RAPORT KOŃCOWY. Warszawa, październik 2008 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

Transkrypt

1 OCENA REZULTATÓW WSPARCIA PARKÓW PRZEMYSŁOWYCH, PARKÓW NAUKOWO-TECHNOLOGICZNYCH ORAZ INKUBATORÓW TECHNOLOGICZNYCH W RAMACH DZIAŁANIA 1.3 TWORZENIE KORZYSTNYCH WARUNKÓW DLA ROZWOJU FIRM SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW RAPORT KOŃCOWY Warszawa, październik 2008 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

2 Spis treści 1. STRESZCZENIE WPROWADZENIE Opis działania 1.3 w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Metodologia i źródła informacji WYNIKI BADANIA ANALIZY I INTERPRETACJE Ocena skuteczności wsparcia inwestycyjnego Główne rodzaje wspieranych projektów inwestycyjnych Wpływ parków i inkubatorów na pobudzenie aktywności gospodarczej w regionach Wpływ parków i inkubatorów na rynek pracy Wpływ lokalizacji w parku/inkubatorze na gospodarkę firmy Ocena poziomu wykorzystania infrastruktury parków i inkubatorów Stopień wykorzystania powstałych powierzchni i perspektywy rozwojowe Profil najemców Ocena działań podmiotów zarządzających parkami i inkubatorami w kierunku pełnego zaspokajania potrzeb przedsiębiorców Elementy infrastruktury wspólnej Wskaźniki osiągnięcia celów Ocena zgodności oferty parków i inkubatorów z potrzebami firm Ocena poszczególnych elementów infrastruktury parków i inkubatorów Ocena usług świadczonych przez podmioty zarządzające parkami i inkubatorami Wpływ parku/inkubatora na gospodarkę regionalną Ocena efektywności transferu technologii Ocena wpływu działań parków i inkubatorów na współpracę naukabiznes Ocena efektywności działań proinnowacyjnych Zdefiniowane bariery transferu technologii Ocena wsparcia doradczego Rodzaje wsparcia doradczego Efekty wsparcia Efekty w zakresie rozpoczęcia inwestycji Efekty w zakresie zarządzania parkiem Efekty w zakresie rozwoju oferty usługowej Ocena sposobów oddziaływania parków i inkubatorów na gospodarkę Sposoby oddziaływania i ocena ich skuteczności Analiza zasad funkcjonowania firm w parkach i ich wpływu na gospodarkę Przykłady dobrych praktyk w zakresie parków i inkubatorów WNIOSKI I REKOMENDACJE ANEKSY ANEKS 1 Narzędzia ilościowe ANEKS 2 - Narzędzia jakościowe 2

3 1. STRESZCZENIE W ramach badania ewaluacyjnego Działania 1.3. SPO WKP przeprowadzono szereg wywiadów pogłębionych z przedstawicielami parków i inkubatorów oraz jednostek samorządu terytorialnego, na obszarze których te parki i inkubatory działają. Przeprowadzono równieŝ wywiady telefoniczne z przedstawicielami parków i inkubatorów oraz z przedsiębiorcami działającymi w parkach i inkubatorach. W przypadku trzech parków przeprowadzono rozmowy bezpośrednie z przedsiębiorcami oraz przedstawicielami jednostek badawczo-naukowych, z którymi współpracuje park/inkubator. Dodatkowo, wykonano dwa zogniskowane wywiady grupowe z przedsiębiorcami (najemcami powierzchni w parkach/inkubatorach). W rezultacie otrzymano dość jednoznaczny, pozytywny obraz efektów Działania 1.3. SPO WKP. Główne elementy, na które zwrócono uwagę w procesie badawczym to: I. Skuteczność wsparcia [1] Wśród projektów inwestycyjnych współfinansowanych w ramach Działania 1.3. SPO WKP 36% dotyczyło uzbrojenia terenów, 31% remontu lub budowy powierzchni biurowych, 25% budowy lub remontu obiektów produkcyjnych, zaś 7% budowy powierzchni magazynowych (jako uzupełnienia do biurowych i produkcyjnych). [2] Parki przemysłowe w nieznacznym tylko stopniu kreują nowe podmioty gospodarcze. Parki i inkubatory technologiczne wypadają pod tym względem nieco lepiej. Przeciętny park/inkubator posiada w chwili obecnej około 10 lokatorów, z czego 2 to firmy nowe, załoŝone w momencie wejścia do parku/inkubatora. Wśród parków i inkubatorów technologicznych odsetek firm nowoutworzonych jest wyŝszy i wynosi 35%. [3] NieduŜy wpływ na kreowanie nowych podmiotów gospodarczych jest rekompensowany przez znaczną zdolność pobudzania rozwoju firm juŝ istniejących. Wśród klientów parków przemysłowych około połowy prowadzi działalność zarówno w parku, jak i we wcześniejszej lokalizacji. MoŜe to świadczyć o tworzeniu wartości dodanej firmy nie przeniosły się, a rozwinęły (zwiększyły) działalność. [4] Parki, zwłaszcza przemysłowe, okazują się skutecznym narzędziem tworzenia nowych miejsc pracy. Przeciętnie w jednym parku lub inkubatorze firmylokatorzy zatrudniają około 400 osób. Wartość ta jest jednak zdominowana przez jeden z parków technologicznych, na terenie którego firmy zatrudniają osób. Mediana zatrudnienia wynosi około 180 osób. [5] Wśród klientów parków przemysłowych dominują firmy z górnej części przedziału zatrudnieniowego charakterystycznego dla firm mikro (od 6 do 10) oraz firmy małe (od 11 do 49 osób). Natomiast wśród parków i inkubatorów technologicznych występują głównie firmy mikro (inkubatory) oraz firmy średnie (parki technologiczne). 3

4 [6] Badania wskazują jednoznacznie, iŝ parki i inkubatory są narzędziem skutecznego wsparcia dla firm dynamicznych, wyraźnie się rozwijających. Ogromna większość firm działających w parkach i inkubatorach deklaruje, Ŝe dynamicznie się rozwija. Najbardziej entuzjastyczni są w tym zakresie lokatorzy parków i inkubatorów technologicznych. Ponad 50% przedstawicieli twierdzi, Ŝe firmy przez nich reprezentowane znajdują się w fazie zdecydowanej ekspansji. [7] Większość badanych firm twierdzi, Ŝe ulokowanie w parku/inkubatorze wpłynęło pozytywnie na poprawę poziomu ich konkurencyjności rynkowej, przy czym lokatorzy parków i inkubatorów technologicznych są wyraźnie bardziej zdecydowani w tej ocenie. MoŜna zatem przyjąć, iŝ parki i inkubatory są umiarkowanie skutecznym narzędziem oddziaływania na tworzenie nowych firm, ale bardzo dobrze wpływają na rozwój podmiotów juŝ istniejących (w tym rozwój zatrudnienia i wzrost konkurencyjności) II. Poziom wykorzystania infrastruktury [8] Powierzchnie powstałe w wyniku Działania 1.3. SPO WKP są w bardzo duŝym stopniu juŝ wynajęte. Zajęcie juŝ na tym etapie ponad połowy powierzchni naleŝy uznać za satysfakcjonujące. Wiele parków dopiero kończy inwestycje i nie wynajęło jeszcze wcale swych obiektów. Wśród parków/inkubatorów działających juŝ od kilku/kilkunastu miesięcy wskaźnik wykorzystania powierzchni zbliŝa się do docelowego. Z uwagi na zróŝnicowany charakter posiadanych powierzchni nie znajduje uzasadnienia obliczanie uniwersalnego, wspólnego wskaźnika wykorzystania powierzchni. [9] Wyraźnie widać, Ŝe najszybciej wynajmowane są powierzchnie biurowe. Najwięcej czasu wymaga natomiast proces sprzedaŝy uzbrojonych gruntów. Analizy poziomu wykorzystania poszczególnych rodzajów powierzchni nie moŝna jednak dokonywać w oderwaniu od efektywności wsparcia. Grunty sprzedać jest duŝo trudniej i wymaga to więcej czasu, ale przewaŝnie kaŝda skutecznie doprowadzona do końca transakcja owocuje budową zakładu i zatrudnieniem wielu (nawet kilkuset) osób. Wynajęcie powierzchni biurowej następuje duŝo szybciej, ale efektywność jest w tym przypadku znacznie mniejsza. [10] W parkach i inkubatorach technologicznych udostępniana jest głównie powierzchnia biurowa i nieznaczne ilości powierzchni produkcyjnej. W parkach przemysłowych udział powierzchni produkcyjnej i magazynowej jest wyraźnie większy, choć wciąŝ większość najemców wynajmuje takŝe powierzchnie biurowe (przewaŝnie jako uzupełnienie do produkcyjnej i magazynowej). [11] Występuje wyraźna rozbieŝność w profilach branŝowych klientów parków przemysłowych oraz parków i inkubatorów technologicznych. W parkach przemysłowych dominują firmy produkcji przemysłowej, innych usług rynkowych, budownictwa i informatyki. W parkach i inkubatorach 4

5 technologicznych najwięcej jest firm z dziedziny telekomunikacji, innej produkcji i usług niematerialnych. [12] W ramach Działania 1.3. SPO WKP powstało relatywnie mało elementów infrastruktury wspólnej dodatkowej. W większości przypadków ogranicza się ona do sal konferencyjnych lub rzadziej sal komputerowych. Laboratoria, wspólne elementy ciągów technologicznych, czy infrastruktura do testów to wciąŝ rzadkość, choć istnieje w tym zakresie kilka spektakularnych wyjątków. III. Zgodność oferty parków/inkubatorów z potrzebami firm [13] Generalnie, oferta parków/inkubatorów jest zbieŝna z oczekiwaniami firm. Ponad 65% najemców dobrze ocenia ofertę parku/inkubatora, w którym prowadzi działalność. Kolejnych 30% twierdzi, Ŝe oferta ta nie jest ani szczególnie dobra, ani szczególnie zła. Źle ocenia ją jedynie 5% badanych. W parkach technologicznych ta ocena jest nawet jeszcze wyŝsza. [14] Szczególnie dobrze oceniany jest poziom stawek za wynajem. Widać wyraźnie, iŝ proces wsparcia koncentruje się właśnie na preferencji wysokości stawek czynszowych. Około 60% badanych twierdzi, Ŝe cena oferowana przez park/inkubator jest lepsza od ceny rynkowej. Zaledwie około 10% badanych jest odmiennego zdania. [15] Powstała infrastruktura jest nowa i prezentuje przewaŝnie wysoki poziom jakościowy. NaleŜy pamiętać, iŝ ogromna część zasobu obiektów kubaturowych w Polsce to pozostałość po przedsiębiorstwach państwowych, komunalnych etc. Ich poziom rzadko przekracza minimum dopuszczające do wykorzystania na cele produkcyjne czy biurowe. Powstanie zupełnie nowych lub wyremontowanie istniejących obiektów musi zatem spotkać się z przychylnością rynku. AŜ 90% badanych jest zadowolonych z infrastruktury, jaką oferuje im park czy inkubator, w którym przebywają. Nawet biorąc pod uwagę, iŝ jest to infrastruktura w duŝym stopniu nowa, taki wynik naleŝy uznać za bardzo dobry. [16] Co bardzo waŝne, wszystkie zbadane inicjatywy parkowe spotykały się z niezwykle wysoką oceną ze strony przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego. Przedstawiciele samorządów lokalnych wskazują na trzy aspekty wpływu parków/inkubatorów na gospodarkę lokalną. Aspekt wpływu bezpośrednio związanego z rozwojem firm, wzrostem zatrudnienia itd. Aspekt promocyjny pozwalający ukazać miasto, gminę, powiat jako przyjazne miejsce do inwestowania. I aspekt inicjujący ciąg prorozwojowych działań. IV. Efektywność transferu technologii [17] Efektywność transferu technologii realizowanego przez parki i inkubatory technologiczne naleŝy ocenić negatywnie. Na taką ocenę moŝe mieć wpływ fakt, iŝ wiele parków i inkubatorów rozpoczyna dopiero działalność i na razie koncentruje się na pozyskaniu lokatorów. Teoretycznie, większość parków i inkubatorów technologicznych świadczy usługi dodatkowe, mające na celu 5

6 podnoszenie poziomu technologicznego firm-lokatorów. PrzewaŜnie jednak usługi te ograniczają się do pomocy w aplikacji o finansowanie dotacyjne lub prostych czynnościach informacyjnych i doradczych. Usługi związane z transferem technologii, oceną poziomu technologicznego, rozwiązywaniem konkretnych problemów są rzadkością. [18] Wyraźnie ograniczona jest podstawowa funkcja transferu technologii tworzenie pomostów współpracy pomiędzy światem nauki, a biznesem. Nie wszystkie parki i inkubatory technologiczne oferują pomoc w nawiązywaniu współpracy przedsiębiorców z jednostkami naukowo-badawczymi. Nawet jeśli to oferują, to tylko nieliczni przedsiębiorcy zdecydowali się na skorzystanie z takiego pośrednictwa. V. Ocena wsparcia doradczego [19] Ocena wsparcia doradczego udzielonego w ramach działania 1.3. SPO WKP jest silnie uzaleŝniona od tego na co wsparcie takie było przeznaczone. Wśród projektów doradczych 15% dotyczyło opracowania studium wykonalności, po 13% opracowania dokumentacji technicznej oraz podnoszenia kwalifikacji pracowników. [20] Jednoznacznie pozytywnie naleŝy ocenić działania doradcze zmierzające do zwiększenia sprawności zarządzania parkami/inkubatorami. Nieco gorzej wypada ocena działań mających na celu rozwój oferty świadczonych usług. Negatywnie wypada ocena działań polegających na przygotowaniu dokumentacji do projektu inwestycyjnego. Choć w ocenie przedstawicieli parków/inkubatorów wszystkie elementy wypadają pozytywnie, to i tu widać, Ŝe najsłabsze efekty przyniosły działania polegające na opracowaniu dokumentacji do projektu inwestycyjnego. VI. Ocena zasad funkcjonowania parków/inkubatorów [21] Jednym z podstawowych problemów parków i inkubatorów technologicznych jest pewna przypadkowość naboru podmiotów w nich działających. Parki i inkubatory technologiczne w niewielkim stopniu stosują dodatkowe warunki, związane z wejściem i wyjściem lokatorów. Wiele z nich nie stosuje selekcji na wejściu. Tylko nieliczne inkubatory stosują ograniczenia czasu przebywania firmy w obiekcie na wysoce preferencyjnych warunkach. W większości przypadków stawka zmienia się w czasie jedynie o wskaźnik inflacji. [22] Co do zasady, koncepcja funkcjonowania parków i inkubatorów, jaka legła u podstaw sformułowania zasad Działania 1.3. SPO WKP sprawdziła się w praktyce. Parki okazują się skutecznym narzędziem wsparcia. Ich oferta ciszy się duŝym zainteresowaniem ze strony przedsiębiorców. MoŜna powiedzieć, iŝ stwierdzono tylko jedno ograniczenie systemowe: zaobserwowano wyraźne ograniczenie atrakcyjności rynkowej oferty dzierŝawy gruntów inwestycyjnych. Potencjalni inwestorzy pragną dokonywać lokacji obiektów na własnym gruncie. 6

7 2. WPROWADZENIE 2.1. Opis działania 1.3 w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Historia parków przemysłowych, parków naukowo-technologicznych oraz inkubatorów technologicznych w Polsce sięga drugiej połowy lat 90. XX w., jednak powstanie większości tego typu jednostek wiąŝe się z realizacją Działania 1.3. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw lata (SPO WKP). Ze środków tego programu zbudowano infrastrukturę ponad 40 parków i inkubatorów. Celem strategicznym SPO WKP była poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na terenie Polski w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego, natomiast celem Działania 1.3., wdraŝanego przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. i realizowanego w ramach priorytetu 1. Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu było polepszenie przedsiębiorstwom warunków prowadzenia działalności gospodarczej w ramach infrastruktury technicznej i doradztwa w zakresie zarządzania. Beneficjentami działania były podmioty zarządzające parkami/inkubatorami, czyli np. agencje rozwoju regionalnego, fundacje, stowarzyszenia lub inne podmioty prawne z udziałem w szczególności samorządów regionalnych i lokalnych, przedsiębiorców i innych podmiotów. Musiały to być podmioty niedziałające dla zysku, co oznaczało, Ŝe osiągnięty zysk musiał być przekazywany na rozwój danego parku/inkubatora albo przeznaczany na cele określone w dokumencie ustrojowym. O wsparcie nie mogły wnioskować bezpośrednio jednostki samorządu terytorialnego oraz uczelnie, natomiast ich udział był niezbędny w tworzeniu parku/inkubatora. Działanie 1.3 pozwalało na sfinansowanie 100% kosztów kwalifikowanych projektu, z czego udział EFRR wynosił 75%, budŝet państwa 12,5% (udział środków publicznych wynosił więc łącznie 87,5%), a pozostałe 12,5% pochodziło ze środków jednostek samorządu terytorialnego (lub innych środków publicznych) traktowanych jako środki pokrewne publicznym. Taka konstrukcja planu finansowego oznaczała, Ŝe Ŝaden park/inkubator nie mógł powstać bez udziału jednostki samorządu terytorialnego, która swój wkład musiała wnieść do spółki zarządzającej w formie aportu (wkładu rzeczowego) lub wkładu pienięŝnego. Podmiot zarządzający musiał dysponować tytułem prawnym do nieruchomości, na bazie której miał powstać park/inkubator np. aktem własności, umową przekazania w uŝytkowanie na czas trwałości projektu. Podmioty zarządzające parkami/inkubatorami w ramach Działania 1.3. mogły składać dwa rodzaje wniosków: 1. Inwestycyjne (w praktyce oznaczające utworzenie infrastruktury parku/ inkubatora) umoŝliwiające finansowanie projektów polegających na: inwestycjach w infrastrukturę techniczną, inwestycjach w budowle i budynki, 7

8 inwestycjach w instalacje technologiczne wynikające ze specyficznego charakteru inkubatora technologicznego, usługach doradczych poprawiających jakość świadczenia usług podmiotu zarządzającego parkiem, 2. Doradcze (polegające na przygotowaniu dokumentacji niezbędnej do złoŝenia w przyszłości wniosku inwestycyjnego do Działania 1.3. lub podnoszącego poziom zarządzania juŝ tworzonym parkiem/inkubatorem) umoŝliwiające sfinansowanie doradztwa dla podmiotów zarządzających, polegającego na: przygotowaniu studiów wykonalności, biznes planów oraz ocen oddziaływania na środowisko dla parków/inkubatorów technologicznych, wspomaganiu zarządzania i funkcjonowania dla podmiotów zarządzających parkami/inkubatorami. Projekty inwestycyjne pozwalały na realizację znacznych inwestycji wartość kosztów kwalifikowanych musiała znaleźć się w przedziale 2 mln 45 mln zł., w przypadku projektów doradczych przedział ten wyniósł 40 tys. 2 mln zł. Przyjęta w Uzupełnieniu SPO-WKP definicja parku przemysłowego 1 de facto oznaczała, Ŝe nieruchomość, na bazie której miał powstać park, musiała być pochodzenia poprzemysłowego i mogła, choć nie musiała, pochodzić z zasobu jednostki samorządu terytorialnego, która musiała zapewnić finansowanie 12,5% kosztów kwalifikowanych projektu. W przypadku parku technologicznego 2 oraz inkubatora technologicznego 3 nie było wymogu dysponowania poprzemysłowym majątkiem, natomiast podmiot zarządzający musiał dysponować nieruchomością (terenem, budynkiem) dowolnego pochodzenia, konieczne było takŝe posiadanie porozumienia o współpracy z partnerem technologicznym lub naukowo-badawczym. W zamyśle twórców SPO WKP parki przemysłowe, utworzone w wyniku inwestycji, miały oferować przedsiębiorcom, przede wszystkim małym i średnim, uzbrojone grunty, powierzchnie produkcyjne, biurowe, magazynowe, składowe itp. przeznaczone do prowadzenia zwykłej (nie technologicznej) działalności gospodarczej. 1 Park przemysłowy - zespół wyodrębnionych nieruchomości, w którego skład wchodzi co najmniej nieruchomość, na której znajduje się infrastruktura techniczna pozostała po restrukturyzowanym lub likwidowanym przedsiębiorcy, utworzony na podstawie umowy cywilnoprawnej, której jedną ze stron jest jednostka samorządu terytorialnego, stwarzający moŝliwość prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorcom, w szczególności małym i średnim 2 Park technologiczny - zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom, wykorzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a takŝe stwarzający tym przedsiębiorcom moŝliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych 3 Inkubator technologiczny - wyodrębniona organizacyjnie, budŝetowo i lokalowo jednostka, która zapewnia początkującym przedsiębiorcom z sektora MŚP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu firmy oferującej produkt lub usługę powstałą w wyniku wdroŝeniu nowej technologii. 8

9 Większe oczekiwania, nie znajdujące bezpośredniego odzwierciedlenia w kryteriach oceny składanych projektów, towarzyszyły tworzeniu parków i inkubatorów technologicznych. Miały one stać się miejscem przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, ich lokatorami miały być firmy wykorzystujące nowoczesne technologie, usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii, przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne. Inkubatory technologiczne ponadto miały za zadanie zapewnić początkującym przedsiębiorcom z sektora MŚP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu nowoczesnych, innowacyjnych firm, tj. oferujących produkty powstałe w wyniku wdroŝeniu nowej technologii. Modelowy inkubator technologiczny miał oferować m.in.: atrakcyjne cenowo warunki lokalowe przystosowane do rozwoju działalności gospodarczej, opartej na wykorzystaniu technologii, obsługę administracyjno-biurową, doradztwo biznesowe (kształtowanie profilu firmy, dostęp do pomocy prawnej, patentowej, pomoc w pozyskaniu zewnętrznego finansowania, dostęp do ekspertów technologicznych), promocję firm działających w inkubatorze, dostęp do laboratoriów i bibliotek lokalnej instytucji naukowej o profilu technicznym, sprzyjające środowisko innych, nie konkurujących z sobą przedsiębiorców z inkubatora. Kryteria postawione przed wnioskodawcami, dotyczące warunków zakwalifikowania projektu do dofinansowania, nie były zbyt restrykcyjne, jednak w pierwszych 2 turach przyjmowania wniosków, przyznano relatywnie niewiele dotacji. Tabela nr 1. Projekty zatwierdzone do otrzymanie wsparcia w ramach IV rund aplikacyjnych. Nr rundy Zatwierdzone wnioski inwestycyjne Zatwierdzone wnioski doradcze Liczba wartość (mln zł)* Liczba wartość (mln zł)* Wartość (mln zł)* Struktura I ,4 8 1,1 187,5 27,5% II. 7 89,7 7 2,0 91,7 13,4% III ,0** 13 6,1 281,1 41,4% IV ,9 21 7,1*** 123,0 17,7% Suma , ,2 683,3 100,0% * Kwota wsparcia (środki EFRR i budŝetu państwa) ** Po uwzględnieniu rozwiązania jednej umowy o wartości 1,9 mln zł. **** Po uwzględnieniu 6 projektów, które pierwotnie znalazły się na liście rezerwowej. Źródło: strona internetowa Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. i opracowanie własne. 9

10 Działania 1.3. SPO WKP było pierwszym tak silnym wsparciem dla tworzenia parków i inkubatorów. Przyczyniło się do istotnego wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu w Polsce, a tym samym rozwoju przedsiębiorczości Metodologia i źródła informacji Szeroki zakres zrealizowanego badania ewaluacyjnego sprawił, Ŝe badaniu poddane zostały róŝne populacje, róŝne grupy respondentów reprezentujące róŝne perspektywy: beneficjentów Działania 1.3., przedstawicieli jednostek naukowobadawczych, przedsiębiorców, czy wreszcie przedstawicieli władz lokalnych. KaŜda z tych stron stanowi istotny element działalności parków przemysłowych, naukowotechnologicznych oraz inkubatorów technologicznych, więc badanie z róŝnych perspektyw pozwoliło dostarczyć opinii istotnych z punktu widzenia całościowej oceny rezultatów dostarczonego w ramach Działania 1.3. SPO WKP wsparcia. PowyŜsze grupy są niezwykle róŝnorodne i dlatego wymagały zastosowania rozmaitych i zróŝnicowanych strategii badawczych, uwzględniających ich specyfikę. Stąd teŝ pogłębiona eksploracja tematu wymagała wielości uzupełniających się metod badawczych. W zrealizowanym badaniu ewaluacyjnym: Uwzględniono następujące perspektywy: Perspektywa beneficjentów Działania 1.3. SPO WKP (przedstawiciele parków przemysłowych, parków naukowo-technologicznych oraz inkubatorów technologicznych), Perspektywa samorządu terytorialnego (przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, na których terenie funkcjonują parki przemysłowe, naukowo-technologiczne oraz inkubatory technologiczne), Perspektywa jednostek niebędących beneficjentami SPO WKP (przedsiębiorcy korzystający z oferty parków przemysłowych, naukowotechnologicznych oraz inkubatorów technologicznych wspartych w ramach Działania 1.3.), Perspektywa jednostek otoczenia biznesu (przedstawiciele jednostek B+R współpracujących z parkami przemysłowymi, naukowotechnologicznymi oraz inkubatorami technologicznymi wspartymi w ramach Działania 1.3.), Perspektywa instytucjonalna (jednostek zaangaŝowanych we wdraŝanie SPO WKP), Zastosowano następujące techniki badawcze: Desk Research, Indywidualne wywiady pogłębione (IDI), Zogniskowana dyskusja grupowa (FGI), 10

11 Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI), Case Study. Na poniŝszym schemacie przedstawiono przyjętą koncepcję badawczą. Etap 1 - bazowy Desk Research Etap 2 - zasadniczy MODUŁ Badania jakościowe Badania ilościowe Badanie beneficjentów działania 1.3 SPO WKP 12 IDI + 3 IDI w ramah Case Study 35 CATI +15 ankiet wypełnionych w trakcie IDI Badanie jednostek samorządu terytorialnego JST 12 IDI + 3 IDI w ramach Case Study Badanie przedstawicieli jednostek B+R 2 IDI w ramach Case Study Badanie przedsiębiorców lokatorów parku/inkubatora 4 IDI w ramach Case Study + 2 FGI (12 przedsiębiorców) 100 CATI Badanie Instytucji WdraŜającej IDI z przedstawicielem ARP S.A. W trakcie badania zostały przeanalizowane dostępne dokumenty i materiały dotyczące SPO WKP, w szczególności odnoszące się bezpośrednio do Działania 1.3. oraz związane z problematyką wspierania procesów tworzenia i rozwoju parków przemysłowych, naukowo-technologicznych oraz inkubatorów technologicznych w tym sprawozdań z realizacji Działania i sprawozdań z realizacji projektów. W ramach eksploracji poziomu instytucjonalnego, jako uzupełnienie obrazu uzyskanego dzięki analizie danych zastanych, przeprowadzono pogłębiony wywiad indywidualny z przedstawicielem Instytucji WdraŜającej Działanie 1.3. SPO WKP Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. Zrealizowano trzy studia przypadków, co umoŝliwiło zrozumienie dynamiki współpracy pomiędzy beneficjentami, przedstawicielami jednostek naukowo-badawczych, przedsiębiorcami, jako podstawowymi adresatami oferty parków i inkubatorów oraz przedstawicielami władz lokalnych. W zamierzeniach, w ramach kaŝdego ze studiów przypadku miały zostać zrealizowane 4 pogłębione wywiady indywidualne: 11

12 1 IDI z przedstawicielem beneficjenta; 1 IDI z przedstawicielem współpracującej z beneficjentem instytucji naukowobadawczej; 1 IDI z reprezentantem władzy lokalnej (samorządu terytorialnego szczebla gminnego), na której terenie beneficjent prowadzi działalność; 1 IDI z przedstawicielami przedsiębiorców korzystających z oferty beneficjenta. W jednym przypadku (Agencja Rozwoju Lokalnego S.A. w Jaworznie), beneficjent nie wskazał na istotną współpracę z jednostką B+R, więc przeprowadzono 2 IDI z przedstawicielami przedsiębiorców. Lokalizacja dla badań przypadków została wybrana na podstawie zaproponowanych na etapie oferty kryteriów selekcji. Dodatkowo, przy wyborze podmiotów do badania kierowano się ustaleniami z Zamawiającym, mówiącymi o tym, iŝ w badanej grupie powinien być jeden podmiot korzystający zarówno z dotacji doradczej, jak i inwestycyjnej. Ograniczona liczba studiów spowodowała, iŝ zrezygnowano z wyboru przypadku obejmującego wyłącznie dotację doradczą. W procesie wyboru kierowano się następującymi kryteriami: Kryterium 1 Podział podstawowy, oparty na głównej funkcji i specyfice jednostki: park przemysłowy (1 studium), park naukowo-technologiczny (1 studium) oraz inkubator technologiczny (1 studium). Kryterium 2 Podział uzupełniający, oparty na wielkości oraz wyróŝnikach rodzajowych pozyskanego wsparcia (inicjatywy korzystające ze wsparcia doradczego oraz na działania inwestycyjne). Kryterium 3 Podział uzupełniający, oparty na lokalizacji (parku przemysłowego, parku naukowo-technologicznego oraz inkubatora technologicznego): pas Polski południowej, środkowej i północnej. Kryterium trzecie okazało się trudne do spełnienia. Zdecydowana większość inicjatyw skupiona jest na południu kraju. W szczególny sposób dotyka to inicjatyw o największym potencjale stanowiących ciekawy obiekt do studium przypadku. Mając wybór pomiędzy przestrzeganiem kryterium geograficznego, a wyborem najciekawszych inicjatyw zdecydowano o odstąpieniu od zastosowania kryterium geograficznego przy czym postarano się, aby badane inicjatywy były jednak w miarę od siebie oddalone i nie koncentrowały się na jednym terenie (np. Aglomeracji Śląskiej). W efekcie do badań metodą studium przypadku wybrano następujące inicjatywy: 12

13 Jaworznicki Park Przemysłowy; Wrocławski Inkubator Technologiczny (w ramach Wrocławskiego Parku Technologicznego); Bełchatowsko-Kleszczowski Park Przemysłowo-Technologiczny. W toku badania zrealizowano 24 indywidualne wywiady pogłębione w ramach 12 par (diad) tworzonych przez przedstawiciela beneficjenta oraz przedstawiciela władzy lokalnej, na której terenie ów beneficjent funkcjonuje. Komponent ten pomógł w uchwyceniu, osobno perspektywy beneficjenta oraz perspektywy poziomu władzy lokalnej dla przypadku danego parku/inkubatora. Dobranie tych wywiadów w pary pozwoliło na uzyskanie pełniejszej wizji rzeczywistości, niŝ byłaby, gdyby wywiady realizowano oddzielnie z grupą beneficjentów i oddzielnie z przedstawicielami władz lokalnych w takim przypadku dobór losowy mógłby nie doprowadzić do powstania wspomnianych par respondentów dla danej inicjatywy, co w rezultacie uniemoŝliwiałoby zestawienie oraz pełne porównanie perspektyw. Wybór lokalizacji dla studiów par oparto o następujące kryteria wyboru: Kryterium 1 Podział podstawowy, oparty na głównej funkcji i specyfice jednostki, uwzględniający liczebność beneficjentów w danej grupie oraz wartość otrzymanego wsparcia: park przemysłowy (5 wywiadów), park naukowotechnologiczny (4 wywiady) oraz inkubator technologiczny (3 wywiady). Kryterium 2 Podział uzupełniający, oparty na wielkości otrzymanego wsparcia finansowego w ramach poszczególnych grup beneficjentów, w podziale: wsparcie wysokie, wsparcie przeciętne, wsparcie niskie. Kryterium 3 Podział uzupełniający, oparty na lokalizacji: pas Polski południowej, środkowej i północnej. Kryterium 4 Podział uzupełniający, oparty na aktywności jednostki (najwyŝsza i najniŝsza aktywność) w ramach poszczególnych grup beneficjentów aktualna liczba lokatorów / usługobiorców. Kryterium 4 oparto w znacznej mierze na sprawozdaniach składanych przez poszczególnych beneficjentów Instytucji WdraŜającej. Nie bez znaczenia były takŝe informacje bezpośrednie o aktywności poszczególnych parków i inkubatorów uzyskane przez Wykonawcę w trakcie bieŝących kontaktów z instytucjami zarządzającymi parkami i inkubatorami. Grupę badawczą skonstruowano w taki sposób, aby znalazły się w niej takŝe podmioty, które otrzymały zarówno wsparcie na projekt inwestycyjny, jak i doradczy. 13

14 W kaŝdej kategorii beneficjentów (park przemysłowy, park technologiczny, inkubator technologiczny) występuje przynajmniej jeden przypadek współistnienia dotacji inwestycyjnej i doradczej. Nie zdecydowano się jednak na włączenie do studium par przypadków występowania samej dotacji doradczej. Badanie wykorzystania tego typu dotacji nie dawałoby szans na sformułowanie bardzo wielu wniosków na temat przebiegu, skuteczności i rezultatów wsparcia. W efekcie, badanie diad przeprowadzono w następujących ośrodkach: Parki przemysłowe Kędzierzyńsko-Kozielski Park Przemysłowy Sp. z o.o., Śląski Park Przemysłowy Sp. z o.o., Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny S.A., Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw śorski Park Przemysłowy, Agencja Rozwoju Lokalnego S.A. w Stargardzie Szczecińskim, Parki Naukowo Technologiczne Park Naukowo Technologiczny Polska-Wschód w Suwałkach, Bielski Park Techniki Lotniczej Sp. z o.o., Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna Sp. z o.o., Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A., Inkubator Technologiczny Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Bielsku-Białej Bielski Inkubator Technologiczny, Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości Sp. z o.o., Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw Rybnicki Inkubator Technologiczny. W celu uzupełnienia perspektywy badawczej dotyczącej beneficjentów Działania 1.3., poza wywiadami IDI, studiami par oraz case studies, przeprowadzono telefoniczne badanie ankietowe wspomagane komputerowo (CATI) ze wszystkimi reprezentantami beneficjentów (parków i inkubatorów). Badania telefonicznego nie wykonywano, jeśli w trakcie realizacji wywiadu pogłębionego moderator przeprowadził takŝe badanie ankietowe przewidziane do wykonania telefonicznego. W celu uzyskania głębszego wglądu w perspektywę grupy przedsiębiorców korzystających z oferty parków przemysłowych, naukowo-technologicznych oraz inkubatorów technologicznych wspartych w ramach Działania 1.3. przeprowadzono równieŝ 2 zogniskowane wywiady grupowe z przedsiębiorcami. Pozwoliły one na zweryfikowanie i modyfikację pytań badawczych do badania CATI. W ramach zogniskowanych wywiadów grupowych wykonany został pilotaŝ kwestionariusza wykorzystywanego później w badaniu ilościowym przedsiębiorców. 14

15 Wybór lokalizacji dla zogniskowanych wywiadów grupowych został dokonany w oparciu o zestaw następujących kryteriów doboru: Kryterium 1 Podział podstawowy, oparty na głównej funkcji i specyfice jednostki, uwzględniający główne grupy beneficjentów wsparcia: parki przemysłowe (1 FGI) oraz parki naukowo-technologiczne (1 FGI). Kryterium 2 Podział uzupełniający, oparty na aktywności (jednostki wykazujące najwyŝszą aktywność) aktualna liczba lokatorów / usługobiorców. Kryterium 3 Gotowość jednostki do pomocy w rekrutacji uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego. Ostatecznie, wywiady zogniskowane przeprowadzono w: Bełchatowsko-Kleszczowskim Parku Przemysłowo-Technologicznym, Śląskim Parku Przemysłowym w Rudzie Śląskiej. Dopełnieniem perspektywy przedsiębiorców były wywiady telefoniczne ze wspomaganiem komputerowym (CATI) z przedsiębiorcami, którzy korzystają z oferty parków i inkubatorów wspartych w ramach Działania 1.3. Z badania wyłączeni zostali przedsiębiorcy, którzy wzięli udział w badaniu case studies oraz w zogniskowanych wywiadach grupowych. Z wszystkimi pozostałymi przedsiębiorcami została podjęta próba kontaktu w celu przeprowadzenia badania. Zgodnie z przewidywaniami opisanymi w raporcie metodologicznym udało się przeprowadzić ankietę na grupie 100 przedsiębiorstw. 15

16 3. WYNIKI BADAŃ ANALIZY I INTERPRETACJE 3.1. Ocena skuteczności wsparcia inwestycyjnego Pytania badawcze, na które udzielono odpowiedzi w niniejszej części Raportu: Czy realizacja projektów przyczynia się do pobudzenia przedsiębiorczości w regionach (czy przedsiębiorstwa korzystające ze stworzonej infrastruktury podjęłyby działalność, gdyby nie istniała, jeśli tak, to w jakim zakresie)? Jaka jest obecnie dynamika tworzenia nowych firm w regionie, a jaka była przed utworzeniem jednostki? Czy w parkach / inkubatorach powstają nowe przedsiębiorstwa, czy teŝ działają tam przedsiębiorstwa przeniesione z innych obszarów? Czy wsparcie inwestycyjne umoŝliwiło utworzenie / modernizację unikatowej infrastruktury (laboratoria, tory prób, pomieszczenia typu clean technology )? Ile nowych miejsc pracy powstało dzięki wsparciu z działania 1.3. SPO WKP? W jakich sektorach gospodarki powstają nowe miejsca pracy? Jakie kwalifikacje wymagane są od nowozatrudnionych pracowników? Ile miejsc pracy przeniesiono spoza parków / inkubatorów? W przypadku tworzenia nowych miejsc pracy, czy występują problemy z siłą roboczą? (wymiar kwalifikacji)? Jaka jest ogólna relacja otrzymanego wsparcia do efektów działania danego podmiotu (parku / inkubatora)? Odpowiedź na pierwszą grupę pytań ewaluacyjnych poprzedzono krótką charakterystyką wspartych w ramach działania projektów. Ocena skuteczności wsparcia musi być relatywizowana poprzez rodzaj i zakres wspieranych projektów. W niniejszej części koncentrujemy się jedynie na projektach inwestycyjnych. Projekty doradcze zostały scharakteryzowane w oddzielnym rozdziale Główne rodzaje wspieranych projektów inwestycyjnych Zasadniczo, Działanie 1.3. SPO WKP było ukierunkowane na wsparcie inwestycji w infrastrukturę parków przemysłowych, parków i inkubatorów technologicznych. Infrastruktura ta przybierała róŝną postać. Do głównych grup moŝemy zaliczyć: infrastrukturę kubaturową związaną z działalnością biurową; infrastrukturę kubaturową związaną z działalnością produkcyjną; infrastrukturę kubaturową związaną z magazynowaniem (powierzchnie produkcyjno-magazynowe); 16

17 infrastrukturę sieciową związaną z budową obiektów kubaturowych; infrastrukturę drogową związaną z budową obiektów kubaturowych; infrastrukturę sieciową związaną z uzbrojeniem terenów inwestycyjnych; infrastrukturę drogową związaną z uzbrojeniem terenów inwestycyjnych; infrastrukturę specjalistyczną (w tym badawczą). KaŜdy rodzaj infrastruktury mógł być budowany od podstaw lub remontowany. W przypadku kilku parków (zlokalizowanych na terenie Śląska) duŝe znaczenie miały roboty ziemne (Bielsko, Ruda Śląska, Katowice). Prace tego typu nie przekładały się bezpośrednio na powstanie infrastruktury parków, ale stanowiły istotny element rewitalizacji zdegradowanych terenów poprzemysłowych. Specyficzny charakter inwestycji realizowanych w obiektach juŝ istniejących oddaje wypowiedź przedstawiciela jednego z parków, w którym prace remontowe przebiegały przy ciągłej obecności najemców: Sztuka jeszcze polega na tym, Ŝe my robiliśmy na przykład w tym biurowcu remont etapami, a te firmy, które były, cały czas funkcjonowały tylko myśmy [budowali] piętro, piętro, piętro i przeprowadzka. W sumie tak naprawdę sztuką było, Ŝeby to wszystko zagrało, ale udało się to zrobić. JuŜ sam nie wiem, jak myśmy to zrobili, ale się udało bez Ŝadnych strat własnych (IDI/przedstawiciel parku). Prace remontowe przysparzały największych problemów technicznych. NaleŜy pamiętać, Ŝe na etapie składania wniosku nie było wymogu przedstawienia dokumentacji technicznej. Dlatego teŝ, zdarzały się przypadki, iŝ juŝ po przyznaniu dotacji, wykonana ekspertyza techniczna wykluczała remont obiektu. Konieczne więc było przeprowadzenie inwestycji od podstaw w ramach posiadanego budŝetu (przykład Bytomskiego Parku Przemysłowego). Co do zasady, projekty rewitalizacyjne stawiały zdecydowanie wyŝej poprzeczkę organizacyjną i finansową przed podmiotami zarządzającymi parkami, ale takŝe przed Instytucją WdraŜającą (IW). Projekty typu green field przewaŝnie przebiegały bez większych trudności organizacyjnych. Tutaj, powaŝnym problemem (widocznym takŝe przy projektach rewitalizacyjnych) był znaczny wzrost kosztów materiałów budowlanych od momentu przygotowania wniosku do momentu ich rzeczywistego ponoszenia. Wzrost ten stał się podstawową przyczyną przekroczenia zakładanych budŝetów przez wiele parków. W kilku przypadkach kosztem kwalifikowanym projektu był zakup terenów. PrzewaŜnie jednak tereny i obiekty do remontu były wnoszone (w wielu przypadkach przez jednostki samorządu terytorialnego) jako aport wnioskodawcy w ramach wymaganego udziału własnego. W paru przypadkach inwestycje dotyczyły terenów jedynie oddanych w uŝytkowanie podmiotowi zarządzającemu parkiem (Jaworzno, Stargard Szczeciński). Najciekawszy jest jednak przypadek, w którym remontowany budynek biurowy jest dzierŝawiony (odpłatnie) przez podmiot zarządzający parkiem. Takie rozwiązanie było akceptowalne formalnie, choć odbiło się na działaniu parku, co oddaje wypowiedź przedstawiciela podmiotu zarządzającego: Jeśli chodzi o czynsz, to nie jesteśmy bardzo konkurencyjni, gdyŝ budynek nie jest naszą własnością. Jesteśmy 17

18 uzaleŝnieni od wielkości czynszu, który my płacimy, więc nie moŝemy prowadzić polityki takiej, Ŝe młoda firma, która przychodzi ma preferencyjny czynsz. My równieŝ nie mamy środków, Ŝeby na to wykładać. Jesteśmy jedynym inkubatorem w Polsce, który ma wynajmowaną powierzchnię. Ale jak widać tak teŝ moŝna działać (IDI/przedstawiciel parku). W efekcie realizowane projekty ograniczały się do budowy lub remontu budynków biurowych, produkcyjnych oraz magazynowych (te ostatnie wyłącznie w ramach szerszej inwestycji np. jako uzupełnienie budynków stricte produkcyjnych) lub/i zbrojenia terenów. Rysunek nr 1. przedstawia ilościowy rozkład poszczególnych rodzajów projektów w grupie parków i inkubatorów, będącej przedmiotem badania. Rysunek nr 1. Typy projektów inwestycyjnych 21% 11% 18% 36% 7% 7% Uzbrojenie terenu Remont obiektów biurowych Remont obiektów produkcyjnych Budowa obiektów biurowych Budowa obiektów produkcyjnych Budowa obiektów magazynowych Wpływ parków i inkubatorów na pobudzenie aktywności gospodarczej w regionach Skala dokonanych inwestycji determinuje w sposób oczywisty poziom wpływu parków i inkubatorów na pobudzenie aktywności gospodarczej w regionach. Z punktu widzenia poziomu wojewódzkiego, Działanie 1.3. SPO WKP mogło mieć pewne znaczenie gospodarcze jedynie na Śląsku (gdzie powstała zdecydowanie największa liczba parków i inkubatorów). Jednak nawet tutaj, oddziaływanie samej inwestycji ma jedynie znaczenie lokalne, a w przypadku większych miast jedynie miejscowe. Aby dobrze ocenić realny wpływ inwestycji na gospodarkę naleŝy przeanalizować skalę 18

19 aktywności gospodarczej pobudzanej przez parki i inkubatory. Na rysunku nr 2. przedstawiono średnią liczbę firm działających w inkubatorze/parku (około 10). Warto w tym miejscu podkreślić, Ŝe tylko około 25% spośród tych firm to podmioty nowopowstałe. A zatem, rzeczywisty efekt netto dla badanej grupy parków to dwie nowe firmy. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe te dane z czasem w pewnym stopniu ulegną poprawie. Wiele parków/inkubatorów dopiero kończy fazę inwestycyjną, jest na etapie poszukiwania najemców i nie wykorzystuje swojej infrastruktury w pełni. WaŜna jest jednak skala zjawiska. Nawet jeśli z czasem wskaźnik ten poprawi się o 400%, to nadal będzie to liczba 10 firm utworzonych. Trudno zatem mówić o odczuwalnym wpływie na gospodarkę regionalną. Rysunek nr 2. Przeciętna liczba klientów (najemców) 12,00 10,00 11,22 8,00 6,00 7,80 4,00 2,00 0,00 Średnia liczba firm w parku / inkubatorze 3,41 W tym firmy nowopowstałe w momencie wprowadzania się do parku / inkubatora W tym firmy przeniesione z innej lokalizacji Warto przyjrzeć się róŝnicom pomiędzy parkami przemysłowymi, a parkami i inkubatorami technologicznymi. O ile przeciętnie co czwarta firma działająca w badanej grupie jednostek była nowotworzona, o tyle w przypadku parków i inkubatorów technologicznych ten odsetek wynosił juŝ ponad 30%. Jest to zrozumiałe. Wśród beneficjentów wsparcia o charakterze technologicznym są inkubatory nastawione na kreowanie nowych podmiotów. Parki przemysłowe są w większym stopniu skierowane do firm juŝ istniejących. Nie zmienia to faktu, iŝ parki i inkubatory technologiczne okazały się narzędziem bardziej efektywnym w kreowaniu liczby podmiotów, niŝ parki przemysłowe, co obrazuje rysunek nr 3. 19

20 Rysunek nr 3. Odsetek firm utworzonych w momencie wprowadzenia do parku/inkubatora 35% 30% 25% 20% 15% 27% 20% 34% 10% 5% 0% razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne Część firm działających w parkach/inkubatorach przeniosła swoje siedziby z innych lokalizacji (około 60% najemców). W wielu przypadkach firmy wprowadzając się do parku/inkubatora nie rezygnowały jednocześnie z dotychczasowej lokalizacji. Dotyczy to w większym stopniu parków przemysłowych, niŝ parków i inkubatorów technologicznych. W obu przypadkach efekt jest jednak bardzo widoczny. Zjawisko to jest szczególnie warte uwagi. Oznacza bowiem, Ŝe do parków i inkubatorów przenoszą się firmy dynamicznie rozwijające się. Skoro firma otwiera działalność w parku/inkubatorze pozostawiając jednocześnie dotychczasowy zakład, to oznacza to, Ŝe cierpiała na brak przestrzeni. Potrzebę pozyskania przestrzeni moŝna interpretować jako kluczowy symptom rozwoju. Z punktu widzenia gospodarki regionalnej jest to zjawisko szczególnie waŝne, bo oznacza, Ŝe parki i inkubatory powstałe w ramach Działania 1.3. SPO WKP stwarzają platformę rozwojową dla firm aktywnych, dynamicznych. Jak wykazują dane Eurostat, problemem rozwojowym polskiej gospodarki nie jest liczba podmiotów (która w polskiej sytuacji jest nie mniejsza niŝ średnia dla UE), lecz poziom konkurencyjności firm istniejących. MoŜna zatem przyjąć, iŝ parki i inkubatory oddziałują umiarkowanie na powstawanie nowych firm, ale dla wielu podmiotów stanowią szansę rozwoju działalności. Odsetek podmiotów utrzymujących dwie lokalizacje prezentuje rysunek nr 4. 20

21 Rysunek nr 4. Czy cała działalność firmy jest prowadzona w parku/inkubatorze? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1% 45% 54% razem 2% 50% 48% 0% 40% 60% parki parki i przemysłowe inkubatory technologiczne Tak Nie Nie wiem trudno powiedzieć Co niezwykle waŝne, pozytywny wpływ parków i inkubatorów jest wyraźnie podkreślany przez przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego. Niemal jak podsumowanie niniejszego rozdziału brzmi wypowiedź przedstawiciela samorządu: Trudno powiedzieć, Ŝe dzięki tej instytucji miasto Ŝyje, to byłaby przesada. Ale absolutnie jest to jedno ze znanych w świecie narzędzi [wsparcia aktywności gospodarczej] (IDI/przedstawiciel JST). Co ciekawe, nawet w duŝych miastach wojewódzkich, największe spośród inwestycji powstałych w ramach Działania 1.3 SPO WKP są postrzegane jako waŝny element na mapie gospodarczej. Zacytujmy wypowiedź przedstawiciela samorządu lokalnego: Park jest absolutnie zauwaŝalny, wiele firm chciałoby się ulokować w nim z powodów nie tylko praktycznych. Wymagałoby to jednak badań, / / samych przedsiębiorców, którzy w parku juŝ są. Jak oni to widzą. Natomiast tutaj powstaje mix międzynarodowy kilkudziesięciu firm, które co ciekawe zaczynają ze sobą równieŝ kooperować. (IDI/przedstawiciel JST). Efekty widoczne w duŝych miastach, są w jeszcze większym stopniu odczuwalne na poziomie miast powiatowych. Tutaj, dzięki inwestycji w park widać niekiedy generalne pobudzenie rozwoju gospodarczego. Oddaje to wypowiedź jednego z samorządowców: Na pewno rozwój jest. Widać znaczący wzrost zamówień, powstają firmy nowe, rozbudowują się. (IDI/przedstawiciel JST). Ta wypowiedź pochodzi od przedstawiciela miasta, w którym park przemysłowy działa juŝ od wielu miesięcy. NaleŜy pamiętać, iŝ w bardzo licznych przypadkach, inwestycje infrastrukturalne zostały niedawno zakończone lub są na ukończeniu trudno w takiej sytuacji oczekiwać widocznych i mierzalnych efektów gospodarki skali gospodarki lokalnej czy regionalnej. 21

22 Badając efektywność wsparcia dla lokalnej i regionalnej gospodarki nie sposób nie uwzględnić rodzaju przeprowadzonej inwestycji. Paradoksalnie, inwestycje, które dają największy efekt makroekonomiczny nie wiąŝą się z największymi wydatkami. Bez wątpienia, inwestycją o największej potencjalnej relacji pomiędzy wartością nakładów a wpływem na gospodarkę było zbrojenie terenów inwestycyjnych. Czasem, niewielkie prace budowlane otwierały drogę do znaczących inwestycji prywatnych (w tym zagranicznych). Oddaje to wypowiedź przedstawiciela jednego z parków przemysłowych, w którym uzbrojono tereny typu green field: Tak naprawdę realizacja projektu w części niezabudowanej była uwarunkowana realizacją tych przedsięwzięć inwestycyjnych. Gdyby nie wspomniana droga i uzbrojenie techniczne, to nie mielibyśmy moŝliwości przygotowania właściwej oferty i nie było by tych projektów [inwestycji prywatnych], które są realizowane (IDI/przedstawiciel parku). Oczywiście, nie w kaŝdym przypadku efekt zbrojenia terenów jest tak jednoznaczny. Kilka parków wciąŝ czeka na inwestorów. Efekt w tym zakresie moŝe być dość znacznie odsunięty w czasie Wpływ parków i inkubatorów na rynek pracy Oszacowanie sumarycznego wpływu parków i inkubatorów utworzonych w ramach Działania 1.3. SPO WKP na rynek pracy jest na tym etapie bardzo trudne, a wyniki mogą być wysoce mylące. W momencie przeprowadzania badania zatrudnienie w parkach (w przedsiębiorcach wynajmujących powierzchnie), które skorzystały z dotacji inwestycyjnej wynosiło osoby. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe w tej grupie 20% parków nie wynajmowało jeszcze powierzchni. W parkach, które wynajmowały, nie wszystkie powierzchnie były juŝ zajęte przez przedsiębiorców. Liczba osób zatrudnionych będzie się zatem dynamicznie zmieniać. Oszacowanie tego docelowego zatrudnienia jest kwestią niebywale złoŝoną. Inaczej bowiem będzie oddziaływać sprzedaŝ terenów, inaczej wynajęcie powierzchni biurowej. Jeśli przy ogromnym uproszczeniu przyjmiemy, Ŝe w sumie parki juŝ działające wynajmują (lub sprzedały) 65% powierzchni, a 20% parków/inkubatorów jeszcze nie wynajmuje, to docelową wielkość zatrudnienia moŝna oszacować na: (9 322/0,65)/0,8 = NaleŜy z całą stanowczością podkreślić, iŝ powyŝsza wartość jest wyłącznie poglądowym efektem zastosowania prostych ekstrapolacji zjawisk obserwowanych w chwili obecnej. Szczególnie silna niewiadoma kryje się w terenach inwestycyjnych. Wystarczy, Ŝe jeden park sprzeda jedną działkę pod duŝą inwestycję i całe szacowanie okaŝe się nieaktualne. śadna liczba obrazująca łączne zatrudnienie firm w parkach/inkubatorach nie moŝe być utoŝsamiana z efektem tworzenia nowych miejsc pracy. NaleŜy pamiętać, Ŝe nie mniej niŝ 70% miejsc pracy jest przenoszonych przez firmy lokujące się w parku/inkubatorze z wcześniejszych lokalizacji. Efekt zatrudnieniowy netto to miejsca utworzone wyłącznie w parku. MoŜna szacować, Ŝe efekt ten wyniesie docelowo około 500 osób. Będzie się on jednak zmieniał w czasie z kaŝdym rokiem coraz większe będzie znaczenie miejsc pracy utworzonych w parku, a coraz mniejsze tych pierwotnie przeniesionych z wcześniejszych lokalizacji. 22

23 Kwestia oddziaływania parków i inkubatorów na rynek pracy jest zagadnieniem złoŝonym. Dotyczy to w szczególności parków i inkubatorów technologicznych, które z załoŝenia tworzą warunki dla rozwoju firm wymagających wyŝej kwalifikowanej kadry. Kwestę tę najlepiej oddaje cytat z wypowiedzi przedstawiciela jednego z inkubatorów technologicznych: Jak zajmowaliśmy się parkiem to głównym celem było zmniejszenie bezrobocia. W tej chwili miasto ma odwrotny problem, po prostu nie ma ludzi do pracy. (IDI/przedstawiciel parku). Problem braku rąk do pracy jest istotnym ograniczeniem rozwojowym dla wielu firm działających w parkach i inkubatorach. Warto zauwaŝyć, iŝ parki i inkubatory powstawały wielokrotnie na terenach poprzemysłowych, a więc w ośrodkach przemysłowych (np. Śląsk, Dolny Śląsk, Poznań). W tych ośrodkach najlepiej jest widoczny rozwój gospodarczy, ale i najbardziej dotkliwy jest brak rąk do pracy. Analizę wpływu inwestycji współfinansowanych z Działania 1.3. SPO WKP rozpoczęliśmy od obliczenia średniego zatrudnienia przypadającego na jeden park/inkubator. W związku z faktem, iŝ część parków i inkubatorów jeszcze nie rozpoczęła rzeczywistej działalności lub jest na etapie instalowania się firm, posłuŝyliśmy się nie tylko średnią arytmetyczną (łączne zatrudnienie dzielone przez łączną liczbę badanych parków), ale takŝe średnią w zbiorze niezerowym (a więc średnią dla wszystkich parków, w których działają jakiekolwiek firmy). Wyniki prezentuje rysunek nr 5. Rysunek nr 5. Średnie zatrudnienie w firmach ulokowanych w parku / inkubatorze technologicznym 400,00 300,00 372,88 200,00 227,37 100,00 0,00 Średnia w zbiorze niezerowym Średnia w badanej populacji Warto w tym miejscu podkreślić, Ŝe wartość średnia dla zbioru niezerowego, wynosząca około 372 osoby, jest determinowana przez bardzo skrajne wyniki. W badanej populacji występuje park przemysłowy na terenie którego zatrudnienie znajduje osób (Krakowski Park Technologiczny). W najmniejszym z badanych inkubatorów pracuje zaledwie 15 osób. DuŜe zróŝnicowanie powoduje, Ŝe bardziej adekwatną miarą średnią jest tu mediana, która wynosi 178 osób zatrudnionych. W 23

24 większości parków łączne zatrudnienie we wszystkich firmach waha się pomiędzy 150 a 300 osób. Bardzo ciekawe wnioski płyną z porównania wpływu na zatrudnienie w zaleŝności od rodzaju inwestycji. Oddzielnie przeanalizowano parki przemysłowe oraz parki i inkubatory technologiczne. JuŜ pobieŝna analiza wskazuje niezbicie, iŝ w zakresie kreowania nowych miejsc pracy narzędziem efektywniejszym są parki przemysłowe. W pierwszej kolejności dokonano analizy struktury wielkości zatrudnienia firm ulokowanych w parkach. Wyniki badania prezentuje rysunek nr 6. Rysunek nr 6. Struktura wielkości zatrudnienia 100% 80% 60% 40% 20% 0% 6% 2% 12% 25% 11% 23% 17% 4% razem 2% 4% 8% 34% 20% 18% 10% 4% parki przemysłowe 2% 16% 16% 2% 28% 24% 4% 8% parki i inkubatory technologiczne powyŝej 250 odmowa Jak widać, parki i inkubatory technologiczne skupiają firmy o bardziej skrajnych wartościach zatrudnienia. Jest tu wiele firm bardzo małych (zapewne w inkubatorach), ale takŝe sporo firm średnich (na ten wynik moŝe mieć kluczowy wpływ Krakowski Park Technologiczny z łącznym zatrudnieniem na poziomie osób). Parki przemysłowe w największym stopniu kierują swoją ofertę do firm małych, ale nie mikro (10-49 zatrudnionych). Jednak średnie zatrudnienie jest w grupie parków przemysłowych większe niŝ w parkach i inkubatorach technologicznych (w badanej grupie firm-lokatorów parków relacja 16,7 do 13,8). Przywołane dane obrazują jednak w duŝym stopniu zastaną sytuację. MoŜna powiedzieć, Ŝe pokazują one jakiej wielkości firmy lokują się w parkach i inkubatorach. Z punktu widzenia celu badania opisywanego w tym punkcie kluczowe znaczenie ma nie tyle stan, co przyrost zatrudnienia. Dlatego teŝ, zapytano przedsiębiorców, czy i o ile zwiększyli swoje zatrudnienie od momentu wejścia do parku/inkubatora. Wyniki prezentuje rysunek nr 7. 24

25 Rysunek nr 7 Ile osób zatrudniła firma od momentu wprowadzenia się do parku/inkubatora 60% 52% 50% 40% 30% 20% 40% 32% 24% 22% 17% 12% 39% 26% 12% 12% 12% 10% 0% 0 1 ponad 1 odmowa razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne Średnio, firma ulokowana w parku przemysłowym zatrudniła od momentu instalacji w obiekcie 8,3 pracownika, podczas gdy firma zlokalizowana w parku/inkubatorze technologicznym zaledwie 2,5. Same dane liczbowe są obarczone duŝym błędem. Pamiętajmy, Ŝe wszystkie parki/inkubatory działają od niedawna. Niektóre kilkanaście miesięcy, a niektóre kilka tygodni. Poza tym, miara ta będzie systematycznie rosła w miarę oddalania się punktu czasowego wejścia do parku/inkubatora. Dlatego teŝ, głównym elementem wartym analizy jest nie sam poziom, lecz róŝnica pomiędzy parkami przemysłowymi, a parkami i inkubatorami technologicznymi. Widać wyraźnie, Ŝe w parkach i inkubatorach technologicznych dominują firmy, które nie zatrudniły nikogo, lub zatrudniły jedną osobę. Natomiast ponad połowa z firm działających w parkach przemysłowych zatrudniła ponad 1 osobę. Trudno orzec, na ile na taką sytuację wpływ miał charakter technologiczny obiektów, a na ile fakt, iŝ wśród obiektów technologicznych są inkubatory (z zasady mniejsze, przeznaczone dla firm w początkowej fazie rozwoju), podczas gdy wśród parków przemysłowych ich nie ma. Nie pozostawia jednak wątpliwości fakt, iŝ tworzenie miejsc pracy realizowane jest w większym stopniu w parkach przemysłowych. Średni przyrost zatrudnienia od momentu wejścia firmy do parku/inkubatora prezentuje rysunek nr 8. Pokazano na nim takŝe wartości średnie dla zbioru niezerowego. Jest to średnia dla tych firm, które zanotowały w ogóle jakiś wzrost. MoŜe ona w większym stopniu obrazować sytuację, jaka będzie miała miejsce po okresie rozruchu analizowanych instytucji. 25

26 Rysunek nr 8 Średni przyrost zatrudnienia od momentu wprowadzenia się do parku/inkubatora 14 12, , ,4 2,5 4,8 0 razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne średnia średnia bez 0 Podsumowując naleŝy stwierdzić, Ŝe wpływ parków i inkubatorów na rynek pracy jest zauwaŝalny. Ograniczenia wynikają przede wszystkim z problemów z podaŝą wykwalifikowanych pracowników. Problem ten moŝe być szczególnie odczuwalny przez parki i inkubatory technologiczne umiejscowione poza głównymi ośrodkami miejskimi. Generalnie, parki przemysłowe stwarzają większe perspektywy zatrudnieniowe. Wyraźnie bardziej widoczny jest przyrost zatrudnienia właśnie w parkach przemysłowych. Największy efekt zatrudnieniowy (choć obarczony znacznym ryzykiem niepowodzenia) dają inwestycje w zbrojenie terenów inwestycyjnych. Pojawienie się inwestorów zainteresowanych gruntem inwestycyjnym wiąŝe się przewaŝnie ze znacznym zatrudnieniem. Z drugiej strony, występuje większe ryzyko nie pojawienia się zainteresowania ofertą parku, a tym samym zerowym efektem zatrudnieniowym Wpływ lokalizacji w parku/inkubatorze na gospodarkę firmy O ile wpływ parków na sytuację makroekonomiczną regionów, czy nawet miast, jest trudny do uchwycenia, o tyle relatywnie łatwo jest określić wpływ lokalizacji w parku/inkubatorze na ekonomikę konkretnej firmy. Przeprowadzone badania nie pozwoliły na obiektywną weryfikację kondycji firm. Wszystkie próby zebrania wywiadu co do konkretnych wskaźników ekonomicznych spotykały się z odmową respondentów. Bardzo ciekawych wyników dostarcza jednak analiza danych deklaratywnych. Ocena kondycji finansowej własnego przedsiębiorstwa nie powinna być obarczona znaczącym błędem, dlatego teŝ warto przeanalizować odpowiedzi na pytanie, na ile przedstawiciele firm zgadzają się z tezą, Ŝe ich firma dynamicznie się rozwija (szczegóły na rysunku nr 9). 26

27 Generalnie, przytłaczająca większość respondentów zgadza się z tezą, Ŝe ich firma dynamicznie się rozwija (aŝ 90% odpowiedzi raczej się zgadzam i zdecydowanie się zgadzam ). W przypadku lokatorów parków i inkubatorów technologicznych optymizm jest ponadprzeciętny. AŜ 56% z nich zdecydowanie zgadza się z takim twierdzeniem, podczas gdy wśród lokatorów parków przemysłowych tak jednoznaczną opinię ma tylko 38% respondentów. Rysunek nr 9 Czy firma dynamicznie się rozwija? 100% 2% 4% 4% 4% 2% 2% 4% 6% 2% 80% 43% 54% 32% 60% 40% 20% 47% 38% 56% 0% razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne [1] Zdecydowanie się nie zgadzam [2] Raczej się nie zgadzam [3] Ani się zgadzam, ani się nie zgadzam [4] Raczej się zgadzam [5] Zdecydowanie się zgadzam Pytanie o dynamiczny rozwój nie rozstrzyga jednak kluczowej kwestii wpływu parku na ekonomikę firmy. Tak wysoki wskaźnik wysokiej samooceny moŝe bowiem świadczyć jedynie o tym, Ŝe firmy dobrze się rozwijające trafiają do parków i inkubatorów. Są aktywne i poszukują moŝliwości działania w lepszych warunkach. Z samego faktu wysokiej samooceny nie wynika ocena wpływu lokalizacji w parku/inkubatorze na taką a nie inną ocenę rozwoju firmy. Dlatego teŝ, zadaliśmy respondentom, kluczowe dla tego punktu pytanie o to czy lokalizacja w parku/inkubatorze wpłynęła pozytywnie na poziom konkurencyjności firmy. Wyniki obrazuje rysunek nr

28 Rysunek nr 10 Czy umiejscowienie firmy w parku/inkubatorze wpłynęło na poziom jej konkurencyjności rynkowej? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 17% 7% 20% 41% 15% razem 12% 14% 26% 34% 14% parki przemysłowe 22% 0% 14% 48% 16% parki i inkubatory technologiczne [4] Zdec ydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie Nie wiem / trudno powiedzieć Jak widać, generalna ocena wpływu lokalizacji w parku/inkubatorze na poziom konkurencyjności jest pozytywna. Ponad połowa (56%) respondentów twierdzi, iŝ ten wpływ pozytywny miał miejsce. Relatywnie wielu badanych nie ma zdania na ten temat (co raczej naleŝy odbierać jako ocenę negatywną). Tylko co czwarty badany twierdzi, Ŝe lokalizacja nie miała wpływu na konkurencyjność jego firmy. W tym miejscu takŝe dają się zauwaŝyć istotne róŝnice pomiędzy parkami przemysłowymi, a parkami i inkubatorami technologicznymi. Wśród lokatorów tych drugich występuje zdecydowanie większy entuzjazm, co do roli i wpływu lokalizacji na ich konkurencyjność. Łącznie pozytywny wpływ deklaruje 64% badanych, podczas gdy w grupie lokatorów parków przemysłowych tylko 48%. AŜ 14% spośród lokatorów parków przemysłowych zdecydowanie nie widzi Ŝadnego wpływu lokalizacji na swoją pozycję rynkową. W grupie lokatorów parków i inkubatorów technologicznych, tak jednoznaczne negatywne opinie nie występują wcale. Te róŝnice świadczą bardzo dobrze o inicjatywach związanych z parkami i inkubatorami technologicznymi. Pokazują dość jasno, iŝ występują róŝnice pomiędzy parkiem technologicznym, a przemysłowym. Park technologiczny musi oferować jakąś istotną wartość dodaną, skoro jest wyŝej oceniany jego wpływ na pozycję rynkową firmy. Parki przemysłowe zgodnie z resztą ze swoim załoŝeniem to po prostu instytucje oferujące obiekty kubaturowe i grunty. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iŝ pozytywny wpływ na poziom konkurencyjności moŝe wynikać z przesłanek marginalnych i nie zawsze zamierzonych. Czasem, o wysokiej ocenie moŝe decydować np. lokalizacja parku. ZauwaŜa to przedstawiciel samorządu duŝego miasta wojewódzkiego: Z punktu widzenia połoŝenia jest to rozwiązanie dobre. W tamtych okolicach zaczyna się kształtować klaster biurowców, 28

29 poniewaŝ część większego biznesu zaczyna powoli migrować z centrum ze względu na korki i lokować się wzdłuŝ tych obwodnic. Pod tym względem połoŝenie parku jest absolutnie atrakcyjne nawet w takim kontekście komercyjnym (IDI/przedstawiciel JST). Bez względu na powody (poszczególne narzędzia zostały ocenione w dalszej części niniejszego raportu), bezsprzeczny pozostaje pozytywny wpływ działania parków i inkubatorów na pozycję konkurencyjną firm w nim działających. Co ciekawe, występuje pewna odwrotna zaleŝność pomiędzy wzrostem zatrudnienia, a deklarowaną poprawą konkurencyjności. Większy wzrost zatrudnienia ma miejsce w przypadku firm z parków przemysłowych. Są one jednak wyraźnie ostroŝniejsze w deklarowaniu swojej wysokiej pozycji konkurencyjnej. W parkach i inkubatorach technologicznych obserwujemy mniejszy wzrost zatrudnienia i większy optymizm w autoocenie pozycji konkurencyjnej. Najpewniej wynika to ze specyfiki firm technologicznych, które rozwój opierają w większym stopniu na myśli, niŝ na pracy. Jest to czynnik, który warto brać pod uwagę przy projektowaniu narzędzi wsparcia w przyszłości. 29

30 3.2. Ocena poziomu wykorzystania infrastruktury parków i inkubatorów Pytania badawcze, na które udzielono odpowiedzi w niniejszej części Raportu: W jakim stopniu wykorzystywana jest przygotowana infrastruktura techniczna? Czy istnieje moŝliwość rozwoju powierzchni biurowej, produkcyjnej, laboratoryjnej ( )? Jaką specjalistyczną infrastrukturą dysponuje podmiot (laboratoria, specjalistyczna aparatura)? Jak jest ona wykorzystywana, czy sprzyja rozwojowi innowacyjności lokatorów? W jakim stopniu osiągnięte zostały wskaźniki monitoringowe dla działania 1.3 i dla poszczególnych projektów? Czy zostaną osiągnięte w 100%? Ilu przedsiębiorców korzysta z infrastruktury technicznej (w podziale m.in. na wielkość przedsiębiorstwa, branŝe działalności)? Ilu będzie korzystać do końca 2008 roku? Które elementy infrastruktury cieszą się największym, a które najmniejszym zapotrzebowaniem ze strony przedsiębiorców? Jakie są tego przyczyny? Jak identyfikowane są potrzeby lokatorów inkubatora lub parku? Jakie systematyczne działania prowadzone są dla zaspokojenia potrzeb lokatorów? Jaki jest udział procentowy powierzchni aktualnie wynajmowanej? Analizę wykorzystania powstałej w wyniku Działania 1.3. infrastruktury parków i inkubatorów podzielono na część odnoszącą się do infrastruktury podstawowej (powierzchni obiektów i terenów) oraz infrastruktury dodatkowej, stanowiącej wartość dodaną i występującej przede wszystkim w parkach i inkubatorach technologicznych. Oddzielnie poddano ocenie działania podmiotów zarządzających parkami mające na celu pełne zaspokojenie potrzeb firm ulokowanych w parkach/inkubatorach (działania o charakterze doradczym, usługi dodatkowe itd.) Stopień wykorzystania powstałych powierzchni i perspektywy rozwojowe Analizując stopień wykorzystania infrastruktury parków i inkubatorów w tak krótkim czasie od ich uruchomienia, naleŝy pamiętać o istotnych cechach specyficznych dla kaŝdego z rodzajów powierzchni. Powierzchnie biurowe stanowią ofertę najłatwiejszą do sprzedania na rynku. W kaŝdych warunkach lokalnych, bez względu na stopień rozwoju gospodarczego, czy wielkość ośrodka, istnieje stałe zapotrzebowanie na powierzchnię biurową. Wystarczy zatem sformułować odpowiednio atrakcyjną finansowo ofertę, aby przyciągnąć najemców z innych lokalizacji. Tym bardziej, jeśli 30

31 oferta jest dobra jakościowo (a tuŝ po dokonaniu inwestycji nie jest trudno o utrzymanie odpowiedniego poziomu jakościowego). Z drugiej strony niejako na przeciwległym krańcu porównania mamy ofertę gruntów. SprzedaŜ (a tym bardziej dzierŝawa) działki wymaga odpowiedniego przygotowania. Dla potencjalnego inwestora jest to decyzja duŝo trudniejsza, niŝ najem powierzchni produkcyjnej, czy tym bardziej biurowej. W ślad za zakupem gruntu musi bowiem iść inwestycja własna klienta. Jest zatem oczywiste, Ŝe grunty będą zagospodarowywane wolniej. I rzeczywiście, sytuację taką obserwujemy w grupie przebadanych parków i inkubatorów, co obrazuj rysunek nr 11. Rysunek nr 11. Odsetek infrastruktury wykorzystywanej Grunty sprzedane 26,50% Grunty wydzierŝaawione 58,73% Powierzchnia biurowa 76,34% Powierzchnia magazynowa 56,25% Powierzchnia produkcyjna 65,73% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% Warto w tym miejscu zaznaczyć, iŝ gruntów pod dzierŝawę jest mniej i sytuacja obrazująca większe ich wykorzystanie jest myląca i zdeterminowana przez jedną, dwie udane transakcje. Jak widać, powierzchnie biurowe są wykorzystane w niemal 80%, co nie powinno dziwić w świetle korzystnych warunków najmu (o czym w dalszej części raportu). Zwraca uwagę fakt, Ŝe powierzchnie produkcyjne są dzierŝawione w większym stopniu, niŝ magazynowe. Intuicyjnie wydawałoby się, Ŝe w związku z tendencjami tworzenia zewnętrznych centrów logistycznych, powierzchnia magazynowa powinna cieszyć się wielkim zainteresowaniem. Najwyraźniej oferta podaŝowa powierzchni magazynowych jest juŝ wystarczająca, podczas gdy znalezienie odpowiedniej powierzchni produkcyjnej w wielu miejscach jest problematyczne. 31

32 NaleŜy podkreślić, iŝ przedstawione wskaźniki odzwierciedlają wyłącznie sytuację tych parków, które juŝ rozpoczęły dzierŝawę powierzchni. W związku z rozpoczynaniem fazy działania przez wiele parków i inkubatorów, średnia dla całej populacji byłaby duŝo niŝsza, ale jednocześnie wysoce myląca. Bardzo ciekawych wniosków dostarcza analiza typów powierzchni zajmowanych w zaleŝności od rodzaju parku/inkubatora. Jak pokazuje rysunek nr 12, parki i inkubatory technologiczne zdecydowanie częściej dzierŝawią powierzchnię biurową, bardzo rzadko zaś magazynową. Powierzchnia produkcyjna jest mniej więcej równie popularna wśród klientów obu rodzajów parków. Prezentowane zestawienie dotyczy liczby firm korzystających z poszczególnych rodzajów powierzchni, nie zaś udziału wynajmowanej powierzchni. Warto podkreślić, Ŝe powierzchnia biurowa często występuje jako uzupełnienie do powierzchni produkcyjnej, magazynowej, a nawet terenów inwestycyjnych. Liczne są teŝ przypadki wynajmowania samej tylko powierzchni biurowej przez konkretnego klienta. Sytuacja gdy klient wynajmuje tylko powierzchnię produkcyjną, bez biurowej (choćby minimalnej) jest zdecydowanie rzadsza. Rysunek nr 12. Rodzaje powierzchni wynajmowanych przez lokatorów parków/inkubatorów 100% 80% 60% 8% 14% 10% 12% 15% 26% 15% 18% 2% 8% 4% 12% 40% 20% 75% 64% 86% 0% razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne Biurowa Magazynowa Tereny inwestycyjne dzierŝawione Produkcyjna Tereny inwestycyjne zakupione Reasumując, stopień wykorzystania powierzchni utworzonej w ramach Działania 1.3. SPO WKP, juŝ na tym etapie realizacji zadań moŝna uznać za zadowalający. Warto tu podkreślić, iŝ łatwość zagospodarowania powstałych powierzchni jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia złoŝoności oferty. Mówiąc obrazowo najłatwiej jest szybko zagospodarować biurowiec w centrum miasta wojewódzkiego. Wystarczy zaproponować konkurencyjne stawki najmu. Trudno tu jednak mówić o istotnym 32

33 oddziaływaniu prorozwojowym. Znacznie trudniej jest na uzbrojony teren np. w Stargardzie Szczecińskim pozyskać inwestorów strategicznych. Trudno jest takŝe szybko pozyskać najemców na specjalistyczne obiekty Parku Technologicznego Przemysłu Lotniczego. Im bardziej ograniczona grupa potencjalnych najemców tym większe trudności w negocjacjach. MoŜna jednak oczekiwać, Ŝe tym większe będą efekty dla lokalnej gospodarki. Wskaźnik wykorzystania infrastruktury naleŝy więc rozpatrywać zawsze w kontekście innych mierników efektywności działania Profil najemców JuŜ nawet pobieŝna analiza profilu branŝowego klientów wskazuje na bardzo znaczące róŝnice w oddziaływaniu parków przemysłowych w stosunku do parków i inkubatorów technologicznych. W parkach i inkubatorach technologicznych dominują firmy z branŝy telekomunikacyjnej, innej produkcji oraz usług niematerialnych. Taki zestaw relatywnie dobrze świadczy o doborze lokatorów potencjalnie są to bowiem firmy o ponadprzeciętnym poziomie technologicznym. NaleŜy pamiętać, iŝ do grupy usług niematerialnych zaliczymy całą gamę firm zajmujących się doradztwem technologicznym, rzecznictwem patentowym itd. Z kolei w parkach przemysłowych duŝą rolę odgrywają firmy z branŝy produkcji przemysłowej oraz innych usług rynkowych. W tej grupie firm w sposób ponadprzeciętny reprezentowane jest takŝe budownictwo. Wśród parków przemysłowych znajduje się zdecydowanie więcej firm z branŝy informatycznej. MoŜe to być jednak efekt kwalifikacji firm czysto softwarowych do grona usług niematerialnych. W grupie firm informatycznych mogą dominować natomiast firmy stricte produkcyjne hardwarowe. Struktura branŝ firm umiejscowionych w parkach i inkubatorach została zaprezentowana na rysunku nr 13. Analiza danych pozwala stwierdzić, Ŝe co do zasady profile firm są zgodne z ideą parków przemysłowych i parków/inkubatorów technologicznych. Bez względu na ocenę usług proinnowacyjnych sformułowaną w dalszej części raportu, trzeba przyznać, iŝ struktura róŝnic branŝowych wskazuje na rzeczywistą koncentrację parków i inkubatorów technologicznych na firmach wyŝszych technologii. Widać takŝe, Ŝe parki przemysłowe zdecydowanie bardziej wpływają na rozwój przemysłu. Badania wykazują niepodwaŝalne róŝnice między tymi dwoma narzędziami finansowanymi w ramach Działania 1.3. SPO WKP. 33

34 Rysunek nr 13 BranŜe firm-najemców 100% 90% 80% 16% 14% 6% 8% 12% 26% 70% 60% 6% 14% 22% 20% 0% 6% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 21% 26% 3% 4% 6% 16% 2% 6% 6% 12% 30% 0% 0% razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne Usługi niematerialne Budownictwo Inne usługi rynkowe Handel Telekomunikacja 2% 16% Inna produkcja Produkcja przemysłowa Transport Informatyka Jeszcze ciekawsze wnioski płyną z badania zaleŝności pomiędzy reprezentowaną branŝą dominującą, a rodzajem wynajmowanej powierzchni. W tym przypadku badaną populację podzielono tylko na cztery główne grupy: przemysł, usługi rynkowe, usługi nierynkowe oraz inne (podział bardziej szczegółowy odbyłby się kosztem istotności statystycznej). Jak wyraźnie widać na rysunku nr 14, w zasadzie jedynie firmy produkcyjne korzystają ze wszystkich rodzajów powierzchni, wynajmując zarówno powierzchnie produkcyjne, jak i magazynowe oraz biurowe. Są takŝe zainteresowane terenami inwestycyjnymi. JuŜ w przypadku firm z branŝy usług rynkowych, proporcja ta jest wysoce zaburzona wiele spośród nich zadowala się wyłącznie powierzchniami biurowymi. Firmy z pozostałych grup tylko w nielicznych przypadkach korzystają z oferty innej niŝ dzierŝawa powierzchni biurowej. NaleŜy pamiętać, iŝ w tym badaniu brano pod uwagę jedynie liczbę firm korzystających lub nie korzystających z danego rodzaju oferty. W sposób oczywisty, statystyka biorąca pod uwagę powierzchnię wynajmowanych obiektów byłaby zupełnie inna (na korzyść powierzchni produkcyjnej). Co zrozumiałe, firmy z branŝy usług rynkowych częściej korzystają z powierzchni magazynowej, niŝ produkcyjnej. NaleŜy jednak pamiętać, iŝ róŝnice te wynikają z podejścia firm róŝnych branŝ do poszczególnych rodzajów powierzchni. Dla firmy produkcyjnej, powierzchnia biurowa, czy magazynowa to 34

35 przewaŝnie źródło kosztów, przychody są generowane na powierzchniach produkcyjnych. W firmach usługowych, przychód moŝe być generowany na kaŝdym rodzaju powierzchni. Rysunek nr 14 Rodzaj zajmowanej powierzchni w zaleŝności od rodzaju prowadzonej działalności 100% 80% 60% 4% 12% 6% 14% 27% 3% 0% 0% 2% 7% 20% 7% 7% 0% 33% 7% 0% nie wiem Tereny inwestycyjne zakupione 40% 74% 73% 67% Tereny inwestycyjne dzierŝawione 20% 37% Magazynowa 0% Produkcyjna Biurowa Podobne wyniki obserwujemy porównując rodzaje powierzchni wynajmowanej (ew. zakupionej) w zaleŝności od wielkości zatrudnienia w firmie-najemcy. Na rysunku nr 15 widzimy niemal liniową zaleŝność pomiędzy wielkością firmy, a róŝnorodnością oferty z jakiej korzystają. Firmy niezatrudniające pracowników poza właścicielem wyłącznie oczekują powierzchni biurowych. Przy firmach zatrudniających jednego pracownika pojawiają się juŝ nieliczne odpowiedzi wskazujące na równoległe korzystanie takŝe z innej powierzchni (głównie magazynowej). Firmy zatrudniające do 5 pracowników korzystają z powierzchni produkcyjnej. Tendencja ta wzmacnia się w miarę wzrostu zatrudnienia. Firmy zatrudniające ponad 10 pracowników juŝ powszechnie korzystają z powierzchni magazynowej, produkcyjnej i terenów inwestycyjnych. PrzewaŜnie jest to równoczesne wynajmowanie magazynu i biura lub hali produkcyjnej i biura dlatego zawsze powierzchnie biurowe są najpowszechniej wskazywane. Podsumowując profile najemców w działających parkach i inkubatorach współfinansowanych w ramach Działania 1.3. SPO WKP, naleŝy stwierdzić, iŝ są one ściśle zaleŝne od rodzaju i charakteru parku/inkubatora. Na profil branŝowy firm wpływa zarówno fakt czy mamy do czynienia z parkiem przemysłowym czy parkiem i inkubatorem technologicznym, jak i to jakiego rodzaju powierzchnia została wybudowana. Ten drugi czynnik determinuje takŝe wielkość firm-najemców. Im 35

36 bardziej powstała infrastruktura ogranicza się do obiektów biurowych, tym mniejszych firm-najemców moŝna się spodziewać wśród klientów parku/inkubatora. Rysunek nr 15 Rodzaj zajmowanej powierzchni w zaleŝności od wielkości zatrudnienia w firmie 100% 90% 80% 70% 0% 5% 0% 10% 5% 0% 12% 4% 4% 13% 13% 17% 7% 13% nie wiem Tereny inwestycyjne zakupione 60% 50% 40% 100% 80% 88% 13% 13% 20% Tereny inwestycyjne dzierŝawione Magazynowa 30% 20% 42% 43% Produkcyjna Biurowa 10% 0% Ocena działań podmiotów zarządzających parkami i inkubatorami w kierunku pełnego zaspokajania potrzeb przedsiębiorców Parki i inkubatory współfinansowane ze środków publicznych powinny w załoŝeniu być czymś więcej, niŝ tylko firmami oferującymi najemcom odpowiednie obiekty, czy tereny inwestycyjne. Mają one w załoŝeniu stanowić element infrastruktury wsparcia przedsiębiorczości. MoŜna zatem oczekiwać, iŝ będą dbały o firmy działające na ich terenie w sposób bardziej widoczny niŝ komercyjni oferenci powierzchni biurowych, czy produkcyjnych. Niepokojącym punktem wyjścia do analizy stała się wypowiedź jednego z najemców sformułowana podczas wywiadu grupowego: Nie jesteśmy traktowani w Ŝaden szczególny sposób. Po prostu wynajmujemy tu powierzchnię, a nasze kontakty ograniczają się do wystawienia i przyjęcia faktury za lokal (FGI/przedsiębiorca). Aby zweryfikować tego typu wypowiedź i zbadać czy ma ona charakter jednostkowej oceny, czy opisuje rzeczywiste zjawisko, w pierwszej kolejności zapytano najemców o to, czy park/inkubator badał w jakikolwiek sposób ich potrzeby. Wyniki prezentuje rysunek nr

37 Rysunek nr 16 Czy zarządzający parkiem/inkubatorem badał potrzeby firmy? 100% 8% 10% 6% 80% 60% 36% 42% 30% 40% 20% 56% 48% 64% 0% razem parki parki i przemysłowe inkubatory technologiczne Tak Nie Nie wiem / trudno powiedzieć Jak widać, ponad połowa parków/inkubatorów badała potrzeby klientów. Co charakterystyczne i zrozumiałe, proceder ten jest powszechniejszy w parkach i inkubatorach technologicznych. Wyniki nie mogą jednak zostać uznane za zadowalające. Nawet w grupie parków/inkubatorów technologicznych odsetek odpowiedzi przeczących jest bardzo duŝy. MoŜna zastanawiać się, jak działa prawie 1/3 parków/inkubatorów technologicznych skoro w ogóle nie bada potrzeb firm w nich działających. Jeszcze ciekawsze są wyniki kolejnego pytania, zadanego tym najemcom, którzy zadeklarowali, Ŝe park/inkubator badał ich potrzeby. Okazuje się, Ŝe w ponad połowie przypadków podmiot zarządzający parkiem/inkubatorem nie skorygował swojej oferty w wyniku przeprowadzonego badania potrzeb. Przeprowadzone wywiady grupowe z najemcami pozwalają wątpić w tezę, iŝ brak zmian był wynikiem bardzo dobrego przystosowania oferty parków/inkubatorów do potrzeb klientów. Często pojawiają się wypowiedzi jawnie temu przeczące, np.: Wielokrotnie prosiliśmy, Ŝeby ktoś z Parku wykosił trawę przy bramie, bo wygląda to bardzo mało reprezentatywnie, albo: Mimo wielu monitów z naszej strony nie podjęto trudu remontu bramy (FGI/przedsiębiorcy). Tego typu uwag pojawia się wiele. Trzeba jednak przyznać, iŝ są to w zasadzie wyłącznie uwagi drobne, o charakterze bieŝącym (np. prośba o zmianę operatora teleinformatycznego). Tym bardziej jednak powinny się one spotkać z reakcją podmiotów zarządzających parkami/inkubatorami. W około 30% przypadków w wyniku badania potrzeb skorygowano jednak ofertę. Nie jest to odsetek duŝy, ale znaczący i wskazuje, Ŝe wiele podmiotów zarządzających stara się wychodzić naprzeciw potrzebom zgłaszanym przez najemców. Szczegółowe wyniki badania prezentuje rysunek nr

38 Rysunek nr 17 Czy w wyniku identyfikacji potrzeb park/inkubator skorygował swoją ofertę? 14% 32% 54% Tak Nie Nie wiem / trudno powiedzieć Podejście podmiotu zarządzającego parkiem/inkubatorem do kwestii stymulowania rozwoju gospodarczego i generalnej misji prorozwojowej moŝe teŝ być widziane przez pryzmat posiadania lub nieposiadania spisanej strategii rozwojowej. O ile w przypadku parków przemysłowych moŝna sobie wyobrazić brak takiej strategii, o tyle parki i inkubatory technologiczne powinny ją mieć. Zbadaliśmy zatem wyłącznie grupę parków i inkubatorów technologicznych w tym zakresie. Niemal ¾ podmiotów zarządzających deklaruje, Ŝe ma spisaną strategię rozwojową. Około ¼ jednak takiej strategii nie ma. MoŜe to być powodowane wczesnym stadium funkcjonowania. Nie jest jednak zjawiskiem wskazanym z punktu widzenia najemców, którzy nie mogą poznać planów rozwojowych. Szczegółowe wyniki badania prezentuje rysunek nr 18. Rysunek nr 18 Czy park/inkubator technologiczny posiada spisaną strategię rozwoju? nie 24% nie wiem 4% tak 72% 38

39 Obraz strategicznych kierunków rozwoju parków/inkubatorów widziany oczyma najemców jest jeszcze bardziej niejasny jeśli dodamy, iŝ tylko ¾ podmiotów zarządzających deklaruje, Ŝe informuje najemców o swojej strategii rozwojowej. Wyniki badania zawiera rysunek nr 19. Rysunek nr 19. Czy strategia rozwoju parku / inkubatora technologicznego jest komunikowana najemcom? nie 28% tak 72% Czasem strategia działania parku (nawet parku technologicznego, choć przewaŝnie przemysłowego) zakłada brak dodatkowych usług prorozwojowych, niejako programowo. NaleŜy pamiętać, iŝ w wielu środowiskach lokalnych działają róŝne organizacje. Podmiot zarządzający parkiem nie zawsze chce (a nawet nie zawsze moŝe) wchodzić w sferę innych podmiotów otoczenia biznesu. Ciekawie obrazuje to wypowiedź przedstawiciela jednego z parków przemysłowych: Przyjąłem taką zasadę: my staramy się być non for profit. Sami z siebie nie chcemy oferować nic ponad takie naprawdę minimum. Natomiast w naszych zasobach lub obok nas chcemy zorganizować wszystko to, co będzie niezbędne dla biznesu, czyli ja sam nie prowadzę doradztwa takiego i takiego, ale goszczę tutaj firmy prawne, finansowe, księgowe, doradztwa i one słuŝą na zasadach rynkowych, a ja tylko im udzielam schronienia. Ja im wynajmuję (IDI/przedstawiciel parku). Kwestie usług dodatkowych świadczonych przez podmioty zarządzające parkami i inkubatorami omówiono szerzej w punkcie niniejszego raportu Elementy infrastruktury wspólnej Parki i inkubatory technologiczne w szczególności (ale przemysłowe takŝe) odróŝnia od zwykłych biurowców i hal pod wynajem takŝe to, Ŝe czasami oferują dodatkowe elementy infrastruktury wspólnej. Zwłaszcza w odniesieniu do parków technologicznych model zakładający oferowanie np. laboratoriów wysoce specjalistycznych, czy elementów ciągów technologicznych jest bardzo popularny w wielu krajach UE i wskazywany jako istotne narzędzie rozwoju innowacyjności małych 39

40 i średnich przedsiębiorstw nieprzygotowanych do wydatków na własne elementy tego typu. Dlatego teŝ, badanie parków i inkubatorów współfinansowanych ze środków SPO WKP, przewidywało takŝe aspekt infrastruktury wspólnej. Na rysunku nr 20 prezentujemy liczbę parków i inkubatorów dysponujących róŝnymi elementami infrastruktury wspólnej. Rysunek nr 20. Elementy infrastruktury wspólnej Inne 16 Sale komputerowe 11 S ale konferenc yjne 23 Wspólne elementy ciągów technologicznych 3 Infras truktura do tes tów 3 L aboratoria Jak widać, stopień złoŝoności infrastruktury wspólnej jest bardzo ograniczony. W zdecydowanej większości przypadków mamy do czynienia z salami konferencyjnymi, które jak wynika z wielu wywiadów z przedstawicielami parków są dodatkowo w znacznym stopniu wykorzystywane przez sam podmiot zarządzający np. do prowadzenia własnej działalności szkoleniowej. To samo dotyczy drugiej grupy sal komputerowych. Przypadki powstania w ramach działania 1.3. SPO WKP takich elementów infrastruktury wspólnej jak elementy ciągów technologicznych, laboratoria, czy infrastruktura do testów, są wysoce ograniczone. Te nieliczne przypadki są jednak i tak w zasadzie jedynymi tego typu inicjatywami w skali kraju. W Polsce nie ma bowiem większych tradycji budowania wspólnej infrastruktury badawczej dla firmnajemców. Zbadane przypadki naleŝy traktować bardziej jako przykłady dobrych praktyk, niŝ rozpatrywać w kategoriach ilościowych. Dodatkowo, naleŝy zwrócić uwagę, iŝ budowa tego typu infrastruktury stawia zdecydowanie wyŝej poprzeczkę organizacyjną dla podmiotu zarządzającego. Jeśli bowiem istotą parku technologicznego jest szereg specjalistycznych laboratoriów badawczych (Wrocław), czy pas startowy dla testowania lekkich konstrukcji lotniczych (Bielsko-Biała), to ograniczona staje się wyraźnie grupa potencjalnych klientów parku. Przez to zwiększa się ryzyko całej inwestycji, zwiększa prawdopodobieństwo nie wynajęcia całej powierzchni, czy rośnie pozycja negocjacyjna najemców. Wszystkie te elementy 40

41 utrudniają działania podmiotu zarządzającego. Nie powinno zatem dziwić, iŝ tego typu infrastruktura występuje relatywnie rzadko. Oddzielną kwestią są warunki, na jakich firmy mogą korzystać z tej infrastruktury. W kilku parkach sale konferencyjne są oddane do nieograniczonego uŝytku najemców, co obrazuje taka wypowiedź przedstawiciela parku technologicznego: [wynajmujemy za darmo] NiezaleŜnie od tego jak często [chce korzystać], bo to juŝ traktujemy jako infrastrukturę. Jest to taki element, którego, powiedziałabym, nie ma tego u normalnego, komercyjnego developera (IDI/przedstawiciel parku). W większości przypadków, darmowe korzystanie z infrastruktury jest ograniczone np. do kilku godzin tygodniowo. Czasami stosowany jest system zniŝek. Przykład takiego systemu obrazuje następująca wypowiedź przedstawiciela inkubatora technologicznego dysponującego zapleczem szkoleniowym: Korzystając z naszego centrum szkoleniowego, mają 30% upust. Mają teŝ upusty związane z wynajmowaniem wszystkiego co tu jest, np. standardy takie jak Internet. Tylko, Ŝe tutaj Internet musi mieć mocne obłoŝenie, przesyłowość danych jest bardzo wysoka, a normalnie firmy nie stać na taki szybki Internet (IDI/przedstawiciel parku). Wartościowo największe znaczenie ma infrastruktura dodatkowa w Bielskim Parku Techniki Lotniczej. Tutaj niemal połowa z 30 mln zł. wartości projektu została wydana na elementy inne niŝ powierzchnie do wynajęcia. Zakres tej infrastruktury i zasady korzystania obrazuje wypowiedź przedstawiciela Parku 4 : BTPL ma do zaoferowania bardzo bogatą infrastrukturę w skład której wchodzą: pas startowy o długości 700m, jest to pas wybudowany w celu prób wyprodukowanych samolotów, jest stacja paliw, budynek kontroli lotów, radio, system utrzymania pasa itd.[czy firmy dzierŝawiąc powierzchnie będą płaciły za korzystanie z pasa?]- Tego jeszcze nie wiem, nie jest to do końca sprecyzowane. Być moŝe będzie to ujęte w czynszu, to wszystko jest do negocjacji. Jest to przykład parku, którego celem głównym jest oddziaływanie nie poprzez infrastrukturę podstawową (ponad m. kw. hal), lecz właśnie poprzez infrastrukturę dodatkową. Takich przykładów jest jednak w kraju wciąŝ zaledwie kilka. Z punktu widzenia oceny ewaluacyjnej Działania 1.3. SPO WKP waŝne jest podkreślenie, iŝ takŝe taka infrastruktura powstawała w jego ramach Wskaźniki osiągnięcia celów Analiza 47 sprawozdań końcowych beneficjentów Działania 1.3 SPO WKP (30 sprawozdań projektów doradczych i 17 inwestycyjnych), bardzo wyraźnie wskazuje na znaczną dowolność w wyborze wskaźników na etapie składania wniosków o dofinansowanie projektów. Jedną z przyczyn jest zróŝnicowany zakres poszczególnych projektów, inną, waŝniejszą, jest pozostawienie projektodawcom niemal nieograniczonej swobody w ich doborze. W efekcie, w sprawozdaniach pojawiła się bardzo znaczna liczba wskaźników, w tym sformułowanych nieprawidłowo, np. wskaźniki niemierzalne, przypadki mylenia 3 poziomów wskaźników: produktu, rezultatu, oddziaływania. 4 Z uwagi na unikatowy charakter BPTL nie jest moŝliwe zachowanie anonimowości wypowiedzi. Elementy infrastruktury dodatkowej są tu tak charakterystyczne, Ŝe autorzy uzyskali zgodę rozmówcy na zamieszczanie cytatów bez zachowania zasady anonimowości. 41

42 Projekty inwestycyjne Wskaźniki produktu (przeciętnie 5,3 wskaźnika w 1 projekcie). Wśród 90 wskaźników, aŝ 27 dotyczyło przygotowania infrastruktury sieciowej (osobne wskaźniki dla sieci: wodnej, kanalizacyjnej, elektrycznej, telekomunikacyjnej, internetowej oraz dla liczby przyłączy tych sieci i urządzeń niezbędnych do działania tych sieci, np. stacji transformatorowej, urządzeń cyfrowej linii telefonicznej). RównieŜ bardzo wiele wskaźników (po 19) dotyczyło inwestycji w obiekty kubaturowe (modernizowane i nowopowstające) oraz inwestycji drogowych (w tym równieŝ oświetlenia dróg, budowy ścieŝek rowerowych). Osiem wskaźników dotyczyło inwestycji w przygotowanie terenu, np. rehabilitacja zdegradowanych terenów, zagospodarowanie terenu, przy czym przynajmniej częściowo te tereny były równieŝ uzbrajane w infrastrukturę sieciową (grupa wskaźników omówiona wcześniej), co oznacza, Ŝe to samo działanie zostało opisane dwoma wskaźnikami. Inne grupy wskaźników to: zakup wyposaŝenia parków i inkubatorów (7 wskaźników), wykonanie dokumentacji technicznej (3 wskaźniki) oraz tzw. inne, np. długość zdemontowanej linii napowietrznej. W tej grupie znalazły się takŝe wskaźniki: liczba MSP oferujących usługi w dziedzinie technologii informatycznych w ramach parku czy liczba nowopowstałych MSP oferujących usługi w dziedzinie technologii informatyczny w ramach parku, które de facto są wskaźnikami rezultatu, przez wnioskodawców zakwalifikowane omyłkowo jako wskaźniki produktu. Wskaźniki rezultatu (przeciętnie 4,2 wskaźnika w 1 projekcie). W 17 projektach inwestycyjnych znalazło się 71 wskaźników rezultatu. Najczęściej wskazywano na powierzchnię wybudowanych / zmodernizowanych budynków udostępnionych przedsiębiorcom (łącznie 20 wskaźników) oraz na przygotowanie infrastruktury technicznej (np. korzystający z niej, udogodnienia z nią związane) 17 wskaźników. Liczba przedsiębiorstw zakładanych w parku lub inkubatorze znalazła się w 12 wskaźnikach. Inne grupy wskaźników to liczba nowych miejsc pracy (5 wskaźników) oraz wyposaŝenie / infrastruktura / powierzchnia terenu udostępniona przedsiębiorcom (4 wskaźniki). W grupie innych (5) wskaźników znalazło się m.in. opracowanie dokumentacji technicznej dla podmiotu zarządzającego oraz poziom zadowolenia uŝytkowników projektu (w podziale na męŝczyzn i kobiety). RównieŜ i w tym przypadku projektodawcy mylili wskaźnik rezultatu ze wskaźnikiem produktu (np. powierzchnia wybudowanych budynków była, w ramach tego samego projektu, zaliczana do jednej i drugiej kategorii). Projekty doradcze Wskaźniki produktu (przeciętnie 2,9 wskaźnika w 1 projekcie). W porównaniu z projektami inwestycyjnymi, w projektach doradczych znalazło się przeciętnie niemal dwukrotnie mniej wskaźników. RównieŜ stopień ich zróŝnicowania 42

43 był wyraźnie niŝszy. Wśród 88 wskaźników produktu, 29 to usługi doradcze dla podmiotów zarządzających parkami / inkubatorami (jako jednostki miary zazwyczaj uŝywano liczby tych usług, ale takŝe ich wartości oraz czasu uzyskanego doradztwa). RównieŜ 29 wskaźników dotyczyło promocji parku / inkubatora. W tym wypadku produktem były organizowane konferencje, udział w targach, przygotowanie strony internetowej, materiały informacyjne, artykuły sponsorowane itp. Trzecia, bardzo waŝna kategoria wskaźników, to wykonanie dokumentacji (studiów wykonalności, biznes planów, ekspertyz, analiz itp.) wspierających rozwój parku / inkubatora. 4 wskaźniki dotyczyły podnoszenia kwalifikacji kadry podmiotów zarządzających. Podsumowując, moŝna zauwaŝyć, Ŝe produktem w projektach doradczych miały być usługi doradcze dla zarządzających parkiem / inkubatorem, przygotowanie dokumentacji niezbędnej do funkcjonowania i rozwoju parku / inkubatora oraz przygotowanie wydarzeń i materiałów promocyjnych. Wskaźniki rezultatu (przeciętnie 2,2 wskaźnika w 1 projekcie). Ta grupa liczy relatywnie niewiele, bo tylko 67 wskaźników, charakteryzuje się jednak znacznym zróŝnicowaniem wewnętrznym. Zdecydowana większość wskaźników (39) wskazuje na uzyskanie, w rezultacie realizacji projektu doradczego, przez podmiot zarządzający bezpośredniego wsparcia w administrowaniu parkiem / inkubatorem. W tym zbiorze najczęściej wskazywano na liczbę opracowań dokumentacji technicznej oraz liczbę godzin doradztwa. Wśród 8 wskaźników rezultatów podjętych działań promocyjnych wskazywano m.in. na liczbę uczestników organizowanych konferencji, liczbę zakupionych reklam, liczbę stron internetowych przygotowanych na potrzeby parku / inkubatora oraz liczbę uŝytkowników tych stron. Inne grupy wskaźników to takie, które świadczyły o atrakcyjności oferty dla przedsiębiorców (4 wskaźniki, np. liczba przedsiębiorców korzystających z usług, stopień zadowolenia przedsiębiorców lokatorów parku / inkubatora), nawiązanie współpracy (np. z JBR-ami, innymi parkami / inkubatorami łącznie 7 wskaźników), wsparciu rozwoju parku / inkubatora (złoŝenia wniosku inwestycyjnego do działania 1.3 SPO-WKP, realizacja nowych inwestycji). Wśród kategorii wskaźników inne znalazły się m.in. takie jak: eliminacja zaistniałych problemów w zarządzaniu parkiem i poprawa efektywności zarządzania, które przez wnioskodawców zostały zakwalifikowane jako niemierzalne. Analizując sprawozdania w zakresie realizacji wskaźników rezultatu naleŝy pamiętać, Ŝe rezultat rzadko pojawia się w momencie zakończenia projektu, dlatego teŝ nie sposób w dniu dzisiejszym ocenić stopień osiągnięcia tych wskaźników. Trudno oprzeć się wraŝeniu, Ŝe wnioskodawcy formułowali bardzo duŝo wskaźników wychodząc z załoŝenia, Ŝe im będzie ich więcej, tym lepiej. W rzeczywistości wiele z tych wskaźników się dubluje i wnosi niewiele informacji na temat projektu. 43

44 Tak jak zostało wspomniane w pierwszym akapicie, projektodawcy wykazują się słabą znajomością macierzy logicznej i wskaźniki produktu i cele formułowane są nieprawidłowo (podjęte działanie jest mylone z bezpośrednim efektem tego działania). Bardziej jednoznaczne dane dotyczą wskaźników przewidzianych dla całego Działania 1.3. SPO WKP. Tutaj moŝemy oszacować stopień osiągnięcia. Nie wszystkie dane moŝna wyliczyć wprost, dlatego posłuŝono się takŝe metodą wskaźnikową (naleŝy pamiętać, iŝ badanie, którego dotyczy niniejszy raport było przeprowadzone na próbie reprezentatywnej najemców, a nie na całej populacji). Zestawienie osiągnięcia wskaźników rezultatu prezentuje tabela nr 2. Tabela nr 2. Wskaźniki rezultatu dla Działania 1.3. SPO WKP i ich realizacja. Wskaźnik przewidziany w Uzupełnieniach do SPO WKP Liczba przedsiębiorstw, które korzystają z infrastruktury parków przemysłowych i naukowo-technologicznych oraz inkubatorów technologicznych Liczba nowych miejsc pracy utworzonych w parkach przemysłowych (w podziale na kobiety i męŝczyzn) Liczba nowych miejsc pracy utworzonych w parkach naukowo-technologicznych (w podziale na kobiety i męŝczyzn) Liczba nowych miejsc pracy utworzonych w inkubatorach technologicznych (w podziale na kobiety i męŝczyzn) Liczba nowych przedsiębiorstw utworzonych przy wsparciu parków przemysłowych i naukowo-technologicznych oraz inkubatorów technologicznych Wartość oczekiwana w roku 2008 Wartość osiągnięta szacunek na podstawie badań Sposób obliczenia wartości osiągniętej Jest to liczba firm działających w parkach, które pozytywnie odpowiedziały na prośbę o dane. Wartość ta w rzeczywistości jest większa. Z badań ankietowych wśród beneficjentów wynika, iŝ przeciętna firma zatrudniła od momentu wejścia do parku/inkubatora 5,4 pracownika. Wartość tę pomnoŝono przez 460 firm. Jest to liczba miejsc pracy utworzonych przez 262 firmy działające w parkach i inkubatorach technologicznych od momentu wprowadzenia się. Brak moŝliwości oddzielenia parków od inkubatorów. Jest to liczba firm, które utworzono w momencie wejścia do parków, które pozytywnie odpowiedziały na prośbę o dane. W rzeczywistości liczba ta jest większa. 44

45 3.3. Ocena zgodności oferty parków i inkubatorów z potrzebami firm Pytania badawcze, na które udzielono odpowiedzi w niniejszej części Raportu: Czy oferta wspartych podmiotów odpowiada potrzebom przedsiębiorców? Czy instytucja prowadzi systematyczne porównywanie stopnia realizacji własnych celów rozwojowych ze strategią rozwoju regionu i planami przedstawianymi przez przedsiębiorców? Jakie czynniki skłaniają przedsiębiorców do podjęcia działalności na terenie parków / inkubatorów? Czy przygotowana infrastruktura odpowiada potrzebom przedsiębiorców? Czy lokalizacja infrastruktury odpowiada potrzebom przedsiębiorców? Jakie są najwaŝniejsze niezgodności oferty parków / inkubatorów z oczekiwaniami przedsiębiorców? Jakie czynniki / elementy oferty parków / inkubatorów mają wpływ na kształtowanie się współpracy pomiędzy parkami / inkubatorami a przedsiębiorcami? W jaki sposób lokalizacja infrastruktury wpływa na atrakcyjność inwestycyjną miasta / powiatu / regionu? Czy realizacja projektów sprzyja tworzeniu korzystnych warunków dla rozpoczynania i rozwoju działalności gospodarczej w regionach, w których prowadzone są procesy restrukturyzacyjne (dotkniętych najwyŝszym bezrobociem)? Jakie usługi powstałe / ulepszone w wyniku wsparcia cieszą się największym zainteresowaniem? Jakiego rodzaju usług brakuje? Jakie są wady i zalety współpracy parków/inkubatorów z przedsiębiorcami? Czy park / inkubator jest pośrednikiem w nawiązywaniu kontaktów przez lokatorów z instytucjami wsparcia na zewnątrz parku (np. oferującymi finansowanie)? Ocena zgodności oferty parków i inkubatorów z potrzebami firm moŝe być sformułowana bez względu na to, jak długo park czy inkubator działa. Nawet w początkowej fazie współpracy najemcy mogą dość precyzyjnie określić stopień swojego zadowolenia. Mniej wiarygodna będzie natomiast analiza zmian i procesu dostosowywania oferty parku do potrzeb klientów tu, być moŝe, upłynęło zbyt mało czasu, aby mogło nastąpić rzeczywiste dopasowanie. To samo dotyczy ofert usług dodatkowych wiele parków jest na etapie pozyskiwania najemców i przedstawiciele 45

46 podmiotów zarządzających koncentrują się na razie na tym zadaniu uruchomienie usług dodatkowych przekładając na kolejną fazę działania. NaleŜy teŝ pamiętać, iŝ w niektórych parkach czy inkubatorach zwłaszcza mniejszych wiele rzeczy realizowanych jest w trybie współpracy bieŝącej, nieformalnej. Obrazuje to wypowiedź przedstawiciela małego parku technologicznego:.nie mamy takiej sformalizowanej współpracy czyli jest tam osoba z kadry, która jest odpowiedzialna za kontakty z najemcami. Ona tam co jakiś czas ma obowiązek pójść zapukać, zapytać czy wszystko ok.? (IDI/przedstawiciel parku) Ocena poszczególnych elementów infrastruktury parków i inkubatorów Chcąc dokonać oceny poszczególnych elementów infrastruktury, w pierwszej kolejności zapytaliśmy o to przedstawicieli podmiotów zarządzających parkami i inkubatorami. Mogli oni ocenić poszczególne elementy w skali od 1 (mało przydatny) do 5 (bardzo przydatny). Wszystkie elementy zostały ocenione bardzo wysoko. Najgorzej wypadły powierzchnie magazynowe, które i tak otrzymały wysoka ocenę 3,84. W dalszej kolejności znajdują się powierzchnie biurowe, grunty oraz najwyŝej oceniane powierzchnie produkcyjne. Co ciekawe, ocena ta znajduje zasadniczo odzwierciedlenie w zrealizowanych inwestycjach. Powierzchnie magazynowe występowały najrzadziej. Relatywnie mało, jak na najwyŝszą ocenę przydatności powstało powierzchni produkcyjnych (liczonych oczywiście w sztukach projektów przewidujących taki typ inwestycji). Porównanie oceny przydatności i częstości występowania danego typu inwestycji finansowanej z Działania 1.3. SPO WKP prezentuje rysunek nr 21. Rysunek nr 21. Porównanie oceny przydatności i odsetka projektów danego typu 36% 4,08 4,20 25% 7% 4,00 3,84 32% Powierzchnie produkcyjne Powierzchnie biurowe Powierzchnie magazynowe Grunty 46

47 Przedstawiona powyŝej ocena jest jednak formułowana na bardzo duŝym poziomie ogólności. Zakłada bowiem jasne rozróŝnienie poszczególnych rodzajów powierzchni oraz spójność powierzchni w ramach danej grupy. Tymczasem liczne wypowiedzi przedstawicieli parków i inkubatorów wskazują na duŝo większy stopień złoŝoności zagadnienia. Pierwszy problem dotyczy rozróŝnienia powierzchni produkcyjnej, magazynowej i biurowej. Obrazują go dwie charakterystyczne wypowiedzi. Pierwsza została sformułowana przez przedstawiciela inkubatora dysponującego teoretycznie wyłącznie powierzchnią biurową: ChociaŜ tak nie do końca moŝna nazywać je biurowymi. Tylko nazwa na to wskazuje, bo jeśli robią programy elektroniczne, ale ich produkcja jest związana z komputerem? Są tu firmy, które pracują w Internecie, obracają pieniędzmi. (IDI/przedstawiciel parku). Jest to problem charakterystyczny przede wszystkim dla firm innowacyjnych. KaŜdy podmiot działający w oparciu o koncepcję centrum badawczo-rozwojowego moŝe stwierdzić, Ŝe prowadzi działalność produkcyjną produkcja dotyczy jednak wartości niematerialnych i nie wymaga hali z suwnicą (czy teŝ podobnym oprzyrządowaniem). Niekiedy, odwrotnie, firma prowadząca tradycyjną działalność produkcyjną, wynajmując halę produkcyjną nie wykazuje zainteresowania biurami. A jednak zaplecze biurowe powstaje wewnątrz hali. Co podkreśla przedstawiciel jednego parku technologicznego: Jak Pan ma halę to ta hala jest najwaŝniejsza, bo przystosować sobie tam gdzieś na zasadzie, po prostu jakiejś lekkiej konstrukcji ze ścianek działowych, dwa czy trzy pomieszczenia bhp, sekretariat czy coś tam jeszcze. KaŜdy sobie zrobi zgodnie z własnymi potrzebami. A jak Pan chce samodzielnie dzisiaj planować, Ŝe w budynku mającym 1000 m 2, to Pan z tego weźmie 1/5 na pomieszczenia biurowe to od razu Panu powiem, Ŝe to wyrzucony jest pieniądz w błoto, bo po prostu jednemu moŝe nie być potrzebny nawet metr kwadratowy, innemu moŝe być inaczej usytuowane, bo on ma maszyny tutaj, ciąg ma tak i on chce mieć tu, a nie tam gdzie Pan mu postawił (IDI/przedstawiciel parku). Drugą kwestią jest charakterystyka oferowanych powierzchni. Mówiąc, Ŝe jako najbardziej potrzebne oceniane są hale produkcyjne, posługujemy się pewnym uniwersalnym obrazem hali produkcyjnej, zunifikowaną ofertą, dla zunifikowanego odbiorcy. Tymczasem, często oferty parków bardzo się od siebie róŝnią. RóŜnice te mogą powstać na poziomie koncepcji działania parku co moŝe zobrazować następująca wypowiedź: Mamy takie odczucie, Ŝe lepiej by się sprawdziła jedna hala, którą dałoby się podzielić na kilka sektorów, niŝ budowanie kilku segmentów. Doświadczenie pokazuje, Ŝe większe zainteresowanie inwestorów jest takimi właśnie duŝymi obiektami. WiąŜe się to z linią produkcyjną, moŝliwością wielu wariantów umieszczenia firm w takiej hali. (IDI/przedstawiciel parku). Ale takŝe czasami wynikają z zastanych warunków, czy posiadanych środków, jak w przypadku jednego parku technologicznego, którego przedstawiciel zwraca uwagę, Ŝe [najemcy] troszkę narzekają, Ŝe mogłoby być lepiej, powiedziałabym, Ŝe standard wykończenia mógłby być lepszy, bo tutaj troszeczkę tak jak by wszystkim zabrakło środków. Czyli rezultaty 47

48 w sensie takim, załoŝonym, zostały osiągnięte, ale zabrakło na taki bajer (IDI/przedstawiciel parku). Czasami wreszcie ocena przydatności danej oferty moŝe zaleŝeć od specyfiki firm działających na danym terenie. Niekiedy niŝszy poziom jakości jest w pełni akceptowalny, niekiedy stanowi barierę. Niekiedy o wyborze oferty parku decyduje elastyczność powierzchni, tak jak w przypadku jednego z parków, którego przedstawiciel podkreśla: A część jest zainteresowana tym, Ŝe są wolne lokale o bardzo małej powierzchni np. 12,13 m. kw. a to rzadko moŝna znaleźć. Mamy np. agencję niań i opiekunek gdzie wystarczą dwa biurka i dwa telefony i panie sobie świetnie radzą, a czynsz w centrum miasta z większą powierzchnią byłby bardziej dotkliwy. (IDI/przedstawiciel parku). Jak widać, oceny przydatności powierzchni są silnie zindywidualizowane. Stopień wykorzystania infrastruktury wskazuje, Ŝe przedstawiciele parków dość dobrze wiedzieli, jakiego typu obiekty się sprawdzą w ich warunkach rynkowych. W celu potwierdzenia takiej opinii, przeprowadziliśmy odpowiednie badania wśród najemców. Pierwsze, wstępne pytanie dotyczyło generalnej oceny dostosowania oferty parku do potrzeby konkretnej firmy reprezentowanej przez respondenta. Tutaj wyniki wypadły bardzo pomyślnie dla sieci parków i inkubatorów. W kaŝdym przypadku, poziom ocen negatywnych oscyluje wokół 4%, a więc na bardzo niskim poziomie. Około 30% badanych twierdzi, Ŝe dostosowania oferty parku/inkubatora do potrzeb swojej firmy nie ocenia ani dobrze, ani źle. Natomiast 65% badanych twierdzi, Ŝe oferta ta dostosowana jest dobrze lub bardzo dobrze. Jest to zrozumiałe, gdyŝ badamy najemców aktywnych, którzy jakieś czynniki musieli brać pod uwagę decydując się na wprowadzenie do parku/inkubatora. Co waŝne, nie ma większych róŝnic pomiędzy oceną dostosowania oferty parków przemysłowych a parków i inkubatorów technologicznych. Oznacza to, Ŝe choć są one róŝnymi instytucjami (narzędziami wsparcia), to jednak kaŝde trafia równie dobrze w potrzeby firm. Szczegóły badania prezentuje rysunek nr

49 Rysunek nr 22. Ocena dostosowania oferty parku/inkubatora do potrzeb firm 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 3% 2% 4% 1% 2% 0% 29% 30% 28% 41% 42% 40% 24% 22% 26% razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne [5] Bardzo dobrze [4] Raczej dobrze [3] Ani dobrze, ani źle [2] Raczej źle [1] Bardzo źle Tak pozytywna ocena oferty parków i inkubatorów musi być powodowana czynnikami obiektywnymi. Przyjęto, Ŝe czynnikiem takim powinna być cena najmu. Zapytano zatem respondentów, jak oceniają ceny zaproponowane przez parki/inkubatory w stosunku do cen rynkowych. W tym przypadku takŝe wyniki są zadowalające. Co do zasady około 60% respondentów uwaŝa ceny najmu w parkach/inkubatorach za bardziej korzystne od rynkowych. Co ciekawe, tutaj takŝe występuje znaczna spójność odpowiedzi najemców parków przemysłowych oraz parków i inkubatorów technologicznych. RóŜnica jest niewielka. Około 30% najemców parków przemysłowych twierdzi, Ŝe stawki nie są niŝsze niŝ rynkowo (są porównywalne lub wyŝsze), podczas gdy wśród parków i inkubatorów technologicznych odsetek ten wynosi 20%. Biorąc pod uwagę misję przyświecającą parkom i inkubatorom technologicznym moŝna by oczekiwać wyraźniejszej róŝnicy. Niski poziom ocen negatywnych wskazuje jednak, iŝ jest to raczej zasługa niskich cen najmu w parkach przemysłowych, niŝ zawyŝonych w parkach i inkubatorach technologicznych. Szczegóły analizy prezentuje rysunek nr

50 Rysunek nr 23. Ocena konkurencyjności stawek czynszowych 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2% 4% 0% 9% 6% 12% 15% 20% 10% 41% 36% 46% 18% 22% 14% razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne [5] Bardzo konkurencyjne [4] Raczej konkurencyjne [3] Identyczna jak inne oferty [2] Raczej nie konkurencyjne [1] Bardzo nie konkurencyjne Drugie, szczegółowe pytanie oceniające ofertę parków i inkubatorów w oczach ich najemców dotyczyło infrastruktury postawionej do ich dyspozycji. Tutaj, wyniki są jeszcze lepsze niŝ poprzednio. W zasadzie niemal wszyscy najemcy są zadowoleni z infrastruktury jaką otrzymują. Głosy niezadowolenia są w tym zakresie sporadyczne. Najemcy parków i inkubatorów technologicznych są nieco bardziej zadowoleni, choć jest wśród nich nieco więcej głosów skrajnie negatywnych. MoŜe to świadczyć o większych wymaganiach i wyŝszych oczekiwaniach, co do jakości infrastruktury. Wyniki tej części badania zamieszczono na rysunku nr

51 Rysunek nr 24. Ocena dostosowania infrastruktury parku/inkubatora do potrzeb firm 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% razem 3% 0% 6% 6% 12% 0% 59% 60% 31% 28% 58% 34% parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne [4] Zdecydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie Wyniki badań nie pozostawiają wątpliwości, Ŝe powstała w ramach Działania 1.3. SPO WKP infrastruktura jest bardzo dobrze oceniana przez przedsiębiorców. Jest im ona ponadto udostępniana na szczególnie korzystnych warunkach. Ocena ta w zasadzie jest niezaleŝna od rodzaju wynajmowanej powierzchni. Występują pewne róŝnice, wynikające ze specyfiki działalności np. najemcy powierzchni produkcyjnych są nieco mniej zadowoleni. Ale zapewne wynika to z faktu, iŝ mają oni największe oczekiwania co do oferty parków/inkubatorów (np. nośność posadzek, dostępność energii elektrycznej itd.). W takiej sytuacji trudniej jest o pełne zadowolenie. W Ŝadnym jednak przypadku nie zmienia się generalny wydźwięk oceny, która pozostaje pozytywna. MoŜna więc przyjąć, iŝ rodzaj powierzchni zajmowanej przez firmę ma wpływ na ocenę oferty parku, obserwowane są jednak róŝnice marginalne, nie mające znaczenia z punku widzenia ewaluacji Działania 1.3. SPO WKP. Szczegółowe porównanie ocen zamieszczono na rysunku nr

52 Rysunek nr 25. Ocena oferty parku w zaleŝności od rodzaju wynajmowanej powierzchni 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 3% 6% 0% 0% 6% 25% 36% 29% 39% 41% 31% 33% 64% 17% 0% 47% 24% Biurowa Produkcyjna Magazynowa Tereny inwestycyjne [5] Bardzo dobrze [4] Raczej dobrze [3] Ani dobrze, ani źle [2] Raczej źle [1] Bardzo źle Bardzo dobrze i to bez względu na to czy mamy do czynienia z parkiem przemysłowym, czy teŝ parkiem lub inkubatorem technologicznym wypada takŝe ocena lokalizacji parków. Infrastruktura najczęściej powstawała w pewnym oddaleniu od centrum miejscowości. Parki relatywnie często były tworzone lub teŝ ich lokalizacja generowała tzw. strefę przemysłową czy teŝ dzielnicę przemysłową. Wiele firm chwali sobie ulokowanie w takiej właśnie strefie. Ocenę lokalizacji parków prezentuje rysunek nr 26. Rysunek nr 26. Czy lokalizacja parku odpowiada potrzebom firmy? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 0% 6% 10% 47% 46% 44% 40% 0% 2% 48% 48% razem parki przemysłowe parki i inkubatory technologiczne [4] Zdecydowanie tak [3] Raczej tak [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie 52

53 Tę część badania moŝna podsumować cytując wypowiedź przedsiębiorcy wypowiedzianą w trakcie zogniskowanego wywiadu grupowego: W Parku otrzymuję za te same pieniądze dwa razy większą powierzchnię o nieporównywalnie lepszej jakości, niŝ otrzymywałem w poprzedniej siedzibie. RóŜnica warunków funkcjonowania jest dla mnie ogromna (FGI/przedsiębiorcy) Ocena usług świadczonych przez podmioty zarządzające parkami i inkubatorami Oceniając usługi świadczone przez badane parki i inkubatory naleŝy wziąć pod uwagę dwa bardzo istotne czynniki, determinujące kształt wszelkich wyników w tym zakresie. Po pierwsze, nie wszystkie parki i inkubatory zwłaszcza parki przemysłowe planują udzielanie jakichkolwiek usług dodatkowych, poza minimum niezbędnym do prawidłowego działania obiektu (dostarczenie ciepła, łączy itd.). O ile w przypadku parków/inkubatorów technologicznych taka postawa jest wysoce dyskusyjna, o tyle w odniesieniu do parków przemysłowych jest zrozumiała. Pamiętajmy, Ŝe na etapie przyznawania dotacji w ramach Działania 1.3. SPO WKP, nikt nie oczekiwał od parków przemysłowych świadczenia jakichkolwiek usług dodatkowych. Po drugie, część parków i inkubatorów rozpoczyna dopiero swoją działalność. Wiele z nich nie rozpoczęło jeszcze procesu udzielania usług dodatkowych. Niektóre zgodnie z deklaracjami swoich przedstawicieli - są na etapie formułowania składu zespołu odpowiedzialnego za świadczenie usług dodatkowych na rzecz najemców. Przedstawiona analiza powinna być zatem traktowana jako przyczynek do szerszego obrazu parków/inkubatorów, nie zaś jako jednoznaczne źródło oceny aktywności podmiotów zarządzających. Częstotliwość występowania usług dodatkowych na dzień sporządzania badań obrazuje rysunek nr

54 Rysunek nr 27. Częstość występowania rodzajów usług dodatkowych w ofertach podmiotów zarządzająych parkami / inkubatorami Inne 25,7% Szkolenia 51,4% Pomoc w promocji na rynku międzynarodowym 25,7% Pomoc w promocji na rynku krajowym 42,9% Wejścia kapitałowe w przedsięwzięcia innowacyjne Udzielanie poŝyczek lub poręczeń kredytowych na działalność innowacyjną Doradztwo w zakresie wzornictwa przemysłowego Rzecznictwo i doradztwo patentowe Pomoc w rozwiązywania problemów technologicznych Kojarzenie partnerów (firm z firmami i firm z jednostkami badawczymi) Doradztwo w zakresie transferu technologii z nauki do biznesu Doradztwo w pozyskiwania środków zewnętrznych Obsługa prawna Obsługa księgowa 17,1% 14,3% 8,6% 8,6% 20,0% 28,6% 28,6% 40,0% 51,4% 57,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Co do zasady, moŝna wskazać dwie główne grupy usług świadczonych przez parki i inkubatory. Pierwsza to doradztwo ogólno biznesowe skoncentrowane głównie na pozyskiwaniu środków unijnych wspierane niekiedy usługami szkoleniowymi. Te usługi są przewaŝnie realizowane w ramach jakiegoś programu realizowanego równolegle przez podmiot zarządzający parkiem/inkubatorem. Oddaje to wypowiedź przedstawiciela jednego z parków: Te usługi oferujemy głównie w ramach projektów, które realizujemy, ale juŝ niezaleŝnie od 1.3. To jest pakiet zarówno usług szkoleniowych, doradczych jak i badawczo rozwojowych i usługi dla firm nowozakładanych. Bo mieliśmy dwa projekty dla firm nowozakładanych. Tam nie było wymogu, Ŝe to muszą być firmy techno starterów, ale była tam pełna obsługa doradczo szkoleniowa (IDI/przedstawiciel parku). Drugą grupą deklarowanych usług są usługi proinnowacyjne. Co ciekawe, relatywnie rzadko występują proste usługi okołobiznesowe (księgowe, prawne). Analiza usług dodatkowych jest o tyle utrudniona, Ŝe występuje duŝa róŝnorodność podmiotów zarządzających parkami. Niektóre z nich stworzono wyłącznie do obsługi inwestycji. One, nawet jeśli mają w planach rozwój działalności usługowej, to 54

55 przewaŝnie znajdują się w fazie organizacyjnej. Inne podmioty działały juŝ od lat w sferze wsparcia przedsiębiorczości, a zarządzanie parkiem to jedynie fragment ich działalności. Oddają to dwie wypowiedzi przedstawicieli parków. Dlatego teŝ zatrudniamy niezbędne minimum ludzi. Nasi koledzy i koleŝanki z ośrodka doradztwa są u nas częstymi gośćmi na konferencjach i szkoleniach, mają teŝ dyŝury. Nie mamy sztabu ludzi, którzy siedzą w inkubatorze i patrzą. Cały czas zajmujemy się parkiem, zarządzamy nim i oprócz tego prowadziliśmy od samego początku działalność doradczą i konsultingową dla przedsiębiorstw i dysponujemy duŝym ośrodkiem szkoleniowym, który posiada akredytację jako placówka szkoleniowa (IDI/przedstawiciele parków). Takie podmioty, z wieloletnim doświadczeniem na rynku mają zadanie duŝo łatwiejsze. Posiadają doświadczoną kadrę, uczestniczyły w realizacji wielu projektów doradczych (mają np. status Punktów Konsultacyjnych w sieci KSU). Dobrym przykładem jest umiejscowienie jednego z parków w strukturach regionalnej agencji rozwoju. Jej przedstawiciele mówią: Działalność parku to zapewnienie infrastruktury, czy to w postaci biur czy gruntów. Jest teŝ druga strona, która będzie rozwijana, czyli cała część doradcza. Prowadzimy doradztwo głównie w obszarze dotacji unijnych i regionalnych. Po drugie, mamy drugie biuro doradcze pod nazwą Euro Info Center rozszerzone o kwestie prawne i współpracy gospodarczej.[ ] bo park jest częścią agencji, więc de facto działa tutaj biuro. Udało nam się utworzyć 4 klastry i mamy plany na 2 kolejne. Teraz firmy, które działają na naszym terenie teŝ są członkami tego klastra, więc moŝna by powiedzieć, Ŝe firmy, które są tutaj chcemy poddać szczególnej opiece, Ŝeby brały udział w projektach, korzystały z doradztwa (IDI/przedstawiciel parku). Tworzenie działów usług dodatkowych w podmiotach utworzonych w celu zarządzania konkretnym parkiem jest zdecydowanie trudniejsze. Tu jednak takŝe widać działania przygotowawcze, co oddaje następująca wypowiedź przedstawiciela parku: Do tej pory najwaŝniejszym było dla nas zakończenie inwestycji. Teraz przechodzimy do drugiego etapu będzie on polegał na stworzeniu spójnej oferty dla naszych najemców (IDI/przedstawiciel parku). Na zagadnienie usług dodatkowych trzeba popatrzeć jednak takŝe oczami najemców. Tutaj szczególnie ciekawe wnioski płyną ze zogniskowanych wywiadów grupowych. W obu przypadkach, pomimo wyraźnych nalegań moderatora rozmówcy nie umieli sformułować oczekiwań usług dodatkowych, jakie mógłby świadczyć park. Jedyne sugestie przedsiębiorców dotyczyły bieŝących kwestii związanych z funkcjonowaniem obiektu (zmiana operatora Internetu, inwestycje dodatkowe w teren, zmiana systemu rozliczeń kosztów części wspólnej itd.). MoŜna zatem przyjąć, iŝ dla duŝej części najemców park/inkubator to wciąŝ głównie firma udostępniająca powierzchnie a nie podmiot odpowiedzialny za pomoc w rozwoju przedsiębiorczości. Jakkolwiek nie jest to sytuacja dobra z punktu widzenia rozwoju sieci wsparcia instytucjonalnego MSP, to pamiętajmy, iŝ w ramach Działania 1.3. SPO WKP nie stawiano podmiotom zarządzającym parkami i inkubatorami rozbudowanych wymagań w zakresie świadczenia usług. Ich brak lub niewystarczający poziom rozwoju nie powinien więc stanowić o negatywnej ocenie ewaluacyjnej. 55

56 Wpływ parku/inkubatora na gospodarkę regionalną Wpływ inicjatyw parkowych na gospodarkę lokalną czy regionalną jest kwestią w zasadzie niepoliczalną. Nigdy nie daje się bowiem określić stopnia oddziaływania jednej inwestycji na cały organizm gospodarczy. Niektóre efekty pojawiają się nagle i niespodziewanie. Inne są wątpliwe i nie zawsze zgodne z intencjami inicjatorów. W świetle braku moŝliwości obiektywnego zmierzenia efektu, analizę oparto w przewaŝającej większości na wypowiedziach przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego. Wszyscy rozmówcy przejawiali jednoznaczne zadowolenie z faktu powstania parku czy inkubatora. Dawało się zaobserwować jednak trzy postawy. Pierwsza postawa to pełna akceptacja działań parku i wskazywanie konkretnych, wymiernych efektów jego działania. Tutaj moŝna posłuŝyć się przykładami następujących wypowiedzi: PrzełoŜenie jest duŝe. Dzięki tym inwestycjom, zapotrzebowaniu na siłę roboczą. Np. w okolicy [naszego] miasta, gospodarstwa agroturystyczne, które cierpiały jeszcze 3 lata temu w sezonie nieturystycznym były martwe a teraz na 2 3 lata z góry mają zapewnioną rezerwację. Ludzie, którzy pracują przy tych inwestycjach, budują lub później bezpośrednio obsługują, mieszkają ileś lat w okolicach tego Miasta. Siła nabywcza mieszkańców zdecydowanie wzrosła. (IDI/przedstawiciel JST). Powiem tyle, Ŝe w regionie na pewno jest to widoczne, mamy tu jakąś markę i jakąś tam siłę przebicia, planujemy jakieś kolejne nasze ruchy. Na pewno nie przeszło to niezauwaŝone (IDI/przedstawiciel parku). Wybudowaliśmy park lotniczy na hałdzie, powiedzmy ustabilizowanej, i cały teren nadawał się do rekultywacji. To jest jeden z najdroŝszych procesów przywrócenie naturze tego, co zostało zniszczone przez człowieka. To był znaczący efekt tego, Ŝe otrzymaliśmy dotację unijną bo właściwie zrekultywowaliśmy całą hałdę (IDI/przedstawiciel parku). Drugi rodzaj oceny wpływu parku czy inkubatora koncentruje się nie tyle na wymiernym efekcie powstania infrastruktury, co na wydźwięku promocyjnym, ukazującym dany teren w najlepszym świetle w oczach potencjalnych inwestorów. Tu posłuŝmy się następującymi wypowiedziami: Jeszcze cztery lata temu, zanim powstał Park mieliśmy tu pustynię, jeśli chodzi o doradztwo. Jednocześnie [projekt] pokazał, Ŝe umie [miasto, społeczność lokalna] pozyskać środki na tego typu działalność (IDI/przedstawiciel parku). Myślę, Ŝe bardzo duŝe [znaczenie projektu dla regionu] ze względu na czas, w którym udało nam się zrealizować projekt, bo był to właściwie pierwszy sztandarowy projekt naszej gminy, więc wszędzie się tym chwaliliśmy. Władze miasta doceniały wagę tego projektu tym bardziej, Ŝe był on takim przykładem i później inni uczyli się na naszym projekcie by teraz tworzyć z innymi 56

57 terenami inwestycyjnymi szerszą ofertę. Jest to wartością dodaną wszystkich projektów. (IDI/przedstawiciel JST). My jesteśmy jednak instytucją, dzięki utworzeniu której zaczęło się dziać w województwie, bo jakby nie było jesteśmy jedynym parkiem w tej części Polski. Teraz podejmowane są liczne działania w innych miastach, z róŝnym skutkiem. Jest park, inkubator jako zaląŝek i to wszystko funkcjonuje więc myślę, Ŝe duŝo spraw by się nie wydarzyło gdyby tej instytucji nie było (IDI/przedstawiciel parku). Trzeci, być moŝe najwaŝniejszy aspekt widoczny w licznych wypowiedziach samorządowców i przedstawicieli parków, to inicjująca rola zrealizowanych inwestycji. Jest to postawa pokazująca, Ŝe nie skala inwestycji jest waŝna, lecz kierunek rozwojowy. Dwie, bardzo ciekawe wypowiedzi zebrano poniŝej: Porównując skalę działalności przedsiębiorstw w takim 63 tysięcznym mieście jak nasze, to nie ma to zbyt duŝego przełoŝenia na gospodarkę. WaŜne jest to, Ŝe został zaczęty proces pokazywania przedsiębiorcom na tym terenie, Ŝe nasze miasto to nie są tylko handel i usługi (IDI/przedstawiciel JST). JeŜeli chodzi o etap samego parku to na dzień dzisiejszy wszystko jest tak jak miało być, 11 września nastąpi jego oficjalne uruchomienie i oddanie do uŝytkowania, końcówka rozliczenia z dotacji. Ja wiem, Ŝe są potencjalni inwestorzy na budowę kolejnego pasa startowego obok, który byłby dłuŝszy niŝ ten pierwszy. Siła napędowa tego miejsca juŝ zrobiła swoje. Programów będzie jeszcze wiele, trzeba myśleć o drogach dojazdowych, bo mamy z tym trochę problemów, o tym jak powiązać je z budowanymi drogami ekspresowymi, jak skomunikować małe lotnisko z parkiem technologicznym. NajwaŜniejsze teraz będzie wprowadzenie firm, które powinny tam się rozwijać (IDI/przedstawiciel parku). Być moŝe w tej ostatniej wypowiedzi znajduje się klucz do zrozumienia rzeczywistego znaczenia wielu inwestycji współfinansowanych w ramach Działania 1.3. SPO WKP. Jest to owa siła napędowa tego miejsca. Efekt ten jest najlepiej widoczny w lokalizacjach, gdzie park czy inkubator powstawał od podstaw (czy to w wyniku budowy, czy remontu opuszczonych obiektów). Skrajnym przykładem jest Ruda Śląska i inwestycje w okolicy ul. Szyb Walenty zrealizowane przez Śląski Park Przemysłowy w ramach dwóch projektów inwestycyjnych finansowanych przy współudziale Działania 1.3. SPO WKP. Tutaj wszyscy przedstawiciele władz lokalnych mówią wręcz o odbudowaniu funkcji miejskich na znaczącym obszarze miasta, pozostających do tej pory w stanie kompletnej degradacji (IDI/przedstawiciel JST). Zlokalizowanie jednej waŝnej inwestycji moŝe się stać zaląŝkiem do powstanie wielu kolejnych. W efekcie końcowym wartość inwestycji współfinansowanej w ramach Działania 1.3. SPO WKP moŝe okazać się marginalna, ale jej rola inicjująca pozostanie kluczowa. Niemal w kaŝdym przypadku, park lub inkubator znajdował odzwierciedlenie w obowiązujących dokumentach strategicznych jednostki samorządu terytorialnego. W 57

58 kilku przypadkach park był efektem odpowiedniego działania przewidzianego w strategii rozwoju. W Ŝadnym przypadku nie stwierdzono, aby działalność parku była niezgodna ze strategią lub planem zagospodarowania przestrzennego (lub studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego) Ocena efektywności transferu technologii Pytania badawcze, na które udzielono odpowiedzi w niniejszej części Raportu: Czy realizacja projektów przyczynia się do rozszerzenia współpracy między instytucjami naukowymi a gospodarką? W jaki sposób? Jakie są efekty współpracy beneficjentów i MSP z jednostkami naukowo-badawczymi i uczelniami? Ile firm funkcjonujących w sektorze high-tech wprowadziło się do inkubatora lub parku? Jakie są najczęstsze formy kontaktów pomiędzy firmamilokatorami a uczelniami? Jak często są organizowane spotkania, targi itp. pomiędzy instytucjami naukowo- badawczymi a firmami-lokatorami? Ile wspólnych projektów (firmy + uczelnie) zgłoszono do polskich instytucji i organizacji finansujących, a ile do unijnych? Jaki procent realizowanych projektów stanowią projekty badawczo-rozwojowe? Ile wniosków patentowych zgłosili lokatorzy? Ile licencji sprzedano / kupiono? Czy zgłaszano wspólne wnioski patentowe (firmy + uczelnie)? Czy firmy prowadzą współpracę z zagranicznymi ośrodkami badawczo rozwojowymi i w jakim zakresie? Czy w firmach i w jednostce pracują studenci lub konsultują pracownicy naukowi? Jakiego rodzaju kadrę posiada instytucja i firmy? Jaka jest wartość pozyskanych / opracowanych technologii, wdroŝonych innowacji w stosunku do całościowego obrotu lokatorów? Jakie pojawiały się bariery w transferze technologii i współpracy pomiędzy beneficjentami i MSP a jednostkami naukowobadawczymi i uczelniami? Ocena wpływu inwestycji finansowanych w ramach Działania 1.3. SPO WKP na poziom innowacyjności firm jest chyba jedynym aspektem niniejszej ewaluacji wypadającym negatywnie. Efektywność transferu technologii jest w badanych parkach i 58