyjna może przekładać się na rozwój społeczno-gospodarczy, zapisy odnoszące się do ochrony własności intelektualnej utrudniają generowanie korzyści z przyszłej komercjalizacji. Lista barier systemowych: 1. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej ujawniło braki przygotowania rządowej i regionalnej administracji do obsługi unijnych procedur konkursowych. 2. Słaba znajomość unijnych zasad udzielania pomocy publicznej zarówno w administracji publicznej, jak i wśród pracowników ośrodków innowacji oraz niejednoznaczność tych przepisów. 3. Duża liczba oraz skomplikowanie przepisów regulujących różne segmenty działalności gospodarczej nie sprzyjają zainteresowaniu przedsiębiorczością oraz rozwojowi przedsiębiorstw. 4. W Polsce identyfikujemy brak koncepcji kompleksowej polityki innowacyjnej, spójnej z poszczególnymi politykami sektorowymi (przemysłową, rolną, zatrudnienia itd.). 31 System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce Siły motoryczne i bariery, red. K. Matusiak, J. Guliński, Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa Analiza Uwarunkowań Transferu Technologii w polskich firmach oraz roli Ośrodków Transferu Technologii w jego usprawnianiu, Ośrodek Przetwarzania Informacji Instytut Badawczy, Warszawa, styczeń Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa Ekspertyzy i analizy dotyczące zagadnień transformacji wiedzy, konkurencyjności i innowacyjności gospodarki - rezultat prac badawczych zrealizowanych w ramach Programu Wieloletniego PW-004 Doskonalenie systemów rozwoju innowacyjności w produkcji i eksploatacji w latach , Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa. 35 W. Burdecka, Instytucje otoczenia biznesu. Badanie własne, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Warszawa,

17 5. Brak solidnych podstaw metodologicznych wykorzystujących dorobek naukowy do prowadzenia polityki wspierania innowacyjnej przedsiębiorczości oraz wątłe podstawy informacyjne dla realizacji takich polityk. 6. Słabe bodźce systemowe dla działalności innowacyjnej oraz istniejący system ulg, zwolnień i subwencji jest wysoce niedoskonały i budzący wiele kontrowersji. 7. Brak efektywnej współpracy i przepływu informacji pomiędzy poziomem centralnym władzy a regionalnymi jednostkami samorządowymi, szczególnie w zakresie polityki innowacyjnej 8. Fiskalizm wewnętrzny uczelni wewnątrzuczelniane bariery, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają uczelniom podejmowanie zadań badawczych i wdrożeniowych dla klientów komercyjnych, gdyż przychody z tytułu zleceń są wewnętrznie opodatkowywane przez uczelnianą administrację. 9. W dyskusji o szkolnictwie wyższym zakłada się zakaz pracownikom naukowo-badawczym wykonywania dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy u więcej, niż jednego pracodawcy lub prowadzenia działalności gospodarczej łącznie z jednym dodatkowym zatrudnieniem w ramach stosunku pracy bez uzyskania zgody rektora macierzystej uczelni. 10. Wzajemnie wykluczające się przepisy prawa dotyczące oceny pracowników naukowych i finansowania nauki. 11. Szereg jednostek utraciła naukowo-badawczy charakter i utrzymuje się z dochodów nie związanych stricte z działalnością badawczą. 12. Badania naukowe wymagają często unikalnej aparatury badawczej, często o wysokiej wartości. 13. Brak uczelnianych regulaminów i wzorów umów w zakresie: przekazywania praw własności intelektualnej, prowadzenia działalności usługowej i kontraktów badawczych, podziału zysków z komercjalizacji itp. 14. Ochrona własności intelektualnej w instytucjach naukowych, w większości przypadków, nie ma na celu generowania korzyści z przyszłej komercjalizacji. 15. Poważnym problemem jest podjęcie decyzji o wniesieniu IP przez jednostkę naukową aportem do spółki. 16. Problemy związane z szybkością dopasowania regulacji związanych z oferowaniem i przekształcaniem niektórych instrumentów finansowych związanych z komercjalizacją technologii. 17. Regulacje dotyczące pomocy publicznej mogą stanowić przeszkodę działań proinnowacyjnych finansowanych ze środków publicznych. 18. W kształtowaniu różnorodnych instrumentów wspierania innowacyjności i przedsiębiorczości uwaga koncentruje się na doskonaleniu poszczególnych form, a mniej na zapewnieniu właściwej synergii między nimi (podejście systemowe). 19. Powszechna uczelniana biurokracja oraz brak zrozumienia dla zmian i poszukiwania nowych rozwiązań organizacyjnych. 20. W instytucjach akademickich odczuwa się presję na maksymalizację liczby publikacji wywieraną przez kierownictwo, szczególnie na młodych pracownikach nauki. 21. Doświadczenia zachodnioeuropejskie wskazują na dwa obszary zagrożeń obejmujących wykładowców-animatorów innowacyjnej przedsiębiorczości dotyczące: wynagradzania dodatkowego wysiłku i nakładów pracy w tradycyjnym systemie płacowym na wyższych uczelniach opartym na pensum dydaktycznym oraz terminowego zdobywania stopni naukowych, publikowania i prowadzenia badań niezbędnych dla stopni awansu akademickiego z uwagi na dodatkowe obciążenia. 22. Opracowywanie i wdrażanie programów przedsiębiorczości ogranicza wewnętrzna struktura organizacyjna instytucji edukacyjnych. 23. Własność intelektualna powstała w ramach instytucji badawczej, powinna być chroniona ze względu na potencjalną możliwość jej komercyjnego wykorzystania. 17

18 24. Brak jednoznacznego związku pomiędzy korzyściami instytucji z komercjalizacji wynalazku, a osobistymi korzyściami twórcy Bariery strukturalne Bariery strukturalne wynikają głównie ze specyfiki sektorów gospodarki, nauki, badań i rozwoju oraz wsparcia. Są także rezultatem braku wypracowanych strategii czy zrealizowanych polityk, czego efektem jest np. nieodpowiednia alokacja funduszy unijnych, niski poziom kompetencji administracji publicznej, słaby rozwój regionalnych biegunów wzrostu. Najważniejsze zidentyfikowane bariery strukturalne w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy to: nadmierna biurokratyzacja i formalizacja mechanizmów wsparcia z środków UE, nacisk na infrastrukturę techniczną kosztem usług wspierających przedsiębiorczość i transfer technologii, niski poziom konsolidacji systemu transferu technologii, niedojrzały rynek nowych koncepcji biznesowych, brak popytu polskiego rynku na innowacyjne produkty, nastawienie uczelni na rozwój niepraktycznych usług dydaktycznych. Lista barier strukturalnych: 1. Nadmierna formalizacja, biurokratyzacja i administracyjna proceduralizacja mechanizmów wsparcia. 2. W dostępie do środków unijnych z jednej strony została wysoko sformalizowana procedura konkursowa, a z drugiej widoczny jest brak pomysłów na trwałość realizacji programów wsparcia po zakończeniu finansowania, prorynkową orientację i efekty rozwojowe uwzględniające lokalną specyfikę, czy komplementarność i powiązanie różnych programów wsparcia. 3. Występuje rozbieżność pomiędzy projektowanymi programami i instrumentami wsparcia a ich implementacją. 4. W obecnych uwarunkowaniach organizacyjnych uczelnie nie są w stanie skutecznie zabiegać o zlecenia z rynku, podejmować się ich realizacji oraz zadowalająco i terminowo wywiązywać się z podjętych zleceń. 5. W polityce alokacji środków unijnych mamy faktycznie do czynienia ze swoistą dychotomią. Znaczne środki przeznaczono na wspieranie szeroko rozumianej przedsiębiorczości, co sprowadza się do prostych form samozatrudnienia oraz stymulowanie innowacyjności sektora MSP. W niedostateczny sposób wspierany jest styk innowacyjności i przedsiębiorczości środowisk akademickich. 6. Boom edukacyjny ostatnich lat, mający odzwierciedlenie głównie w zwiększeniu liczby studentów studiów na płatnych studiach zaocznych, wieczorowych i podyplomowych, stworzył możliwości dodatkowego zarobkowania dla kadry akademickiej oraz podreperowania uczelnianych budżetów. 7. Pracownicy naukowi stoją przed koniecznością uzyskania w dobrym tempie stopnia doktora i doktora habilitowanego. 8. Imitacyjny (arbitrażowy) charakter polskiej przedsiębiorczości. 9. Wiele innowacyjnych, zwłaszcza zaawansowanych technologicznie, rozwiązań napotyka na barierę ograniczonego rynku w Polsce. 10. Elementarny system innowacji w Polsce wykazuje wiele słabości i nie przyczynia się w należytym stopniu do rozwoju gospodarczego kraju oraz wzrostu jego konkurencyjności. 11. Wadliwe usytuowanie w strukturach uczelnianych, jak i funkcjonowanie poszczególnych rodzajów ośrodków innowacji (przedsiębiorczości akademickiej), wynikające z błędnego określania ich misji, celów i zadań. 18

19 12. Zjawisko akademickiej szarej strefy, czyli nieformalnego wykorzystywania zasobów instytucji naukowej dla celów własnej aktywności gospodarczej. 13. Łączenie działalności akademickiej z biznesem często wynika z przymusu finansowego. 14. Działania na rzecz przedsiębiorczości na uczelniach wyższych mają często tylko charakter deklaratywny. 15. Zła sytuacja ekonomiczna placówek badawczych jest ściśle związana z niskimi nakładami budżetowymi na naukę w relacji do PKB, które należą do najniższych w Europie. 16. Rynek nowych koncepcji biznesowych, na którym działają instytucje finansowania ryzyka w Polsce, wciąż jest niedojrzały. 17. Publiczne subwencjonowanie innowacji może być skuteczne, ale pociąga za sobą szereg zagrożeń. 18. W Polsce mamy do czynienia z brakiem lub bardzo słabo rozwiniętymi regionalnymi systemami innowacji. 19. Potencjał innowacyjny i rozwojowy większości polskich regionów jest raczkujący, a regionalne systemy innowacji są na początkowym etapie krystalizacji. 20. Regionalna polityka innowacyjna w Polsce jest stosunkowo nowym obszarem aktywności władz samorządowych i cechuje się dużą słabością. 21. Przy projektowaniu parków technologicznych obserwujemy nacisk na infrastrukturę techniczną kosztem usług wspierających przedsiębiorczość i transfer technologii, co grozi przeistoczeniem w ładnie wyglądające parki przemysłowe i strefy biznesu, które jednak nie będą realizowały funkcji, do których zostały powołane Bariery kompetencyjne Bariery kompetencyjne obejmują środowiska administracji publicznej, władz i administracji, uczelni wyższych, przedsiębiorców oraz kadr i zarządów instytucji wsparcia. Znajdują się tu bariery dotyczące problematyki pomocy publicznej, różnego rodzaju zagadnień własności intelektualnej, dostępnych usług proinnowacyjnych oraz rozwoju rynku finansowego wspierającego rozwój innowacji, które często przerastają kompetencje osób zajmujących się tą szeroką dziedziną. Lista barier kompetencyjnych: 1. Władze regionalne nie dysponują dostateczną wiedzą o przemysłach wzrostu i sektorach kreatywnych. 2. Bariery z wykorzystaniem IP w przedsiębiorstwie nie polegają na złych regulacjach prawnych utrudniających przedsiębiorczość, lecz głównie na braku ich znajomości. 3. Praktycznie brakuje specjalistów, którzy potrafiliby przeprowadzić profesjonalną analizę rynku wynalazku, dokonać wyceny jego rynkowej wartości oraz zbudować strategię marketingową. 4. Początkujący przedsiębiorcy nie potrafią zazwyczaj skutecznie wykorzystać czasu upływającego od rejestracji zgłoszenia do przyznania patentu. 5. Dominujący w polskiej gospodarce mikroprzedsiębiorcy nie posiadają odpowiednich kadr i wystarczających środków niezbędnych do obsługi IP. 6. Administracja uczelniana nie jest zdolna do formalizacji współpracy z biznesem i podziału wynikłych korzyści. 7. Niska świadomość i wiedza pracowników naukowych o mechanizmach transferu technologii oraz zasadach ochrony własności intelektualnej. 8. Wśród potencjalnych akademickich przedsiębiorców występuje nagminny niedostatek wiedzy o funkcjonowaniu innowacyjnego przedsiębiorstwa, zarządzaniu i transferze technologii, zagadnieniach prawnych, rachunkowości czy marketingu. 19

20 9. Partykularyzm animatorów przedsiębiorczości akademickiej, którzy znaleźli się w swoich nowych rolach nie z uwagi na własne talenty biznesowe, edukacyjne, organizacyjne, ale dlatego, że okazali się skuteczni w pozyskiwaniu środków pomocowych i w wykorzystywaniu wszelkich szans na miękkie finansowanie. 10. Niska aktywność i niewielkie doświadczenie pracowników naukowych we współpracy z biznesem oraz w kontaktach z otoczeniem uczelni. 11. Brak wykładowców, którzy potrafią syntetycznie łączyć elementy psychologii, prawa, etyki, socjologii, ekonomii i zarządzania, co jest niezbędne w nauczaniu przedsiębiorczości. 12. Problemy z podjęciem decyzji o wysokości opłat licencyjnych, wynikające z obawy przed zarzutami o akceptację zbyt niskiej wyceny IP. 13. Instytucje naukowe na ogół nie przygotowują oferty komercjalizacji IP, chronione rozwiązania nie są promowane, a możliwość ich wdrożenia jest opisana w mało przystępny sposób. 14. Dynamicznie rozwijające się w Polsce nowe instytucje finansowania ryzyka koncentrują się przede wszystkim na finansowaniu projektów innowacyjnych o charakterze nietechnicznym, związanych z relatywnie niedużą wartością inwestycji, krótkim okresem realizacji projektu, relatywnie krótkim okresem zwrotu. 15. W systemie wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości właściwie wcale nie dostrzegalne są fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. 16. W ośrodkach innowacji ma miejsce wysoka rotacja kadr, niski poziom praktycznej wiedzy o biznesie, jak i brak autentycznych doświadczeń biznesowych znacznej części pracowników i współpracowników. 17. Obserwuje się zjawisko nadmiernej koncentracji na formalnych sposobach ochrony własności przemysłowej, przy niedocenianiu całej gamy rozwiązań o charakterze nieformalnym, które w wyżej określonych sytuacjach mogą być bardziej skuteczne. 18. Problemy z pozyskiwaniem i utrzymaniem dobrych pracowników w akademickich ośrodkach innowacji związane z nieatrakcyjną ofertą finansową oraz powiązaniem stanowiska pracy z ograniczonymi w czasie projektami. 19. Znaczna część ośrodków innowacji wykazuje niską aktywność związaną z monitorowaniem i oceną swojej działalności oraz jakości jej efektów. 20. Po stronie ośrodków innowacji występują poważne braki kompetencyjne w zakresie pomocy publicznej ośrodki nie są świadome, że mogą być podmiotem udzielającym pomoc publiczną poprzez swoje działania dla przedsiębiorców (np. dotowane usługi doradcze, szkoleniowe, ulgi w opłatach za korzystanie z infrastruktury) i nie znają przepisów i procedur związanych z przyznawaniem i raportowaniem o pomoc Bariery świadomościowo-kulturowe Bariery świadomościowo-kulturowe są to cechy dotyczące braku zaufania czy też posługiwania się stereotypami. Wynikają z braku świadomości i niskiej akceptacji społecznej dla innowacyjnych postaw. Do tej grupy zaliczyć możemy bariery takie jak: niski poziom kontaktów i współpracy środowiska przedsiębiorców z jednostkami naukowymi (często występuje kontakt nieformalny), pasywność instytucji naukowych w zakresie tworzenia oferty innowacyjnych rozwiązań, brak inicjatyw komercjalizacji wiedzy ze strony instytucji naukowych. Lista barier świadomościowo-kulturowych: 1. Wśród przedsiębiorców oraz ludzi świata nauki widoczny jest brak wyraźnej motywacji do ponoszenia ryzyka związanego z komercjalizacją wyników badań, transferem technologii, utworzeniem przedsiębiorstwa i innowacyjnością. 20