Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego. Departament Zdrowia i Polityki Społecznej. Raport

Transkrypt

1 Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Narkotyki Raport Narkomania Kielce, kwiecień

2 Raport Problemy Narkotykowe i Narkomania w Województwie Świętokrzyskim Opracowanie: Teresa Gładyś Inspektor w Departamencie Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego 2

3 WPROWADZENIE Używanie różnego rodzaju środków odurzających, toksycznych, szkodliwych, dla organizmu nie jest zjawiskiem nowym. Ukryte poza świadomością społeczną rozwijało się na przestrzeni wielu minionych lat. Wraz z upływem czasu zmieniały się i zmieniają środowiskowe i kulturowe uwarunkowania związane z całą gamą problemów narkotykowych-produkcją, przemytem, handlem, sposobami i motywacją zażywania. Zmienia się również dynamika toksykomanii. Na te zmiany niewątpliwie mają wpływ takie czynniki jak: masowość środowisk - mieszkania, pracy, komunikacji, media, migracje ludności, konsumpcyjny, rozrywkowy styl życia młodzieży, moda i zaraźliwość zjawiska narkomanii. W konsekwencji problemy narkotykowe dotykają coraz to szersze kręgi społeczne. Rodzą się one nie tylko w środowiskach zurbanizowanych, ale także w środowiskach wiejskich. Wiele rodzin zostaje zaskoczonych, zdezorientowanych i bezradnych wobec problemu narkomanii. Jakkolwiek wyspecjalizowane instytucje społeczne organizują różnego rodzaju działania profilaktyczne to wzrost popytu na substancje psychoaktywne jest wciąż aktualnym i niepokojącym problemem społecznym, medycznym, psychologicznym i kryminogennym, a przede wszystkim pedagogicznym. Łączy się z nim stały wzrost kosztów publicznych tj: wydatków na leczenie i rehabilitację, pomoc i readaptację społeczną, wykrywanie i przeciwdziałanie przestępczości. Wydatki te z całą pewnością są mierzalne i faktyczne, jednak nie zawsze przekonują lokalnych decydentów do przechowywanej w sferze idei tezy, iż efektywniej jest zapobiegać niż zwalczać. Celem niniejszego raportu jest doinformowanie społeczności lokalnych o sytuacji powszechnego zagrożenia zjawiskiem narkomanii. Podejmowana jest próba odpowiedzi na pytanie, jaki jest jego zasięg społeczny w Województwie Świętokrzyskim, w kierunku uwrażliwienia władz lokalnych i regionalnych na potrzebę organizowania, modernizowania i wzmacniania zasobów dla potrzeb profilaktyki w wymiarze instytucjonalnym, kadrowym, metodycznym i finansowym. Jednocześnie materiał ten stanowi prezentację rezultatów praktyki i doświadczeń instytucji, które w ramach swoich funkcji społecznych działają w sferze profilaktyki uzależnień. Przedmiotem rozpoznania w niniejszym raporcie są niżej wymienione obszary: rozpowszechnienie używania narkotyków wśród młodzieży szkolnej; wiek i motywy inicjacji narkotykowej wśród młodzieży szkolnej; dostępność narkotyków na nielegalnym rynku; postawy społeczne młodzieży wobec narkotyków i narkomanii; wzory używania narkotyków przez młodzież; rozpowszechnienie problemów społecznych i zdrowotnych związanych z narkotykami; ograniczanie popytu na środki psychoaktywne ograniczanie podaży środków psychoaktywnych. Metody wykorzystane w opracowaniu raportu: zbieranie i analiza danych statystycznych; analiza materiałów naukowych opracowanych na podstawie badań ankietowych wykonanych na próbie reprezentatywnej dla wybranej grupy społecznej. Źródła informacji stanowią: 1) dane statystyczne instytucji zajmujących się zapobieganiem i zwalczaniem narkomanii: instytucji ochrony zdrowia; instytucji pomocy społecznej; policji; inspekcji sanitarnej; sądów; 2) publikacje instytucji prowadzących badania społeczne na temat rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród młodzieży szkolnej w Województwie Świętokrzyskim. 3) wyniki badania ankietowego przeprowadzonego przez Krajowe Biuro Ds. Przeciwdziałania Narkomanii, wśród młodzieży szkolnej Starachowic w roku 2003 na tle wyników z lat Problemy narkotykowe i narkomanii opisane zostały w świetle ogólnej sytuacji demograficznospołecznej Województwa Świętokrzyskiego. 3

4 I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO 1.Struktura terytorialna i demograficzna 1.1. Struktura terytorialna Województwo Świętokrzyskie położone jest w południowo-wschodniej części Polski na obszarze Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej i Niecki Nidziańskiej. Jest jednym z najmniejszych województw w Polsce, zajmuje km 2, co stanowi 3,7% powierzchni kraju. Graniczy z województwami: mazowieckim, łódzkim, śląskim, małopolskim, podkarpackim, lubelskim. Sieć osadniczą w regionie stanowi 29 miast oraz 73 gminy z miejscowościami wiejskimi. Województwo Świętokrzyskie ma charakter przemysłowo rolniczy. Charakterystyczny jest bardzo wyraźny podział na przemysłową północ i rolnicze południe. Do najważniejszych ośrodków przemysłowych zaliczyć należy Kielce, Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko Kamienna i Końskie. Przeciętnie jedno miasto w regionie przypada na 402,5 km 2. W układzie administracyjnym w skład województwa wchodzi 13 powiatów ziemskich, 5 miast tym 1 na prawach powiatu, 25 miasta gminy, 72 gminy Struktura demograficzna Ludność województwa według stanu na dzień r. wynosiła osób, co stanowi 3,4% ludności kraju. W porównaniu do 2001 r. ( ) nastąpił spadek liczby ludności o osób. Rozmieszczenie ludności na terenie Województwa Świętokrzyskiego jest nierównomierne. W miastach mieszka ludności co stanowi 45,8% ogółu mieszkańców województwa, a na wsi osób co stanowi 54,2% całej populacji. 4

5 Tabela 1. Ludność zamieszkała na terenie Województwa Świętokrzyskiego według powiatów stan na r. (tys.) L.p. Powiat Ogółem Miasto Wieś Mężczyźni Kobiety Razem Woj. Świętokrzyskie ogółem Powiaty ogółem Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Kielce Końskie Opatów Ostrowiec Świętokrzyski 8. Pińczów Sandomierz Skarżysko kamienna 11. Starachowice Staszów Włoszczowa Miasto na prawach powiatu Kielce Największy potencjał ludnościowy mają powiaty: Kielce Ziemski, Ostrowiec Świętokrzyski i Starachowice. Z kolei najmniejsze pod względem ludności są powiaty: Kazimierza Wielka, Pińczów i Włoszczowa. Tabela 2. Ludność Województwa Świętokrzyskiego wg grup wiekowych i płci Grupy stan na r. (tys.) Ogółem Miasto Wieś M+K M K M+K M K M+K M K Razem 1295,9 632,9 663,0 593,0 283,2 309,8 702,9 349,7 353,2 Dzieci 0-2 lata 35,7 18,3 17,4 14,5 7,5 7,0 21,2 10,8 10,4 Dzieci 0-14 l 231,0 118,0 113,0 93,0 47,6 45,4 138,0 70,4 67,6 Młodz l 110,4 56,4 54,0 51,4 26,3 25,2 59,0 30,1 28,8 Dorośli > 14 l 1064,9 514,9 550,0 500,0 235,6 264,4 564,9 279,3 285,6 Wiek 294,5 150,4 144,1 122,2 62,5 59,7 172,3 87,9 84,4 przedprodukcyjny MK 0-17 l Wiek 784,7 410,5 374,2 383,3 192,5 190,8 401,4 218,0 183,4 produkcyjny M 18-64l K 18-59l Wiek 216,7 72,0 144,7 87,5 28,2 59,3 129,2 43,8 85,4 poprodukcyjny M>= 65l K>=60l Wiek rozrodczy K15-49l 323,3 x 323,3 160,7 X 160,7 162,6 x 162,6 5

6 W Województwie Świętokrzyskim zamieszkuje 632,9 tys. mężczyzn i 663,0 tys. kobiet. Kobiety stanowią 51,2% ludności województwa. Na 100 mężczyzn przypada 104,8 kobiet. Struktura płci ludności województwa na obszarze miast i wsi wykazuje niewielkie zróżnicowanie. W miastach na 100 mężczyzn przypada 109,4 kobiet a na wsi 101,0 kobiet. Tabela 3. Ludność Województwa Świętokrzyskiego wg grup wiekowych i płci Grupy stan na r. (%.) Ogółem Miasto Wieś M+K M K M+K M K M+K M K Razem 100,0 48,8 51,2 45,8 21,9 23,9 54,2 26,9 27,3 Dzieci 0-2 lata 2,7 1,4 1,3 1,1 0,6 0,5 1,6 0,8 0,8 Dzieci 0-14 l 17,8 9,1 8,7 7,2 3,7 3,5 10,6 5,4 5,2 Młodz l 8,5 4,3 4,2 4,0 2,0 2,0 4,5 2,3 2,2 Dorośli > 14 l 82,2 39,7 42,5 38,6 18,2 20,4 43,6 21,5 22,1 Wiek 22,7 11,6 11,1 9,4 4,8 4,6 13,3 6,8 6,5 przedprodukcyjny Wiek produkcyjny 60,6 31,7 28,9 29,6 14,9 14,7 31,0 16,8 14,2 Wiek 16,7 5,5 11,2 6,8 2,2 4,6 9,9 3,3 6,6 poprodukcyjny Wiek rozrodczy 24,9 x 24,9 12,4 X 12,4 12,5 X 12,5 Analizując strukturę wieku ludności obserwujemy niski udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w porównaniu do wieku produkcyjnego. Na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym przypada 266,5 osób w wieku produkcyjnym i 73,6 osób w wieku poprodukcyjnym. Tabela 4. Struktura wieku ludności zamieszkałej w Województwie Świętokrzyskim - stan na dzień r. i r. Grupy Ogółem M+K Miasto M+K Wieś M+K Razem ,0 100,0 45,9 45,8 54,1 54,2 Dzieci 0-2 lata 2,8 2,7 1,1 1,1 1,7 1,6 Dzieci 0-14 l 18,2 17,8 7,4 7,2 10,8 10,6 Młodz l 8,6 8,5 4,1 4,0 4,5 4,5 Dorośli > 14 l 81,8 82,2 38,5 38,6 43,3 43,6 Wiek 23,2 22,7 9,8 9,4 13,4 13,3 przedprodukcyjny Wiek 60,4 60,6 29,5 29,6 30,9 31,0 produkcyjny Wiek 16,4 16,7 6,6 6,8 9,8 9,9 poprodukcyjny Wiek rozrodczy 25,2 24,9 12,6 12,4 12,6 12,5 Porównując wskaźniki dotyczące struktury wieku mieszkańców województwa w latach obserwujemy postępujący proces starzenia się ludności naszego regionu. 6

7 1.3. Przyrost naturalny i saldo migracji Tabela 5. Przyrost naturalny w Województwie Świętokrzyskim - stan na dzień r. i r (wskaźniki na 1000 mieszkańców). Wyszczególnienie Przyrost naturalny Saldo migracji Ogółem -0,82-1,31-1,80 1,89 Miasto -0,34-0,84-2,84-4,48 Wieś -1,22-1,71-0,92 0,28 Mężczyźni -1,14-1,95-1,64-1,65 Miasto -0,63-1,25-3,15-4,66 Wieś -1,56 2,52-0,42 0,78 Kobiety -0,52-0,70-1,99-2,13 Miasto -0,08-0,46-2,60-4,31 Wieś -0,91-0,91-1,45-0,22 Przyrost naturalny w Województwie Świętokrzyskim na przestrzeni minionych lat obniża się i jest ujemny. Dane liczbowe opisujące saldo migracji wskazują na sukcesywny odpływ ludności z terenu województwa, przy czym ogólnie jest on zdecydowanie większy z obszarów miejskich. Dodatnie wartości występują w roku 2002 na wsi, w grupie mężczyzn. Źródło informacji -Tabele 1-5: Dane demograficzne uzyskane z urzędu Statystycznego w Kielcach II. ZARYS PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM Źródło poznania sytuacji społecznej mieszkańców Województwa Świętokrzyskiego mogą stanowić sektorowe materiały sprawozdawcze MP i PS 03 z instytucji pomocy społecznej. Należy jednak zaznaczyć, że ośrodki pomocy społecznej zajmują się tylko tymi jednostkami i grupami społecznymi, które nie potrafią samodzielnie pokonywać sytuacji trudnych. Ponadto wiele osób i rodzin dysfunkcjonalnych korzysta z usług oferowanych przez organizacje pozarządowe, uciekając w ten sposób i niejednokrotnie ze statystyki instytucji sformalizowanych w strukturach administracji publicznej. Stąd można przyjąć hipotezę, że prezentowane poniżej dane liczbowe ilustrują wyodrębnione problemy na poziomie minimum wiedzy i z dużą granicą błędu, jeżeli chodzi o rzetelność w odniesieniu do rzeczywistości. 7

8 Tabela 6. Kategorie problemowe klientów ośrodków pomocy społecznej w latach Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej Wyszczególnienie Ubóstwo Sieroctwo Bezdomność Potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała choroba Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego ogółem Bezradność w rodzinach Brak niepełnych danych Bezradność w rodzinach Brak wielodzietnych danych Alkoholizm Narkomania Trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego Klęska żywiołowa lub ekologiczna Źródło informacji: Świętokrzyski Urząd Wojewódzki w Kielcach Wydział Polityki Społecznej W ciągu kolejnych 5 lat utrzymują się te same tendencje. Na czołową pozycję wysuwa się problem ubóstwa i bezrobocia. Należy domniemywać, że te dwie kategorie mogą być ze sobą spójne. W sytuacji wzrostu stopy bezrobocia w kolejnych latach grupa osób bezrobotnych przy braku wystarczających środków może systematycznie przesuwać się do tej pierwszej kategorii. W wywiadach środowiskowych zidentyfikowane zostają również problemy uzależnień. Jest też problem narkomanii. I chociaż dotyczy on nielicznej grupy osób to zdecydowanie może stanowić sygnał o zagrożeniu tym zjawiskiem na większą skalę, a także przywołać aktywność społeczną do działań profilaktycznych. Niemal podwójnie w czasie rośnie zjawisko bezdomności, od którego narkomania w swych uwarunkowaniach nie jest odosobniona. Potrzebę profilaktyki uzasadniają wskaźniki w tych kategoriach problemowych, które szacują nam grupy ryzyka społecznego, tj.: bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, sieroctwo, bezdomność oraz trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego. Konfrontując obraz sytuacji w wybranych kategoriach problemowych w innych źródłach poznania postrzegamy, że interwencja pomocy społecznej ujawnia niektóre problemy w sposób wręcz śladowy. 8

9 Tabela 7. Stopa bezrobocia w Województwie Świętokrzyskim w latach w układzie powiatów L.p. Powiaty Stopa bezrobocia Polska 13,1 15,1 17,4 18,1 18,0 Województwo 15,0 16,5 18,3 18,5 18,1 1. Kielce grodzki 14,3 15,9 15,0 15,9 15,6 2. Kielce ziemski 21,1 21,6 21,1 3. Busko-zdrój 8,5 9,7 10,3 9,8 9,4 4. Jędrzejów 11,4 12,6 14,3 14,6 13,6 5. Kazimierza Wielka 7,2 8,1 9,1 9,5 9,7 6. Końskie 21,2 23,8 25,7 25,7 25,2 7. Opatów 12,7 13,4 14,4 14,5 14,7 8. Ostrowiec Świętokrzyski 18,6 21,6 25,8 27,0 26,7 9. Pińczów 9,7 10,9 12,3 11,5 11,9 10. Sandomierz 12,9 13,7 14,4 14,2 14,0 11. Skarżysko- Kamienna 19,5 22,9 26,8 28,1 28,6 12. Starachowice 23,6 24,9 25,9 25,6 23,3 13. Staszów 14,3 15,2 16,2 15,3 13,7 14. Włoszczowa 16,3 17,4 19,4 19,6 19,2 Źródło informacji: Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach Zjawisko bezrobocia w Województwie Świętokrzyskim systematycznie postępuje. Powiaty o najwyższej stopie bezrobocia to: Skarżysko-Kamienna, Ostrowiec Świętokrzyski, Końskie, Starachowice, Kielce Ziemski. W swojej istocie pociąga ono za sobą szereg problemów wtórnych, wśród których niewątpliwie mogą narastać też problemy narkotykowe zarówno od strony podaży jak i popytu. III. DIAGNOZA ZJAWISKA Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomani definiuje wybrane problemy narkotykowe i narkomanii w sposób następujący: Narkomania stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich; Uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych zespół zjawisk psychicznych lub fizycznych wynikających z działania tych środków lub substancji na organizm ludzki; Osoba zagrożona uzależnieniem osoba, u której zespół zjawisk psychicznych i oddziaływań środowiskowych stwarza wysokie prawdopodobieństwo powstania zależności od środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo osoba sporadycznie używająca środki odurzające lub substancje psychotropowe albo środki zastępcze; Osoba uzależniona osoba, która w wyniku nadużywania środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych albo używania ich w celach niemedycznych, znajduje się w stanie uzależnienia od tych środków lub substancji; Używanie wprowadzanie do organizmu człowieka środka odurzającego, substancji psychotropowej lub środka zastępczego, niezależnie od drogi podania. 9

10 1. UŻYWANIE NARKOTYKÓW PRZEZ MŁODZIEŻ SZKOLNĄ 1.1. Badania ankietowe przeprowadzone w ramach badawczej działalności naukowej przez Zakład Profilaktyki i Resocjalizacji Wydziału Pedagogiki Akademii Świętokrzyskiej, przy współpracy Kuratorium Oświaty w Kielcach, Komendy Wojewódzkiej Policji w Kielcach i administracji miejskiej w województwie. Badaniami objęto młodzież szkolną w wieku lat z gimnazjów i różnych szkół średnich. Wykonane zostały przy użyciu zmodyfikowanego kwestionariusza Europejskiego Programu Badań Ankietowych nad Używaniem Alkoholu i Narkotyków (ESPAD). Pracą zespołu badawczego kierował ks. Prof. dr hab. Jan Śledzianowski. Czas przeprowadzonych badań to koniec roku 2000 i początek roku Wyniki badań przeprowadzonych w roku 2000 Tabela 8. Charakterystyka badanej populacji Dobór próby Teren przeprowadzonych badań reprezentatywnej Kielce Busko-Zdrój Pińczów Liczba osób przebadanych ogółem Mężczyźni Kobiety Liczba osób przebadanych w klasach I Dwie klasy Liczba osób przebadanych w klasach III Trzy klasy Badania przeprowadzono wśród młodzieży szkolnej pierwszych i trzecich klas szkół średnich tj. z liceum ogólnokształcącego, technikum i zasadniczej szkoły zawodowej: w Kielcach, Busku-Zdroju i Pińczowie. Próba badawcza liczyła 20% zbiorowości generalnej miała charakter losowowarstwowy. Łącznie liczyła osób, w tym chłopców i dziewcząt. Mimo że badania są reprezentatywne dla młodzieży Kielc, Buska- Zdroju i Pińczowa to wyniki z tych dwu ostatnich miast mogą stanowić materiał wskazujący na podobne rozmiary zjawiska w takich miastach jak: Końskie, Włoszczowa, Jędrzejów, Staszów, Opatów i Sandomierz. Pozostałe miasta, znacznie bardziej uprzemysłowione i o większej liczbie ludności: Ostrowiec Świętokrzyski, Skarżysko-Kamienna i Starachowice, niewątpliwie mogą wykazywać zagrożenie zbliżone do Kielc, a wyższe niż w pozostałych miastach województwa. Tabela 9. Szacunek liczby młodzieży w wieku lat stanowiącej grupę podwyższonego ryzyka uzależnieniem od alkoholu i narkotyków w Kielcach Młodzież zagrożona Młodzież zagrożona uzależnieniem od narkotyków uzależnieniem od alkoholu Od marihuany Innymi środkami i haszyszu Powyższe dane sugerują, że w Kielcach programami profilaktycznymi drugiego stopnia w zakresie ochrony przed narkotykami powinno być objętych 1410 uczniów. Oznacza to również konieczność budowy programów profilaktycznych trzeciego stopnia dla tych, wobec których stosowane przedsięwzięcia mogą okazać się bezskuteczne. W toku badań stawiano pytanie dotyczące dotychczasowych doświadczeń w używaniu narkotyków: eksperymentalnych w odniesieniu do informacji czy takie sytuacje miały miejsce w życiu badanych; 10

11 okazjonalnych wyjaśniają je odpowiedzi na pytanie czy młodzież stosowała te środki w ciągu 12 miesięcy przed badaniem i w ciągu 30 dni przed badaniem. Tabela 10. Odsetki osób badanych używających marihuanę lub haszysz wśród młodzieży szkół średnich z Kielc Grupy badanych Używanie marihuany lub haszyszu odsetki badanych W życiu W ciągu 12 miesięcy W ciągu 30 dni Pierwsze klasy 830 osób 15,1 12,3 7,4 Trzecie klasy -648 osób 22,4 17,2 8,6 Eksperymentalne i okazjonalne używanie marihuany i haszyszu przez młodzież szkolną jest zjawiskiem stałym, co może prognozować rozwój zjawiska uzależnienia u części tych osób w perspektywie czasu. W badaniach podjęto próbę ustalenia, które ze środków psychoaktywnych są najbardziej powszechne. Tabela 11. Odsetki osób badanych używających poszczególne substancje psychoaktywne Rodzaj substancji Grupy badanych psychoaktywnych Kielce osób Busko-Zdrój- 385 osób Pińczów-162 osoby Pierwsze Trzecie Pierwsze Trzecie Pierwsze i trzecie klasy klasy klasy klasy klasy Konopie 17,3 23,6 5,0 Amfetamina 10,3 14 LSD 5 4,9 Ecstasy 5 5,2 Heroina 3,1 2,3 Kokaina 3,5 2,7 Wąchanie substancji 6,5 3,57 chemicznych Marihuana i haszysz 4,7 4,17 11,0 Heroina do palenia 2,8 2,98 Leki uspakajające 2,3 15,48 16,0 Alkohol razem z tabletkami 12 Na pytanie, czy osoba badana chciałaby spróbować jakiegoś narkotyku lub leku, taką chęć wyra-ziło 26% ankietowanych. Substancje, z, którymi młodzież najczęściej eksperymentuje to konopie, amfetamina, marihuana, haszysz, heroina. Ponad jedna czwarta młodzieży w Pińczowie zainteresowana jest eksperymentowaniem ze środkami psychoaktywnymi. Na rozwój uzależnienia niewątpliwie ma wpływ dostęp do środków psychoaktywnych. Stąd w sondażu uwzględniono pytanie o miejsca, w których istnieje możliwość nabycia przez młodzież substancji nielegalnych. 11

12 Tabela 12. Dostępność środków psychoaktywnych z informacji osób przebadanych Miejsca gdzie można łatwo kupić marihuanę lub haszysz Odsetki odpowiedzi uzyskanych w grupie osób badanych na terenie Kielc (1478 osób) Dyskoteka, bar 25 Ulica, park 24 Mieszkanie dealera 20 Szkoła 23 Inne miejsca 8 Braliśmy w grupie przyjaciół 10,5 Dostałem od kolegi lub koleżanki 6,4 Wziąłem z domu 3,7 Dostałem od rodzica 2,4 Kupiłem 3,6 Kupiłem od kogoś obcego 0,8 Podstawowe drogi zdobywania środków psychoaktywnych wśród młodzieży kieleckiej to przede wszystkim dyskoteka, bar, ulica, park, mieszkanie dealera, a także koledzy i znajomi. Wśród miejsc gdzie można łatwo nabyć narkotyki wymienia się szkołę. Zaskakującym jest nie tyle sam fakt, ile wysoki odsetek odpowiedzi w tym przypadku. W badaniach prowadzonych w Pińczowie postawiono pytanie odnośnie otrzymywanych propozycji używania narkotyków. Najczęściej w odpowiedziach pojawiała się informacja o marihuanie i haszyszu, które w ciągu ostatnich 12 miesięcy proponowano młodzieży stanowiącej 10% badanych osób. Na terenie Buska-Zdroju ocena dostępności uzależniona była od popularności środka. Najwyżej oceniana była dostępność do substancji wziewnych, leków nasennych i uspakajających, marihuany i haszyszu. Dość wysoko oceniana była dostępność do heroiny. Zachowania młodzieży determinowane są przez ukształtowane w procesie wychowania postawy. Tabela 13. Oceny młodzieży szkolnej w Busku-Zdroju używania substancji psychoaktywnych Postawy odsetek badanych Rodzaj substancji Zażywanie Eksperymentowanie psychoaktywnej Negatywne oceny Zachowania ryzykowne Amfetamina 56,36 Substancje wziewne 72,0-82,0 Leki nasenne 72,0-82,0 Marihuana i haszysz 72,0-82,0 62,1 Kokaina 60,3 Ecstasy 54,1 LSD 53,6 Zażywanie i eksperymentowanie narkotyków badana młodzież w Busku Zdroju w zdecydowanej większości ocenia negatywnie i postrzega tego rodzaju zachowania jako ryzykowne. Nie bez znaczenia jest jednak nie mała liczba odpowiedzi, w których używanie środków psychoaktywnych nie jest potępiane. Zachowania eksperymentalne, incydentalne i okazjonalne mogą zostać przyswojone przez młodzież jako stałe nawyki występujące z określoną częstotliwością, co w perspektywie czasu spowoduje uzależnienie fizyczne, psychiczne i społeczne. W badaniach zidentyfikowano wiek inicjacji narkotykowej. Wyniki badań w tym zakresie ( osób) opracowane zostały przez pracowników Wydziału Łączności i Informatyki Komendy Wojewódzkiej Policji w Kielcach. 12

13 Tabela 13. Gradacja substancji inicjacyjnych Rodzaj substancji Odsetki odpowiedzi Marihuana lub haszysz 13,1 Leki uspokajające 10,2 Nie wiem co to było 2,0 Amfetamina 1,3 Grzyby 0,9 Heroina 0,6 Kompot oraz LSD 0,4 Inne 0,5 Kontakt ze środkami odurzającymi z różną częstotliwością ujawniło 29,55 badanych, co w kontekście wyników badań w tym zakresie z roku 1997 oznacza znaczącą progresję. W roku 1997 do takich zachowań przyznało się 11% uczniów szkół zawodowych i 7% uczniów liceów ogólnokształcących. Najbardziej powszechne środki w eksperymentowaniu to marihuana i haszysz oraz leki uspokajające. Przyjmuje się, że wiek inicjacji narkotykowej mieści się w przedziale 6-18 lat. Wyniki badań informują, iż odsetek osób poniżej 11 r. ż. jest marginalny. Tabela 14. Średni wiek inicjacji w kontekście rodzaju przyjętej substancji psychoaktywnej Rodzaj substancji Leki uspokajające lub nasenne LSD lub halucynogeny Crack Środki wziewne Kokaina Ecstasy, heroina, grzyby Marihuana, alkohol z tabletkami Amfetamina Sterydy anaboliczne Średni wiek 11,2 lat 12,8 lat 13,5 lat 14,1 lat 14,2 lat 15,1 lat 15,1 lat 15,2 lat 15,5 lat Najniższa granica wieku inicjacji narkotykowej wynosi 11 lat, odsetek osób poniżej tego wieku był marginalny. Tabela 15. Rozkład odsetek procentowych wieku inicjacji narkotykowej w kontekście przyjmowanej substancji Rodzaj substancji Wiek lat lat Leki uspokajające 66,5 80,2 LSD lub halucynogeny 56,3 87,5 Środki wziewne 76,4 73,0 Marihuana lub haszysz 54,4 91,3 Amfetamina 46,9 87,7 Grzyby 51,0 84,3 Alkohol z tabletkami 61,9 88,5 W kategorii wiekowej lat odsetki osób, które rozpoczęły przyjmowanie narkotyków wahają się od 46,9% dla amfetaminy do 76,4% dla środków wziewnych, natomiast w kategorii wieku lat od 73,0 % dla środków wziewnych do 91,3 % dla marihuany i haszyszu. 13

14 Przeprowadzone badania wskazują na obniżanie się granicy wieku osób przejawiających zachowania wskazujące na problemy uzależnień. Dominujący wiek inicjacji narkotykowej to okres między 14 a 17 r.ż. Tabela 16. Średnia arytmetyczna wieku inicjacji narkotykowej w określonych zbiorowościach Grupy badanych Średnia arytmetyczna wieku inicjacji narkotykowej Badani uczniowie ankietą ESPAD 14,3 lat Nieletni niedostosowani społecznie i przestępcy (podopieczni zakładu karnego) 11,1 lat Uczniowie aktywni społecznie osiągający wysokie wyniki w nauce, przystosowani 16,8 lat społecznie Dane w powyższej tabeli potwierdzają, że nie można kwestionować tezy, iż rozwój uzależnień uwarunkowany jest środowiskiem wychowawczym Wyniki badań przeprowadzonych w roku 2001 Tabela 17. Charakterystyka badanej populacji Liczba osób przebadanych ogółem Mężczyźni Kobiety Terenem badań były gimnazja i różne szkoły średnie w następujących miejscowościach: Busko-Zdrój, Chęciny, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Kielce, Końskie, Łączna Zalezianka, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Pacanów, Pińczów, Sandomierz, Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Suchedniów i Włoszczowa. Należy dodać, iż 34,58% respondentów tj dziewcząt (35,87%) oraz 994 chłopców (33,32%), razem osób nie było mieszkańcami wyżej wymienionych miejscowości. Dojeżdżali do szkół lub korzystali ze stancji bądź internatu, a w rzeczywistości byli stałymi mieszkańcami innych miejscowości małych miasteczek i wsi położonych na obszarze Województwa Świętokrzyskiego. Pozostali uczniowie tj osób (65,42%) to stali mieszkańcy wskazanych wyżej miejscowości. Najwięcej uczniów przebadano w szkołach stolicy regionu, tj. w Kielcach, bo aż osób (57,09%). Biorąc pod uwagę fakt, iż obok młodzieży miejscowej, do licznych specjalistycznych szkół kieleckich uczęszcza młodzież niemal z całego województwa, możemy przyjąć, że dobór grupy badanych uczniów szkół ponadpodstawowych był reprezentatywny dla całego Województwa Świętokrzyskiego. Tabela 18. Pierwsze kontakty z narkotykiem Nazwa środka Dziewczęta Chłopcy Razem Liczby % Liczby % Liczby % Nie próbowałem , , ,78 Leki uspokajające lub nasenne , , ,92 Marihuana lub haszysz 264 9, , ,26 LSD 16 0, , ,68 Amfetamina 33 1, , ,78 Crack ,12 4 0,07 Kokaina 5 0,18 7 0, ,20 14

15 Relevin Heroina 2 0,06 9 0, ,19 Ecstasy 9 0, , ,46 Grzyby 38 1, , ,05 Kompot 4 0,12 4 0,12 8 0,14 Nie wiem, co to było 34 1, , ,44 Brak odpowiedzi 43 1, , ,03 Razem , , ,00 Z badań wynika, że 34,22% uczącej się młodzieży z naszego województwa inicjowało różne środki psychotropowe i toksyczne dostępne na rynku narkotykowym. Wskaźniki te są wyższe w grupie chłopców. Ci, którzy jeszcze nie sięgnęli po te środki stanowią 65,78% ogółu. Najpopularniejsze środki, z którymi młodzież eksperymentowała to leki nasenne i uspokajające oraz marihuana i haszysz. Tabela 19. Motywy inicjacji narkotykowej Powody zażywania środków Dziewczęta Chłopcy Razem Liczby % Liczby % Liczby % Nigdy nie używałem , , ,94 Chciałem czuć się na haju 75 2, , ,95 Nie chciałem odstawać od grupy 32 1, , ,83 Nie miałem nic do roboty 18 0, , ,58 Byłem ciekawy , , ,21 Chciałem zapomnieć o problemach 139 4, , ,54 Z innych powodów 171 5, , ,76 Nie pamiętam powodów 92 3, , ,12 Brak odpowiedzi 30 1, , ,07 Razem , , ,00 Głównymi motywami brania narkotyków jest ciekawość i lekkomyślność młodzieńczego wieku, przeżywanie poważnych problemów, które niesie ze sobą wiek dojrzewania, kryzys więzi z rodziną i uleganie wpływom grup rówieśniczych, doświadczenie wewnętrznej pustki. Różnice statystyczne w kwestii nie używania środków narkotykowych i pierwszej próby, które dostrzega się porównując dane statystyczne w tabelach 18 i 19 mogą wynikać z faktu, iż młodzież nie zawsze traktuje jako środki narkotykowe leki uspokajające i nasenne. Tabela 20. Źródła zaopatrywania się w środki odurzające Źródła Dziewczęta Chłopcy Razem Liczby % Liczby % Liczby % Nie używałem narkotyków , , ,66 Dostałem od starszego 24 0, , ,44 rodzeństwa Dostałem od starszego kolegi, 113 3, , ,19 koleżanki Dostałem od kolegi, koleżanki 55 1, , ,19 w moim wieku Dostałem od kogoś ze słyszenia ale nie znałem osobiście 5 0, , ,55 15

16 Dostałem od obcej osoby 3 0, , ,24 Braliśmy to wspólnie w grupie 142 4, , ,46 przyjaciół Kupiłem od kolegi 40 1, , ,92 Kupiłem od kogoś ze słyszenia, 20 0, , ,27 ale nie osobiście Kupiłem od obcej osoby 18 0, , ,77 Dostałem od jednego 116 3, , ,53 z rodziców Wziąłem z domu bez 168 5, , ,38 pozwolenia rodziców Żadne z powyższych 75 2, , ,87 Brak odpowiedzi 34 1, ,53 Razem , ,00 Największym zagrożeniem w szerzeniu narkomanii wśród ankietowanych były grupy rówieśnicze, koleżeńskie, przyjacielskie. Na drugim miejscu, jeśli chodzi o lekomanię są rodzice, bez konsultacji z lekarzem serwują dzieciom środki nasenne i pobudzające, lub dzieci same je biorą. Jest negatywny wpływ starszego rodzeństwa, wciągający w narkotyki. Łącznię negatywne działania w rodzinie dotyczą 7,35% ogółu badanych. Wpływ osób nieznanych był najsłabszy, gdyż dotyczył 2,83% populacji. Tabela 21. Miejsca łatwego dostępu do marihuany lub haszyszu Miejsca Dziewczęta Chłopcy Razem Liczby % Liczby % Liczby % Szkoła , , ,98 Znajomi i koledzy , , ,97 Pub, bar, melina 253 8, , ,51 Dyskoteka , , ,90 Prywatka 20 0,69 2 0, ,37 Kino 2 0,07 2 0,08 4 0,07 Miasto, ulica 191 6, , ,46 Osiedle 150 5, , ,96 Podwórko 73 2, , ,34 Park 93 3, , ,68 Dworzec, przystanek 134 4, , ,93 Pewien sklep 4 0,14 2 0,08 6 0,10 Bazar 4 0, , ,32 Dealer 47 1, , ,07 Nie powie 8 0, , ,32 Nie wiem , , ,76 Razem , , ,00 Tak jak w wynikach badań prowadzonych w roku 2000, na pierwszym planie wymienia się szkołę. Na drugim miejscu są znajomi i koledzy, których można kojarzyć również ze środowiskiem szkolnym. Na drugim miejscu należy wymienić miejsca rozrywki i zabawy. Następna kategoria miejsc związana jest z zamieszkaniem badanych miasto, ulica. Zagrożenie jest również w miejscach usługowych dworzec, przystanek. W odpowiedziach nie pomija się także dealera. 16

17 Znaczącą grupę 1166 stanowią osoby, które udzielają odpowiedzi nie wiem. Zapewne w tej grupie są tacy, którzy nie chcą wskazać na miejsce stwarzające możliwości nabycia narkotyku. W badaniach postawiono pytanie, w jakiej mierze młodzież z Województwa Świętokrzyskiego zetknęła się z poszczególnymi narkotykami, które zostały wymienione w ankiecie ESPAD. Tabela 22. Próby narkotyków i innych substancji psychoaktywnych Nazwa środka Dziewczęta Chłopcy Razem Liczby % Liczby % Liczby % Amfetamina 109 3, , ,81 Crack 21 0, , ,79 Ekstaza 38 1, , ,71 Grzyby 123 4, , ,10 Heroina 39 1, , ,93 Kokaina 23 0, , ,00 LSD 63 2, , ,69 Marihuana haszysz , , ,92 Relevin 9 0, , ,32 Środki wziewne 120 4, , ,32 Leki uspokajające , , ,41 Sterydy anaboliczne 12 0, , ,08 Na obszarze Województwa Świętokrzyskiego występują wszystkie rodzaje narkotyków i substancji psychoaktywnych, stwarzające zagrożenie na forum europejskim. Pozycja Relevin w odpowiedziach, mogła być utożsamiana ze środkiem uspokajającym i nasennym Relanium. Źródło informacji: Materiały pokonferencyjne Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież, Kielce 2001 r., Opracowanie: Akademia Świętokrzyska, Kuratorium Oświaty, Komenda Wojewódzka Policji w Kielcach. 17

18 1.2. Badania ankietowe przeprowadzone wśród młodzieży szkolnej Starachowic w 2003 r. Badania przeprowadzone zostały przez Pana J. Sierosławskiego reprezentującego Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii przy Krajowym Biurze Ds. Przeciwdziałania Narkomanii. W metodologii badań zastosowano standardowy kwestionariusz Europejskiego Programu Badań nad Używaniem Alkoholu i Narkotyków (ESPAD). Poniżej prezentowany jest opis sytuacji sporządzony na podstawie Opracowania Pana J. Sierosławskiego Wyniki badania ankietowego wśród młodzieży szkolnej Starachowic 2003 na tle wyników z lat 1998 i Tabela 23. Charakterystyka badanej populacji Dobór próby Teren przeprowadzonych badań reprezentatywnej Liczba osób przebadanych ogółem lat lat Dane z rozkładami odpowiedzi na pytanie o używanie poszczególnych środków kiedykolwiek w życiu, w czasie ostatnich 12 miesięcy, w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, które stanowią podstawę do interpretacji na temat doświadczeń młodzieży z narkotykami zawarto w tabelach Tabela 24. Odsetki uczniów, którzy używali przetworów konopi Wyszczególnienie lat lat lat lat lat lat W życiu 14,3 20,3 20,2 27,8 24,1 36,1 W ciągu 12 miesięcy 9,7 16,0 12,9 19,5 19,0 26,6 W ciągu 30 dni 4,9 4,9 5,8 5,3 11,5 13,0 Wszystkie wskaźniki odnośnie używania przetworów konopi wśród młodzieży starachowickiej, na przestrzeni r. osiągają większe wartości. Tabela 25. Odsetki uczniów, którzy używali leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza Wyszczególnienie lat lat lat lat lat lat W życiu 27,9 28,2 22,3 22,4 21,5 25,6 W ciągu 12 miesięcy 14,6 15,6 13,9 11,9 11,3 14,0 W ciągu 30 dni 7,8 5,8 6,2 4,2 6,3 6,5 Nieznacznie spada odsetek odpowiedzi dotyczących eksperymentowania i okazjonalnego używania leków uspokajających i nasennych. 18

19 Tabela 26. Odsetki uczniów, którzy używali amfetaminy Wyszczególnienie lat lat lat lat lat lat W życiu 2,9 4,1 6,2 8,4 7,3 10,0 W ciągu 12 miesięcy 2,2 3,8 4,2 4,6 5,3 6,8 W ciągu 30 dni 0,5 0,9 3,0 1,8 3,2 3,3 Notuje się większy odsetek odpowiedzi dotyczących używania amfetaminy. Następuje dużo ponad dwukrotny wzrost rozpowszechnienia eksperymentowania i okazjonalnego używania amfetaminy wśród latków w roku 2003 w stosunku do roku Tabela 27. Odsetki uczniów, którzy używali substancji wziewnych Wyszczególnienie lat lat lat lat lat lat W życiu 10,5 9,8 12,5 8,1 7,5 5,3 W ciągu 12 miesięcy 4,8 4,4 4,2 2,4 4,0 2,0 W ciągu 30 dni 1,9 1,2 2,3 1,5 3,4 0,9 Używanie substancji wziewnych nieznacznie obniża się w okresie Eksperymentowanie z narkotykami jest zróżnicowane ze względu na cechy demograficzne. Próby używania narkotyków częściej deklaruje młodzież w wieku lat. Rozpowszechnienie używania poszczególnych substancji ilustruje tabela poniżej. Tabela 28. Odsetki uczniów, którzy używali poszczególnych środków psychoaktywnych, chociaż raz w życiu Rodzaj środka lat lat lat lat lat lat Leki uspokajające lub 27,9 28,2 22,3 22,4 21,5 25,6 nasenne Konopie 14,3 20,3 20,2 27,8 24,1 36,1 Wziewne 10,5 9,8 12,5 8,1 7,5 5,3 Amfetamina 2,9 4,1 6,2 8,4 7,3 10,0 LSD lub inne 3,6 2,7 1,9 2,4 1,6 1,3 halucynogeny Crack 1,7 0,5 1,4 1,5 1,4 1,3 Kokaina 1,7 0,9 2,1 1,3 1,4 1,2 Heroina 1,9 0,2 3,0 1,5 2,0 1,6 Ecstasy 2,2 1,8 3,5 2,2 1,2 4,6 Sterydy anaboliczne 3,8 2,1 5,6 4,0 1,0 1,0 Kompot 3,6 0,7 2,5 1,1 2,4 0,9 Wśród substancji nielegalnych najbardziej popularne wśród młodzieży są leki uspokajające i nasenne, tuż za nimi wymienia się konopie, substancje wziewne i amfetaminę. 19

20 Tabela 29. Rozpowszechnienie picia wódki i palenia konopi wśród uczniów w wieku lat w czasie ostatnich dni przed badaniem. Wyszczególnienie Wódka 36,6 32,3 34,5 Konopie 4,9 5,8 11,5 Spożywanie alkoholu utrzymuje się jakby w ciągu ostatnich trzech lat na tym samym poziomie natomiast zażywanie konopi nasila się na przestrzeni czasu. Poniżej prezentowane są wypowiedzi młodzieży starachowickiej, które wyrażają jej postawy w odniesieniu do używania różnych substancji psychoaktywnych. Tabela 30. Ocena używania substancji psychoaktywnych przez młodzież w wieku lat Postawy Piwo Marihuana Bardzo niewłaściwe 5,1 6,2 9,1 65,8 58,9 51,8 Niewłaściwe 14,0 12,5 15,2 16,6 18,3 20,9 Raczej niewłaściwe 19,3 25,6 30,2 12,5 13,4 15,2 To nic złego 61,6 55,7 45,5 5,1 9,3 12,0 Używanie marihuany w opinii osób badanych w zdecydowanej większości nie jest akceptowane. Jednak zwraca uwagę fakt, iż w okresie ponad dwukrotnie wzrasta liczba odpowiedzi to nic złego i co należy uznać jako sygnał do konieczności kontynuowania działań edukacyjnych i informacyjnych wśród młodzieży szkolnej. Tabela 31. Ocena używania substancji psychoaktywnych w 2003 r. przez młodzież w wieku lat. Postawy Piwo Wino Wódka Marihuana Kompot Bardzo niewłaściwe 9,1 18,7 27,6 51,8 65,9 Niewłaściwe 15,2 27,8 26,2 20,9 18,5 Raczej niewłaściwe 30,2 31, ,2 10,4 To nic złego 45,5 21,7 19,3 12,0 5,3 Rozpatrując postawy młodzieży wobec środków psychoaktywnych przy różnicowaniu ich na legalne i nielegalne, młodzież wykazuje większą tolerancyjność dla napojów alkoholowych niż dla narkotyków. Poziom dostępności w badaniach prowadzonych na terenie miasta Starachowice określony został przy pomocy następujących wskaźników: oceny badanych w czterostopniowej skali na pytanie jak trudno jest zdobyć narkotyk ekspozycja badanych na propozycje kupna, otrzymania lub użycia narkotyku. Pierwszy wskaźnik dotyczy zdobycia środka przy aktywności badanego, natomiast drugi dotyczy narażenia na ekspansję nielegalnego rynku. 20

21 Tabela 32. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych odsetki uczniów w wieku lat Wódka Konopie Amfetamina Łatwe 63,6 65,3 68,7 19,2 30,9 40,8 13,9 22,0 26,1 Trudne 18,6 19,2 19,2 21,4 20,6 22,6 19,0 23,3 26,2 Nie możliwe 4,0 31,5 22,8 15,8 35,4 24,3 20,0 Nie wiem 10,1 8,5 8,1 27,9 25,7 20,8 31,8 30,3 27,7 Narkotyki są na dużo niższym poziomie dostępności niż alkohol. Odsetek odpowiedzi Łatwe w przypadku konopi i amfetaminy rośnie podwójnie w roku 2003 w stosunku do roku Tabela 33. Propozycje substancji w czasie 12 miesięcy przed badaniem odsetki uczniów Rodzaj środka lat lat lat lat lat lat Piwo Wino Wódka Bimber Leki uspokajające Konopie Amfetamina Kokaina Kompot Najczęściej młodzież nakłania się do spożycia alkoholu. Zwraca uwagę fakt, że kolejne odpowiedzi informują, iż narkotyki można nabyć coraz to łatwiej. Dominujące są leki uspokajające, konopie i amfetamina. 21

22 Wnioski: 1) Identyfikacja problemów społecznych Województwa Świętokrzyskiego wskazuje na korzystny klimat do rozwoju zjawisk patologii społecznej; 2) Diagnoza problemów narkotykowych potwierdza, że narkotyki są obecne w życiu młodzieży ; 3) Wiek inicjacji narkotykowej to wiek szkolny; 4) Dużym zagrożeniem są grupy rówieśnicze, w których akceptuje się używanie środków psychoaktywnych; 5) Motywy brania narkotyków wskazują niejednokrotnie na brak wsparcia w rozwiązywaniu problemów wieku młodzieńczego oraz związane są z ciekawością doznań i przeżyć jak również lekkomyślnością; 6) Ponad 30% młodzieży szkolnej ujawnia zainteresowanie używaniem narkotyków, większość stanowi populacja płci męskiej, rozpowszechnienie używania narkotyków nasilone jest bardziej w grupie wiekowej lat; 7) Badania przeprowadzone w Starachowicach ujawniają wzrost dynamiki rozpowszechnienia eksperymentalnego i okazjonalnego używania narkotyków; 8) Postawy młodzieży odnośnie używania środków psychoaktywnych mogą prognozować rozwój zjawiska uzależnienia od substancji psychoaktywnych po roku 2003, jeżeli nie będą nasilane działania edukacyjne w grupach zwiększonego ryzyka społecznego; 9) Na terenie Województwa Świętokrzyskiego dostępne są wszystkie narkotyki charakterystyczne dla rynku europejskiego; 10) Spośród substancji nielegalnych największą popularnością cieszą się konopie, marihuana i haszysz, oraz amfetamina, LSD i ecstasy są znacznie mniej popularne, problemem pozostają leki uspakajające i nasenne; 11) Badana młodzież ocenia, iż narkotyki z każdym rokiem są coraz to łatwiejsze do nabycia; 12) Miejsca, które stanowią zagrożenie w rozwoju problemów narkotykowych wiążą się z dużym skupiskiem i przepływem osób duży odsetek odpowiedzi dotyczy szkoły, wymienia się również miejsca relaksu i rozrywki dla młodzieży; 22

23 IV. OPIS I OCENA POSIADANYCH ZASOBÓW I PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ W WOJEWÓDZTWIE. 1. OGRANICZANIE POPYTU 1.1. PROFILAKTYKA W każdym środowisku społecznym funkcjonuje mniej czy bardziej rozwinięty system wsparcia społecznego, w ramach, którego różne instytucje inicjują i organizują działania profilaktyczne. Przez profilaktykę należy rozumieć wszelkie działania uprzedzające powstanie zjawisk postrzeganych w kontekście szeroko rozumianej patologii społecznej. Jest to działanie ukierunkowane na konkretne grupy, egzystujące w różnych środowiskach i uwikłanych w sieć rozmaitych relacji społecznych oraz takie kształtowanie środowiska społecznego i relacji międzyludzkich, aby malał popyt na substancje psychoaktywne. Profilaktyka obejmuje działania z zakresu promocji zdrowia oraz działania zapobiegawcze i interwencyjne w grupach zwiększonego ryzyka społecznego. Najczęściej stosowane formy to edukacja na poziomie środowiska szkolnego, edukacja dorosłych w środowisku lokalnym, edukacja społeczna, organizacja czasu wolnego, specyficzne działania edukacyjne wobec osób ze środowisk zagrożonych, wczesna interwencja w działaniach środowiskowych, działania interwencyjne poprzez grupy terapeutyczne, specjalistyczna pomoc dla dzieci i rodzin w zakresie poradnictwa i terapii. Wśród podmiotów zajmujących się przeciwdziałaniem patologii społecznej z tytułu zobowiązań ustawowych możemy wymienić między innymi administrację rządową, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły i placówki objęte systemem oświaty oraz szkoły wyższe, zakłady ochrony zdrowia i inne jednostki organizacyjne działające w dziedzinie ochrony zdrowia, inspekcję sanitarną, kluby sportowe, zakłady poprawcze, areszty śledcze i zakłady karne. Uchwałą Nr X/82/03 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 26 maja 2003 r. został przyjęty do realizacji Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata W roku 2003 Samorząd Województwa Świętokrzyskiego zawierał umowy cywilno - prawne na realizację zadań wynikających z niniejszego programu oraz organizował działania zapobiegawcze we współpracy z administracją rządową, samorządami terytorialnymi i organizacjami pozarządowymi. Tabela 34. Wykaz umów zawartych przez Samorząd Województwa Świętokrzyskiego w roku 2003 z wojewódzkimi jednostkami organizacyjnymi ochrony zdrowia na realizację zadań wynikających z Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Podmioty, które otrzymały dotacje podmiotowe na realizację zadań wynikających z programu Wojewódzki Specjalistyczny Zespół Opieki Neuropsychiatrycznej w Kielcach ul. Grunwaldzka 47 Wojewódzki Specjalistyczny Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Morawicy, ul. Spacerowa Morawica Realizowane zadania Prowadzenie punktu konsultacyjnego dla osób z podejrzeniem uzależnienia narkotykowego. Prowadzenie terapii rodzin. Zakup testów diagnostycznych. Zakup materiałów pomocniczych do sesji terapeutycznych. Szkolenie kadry prowadzącej terapię uzależnienia od narkotyków. Kwota dotacji w zł , ,44 Źródło informacji: Departament Zdrowia i Polityki Społecznej UMWŚW. 23

24 Tabela 35. Działania Samorządu Województwa realizowane we współpracy z administracją rządową i samorządami terytorialnymi. Nazwa działania Konferencja wojewódzka Rola samorządów lokalnych w realizacji zadań na rzecz osób uzależnionych połączona z inauguracją wojewódzkiej kampanii antynarkotykowej w ramach ogólnopolskiej inicjatywy KBPN Narkotyki najlepsze wyjście nie wchodzić. Szkolenie dla przedstawicieli samorządów gminnych i powiatowych Organizowanie profilaktyki środowiskowej. Świętokrzyskie Dni Profilaktyki Kielce maja 2003 r. w ramach, których zorganizowano dwudniową ogólnopolską konferencję naukową Miejsce rodziny i szkoły w profilaktyce uzależnień. Opis działania W spotkaniu uczestniczyło 121 osób tj. przedstawicieli samorządów gminnych i powiatowych. Organizatorem szkolenia był Departament Zdrowia i Polityki Społecznej. Cele szkolenia: Zintegrowanie działań profilaktycznych w regionie prowadzonych przez agendy rządowe, samorządy terytorialne, organizacje i instytucje społeczne; dostarczenie wiedzy i umiejętności w kierunku animowania lokalnych inicjatyw profilaktycznych oraz koncentrowania niezbędnych środków finansowych; zwiększenie liczby kompetentnych organizatorów i realizatorów programów profilaktycznych. W kosztach szkolenia partycypowały wszystkie samorządy terytorialne. Organizatorami dni były następujące instytucje: Zakład Resocjalizacji i Profilaktyki Społecznej Akademii Świętokrzyskiej; Zespół ds. Rodziny i Przeciwdziałania Uzależnieniom Wojewody Świętokrzyskiego, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Kielcach, Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego w Kielcach, Świętokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach. Honorowy patronat objęli: Włodzimierz Wójcik -Wojewoda Świętokrzyski, Franciszek Wołodźko - Marszałek Województwa Świętokrzyskiego, Ks. bp Kazimierz Ryczan - Biskup Kielecki, Wojciech Lubawski -Prezydent Miasta Kielce, Adam Massalski -Rektor Akademii Świętokrzyskiej. Komitetowi organizacyjnemu przewodniczył ks. prof. Jan Śledzianowski. Założeniem Świętokrzyskich Dni Profilaktyki było zwrócenie uwagi na narastające w społeczeństwie patologie, mające wpływ na rozkład rodziny oraz upowszechnienie metod przeciwdziałania. Duża frekwencja zachęciła organizatorów do kontynuowania tej inicjatywy w latach następnych jako wpisującej się w tradycję działań regionalnych naszego województwa i wzorem roku ubiegłego odbędą się one w maju br. Źródło informacji: Departament Zdrowia i Polityki Społecznej UMWŚW. 24

25 W roku 2001 na podstawie porozumienia pomiędzy Województwem Świętokrzyskim, a Miastem Kielce, w sprawie przyjęcia przez Miasto Kielce zadań publicznych Województwa Świętokrzyskiego wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii powołano gminną jednostkę organizacyjną o nazwie Świętokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji. Aktualnie Centrum prowadzone jest tylko przez Miasto Kielce, a Urząd Marszałkowski wspiera jego działalność poprzez udzielanie dotacji celowych na zadania wynikające z programów wojewódzkich z zakresu uzależnień. Tabela 36. Działania profilaktyczne organizowane w ramach działalności Świętokrzyskiego Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach ul. Manifestu Lipcowego 65 przeciwdziałanie uzależnieniom ogółem Programy profilaktyczne realizowane ze środków własnych i pozyskiwanych Rok Liczba zrealizowanych programów profilaktycznych Adresowanych do dzieci i młodzieży Adresowanych do osób dorosłych Do rodziców Do osób prowadzących działalność wychowawczozapobiegawczą Liczba osób uczestniczących w realizowanych programach Dorośli Dzieci i młodzież Rodzice Osoby prowadzące działalność wychowawczozapobiegawczą Działania obligatoryjne Liczba osób zagrożonych problemem uzależnienia, którym udzielono pomocy w ramach działalności statutowej Środki finansowe zaangażowane na działania profilaktyczne ogółem ok brak danych ok brak danych ok brak danych Źródło informacji: Świętokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach 25

26 W toku kolejnych lata zwiększa się liczba osób obsługiwanych przez Świętokrzyskie Centrum w związku z poszukiwaniem pomocy w kwestii przeciwdziałania uzależnieniom. Tabela 37. Działania profilaktyczne organizowane w ramach działalności Świętokrzyskiego Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach ul. Manifestu Lipcowego 65 przeciwdziałanie narkomanii Programy profilaktyczne realizowane ze środków własnych i pozyskiwanych Rok Liczba zrealizowanych programów profilaktycznych Adresowanych do dzieci i młodzieży Adresowanych do osób dorosłych Do Rodziców Do osób prowadzących działalność wychowawczozapobiegawczą Liczba osób uczestniczących w realizowanych programach Dzieci i młodzież Rodzice Dorośli Osoby prowadzące działalność wychowawczozapobiegawczą Działania obligatoryjne Liczba osób zagrożonych problemem uzależnienia, którym udzielono pomocy w ramach działalności statutowej Środki finansowe zaangażowane na działania profilaktyczne ogółem brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Źródło informacji: Świętokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach W latach rośnie oferta programów kierowanych przez Świętokrzyskie Centrum do dzieci i młodzieży w zakresie zwalczania narkomanii. 26