METEOROLOGICZNA OSŁONA KRAJU. Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne. ologiczne geneza, skutki, częstość występowania. część pierwsza wiosna, lato

Transkrypt

1 METEOROLOGICZNA OSŁONA KRAJU Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne ologiczne geneza, skutki, częstość występowania część pierwsza wiosna, lato Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy Warszawa 2013

2 METEOROLOGICZNA OSŁONA KRAJU Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne geneza, skutki, częstość występowania część pierwsza wiosna, lato Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy Warszawa

3 Autorzy: Lech Buchert, Elżbieta Cebulak, Agnieszka Drwal-Tylmann, Elżbieta Wojtczak-Gaglik, Piotr Kilar, Danuta Limanówka, Ewa Łapińska, Marta Mizera, Szymon Ogórek, Robert Pyrc, Wiesław Winnicki, Teresa Zawiślak Konsultacja: Elżbieta Klejnowska Projekt okładki, skład i łamanie: Elżbieta Klejnowska 2 Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne część 1 (wiosna lato)

4 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 22 lipca 2007 w sprawie podmiotów, którym państwowa służba hydrologiczno-meteorologiczna i państwowa służba hydrogeologiczna są obowiązane przekazywać ostrzeżenia, prognozy, komunikaty i biuletyny oraz sposobu ich przekazywania wraz z załącznikiem: Charakterystyka stanów hydrologicznego, meteorologicznego i hydrogeologicznego NIEBEZPIECZNE ZJAWISKA METEOROLOGICZNE Intensywne opady deszczu... 9 Charakterystyka opadów. Typy genetyczne opadów powodujących powodzie. Czynniki wpływające na występowanie intensywnych opadów deszczu. Sytuacje synoptyczne sprzyjające powstawaniu intensywnych opadów deszczu w Polsce. Skutki intensywnych opadów. Charakterystyka klimatologiczna opadów ekstremalnych 3.2. Burze Charakterystyka burz. Groźne zjawiska towarzyszące burzom (wyładowania atmosferyczne, silne porywy wiatru, trąby powietrzne, grad). Czynniki prowadzące do powstania burz. Rodzaje burz. Telededekcja burz. Sytuacje synoptyczne sprzyjające występowaniu burz w Polsce. Przykłady zobrazowań i struktur burzowych z systemów telededekcyjnych. Charakterystyka klimatologiczna burz i zjawisk towarzyszących 3.4. Upał Charakterystyka upału. Sytuacje synoptyczne sprzyjające występowaniu upałów w Polsce. Skutki upałów. Charakterystyka klimatologiczna upałów 3.5. Roztopy Charakterystyka roztopów. Sytuacje synoptyczne sprzyjające występowaniu roztopów Polsce. Skutki roztopów 3.6. Przymrozki Charakterystyka przymrozków. Sytuacje synoptyczne sprzyjające występowaniu przymrozków w Polsce. Skutki przymrozków. Charakterystyka klimatologiczna przymrozków LITERATURA Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 3

5 1. WSTĘP Vadamecum opracowano w Instytucie Meteorologii i Gospodaki Wodnej Państwowym Instytucie Badawczym (IMGW-PIB) na potrzeby służb uczestniczących w zarządzaniu kryzysowym. Zawiera ono podstawowe informacje na temat genezy, skutków, uwarunkowań oraz charakterystyki występowania w Polsce zjawisk meteorologicznych wymienionych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2008 r. jako zjawiska zachodzące w atmosferze powodujące stan zagrożenia meteorologicznego. W pierwszej części Vademecum omówiono zjawiska typowe dla okresu wiosny i lata: 1) intensywne opady deszczu powyżej 30 mm na dobę 2) silne burze 3) silne burze z gradem 4) upały, gdy gdy temperatura powietrza osiąga lub przekracza 30 C 5) roztopy pokrywy śnieżnej powodowane przez nagły wzrost temperatury powietrza o 10 C lub więcej, gdy temperatura powietrza kształtuje się poniżej 0 C 6) przymrozki powodowane nagłymi spadkami temperatury powietrza, gdy temperatura spada w okresie wegetacyjnym poniżej 0 C. W opracowaniu klimatologicznym zjawisk wartości średnie i ekstremalne pozyskano z możliwie najdłuższego okresu pomiarowego, a informacje szczegółowe opracowano z ostatniego 30-lecia zalecanego przez Światową Organizację Meteorologiczną (WMO). Wszystkie informacje dotyczą ciepłej pory roku od kwietnia do września IMGW-PIB, pełniąc zadania Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej, opracowuje i wydaje ostrzeżenia meteorologiczne, które dystrybuowane są do odbiorców wymienionych w Rozporządzeniu. W celu dotarcia do jak największej grupy odbiorców ostrzeżenia publikowane są na stronach www. pogodynka. pl oraz 4 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

6 2. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 22 lipca 2007 r. w sprawie podmiotów, którym państwowa służba hydrologiczno-meteorologiczna i państwowa służba hydrogeologiczna są obowiązane przekazywać ostrzeżenia, prognozy, komunikaty i biuletyny Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 5

7 6 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

8 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 7

9 8 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

10 3. NIEBEZPIECZNE ZJAWISKA METEOROLOGICZNE 3.1. Intensywne opady deszczu CHARAKTERYSTYKA OPADÓW Deszcz zbiór kropelek wody o średnicy większej niż 0,5 mm. Rozmiary kropelek w deszczu ulewnym są większe niż w opadach jednostajnych, zwłaszcza w początkowej fazie opadu. TYPY GENETYCZNE OPADÓW Opady jednostajne ciągłe są związane z frontowymi chmurami warstwowymi (Ns-As) i napływem ciepłej, wilgotnej masy powietrza. Są to tzw. opady rozlewne trwające niekiedy kilka dni, o dużym zasięgu terytorialnym występujące w jednorodnej masie powietrza, wzmożone ukształtowaniem terenu. Strefy najwyższych opadów rozlewnych rozciągają się na przedpolu głównych barier orograficznych, jakie stanowią góry. Długi czas trwania powoduje, że w czasie kilku dni spada opad przekraczający kilkakrotnie średnie sumy miesięczne. Opady tego typu doprowadzają do powstania największych fal powodziowych na rzekach. Występują od maja do września, najczęściej w okresie letnim. Największe ich sumy przypadają na lipiec lub czerwiec. Duże sumy opadów dają też opady ciągłe w strefie frontalnej, przeważnie frontu ciepłego z pojedynczymi komórkami burzowymi, co daje w efekcie duże zróżnicowanie przestrzenne. Mogą być przyczyną letnich wezbrań w nizinnej części Polski. Opady przelotne związane są z chmurami konwekcyjnymi Cumulonimbus, występują na frontach chłodnych lub w jednorodnych, chwiejnych i wilgotnych masach powietrza. Zazwyczaj są to opady krótkotrwałe, burzowe, ulewne i nawalne o zmiennym natężeniu, w przestrzeni i w czasie. Dają wysokie sumy w ciągu krótkiego czasu, rzędu kilku godzin, a nawet minut. Generują lokalne katastrofalne wezbrania na małych ciekach. Powodują powstawanie osuwisk a także, przeciążenia systemów kanalizacyjnych. Mogą występować w całym kraju. Osobnym zagadnieniem jest występowanie opadów atmosferycznych o dużym natężeniu na terenach zurbanizowanych. Ma to miejsce szczególnie w ciepłej porze roku, przy silnym rozwoju konwekcji (pionowe ruchy powietrza powodujące wynoszenie mas powietrza z warstwy przypowierzchniowej ku górze). Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 9

11 Tabela 3.1. Kryteria wydawania ostrzeżeń przed intensywnymi opadami stosowane w służbie meteorologicznej IMGW-PIB Stopień zagrożenia X X X Kryteria Wysokość opadu R 30 mm w czasie do 24 godz. bez zagrożenia dla sytuacji hydrologicznej lub osiągnięcie hydrologicznych stanów ostrzegawczych Wystąpienie opadów 50 mm R < 90 mm w czasie do 24 godz. lub wysokość opadu R > 30 mm w czasie do 24 godz. osiągnięcie hydrologicznych stanów alarmowych Wystąpienie opadów R > 90 mm w czasie do 24 godzin R - suma opadów CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WYSTĄPIENIE INTENSYWNYCH OPADÓW DESZCZU: a) wysoka zawartość pary wodnej (duża wilgotność powietrza) b) duża różnica temperatury między masą powietrza zalegającą i napływającą c) długi czas zalegania układu niskiego ciśnienia nad danym obszarem d) chwiejna równowaga termodynamiczna atmosfery (występowanie ruchów gwałtownie unoszących powietrze z dolnych warstw atmosfery ku górze) e) warunki lokalne: ukształtowanie terenu, zagospodarowanie terenu (obszar naturalny, zurbanizowany) i inne. SYTUACJE SYNOPTYCZNE SPRZYJAJĄCE POWSTAWANIU INTENSYWNYCH OPADÓW DESZCZU W POLSCE Większość intensywnych opadów deszczu związana jest z niżami, które przemieszczają się nad Polskę znad Morza Śródziemnego lub znad Atlantyku. Przy czym najwięcej przypadków (około 75%) groźnych w skutkach opadów jest spowodowana przez niże przemieszczające się z południa. Niosą one znaczne zasoby wilgoci, zgromadzonej nad ciepłymi morzami. Intensywność zjawisk jest potęgowana dużym kontrastem termicznym między wschodnią (przednią) częścią niżu, a jego zachodnią (tylną) częścią. Cyrkulacja powietrza w niżu (cyklonie), przeciwna do ruchu wskazówek zegara, powoduje, że we wschodniej jego części, z południa napływa ciepłe i wilgotne powietrze polarno-morskie, w lecie również zwrotnikowe, odznaczające się dużą chwiejnością i wilgotnością. W zachodniej, tylnej części niżu, znad Morza Północnego 10 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

12 i Bałtyku napływa powietrze chłodniejsze, polarno-morskie chłodne, lub arktyczne przetransformowane. Kontrast termiczny między tymi masami może przekraczać 10 C. Za sprawą blokady wyżowej nad Rosją lub Skandynawią, układy niżowe nad obszarem Polski stają się układami stacjonarnymi lub wolno przemieszczają się nad Ukrainę i Białoruś. Powoduje to wydłużenie czasu trwania opadów i równocześnie zwiększa dobowe sumy opadów. W tej sytuacji w Polsce południowej, w tylnej części niżu, dodatkowo następuje dynamiczne spiętrzenie mas powietrza na barierze Sudetów i Karpat, co dodatkowo zwiększa ilość opadów w tym regionie. Opady przelotne o charakterze nawalnym spowodowane są przez konwekcję. Występują tylko w ciepłej porze roku, w masie powietrza zwrotnikowego lub ciepłego polarno-morskiego, najczęściej od maja do sierpnia, osiągając maksimum w godzinach popołudniowych i wieczornych, kiedy na skutek silnego nagrzania następuje najsilniejszy rozwój prądów wstępujących. Związane są z zalegającym nad środkową Europą obszarem obniżonego ciśnienia lub z bruzdą niskiego ciśnienia. Czas utrzymywania się sytuacji synoptycznych, warunkujących tego typu opady, należy do najdłuższych i wynosi od 4 do 7 dni, a czasami nawet do 9-10 dni. SKUTKI OPADÓW WEDŁUG STOPNIA ZAGROŻENIA I. Opad 30 mm/dobę Tworzą się lokalne podtopienia i zalania terenów i pomieszczeń niżej położonych; na ulicach i powierzchniach zwartych tworzy się stojąca warstwa wody lub szybki jej spływ w terenach o zróżnicowanej rzeźbie, erozja gleb i ich spływ; utrudnienia w ruchu pieszym i drogowym. fot. Jerzy Niedbała Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 11

13 II. Opad 50 mm/dobę Woda opadowa zaczyna tworzyć trajektorie w postaci strumieni w dogodnych dla siebie miejscach zarówno w terenach niezabudowanych, jak i zabudowanych, szczególnie przy spadkach terenu; powierzchniowe zalania terenu i niżej położonych pomieszczeń; pierwsze większe zniszczenia urządzeń infrastruktury, tworzą się zastoiska wody na obszarach pól uprawnych, następuje podmywanie korzeni drzew, możliwe lawiny błotne. III. Opad 90 mm/dobę Powierzchnia gruntu nie zdąża wchłaniać spadającej wody, w miastach studzienki burzowe i przekroje rur kanalizacyjnych nie zdążają odbierać tak dużej masy wody, ulice stają się korytami rzek opadowych. Przy spadkach terenu tworzą się rwące potoki niszczące wszystko co napotkają po drodze: domy, samochody, podmywają tory kolejowe i tramwajowe. Następuje nagły przybór wody w rzece odprowadzającej wody z danego terenu, tworzą się osuwiska i lawiny błotne, dochodzi do zalania terenów wokół cieku z katastrofalnymi zniszczeniami całej infrastruktury. fot. Wojciech Grzegorczyk 12 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

14 CHARAKTERYSTYKA KLIMATOLOGICZNA OPADY EKSTREMALNE Opady dobowe. Opady atmosferyczne o wartościach dobowych skrajnie wysokich, powyżej 200 mm występują najczęściej w górach. Wartość 300 mm zanotowana 30 czerwca 1973 r. na Hali Gąsienicowej stanowi do tej pory rekordowy opad dobowy dla Polski. Tabela Maksymalne sumy dobowe opadów zanotowane na wybranych stacjach I i II rzędu w poszczególnych województwach w okresie Województwo Max opad dobowy (mm) Data Max absolutne w okresie obserwacji (mm) Data Jelenia Góra 119, Śnieżka 239, Dolnośląskie Kujawskopomorskie Śnieżka 118, Świeradów 215, Kłodzko 101, Jakuszyce 204, Toruń 67, Kamienica k.bydgoszczy 114, Kowalewo 107, Toruń 101, Włodawa 91, Mosty 129, Lubelskie Lublin Radawiec 90, Przegaliny Duże 112, Nowa Wieś 112, Piaski 110, Lubuskie Słubice 121, Słubice 132, Łódzkie Małopolskie Sulejów 102, Sulejów 102, Kasprowy Wierch 166,1 Łódź 99, Hala Gąsienicowa Witów Kozienice 81, Zielonki (Stare Babice) 126, Mazowieckie Siedlce 81, Ostrołęka 94, Pock 83, Kozienice 81, Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 13

15 Tabela cd. Maksymalne sumy dobowe opadów zanotowane na wybranych stacjach I i II rzędu w poszczególnych województwach w okresie Województwo Max opad dobowy (mm) Data Max absolutne w okresie obserwacji (mm) Data Opolskie Opole 99, Pielgrzymów 135, Opole 95, Opole 99, Lesko 80, Cieklin 132, Podkarpackie Ustrzyki Dolne 132, Baligród Mchawa 130, Wisłok Wielki 113, Podlaskie Białystok 90, Białobrzegi n.nettą 110, Łeba 141, Łeba 141, Gdańsk Rębiechowo 127, Pomorskie Uliszkowice 125, Radostowo 122, Trąbki Wielkie 118, Miłoradz 118,6mm Śląskie Bielsko Biała -162, Magurka 229, Szczyrk 224, Świętokrzyskie Kielce-Suków 155, Sienno k.kielc 218, Olsztyn 98, Żytkiejmy 115, Elbląg 82, Dobrocin 108, Olsztyn 98, Wielkopolskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie Kalisz 86, Kostrzyń Wielkopolski 92, Poznań 85, Kalisz 86, Koszalin 101, Wiwiecko 116, Koszalin 101, Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

16 Maksymalna dobowa suma opadów na stacjach synoptycznych I i II rzędu Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowego Instytutu Badawczego w latach w ciepłej porze roku (kwiecień-wrzesień) Najwyższe miesięczne sumy opadów zanotowano w Tatrach w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (1670 m n.p.m): w lipcu 1980 r. 806 mm; w lipcu 2001 r m.m Najwyższe opady deszczu występują w sezonie letnim (czerwiec-sierpień), stwarzając największe zagrożenie powodziowe. Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 15

17 Tabela Najwyższe i najniższe sumy miesięczne opadów (IV-IX) na wybranych stacjach I i II rzędu w okresie w poszczególnych województwach Województwo Najwyższe sumy miesięczne (mm) Data Najniższe sumy miesięczne (mm) Jelenia Góra 409,6 lipiec 1997 Jelenia Góra 0,7 kwiecień 2007 Dolnośląskie Śnieżka 357,4 lipiec 1997 Legnica 1,0 kwiecień 2007 Legnica 3,2 wrzesień 1982 Kujawskopomorskie Toruń 227,1 czerwiec 2003 Toruń 0,5 kwiecień 2009 Toruń 2,7 sierpień 1984 Włodawa 273,8 sierpień 2006 Lublin Radwiec 0,4 kwiecień 2009 Lubelskie Terespol 2,4 kwiecień 2009 Włodawa 3,4 sierpień 1984 Słubice 249,7 sierpień 2010 Słubice 0,6 kwiecień 2007 Lubuskie Zielona Góra lipiec 1981 Gorzów Wlkp. 0,8 kwiecień 2007 Zielona Góra 1,7 kwiecień 2007 Łódzkie Wielun 336,6 lipiec 1997 Sulejów 0,1 kwiecień 2009 Łódź 256,3 lipiec 1997 Wieluń 0,4 kwiecień 2009 Kasprowy Wierch lipiec 2001 Nowy Sącz 0,2 kwiecień 2009 Małopolskie Zakopane 439,2 lipiec 2001 Tarnów 1,1 kwiecień 2009 Kraków-Balice maj 2010 kwiecień 2009 Siedlce 255,6 sierpień 2006 Kozienice 0,1 kwiecień 2009 Mazowieckie Ostrołęka 208,2 wrzesień 1995 Płock 1,8 kwiecień 2009 Mława 207,4 wrzesień 1995 Siedlce 2,8 sierpień 1984 Opolskie Opole 270,3 lipiec 1997 Opole 0,5 lipiec 2006 Podkarpackie Krosno 295,2 maj 2010 Rzeszów-Jasionka 3,7 kwiecień 2009 Przemyśl 264,2 lipiec 1997 Rzeszów-Jasionka 4,9 sierpień 1984 Podlaskie Białystok 227,1 czerwiec 1985 Białystok 3,7 kwiecień 2009 Białystok 5,0 lipiec 1994 Ustka 235,6 wrzesień 1990 Gdańsk-Port Pół. 0,8 kwiecień 2009 Łeba 224,4 lipiec 1988 Lębork 0,1 czerwiec 1992 Pomorskie Chojnice 2,0 maj 2008 Łeba 2,2 czerwiec 1992 Ustka 2,3 czerwiec 1992 Data 16 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

18 Tabela cd. Najwyższe i najniższe sumy miesięczne opadów (IV-IX) na wybranych stacjach synoptycznych w okresie w poszczególnych województwach Województwo Najwyższe sumy miesięczne (mm) Data Najniższe sumy miesięczne (mm) Bielsko-Biała 511,5 maj 2010 Katowice 0,4 kwiecień 2009 Śląskie Bielsko-Biała 362,2 lipiec 1997 Częstochowa 2,6 kwiecień 2009 Racibórz 352,3 lipiec 1997 Kielce-Suków - 294,2 lipiec 2001 Kielce-Suków 0,5 kwiecień 2009 Świętokrzyskie Kielce-Suków 1,7 lipiec 2006 Warmińskomazurskie Mikołajki 247,2 sierpień 2006 Elbląg 1,0 czerwiec 1992 Elbląg 214,3 wrzesień 1992 Elbląg 1,8 kwiecień 2009 Kalisz- 227,8 sierpień 1985 Leszno 1,2 kwiecień 2007 Wielkopolskie Piła 2,4 kwiecień 2009 Poznań 3,4 czerwiec 1992 Piła 3,8 maj 2008 Zachodniopomorskie Koszalin 236,1 czerwiec 1991 Koszalin 0,9 czerwiec 1992 Koszalin 215,1 sierpień 2006 Kołobrzeg 2,4 sierpień 2006 Data Średnia suma opadów lata (czerwiec-sierpień) na obszarze Polski na podstawie danych z lat Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 17

19 Najwyższe sumy opadów lata (czerwiec-sierpień) na obszarze Polski na podstawie danych z lat Do opracowania mapy wykorzystano jedną najwyższą wartość lata dla każdego roku Opady ulewne i nawalne. Klasyfikacja opadów wg skali Chomicza obejmuje deszcze ulewne i nawalne o dużej wydajności. Współczynnik wydajności opadu wyznacza kategorię deszczu i określa jego stopień wg nazwy (od słabszej ulewy do deszczu nawalnego kolejnych natężeń) i przypisanego im znaku literowego (A0 A4 ulewy, B1 B5... deszcze nawalne). Przy opracowywaniu ekspertyz wartość progowa współczynnika wydajności opadu wynosi 4,0. fot. Robert Pyrc 18 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

20 Wybrane przypadki najwyższych zanotowanych opadów nawalnych. Wykres opracowano na podstawie roczników Opady atmosferyczne. Wartość opadu w miejscowości Sułoszowa (nie ma tam stacji meteorologicznej) jest oszacowana na podstawie analizy danych zarejestrowanych na stacjach sąsiednich i na podstawie pomiarów terenowych wielkości wezbrania oraz na wynikach modeli hydrologicznych. Liczba dni z opadem o sumie powyżej 50 mm w latach Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 19

21 3.2. Burze Burza zjawisko meteorologiczne, którego główną cechą jest wyładowanie elektryczne oraz towarzyszący temu charakterystyczny grzmot. Burze są związane z potężnymi chmurami kłębiastymi deszczowymi Cumulonimbus. Oprócz wyładowań elektrycznych (błyskawic i piorunów) towarzyszy im wiele innych niebezpiecznych zjawisk takich jak: a) intensywne opady (deszczu lub śniegu) b) opady gradu c) silne porywy wiatru (czasem huraganowe) trąby powietrzne. Burze dzielimy na wewnątrzmasowe i frontowe. Burze wewnątrzmasowe tworzą się wewnątrz jednolitej masy powietrza.. Ze względu na sposób ich powstania dzielimy na termiczne i adwekcyjne. fot. Tomasz Krywoszejew Pojedyncze silne burze wewnątrzmasowe, mapa radarowa, Burze termiczne (cieplne, lokalne) powstają wskutek unoszenia się (konwekcji) gorącego i wilgotnego powietrza zalegającego w przypowierzchniowej warstwie atmosfery. Występują zazwyczaj po południu lub wieczorem, nie trwają długo i zazwyczaj zanikają na początku nocy. Najczęściej burze termiczne występują w postaci pojedynczych komórek. Przed taką burzą towarzyszy nam często uczucie parności i duszności. 20 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

22 Burze termiczne w Polsce występują w okresie od maja do września. Najczęściejtego typu burze powstają w masie powietrza napływającej nad Polskę z południa i południowego-wschodu głównie z rejonu Morza Czarnego. Zazwyczaj towarzyszy im ulewny deszcz, a także grad. Zdarzają się zalania lub podtopienia jednej lub kilku miejscowości. Istnieje również ryzyko pojawienia się niszczących porywów wiatru, możliwe jest uformowanie się trąby powietrznej lub zjawiska szczególnego tuby (leja powietrznego) nie dotykającego ziemi i nie wyrządzającego szkód. Burze adwekcyjne w odróżnieniu od termicznych, tworzą się w chłodnej masie powietrza. Najczęściej występują po przejściu chłodnego frontu atmosferycznego, kiedy chłodne powietrze napływa nad ciepłe podłoże lub następuje adwekcja chłodu w górnych warstwach atmosfery. Burze adwekcyjne w Polsce mogą występować przez cały rok, jednak najczęściej od wiosny do jesieni. W zimie i wczesną wiosną przybierają postać burz śnieżnych. Wtedy mamy do czynienia z krótkotrwałymi, ale za to niezwykle silnymi, opadami śniegu lub krupy śnieżnej. Mniejsza jest także aktywność elektryczna, zdarza się czasem tak, że podczas przechodzenia takiej burzy wystąpi jedno lub kilka wyładowań. Burze frontowe są najbardziej dynamicznymi i gwałtownymi burzami. Występują na wszystkich rodzajach frontów (ciepłym, chłodnym, okluzji). Ich intensywność zależy od aktywności frontu, jego szybkości przemieszczania się oraz różnicy temperatury i wilgotności między masą powietrza przed i za frontem. Najbardziej gwałtowne burze występują, gdy szybko przemieszczający się front chłodny, za którym napływa chłodniejsze polarne morskie powietrze, wypiera gorące powietrze zwrotnikowe. Wówczas mogą się tworzyć rozległe układy z wieloma rozbudowanymi chmurami burzowymi. Przejście takich układów za- Linia silnych burz na froncie chłodnym, mapa radarowa, Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 21

23 zwyczaj jest bardzo niebezpieczne, występują niszczące porywy wiatru, opady dużego gradu, ulewne opady deszczu, a nawet trąby powietrzne. W czasie takich sytuacji zniszczenia występują w wielu miejscach w kraju, a chmury Cumulonimbus, mogą zajmować obszar kilku województw. Burze frontowe występują w Polsce przez cały rok, jednak najczęściej pojawiają się w ciepłej porze roku. GROŹNE ZJAWISKA TOWARZYSZĄCE BURZOM Wyładowania atmosferyczne. Głównym zagrożeniem dla życia ludzi podczas burz w Polsce są doziemne wyładowania atmosferyczne. Brak wiedzy na temat wyładowań jest często przyczyną tragicznych wypadków. Piorun to wyładowanie elektryczne w atmosferze ziemskiej, wewnątrz jednej chmury burzowej, między różnymi chmurami lub między chmurą a powierzchnią ziemi. Widoczne jest w postaci błyskawicy, której towarzysz efekt dźwiękowy (grzmot). Wyładowania atmosferyczne fot. Tomasz Krywoszejew Drzewa, wysokie maszty, a także duże otwarte przestrzenie bez wysokich elementów i szczyty górskie to elementy najbardziej narażone na działanie wyładowań atmosferycznych. W domach powinna być zamontowana instalacja odgromowa. Bez sprawnej i zabezpieczonej instalacji elektrycznej należy odłączyć wszystkie urządzenia z gniazdek elektrycznych. Silne porywy wiatru bardzo silny wiatr szkwał (front szkwałowy) powstający na skutek poziomego rozpłynięcia się silnych prądów zstępujących z chmury Cumulonimbus. W niektórych przypadkach nawet pojedyncza komórka burzowa może wygenerować niszczący poryw wiatru. Często bardzo silny szkwał, ze względu na spowodowane zniszczenia, mylony jest z trąbą powietrzną. Podczas szkwału porywy wiatru mogą przekraczać 160 km/h. 22 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

24 Podczas burz z porywistym wiatrem należy przebywać w zamkniętych, solidnych, murowanych budynkach, zwłaszcza w dolnej kondygnacjach domu. Porywisty wiatr może zerwać dach. Gdy nawałnica spotka nas podczas prowadzenia samochodu, najlepiej zatrzymać się w miejscu, w którym nie ma drzew i przeczekać. Podczas uprawiania sportów wodnych, jeśli są prognozowane burze, nie należy się oddalać od portu. Trąby powietrzne wiatr wirowy wokół osi pionowej, o ograniczonej średnicy (kilkadziesiąt metrów) w postaci wirującego słupa zwisającego z rozbudowanej chmury Cumulonimbus, sięgający powierzchni ziemi. Prędkość wiatru wewnątrz trąby może maksymalnie osiągać około 360 km/h. W Polsce trąby powietrzne trwają zazwyczaj kilka, kilkanaście minut i przemieszczają się na odległość 5-25 km. Występują jednak trąby trwające dłużej, które potrafią przemierzyć większy dystans. Jeśli wir powietrzny osiągnie powierzchnię wody powstaje trąba wodna. Trąba powietrzna fot. Tomasz Zawadzki Tuba (lej powietrzny) (źródło: Często spotykanym zjawiskiem, mylonym z trąbą powietrzną, jest szczególne zjawisko towarzyszące chmurze Cumulonimbus (rzadziej Cumulus) zwane tubą (także lejem powietrznym) w postaci kolumny lub leja wyrastającego z podstawy chmur, jednak bez kontaktu z podłożem. Zjawisko to wskazuje na istnienie mniej lub bardziej silnego wiru, który może być zalążkiem trąby, ale nie musi. Trąba powietrzna musi mieć kontakt z ziemią. Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 23

25 Grad opad atmosferyczny w postaci bryłek lodu (nazywanych gradzinami) o średnicy powyżej 5 mm. Opady gradu występują zazwyczaj w ciepłej porze roku z mocno rozbudowanych chmur Cumulonimbus i bywają połączone z bardzo silnymi opadami deszczu. Nad Polską najczęściej obserwowane są w gorącej, wilgotnej masie powietrza zwrotnikowego lub podczas przechodzenia chłodnych Grad, fot. Marek Tomaszewski frontów atmosferycznych wypierających zalęgające powietrze zwrotnikowe. Podczas niektórych burz występujących w Polsce spadają gradziny o średnicy 8 cm i więcej. Intensywne opady deszczu burzom bardzo często towarzyszą silne, przelotne opady deszczu powodujące podtopienia i lokalne powodzie zwane błyskawicznymi (flash flood). CZYNNIKI PROWADZĄCE DO POWSTANIA BURZ Energia chwiejności zawartość energii potencjalnej w objętości powietrza. Zależy zarówno od pionowego gradientu temperatury, jak i od zawartości pary wodnej. Im gradient temperatury jest większy i im większa jest wilgotność danej masy powietrza, tym większa jest jej energia potencjalna. Uwolnienie tej energii prowadzi do rozwoju konwekcji i w efekcie do powstawania chmur Cumulonimbus. Jest to warunek konieczny, jednak często nie wystarczający do powstania burz. Mechanizmy wspomagające a) występujące na większym obszarze fronty atmosferyczne, linie silnej zbieżności wiatru (tzw. linie zbieżności) b) występujące w skali lokalnej urozmaicone ukształtowanie terenu, grzbiety górskie, fronty bryzowe. Mechanizmy wspomagające znacznie przyczyniają się do rozwoju konwekcji poprzez silne mechaniczne wynoszenie powietrza ku górze. W takich rejonach burze mogą się rozwinąć nawet, jeżeli energia chwiejności nie jest wysoka. Wzrost prędkości wiatru z wysokością. Przyczynia się do organizacji pojedynczych komórek burzowych w większe kompleksy, co wpływa na zwiększenie intensywności zjawisk towarzyszących burzy. Silny wzrost prędkości wiatru od po- 24 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

26 wierzchni ziemi do wysokości 3 km (zwłaszcza w bardzo wilgotnej masie powietrza) zwiększa szansę na powstanie trąby powietrznej związanej z superkomórką burzową. RODZAJE BURZ ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ ORGANIZACJI Pojedyncze burze powstają przy braku obecności pionowego wzrostu prędkości wiatru. Charakteryzują się krótką żywotnością, główne zagrożenie związane jest z wysoką wydajnością opadową w danym miejscu, możliwy opad gradu. Nie generują silnych porywów wiatru. Występują w sezonie letnim wewnątrz gorącej, wilgotnej masy powietrza (najczęściej jest to powietrze zwrotnikowe morskie), w słabogradientowym polu ciśnienia. Zaznacza się wyraźny dobowy przebieg. Zorganizowane burze wielokomórkowe powstają w warunkach występowania silniejszego wzrostu prędkości wiatru z wysokością. Powstaje zwarty kompleks komórek burzowych, ale każda charakteryzuje się własnym cyklem rozwoju. Zagrożenia: silne opady, grad, silniejsze porywy wiatru. Wielokomórkowe burze liniowe powstają w warunkach dość silnego wzrostu prędkości wiatru z wysokością, konwekcja wyzwalana jest wzdłuż strefy frontu, linii zbieżności. Zagrożenia: silny, prostoliniowy prąd zstępujący, duży grad, silne opady. Superkomórki powstają w warunkach silnej zmiany prędkości wiatru z wysokością, w ich obrębie występuje prąd wstępujący, w którym powietrza ma ruch wirowy. Są to najgroźniejsze komórki burzowe. Zagrożenia: zjawiska o charakterze katastrofalnym, nawałnice, silne opady deszczu, duże prawdopodobieństwo zejścia trąby powietrznej. SYTUACJE SYNOPTYCZNE SPRZYJAJĄCE WYSTĘPOWANIU BURZ W POLSCE Na podstawie analizy danych z wielolecia, stwierdza się, że istnieje istotny związek między rodzajem cyrkulacji atmosferycznej Mapa synoptyczna, r. Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 25

27 a częstością występowania burz. Zależność ta jest szczególnie nasilona w pełni sezonu burzowego, który przeciętnie zaczyna się 15 maja i trwa zależnie od regionu od 80 do 100 dni. Czynnikami determinującymi zjawisko wystąpienia burzy są cyrkulacja atmosferyczna, położenie geograficzne i ukształtowanie terenu. Do powstania burz w znacznej mierze przyczyniają się mechanizmy wspomagające konwekcję, występujące np. na frontach atmosferycznych. Stąd dni z burzami frontowymi występują średnio cztery razy częściej niż dni z burzami wewnątrzmasowymi. Największa liczba burz występuje przy cyrkulacji cyklonalnej, na frontach chłodnych lub chłodnych okluzjach przy napływie mas powietrza z sektora zachodniego, kiedy ośrodek niskiego ciśnienia znajduje się nad północną Europą. Ten typ Tabela Kryteria wydawania ostrzeżeń przed burzami stosowane w służbie meteorologicznej IMGW-PIB Zjawisko Burze/ burze z gradem Silne burze/ silne burze z gradem Stopień zagrożenia Kryteria Uwagi X Burze z opadami deszczu 20 mm R 30 mm możliwy opad deszczu do 40 mm w okresie trwania zjawisk burzowych lub/i porywy wiatru 72 km/h < V < 90 km/h Nie stosuje się Nie stosuje się Nie stosuje się X X W ostrzeżeniu o burzach z gradem należy obowiązkowo zamieścić w sekcji przebieg informację o wystąpieniu gradu Burze z opadami deszczu 30 mm < R 50 mm możliwy opad deszczu do 60 mm w okresie W ostrzeżeniu o burzach trwania zjawisk burzowych z gradem należy obowiązkowo lub/i porywy wiatru zamieścić w sekcji przebieg 90 km/h < V 115 km/h Burze z opadami deszczu R > 50 mm lub/i porywy wiatru V > 115 km/h informację o wystąpieniu gradu V prędkość wiatru w porywach (w treści ostrzeżenia w km/h) R - suma opadów UWAGA: Nie wydaje się OSTRZEŻENIA na burze występujące lokalnie, którym towarzyszą opady deszczu mniejsze niż 20 mm i porywy wiatru słabsze niż 72 km/h. Informacja o występujących lokalnie burzach burzach zawarta jest w aktualnej prognozie pogody dla osłanianego obszaru. 26 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

28 cyrkulacji cechuje się dużą częstością występowania, dlatego występuje w nim około 40% wszystkich dni z burzą w roku. Największe prawdopodobieństwo burz występuje latem w strefie frontu chłodnego lub frontu okluzji, gdy napływająca chłodniejsza masa powietrza wypiera gorące i wilgotne, powietrze zwrotnikowe. W takich warunkach synoptycznych prawdopodobieństwo wystąpienia dni z burzą waha się od 22,4% do 32,7% w zależności od regionu, wzrastając z północy na południowy wschód Polski. TELEDETEKCJA BURZ Obok analizy warunków panujących na stacjach synoptycznych, do oceny warunków rozwoju burz jest niezbędna także analiza danych satelitarnych, radarowych oraz systemu wykrywania i lokalizacji wyładowań atmosferycznych. Zdjęcie satelitarne burzy nad Polską. Nałożenie na zdjęcie satelitarne IR 10,8 μm palety Sevtaka produkt Sandwich (źródło: EUMETSAT/IMGW-PIB) Zdjęcie satelitarne burzy nad Polską, w zakresie podczerwieni termalnej, kanały 6,2 μm 10,8 μm. Ciepłe, ciemne barwy oznaczają bardzo niską temperaturę a zatem wysoko wypiętrzone komórki konwekcyjne (źródło: EUMETSAT/IMGW-PIB) Zdjęcie satelitarne HRV, komórki burzowe nad Polską. Jasne okrągłe obszary oznaczają wysoko wypiętrzone chmury Cumulonimbus (źródło: EUMETSAT/IMGW-PIB) Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 27

29 PRZYKŁADY ZOBRAZOWAŃ STRUKTUR BURZOWYCH Z SYSTEMÓW TELEDEDEKCYJNYCH Powstawanie burz i towarzyszących im groźnych zjawisk takich jak wyładowania atmosferyczne, silny i porywisty wiatr, trąby powietrze, opady deszczu i gradu jest związane z całym kompleksem procesów zachodzących w atmosferze. Ciągłe, prowadzone przez IMGW-PIB w ramach programu Światowej Służby Pogody WMO, pomiary parametrów atmosfery przy powierzchni ziemi oraz do wysokości ok. 30 km pozwalają na diagnozę stanu atmosfery. Złożone modele matematyczne, eksploatowane w IMGW-PIB oraz innych światowych centrach meteorologicznych pozwalają na wcześniejsze określenie warunków sprzyjających ich powstawaniu i wydaniu prognoz i ostrzeżeń. Rozwijane systemy teledetekcji atmosfery (zdalnych pomiarów pośrednich), naziemnej oraz satelitarnej, pozwalają na precyzyjne określenie czasu, miejsca i intensywności burz, opadów i wyładowań atmosferycznych oraz obszarów, w których istnieje potencjalna możliwość ich wystąpienia. System radarów meteorologicznych POLRAD wykrywa i rejestruje strefy zachmurzenia konwekcyjnego, frontów atmosferycznych i opadów. Podobnie system detekcji i lokalizacji burz i wyładowań atmosferycznych PERUN wykrywa każde wyładowanie atmosferyczne, nie tylko te docierające do powierzchni ziemi, lecz również między chmurami, dając obraz potencjału energetycznego atmosfery. Wykorzystywane w tym celu są również dane z satelitów meteorologicznych, w tym Europejskiej Organizacji Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych (EUMETSAT), której Polska jest krajem członkowskim. Satelity innych operatorów dają dodatkowe możliwości diagnozy i prognozy procesów atmosferycznych, w tym nad obszarami oceanicznymi, na których nie ma tradycyjnych stacji pomiarowych. Bez systemów teledetekcyjnych nie byłby możliwy ciągły w czasie i przestrzeni monitoring pogody i zjawisk atmosferycznych nad obszarem kraju i w jego okolicach oraz opracowywanie wiarygodnych prognoz i ostrzeżeń. Poniżej kilka przykładów zobrazowań danych z różnych systemów teledetekcyjnych eksploatowanych przez IMGW PIB. 28 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

30 Zdjęcie radarowe, komórki burzowe nad Polską, produkt CAPPI godz. 14:00 UTC Zdjęcie satelitarne w zakresie widzialnym, , godz , (kolorowe kropki to nałożony godzinowy obraz z systemu detekcji wyładowań PERUN) Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 29

31 Wizualizacja i lokalizacji wyładowań doziemnych ujemnych i dodatnich w komórkach burzowych nad Polską, , godz Zdjęcie radarowe, produkt CAPPI, komórki burzowe nad Polską,, , godz Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

32 Zdjęcie satelitarne, , godz , (kolorowe kropki to nałożony godzinowy obraz z systemu detekcji wyładowań PERUN) Wizualizacja i lokalizacja wszystkich wyładowań atmosferycznych (doziemnych i międzychmurowych) w komórkach burzowych nad Polską, , godz Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 31

33 CHARAKTERYSTYKA KLIMATOLOGICZNA BURZE Tabela Liczba dni z burzą w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja Liczba dni Legnica 792 Dolnośląskie Wrocław 754 Jelenia Góra 703 Kłodzko 784 Kujawsko-pomorskie Toruń 620 Terespol 774 Lubelskie Lublin-Radawiec 847 Włodawa 847 Lubuskie Gorzów Wielkopolski 614 Zielona Góra 673 Wieluń 688 Łódzkie Łódź-Lublinek 660 Sulejów 921 Kraków-Balice 806 Małopolskie Nowy Sącz 886 Zakopane 907 Płock-Trzepowo 714 Warszawa-Okęcie 755 Mazowieckie Siedlce 832 Kozienice 762 Mława 681 Opolskie Opole 654 Podkarpackie Rzeszów-Jasionka 851 Lesko 1043 Podlaskie Suwałki 617 Białystok 732 Łeba 632 Pomorskie Hel 541 Chojnice 641 Podkarpackie Rzeszów-Jasionka 851 Lesko 1043 Podlaskie Suwałki 617 Białystok Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

34 Tabela cd. Liczba dni z burzą w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja Liczba dni Łeba 632 Pomorskie Hel 541 Chojnice 641 Racibórz-Studzienna 814 Śląskie Katowice 822 Bielsko-Biała-Aleksandrowice 797 Świętokrzyskie Kielce-Suków 917 Sandomierz 792 Warmińsko-mazurskie Elbląg 723 Olsztyn 630 Piła 625 Poznań 603 Wielkopolskie Koło 657 Leszno-Strzyżewice 656 Kalisz 688 Koszalin 611 Zachodniopomorskie Świnoujście 432 Szczecin-Dąbie 486 Minimalna liczba dni z burzą w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie na stacji Świnoujście Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 33

35 Maksymalna liczba dni z burzą w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie na stacji Lesko Średnia liczba dni z burzą w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie na wybranych stacjach I i II rzędu 34 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

36 Tabela 3.6. Częstość (%) występowania dni z burzą w miesiącach półrocza ciepłego (kwiecień-wrzesień) w okresie na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja IV V VI VII VIII IX Suma Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Legnica 4,9 22,9 22,6 25,8 19,8 4,0 100 Wrocław 5,2 19,8 23,6 23,9 21,4 6,2 100 Jelenia Góra 3,1 21,1 23,3 25,2 21,3 6,0 100 Kłodzko 5,4 20,9 23,1 25,4 19,8 5,5 100 Toruń 5,8 20,2 21,6 27,1 19,5 5,8 100 Terespol 4,4 20,5 23,6 26,6 19,3 5,6 100 Lublin-Radawiec 6, ,3 27,2 17,6 6,0 100 Włodawa 5, , ,2 5,0 100 Gorzów Wilkp. 4,7 20,2 21,7 25,9 20,7 6,8 100 Zielona Góra 5,5 21,5 21,8 25,6 19,9 5,6 100 Wieluń 5,4 22,5 20,6 26,0 20,6 4,8 100 Łódz-Lublinek 5,3 20,3 21,7 27,6 19,1 6,1 100 Sulejów 5,4 20,2 21,6 25,7 21,3 5,8 100 Kraków-Balice 5,6 21,1 23,9 24,8 18,0 6,6 100 Nowy Sącz 5,0 21,1 24,4 24,0 20,4 5,1 100 Zakopane 4,5 20,4 23,9 23,9 22,1 5,2 100 Płock-Trzepowo 6,4 19,5 21,1 26,8 20,6 5,6 100 Warszawa-Okęcie 6,8 20,3 21,3 24,9 20,7 6,1 100 Siedlce 5,8 20,4 22, ,6 6,0 100 Kozienice 5,0 19,4 23, ,6 6,3 100 Mława 6, ,6 25,8 20,7 6, polskie Opole 5,0 19,1 20,6 27,8 21,7 5,7 100 Podkarpackie Podlaskie Rzeszów-Jasionka 5,2 20,1 22,9 25,0 20,8 6,0 100 Lesko 6,1 21,2 22,6 24,3 20,7 5,1 100 Suwałki 3,1 19,1 24,1 28,4 19,0 6,3 100 Białystok 3,8 20,6 23,6 25,3 20,1 6,6 100 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 35

37 Tabela 3.6. cd. Częstość (%) występowania dni z burzą w miesiącach półrocza ciepłego (kwiecień-wrzesień) w okresie na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja IV V VI VII VIII IX Suma Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie Łeba 5,4 16,9 18,4 24,8 22,3 12,2 100 Hel 5,2 16,3 22,9 25,5 21,1 9,1 100 Chojnice 5,5 21,1 22,8 24,5 20,7 5,5 100 Racibórz- Studzienna 4,9 20,5 26,0 24,8 19,2 4,5 100 Katowice 4,6 20,4 22,5 25,7 18,7 8,0 100 Bielsko-Biała- Aleksandrowice 4,5 21,6 24,6 23,2 19,7 6,4 100 Kielce-Suków 5, ,8 25,4 19,6 5,8 100 Sandomierz 5,2 21,5 22,5 25,3 19,6 6,1 100 Elbląg 5,7 17,8 22,8 23,5 22,4 7,7 100 Olsztyn 6,3 22,1 22,4 24,8 19,4 5,1 100 Piła 5,1 22,9 22,2 24,6 19,5 5,6 100 Poznań 5,0 20,7 21,4 25,5 21,4 6,0 100 Koło 6,1 19,6 19,2 27,4 21,0 6,7 100 Leszno-Strzyżewice 5,3 20,9 22,1 26,4 20,1 5,2 100 Kalisz 4,7 22,2 19,8 26,6 20,9 5,8 100 Koszalin 6,1 19,5 20,9 23,9 19,6 10,0 100 Świnoujście 4,6 18,5 21,5 25,5 19,9 10,0 100 Szczecin-Dąbie 5, ,9 23,5 18,3 7,0 100 Warunki ekstremalne Najdłuższą burzę zarejestrowano w Krakowie 2 lipca 1957 roku i trwała 511 minut 36 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

38 CHARAKTERYSTYKA KLIMATOLOGICZNA GRAD Tabela 3.7. Liczba dni z gradem w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie ( ) na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja Liczba dni Legnica 43 Dolnośląskie Wrocław 26 Jelenia Góra 11 Kłodzko 35 Kujawsko-pomorskie Toruń 38 Terespol 12 Lubelskie Lublin-Radawiec 27 Włodawa 30 Lubuskie Gorzów Wielkopolski 24 Zielona Góra 35 Wieluń 18 Łódzkie Łódź-Lublinek 46 Sulejów 28 Kraków-Balice 16 Małopolskie Nowy Sącz 27 Zakopane 41 Płock-Trzepowo 32 Warszawa-Okęcie 24 Mazowieckie Siedlce 48 Kozienice 16 Mława 19 Opolskie Opole 29 Podkarpackie Rzeszów-Jasionka 20 Lesko 54 Podlaskie Suwałki 21 Białystok 37 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 37

39 Tabela 3.7. cd. Liczba dni z gradem w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie ( ) na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja Liczba dni Łeba 28 Pomorskie Hel 19 Chojnice 33 Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Racibórz-Studzienna 18 Katowice 29 Bielsko-Biała-Aleksandrowice 30 Kielce-Suków 43 Sandomierz 15 Elbląg 60 Olsztyn 45 Piła 26 Poznań 21 Koło 32 Leszno-Strzyżewice 40 Kalisz 26 Koszalin 43 Świnoujście 7 Szczecin-Dąbie 12 Maksymalna liczba dni z gradem w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie na stacji Elbląg 38 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

40 Minimalna liczba dni z gradem w półroczu ciepłym (kwiecień-wrzesień) w okresie na stacji Świnoujście Tabela 3.8. Liczba dni z gradem w poszczególnych miesiącach półrocza ciepłego (kwiecień-wrzesień) w okresie na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja IV V VI VII VIII IX Dolnośląskie Legnica Wrocław Jelenia Góra Kłodzko Kujawsko-pomorskie Toruń Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Terespol Lublin-Radawiec Włodawa Gorzów Wilkp.i Zielona Góra Wieluń Łódz-Lublinek Sulejów Kraków-Balice Nowy Sącz Zakopane Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 39

41 Tabela 3.8. cd. Liczba dni z gradem w poszczególnych miesiącach półrocza ciepłego (kwiecień-wrzesień) w okresie na wybranych stacjach I i II rzędu Województwo Stacja IV V VI VII VIII IX Płock-Trzepowo Warszawa-Okęcie Mazowieckie Siedlce Kozienice Mława Opolskie Opole Podkarpackie Rzeszów-Jasionka Lesko Podlaskie Suwałki Białystok Łeba Pomorskie Hel Chojnice Racibórz-Studzienna Śląskie Katowice Bielsko-Biała- Aleksandrowice Kielce-Suków Świętokrzyskie Sandomierz Warmińskomazurskie Elbląg Olsztyn Piła Poznań Wielkopolskie Koło Leszno-Strzyżewice Kalisz Koszalin Zachodniopomorskie Świnoujście Szczecin-Dąbie Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

42 Najgroźniejsze skutki występowania gradu. Zniszczenia w rolnictwie, sadownictwie, uszkodzenia pokryć dachowych, samochodów, utrudnienia w komunikacji, transporcie (ruch drogowy itp...), zagrożenie dla zdrowia ludzi, zagrożenia dla życia zwierząt (zwłaszcza dla ptaków). Warunki ekstremalne Wyjątkowo długotrwały opad gradu wielkości wiśni wystąpił w Krakowie 31 maja 1924 roku i trwał od godz 11: 00 przez około minut. Utworzył w centrum miasta warstwę gradzin o grubości 3 cm, która topiła się przez 45 minut fot. Wioletta Bogaczyk Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 41

43 3.3. Upał Upał stan pogody, gdy temperatura maksymalna powietrza, mierzona w klatce meteorologicznej na wysokości 2 m n. p. g. jest większa lub równa 30 C. Fala upałów ciąg co najmniej 3 dni z temperaturą maksymalną powyżej 30 C w każdym kolejnym dniu. Dni upalne temperatura maksymalna powietrza powyżej 30 C, występuję na terenie całej Polski, poza górami. Okres upalny ciąg co najmniej 3 dni, w którym średnia temperatura maksymalna osiąga przynajmniej 30 C. W okresie takim występują zarówno dni upalne (temperatura maksymalna powyżej 30 C), jak i gorące (temperatura maksymalna powyżej 25 C). Dodatkowo muszą być spełnione następujące warunki: liczba dni upalnych powinna być większa lub przynajmniej równa liczbie dni gorących oraz ciąg dni gorących między upalnymi nie może przekraczać trzech. Dni gorące temperatura maksymalna powietrza powyżej 25 C. Liczba dni gorących gwałtownie zmniejsza się ze wzrostem wysokości nad poziom morza i zanika w Sudetach na wysokości 1350 m n.p.m., a w Karpatach na wysokości 1650 m n.p.m. Fale gorąca zostały zdefiniowane jako okresy, co najmniej 3-dniowe, w czasie których maksymalne temperatury powietrza nie spadły poniżej 25 C. SYTUACJE SYNOPTYCZNE SPRZYJAJĄCE WYSTĘPOWANIU UPAŁÓW W POLSCE Stopień zagrożenia X X X Kryteria Tmax 30 C i czas trwania zjawiska 2 lub 3 dni na przeważającym obszarze Tmax 30 C i czas trwania zjawiska 4 lub 5 dni na przeważającym obszarze Tmax 30 C i czas trwania zjawiska >5 dni na przeważającym obszarze Tmax temperatura maksymalna Występowanie upałów w Polsce przypada na okres od czerwca do sierpnia, sporadycznie bywają notowane we wrześniu, maju a nawet w kwietniu. Najwięcej dni upalnych występuje na Niżu Polskim (średnio od 5 do 7 dni w roku), najrzadziej na wybrzeżu Bałtyku i na Pomorzu. Fale upałów występują przy określonych typach cyrkulacji atmosferycznej. Przeważnie są to sytuacje reprezentowane przez 42 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

44 Mapa synoptyczna, r. Mapa synoptyczna, r. Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 43

45 układy wyżowe dominujące nad całą środkową Europą lub rozległe ciepłe wycinki niżów z ośrodkami nad zachodnią oraz północną Europą powodujące napływ powietrza z południa kontynentu europejskiego. Skutki upałów. Upały mają znaczący, negatywny wpływ na świat przyrody i człowieka oraz infrastrukturę gospodarczą i komunikacyjną. Wysoka temperatura powietrza niszczy nawierzchnie dróg, tory kolejowe oraz linie energetyczne. Powoduje wysychanie ściółki leśnej, a w efekcie pożary lasów, potęguje zjawisko suszy atmosferycznej, gruntowej i hydrologicznej. Upał najbardziej zagraża osobom chorym, seniorom, dzieciom i kobietom w ciąży. Skutkiem przegrzania i odwodnienia organizmu są zawroty głowy, osłabienie, problemy żołądkowe, gorączka i bóle mięśni, omdlenia, problemy z krążeniem krwi. W wyniku upałów może dojść do udaru cieplnego wskutek zbyt długiego przebywania na słońcu lub w gorącym pomieszczeniu. Kolejnym następstwem upału i przegrzania organizmu jest szok termiczny, gdy nastąpi kontakt rozgrzanego ciała z zimnym środowiskiem. W czerwcu i lipcu 2003 roku, zachodnią i południową Europę nawiedziła fala rekordowych upałów. Szczególnie nasiliły się we Francji, gdzie temperatura dochodziła do 44 C. Tam też z powodu upału zmarło 15 tys. osób. W wielu krajach zanotowano absolutne rekordy temperatury. W Szwajcarii, gdzie w wyniku wysokiej temperatury powietrza zmarło 975 osób, w miejscowości Grono koło Lukarny 11 sierpnia zmierzono 41,5 C. W Wielkiej Brytanii, w Brogdale koło Faversham, odnotowano 38,5 C. W Portugalii, gdzie zmarło 2099 osób, w Amarlei 1 sierpnia było 47,4 C. Również w Niemczech stwierdzono 300 zgonów. W tym okresie, w całej Europie z powodu upałów zmarło 52 tysiące osób, z czego najwięcej, bo 18 tysięcy, zmarło we Włoszech. 44 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)

46 CHARAKTERYSTYKA KLIMATOLOGICZNA UPAŁ Tabela Liczba dni z temperaturą max (tmax) 25 C i ciągów 3-dniowych i dłuższych z temperaturą 25 C w okresie Województwo Nazwa stacji Liczba dni z tmax 25 C LIczba ciągów 3-dniowych i dłuższych z tmax 25 C Maksymalna długość ciągu - liczba dni z tmax 25 C Rok z maksymalnym ciągiem dni gorących Dolnośląskie Legnica Wrocław Jelenia Góra Kłodzko Kujawsko-pomorskie Toruń Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małoposkie Mazowieckie Terespol Lublin Włodawa Gorzów Wlkp Słubice Zielona Góra Wieluń Łódź Sulejów Kraków Balice Tarnów Zakopane Nowy Sącz Mława Płock Warszawa Okęcie Siedlce Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato) 45

47 Tabela cd. Liczba dni z temperaturą max (tmax) 25 C i ciągów 3-dniowych i dłuższych z tmax 25 C w okresie Województwo Nazwa stacji Liczba dni z tmax 25 C LIczba ciągów 3-dniowych i dłuższych z tmax 25 C Maksymalna długość ciągu - liczba dni z tmax 25 C Rok z maksymalnym ciągiem dni gorących Opolskie Opole Podkarpackie Rzeszów Lesko Suwałki Podlaskie Białystok Łeba Lębork Pomorskie Hel Chojnice Racibórz Śląskie Katowice Bielsko Biała Świętokrzyskie Kielce Sandomierz Elbląg Warmińskomazurskie Kętrzyn Olsztyn Piła Poznań Wielkopolskie Koło Leszno Kalisz Kołobrzeg Koszalin Zachodniopomorskie Świnoujście Szczecin Dąbie Resko Max Stacja Nowy Sącz Nowy Sącz Szczecin-Dąbie 46 Vademecum Niebezpieczne zjawiska meteorologiczne, część 1 (wiosna lato)