ZRÓWNOWAśONY ROZWÓJ SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO

Transkrypt

1 Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 15, Nr 1/2011 Wydział Zarządzania i Administracji Uniwersytetu Humanistyczno Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach Z a r z ą d z a n i e i b e z p ieczeństwo Katarzyna Ciepiela, Anna Pobrotyn, Michał Adam Leśniewski 1 ZRÓWNOWAśONY ROZWÓJ SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO Wprowadzenie Na początku XXI wieku przed społeczeństwami stoi w dalszym ciągu wiele nierozwiązanych problemów, wyzwań i zagroŝeń o charakterze globalnym, regionalnym i lokalnym. Jedną z najwaŝniejszych kwestii współczesności jest zagroŝenie środowiska przyrodniczego i środowiska człowieka ze względu na intensywną eksploatację zasobów naturalnych, nieprzyjazne środowisku technologie produkcji, jak teŝ rosnącą systematycznie konsumpcję dóbr. Podstawowe problemy ekologiczne wymagają ustawicznego rozwiązywania przez właściwe zarządzanie na róŝnych szczeblach odpowiedzialności. Złagodzenie zagroŝeń ekologicznych i zachowanie kapitału naturalnego, równieŝ dla przyszłych pokoleń, jest moŝliwe tylko przez skoordynowane i wielokierunkowe działania na rzecz ochrony środowiska i promocji rozwoju zrównowaŝonego przez organizacje międzynarodowe, ośrodki naukowe, instytucje rządowe i samorządowe, inne instytucje publiczne, grupy społeczne, przedsiębiorców i gospodarstwa domowe oraz poszczególne osoby. Historia ekorozwoju Ludzkość XXI wieku zmierza w kierunku poszanowania zasobów środowiska naturalnego, który przejawia się koncepcją zrównowaŝonego rozwoju (ekorozwo- 1 Mgr Katarzyna Ciepiela, PTHU Jagdar Piskrzyn; mgr Anna Pobrotyn; dr Michał Adam Leśniewski, adiunkt, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach. 29

2 ju). Termin ten został wprowadzony w latach 70-tych XX wieku na międzynarodowej konferencji w Sztokholmie (1972r.). Główne załoŝenie konferencji brzmiało: Człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości, odpowiednich warunków Ŝycia środowisku. Dobra jakość tego środowiska pozwala na Ŝycie w godności i dobrobycie. Stąd teŝ człowiek ponosi wielką odpowiedzialność za ochronę i polepszenie środowiska tak dla obecnych jak i przyszłych pokoleń 2. Na III Sesji Zarządzającej Programem Ochrony Środowiska ONZ w 1975 r. sformułowano pojęcie ekorozwoju. Oznaczało ono wówczas uznanie nadrzędności wymogów ekologicznych, których nie naleŝy zakłócać przez wzrost cywilizacji oraz rozwój kulturalny i gospodarczy, jest zdolne do samosterowania swoim rozwojem w celu utrzymania homeostazy i symbiozy z przyrodą, a więc respektuje oszczędną produkcję i konsumpcję oraz wykorzystywanie odpadów, dba o przyszłościowe konsekwencje podejmowanych działań, a więc takŝe o potrzeby i zdrowie przyszłych pokoleń 3. Przytoczona definicja wskazuje na obowiązek korzystania z zasobów naturalnych w taki sposób, aby mogły one być przekazane następnym pokoleniom, bez większego uszczerbku. Ostatecznego zdefiniowania zrównowaŝonego rozwoju, dokonano w raporcie Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju ONZ w dokumencie zatytułowanym Nasza Wspólna Przyszłość (Raport Brundtland). ZrównowaŜony rozwój oznacza taki rozwój, który zapewnia zaspokojenie rosnących potrzeb współczesnego społeczeństwa bez naruszenia moŝliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń 4. W Polsce ekorozwój a dokładniej jego zasady zyskały rangę konstytucyjną. Artykuł 5 Konstytucji RP mówi, iŝ ochrona środowiska jest obowiązkiem m.in. władz publicznych, które przez swą politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. ZałoŜenia i zasady zrównowaŝonego rozwoju ZrównowaŜony rozwój to dąŝenie do poprawy jakości Ŝycia przy zachowaniu równości społecznej, bioróŝnorodności i bogactwa zasobów naturalnych. Rzecz w tym, aby dąŝąc do dobrego Ŝycia nie zniszczyć przyrody, od której uzaleŝnione jest Ŝycie na Ziemi, nie wyczerpać wszystkich zasobów naturalnych w następstwie czego nie zostanie ich dla ludzi, którzy będą tu Ŝyli w przyszłości, ani teŝ dąŝąc do poprawy jakości własnego Ŝycia nie skazywać na biedę innych 5. Celem zrównowaŝonego rozwoju jest nie tylko zaspokojenie materialnych potrzeb jak dom, Ŝywność, woda czy ubranie. Celem jest dobre Ŝycie, czyli to, Ŝe ludzie są szczęśliwi. Celem jest kwitnąca przyroda, a zarazem kwitnące społeczeństwa. Społeczności, w których ludzie mają między sobą dobre relacje, są dla 2 S. Kozłowski, Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa 2000, s A. Sabat, Społeczna odpowiedzialność biznesu szansą na zrównowaŝony rozwój, Region Świętokrzyski NSZZ Solidarność, Kielce 2009, s S. Twardy, Jak odpowiedzialnie korzystać ze środowiska, wyd. Małopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego, Kraków 2009, s M. Gerwin, Plan zrównowaŝonego rozwoju dla Polski. Lokalne inicjatywy rozwojowe, wyd. Earth 30 Conservation, Sopot 2008, s. 3.

3 siebie oparciem, gdzie ludzie mogą stanowić o swoim własnym Ŝyciu i nie muszą martwić się o swoją przyszłość. W teorii zrównowaŝonego rozwoju wyróŝnić moŝna przynajmniej sześć jego aspektów 6 : 1. ekologiczny ograniczanie degradacji środowiska, stałej poprawy jego stanu oraz wdraŝanie zintegrowanych systemów ochrony środowiska, które powinny znaleźć wyraz w sformułowaniu polityki ekologicznej; 2. społeczny wyraŝający się w opracowaniu i wdraŝaniu polityki społecznej, 3. ekonomiczny wymagający wytyczenia polityki rozwoju kraju oraz opracowania i wdraŝania strategii wzrostu gospodarczego, 4. przestrzenny odnoszący się do koncepcji zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki przestrzennej, 5. cywilizacyjny tworzący szeroko rozumiany kapitał ludzki i postęp w dziedzinie wiedzy i komunikacji społecznej, a takŝe wprowadzania nowych form pozagospodarczej aktywności społeczeństwa. 6. instytucjonalno-polityczny odnoszący się do polityki, zarządzania oraz kierowaniu na róŝnych szczeblach organizacji społeczeństwa. ZrównowaŜony rozwój moŝe być realizowany pod warunkiem przenikania się wzajemnie czterech polityk: ekologicznej, ekonomicznej, społecznej i przestrzennej oraz systemu zarządzania i kierowania krajem 7. Główne zasady polityki rozwoju zrównowaŝonego odnoszą się do trzech podstawowych relacji: środowisko gospodarka, społeczeństwo gospodarka, społeczeństwo środowisko, dotyczących zarówno poszczególnych jednostek w kraju (ujmując róŝne szczeble zarządzania) oraz relacji międzynarodowych. Zostały one sformułowane w czasie II Konferencji ONZ Środowisko i rozwój (27 zasad) i ujęte w powstałych wówczas dokumentach 8. Jako najwaŝniejsze uznać naleŝy zasady zrównowaŝonego rozwoju przedstawione w tabeli 1. Realizacja zasad zrównowaŝonego rozwoju opiera się na przestrzeganiu trzech praw: prawa celu, prawa skali i jakości oraz prawa regionu. Kierunki działań do osiągnięcia celów zrównowaŝonego rozwoju 9 : 1. ograniczanie zuŝywania zasobów odnawialnych do granic określonych moŝliwościami odtwarzania tych zasobów, 2. ograniczanie zuŝywania zasobów nieodnawialnych w skali umoŝliwiającej ich stopniowe zastępowanie przez odpowiednie substytuty, 3. stopniowe eliminowanie z procesów gospodarczych oraz z innych zastosowań substancji niebezpiecznych i toksycznych, 4. utrzymywanie emisji zanieczyszczeń oraz innej ingerencji w środowisko w granicach wyznaczonych przez pojemność asymilacyjną środowiska, 6 A. Graczyk, ZrównowaŜony rozwój w teorii i praktyce, Prace Naukowe AE we Wrocławiu Nr 1190, wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2007, s T. Borys, Wskaźniki ekorozwoju, Ekonomia i Środowisko, Nr 1, Białystok 1999, s B. Poskrobko, Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa 1998, s J. Kamieniecka, B. Wójcik i inni, Natura 2000w edukacji szkolnej, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2007, s

4 Tabela 1. Główne zasady zrównowaŝonego rozwoju. Zasada Główna ekorozwoju Ekonomizacji Praworządności Opis jednoznaczne ustalenie, iŝ obowiązek ochrony środowiska nie moŝe być traktowany jako pozostający w konflikcie z interesami gospodarki, lecz stanowi element prawidłowego gospodarowania, a wszelka działalność naruszająca ten obowiązek jest bezwzględnie nielegalna 10. nazywana teŝ zasadą efektywności ekonomicznej i ekologicznej ekorozwoju (w tym ochrony środowiska); postuluję realizację takiej polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada ta, stanowiąca podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma zasadami praktycznymi: zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta uŝytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia), płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań ochronnych zanieczyszczającego środowisko), wspólnej odpowiedzialności, etapowania i wyboru priorytetów, uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej 11. kaŝdy przepis prawny powinien być ściśle przestrzegany bez stosowania odstępstw i wyjątków. Jest to zasada nie przekraczania ustalonej prawnie lub administracyjnie skali integracji w środowiska nawet wówczas, gdy jego uŝytkownicy byli skłonni ponieść cięŝar rekompensaty finansowej, np. w formie kary pienięŝnej) z tytułu przekroczenia 12. nazywana teŝ - nie zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki; przejawem biernej polityki jest np. formułowanie deklaracji i kolejnych programów przy wyraźnym niedocenianiu strony realizacyjnej 13. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymaniem warunków do zaspokajania potrzeb pokoleń przyszłych (równowaŝenia szans w dostępie do ograniczonych zasobów oraz w uprawnieniach do odprowadzania zanieczyszczeń i do innego rodzaju ingerowania w środowisko do granic wyznaczonych jego pojemnością) 14. Reagowania na istniejące zagroŝenia ekologiczne Sprawiedliwości międzypokoleniowej Regionalizmu dotyczy trzech rodzajów obszarów: - obszaru ekologicznego zagroŝenia, - obszarów duŝych walorach przyrodniczych, - obszarów pośrednich. Zasada ta oznacza równieŝ, Ŝe kaŝdy region ma prawo do własnej polityki społeczno-gospodarczej, np. cenowej, a co za tym idzie, i ekologicznej. Dla kaŝdego regionu trzeba opracować scenariusz rozwoju akceptowany przez samorząd terytorialny T. Borys, Wskaźniki ekorozwoju, Ekonomia i Środowisko, Nr 1, Białystok 1999, s A. Sabat, Społeczna odpowiedzialność biznesu szansą na zrównowaŝony rozwój, wyd. Region Świętokrzyski NSZZ Solidarność, Kielce 2009, s ( ) ( ) ( ). 15 S. Kozłowski, Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa 2000, s srodowisko.pdf, ( ). 32

5 cd. tabeli Partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej) 17 Uwzględniania wymogów środowiska w działalności planistycznej Źródło: Opracowanie własne. zwana teŝ zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych lub zasadą uspołecznienia. Ma być ona realizowana przez stworzenie instytucjonalnych i prawnych warunków udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w całym procesie ochrony i kształtowania środowiska, przez edukację ekologiczną, budzenie świadomości i wraŝliwości ekologicznej oraz generalnie budowanie nowej etyki zachowań wobec środowiska. planowanie przestrzenne ma w znacznie większym stopniu niŝ dotychczas uwzględniać problemy gospodarowania zasobami środowiska odtwarzanie i stała ochrona róŝnorodności biologicznej na czterech poziomach krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym, 6. uspołecznienie procesów podejmowania decyzji, zwłaszcza dotyczących lokalnego środowiska przyrodniczego, 7. dąŝenie do zapewnienia poczucia bezpieczeństwa i dobrobytu obywatelom, rozumianego jako tworzenie warunków sprzyjających ich zdrowiu fizycznemu, psychicznemu i społecznemu. Chcąc jednak być w zgodzie ze światowymi tendencjami w dziedzinie ochrony środowiska, widzianej z punktu widzenia zrównowaŝonego rozwoju, trzeba podjąć się niełatwego wyzwania. NaleŜy brać pod uwagę nie tylko to, co dzieje się w poszczególnych kręgach naukowych, ale i na światowych forach politycznych i gospodarczych 19. To właśnie tam wyznaczane są strategie działań społecznoekonomicznych mających równocześnie słuŝyć globalnemu środowisku. Tam teŝ najwyraźniej podkreśla się, Ŝe wiedza słuŝąca racjonalnemu korzystaniu ze środowiska oraz jego ochronie moŝe być tym skuteczniej zastosowana im mądrzej stymulowane są procesy prowadzące do udziału w tym procesie społeczeństwa. Udział społeczeństwa powinien równocześnie prowadzić do poprawy jego ekonomicznych i zdrowotnych warunków Ŝycia. Tak więc współzaleŝność aspektów przyrodniczych, społecznych i ekonomicznych, będąca podstawą filozofii zrównowaŝonego rozwoju, wyznacza kierunki działań praktycznych oraz rozwoju związanych z tym nauk G. Zabłocki, Rozwój zrównowaŝony idee, efekty, kontrowersje, PWN, Toruń 2002, s S. Kozłowski, Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa 2000, s ( ) ( ). 33

6 ZrównowaŜony rozwój obszarów wiejskich Obszary wiejskie zgodnie z definicją Komisji Europejskiej to wszystkie tereny leŝące poza administracyjnym obrębem miasta. Pojęcie to jest szersze niŝ sama wieś, aczkolwiek często jest z nią utoŝsamiane 21. Obszary wiejskie dostarczają nam podstawowych surowców Ŝywnościowych. Ze względu na piękno natury są teŝ atrakcyjnym miejscem wypoczynku i rekreacji. Stąd teŝ, musimy je chronić i mądrze w nich inwestować, zwłaszcza w zakresie odpowiednich usług i infrastruktury. Wynika to z unijnej strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz przyjętej na szczycie w Göteborgu strategii na rzecz zrównowaŝonego rozwoju 22. Podstawowe zasady polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata , a takŝe instrumenty polityczne, z jakich mogą korzystać państwa członkowskie i regiony określone zostały w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005. Zgodnie z tym rozporządzeniem unijna polityka rozwoju obszarów wiejskich skupia się na trzech obszarach tzw. Osiach tematycznych. Są to 23 : 1. poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego (oś 1 gospodarcza), 2. poprawa stanu środowiska i terenów wiejskich (oś 2 środowiskowa), 3. poprawa jakości Ŝycia na obszarach wiejskich oraz wspieranie i dywersyfikacja gospodarki wiejskiej (oś 3 społeczna). Państwa członkowskie i regiony zostały zobowiązane do przeniesienia części środków na wspieranie projektów opierających się na doświadczeniach zebranych podczas wdraŝania inicjatyw wspólnotowych. W naszym kraju, w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata mamy równieŝ oś 4 Leader (wspierającą zadania osi 3), której celem jest wzmocnienie kapitału społecznego na obszarach wiejskich przez promowanie inicjatyw oddolnych, aktywizację mieszkańców wsi na rzecz lokalnych społeczności oraz wymianę najlepszych praktyk w oparciu o działalność Lokalnych Grup Działania (LGD) 24. Rozwój zrównowaŝony, jakkolwiek jest koncepcją globalną, to musi jednak być oparty na racjonalnych przesłankach rozwoju regionalnego i lokalnego, zgodnie z zasadą myśl globalnie działaj lokalnie. Stąd teŝ, konieczne jest pełne zrozumienie przez lokalne społeczności idei trwałego i zrównowaŝonego rozwoju, oraz zachodzących obecnie procesów rozwojowych, wraz z perspektywicznymi zamierzeniami i barierami je ograniczającymi. W tym względzie naleŝy stosować podejście interdyscyplinarne i wykorzystywać dorobek róŝnych dziedzin nauk, zwłaszcza rolniczych i leśnych. Konieczne są teŝ odpowiednie programy edukacyjne, skierowane do rolników i mieszkańców obszarów wiejskich w zakresie pozarynkowych funkcji rolnictwa, wiedzy środo- 21 S. Twardy, Jak odpowiedzialnie korzystać ze środowiska, Kraków, Małopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego, 2009, s J. Kania, Wyzwania dla doradztwa w aspekcie zrównowaŝonego rozwoju obszarów wiejskich, Zeszyty Naukowe AR, nr 440, seria Rozprawy, z. 318, Kraków S. Twardy, Jak odpowiedzialnie korzystać ze środowiska, Kraków, Małopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego, 2009, s ( ). 34

7 wiskowej (dobra praktyka rolnicza, crosscompliance), rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej (np. agroturystyki, rękodzielnictwa), potrzeby zmiany kwalifikacji zawodowych, poszukiwania alternatywnych źródeł dochodu, wyjście z nową ofertą dla młodzieŝy w ramach klubów 4-H (w miejsce programów typowo rolniczych programy alternatywne, multidyscyplinarne i aplikacyjne) 25. Koncepcja rozwoju zrównowaŝonego ma na celu trwałą poprawę jakości Ŝycia obecnych oraz przyszłych pokoleń poprzez integrację oraz kształtowanie właściwych proporcji pomiędzy pięcioma podstawowymi wymiarami (ładami): ładem ekonomicznym, ładem ekologicznym, ładem społecznym, ładem instytucjonalnym oraz ładem przestrzennym. Działania na rzecz zrównowaŝonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich sprowadzają się zatem do harmonijnej realizacji głównych celów, a mianowicie: produkcyjno-ekonomicznego, środowiskowego, społecznego oraz instytucjonalnego 26. Cel produkcyjny sprowadza się do dostarczania przez gospodarstwa rolnicze odpowiedniej ilości produktów dobrej jakości, które znajdą swojego odbiorcę. Dotyczy to produkcji gospodarstw towarowych produkujących na większą skalę poza swój region oraz mniejszych gospodarstw wytwarzających na rynki lokalne, takŝe na potrzeby turystów. Cel ekonomiczny polega na stworzeniu warunków do wytwarzania odpowiedniego dochodu rodziny wiejskiej opartego o dochody uzyskiwane przy uruchamianiu lokalnych zasobów (działalność pozarolnicze) oraz o wsparcie zewnętrzne polegające na działaniach agencji rządowych i innych instytucji na rzecz rolnictwa i obszarów wiejskich. Cel środowiskowy to gospodarowanie w sposób nie zagraŝający równowadze ekosystemów. W praktyce moŝe to być realizowane przez rolnictwo zrównowaŝone, rolnictwo ekologiczne, kreowanie świadomości ekologicznej wśród mieszkańców, rozwój turystyki alternatywnej, ograniczanie turystyki masowej i działania zewnętrzne na rzecz ochrony środowiska. Cel społeczny związany jest z rozwojem osobowości i pogłębianiem świadomości społecznej. Realizacja tego celu w duŝej mierze zaleŝy od: akceptacji nierolniczej części społeczeństwa na rzecz działań związanych z rozwojem rolnictwa i obszarów wiejskich i od rozwoju aktywności społecznej poprzez ścisłą współpracę mieszkańców wsi. Cel instytucjonalny moŝe być realizowany przez powstawanie i rozwój instytucji działających na rzecz rolnictwa i mieszkańców. Ideą wielofunkcyjności wsi i obszarów wiejskich (multifunctionality of rural areas) jest poprawa sytuacji ekonomicznej mieszkańców, a więc zwiększenie moŝliwości zatrudnienia w działalności pozarolniczej. Natomiast wielofunkcyjność rolnictwa (multifunctionality of agriculture) jako zagadnienie społeczno-gospodarcze i kategoria analityczna jest zagadnieniem mało rozpoznanym i niedostatecznie uwzględnianym w badaniach zarówno w Polsce, jak i w innych krajach. NaleŜy wyraźnie podkreślić, Ŝe pozakomercyjne, czyli pozarynkowe (noncommodity outputs) funkcje rolnictwa są na ogół powiązane z jego funkcjami 25 J. Kania, Doradztwo rolnicze w Polsce w świetle potrzeb i doświadczeń zagranicznych, Zeszyty Naukowe AR, nr 440, seria Rozprawy, z. 318, Kraków A. Hałasiewicz, ZrównowaŜony rozwój obszarów górskich, wyd. Fundacja Programów Pomocy dla rolnictwa FAPA. 35

8 produkcyjnymi. Zjawisko to określa się jako nierozdzielność (jointness) tych dwóch rodzajów funkcji. Aby mogły być realizowane te pierwsze, rolnictwo musi istnieć i działać w drugiej sferze aktywności produkcyjnej 27. Wiele powyŝszych nieprodukcyjnych funkcji rolnictwa charakter produktu ubocznego czy efektu zewnętrznego działalności produkcyjno-komercyjnej. DostrzeŜenie i docenienie wielofunkcyjności rolnictwa skłania, więc do ochrony i wspierania rolnictwa jako szczególnego działu gospodarki. ZrównowaŜona produkcja rolnicza została określona przez Ustawę mającą na celu zmianę niekorzystnych dla środowiska wzorców produkcji rolniczej i przepisów dotyczących ochrony wód, ze względu na konieczność przeciwdziałania zanieczyszczeniom wód miogenami. Został wprowadzony obowiązek przechowywania obornika na specjalnych płytach, przez podmioty prowadzące wielkotowarowy chów lub hodowlę trzody chlewnej i drobiu, takŝe ustanowiono obowiązek przechowywania gnojownicy i gnojówki w zamkniętych zbiornikach. Obowiązek ten dotyczy wszystkich gospodarstw posiadających takie nawozy 28. Augustyn Woś sprowadza pojęcie rolnictwa zrównowaŝonego do pięciu następujących cech 29 : zasoby naturalne powinny być wykorzystywane w taki sposób aby nie została zdławiona ich zdolność do samoodnawiania się, przyrost produkcji Ŝywności moŝe następować tylko drogą wzrostu produkcyjności zasobów, a więc poprzez wprowadzenie technologii, które jednocześnie chronią zasoby i zachowują ich wysoką jakość dla przyszłych pokoleń, rolnictwo takie wykazuje małą podatność na wahania i wstrząsy, zrównowaŝone systemy rolnicze zakładają pełną symbiozę celów produkcyjnych i ekologicznych, zarządzanie zasobami naturalnymi, umoŝliwia zaspakajanie zmieniających się potrzeb zachowując jednocześnie wysoką jakość środowiska naturalnego i chroniąc jego zasoby. Ogólnie zatem moŝna stwierdzić, Ŝe rolnictwo zrównowaŝone jest pojęciem znacznie wykraczającym poza tradycyjne traktowanie tego działu gospodarki. To rozszerzenie przekracza takŝe ramy samego rolnictwa i odnoszone jest do obszarów wiejskich, a więc do dziedzin pozarolniczych na wsi 30. Pogodzenie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich z ochroną środowiska i krajobrazu jest zadaniem trudnym do zrealizowania. Jednak wzrastająca świadomość społeczeństwa o zagroŝeniach środowiska naturalnego i ich skutkach dla człowieka, wskazuje na potrzebę opracowywania działań mających na celu zapobieganie zagroŝeniom, czy minimalizowanie ich negatywnych skutków. Strategia rozwoju obszarów wiejskich w Polsce powinna wykorzystywać koncepcję zrów ( ). 28 Ustawa o nawozach i nawoŝeniu z dnia 10 lipca 2007 r., Dz.U. nr 147, poz ( ) ( ). 36

9 nowaŝonego rozwoju, uwzględniając równowagę w sferze ekonomicznej, społecznej i ekologicznej. Ideę zrównowaŝonego rozwoju na poziomie gospodarstwa najpełniej realizują rolnictwo ekologiczne i integrowane. Taki sposób gospodarowania jest równieŝ nieodzowny na obszarach prawnie chronionych, których wraz z rozwojem sieci Natura 2000 jest coraz więcej w przestrzeni rolniczej Polski. NaleŜy zachęcać rolników gospodarujących na tych terenach do korzystania ze wsparcia finansowego przez uczestnictwo w Programie Rolnośrodowiskowym, którego edycja na lata przewiduje rozszerzone działania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i krajobrazu 31. Podsumowanie Koncepcja zrównowaŝonego rozwoju narodziła się w trakcie dyskusji mającej na celu określenie kanonów międzynarodowej polityki ochrony środowiska. Jest dziełem polityków, świata biznesu i ekonomistów. Została przez nich opracowana m.in. na przekór radykalnym rozwiązaniom kwestii ekologicznej, wysuwanym przez ekofilozofów i etyków środowiskowych na początku lat siedemdziesiątych XX wieku. Człowiek w swoim rozwoju biologicznym był uzaleŝniony od wielu czynników środowiskowych. Z chwilą kiedy pojawiło się myślenie abstrakcyjne, bariery przyrodnicze zostały przekroczone, rozwój biologiczny się zatrzymał, a rozpoczął się rozwój cywilizacyjny. Doprowadził on do wielu udogodnień w Ŝyciu i działalności człowieka ale teŝ wprowadził duŝe zmiany i wytworzył nowy porządek, który z czasem stanął w opozycji do natury. Przyśpieszenie rozwoju cywilizacyjnego, które obserwujemy od końca XVIII wieku, obok osiągnięć spowodowało wyczerpanie zasobów naturalnych, uboŝenie biosfery, zachwianie równowagi ekologicznej oraz przyniosło wiele zniszczeń, klęsk i zagroŝeń. Nasza rozwijająca się ciągle cywilizacja naukowo-techniczna, stanęła wobec powaŝnego kryzysu o charakterze globalnym. Faktem jest, Ŝe od dłuŝszego czasu, związki człowieka z przyrodą prowadzą do narastania problemów cywilizacyjnych, przejawiających się w zachwianiu społecznej i biologicznej struktury bytowania człowieka. Pogodzenie rozwoju cywilizacji z prawidłowym funkcjonowaniem naturalnego środowiska, jest w tej chwili rzeczą skomplikowaną i trudną. Alternatywą wobec takiego stanu rzeczy jest kontynuacja dalszego rozwoju cywilizacyjnego w oparciu o zasady zrównowaŝonego rozwoju (sustainable development). Idea ta przedstawia szereg rozwiązań prowadzących do ochrony i zabezpieczenia trzech członów rozwoju, a więc społeczeństwa (kultury), przyrody (natury) i gospodarki (ekonomii). Zakłada ona przewartościowanie dotychczasowego sposobu myślenia i działania nie rezygnując a nawet nie obniŝając dotychczasowego poziomu rozwoju cywilizacyjnego. Koncepcja zrównowaŝonego rozwoju polega na włączeniu środowiska naturalnego do rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, kraju czy w ujęciu globalnym całego świata. Zakłada trwałą poprawę jakości Ŝycia współczesnych i przyszłych 31 ( ). 37

10 pokoleń, co integralnie łączy się z poprawą stanu środowiska człowieka. Wskazuje teŝ na potrzebę rozwoju duchowego człowieka i zamianę celów rozwojowych z materialnych na niematerialne. Wprowadzenie zrównowaŝonego rozwoju w skali globalnej jest szansą dalszego prawidłowego rozwoju cywilizacyjnego. Niestety to wprowadzenie jest utrudniane dzisiaj przez światowy unilateralizm. Bibliografia: 1. Borys T., Wskaźniki ekorozwoju, Ekonomia i Środowisko, Nr 1, Białystok, Gerwin M., Plan zrównowaŝonego rozwoju dla Polski. Lokalne inicjatywy rozwojowe, Sopot, wyd. Earth Conservation, Graczyk A., ZrównowaŜony rozwój w teorii i praktyce, Prace Naukowe AE we Wrocławiu Nr 1190, Wrocław, wyd. AE we Wrocławiu, Graczyk A., ZrównowaŜony rozwój w teorii i praktyce, Prace Naukowe AE we Wrocławiu Nr 1190, Wrocław, wyd. AE we Wrocławiu, Hałasiewicz A., ZrównowaŜony rozwój obszarów górskich, wyd. Fundacja Programów Pomocy dla rolnictwa FAPA. 6. JeŜowski P. (red.), Ekonomiczne problemy ochrony środowiska i rozwoju zrównowaŝonego w XXI wieku, Warszawa, SGH, Kamieniecka J., Wójcik B. i inni, Natura 2000 w edukacji szkolnej, Warszawa, wyd. InE, Kania J., Doradztwo rolnicze w Polsce w świetle potrzeb i doświadczeń zagranicznych, Zeszyty Naukowe AR, nr 440, seria Rozprawy, z. 318, Kraków, Kozłowski S., Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, Warszawa, PWN, Poskrobko B., Zarządzanie środowiskiem, Warszawa, PWE, Sabat A., Społeczna odpowiedzialność biznesu szansą na zrównowaŝony rozwój, Kielce, wyd. Region Świętokrzyski NSZZ Solidarność, Twardy S., Jak odpowiedzialnie korzystać ze środowiska, Kraków, Małopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego, Ustawa Prawo ochrony środowiska, z 27 kwietnia 2001 r., tekst jednolity, Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz Zabłocki G., Rozwój zrównowaŝony idee, efekty, kontrowersje, Toruń, PWN, Ustawa o nawozach i nawoŝeniu z dnia 10 lipca 2007 r., Dz.U. nr 147, poz Netografia: 1. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) a_srodowisko.pdf, ( ) ( ) ( ). 38

11 12. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ). Abstrakt W niniejszym artykule poruszona została problematyka zrównowaŝonego rozwoju (ekorozwoju). Przedstawiono zarys historyczny tego pojęcia oraz jego zasady. Zmierzono się takŝe z problemem zrównowaŝonego rozwoju obszarów wiejskich. Sustainable Development as an Opportunity for a Better Tomorrow The article deals with the issue of sustainable development (eco-development). A historic outline of this concept and its principles are given. An effort to come to grips with the problem of sustainable development in rural areas has also been made. MBA Katarzyna Ciepiela, PTHU Jagdar Piskrzyn; MBA Anna Pobrotyn; PhD Michał Adam Leśniewski, assistant professor, Jan Kochanowski University of Humanities and Natural Sciences in Kielce. 39