Blok operacyjny. i centralna sterylizatornia PROJEKT KOMPLEKSOWY. Istnieje wiele czynników warunkujących optymalną

Transkrypt

1 INFRASTRUKTURA ARCHITEKTURA OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 10/2014 Blok operacyjny i centralna sterylizatornia PROJEKT KOMPLEKSOWY Obowiązującym kanonem przy projektowaniu nowych obiektów szpitalnych jest konieczność kompleksowej realizacji centralnej sterylizatorni i bloku operacyjnego. Główną rolę odgrywają w tym przypadku drogi transportu materiału brudnego i czystego, które powinny być krótkie i niezależne. Istnieje wiele czynników warunkujących optymalną lokalizację centralnej sterylizatorni (CSt) w zespole budynków szpitala. Do najważniejszych należą: bezpośrednia komunikacja z blokiem operacyjnym (BOp) jako głównym odbiorcą produktów wysterylizowanych, rozdział dróg komunikacji brudnej dostawa do CSt od dróg komunikacji czystej odbiór z CSt, wyeliminowanie zagrożeń wynikających z zakażeń szpitalnych, możliwość ruchu wózków transportowych pomiędzy CSt a oddziałami zabiegowymi oraz ich dezynfekcja, zapewnienie obsługi klientów spoza szpitala poprzez stworzenie dogodnego podjazdu na zewnątrz, zgodność z obowiązującymi normami i przepisami, do których należą między innymi: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r., Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z dnia r., Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków. Z wymienionych powyżej czynników wynika, że kompleksowość projektowania dotyczy całego szpitala. Często przeprowadza się modernizację jedynie bloku operacyjnego, a centralną sterylizatornię pozostawia się na starym miejscu, w sąsiednim budynku. Jeszcze gorszą sytuacją jest, gdy następuje modernizacja CSt w starej, złej lokalizacji. Przystępując do modernizacji przebudowy lub rozbudowy bloku operacyjnego należy ustalić, gdzie jest zlokalizowana CSt, a jeżeli nie ma ona istniejących powiązań bezpośrednich z BOp, należy takie połączenia stworzyć, chociażby kosztem przeniesienia CSt w bezpośrednie sąsiedztwo BOp. Komunikacja Istnieją dwa najbardziej popularne rozwiązania kompleksowej lokalizacji BOp i CSt: wariant I w układzie poziomym obok siebie, najczęściej w parterowych pawilonach szpitalnych z rozdziałem poziomych dróg czystych i brudnych, ale bez pionowych dźwigów transportowych; wariant II w układzie pionowym tzw. superposer (fr.): najczęściej CSt jest zlokalizowana bezpośrednio pod BOp, aby do CSt zapewnić dojazd z zewnątrz na poziom parteru lub niskiego parteru; konieczne są dwa dźwigi towarowe: brudny i czysty, dostosowane do przewozu wózków z materiałem; w wariancie II nie dopuszcza się stosowania dźwigów towarowoosobowych, ponieważ tą drogą ruch osób pomiędzy CSt a BOp jest zabroniony. Układ funkcjonalno-użytkowy Powiązania funkcjonalno-użytkowe omówiono na podstawie projektu kompleksowego rozwiązania budynku zawierającego BOp i CSt według wariantu II (ryc. 1, s. 48). Zespół CSt zlokalizowany został w nowo projektowanym budynku na poziomie niskiego parteru i ma poziome połączenie łącznikiem z istniejącą częścią szpitala oraz bezpośrednie wejście z poziomu terenu dla klientów z zewnątrz. W holu komunikacji ogólnej materiał brudny trafia z ogólnej windy łóżkowo-osobowej brudnej do komory przyjęć i dalej przez strefę brudną, strefę czystą i strefę sterylną do magazynu i wydawania artykułów wysterylizowanych. W komorze przyjęć znajduje się dźwig towarowy brudny, będący bezpośrednim połączeniem z korytarzem brudnym BOp i pomieszczeniem dekontaminacji narzędzi. W pomieszczeniu wydawania artykułów wysterylizowanych znajduje się dźwig towarowy czysty, będący bezpośrednim połączeniem z korytarzem czystym BOp przy instrumentarium. Artykuły wysterylizowane wracają do oddziałów zabiegowych szpitala łącznikiem lub windą łóżkowo-osobową czystą z zachowaniem tzw. dróg STANISŁAW SOSAK architekt, prezes zarządu biura Sosak i Sosak Projekt Sp. z o.o. w Olsztynie, główny projektant bloków operacyjnych i centralnych sterylizatorni w obiektach służby zdrowia 47

2 OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 10/2014 INFRASTRUKTURA ARCHITEKTURA 48

3 INFRASTRUKTURA ARCHITEKTURA OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 10/2014 równoległych bez krzyżowania się brudnego materiału z czystym. Również wózki transportowe po wyładowaniu materiału brudnego trafiają do pomieszczenia mycia i suszenia, a następnie na postój przy okienku wydawania artykułów wysterylizowanych. Dezynfekcja tzw. gabarytów, czyli sprzętu, inkubatorów, elementów łóżek, odbywa się w wydzielonej komorze z użyciem nadtlenku wodoru i nie wchodzi w zespół CSt, ale korzysta również z ogólnych wind łóżkowo-osobowych: brudnej i czystej, z takim samym rozdziałem dróg. Technologia Zaproponowane na ryc. 1 rozwiązanie działu centralnej sterylizatorni oraz bloku operacyjnego umożliwia zoptymalizowanie całego przepływu artykułów przy zachowaniu najwyższych standardów zapobiegania zakażeniom od chwili użycia tych artykułów do momentu ich wyjęcia z opakowań sterylizacyjnych w celu ponownego użycia. Łańcuch jest tak mocny, jak jego najsłabsze ogniwo. Zakładając, zgodnie z tym twierdzeniem, że sprawna i skuteczna organizacja procesów sterylizacji i dezynfekcji wraz z logistyką znaczy więcej niż samo wyposażenie, wykorzystano wieloletnie doświadczenie w dziedzinie ograniczania zakażeń przy planowaniu i projektowaniu kompletnych systemów. Zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa i wydajności wykorzystania artykułów medycznych w obrębie szpitala wymaga zastosowania dobrze przemyślanego systemu obiegu. Tu nic nie ma prawa przebiegać przypadkowo, wszystko ma być precyzyjnie zaplanowane. Cały sprzęt i wszystkie akcesoria tworzą wydajny, ergonomiczny i ekonomiczny system obiegu artykułów wysterylizowanych, co pozwala na skrócenie czasów obiegu oraz na lepsze usytuowanie stanowisk pracy zarówno działu centralnej sterylizatorni, jak i bloku operacyjnego. Powyższe zostało zapewnione dzięki ulokowaniu BOp bezpośrednio nad działem CSt, co umożliwia swobodną komunikację bez kolizji dróg transportowych materiałów potencjalnie niebezpiecznych z wysterylizowanymi. Niezależne windy do bezpośredniego transportu narzędzi oraz materiałów w kierunku BOp-CSt oraz CSt-BOp gwarantują ich najszybszy możliwy przepływ. Rezultatem takich rozwiązań są znacznie zredukowane ryzyko rozprzestrzeniania się zakażeń oraz prostsze i wydajniejsze procedury. Centralna sterylizatornia Zaprojektowana CSt ma za zadanie zapewnienie jałowości artykułów dostarczanych na BOp. Działalność jednostki obejmuje szereg różnych operacji dotyczących materiałów jednorazowego i wielokrotnego użytku. Łańcuch czynności rozpoczyna się w momencie zużytkowania danej grupy materiałów, a kończy się na wy- 49

4 OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 10/2014 INFRASTRUKTURA ARCHITEKTURA mienieniu ich na nowe lub przywróceniu im pierwotnej, sterylnej postaci. Podstawowe planowane zabiegi technologiczne, które są wykonywane w CSt, to: dezynfekcja, czyszczenie (mycie), kontrola i kompletacja, pakowanie, sterylizacja, magazynowanie i wydawanie. Wszystkie te czynności uzupełnione są transportem wewnętrznym i zewnętrznym, łączącym dział CSt z użytkownikiem. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w zależności od stopnia czystości materiałów przechodzących przez dział sterylizatorni, jest ona dzielona na trzy podstawowe strefy: 1. Strefę artykułów brudnych, w której następuje przyjęcie artykułów brudnych oraz ich manualne umycie i zdezynfekowanie. Następnie artykuły umieszczane są w przelotowych myjniach-dezynfektorach. Zaplanowano trzy urządzenia o pojemnościach komory 10 Tac DIN. Do mycia sprzętu specjalistycznego, np. laparoskopowego, w tych myjniach służą specjalne wózki wsadowe. W pobliżu pomieszczenia przyjęcia materiału odbywają się również mycie, dezynfekcja i suszenie wózków oraz kontenerów transportowych. 2. Strefę artykułów czystych, w której odbywa się rozładunek myjni-dezynfektorów. Tu odbywają się również sortowanie, kontrola i pakowanie czystych, wydezynfekowanych artykułów. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w tym systemie obiegu artykułów narzędzia opuszczają tace tylko w miejscu użycia i w miejscu kontroli na stołach do pakowania. W oddzielnym pomieszczeniu tej strefy przygotowywane są również bielizna operacyjna i materiały opatrunkowe. Po zapakowaniu tace narzędziowe umieszczane są w sterylizatorach przelotowych. Zapewnienie wymaganej wydajności całego działu umożliwia zastosowanie dwóch sterylizatorów parowych o załadunku komory 6 jednostek STE, wyposażonych między innymi w automatyczne systemy załadunku/ rozładunku komór. Sterylizacja niskotemperaturowa realizowana jest przy użyciu sterylizatora tlenkiem etylenu oraz plazmowego. 3. Strefę artykułów wysterylizowanych, gdzie następuje rozładunek sterylizatorów oraz magazynowanie materiału wysterylizowanego. Nadciśnienie powietrza utrzymywane w magazynie sterylnym zapobiega przedostawaniu się kurzu do materiału sterylnego. Wilgotność powietrza musi być bardzo niska, ponieważ wilgoć może przenikać w głąb pakietów i tworzyć warunki korzystne do ponownego rozwoju kolonii mikroorganizmów. Środki transportu, zunifikowane wymiarowo, pasują dokładnie do używanych w CSt myjni-dezynfektorów i sterylizatorów oraz do sprzętu załadowczego, transportowego i magazynowego, co zapewnia optymalne wykorzystanie maszyn, ułatwia transport oraz znacznie obniża koszty. Dzięki unifikacji jeden i ten sam wózek jest wykorzystywany do transportu artykułów wysterylizowanych z CSt do miejsca ich wykorzystania i wraca z artykułami brudnymi do strefy brudnej CSt, bez konieczności przeładowywania. Ten efektywny cyrkulacyjny system zabezpiecza przed zakażaniem zarówno otoczenie (przy transporcie artykułów brudnych), jak i artykuły sterylne. Infrastruktura techniczna Ważnym etapem kompleksowego projektowania CSt i BOp jest właściwa współpraca międzybranżowa w zakresie: instalacji sanitarnych, instalacji elektrycznych i teletechnicznych oraz komputerowych, technologii, gazów medycznych, konstrukcji i architektury. Instalacje sanitarne Przygotowując kompleksowy projekt bloku operacyjnego oraz centralnej sterylizatorni, w ramach instalacji sanitarnych należy zapewnić dokumentację techniczną obejmującą: instalację centralnego ogrzewania, instalację wody zimnej, instalację wody ciepłej z cyrkulacją, instalację wody zdemineralizowanej (do zasilania urządzeń technologicznych w centralnej sterylizatorni), wentylację mechaniczną, klimatyzację (opcjonalnie), instalację wody lodowej, instalację pary (w przypadku braku możliwości centralnego przygotowania pary dopuszcza się stosowanie indywidualnych nawilżaczy parowych). Poszczególne instalacje powinny spełniać wymagania ujęte w odpowiednich przepisach techniczno-budowlanych oraz rozporządzeniach i normach dotyczących szpitali, sal i bloków operacyjnych oraz centralnych sterylizatorni. Poszczególne instalacje powinny być zaprojektowane w oparciu o: instalację centralnego ogrzewania bilans strat ciepła, wymagania dotyczące temperatur wewnętrznych oraz wymagania dotyczące komfortu cieplnego, instalację wody zimnej, ciepłej oraz zdemineralizowanej wymagania urządzeń technologicznych oraz wymagania dotyczące punktów poboru wody, wentylację mechaniczną bilans powietrza z uwzględnieniem wymagań dotyczących jego czystości, temperatury, wilgotności oraz prędkości strugi powietrza w strefie przebywania ludzi, klimatyzację bilans zysków ciepła, wymagania dotyczące temperatur wewnętrznych, wymagania dotyczące komfortu cieplnego, instalację wody lodowej wymagania urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, 50

5 INFRASTRUKTURA ARCHITEKTURA OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 10/2014 instalację pary wymagania urządzeń technologicznych oraz wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Poszczególne instalacje powinny spełniać następujące wymagania: centralne ogrzewanie należy zapewnić utrzymanie stałej, stabilnej temperatury powietrza w pomieszczeniach zimą i w okresach przejściowych; instalacja może być projektowana w oparciu o grzejniki lub ogrzewanie płaszczyznowe ścienne, dopuszcza się ogrzewanie sufitowe, lecz się go nie zaleca; nie dopuszcza się ogrzewania podłogowego; możliwe jest również ogrzewanie na bazie klimakonwektorów wymaga ono jednak każdorazowo zgody powiatowego lub wojewódzkiego inspektora sanitarnego; w przypadku stosowania grzejników w pomieszczeniach o podwyższonych wymaganiach czystości zaleca się stosowanie grzejników w wykonaniu higienicznym; nie dopuszcza się projektowania instalacji wysokotemperaturowych lub parowych; zaleca się projektowanie instalacji z rur ze stali nierdzewnej, węglowej lub miedzianych; woda zimna należy zapewnić doprowadzenie wody do wszystkich urządzeń sanitarno-higienicznych, technologicznych i technicznych; woda zimna powinna mieć walory wody pitnej, a w przypadku gorszych parametrów dostarczanych z zewnątrz powinna być uzdatniana lub dezynfekowana; zaleca się projektowanie instalacji z rur ze stali nierdzewnej lub miedzianych; nie zaleca się projektowania instalacji z rur PP oraz ocynkowanych; nie dopuszcza się stosowania rur PVC w systemie połączeń klejonych; woda ciepła należy zapewnić utrzymanie stałej stabilnej temperatury 55ºC; instalacja powinna być przystosowana do czasowej dezynfekcji pod kątem zapobiegania rozwoju bakterii z gatunku legionella; zaleca się stosowanie dezynfekcji chemicznej, mimo dopuszczenia do stosowania nie zaleca się dezynfekcji termicznej; zaleca się projektowanie instalacji z rur ze stali nierdzewnej lub miedzianych; nie zaleca się projektowania instalacji z rur PP, nie dopuszcza się stosowania rur PVC w systemie połączeń klejonych oraz rur ocynkowanych; woda zdemineralizowana zakres i sposób uzdatniania wody do zasilania urządzeń technologicznych w centralnej sterylizatorni należy każdorazowo dostosować do wymagań tych urządzeń; najczęściej stosowana jest metoda odwróconej osmozy, dopuszcza się jednak stosowanie innych metod. Instalację należy projektować z rur z wysokogatunkowej stali nierdzewnej; wentylacja mechaniczna należy zapewnić utrzymanie stabilnych parametrów powietrza: temperatury, wilgotności i czystości; należy ponadto zapewnić wymaganą przepisami, projektem technologicznym, zaleceniami rzeczoznawcy sanepidu lub wynikającą z bilansu zysków i wilgoci odpowiednią krotność wymiany powietrza; odpowiedni udział świeżego powietrza, nawiew i wywiew powinny być tak rozplanowane, aby zapewnić równomierny rozdział powietrza w pomieszczeniu; należy zapewnić odpowiednią prędkość powietrza w strefie przebywania ludzi; w salach operacyjnych w strefie stołu operacyjnego należy zapewnić przepływ laminarny; we wszystkich strefach należy zapewnić odpowiednią czystość powietrza, stosując dwu- lub trzystopniową filtrację, szczególnie w salach operacyjnych, salach wybudzeń, salach przygotowania pacjenta i lekarzy; w ramach bloku operacyjnego oraz m.in. w strefie sterylnej centralnej sterylizatorni należy zapewnić filtrację trzystopniową G5, F9 i H13; stopień filtracji dla poszczególnych pomieszczeń należy dostosować do wymogów czystości tych pomieszczeń; w zależności od rodzaju poszczególnych pomieszczeń, należy zapewnić właściwy układ ciśnień, stosując odpowiednią gradację: pomieszczenia o najwyższej czystości, np. sale operacyjne powinny mieć zapewnione najwyższe nadciśnienie; należy zapewnić odpowiedni rozdział systemów, łącząc ze sobą pomieszczenia o zbliżonych wymaganiach sanitarno-higienicznych; powietrze powinno być przygotowane w centralach wentylacyjnych lub klimatyzacyjnych w taki sposób, aby nawiewane miało odpowiednie parametry; zaleca się stosowanie central z glikolowymi wymiennikami ciepła, dopuszcza się stosowanie central z wymiennikami krzyżowymi; nie dopuszcza się central z wymiennikami obrotowymi; dobierając centrale, należy również uwzględnić 51

6 OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 10/2014 INFRASTRUKTURA ARCHITEKTURA wymagania akustyczne instalacji, a w razie konieczności wyposażyć instalację w kulisowe tłumiki; konstrukcja central powinna umożliwiać ich czyszczenie i dezynfekcję; centrale, czerpnie i wyrzutnie powietrza należy tak rozmieścić, aby nie istniało zagrożenie zaciągania powietrza przez czerpnie z wyrzutni; usytuowanie czerpni i wyrzutni powinno spełniać odpowiednie przepisy techniczno-budowlane; zaleca się projektowanie kanałów stalowych ocynkowanych, w pomieszczeniach o podwyższonych wymaganiach czystości nie dopuszcza się stosowania kanałów elastycznych; instalację należy tak zaprojektować, aby możliwy był dostęp do kanałów w celu ich czyszczenia i dezynfekcji; klimatyzacja (dla sal operacyjnych obowiązkowa) należy zapewnić utrzymanie stałej, stabilnej temperatury i wilgotności powietrza; zaleca się projektowanie centralnego systemu klimatyzacji za pomocą urządzeń zintegrowanych w centralach wentylacyjno-klimatyzacyjnych; dopuszcza się stosowanie chłodnic strefowych; chłodnice w centralach lub strefowe powinny być tak dobrane, aby nie powodowały zwiększenia wilgotności pomieszczeń; można stosować układy w systemie głębokiego schłodzenia z podbiciem parametrów za pomocą nagrzewnic wtórnych lub systemy o wyższych parametrach z wysokoskutecznymi odkraplaczami; instalacja wody lodowej powinna zapewnić dostarczenie czynnika chłodzącego o odpowiednich parametrach do chłodnic w centralach lub chłodnic strefowych; instalacja może być oparta na agregatach wody lodowej dowolnego typu, chłodzonych powietrzem lub wodą; agregaty mogą być instalowane na zewnątrz lub wewnątrz budynku; dobierając agregaty, należy kierować się również względami akustycznymi; jako czynnik można stosować wodę lub glikol, z tym że nie zaleca się stosowania instalacji glikolowej w przypadku usytuowania chłodnic strefowych w pomieszczeniach, w których stale przebywają ludzie; dopuszcza się stosowanie agregatów w systemie z bezpośrednim odparowaniem, na bazie freonu; instalacja pary zaleca się projektowanie centralnej instalacji pary dla centralnej sterylizatorni, a w przypadku braku takiej możliwości dopuszcza się stosowanie indywidualnych nawilżaczy parowych; 52 parametry oraz wymagane ilości pary należy każdorazowo dostosować do wymagań technologicznych poszczególnych urządzeń. Teletechnika Komputerowy system zarządzający obiegiem narzędzi BOp oraz CSt Centralną sterylizatornię wraz z blokiem operacyjnym zaprojektowano tak, aby możliwe były zainstalowanie oraz wdrożenie kompleksowego komputerowego systemu kontroli i ewidencji narzędzi chirurgicznych, zarządzającego obiegiem narzędzi chirurgicznych oraz pozostałych materiałów wykorzystywanych na salach operacyjnych. Podstawowe zadania powyższego systemu to: rejestracja wszystkich procesów, urządzeń, pacjentów, operacji, lekarzy i innych elementów, z którymi stykają się narzędzia począwszy od zakupu, aż po utylizację utworzenie udokumentowanej historii każdego narzędzia; wgląd w czasie rzeczywistym w inwentarz instrumentarium oraz zapasy powiązanych materiałów eksploatacyjnych, umożliwiający optymalizację inwestycji oraz zapewniający wysoki poziom operacji wykonywanych w szpitalu; kompletne śledzenie obiegu narzędzi poprzez jego rejestrację przez cały ich okres życia, co umożliwia ustalenie, czy postępowano według procedur i przeprowadzano właściwe procesy; gdy są potrzebne jakieś konkretne narzędzia, zawsze wiadomo, gdzie się one akurat znajdują; zwiększenie wydajności poprzez lepsze zaplanowanie produkcji z wykorzystaniem danych statystycznych; dostosowanie produkcji do rzeczywistego użycia, a przez to zmniejszenie skali niepotrzebnych przebiegów; zamawianie narzędzi przez obsługę sali operacyjnych z wykorzystaniem informacji o dostępności, co pozwala wyeliminować problem brakujących narzędzi jeszcze na etapie planowania operacji; integracja z innymi systemami informatycznymi szpitala, takimi jak: harmonogramy operacji, systemy zarządzania materiałami i/lub systemy finansowe, umożliwiająca udostępnianie informacji między oddziałami i jednostkami funkcjonalnymi, możliwość utworzenia jednego zintegrowanego systemu informatycznego obejmującego wszystkie obszary działania. Powyższe zaawansowane rozwiązanie w zakresie identyfikowalności i zarządzania artykułami wysterylizowanymi zapewni pełną identyfikowalność obiegu narzędzi. Ponadto modułowa budowa umożliwi dostosowanie systemu do konkretnych potrzeb w zakresie automatyzacji obróbki artykułów wysterylizowanych w centralnej sterylizatorni oraz na bloku operacyjnym. System komputerowy pozwoli zwiększyć wydajność i skuteczniej zapobiegać zakażeniom, prowadząc jednocześnie do oszczędności pieniędzy. Przykładem systemu zarządzającego pracą zarówno CSt, jak i BOp jest np. system MEDOK, zapewniający pełną kontrolę obiegu materiału sterylnego oraz całodobową możliwość kontaktu personelu BOp z CSt i monitorowania miejsca przechowywania zestawów i terminów ważności. Na salach operacyjnych istnieje możliwość zapisywania użycia materiałów sterylnych oraz przygotowywania raportów o stanie zapasów magazynowych. System pozwala również na przesłanie informacji, jaki zestaw sterylny został zastosowany do zabiegu, i na zapisanie tej informacji w karcie pacjenta. Wnioski Z przeprowadzonej powyżej analizy wynika niekwestionowana konieczność kompleksowego projektowania, a następnie realizacji centralnej sterylizatorni i bloku operacyjnego. Główną rolę odgrywają tutaj drogi transportu materiału brudnego i czystego, które powinny być krótkie i niezależne. Jest to obowiązujący kanon przy projektowaniu nowych obiektów szpitalnych. W przypadku modernizacji jedynie istniejącego bloku operacyjnego nie należy realizować zadania inwestycyjnego pojedynczo, jeżeli aktualnie funkcjonująca centralna sterylizatornia nie jest bezpośrednio związana z BOp, który podlega modernizacji lub rozbudowie. Należy wdrożyć projektowanie kompleksowe. Warunki sanitarne i higiena pracy, ergonomia bloku operacyjnego oraz maksymalne wyeliminowanie przyczyn mogących generować zakażenia szpitalne wszystko to decyduje o bezpieczeństwie pacjentów i personelu. Warto o tym pomyśleć przy planowaniu inwestycji. Autor artykułu dziękuje firmom: Getinge Poland Sp. z o.o. oraz KUTYNA i PROEL za konsultacje w zakresie infrastruktury branżowej.