ZESPÓŁ SZKÓŁ W SIENIAWIE. PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII WYMAGANIA EDUKACYJNE Justyna Kaciuba. Rok szkolny 2013/1014

Transkrypt

1 ZESPÓŁ SZKÓŁ W SIENIAWIE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII WYMAGANIA EDUKACYJNE Justyna Kaciuba Rok szkolny 2013/1014

2 1. Podstawa prawna: Statut Zespołu Szkół w Sieniawie obowiązujące rozporządzenie MEN dotyczące zasad oceniania i klasyfikowania uczniów; podstawa programowa z biologii; standardy wymagań egzaminacyjnych z biologii; programy nauczania: - w klasach realizujących treści w zakresie podstawowym i rozszerzonym:dkos /02 (Operon) 2. Ogólne wymagania edukacyjne: K wymagania konieczne zapamiętywanie wiadomości P wymagania podstawowe zrozumienie wiadomości R wymagania rozszerzające stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D wymagania dopełniające stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych W wymagania wykraczające stosowanie wiadomości wykraczających poza program Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: Posiada wiadomości i umiejętności wykraczające poza program nauczania. Potrafi korzystać z różnych źródeł informacji wskazanych przez nauczyciela, oraz umie samodzielnie zdobywać wiadomości Systematycznie wzbogaca swoją wiedzę przez czytanie książek i artykułów o treściach ponadprogramowych.

3 Wychodzi z samodzielnymi inicjatywami rozwiązywania konkretnych problemów zarówno w czasie lekcji jak i w pracy pozalekcyjnej. Bierze udział w konkursach przedmiotowych i odnosi w nich sukcesy. Starannie prowadzi zeszyt przedmiotowy, systematycznie odrabia zadania domowe, sumiennie i samodzielnie wykonuje polecenia nauczyciela, jest zawsze przygotowany do lekcji. Potrafi udowodnić swoje zdanie używając argumentacji będącej skutkiem nabytej wiedzy. Sprostał wymaganiom K + P + R + D + W Ocenę bardzo dobry otrzymuje uczeń, który: Opanował wiadomości i umiejętności określone programem nauczania i wymagania ponadpodstawowe. Sprawnie korzysta ze wszystkich dostępnych i wskazanych przez nauczyciela informacji. Samodzielnie rozwiązuje problemy i zadania postawione przez nauczyciela posługując się nabytymi umiejętnościami. Wykazuje się aktywną postawą w czasie lekcji. Potrafi poprawnie rozumować w kategoriach przyczynowo skutkowych wykorzystując wiedzę przewidzianą programem nauczania. Starannie prowadzi zeszyt przedmiotowy, systematycznie odrabia prace domowe. Jest zawsze przygotowany do lekcji. Sprostał wymaganiom K + P + R + D Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: Potrafi korzystać ze wszystkich poznanych źródeł informacji. Poprawnie rozumuje w kategoriach przyczynowo skutkowych. Jest aktywny na lekcji. Ma estetyczny zeszyt przedmiotowy, brak zadania zdarza mu się rzadko, jest przygotowany do lekcji, pracuje na lekcji zgodnie ze wskazówkami nauczyciela. Sprostał wymaganiom K + P + R. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: Potrafi pod kierunkiem nauczyciela korzystać z podstawowych źródeł informacji W czasie lekcji wykazuje się aktywnością w stopniu zadowalającym Prowadzi zeszyt przedmiotowy, odrabia zadania domowe. Sprostał wymaganiom K + P + R Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: Przy pomocy nauczyciela potrafi wykonać proste polecenia wymagające zastosowań podstawowych wiadomości i umiejętności Stara się prowadzić zeszyt przedmiotowy Sprostał wymaganiom K Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: Nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać prostych poleceń wymagających zastosowania podstawowych umiejętności. Nie wykazuje chęci nadrobienia braków w wiadomościach, nie bierze udziału w lekcji Nie prowadzi zeszytu, nie odrabia zadań domowych Nie przejawia najmniejszego zainteresowania przedmiotem, wagaruje.

4 Szczegółowe wymagania na poszczególne oceny z każdego działu programowego, zawarte są w Przedmiotowych Zasadach Oceniania z Biologii dostępnych na stronie internetowej szkoły i u nauczyciela przedmiotu. Kryteria wobec ucznia z obniżonym poziomem wymagań Uczeń: Stara się brać aktywny udział w lekcji Przy pomocy nauczyciela potrafi wykonać proste polecenia wymagające zastosowania podstawowych umiejętności Stara się prowadzić zeszyt przedmiotowy, pisze zadania o obniżonym stopniu trudności adekwatnym do jego rozwoju intelektualnego. Wykonuje czynności zalecone przez nauczyciela i dostosowane do jego możliwości i predyspozycji intelektualnych zgodnie z zaleceniami z Poradni Psychologiczno Pedagogicznej. Wykazuje zainteresowanie przerabianymi treściami. 3. Zasady i formy oceniania uczniów a)przygotowanie do zajęć: 1. Uczeń powinien być przygotowany na każdą lekcję. obejmuje go znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji. uzasadniona nieobecność ucznia na ostatniej lekcji lub szczególna sytuacja osobista mogą zwolnić ucznia z ww. powinności lecz uczeń powinien usprawiedliwić się przed lekcją nauczycielowi. uczeń może być w ciągu semestru raz nie przygotowany do lekcji. Uwaga: Za nieprzygotowanie do lekcji rozumie się nie opanowanie materiału z trzech ostatnich lekcji, brak zadania domowego, brak podręcznika czy zeszytu. 2. Uczeń nieobecny na lekcji ma obowiązek uzupełnienia notatki w zeszycie przedmiotowym a także obowiązkowego zadania domowego. Gdy uczeń nie wykona ww. czynności uznawane jest to jako nieprzygotowanie ucznia do zajęć. b) Odpowiedź ustna : o Wypowiedzi ustne obejmują zakres trzech ostatnich lekcji o Pytania są jasno sformułowane.

5 o Pytania przede wszystkim nie będą wymagały tylko odtwarzania wiadomości ale umiejętności ich stosowania w różnych sytuacjach. Odpowiedzi mogą być połączone z analizą schematów, wykresów, rysunków czy modeli. o Ważna jest samoocena ucznia. o Każdy uczeń powinien mieć od 1 do 3 ocen z pytania w czasie jednego semestru o Ocena z wypowiedzi jest zwięźle uzasadniana o Ocenę niedostateczną uczeń ma prawo poprawić w ciągu dwóch tygodni od jej otrzymania, do klasyfikacji semestralnej i rocznej brany jest pod uwagę wyższy stopień. c) sprawdzian lub praca klasowa zestaw zadań służących do sprawdzenia stopnia opanowania przez ucznia treści działu programowego o Odbywa się po zrealizowaniu działu programowego lub na koniec semestru o Jest zapowiedziany co najmniej tydzień wcześniej i potwierdzony wpisem do dziennika lekcyjnego o Zawiera kryteria uzyskania poszczególnych ocen. o Odpisywanie kończy się dla ucznia otrzymaniem oceny niedostatecznej bez względu na to na jakim etapie został przyłapany na niesamodzielnym pisaniu. o W przypadku nie uczestniczenia w sprawdzianie (bez względu na przyczyny) uczeń ma obowiązek w okresie tygodnia od daty sprawdzianu poddać się tej formie sprawdzenia osiągnięć, w terminie ustalonym przez nauczyciela. Nie poddanie się tej formie skutkuje otrzymaniem oceny niedostatecznej. o Uczeń, który otrzymał ocenę niedostateczną ma prawo ją poprawić w ciągu dwóch tygodni. d) kartkówka: o Niezapowiedziana pisemna forma sprawdzania wiadomości i umiejętności ucznia, pozwalająca na systematyczne sprawdzanie jego postępów o Może obejmować maksymalnie pięć jednostek lekcyjnych i materiał będący pracą domową o Ma krótką formę i przewidziany czas na jej napisanie do 20 minut (przewiduje się również krótsze). o Częstotliwość sprawdzania wiadomości i umiejętności ucznia co najmniej raz w miesiącu o Uczeń, który nie był obecny pisze kartkówkę na najbliższej lekcji. e) zadania domowe forma obowiązkowych zajęć ucznia, której celem jest utrwalenie i pogłębienie wiadomości i umiejętności: o Prace domowe poprawiane są wyrywkowo w formie odpytania, kartkówki lub sprawdzenia. o Przy ocenianiu brana jest również pod uwagę estetyczność wykonania pracy domowej o Brak zadania(brak zeszytu) równoznaczny jest z otrzymaniem oceny niedostatecznej f) aktywność na lekcji uczestnictwo w lekcji, pomysłowość w rozwiązywaniu sytuacji problemowych, praca w grupie, praca indywidualna, twórczość, postawa świadcząca o trosce o środowisko naturalne i przyrodę, przejawianie inicjatywy, zaangażowanie, postawa cechująca się chęcią zdobywania wiedzy, pomoc innym uczniom o Aktywność na lekcji wyraża się za pomocą plusów, brak aktywności np. nie uczestniczenie w pracy zespołowej, niespełnianie poleceń nauczyciela, brak zaangażowania skutkuje otrzymaniem minusów. Za trzy plusy uczeń może otrzymać ocenę bardzo dobry, za trzy minusy ocenę niedostateczną. g) referaty, samodzielne przygotowanie lekcji h) wykonanie pomocy dydaktycznej, napisanie pracy teoretycznej, pracy badawczej, opieka nad hodowlami roślin, nad pracownią biologiczną. i) zeszyt przedmiotowy o Każdy uczeń ma obowiązek prowadzenia zeszytu przedmiotowego, prowadzenia w nim starannych notatek, schematów, wykresów, rozwiązywania zadań i pisania prac domowych.

6 o Brak zeszytu skutkuje otrzymaniem minusa. Za trzy minusy uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną. o Zeszyt przedmiotowy podlega wyrywkowemu sprawdzeniu przez nauczyciela. o Niestaranne prowadzenie zeszytu oznacza otrzymanie minusa. o Nauczyciel na bieżąco ocenia zeszyt przedmiotowy j) podręcznik przedmiotowy. o Każdy uczeń ma obowiązek posiadania podręcznika obowiązującego na danym etapie kształcenia. o W czasie lekcji dwóch uczniów może korzystać z jednego podręcznika. k) uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych, olimpiadach i konkursach przedmiotowych, działanie na rzecz środowiska lokalnego, uczestnictwo w akcjach organizowanych przez szkołę. l) KULTURA OSOBISTA, STOSUNEK DO INNYCH UCZNIÓW I DO NAUCZYCIELA, SZACUNEK DLA PRACOWNIKÓW SZKOŁY. m) uczniów obowiązuje zakres materiału obejmujący treści prac domowych Kryteria oceny wypowiedzi pisemnych (sprawdziany i kartkówki): Ocena % uzyskanych punktów Bardzo dobry 91 i więcej Dobry Dostateczny Dopuszczający Niedostateczny Poniżej 35 Warunki i zasady poprawy pisemnych prac oraz ocen. Sprawdziany i kartkówki oceniane i oddawane są w ciągu dwóch tygodni od terminu napisania. Rodzice mają prawo wglądu do prac pisemnych ucznia, zapoznania się z błędami i uzasadnieniem oceny. Prace są udostępnione do wglądu podczas konsultacji i wywiadówek. Uczeń ma prawo raz w ciągu semestru zgłosić nieprzygotowanie do zajęć. Ocenę otrzymaną na sprawdzianie i w wyniku wypowiedzi ustnej uczeń ma prawo poprawić do dwóch tygodni. Ocena uzyskana podczas poprawy jest wpisywana obok oceny prawidłowej. Przy ustaleniu oceny końcowej pod uwagę brana jest ocena wyższa. Zasady klasyfikacji śródrocznej i rocznej. Podczas ustalania oceny śródrocznej i rocznej uwzględniane są oceny cząstkowe uzyskane przez ucznia, przy czym największą wagę mają oceny ze sprawdzianów, odpowiedzi ustnych, kartkówek, pozostałe oceny są wspomagające. Ocena klasyfikacyjna nie jest średnią ocen cząstkowych. Uczestnictwo w konkursach i olimpiadach przedmiotowych nie jest warunkiem uzyskania oceny celującej. Może ją otrzymać uczeń, który wykazuje się opanowaniem treści pozaprogramowych zawartych szczegółowo w przedmiotowym systemie oceniania z biologii. Uczeń, który otrzymał ocenę śródroczną niedostateczną zobowiązany jest do uzupełnienia braków z zakresu pierwszego półrocza i przystąpienia do sprawdzianu w terminie wyznaczonym przez nauczyciela. Uczeń może uzyskać wyższą od przewidywanej ocenę roczną z przedmiotu, jeśli do 3 dni od uzyskania informacji o przewidywanej ocenie rocznej klasyfikacyjnej zgłosi do nauczyciela prośbę o możliwości podniesienia oceny. Z zainteresowanym uczniem zostają ustalone terminy i zasady poprawy oceny.

7 Niedotrzymanie przez ucznia warunków powoduje ustalenie końcowej oceny jak była przewidziana. Pozostałe informacje Rodzice mogą zapoznać się z wymaganiami edukacyjnymi zawartymi z Przedmiotowym Systemie Oceniania, który jest załącznikiem do Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania. Jest on dostępny w bibliotece szkolnej, na stronie internetowej oraz u nauczyciela przedmiotu. W czasie konsultacji rodzice od nauczyciela mogą dowiedzieć się o postępach swojego dziecka oraz o ewentualnych problemach z tym przedmiotem.

8 Wymagania edukacyjne, biologia klasa III B i III A, rok szkolny 2013/2014, zakres rozszerzony NORMY WYMAGAŃ DO POSZCZEGÓLNYCH POZIOMÓW I STOPNI SZKOLNYCH (uczeń, wie, zna, rozumie, potrafi) WYMAGANIA PODSTAWOWE PONAD PODSTAWOWE dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący * Uczeń: omawia zalety podwójnego nazewnictwa gatunków; wymienia główne taksony systematyczne; wymienia charakterystyczne cechy budowy wirusów; wymienia główne drogi zakażenia wirusem HIV; podaje przykłady chorób wirusowych roślin, zwierząt i człowieka; wymienia/omawia źródła oraz drogi zakażeń wirusowych, [E.Z]; wymienia cechy komórki prokariotycznej; omawia środowisko życia i formy morfologiczne bakterii; analizuje cechy komórki prokariotycznej; analizuje czynności życiowe prokariotów; podaje przykłady chorób bakteryjnych roślin, zwierząt i człowieka; podaje przykłady bakterii chorobotwórczych, fotosyntetyzujących, nitryfikacyjnych symbiotycznych; wyjaśnia, na czym polega proces nitryfikacji w formie zapisu chemicznego [E.E]; wyszukuje w materiałach drukowanych lub multimediach nazwy jednostek chorobowych wywoływanych praz Uczeń: wyjaśnia, na czym opiera się współczesny system klasyfikacji organizmów; określa zadania systematyki i taksonomii; określa pozycję systematyczną wybranych organizmów; wymienia charakterystyczne cechy budowy wirusów; omawia/opisać budowę winionu; opisuje procesy namżania wirusów; wymienia główne drogi zakażenia wirusem HIV; podaje przykłady chorób wirusowych roślin, zwierząt i człowieka; wymienia źródła oraz drogi zakażeń wirusowych [E.Z]; uporządkowuje etapy infekcji wirusowej klasyfikuje wirusy; analizuje i przedstawia graficznie budowę wirusów, w szczególności wirusa HIV [E.Z]; definiuje pojęcie: plazmid; wyjaśnia rolę endospor; porównuje budowę bakterii heterotroficznej i autotroficznej; analizuje kladogram ilustrujący ewolucję archeanów; wylicza sposoby odżywiania się i Uczeń: omawia zalety podwójnego nazewnictwa gatunków; wymienia główne taksony systematyczne określa zadania systematyki i taksonomii; określa pozycję systematyczną wybranych organizmów; przedstawia graficznie przebieg ewolucji organizmów; porównuje cykle rozwojowe wirusów: lityczny i lizogeniczny; charakteryzuje bezkomórkowe czynniki chorobotwórcze: wiroidy, priony; charakteryzuje współcześnie żyjące archeany; porównuje budowę oraz funkcje rzęsek i fimbrii; ilustruje w postaci zapisu chemicznego przebieg reakcji: fotosyntezy, fermentacji (np. alkoholowej), spalania biologicznego; porównuje sposoby oddychania bakterii i ocenia jego znaczenia dla środowiska i gospodarki człowieka; omawia podział systematyczny prokariotów; wymienia i rozróżnia organelle komórki eukariotycznej w porównaniu do komórki prokariotycznej Uczeń: wymienia i omawia metody badania rozwoju życia na Ziemi; wyjaśnia, na czym opiera się współczesny system klasyfikacji organizmów; porównuje historyczne i współczesne sposoby klasyfikowania organizmów; analizuje i ocenia metody badawcze wykorzystywane obecnie przez taksonomów; analizuje przebieg infekcji wirusowej [E.Z]; analizować zróżnicowanie morfologiczne bakterii; porównywać sposoby odżywiania się bakterii autotroficznych, saprofitycznych i pasożytniczych; charakteryzuje i porównuje linie rozwojowe prokariotów; analizuje rolę bakterii w obiegu węgla i azotu w przyrodzie [E.E]; ocenia znaczenia procesu nitryfikacji [E.E]; przeprowadzić obserwację mikroskopową bakterii, wynik obserwacji udokumentować rysunkiem, wytłumaczyć zasadność stosowania olejku immersyjnego w trakcie obserwacji Uczeń: analizuje i porównuje różne poglądy na temat pochodzenia wirusów; analizuje pochodzenie mszaków; analizuje pochodzenie paprotników; analizuje pochodzenie nasiennych; analizuje hipotezy wyjaśniające pochodzenie grzybów; analizuje skład gatunkowy wybranych zbiorowisk roślinnych; podaje systematykę grzybów; analizuje teorie wyjaśniające pochodzenie pasożytnictwa wśród płazińców; wyjaśnia pochodzenie nicieni; analizuje pochodzenie zwierząt celomatycznych/pierścienic; wyjaśnia pochodzenie mięczaków; wyjaśnia pochodzenie stawonogów; analizuje pochodzenie ryb; analizuje pochodzenie płazów; analizuje pochodzenie i tendencje ewolucyjne gadów z uwzględnieniem form wymarłych; analizuje przyczyny i przebieg radiacji adaptatywnej gadów mezozoicznych; ustosunkowuje się do hipotez wyjaśniających przyczyny wyginięcia gadów mezozoicznych;

9 bakterie i je charakteryzować; oddychania prokariotów; wymienia charakterystyczne cechy mikroskopowej bakterii; omawia filogenezę i podaje systematykę wymienia i rozróżnia organelle komórki omawia rozmnażanie się bakterii; organizmów zaliczanych do królestwa rozróżnia mejozę pre- i postgamiczną; ptaków; eukariotycznej w porównaniu do komórki charakteryzuje oraz porównuje sposoby protistów; przedstawia graficznie cykl życiowy form analizuje warunki i przebieg radiacji prokariotycznej odżywiania prokariotów; omawia środowisko życia i morfologię haploidalnej i diploidalnej; adaptatywnej ssaków; wymienia charakterystyczne cechy ocenia znaczenia różnych sposobów wybranych przedstawicieli protistów; analizuje cechy organizmów zaliczanych analizuje pochodzenie ssaków; organizmów zaliczanych do królestwa odżywiania się bakterii dla środowiska; omawia budowę anatomiczną wybranych do królestwa protistów; analizuje ekologię i etologię wybranych protistów; wymienia środowiska życia prokariotów; przedstawicieli omawianej grupy; analizuje czynności życiowe wybranych gatunków ssaków; omawia środowisko życia i morfologię wykonuje porównawczy schemat komórki definiuje pojęcia: mejoza pregamiczna, przedstawicieli protistów; omawia filogenezę i podaje systematykę wybranych przedstawicieli protistów roślinnej i zwierzęcej; mejoza postgamiczna, izogamia, planuje i prowadzi hodowlę ssaków; definiuje pojęcia: mejoza pregamiczna, analizuje cechy organizmów zaliczanych anizogamia, oogamia; pierwotniaków; planuje i przeprowadza doświadczenie mejoza postgamiczna, izogamia, do królestwa protistów; wymienia sposoby rozmnażania analizuje zależności między budową, ilustrujące wpływ zagęszczenia na anizogamia, oogamia; planuje i prowadzi hodowlę wybranych przedstawicieli protistów; środowiskiem życia i czynnościami liczebność populacji; wymienia sposoby rozmnażania pierwotniaków; podaje przykłady organizmów życiowymi protistów; prowadzi samodzielne lub kierowane wybranych przedstawicieli protistów; analizuje mechanizm bezpłciowego rozmnażających się bezpłciowo i płciowo; analizuje mechanizm bezpłciowego obserwacje i badania w terenie oraz je podaje przykłady organizmów rozmnażania się protistów; podaje ogólną systematykę protistów; rozmnażania się protistów; dokumentuje; rozmnażających się bezpłciowo i płciowo; rozpoznawać na rycinach pierwsze rośliny wymienia i klasyfikuje gatunki analizuje mechanizm i ocenia biologiczne wymienia i klasyfikuje gatunki zielone; chorobotwórcze [E.Z.]; znaczenie procesu koniugacji; chorobotwórcze [E.Z.]; podać przykłady adaptacji morfologicznej analizuje i porównuje cykl życiowy form uzasadnia wyodrębnienie królestwa analizuje czynności życiowe wybranych i anatomicznej roślin do życia w haploidalnej i diploidalnej; Protista; przedstawicieli protistów; warunkach środowiska lądowego; określa miejsce mej ozy w cyklach wyjaśnia, w jaki sposób za pomocą teorii analizuje i porównuje cykl życiowy form charakteryzować budowę morfologiczną i życiowych form haploidalnych i telomowej tłumaczy się pochodzenie haploidalnej i diploidalnej; anatomiczna mszaków; diploidalnych; organów roślinnych; definiować pojęcia: telom, linia udowodnić, że gametofit jest pokoleniem ocenia ogólnobiologiczne znaczenie analizuje warunki panujące na lądzie i rozwojowa; dominującym; protistów; porównuje je z warunkami środowiska wymienić rodzaje organów roślinnych; analizować przystosowania morfologiczne ilustruje schematem typy telomów oraz wodnego; analizować warunki panujące na lądzie i i anatomiczne mszaków do żyda na ladzie sposoby przekształcenia pędu (wg teorii analizuje przebieg ewolucji głównych porównywać je z warunkami środowiska przemiana pokoleń, jednopienność, telomowej); szczepów roślinnych; wodnego; dwupienność (P); wyjaśnia rolę, jaką w filogenezie roślin porównać budowę wybranych wymienia główne linie rozwojowe wymienia i omówić charakterystyczne odegrały ryniofity, zosterofilofity i przedstawicieli wątrobowców, mchów i mszaków; cechy gametofitu i sporofitu mszaków; trymerofity; torfowców; poznaje pospolite gatunki mszaków; analizuje związek pomiędzy zajmowanym rozpoznaje gametofity i sporofity różnych porównać budowę morfologiczną i omawia środowisko i wymagania życiowe środowiskiem a mechanizmem gatunków mszaków; anatomiczną gametofitu oraz sporofitu mszaków; zapłodnienia u mszaków; klasyfikuje podstawowe gatunki mszaków mszaków; definiuje pojęcia; gametofit, sporofit, wymienia i rozróżnia rodzime gatunki według przynależności systematycznej; charakteryzuje zbiorowiska roślinne z splątek; mszaków [E.E]; klasyfikuje tkanki roślinne; przewagą mszaków [E.E]; wyjaśnia cykl rozwojowy mszaków; omawia charakterystyczne cechy omawia charakterystyczne cechy analizuje przyrodnicze i gospodarcze narysować schemat cyklu życiowego poszczególnych rodzajów tkanek poszczególnych rodzajów tkanek znaczenie mszaków; mchu; roślinnych; roślinnych; ocenia znaczenie mszaków w cyklu analizuje cykl życiowy mszaków; rozróżnia pod mikroskopem (na schemacie analizuje i porównuje budowę i funkcje hydrologicznym [E.E.]; wymienia główne linie rozwojowe; lub rysunku) poszczególne tkanki roślinne; poszczególnych tkanek roślinnych; rozróżnia pod mikroskopem (na schemacie podaje systematykę mszaków wykonuje preparaty świeże i przedstawia graficznie przemianę pokoleń lub rysunku) poszczególne tkanki roślinne; charakteryzuje poszczególne grupy przeprowadzić obserwację mikroskopową paprotników jednako- i wykonuje preparaty świeże i mszaków; oznaczyć według klucza wybranych tkanek roślinnych; różnozarodnikowych; przeprowadza obserwację mikroskopową pospolite gatunki mszaków występujące w klasyfikuje tkanki roślinne według porównuje przemianę pokoleń mszaków i wybranych tkanek roślinnych; Polsce [E.E.]; kryterium pochodzenia lub funkcji; paprotników; wykazuje podobieństwa funkcjonalne definiuje termin: tkanka; wymienia główne linie rozwojowe podać systematykę paprotników; tkanek roślinnych i zwierzęcych (na omawia lokalizację, budowę oraz funkcje paprotników wymienia kopalne gatunki paprotników; przykładzie człowieka); tkanek roślinnych; rozpoznaje pospolite gatunki paprotników; charakteryzuje rożne typy/gromady porównuje budowę wybranych rysuje graf, ilustrujący klasyfikację tkanek wymienia cechy charakteryzujące sporofit paprotników; przedstawicieli paprotników; roślinnych; i gametofit paprotników; klasyfikować podstawowe, gatunki porównuje budowę morfologiczną i porównuje budowę pierwotnej i wtórnej wyjaśnia przebieg cyklu życiowego paprotników według przynależności anatomiczną sporofitu i gametofitu tkanki okrywającej; paproci jednako- i różnozarodnikowych; systematycznej; paprotników; porównuje budowę pierwotnej i wtórnej analizuje cykle rozwojowe różnych grup analizuje i ocenia rolę oraz znaczenie wykazuje odrębność paprotników od tkanki przewodzącej; paprotników; paprotników w zbiorowiskach roślinnych mszaków; 2

10 omawia środowisko i wymagania życiowe oznacza według klucza/atlasu pospolite [E.E]; udowodnia, że sporofit paprotników, jest paprotników; gatunki paprotników, występujące w wykazać zależności między budową a pokoleniem dominującym; omawia morfologię oraz anatomię Polsce [E.E.]; funkcją tkanek w organach roślin porównuje budowę morfologiczną i sporofitu paprotników ; wyjaśnia rolę paprotników w powstawaniu nasiennych ; anatomiczną gametofitu oraz sporofitu charakteryzuje budowę morfologiczną i złóż węgla; analizuje pochodzenie roślin nasiennych; paprotników; anatomiczną paprotników; wymienia i rozróżnić pospolite i chronione porównuje powstawanie i rolę bielma porównuje cykl życiowy paprotników analizuje przystosowania morfologiczne, gatunki paprotników[e.e.]; roślin nago- i okrytozalążkowych; jednako- i różnozarodnikowych; anatomiczne i fizjologiczne paprotników uzasadnić potrzebę ochrony gatunkowej porównuje budowę kwiatów wiatro- i wykonuje preparaty świeże i do środowiska lądowego; paprotników; owadopylnych; przeprowadzić obserwację mikroskopową wymienia główne linie rozwojowe wymienia i rozróżnia rodzaje porównuje cykl rozwojowy roślin nago- i zarodników paproci lub skrzypów; nasiennych; kwiatostanów; okrytozalążkowych; podaje przykłady metamorfoz korzenia, wymienia rodzaje i omówić funkcje wyjaśnia mechanizm warunkujący analizuje morfologiczne, anatomiczne i łodygi i liści; organów roślin nasiennych; przyrost wtórny korzenia oraz łodygi; fizjologiczne przystosowania roślin wyjaśnia pochodzenie nasiennych; omawia typy systemów korzeniowych, klasyfikuje łodygi, korzenie i liście; okrytozalążkowych do owadopylności i porównuje pierwotną i wtórną budowę łodyg, i ulistnienia; omawia cykl rozwojowy roślin nago- i wiatropylności; korzenia i łodygi; rozpoznaje pospolite gatunki nasiennych; okrytozalążkowych; podaje systematykę roślin nago- i udowodnia, że metamorfozy korzenia, omawia środowisko i wymagania życiowe omawia budowę nasienia oraz sposoby okrytozalążkowych; łodygi i liści są wyrazem przystosowania nasiennych; rozprzestrzeniania się roślin nasiennych podaje przykłady gatunków należących do rośliny do warunków środowiskowych i w trakcie obserwacji korzysta z [E.E]; poszczególnych form ekologicznych trybu życia; przyrządów optycznych i dokumentuje definiuje pojęcia: jednopienność, [E.E.]; wykonać narys kwiatu; wyniki obserwacji w formie graficznej; dwupienność, obupłciowość, charakteryzuje wybrane gatunki roślin porównuje przemianę pokoleń analizuje budowę morfologiczną i samozapylenie, zapylenie krzyżowe, nago- i okrytozalążkowych; paprotników różnozarodnikowych i roślin anatomiczną, korzenia, łodygi i liścia; przedsłupność, przedprątność, porównuje budowę roślin nago- i nagozalążkowych; wymienia organy rozrodcze roślin różnosłupkowość; okrytozalążkowych; uzasadnia konieczność prawnej ochrony nagozalążkowych; dobiera przykłady ilustrujące sposoby wylicza typy królestwa grzybów i je roślin nasiennych [E.E.]; definiuje pojęcia: kwiat, kwiatostan, rozmnażania bezpłciowego roślin ważne scharakteryzuje; planować i przeprowadzić badanie siły zapylenie, zapłodnienie, zalążek, woreczek pod względem gospodarczym; definiuje pojęcia: zarodnik, plemnia, kiełkowania nasion; zalążkowy, łagiewka pyłkowa, pyłek; klasyfikuje kwiatostany, owoce i nasiona; lęgnia, gametogamia, gametangiogamia, wyjaśnia pochodzenie grzybów; definiuje pojęcia; bielmo pierwotne i określić warunki kiełkowania nasion; somatogamia, dikarion, kariogamia; zakłada, prowadzi oraz dokumentuje wtórne, nasienie, owoc; analizuje budowę organów rozrodczych wyjaśnia proces powstawania mito- i hodowlę grzybów pleśniowych; podaje przykłady gospodarczego roślin nago- i okrytozalążkowych; mejospor; analizuje i porównuje przemianę pokoleń wykorzystywania nasion i owoców; analizuje mechanizm zapylenia i wymienia i omawia strategie odżywiania wybranych grup grzybów; wymienia i rozróżnić elementy zapłodnienia roślin okrytozalążkowych; się grzybów; uzasadnia słuszność wyodrębnienia anatomiczne kwiatu; analizuje mechanizm podwójnego rozpoznaje pospolite gatunki grzybów; królestwa grzybów; analizuje mechanizm powstawania zapłodnienia; planuje i wykonuje doświadczenie ocenia biocenotyczne znaczenie porostów nasienia i owocu; analizować budowę nasienia i owocu; potwierdzające, że fermentacja jako organizmów pionierskich [E.E.]; wykorzystuje wiedzę z dziedziny wymienia i omawia wybrane formy alkoholowa zachodzi z udziałem drożdży; wyjaśnia pochodzenie zwierząt; morfologii nasiennych do identyfikowania ekologie roślin nasiennych; organizuje i prowadzi badania porównuje rozwój zarodkowy zwierząt i oznaczania roślin; wymienia i rozróżnia gatunki prawnie zanieczyszczenia powietrza z użyciem pierwo- i wtóroustych; oznacza według klucza pospolite gatunki chronionych roślin nasiennych [E.E.]; skali porostowej; analizuje pochodzenie zwierząt roślin nago- i okrytozalążkowych (P); porównuje budowę roślin jedno- i analizuje drzewo rodowe ilustrujące wielokomórkowych; definiuje pojęcia: plecha, strzępka, dwuliściennych; przebieg ewolucyjny zwierząt; klasyfikuje tkanki według kryterium plektenchyma, mikoryza ; omawia typy grzybni; porównuje zasadnicze typy budowy gąbek; budowy lub/i funkcji; opisuje środowisko, wymagania życiowe wyjaśnia, co to jest mikoryza ekto- i ocenia znaczenie gąbek [E.E.] wymienia kryteria klasyfikacji tkanek grzybów; endotroficzna; wymienia i omawia sposoby wydzielania łącznych; identyfikuje (np. na rycinach, wymienia podstawowe funkcje życiowe klasyfikuje grzybnie i rozpoznawać je na komórkowego; mikrofotografiach) tkanki łączne; grzybów; postawie rycin; identyfikuje (np. na rycinach, wyjaśnia mechanizm regeneracji tkanki analizuje kladogram ilustrujący rozwój przeprowadza obserwację mikroskopową mikrofotografiach) tkanki zwierzęce; chrzęstnej i kostnej grzybów preparatu trwałego i omówić wyniki wymienia kryteria klasyfikacji tkanki wyjaśnia mechanizm tworzenia limfy; analizuje poziomy organizacji budowy obserwacji; nabłonkowej; projektuje schemat przedstawiający proces ciała grzybów; wymienia sposoby rozmnażania się wyjaśnia związek budowy nabłonków z regeneracji kości po złamaniu; wykonuje preparat mikroskopowy i grzybów; pełnionymi przez nie funkcjami; wylicza rodzaje synaps prowadzić obserwację mikroskopową klasyfikuje zarodniki; porównuje budowę i funkcje tkanek wyjaśnia mechanizm skurczu mięśnia drożdży oraz zarodników na przykład analizuje sposoby rozmnażania płciowego zwierzęcych; wyjaśnia mechanizm przewodzenia 3

11 pieczarki; i bezpłciowego grzybów; przeprowadza obserwację mikroskopową impulsów nerwowych; wymienia i omawia specyficzne cechy wymienia i rozróżnia gatunki grzybów nabłonków (wg instrukcji) klasyfikuje neurony i synapsy; królestwa grzybów ; prawnie chronionych [E.E.]; przeprowadza według instrukcji porównuje typy synaps występujących w podaje przykłady wykorzystania grzybów; oznacza według klucza/atlasu pospolite obserwację mikroskopową tkanki kostnej układzie nerwowym; wymienia i rozróżnia gatunki grzybów gatunki grzybów kapeluszowych; lub chrzęstnej; porównuje budowę stułbiopławów, trujących [E.Z.]; analizuje rolę grzybów w procesie rysuje i opisuje dostrzeżone szczegóły krążkopławów i koralowców; wyjaśnia zasady prawidłowego zbioru krążenia materii w przyrodzie [E.E.]; budowy tkanki kostnej lub chrzęstnej; omawia przykłady protokooperacji i grzybów [E.E.; E.Z.]; oznacza według klucza wybrane gatunki klasyfikuje komórki krwi według mutualizmu z udziałem parzydełkowców definiuje pojęcia: symbioza, mutualizm, porostów; charakterystycznych cech budowy; [E.E.]; helotyzm; analizuje budowę morfologiczną i porównuje budowę krwinek; przedstawia pozycję systematyczną omawia środowisko i tryb życia porostów; anatomiczną porostów; porównuje budowę i funkcje tkanek wybranych gatunków płazińców; wymienia i rozróżnia gatunki prawnie wyjaśnia, na czym polegają procesy łącznych właściwych i oporowych; porównuje budowę tasiemców i przywr; chronione [E.E.]; bruzdkowania, gastrulacji i organogenezy; wymienia kryteria podziału tkanek omawia cykle życiowe wybranych klasyfikuje porosty; określa, z którego listka zarodkowego mięśniowy; gatunków pasożytniczych nicieni; definiuje pojęcia: ontogeneza, filogeneza, wykształcają się wybrane tkanki i narządy; omawia organizację elementów porównuje budowę oraz cykle życiowe obojnactwo, rozdzielnopłciowość, analizuje schemat rozwoju zarodkowego kurczliwych we włóknie mięśnia płazińców i nicieni; zwierzęta pierwo- i wtórouste ; zwierząt; szkieletowego; porównać budowę i tryb życia wymienia środowiska życia i opisać wymienia i rozróżnia typy komórek porównuje budowę i funkcje tkanek: wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek; wymagania życiowe zwierząt; występujących u gąbek; mięśniowej, nerwowej i glejowej; uzasadnia rolę pierścienic w ewolucji dobiera przykłady zwierząt ilustrujące wyjaśnia, dlaczego gąbki zaliczamy do przeprowadza obserwację mikroskopową stawonogowi i mięczaków; główne linie rozwoju ewolucyjnego; dwuwarstwowców oraz zwierząt tkanek: mięśniowej poprzecznie omawia budowę, biologię i znaczenie wylicza typy królestwa zwierząt i ogólnie beztkankowych; prążkowanej szkieletowej, gładkiej, naukowe amonitów i belemnitów; je charakteryzować; klasyfikuje gąbki; nerwowej oraz narysować i opisać wykazuje różnice w rozmnażaniu się omawia środowisko i tryb życia gąbek; omawia charakterystyczne cechy budowy zaobserwowane szczegóły budowy; mięczaków; wymienia i omawia sposoby rozmnażania oraz funkcje tkanek; podaje systematykę parzydełkowców (PP); wyjaśnia, dlaczego głowonogi są się gąbek; rysuje graf ilustrujący klasyfikacje tkanek omawia przemianę pokoleń najbardziej progresywną grupą rozpoznaje pospolite gatunki gąbek; zwierzęcych; parzydełkowców; mięczaków; analizuje budowę morfologiczną i wymienia swoiste cechy tkanki łącznej, opisuje ryciny ilustrujące budowę podaje systematykę wybranych gatunków anatomiczną, gąbek; nabłonkowej, nerwowej i mięśniowej; zewnętrzną i wewnętrzną płazińców; mięczaków; definiuje termin: tkanka; wymienia cechy krwi i limfy świadczące o podaje systematykę płazińców; porównuje plan budowy ślimaków, małży wylicza typy tkanek zwierzęcych; przynależności do grupy tkanek łącznych; analizuje pochodzenie zwierząt i głowonogów; rozróżnia tkanki nabłonkowe wśród rozpoznaje (np. na rycinach, trój warstwowych; ocenia znaczenie naukowe żywej innych typów tkanek; mikrofotografii podstawowe rodzaje opisuje ryciny ilustrujące budowę skamieniałości jednotarczowca Neopilina rozróżnia tkanki mięśniowe wśród innych krwinek; zewnętrzną i wewnętrzną nicieni; galatheae; typów tkanek; dobiera rodzaj tkanki łącznej do narządu (- analizuje pochodzenie zwierząt analizuje problemy, z jakimi zetknęli się rozróżnia tkanki łączne wśród innych ów) w którym (-ych) występuje; trój warstwowych; przodkowie stawonogów, opanowując typów tkanek; rysuje graf ilustrujący klasyfikację tkanek podaje systematykę pierścienic; środowisko lądowe; rozróżnia tkankę nerwową wśród innych łącznych; przedstawia pozycję systematyczną opisuje rozmnażanie stawonogów typów tkanek; rysuje graf ilustrujący budowę krwi i wybranych gatunków pierścienic; wodnych i lądowych; wylicza elementy tworzące krew; limfy; analizuje budowę morfologiczną i porównuje rozmnażanie i rozwój omawia funkcje biologiczne krwi i limfy; analizuje wyniki podstawowego badania anatomiczną wieloszczetów i pijawek; organizmów różnych gromad wyjaśnić na wybranych przykładach krwi; opisuje ryciny przedstawiające elementy stawonogów; związek budowy tkanki łącznej z pełnioną omawia charakterystyczne cechy budowy budowy morfologicznej i anatomicznej ocenia znaczenie opieki nad potomstwem funkcją; oraz funkcji tkanek mięśniowych; mięczaków; w sukcesie ewolucyjnym stawonogów; charakteryzuje przystosowania w budowie rozpoznaje na rycinach i omawia budowę i funkcje układu krążenia stosuje klucze i przewodniki do krwinek do pełnionych przez nie funkcji; mikrofotografiach rodzaje tkanki głowonogów oraz rolę serca skrzelowego; identyfikacji stawonogów; przeprowadza obserwację mikroskopową mięśniowej oraz neurony; porównuje budowę układów i narządów na przykładzie szkarłupni wyjaśnia, na rozmazu krwi człowieka i rozpoznaje dobiera rodzaj tkanki mięśniowej do wewnętrznych mięczaków z innymi czym polega ewolucja regresywna; rodzaj krwinek; narządu (-ów), w którym występuje; typami królestwa zwierząt; analizuje pochodzenie szkarłupni; wylicza typy tkanek mięśniowych; szereguje we właściwej kolejności porównuje środowisko, budowę oraz porównuje budowę lancetnika i nazywa podstawową jednostkę elementy kurczliwe we włóknie mięśnia realizację funkcji życiowych bezkręgowców; czynnościową mięśnia szkieletowego; przedstawicieli gromad typu mięczaki; analizuje pochodzenie zwierząt definiuje terminy: neuron, synapsa, ilustruje na schemacie powstawanie atolu porównać mięczaki z pierścienicami; pierwoustych i wtóroustych; homeostaza; wymienia i rozróżnia rodzaje komórek ocenia środowiskowe i gospodarcze analizuje główne linie radiacyjne 4

12 nazywa podstawową jednostkę występujących u parzydełkowców; znaczenie mięczaków [E.E]; strunowców; strukturalną tkanki nerwowej; analizuje budowę morfologiczną i wymienia progresywne w stosunku do podaje systematykę strunowców niższych; wymienia charakterystyczne cechy i anatomiczną parzydełkowców; pierścienic cechy stawonogów; przedstawia stanowisko systematyczne właściwości komórki nerwowej; rozpoznaje wybrane gatunki porównuje budowę oraz realizację żachwy i lancetnika; wymienia funkcje neuronów i komórek parzydełkowców; podstawowych funkcji życiowych porównuje budowę lancetnika i glejowych; klasyfikuje parzydełkowce; pajęczaków, skorupiaków i owadów; bezkręgowców; rysuje i opisać schemat neuronu; omawia budowę morfologiczną i porównuje rozwój prosty i złożony; analizuje pochodzenie zwierząt określa kierunek przepływu impulsu anatomiczną płazińców; podaje ogólną systematykę stawonogów; pierwoustych i wtóroustych; nerwowego; wyjaśnia, dlaczego płazińce zaliczane są omawia zwyczaje życiowe owadów i analizuje główne linie radiacyjne charakteryzuje hierarchiczną organizację do zwierząt pierwoustych o dwubocznej pająków; strunowców; organizmu człowieka; symetrii ciała i trójwarstwowców; ilustruje w postaci linii czasu/drzewa porównuje budowę kręgowców i niższych omawia środowisko i tryb życia analizuje budowę morfologiczną i rodowego przebieg filogenezy strunowców; parzydełkowców; anatomiczną płazińców wolno żyjących; stawonogów; udowadnia progresywny charakter zmian wyjaśnia, dlaczego gąbki zaliczamy do omawia cykle rozwojowe wybranych ocenia biocenotyczną i gospodarczą rolę w budowie i biologii kręgowców; dwuwarstwowych zwierząt tkankowych; pasożytów człowieka [E.Z]; stawonogów [E.E.]; analizuje pochodzenie i tendencje porównuje plan budowy polipa i meduzy; wymienia cechy budowy morfologicznej wymienia charakterystyczne cechy ewolucyjne kręgowców; wymienia i rozróżnia gatunki i/lub anatomicznej związane z szkarłupni, odróżniające je od innych grup podaje systematykę bezżuchwowców i parzydełkowców występujących w Polsce; pasożytniczym trybem życia płazińców; mających wtórną jamę ciała; ryb; ocenia rolę parzydełkowców w rozróżnia (na rycinach, preparatach) przedstawia stanowisko systematyczne porównuje budowę i biologię ryb środowisku [E.E]; gatunki pasożytniczych płazińców; wybranych szkarłupni; chrzęstnoszkieletowych i definiuje terminy: regeneracja, analizuje morfologiczne, anatomiczne i analizuje ryciny/schematy ilustrujące kostnoszkieletowych; parenchyma; fizjologiczne przystosowania płazińców do budowę zewnętrzną i wewnętrzną omawia zwyczaje godowe, formy opieki omówić środowisko i tryb życia pasożytnictwa (P); lancetnika; nad potomstwem oraz wędrówki ryb płazińców; przewiduje możliwość zarażenia się podaje systematykę strunowców niższych; [E.E]; wymienia przykładowe gatunki należące pasożytami; przedstawia stanowisko systematyczne identyfikuje pospolite gatunki ryb i do płazińców; wymienia i omawia cechy nicieni; żachwy i lancetnika; klasyfikuje je według środowiska życia i porównuje budowę parzydełkowców i omawia budowę morfologiczną i analizuje ryciny/schematy ilustrujące przynależności systematycznej; płazińców; anatomiczną nicieni; budowę zewnętrzną i wewnętrzną charakteryzować wybrane gatunki ryb;; definiuje pojęcia: hermafrodytyzm, wyjaśnia, dlaczego nicienie są zaliczane lancetnika; ocenia wpływ rybołówstwa na życie i żywiciel pośredni i żywiciel ostateczny; do zwierząt pierwoustych i analizuje ryciny/schematy ilustrujące równowagę ekologiczną biocenoz wymienia pasożytnicze gatunki płazińców; trój warstwo wcó w; budowę anatomiczną kręgowców; wodnych [E.E]; rysuje na podstawie opisu schemat porównuje budowę płazińców i nicieni; podaje systematykę kręgowców; analizuje budowę i biologię ilustrujący rozwój pasożytów; analizuje budowę morfologiczną i ilustruje podział systematyczny podtypu meandrowców; omawia środowisko i tryb życia nicieni anatomiczną nicieni; kręgowce na gromady; analizuje pochodzenie płazów; (obleńców); wymienia cechy budowy morfologicznej charakteryzuje czynniki, które ocenia naukowe znaczenie gatunków definiuje terminy: rozdzielnopłciowość, i/lub anatomicznej związane z zadecydowały o sukcesie ewolucyjnym Latimeria chalumnae i Seymoura obojnactwo; pasożytniczym trybem życia obleńców; kręgowców; baylorensi; podaje przykłady gatunków należących do porównuje rozwój prosty i złożony; definiuje terminy: tarło, tarlisko, ikra, ryby wyjaśnia, dlaczego obecnie płazy stanowią nicieni; rysuje na podstawie opisu schemat anadromiczne i katadromiczne; jedną z grup organizmów bardziej wymienia pasożytnicze gatunki obleńców; ilustrujący rozwój pasożytów; analizuje ryciny/schematy ilustrujące zagrożonych wyginięciem [E.E]; definiuje pojęcia: dymorfizm płciowy, analizuje przystosowania morfologiczne, budowę anatomiczną ryb; identyfikuje pospolite gatunki płazów i pasożyt mono- i polikseniczny; anatomiczne i fizjologiczne nicieni do rysuje schematy ilustrujące budowę klasyfikuje je według przynależności wyjaśnia podstawowe zasady profilaktyki pasożytnictwa; narządów/układów narządów ryb; systematycznej; zakażeń wywoływanych przez nicienie analizuje schematy przedstawiające cykle wyjaśnia na czym polega zjawisko charakteryzuje wybrane gatunki płazów; [E.Z.]; rozwojowe pasożytniczych obleńców; neotenii; omawia filogenezę i podaje systematykę rozróżnia (na rycinach, preparatach) przewiduje sytuacje grożące zarażeniem omawia i porównać budowę płazów; pasożytnicze gatunki obleńców; się pasożytami; morfologiczną i anatomiczną kijanki i omawia filogenezę i podaje systematykę omawia cykle rozwojowe wybranych wymienia i omawia cechy aromorfotyczne dorosłej postaci płazów; gadów; pasożytów człowieka, [E.Z.]; pierścienic; rysuje schematy ilustrujące budowę identyfikuje pospolite gatunki gadów i definiuje pojęcia: celoma, metameria omawia budowę morfologiczną i narządów/układów płazów; klasyfikować je według przynależności homonomiczna i heteronomiczna, anatomiczną pierścienic; uzasadnia zależność rozrodu i rozwoju systematycznej; cefalizacja; wyjaśnia, dlaczego pierścienice zaliczane płazów od środowiska wodnego; charakteryzuje wybrane gatunki gadów; porównuje budowę oraz realizację są do zwierząt pierwoustych, rysuje schematy ilustrujące budowę wymienia i omawia mechanizmy, które podstawowych funkcji życiowych u celomatycznych i trójwarstwowców; narządów/układów narządów gadów; umożliwiły ptakom osiągnięcie 5

13 pierścienic i nicieni; analizuje na przykładzie dżdżownicy analizuje schematy ilustrujące budowę stałocieplności; analizuje budowę morfologiczną i budowę morfologiczną i anatomiczną anatomiczną gadów; wyjaśnia mechanizm podwójnego anatomiczną pierścienic; pierścienic; porównuje budowę skóry płazów i gadów; oddychania; omawia środowisko i tryb żyda wymienia i omawia ogólne cechy typu porównuje budowę i biologię gadów i ustosunkowuje się do hipotez pierścienic; mięczaki; płazów; wyjaśniających pochodzenie zdolności wymienia przykłady gatunków należących wyjaśnia, dlaczego mięczaki są zaliczane ocenia znaczenie błon płodowych w ptaków do aktywnego lotu; do pierścienic; do zwierząt pierwoustych i ewolucji gadów; analizuje mechanizmy umożliwiające ocenia rolę pierścienic w środowisku trój warstwo wcó w; uzasadnia zależność rozrodu i rozwoju ptakom utrzymanie wysokiego tempa [E.E]; wymienia i rozróżnia gatunki prawnie płazów od środowiska wodnego; przemiany materii i stałej temperatury omawia środowisko i tryb życia chronione mięczaków, [E.E.]; omawia środowisko i tryb życia gadów ciała; mięczaków; charakteryzuje gromady mięczaków; mezozoicznych; uzasadnia znaczenie aktywnej opieki nad charakteryzuje budowę zewnętrzną i analizuje przystosowania morfologiczne, rysuje schematy ilustrujące budowę potomstwem w ewolucji ptaków; wewnętrzną mięczaków (na przykładzie anatomiczne i fizjologiczne mięczaków do narządów/układów narządów ptaków; omówić zjawisko wędrówek ptaków ślimaka); środowiska; analizuje schematy ilustrujące budowę [E.E.]; analizuje morfologię, anatomię i fizjologię wymienia i omawia charakterystyczne anatomiczną ptaków; klasyfikuje ptaki według przynależności mięczaków; cechy stawonogów; porównuje budowę skóry gadów i ptaków; systematycznej; wymienia przykłady gatunków należących wyjaśnia, dlaczego stawonogi zaliczane są porównuje budowę i biologię gadów i charakteryzuje wybrane rzędy i gatunki do mięczaków do zwierząt pierwoustych i ptaków; ptaków; omawia środowisko i tryb życia trój warstwo wcó w; porównuje strategie rozrodcze ocenia biologiczne i gospodarcze stawonogów; porównuje budowę powłok ciała i układu gniazdowników i zagniazdowników; znaczenie ptaków [E.E.]; wymienia przystosowania morfologiczne, ruchu pierścienic ze stawonogami; rysuje schematy ilustrujące budowę określa stanowisko systematyczne anatomiczne i fizjologiczne stawonogów analizuje budowę morfologiczną i narządów/układów narządów ssaków; stekowców i torbacz; do życia w wodzie i na lądzie; anatomiczną przedstawicieli stawonogów; analizuje schematy ilustrujące budowę porównuje budowę i biologię stekowców i wymienia rodzaje przeobrażenia charakteryzuje strategie rozrodcze anatomiczną ssaków; torbaczy; występujące u owadów; stawonogów; wymienia różnice w budowie układu porównuje budowę i biologię ptaków i analizuje materiały filmowe i dokumentuje wymienia i rozpoznaje pospolite gatunki pokarmowego ssaków roślinożernych i ssaków; wyniki analizy; skorupiaków, pajęczaków, wijów i mięsożernych; dowodzi, że budowa i biologia ssaków jest wyjaśnia, na czym polega partenogeneza i owadów; określa przyczyny sukcesu ewolucyjnego wyrazem adaptacji do zajmowanego heterogonią; wymienia i identyfikuje gatunki ssaków; środowiska życia; analizuje zasadnicze strategie rozrodcze stawonogów prawnie chronionych [E.E.]; wyjaśnia znaczenie pojęć: produktywność, ocenia znaczenie opieki nad potomstwem stawonogów; analizuje przystosowania morfologiczne, produktywność pierwotna i wtórna; netto, w ewolucji ssaków; wyjaśnia rolę biologiczną stawonogów ze anatomiczne i fizjologiczne wybranych brutto; identyfikuje pospolite gatunki ssaków i szczególnym uwzględnieniem owadów; przedstawicieli stawonogów do omawia krążenie węgla, azotu, siarki i klasyfikować je według przynależności porównuje budowę i tryb życia zajmowanego środowiska życia; fosforu w przyrodzie; systematycznej; skorupiaków, pajęczaków, wijów i omawia ogólną budowę morfologiczną i definiuje pojęcia: sukcesja, sukcesja charakteryzuje wybrane gatunki ssaków; owadów; anatomiczną stawonogów oraz wybranych pierwotna i wtórna, sukcesja auto- i charakteryzuje wybrane rzędy ssaków; określa pozycję systematyczną wybranych gromad; heterotroficzna, klimaks, antropopresja; porównuje wybrane rzędy ssaków; gatunków stawonogów; wymienia i omawia charakterystyczne wyjaśnia znaczenie terminów: rozrodczość analizuje cykle biogeochemiczne węgla, definiuje pojęcia: radiacja adaptatywna, cechy szkarłupni; maksymalna i rzeczywista, śmiertelność azotu, siarki; segmentacja heteronomiczna, skrzela, analizuje ryciny/schematy ilustrujące minimalna i ekologiczna; dobiera odpowiednie materiały źródłowe płucotchawki, tchawki, miksocel; budowę zewnętrzną i wewnętrzną wymienia i omawia konieczne warunki potrzebne do nauki ekologii; opisuje ryciny ilustrujące budowę szkarłupni; zachowania równowagi biocenotycznej; wyjaśnia, na czym polega zjawisko zewnętrzną i wewnętrzną stawonogów; porównuje strunowce z bezkręgowcami; klasyfikuje cykle biogeochemiczne; synergizmu; definiuje pojęcia: przeobrażenie uzasadnić, dlaczego lancetnika można charakteryzuje państwa roślinne i porównuje znaczenie pojęć: optimum niezupełne, przeobrażenie zupełne, uważać za pierwowzór strunowca; zwierzęce; fizjologiczne, optimum ekologiczne; linienie, partenogeneza, heterogonia (P); analizować morfologię, anatomię i omawia sposób prowadzenia hodowli przeprowadza badania wybranych omawia środowisko i tryb życia fizjologię lancetnika; komórek in vitro; czynników abiotycznych i na ich szkarłupni; wyjaśnia ewolucyjne zmiany budowy analizuje obrazy mikroskopowe komórek i podstawie ocenia stan środowiska [E.E]; wyjaśnia, dlaczego szkarłupnie zaliczane wewnętrznej kręgowców; tkanek; analizować wieloaspektowość pojęcia: są do pierwotnych zwierząt wtóroustych i wyjaśnia, dlaczego strunowce są zaliczane ocenia znaczenie wody dla żywych nisza ekologiczna; trój warstwo wcó w; do zwierząt wtóroustych i organizmów; omawia populacyjne mechanizmy wymienia przystosowania morfologiczne, trój warstwo wcó w; wymienia aminokwasy egzogenne dla regulacji liczebności; anatomiczne i fizjologiczne szkarłupni do porównuje strunowce z bezkręgowcami; człowieka; wyjaśnia zasadę Alleego; życia w wodzie; analizuje pochodzenie strunowców; rozróżnia (rysuje, opisuje rysunek, analizuje wykresy ilustrujące rodzaje 6

14 definiuje pojęcia: zwierzęta pierwouste i wyjaśnia, dlaczego uważa się, że wskazuje na modelu) elementy budowy krzywych przeżywania i wzrostu wtórouste; przodkami kręgowców były organizmy komórki prokariotycznej; populacji; wymienia i omawia charakterystyczne podobne do lancetnika; określa funkcję błony komórkowej, analizuje przyczyny zróżnicowania cechy strunowców; omawia i charakteryzuje budowę cytoplazmy, genoforu, rybosomów; struktury i dynamiki rozrodczej populacji omawia środowisko i tryb życia zewnętrzną kręgowców; rozróżnia (rysuje, opisuje rysunek, ludzkiej w różnych rejonach świata; lancetnika; analizuje drzewo rodowe kręgowców; wskazuje na modelu) organelle komórki analizuje zależność między niszą wyjaśnić, dlaczego strunowce zaliczane są wymienia i omawia typowe cechy eukariotycznej; ekologiczną a zjawiskiem konkurencji; do zwierząt wtóroustych i gromady ryb; wyjaśnia mechanizm powstawania ścian ocenia rolę zależności trój warstwo wcó w; omawia mechanizmy osmoregulacyjne u wtórnych, inkrustacji i adkrustacji; międzygatunkowych w przyrodzie i w wyjaśnić znaczenie terminu: strunowce; ryb słodkowodnych i morskich; rozróżnia (samodzielnie rysuje) komórki w życiu człowieka; analizować pochodzenie strunowców; charakteryzuje przystosowania różnych stadiach mitozy; przewiduje możliwości wykorzystania definiuje pojęcia: zwierzęta pierwouste i morfologiczne, anatomiczne oraz rozróżnia (samodzielnie rysuje) komórki w allelopatii w rolnictwie ekologicznym; wtórouste; fizjologiczne ryb do życia w wodzie; różnych stadiach mej ozy; ilustruje funkcjonowanie różnych wymienia i omawia charakterystyczne wymienia i rozróżnić gatunki ryb prawnie omawia budowę chemiczną ATP; ekosystemów; cechy strunowców; chronionych [E.E.]; zapisuje reakcję syntezy i rozpadu ATP; wyjaśnia, dlaczego nawet niewielkie omawia środowisko i tryb życia przeprowadza obserwację budowy analizuje wpływ wybranych czynników na stężenie środków ochrony roślin i metali lancetnika; morfologicznej ryb i dokumentować jej aktywność enzymów; ciężkich w środowisku jest poważnym wyjaśnia znaczenie terminu: strunowce; wyniki; opisuje przebieg fazy jasnej i fazy ciemnej zagrożeniem dla zdrowia człowieka [E.Z.; uzasadnia, dlaczego lancetnika można wymienia i omawia charakterystyczne fotosyntezy; E.E.]; uważać za pierwowzór strunowca; cechy płazów; oblicza bilans węglowy i wydajność porównuje pokarmowe łańcuchy spasania i analizuje morfologię, anatomię i fizjologię przeprowadza obserwację budowy energetyczną fotosyntezy; łańcuchy detrytusowe; lancetnika; morfologicznej żaby i dokumentuj e j ej porównuje przebieg i efekt foto- i porównuje produktywność pierwotną i wymienia i omawia charakterystyczne wyniki; chemosyntezy; wtórną; cechy kręgowców; porównuje budowę morfologiczną i analizuje przebieg oddychania uzasadnia stwierdzenie, że omawia typy środowiska i tryb życia anatomiczną płazów i ryb; beztlenowego; funkcjonowanie agrocenozy wymaga kręgowców; analizuje morfologię, anatomię i fizjologię dokonuje bilansu energetycznego nakładów energii; omawia środowisko i tryb życia ryb; płazów; glikolizy; analizuje funkcjonowanie ekosystemów wyróżnia te cechy budowy, które świadczą analizuje mechanizm rozrodu i rozwoju analizuje przebieg cyklu Krebsa; pozbawionych producentów; o przynależności ryb do strunowców oraz płazów; analizuje transport wodorów i elektronów udowodnia, że skrócenie łańcuchów kręgowców i charakteryzuje plan budowy udowodnia związek pomiędzy budową i w łańcuchu oddechowym; pokarmowych może być potencjalnym ciała ryb jako wynik adaptacji do życia w biologią płazów, a zajmowanym omawia rolę acetylo-coa w metabolizmie źródłem ograniczenia kosztów produkcji środowisku wodnym; środowiskiem życia; komórki; żywności; analizuje morfologię, anatomię i fizjologię analizuje schematy ilustrujące budowę omawia przyczyny i skutki awitaminoz; porównuje cykl biogeochemiczny węgla i minoga i ryb; anatomiczną płazów; analizuje związek pomiędzy budową a azotu; omawia gospodarcze znaczenie ryb; wymienia i rozróżnić gatunki płazów pełnioną funkcją poszczególnych planuje i przeprowadza doświadczenie omawia środowisko i tryb życia płazów; podlegającej ochronie prawnej [E.E.]; narządów układu pokarmowego; ilustrujące przebieg sukcesji; definiuje terminy: skrzek, zapłodnienie omawia budowę i funkcje skóry gadów; zapisuje przebieg reakcji hydrolizy; ocenia znaczenie procesu sukcesji w zewnętrzne; wymienić błony płodowe i omówić ich analizuje mechanizm reakcji hydrolizy; przyrodzie; wyróżnia te cechy budowy, które świadczą funkcje; uzasadnia potrzebę indywidualnego określa przyczyny zróżnicowania państw o przynależności płazów do strunowców wymienia charakterystyczne dla gadów doboru składników diety w zależności od roślinnych i zwierzęcych; oraz kręgowców; cechy szkieletu oraz wyjaśnia znaczenie wieku i stanu zdrowia; analizuje przyczyny i skutki eutrofizacji, omawia ekologiczne znaczenie płazów; adaptacyjne każdej z nich; charakteryzuje przystosowania zakwaszania i zasalania zbiorników wymienia i omówić czynniki zagrażające wyjaśnia, na czym polega zjawisko morfologiczne, anatomiczne i wodnych; płazom [E.E.]; linienia u gadów; fizjologiczne do pobierania i transportu ocenia naukowe znaczenie hodowli in ocenia funkcje ekologiczne płazów (PP), wykazuje, że błony płodowe są konieczne wody i soli mineralnych; vitro; [E.E.]; do prawidłowego rozwoju gada; omawia i porównuje zjawiska dyfuzji, przedstawia mechanizm powstawania proponuje sposoby ochrony czynnej udowodnia związek pomiędzy budową i osmozy i pęcznienia; wiązania peptydowego; płazów; biologią gadów a środowiskiem życia; porównuje warunki wymiany gazowej na charakteryzuje strukturę białek; omawia środowisko i tryb życia gadów wymienia i rozróżnia gatunki prawnie lądzie i w wodzie; porównuje budowę białka o strukturze d- współczesnych; chronione [E.E.]; analizuje informacje przedstawione w helisy i struktury p - kartki; wymienia progresywne cechy gadów; analizuje drzewo rodowe gadów; postaci schematów i wykresów; przedstawia mechanizm powstawania wyjaśnia, dlaczego gady zaliczamy do wymienia rodzaje piór i określić ich przedstawia propozycję ćwiczeń wiązań glikozydowych i estrowych; owodniowców; funkcje; usprawniających pracę układu porównuje budowę chemiczną i analizuje morfologię, anatomię i fizjologię wymienia i omówić progresywne cechy oddechowego; przestrzenną DNA i RNA; 7

15 gadów; ptaków; charakteryzuje budowę i funkcje wyjaśnia zasadę komplementarności zasad analizuje biologię rozrodu i rozwoju wymienia charakterystyczne dla ptaków poszczególnych rodzajów krwinek; azotowych; gadów; cechy szkieletu oraz wyjaśnić znaczenie wyjaśnia mechanizm konfliktu analizuje związek pomiędzy budową a definiuje pojęcie: radiacja adaptatywna; adaptacyjne każdej z nich; serologicznego; funkcją organelli komórkowych; omawia środowisko i tryb życia ptaków; wyjaśnia, dlaczego ptaki zaliczamy do wyjaśnia podstawowe zasady transfuzji analizuje model płynnej mozaiki; definiuje pojęcia: gniazdowniki, owodniowców; krwi; porównuje budowę i funkcje błony zagniazdowniki; analizuje biologię rozrodu i rozwoju analizuje wyniki podstawowych badań komórkowej i błon omawia budowę i funkcje skóry ptaków; ptaków; morfologicznych i biochemicznych krwi; wewnątrzkomórkowych; analizuje przystosowania morfologiczne, wymienia i omówić czynniki zagrażające omawia budowę przeciwciał; porównuje budowę komórki anatomiczne i fizjologiczne ptaków do ptakom [E.E.]; analizuje przebieg reakcji antygen- prokariotycznej i eukariotycznej, roślinnej lotu; identyfikuje pospolite gatunki ptaków; przeciwciało; i zwierzęcej; proponuje sposoby ochrony ptaków; rozróżnia gatunki ptaków prawnie podaje przykłady chorób autoagresyjnych ocenia biologiczne znaczenie mitozy; omawia środowisko i tryb życia chronione [E.E.] człowieka; ocenia biologiczne znaczenie mejozy; stekowców, torbaczy i ssaków wymienia i omawia progresywne cechy analizuje mechanizm przebiegu reakcji porównuje przebieg i efekt mitozy i łożyskowych; ssaków; uczuleniowej; mejozy; omawia budowę i funkcje skóry ssaków; wymienia i omawia rodzaje zębów omawia przebieg zakażenia wirusem HIV i analizuje rolę ATP w metabolizmie podaje systematykę ssaków; ssaków; rozwój AIDS; komórki; wymienia charakterystyczne dla ssaków wymienia i omawia typy łożysk; omawia transport bliski i daleki wyjaśnia na podstawie modelu cechy szkieletu oraz wyjaśnia znaczenie porównuje pokrycie ciała ssaka z asymilatów; indukcyjnego dopasowania się mechanizm adaptacyjne każdej z cech; pokryciem ciała innych kręgowców; wykazuje związek pomiędzy katalizy enzymatycznej; wyjaśnia, dlaczego ssaki zaliczamy do porównuje budowę szkieletu osiowego metabolizmem a wydalaniem; wyjaśnia, dlaczego tylko białka mogą być owodniowców i zwierząt żyworodnych; kręgowców oraz określa znaczenie porównuje skład chemiczny i ilość moczu enzymami; porównuje mechanizm wentylacji płuc zauważonych różnic; pierwotnego i wtórnego; uzasadnia słuszność stwierdzenia jeden płazów, gadów i ssaków oraz ocenić ich analizuje morfologię, anatomię i fizjologię opisuje przebieg zapłodnienia; enzym - jedna reakcja biochemiczna"; wydajność; stekowców i torbaczy; podaje czas trwania rozwoju zarodkowego ocenia znaczenie procesu fotosyntezy dla przeprowadza analizę drzewa rodowego analizuje morfologię, anatomię i fizjologię i płodowego człowieka; istnienia życia na Ziemi; ssaków; ssaków; wymienia fazy porodu; analizuje i interpretuje wykresy ilustrujące omawia ekologiczne znaczenie ssaków; analizować biologię rozrodu i rozwoju wymienia narządy rozwijające się z wpływ wybranych czynników na przebieg wymienia i omawia czynniki zagrażające ssaków; poszczególnych listków zarodkowych; i intensywność fotosyntezy; ssakom [E.E]; wymienia i rozróżnić gatunki ssaków charakteryzuje rozwój zarodkowy i zapisuje równania reakcji chemosyntezy; rozróżnia przykłady gospodarczego prawnie chronione [E.E.]; płodowy człowieka; ocenia znaczenie chemosyntezy w wykorzystania ssaków; wymienia i omawia progresywne i omawia budowę łożyska; ekosystemie; ocenia ekologiczne i gospodarcze prymitywne cechy stekowców i torbaczy; charakteryzuje rozwój postnatalny ocenia rolę procesów fermentacyjnych w znaczenie ssaków; wykazuje związek pomiędzy uzębieniem człowieka; środowisku; dowodzi, że człowiek jest ssakiem; ssaków, a rodzajem spożywanego charakteryzuje zmiany zachodzące w dokonuje bilansu energetycznego definiuje pojęcia: populacja, biocenoza, pokarmu i trybem życia; okresie juwenilnym roślin; oddychania tlenowego; biotop, ekosystem, ekologia, autekologia, analizuje możliwości praktycznego omawia wpływ czynników zewnętrznych porównuje wydajność energetyczną synekologia; wykorzystania badań ekologii; na proces kwitnienia; oddychania tlenowego i beztlenowego; opisuje ogólna strukturę i funkcjonowanie udowodnia związek ekologii z innymi wyjaśnia, na czym polega zjawisko analizuje przebieg P-oksydacji kwasów ekosystemu; działami biologii i gałęziami przemysłu; fotoperiodyzmu roślin; tłuszczowych; klasyfikuje ekosystemy; przedstawić w postaci wykresów zakresy wymienia przykłady roślin dnia długiego i analizuje współzależność procesów podaje kryteria wyróżnienia autekologii i tolerancji gatunków eurybiontycznych i krótkiego; metabolicznych; synekologii; stenobiontycznych; klasyfikuje owoce i nasiona; analizuje mechanizm kontroli procesów wymienia czynniki środowiskowe; analizuje wykresy zakresu tolerancji analizuje przyczyny występowania wad i trawiennych; definiuje pojęcia: nisza ekologiczna, ekologicznej różnych organizmów; schorzeń układu szkieletowego; analizuje mechanizm transportu bliskiego i zakres tolerancji ekologicznej, minimum, omawia czynniki wpływające na ustala związek pomiędzy dietą i trybem dalekiego; maksimum życiowe; liczebność populacji; życia a występowaniem wad i schorzeń analizuje bilans wodny roślin; podaje treść i interpretuje podstawowe omawia zjawisko terytorializmu; układu szkieletowego; analizuje zależność między budową prawa ekologiczne: prawo tolerancji przedstawia dane liczbowe ludności Polski omawia budowę histologiczną kości; narządów wymiany gazowej a funkcjami, ekologicznej i prawo minimum; oraz wybranych krajów świata w postaci omawia budowę tkanki mięśniowej; jakie pełnią; rozróżnia abiotyczne i biotyczne czynniki piramid wieku; omawia budowę sarkomeru; tłumaczy, na czym polega automatyzm środowiska; charakteryzuje poszczególne parametry porównuje taksje, nastie, tropizmy; serca; wyjaśnia, które organizmy należą do grupowe populacji; omawia mechanizm akomodacji oka; analizuje mechanizm krzepnięcia krwi; gatunków wskaźnikowych; przeprowadzić badania rozmieszczenia wyjaśnia zasadę doboru szkieł porównuje mechanizm odporności 8

16 klasyfikuje rośliny pod względem osobników populacji i oblicza ich korekcyjnych przy dalekowzroczności, humoralnej i komórkowej oraz naturalnej i wymagań środowiskowych (np.: zagęszczenie; krótkowzroczności i astygmatyzmie; sztucznej; wilgotności, oświetlenia); analizuje strukturę przestrzenną, ilościową, opisuje mechanizm odbioru i percepcji wyjaśnia mechanizm odrzucania definiuje pojęcia: populacja, pojemność i wiekową, płciową i socjalną populacji; bodźców dźwiękowych i świetlnych; przeszczepu; opór środowiska, rozrodczość, rozróżnia i omawia rodzaje zależności analizuje wpływ hałasu na stan narządu omawia przyczyny i przebieg wybranych śmiertelność; troficznych w biocenozie; słuchu; chorób roślin; wymienia cechy grupowe populacji dobiera odpowiednie przykłady populacji analizuje fizjologię percepcji bodźców analizuje związek pomiędzy środowiskiem biologicznej; ilustrujących zależności antagonistyczne chemicznych, dotykowych, bólowych; życia zwierząt a rodzajem produktów definiuje pojęcia: biocenoza, konkurencja, lub protekcjonistyczne; porównuje stan komórki w spoczynku i po przemian azotowych; drapieżnictwo, pasożytnictwo, charakteryzuje i porównuje stosunki pobudzeniu; omawia i analizuje cykle życiowe komensalizm, protokooperacja, antagonistyczne i nieantagonistyczne; wymienia substancje o charakterze wybranych zwierząt i roślin; mutualizm; omawia przepływ energii przez neuroprzekaźników; wyjaśnia biologiczny sens spoczynku wymienia typy oddziaływań ekosystem; omawia teorię membranową przewodzenia nasion; międzypopulacyjnych; rozróżnia i klasyfikuje organizmy według impulsów nerwowych; przedstawia sposoby rozprzestrzeniania się analizuje zmiany liczebności populacji w ich przynależności do odpowiedniego porównuje rolę układu współczulnego i roślin; układzie drapieżnik - ofiara; poziomu troficznego; przywspółczulnego; analizuje wpływ auksyn, giberelin, definiuje pojęcia: biocenoza,: biotop, przedstawia zależności troficzne w omawia mechanizm warunkowania; cytokinin, etylenu i ABA na wzrost i ekoton, ekosystem, zależności troficzne, biocenozach w postaci łańcuchów i sieci podaje przykłady i lokalizację ośrodków rozwój roślin; producent, konsument, reducent, łańcuch i pokarmowych; korowych; ocenia znaczenie syntetycznych sieć troficzna, równowaga biocenotyczna, analizuje strukturę troficzną wybranych analizuje wpływ długotrwałego stresu na regulatorów wzrostu; produktywność, produkcja pierwotna i biocenoz lądowych i wodnych; funkcjonowanie i zdrowie człowieka; wyjaśnia na podstawie ślizgowej teorii wtórna; omawia rolę organizmów w cyklach analizuje konsekwencje zdrowotne skurczu mechanizm skurczu mięśnia; analizuje przepływ energii, krążenie biogeochemicznych; nieprawidłowości snu; przedstawia fizjologiczne podłoże materii (powiązania pomiędzy biocenozą i podaje sposoby przeciwdziałania przedstawia nadrzędną rolę podwzgórza i zmęczenia mięśni; jej biotopem); zakłóceniom w przebiegu cykli przysadki mózgowej; ocenia wpływ wysiłku fizycznego na wymienia pierwiastki biogenne i omawia biogeochemicznych; porównuje budowę epidermy i ryzodermy; podniesienie ogólnej sprawności i ich rolę; ocenia wpływ człowieka na przebieg cykli tłumaczy mechanizm reakcji alergicznej; wydolności organizmu; wyjaśnia podłoże efektu cieplarnianego i biogeochemicznych; omawia przebieg rozwoju nowotworu ocenia biologiczne znaczenie przewiduje jego konsekwencje; wyjaśnia i porównuje przebieg sukcesji niezłośliwego i złośliwego; wymienionych ruchów; wyjaśnia znaczenie terminów: cykl pierwotnej i wtórnej; omawia przebieg zakażenia wirusem HIV; omawia i porównuje budowę układów biogeochemiczny, pula zasobów, pula analizuje wpływ działalności człowieka na rozróżnia gatunki trujących roślin i nerwowych zwierząt; wymienna, amonifikacja, nitryfikacja; przebieg sukcesji; grzybów; analizuje fizjologię widzenia; podaje przykłady sukcesji pierwotnej i wymienia gatunki roślin i zwierząt przedstawia schematycznie modele DNA i ocenia fizjologiczne znaczenie odczuwania wtórnej; charakterystyczne dla poszczególnych RN A; bólu; określa przyczyny oraz kierunki sukcesji biomów; porównuje przebieg transkrypcji tłumaczy, na czym polega sumowanie pierwotnej; analizuje strukturę oraz funkcjonowanie prokariontów z eukariontami; bodźców w czasie i przestrzeni oraz definiuje pojęcia: biom, biosfera; wybranych ekosystemów lądowych; przedstawia schematycznie przebieg wygaszanie bodźców; podaje przykłady organizmów klasyfikuje metody badawcze na replikacji semikonserwatywnej; porównuje przewodzenie impulsu w występujących w różnych obszarach biofizyczne i biochemiczne; porównuje na podstawie schematów synapsie chemicznej i elektrycznej; biosfery; wymienia i omawia podstawowe metody przebiegu replikację semikonserwatywną z podaje przykłady świadczące o nadrzędnej wymienia rodzaje biomów lądowych i badań molekularnych komórek; konserwatywną; roli mózgu w pełnieniu funkcji kontrolnoomawia ich rozmieszczenie geograficzne; podaje przykłady wykorzystania wymienia klasy morfologiczne integracyjnej; wykonuje świeże preparaty, barwione na wybranych metod badawczych; chromosomów eukariontów; uzasadnia, że odruch jest podstawą przykład płynem Lugola; omawia biologiczną rolę makro-, mikro- i podaje przykłady wirusów o genomach funkcjonowania układu nerwowego; dokumentuje w postaci rysunku wyniki ultraelementów; RNA i DNA; ocenia biologiczne znaczenie czynności obserwacji mikroskopowej; wymienia rodzaje wiązań chemicznych; przedstawia graficznie przebieg mitozy; odruchowych; wymienia pierwiastki i związki chemiczne omawia budowę chemiczną i właściwości ocenia biologiczne znaczenie zjawiska wyjaśnia, czym jest pierwszy i drugi układ budujące komórki; wody; crossing-over; sygnałów; wymienia makro-, mikro-i ultraelementy; wymienia właściwości chemiczne białek; porównuje przebieg mitozy i mej ozy; analizuje przebieg rozwoju emocjonalnego omawia biologiczne funkcje białek; omawia budowę chemiczną aminokwasów analizuje na podstawie ryciny zmiany człowieka; klasyfikuje cukrowce na cukry proste, i białek;klasyfikuje aminokwasy i wymienia ilości materiału genetycznego w komórce porównuje przebieg fazy snu dwucukry, wielocukry; tłuszczowce dzielącej się mitotycznie i mejotycznie; paradoksalnego i wolnofalowego; 9

17 przedstawia zasadnicze cechy DNA i cukrowców i tłuszczowców; spermiogenezy i oogenezy; niedoczynności gruczołów dokrewnych; RN A; omawia budowę chemiczną cukrowców i wymienia strategie rozrodcze wirusów, omawia i porównuje mechanizm działania podaje lokalizację DNA i RNA na terenie tłuszczowców; prokariontów i eukariontów; na komórkę docelową hormonów komórki; omawia budowę chemiczną kwasów omawia etapy namnażania się wirusów; peptydowych i sterydowych; wymienia elementy komórki nukleinowych; wyjaśnia znaczenie poszczególnych cech analizuje mechanizmy utrzymania stałości prokariotycznej; określa biologiczną rolę kwasów kodu genetycznego w kodowaniu środowiska wewnętrznego (poziom cukru, wymienia organelle komórkowe komórki nukleinowych; informacji; wapnia w krwi); eukariotycznej; omawia skład chemiczny cytoplazmy; ilustruje zasadę organizacji genu wykazuje współzależność działania układu wymienia struktury błoniaste komórki omawia budowę genoforu; nieciągłego oraz jego transkrypcję i hormonalnego i nerwowego w utrzymaniu eukariotycznej; omawia budowę i lokalizację rybosomów; obróbkę potranskrypcyjną; homeostazy organizmu; wymienia fazy mitozy; podaje skład chemiczny elementarnej przedstawia schematycznie działanie omawia i porównuje budowę powłoki ciała podaje efekt mitozy; błony biologicznej; operonu laktozowego; wybranych grup zwierząt; wymienia fazy mejozy; określa biologiczną rolę ER, AG, rozwiązuje krzyżówki genetyczne analizuje udział skóry w termoregulacji; podaje efekt mejozy; lizosomów; dotyczące dziedziczenia cech według ocenia skuteczność wybranych programów podaje przykłady reakcji anabolicznych i omawia budowę i funkcje wakuol, Mendla; i działań profilaktycznych; katabolicznych; chloroplastów, mitochondriów, jądra ocenia przydatność ustalania ojcostwa na porównuje przebieg rozwoju nowotworu wymienia czynniki wpływające na komórkowego, ściany komórkowej; podstawie grup krwi; niezłośliwego i złośliwego; aktywność enzymów; opisuje budowę chemiczną ściany przedstawia przykłady krzyżówek omawia sposoby leczenia chorób zapisuje ogólne równanie fotosyntezy; komórkowej; odwrotnych; nowotworowych; podaje efekt fazy jasnej i ciemnej omawia cykl komórkowy; podaje przykłady organizmów omawia cykl komórkowy wirusa fotosyntezy; omawia przebieg poszczególnych faz reprezentujących różne typy lizogennego i litycznego; wymienia czynniki wpływające na mitozy; heterozygotyczności; analizuje skutki zdrowotne i społeczne intensywność fotosyntezy; oblicza liczbę chromosomów w wyjaśnia pojęcia: kodominacja, geny alkoholizmu, nikotynizmu, lekomanii i klasyfikuje czynniki wpływające na komórkach haploidalnych i diploidalnych; dopełniające, geny kumulatywne, gen narkomanii; intensywność fotosyntezy na wewnętrzne i omawia przebieg poszczególnych faz epistatyczny, gen hipostatyczny; formułuje problem badawczy zewnętrzne; mejozy; wyjaśnia sposób dziedziczenia barwy doświadczenia Chase i Hersheya; wymienia i lokalizuje etapy oddychania omawia przebieg cytokinezy; ziarniaków u zbóż oraz kształtu owoców i interpretuje przebieg i wyniki komórkowego; definiuje terminy: metabolizm, reakcje wysokości pędu u pomidora; doświadczenia Chase i Hersheya; podaje przykłady fermentacji; anaboliczne, kataboliczne, ATP, energia podaje inne przykłady dziedziczenia interpretuje przebieg i wyniki wymienia i lokalizuje etapy oddychania aktywacji; pozajądrowego; doświadczenia Hammerlinga; tlenowego; definiuje terminy: holoenzym, apoenzym, przedstawia graficznie powstawanie przedstawia schematycznie przebieg zapisuje ogólne równanie oddychania koenzym, grupa prostetyczna, centrum mutacji genowych: substytucja (tranzycja, replikacji; tlenowego; aktywne; transwersja), delecja, insercja; omawia mechanizm zapobiegania wymienia główne grupy składników omawia budowę enzymu; podaje przykłady mutacji indukowanych i skracaniu się cząsteczek DNA po chemicznych pokarmu; zapisuje symbolami reakcję katalizy spontanicznych; replikacji; podaje źródła witamin; enzymatycznej; podaje przykłady chorób człowieka ocenia biologiczne znaczenie mitozy; wymienia narządy układu pokarmowego wyjaśnia, na czym polega specyficzność wywołanych mutacjami ocenia biologiczne znaczenie mejozy; człowieka; działania enzymów; chromosomowymi liczbowymi; omawia spermiogenezę i oogenezę; omawia funkcje odcinków układu wymienia i lokalizuje barwniki opisuje objawy wskazanych chorób porównuje koniugację z transdukcją i pokarmowego; fotosyntetyczne; genetycznych; transformacją; wymienia grupy enzymów trawiennych; omawia budowę chloroplastu; przedstawia w formie rodowodów omawia przebieg badań nad istotą kodu wskazuje miejsce syntezy i działania definiuje terminy: fosforylacja dziedziczenie określonej choroby genetycznego; wybranych enzymów przewodu fotosyntetyczna cykliczna i niecykliczna, genetycznej; wyjaśnia, na czym polega alternatywne pokarmowego; siła asymilacyjna; przytacza argumenty przemawiające za składanie RNA; omawia zasady racjonalnego odżywiania; omawia wpływ wybranych czynników na tworzeniem organizmów transgenicznych i przedstawia schematycznie przebieg oblicza wartość kaloryczną posiłków; przebieg i intensywność fotosyntezy; zmodyfikowanych genetycznie; translacji; przedstawia zasady higieny układu podaje przykłady organizmów przedstawia niekorzystne aspekty porównuje poziomy regulacji metabolizmu pokarmowego; chemoautotroficznych; klonowania reprodukcyjnego; komórkowego eukariontów i wymienia podstawowe błędy w żywieniu omawia przebieg procesu chemosyntezy; podaje przykłady zastosowania terapii prokariontów; człowieka; przedstawia istotę oddychania tlenowego; genowej; przedstawia schematycznie działanie podaje przykłady narządów wymiany podaje przykłady przemian tłuszczowców; wymienia przykłady zastosowania operonu tryptofanowego; gazowej na lądzie i w wodzie; podaje przykłady przemian związków inżynierii genetycznej w sądownictwie i ilustruje odpowiednimi przykładami wymienia narządy układu oddechowego azotowych; gospodarce produkcyjnej; dziedziczenie genów sprzężonych z płcią, człowieka; omawia przebieg cyklu mocznikowego; uzasadnia założenia teorii ewolucji według ze sobą i w jednym chromosomie; 10

18 omawia zasady higieny i profilaktyki klasyfikuje organizmy według rodzaju Lamarcka, podając odpowiednie omawia powstawanie osobnika układu oddechowego; pobieranego pokarmu; przykłady; gynandromorficznego; podaje przykłady chorób układu klasyfikuje i omawia rolę witamin; uzasadnia założenia teorii Darwina- dokonuje interpretacji wyników oddechowego; wymienia przystosowania w budowie Wallace'a, podając odpowiednie przedstawiających związek między wymienia narządy układu krążenia; poszczególnych odcinków przewodu przykłady; częstością crossing-over a odległością wymienia i omawia funkcje układu pokarmowego do pełnienia swojej funkcji uzasadnia założenia syntetycznej teorii między genami; krążenia; i opisuje rolę wątroby i trzustki; ewolucji, podając odpowiednie przykłady; wyjaśnia molekularne podłoże efektu rozróżnia rodzaje naczyń krwionośnych; definiuje terminy: enzym, hydroliza, omawia sposób ustalania wieku plejotropowego na przykładzie barwy opisuje mały i duży krwiobieg; trawienie zewnętrzne i wewnętrzne; względnego skał za pomocą stratygrafii; sierści u myszy; wymienia elementy morfotyczne krwi; definiuje terminy: dietetyka, dieta, dieta omawia znaczenie doboru płciowego; omawia przykłady bloków metabolicznych wymienia i omawia funkcje krwi; pełnowartościowa, niepełnowartościowa, wyjaśnia znaczenie doboru krewniaczego w przemianach egzogennych wymienia grupy krwi; eliminacyjna w zwiększaniu sukcesu rozrodczego; aminokwasów aromatycznych; podaje przykłady chorób serca i układu analizuje wpływ diety na zdrowie podaje przykłady doboru krewniaczego; wyjaśnia proces translokacji prowadzącej krążenia; człowieka; przyporządkowuje typom specjacji do przewlekłej białaczki; omawia podstawowe zasady profilaktyki definiuje terminy: dyfuzja, osmoza, odpowiednie przykłady; ocenia przydatność tworzenia biblioteki chorób serca i układu krążenia; pęcznienie; porównuje cechy człowieka ludzkiego genomu; wymienia mechanizmy obronne wymienia rodzaje wody w glebie; współczesnego z małpą człekokształtną; ocenia przydatność klonowania organizmu; omawia budowę narządów wymiany przedstawia podział ssaków naczelnych; terapeutycznego; wymienia najważniejsze szczepienia gazowej zwierząt: skrzela, tchawki, wyjaśnia, podając odpowiednie przykłady, analizuje ograniczenia terapii genowej; ochronne dzieci i młodzieży; płucotchawki, płuca; na czym polega ewolucja mozaikowa; podaje przykłady zastosowania genetyki w podaje przykłady alergenów; charakteryzuje narządy i mechanizm wyjaśnia, podając odpowiednie przykłady, innych dziedzinach wiedzy; podaje przykłady chorób roślin; wymiany gazowej roślin; na czym polega nieodwracalność, przedstawia za pomocą zapisu wymienia zbędne i szkodliwe produkty wymienia przystosowania w budowie postępowość i wielokierunkowość matematycznego prawo Hardy'egoprzemiany materii; narządów wymiany gazowej do ewolucji; Weinberga; wymienia narządy układu wydalniczego pełnionych funkcji;wyjaśnia istotę omawia na podstawie schematu z przyporządkowuje podane przykłady człowieka; oddychania zewnętrznego i wewnętrznego; podręcznika przebieg radiacji rodzajom doborów naturalnych omawia zasady higieny układu opisuje transport gazów oddechowych; adaptacyjnej; ocenia znaczenie metod wydalniczego; podaje skład chemiczny i funkcje osocza; podaje przykłady ewolucji równoległej, sekwencjonowania DNA w badaniu podaje przykłady chorób układu omawia budowę anatomiczną serca; koewolucji i mimikry; ewolucji genów; wydalniczego; opisuje cykl pracy serca; wybiera wskaźniki zanieczyszczeń wód ocenia znaczenie mechanizmów uzasadnia konieczność wykonywania wymienia i lokalizuje narządy układu potrzebne do samodzielnego wykonania izolacyjnych w powstawaniu gatunków; okresowych badań moczu; limfatycznego; analiz; przedstawia na wybranych przykładach wymienia i lokalizuje narządy męskiego i definiuje terminy: odporność swoista, podaje przykłady synantropów i etapy ewolucji kulturowej człowieka; żeńskiego układu rozrodczego; nieswoista, komórkowa, humoralna, organizmów zawleczonych; na podstawie danych literaturowych omawia podstawowe zasady higieny szczepionka, surowica; wyjaśnia związek między intensyfikacją, wyjaśnia pochodzenie mowy; układu rozrodczego; wyjaśnia różnice pomiędzy szczepionką a chemizacją, melioracją, mechanizacją porównuje model nieciągłych stanów podaje przykłady chorób układu surowicą; rolnictwa oraz stosowaniem nowych równowagi z gradualizmem; rozrodczego; uzasadnia celowość stosowania szczepień odmian w produkcji rolnej a charakteryzuje nowe koncepcje na omawia zasady profilaktyki chorób układu ochronnych; różnorodnością biologiczną; pochodzenie życia na Ziemi; rozrodczego; definiuje terminy: odporność roślin wyjaśnia związek między argumentuje zasadność poglądów na uzasadnia konieczność okresowych badań wrodzona, nabyta, bierna, czynna; promieniowaniem a możliwością powstanie komórki eukariotycznej według kobiet w poradni K; wymienia i omawia przystosowania wystąpienia chorób nowotworowych; teorii autogenicznej i teorii seryjnej omawia cykl miesiączkowy; anatomiczne roślin do transportu uzasadnia słuszność wyboru produktów endosymbiozy; omawia zasady higieny ciąży; asymilatów; spożywczych nie zawierających przedstawia powstawanie kwaśnych przedstawia zasady profilaktyki wymienia i klasyfikuje stresory roślin; konserwantów, barwników, deszczy w postaci reakcji chemicznych; wrodzonych i nabytych wad płodu; klasyfikuje zwierzęta według rodzaju antyutleniaczy, emulgatorów i analizuje związek między spadkiem omawia cykl życiowy rośliny nasiennej od wydalanego produktu przemian zmiękczaczy; różnorodności biologicznej a nasienia do nasienia; azotowych; omawia Nową Kartę Ziemi ustaloną na oddziaływaniem człowieka na środowisko; wymienia elementy układu ruchu omawia anatomię układu wydalniczego Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro; ocenia skutki stosowania chemicznych człowieka; człowieka; przedstawia szczegółowe zalecenia i środków ochrony roślin na środowisko rozróżnia elementy szkieletu człowieka; definiuje terminy: filtracja, resorpcja, zasady zrównoważonego rozwoju ustalone przyrodnicze; wymienia funkcje układu szkieletowego; sekrecja; na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro; przedstawia alternatywne rozwiązania, omawia podstawowe zasady higieny omawia proces powstawania moczu charakteryzuje wybrane parki narodowe; które stosowane w rolnictwie ograniczą układu szkieletowego; pierwotnego i wtórnego; lokalizuje na mapie Polski poszczególne jego negatywny wpływ na środowisko 11

19 wymienia wady i schorzenia układa definiuje terminy: rozmnażanie płciowe, parki narodowe; przyrodnicze; szkieletowego; bezpłciowe, wegetatywne, przemiana podaje przykłady rezerwatów przyrody, analizuje związek między pojawieniem się analizuje wpływ aktywności fizycznej na pokoleń; parków krajobrazowych, pomników chorób a spożywaniem pokarmów zdrowie człowieka; wymienia rodzaje rozmnażania płciowego przyrody, obszarów chronionego zawierających szkodliwe dodatki do wymienia i klasyfikuje receptory; i bezpłciowego; krajobrazu najbliższej okolicy; żywności; wymienia elementy narządu wzroku; podaje przykłady organizmów podaje przykłady roślin, zwierząt, argumentuje twierdzenie, że ochrona wymienia wady wzroku; rozmnażających się płciowo i bezpłciowo; grzybów i porostów chronionych w środowiska jest koniecznością; przedstawia podstawowe zasady higieny definiuje terminy: spermatogeneza, Polsce; omawia etapy oczyszczania ścieków; wzroku; spermiogeneza, oogeneza, ciąża, poród, analizuje osiągnięcia genetyki w ocenia znaczenie stosowania rolnictwa uzasadnia konieczność wykonywania połóg; kontekście rozwoju innych dziedzin nauki, zintegrowanego i ekologicznego pod okresowych badań wzroku; definiuje terminy: bruzdkowanie, w tym medycyny. kątem ochrony środowiska wymienia elementy anatomiczne narządu gastrulacja, histogeneza, organogeneza; przyrodniczego; słuchu i równowagi; wymienia funkcje łożyska; analizuje rozporządzenia zawierające przedstawia podstawowe zasady higieny wyróżnia stadium wegetatywne i regulacje prawne ochrony przyrody i narządu słuchu; generatywne w cyklu życiowym roślin; środowiska; uzasadnia konieczność wykonywania omawia budowę kwiatów; wykorzystuje różne źródła informacji w okresowych badań słuchu; wymienia czynniki zewnętrzne aktualizowaniu obowiązujących aktów wymienia funkcje skóry; wpływające na proces kwitnienia; prawnych; wymienia i lokalizuje receptory dotyku, omawia proces kiełkowania nasion; ocenia potrzebę rozwoju biotechnologii w temperatury, bólu; wymienia regulatory wzrostu i rozwoju kontekście działań praktycznych, które wymienia elementy ośrodkowego i roślin; mogą być wykorzystane w różnych obwodowego układu nerwowego klasyfikuje stawy, podaje odpowiednie dziedzinach życia. wymienia elementy autonomicznego przykłady; układu nerwowego; przedstawia podstawowe zasady podaje przykłady odruchów profilaktyki wad postawy, krzywicy, bezwarunkowych i warunkowych; płaskostopia i osteoporozy; podaje przykłady emocji pozytywnych i wymienia główne grupy mięśni; negatywnych; opisuje budowę mięśnia; wymienia czynniki stresogenne; tłumaczy antagonizm pracy zginaczy i wymienia fazy reakcji człowieka na stres; prostowników; proponuje sposoby ograniczania uzasadnia konieczność odpoczywania w negatywnego wpływu stresu na organizm; sposób czynny; wymienia i lokalizuje elementy układu dowodzi szkodliwości stosowania dokrewnego; dopingu; wymienia funkcje skóry ssaków; definiuje taksje, nastie, tropizmy; podaje przykłady chorób skóry; podaje przykłady taksji, nastii, tropizmów; omawia zasady higieny skóry, szczególnie charakteryzuje taksje, nastie, tropizmy; w okresie dojrzewania; definiuje terminy: bodziec, receptor, podaje przykłady chorób cywilizacyjnych, efektor; społecznych, dziedzicznych, zakaźnych, klasyfikuje bodźce; inwazyjnych, zawodowych; omawia budowę oka i ucha; podaje przykłady alergenów; omawia funkcje pręcików i czopków; wymienia i omawia przyczyny chorób omawia fizjologię zmysłu słuchu i cywilizacyjnych i społecznych; równowagi; wyjaśnia, na czym polega profilaktyka wymienia wady i choroby narządu słuchu i zdrowotna; równowagi; omawia zasady udzielania pierwszej omawia budowę narządu węchu; pomocy przedmedycznej; omawia budowę skóry; wymienia czynniki kancerogenne; omawia lokalizację i budowę kubków omawia objawy, które powinny skłaniać smakowych; do wizyty u lekarza; definiuje terminy: neuron, synapsa, omawia podstawowe zasady profilaktyki neuromediator, włókno nerwowe, nerw; chorób nowotworowych; omawia budowę komórki nerwowej; uzasadnia, dlaczego kobiety powinny ustala kierunek przewodzenia impulsu w 12

20 dokonywać samokontroli piersi; komórce nerwowej; podaje przykłady chorób zakaźnych; wymienia rodzaje synaps; wymienia czynniki zakaźne omawia anatomię mózgu; wymienia źródła zakażenia wirusem HIV; określa funkcje poszczególnych części omawia zasady profilaktyki chorób mózgu; zakaźnych; wymienia elementy łuku odruchowego; opisuje objawy zatrucia; klasyfikuje odruchy; omawia zasady udzielania pomocy opisuje doświadczenia Pawłowa; przedmedycznej w przypadku zatrucia; opisuje wyższe czynności nerwowe wymienia przyczyny popadania w nałóg; człowieka; omawia mechanizm uzależnienia; definiuje terminy: stres, stresor; wymienia składniki chemiczne DNA i omawia przebieg reakcji na stres; RN A; wymienia fazy snu; wymienia rodzaje RNA; omawia fizjologię snu; omawia rolę DNA i RNA; wymienia hormony produkowane przez określa lokalizację DNA i RNA w obrębie poszczególne gruczoły dokrewne; komórki; klasyfikuje hormony ze względu na ich podaje lokalizację replikacji; budowę chemiczną; określa istotę replikacji; opisuje działanie wybranych hormonów; określa znaczenie replikacji; wyjaśnia zasadę ujemnego sprzężenia opisuje budowę chromatyny; zwrotnego; wyjaśnia pojęcia: genom, prion; wymienia wytwory skóry ssaków; wymienia fazy mitozy; omawia budowę tkanki okrywającej roślin; wymienia fazy mejozy; definiuje stan zdrowia i choroby; podaje efekt mitozy; klasyfikuje czynniki chorobotwórcze; podaje efekt mejozy; definiuje terminy: nowotwór niezłośliwy, opisuje przebieg mitozy; złośliwy, przerzuty; podaje liczbę wiązań między parami zasad wymienia etapy rozwoju choroby azotowych w DNA i RNA; nowotworowej; wyjaśnia, na czym polega definiuje termin: choroba zakaźna; komplementamość nici DNA; definiuje termin: trucizna, nawyk, nałóg; wymienia czynniki warunkujące przebieg klasyfikuje trucizny; replikacji; omawia zasady profilaktyki uzależnień; wymienia przykłady chorób człowieka przewiduje konsekwencje używania wywołanych prionami; środków psychoaktywnych; wyjaśnia pojęcia: koniugacja, proponuje sposoby rozwiązywania transformacja, transdukcja, kodon, problemów (nieużywanie alkoholu, leków transkrypcja, translacja; i narkotyków); wymienia cechy kodu genetycznego; omawia przebieg i wyniki doświadczenia określa mechanizmy ogólne transkrypcji; Griffitha; wymienia cechy transkrypcji u przedstawia cechy modelu budowy DNA prokariontów; według Watsona i Cricka; wymienia etapy translacji; omawia związek między wiązaniami definiuje pojęcie operonu; podwójnymi i potrójnymi, które występują podaje treść I prawa Mendla; miedzy zasadami komplementarnymi, a podaje treść II prawa Mendla; powstaniem podwójnej helisy DNA; podaje argumenty uzasadniające wybór wyjaśnia przebieg replikacji; muszki owocowej do badań genetycznych; omawia budowę morfologiczną oraz wyjaśnia pojęcia: hemizygota, organizację przestrzenną chromosomów heterozygotyczność męska, eukariotów; heterozygotyczność żeńska; przedstawia organizację genomów omawia determinację płci u ssaków; prokariontów i eukariontów; omawia na dowolnym przykładzie opisuje budowę morfologiczną dziedziczenie jednogenowe cech chromosomów eukariontów; 13