Wpływy z tytułu podatku od. stawek podatku od nieruchomości. mieszkaniowych. Wprowadzenie. Gospodarowanie nieruchomościami

Transkrypt

1 stawki Podatku od nieruchomości mieszkaniowych M a c i e j j. no w a k, ja n i n a ko t l i ń s k a Wprowadzenie Wpływy z tytułu podatku od nieruchomości stanowią jeden z ważniejszych dochodów gminy. Jednocześnie organ stanowiący gmin, mając możliwość różnicowania stawek w tym podatku posiada instrument rozwoju lokalnego, który może wykorzystywać np. w celu przyciągania inwestorów albo mieszkańców na dany teren. Te same reguły aczkolwiek w szerszym zakresie występują w gospodarce miast stolicach województw. Władze tych miast, pełniąc swoje funkcje, mogą bowiem podejmować znacznie więcej czynności związanych z wykorzystaniem instrumentów rozwoju lokalnego i regionalnego. Celem artykułu jest określenie, jak w latach w tych miastach kształtowała się wysokość stawek podatku od nieruchomości od wybranej ich grupy i jaki mogło to mieć wpływ na ich rozwój. 14 Świat Nieruchomości

2 Duże miasta w rozwoju lokalnym i regionalnym Miasta stanowiące stolice województw (w naszych warunkach można większość z nich nazywać polskimi metropoliami 1 ) realizują szereg funkcji istotnych w rozwoju regionalnym i lokalnym, godząc wiele często odległych od siebie celów, jak np. dbałość o mieszkańców jako użytkowników miasta 2 i jednocześnie troska o pozyskiwanie możliwie największych dla miasta dochodów. Wskazane proporcje w poszczególnych miastach mogą się różnie rozkładać. M. Jerczyński już w 1977 roku zaproponował klasyfikację miast na różne grupy. Znalazły się w niej: miasta o silnej funkcji miejsca pracy, miasta o silnej funkcji mieszkaniowej i miasta pośrednie (na różnym etapie) 3. Klasyfikacja ta do dziś jest aktualna, choć zwłaszcza po roku 1989 w większości największych miast w Polsce odnotowano spadek liczby mieszkańców. Jedną z przyczyn tego spadku jest gwałtowny rozwój stref podmiejskich i związana z nim możliwość tańszych inwestycji budowlanych 4. Coraz częstszym zjawiskiem są więc przekształcenia terenów rolniczych w strefach podmiejskich analizowanej grupy miast w działki budowlane, a przeciwdziałanie temu procesowi, jak wskazuje się w literaturze praktycznie jest niemożliwe 5. 1 Wynika to z faktu, że polskie duże miasta dzieli duży dystans względem klasycznych metropolii. G. Gorzelak, M. Smętkowski, Metropolia i jej region w gospodarce informacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005, s M. Czornik, Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004, s M. Jerczyński, Funkcje i typy funkcjonalne miast, Statystyka Polski 1977, Nr 85, Statystyczna charakterystyka miast. Funkcje dominujące. 4 Należy tu zastrzec, że z największych miast polskich niewielki przyrost liczby mieszkańców odnotowały Białystok, Gorzów, Kraków, Lublin, Warszawa, Rzeszów, Szczecin i Toruń. W pozostałych miastach stwierdzono poważny spadek liczby mieszkańców. J. Parysek, Miasta polskie na przełomie XX i XXI wieku. Rozwój i przekształcenia strukturalne, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań 2005, s J. Gęsikowska, E. Kujawski, Społeczne uwarunkowania przekształceń własnościowych w przestrzeniach metropolitalnych (na przykładzie podbydgoskich gmin Dobrocz i Sicienko) (w:) W. Czarnecki, M. Proniewski (red.) Metro- W zaistniałej sytuacji władze miast mają do wyboru różne sposoby działania. Mogą podjąć próby minimalizowania skutków zaistniałego procesu. Jak ważny będzie to jednak problem dla danej JST, zależeć będzie od jej głównych priorytetów rozwojowych, które można ocenić w oparciu o klasyfikację M. Jerczyńskiego. Dla dużej części miast bardziej istotne może być jednak pozyskiwanie podmiotów gospodarczych oraz związane z tym inwestowanie w infrastrukturę techniczną. Niewątpliwie jednak warto w tym względzie przeanalizować politykę podatkową przyjętą przez największe miasta w Polsce względem swoich mieszkańców. W związku z powyższym pod uwagę należy wziąć zwłaszcza podatki, w odniesieniu do których władze samorządowe posiadają szerokie władztwo podatkowe 6. Podatek od nieruchomości jako źródło dochodów dużych miast J. Cymerman pisząc o pożądanych cechach systemu opłat od nieruchomości wymienia: stabilność, wydajność, efektywność ekonomiczną, prostotę administracyjną, elastyczność, odpowiedzialność polityczną oraz sprawiedliwość 7. Cechy te autor ten odnosi również do podatku od nieruchomości. Podatek od nieruchomości, ze względu na wydajność fiskalną, uznawany jest za najważniejszy podatek lokalny. Średnio wpływy z niego stanowią 9-11 % dochodów budżetowych wszystkich JST. Z badań przeprowadzonych przez M. Miszczuk wynika, że we wszystkich rodzajach gmin największe wpływy z podatku od nieruchomości realizowane są z opodatkowania gruntów i budynków zajętych pod działalność gospodarczą. Pozostałe wpływy z tego podatku są zdecydowanie niżpolie. Problemy rozwoju. Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2009, s A. Miszczuk, M. Miszczuk, K. Żuk, Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s J. Cymerman, System opłat od nieruchomości. Aspekty teoretyczne i prawne, Midruk, Olsztyn 2009, s. 17. sze, ale również znaczące 8. Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że nie można od nich abstrahować przy okazji planowania rozwoju miasta, mimo że jak wskazuje S. Owsiak 9 w obecnym kształcie podatek ten jest niedoskonały, przede wszystkim z uwagi na wadliwie przyjętą w nim podstawę opodatkowania, którą jest powierzchnia nieruchomości lub kubatora, a nie wartość, a więc wpływy z tego podatku są niższe od tych, jakie mogłyby być. W praktyce najbardziej rozpowszechnionym działaniem władz gminnych w zakresie stymulowania rozwoju jest w sferze podatków obniżka (a więc kształtowanie) ustawowych (maksymalnych) stawek podatkowych 10. W tej sferze więc przejawia się przede wszystkim władztwo podatkowe gmin 11. Stawki podatku od nieruchomości określane są w uchwale rady gminy z tym zastrzeżeniem, że nie mogą one przekroczyć maksymalnych, ustalonych w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych (stawki te są często zmieniane) 12. Ustawodawca wyróżnia stawki od: Î budynków mieszkalnych lub ich części, Î budynków (części budynków) związanych z działalnością gospodarczą, Î budynków (części budynków) zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie obrotu kwalifikowanym materiałem siewnym, Î budynków (części budynków) zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych, Î pozostałych budynków lub ich części, 8 M. Miszczuk, System podatków i opłat samorządowych w Polsce, BECK, Warszawa 2009, s S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s K. Wójtowicz, System opodatkowania nieruchomości w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2007, s E. Kronenberg Sokołowska, Podatek od nieruchomości główne problemy (w:) L. Patrzałek (red.) Wybrane problemy finansów samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań 2008, s M. Popławski (red.) Wymiar i pobór podatków i opłat lokalnych, Temida, Białystok 2009, s Świat Nieruchomości 15

3 Î gruntów związanych z działalnością gospodarczą, Î gruntów pod jeziorami, zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wiatrowych, Î gruntów pozostałych 13. Rada gminy może określać wysokość stawek podatkowych wyłącznie w granicach określonych w ustawie 14. Ustawa nie uprawnia natomiast rady gminy do różnicowania stawek podatku w poszczególnych pozycjach w zależności od sytuacji zdrowotnej lub majątkowej podatnika 15. Organ podatkowy nie jest tez uprawniony do dokonywania samodzielnej klasyfikacji funkcji budynku, gdy wynika to z zapisów znajdujących się w ewidencji gruntów i budynków 16. Stawki i wpływy z podatku od nieruchomości mieszkalnych w stolicach województw analiza wyników przeprowadzonych badań W ramach przeprowadzonych badań dokonano analizy uchwał rad miejskich miast wojewódzkich w Polsce w sprawie stawek podatku od nieruchomości w latach Brano pod uwagę zgodnie z celem badań, zapisy odnoszące się do nieruchomości o przeznaczeniu mieszkaniowym. Dla każdego miasta obliczono medianę dla obniżki wysokości gminnych stawek podatku od nieruchomości w stosunku do stawek maksymalnych. Dla każdego roku obliczono natomiast medianę stawek podatku od nieruchomości w badanych miastach. Z tabeli 1 wynika, że w badanym okresie największe odchylenia od ustawowych stawek podatku od nieruchomości miesz- 13 Por. również: M. Kosek Wojnar, K. Surówka, Podstawy finansów samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s Wyrok NSA z 16 października 1996 r., SA/ Lu 2352/95, Przegląd Gospodarczy nr 23/4/ Wyrok NSA z 1 października 2003 r. I SA/Wr 1608/03 Wspólnota nr 54/23/ Wyrok WSA w Krakowie z 3 grudnia 2009 r., I SA/ Kr 1021/09, LEX nr Tabela 1. Mediana dla obniżki wysokości stawek podatku nieruchomości od budynków mieszkalnych lub ich części w stosunku do stawek maksymalnych w stolicach województw za lata Miasto Mediana dla obniżki wysokości stawek podatku od nieruchomości od budynków mieszkalnych lub ich części w stolicach województw w stosunku do stawek maksymalnych (w %) Mediana dla obniżki wysokości stawek podatku od nieruchomości od gruntów i ich części niezwiązanych z działalnością gospodarczą w stolicach województw w stosunku do stawek maksymalnych (w %) Białystok 3,39 28,57 Bydgoszcz 1,61 42,86 Gdańsk 0,00 28,57 Gorzów Wlkp. 8,47 48,65 Katowice 4,84 25,71 Kielce 9,23 10,26 Kraków 5,26 35,29 Lublin 5,26 5,88 Łódź 0,00 0,00 Olsztyn 11,86 72,97 Opole 17,74 43,59 Poznań 0,00 0,00 Rzeszów 13,56 48,48 Szczecin 4,62 17,14 Toruń 18,64 65,71 Warszawa 0,00 28,57 Wrocław 12,90 27,03 Zielona Góra 28,57 71,43 Średnio 8,43 32,70 Źródło: Opracowanie własne na podstawie uchwał w sprawie stawek podatku od nieruchomości za lata kalnych miały miejsce w Zielonej Górze. Wynik niniejszy odnosi się zarówno do gruntów, jak i budynków. Duże odchylenia zaobserwowano ponadto w Olsztynie, Toruniu oraz Opolu. Najmniejsze odchylenia z kolei występowały w Warszawie, Poznaniu i Łodzi. W pierwszej grupie miast znalazły się słabiej rozwinięte stolice wojewódzkie, nie uznawane za polskie metropolie. W grupie drugiej występują najlepiej rozwinięte i najwyżej oceniane pod względem rozwojowym ośrodki 17. Można więc 17 M. Smętkowski, B. Jałowiecki, G. Gorzelak, Obszary metropolitalne w Polsce diagnoza i rekomendacje Studia regionalne i lokalne nr 1 (35)/ 2009, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 61. przyjąć, że co do zasady większe zróżnicowanie stawek podatku od nieruchomości proponują miasta o mniejszym potencjale rozwojowym i ludnościowym. W przypadku miast największych pozyskiwanie nowych mieszkańców nie okazuje się celem aż tak istotnym. Niewątpliwie ważniejsze tutaj są warunki działania dla podmiotów gospodarczych. Kolejny wniosek, jaki wynika z tabeli 1 odnosi się do bardzo wyraźnego zróżnicowania różnicy odchyleń stawek podatku od gruntów oraz stawek podatku od budynków. Te ostatnie są znacznie bardziej zróżnicowane. Z uwagi na mniejszą wysokość stawek podatku od gruntów od stawek podatku od budynków można stwierdzić, że 16 Świat Nieruchomości

4 zróżnicowanie tych ostatnich pociąga za sobą większe skutki negatywne w budżecie miasta. W tabeli 2 przedstawiono medianę dla stawek podatku od budynków w stolicach województw dla poszczególnych lat. Ogólnie odchylenia nie są wielkie. Zauważyć można, że stawki maksymalne z roku na rok wzrastają, podobnie jak stawki rzeczywiście stosowane przez gminy. Zasada ta znajduje zastosowanie również w tabeli 3, w przypadku stawek podatku od gruntów. Stawki te rosną w tempie odpowiadającym poziomowi inflacji 18. Odmiennie wygląda w obu przypadkach zakres odchyleń stawek rzeczywiście stosowanych od stawek ustawowych. Różnice w przypadku stawek od gruntów są zdecydowanie większe. Osobnym zagadnieniem, którego analiza stanowi uzupełnienie wcześniejszych badań jest zakres wpływów z podatku od nieruchomości mieszkalnych w budżetach stolic województw. Niniejsze informacje za rok 2009 prezentuje tabela 4. Przy braku innych środków weryfikacji danych przyjęto, że w większości przypadków wpływy z podatku od nieruchomości mieszkalnych w największym stopniu zbliżone są do wpływów Tabela 2. Mediana dla rocznych stawek podatku od nieruchomości od budynków lub ich części zajętych na cele mieszkaniowe w stolicach województw Rok Stawka maksymalna w danym roku (zł) Mediana dla stawki podatku w stolicach województw (zł) Mediana dla % obniżki stawki przyjętej przez radę miasta w stosunku do stawki maksymalnej ,56 0,52 8, ,57 0,53 7, ,59 0,56 5, ,62 0,59 5, ,65 0,60 8,46 Źródło: Opracowanie własne na podstawie uchwał w sprawie stawek podatku od nieruchomości za lata Tabela 3. Mediana dla rocznych stawek podatku od nieruchomości od gruntów i ich części niezwiązanych z działalnością gospodarczą w stolicach województw Rok Stawka maksymalna w danym roku (zł) Mediana dla stawki podatku w stolicach województw (zł) Mediana dla % obniżki stawki przyjętej przez radę miasta w stosunku do stawki maksymalnej ,33 0,21 37, ,34 0,21 38, ,35 0,25 28, ,37 0,30 18, ,39 0,32 19,23 18 Inflacja w poszczególnych latach wynosiła odpowiednio: ,4%; %; ,3%; ,5%. Prognoza na 2010 rok wynosiła 1,9%. Źródło: Opracowanie własne na podstawie uchwał w sprawie stawek podatku od nieruchomości za lata Świat Nieruchomości 17

5 Tabela 4. Wpływy z podatku od nieruchomości mieszkalnych w budżecie stolic województw w 2009 roku Nazwa miasta Dochody budżetowe ogółem Dochody z podatków lokalnych Dochody z podatku od nieruchomości Podatek od nieruchomości od osób fizycznych (5/2) *100 (5/3) *100 (5/4) *100 Zł zł zł zł % % % Białystok ,81 16,45 18,75 Bydgoszcz ,39 14,75 17,82 Gdańsk ,40 9,50 10,10 Gorzów Wlkp ,95 14,23 17,06 Katowice ,69 11,35 12,66 Kielce ,80 16,38 17,56 Kraków b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Lublin ,84 12,59 15,44 Łódź b.d. b.d. b.d. b.d. Olsztyn ,60 12,59 16,66 Opole ,94 13,68 15,12 Poznań ,90 12,38 16,36 Rzeszów ,05 13,69 17,32 Szczecin ,41 11,83 14,64 Toruń ,03 14,15 17,54 Warszawa b.d. b.d. b.d. b.d. Wrocław ,33 10,64 13,75 Zielona Góra ,38 17,24 21,87 średnio ,90 13,51 16,169 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów miast za 2009 rok. z podatku od nieruchomości, wnoszonych do budżetu JST przez podatników będących osobami fizycznymi. Z tabeli 4 wynika, że najwyższe dochody z podatku od nieruchomości uiszczanego przez osoby fizyczne uzyskano w kolejności: w Poznaniu, we Wrocławiu i w Bydgoszczy. Odnosząc jednak wielkość tych wpływów do łącznych dochodów budżetowych badanych miast należy stwierdzić, że prym w tym zakresie wiodą odpowiednio: Szczecin, Bydgoszcz i Zielona Góra. W Zielonej Górze w 2009 roku uzyskano też relatywnie najwyższe wpływy z tego podatku w łącznych wpływach z podatków lokalnych, jak również w dochodach w podatku od nieruchomości w ogóle. Z danych zawartych w tabeli 4 wynika również, że w największych badanych miastach istnieje tendencja, z której wynika, że udział dochodów uzyskanych z tytułu podatku od nieruchomości płaconego przez osoby fizyczne w dochodach ogółem, dochodach z podatków lokalnych oraz w dochodach uzyskanych z tytułu podatku od nieruchomości ogółem jest najniższy. Niniejsza informacja potwierdza raczej fakt modyfikowania przez mniejsze miasta wojewódzkie maksymalnych stawek podatkowych, w analizowanym przypadku podatku od nieruchomości.. Wnioski Różnicowanie stawek podatku od nieruchomości jest jednym z najczęściej stosowanych instrumentów rozwoju w gminach. W największych miastach w Polsce zakres różnicowania stawek podatku od nieruchomości mieszkalnych zależy od wielkości i potencjału rozwojowego miasta. Władze samorządowe w stolicach województw w znacznie większym zakresie różnicują stawki podatku od gruntów zajętych na potrzeby mieszkaniowe, niż stawki podatku od budynków mieszkalnych. 18 Świat Nieruchomości

6 Zróżnicowanie stawek podatku od nieruchomości od budynków mieszkalnych w latach zdecydowanie się zmniejszyło. Przyczyną powyższego mogły być braki środków w budżetach miast. Jednostki samorządu terytorialnego coraz mniej mają dochodów pochodzących z transferów z budżetu państwa, w tym z udziałów w podatkach państwowych. Jednocześnie muszą one realizować coraz większą liczbę zadań, na które potrzebują środków finansowych. Wpływy z tytułu podatku od nieruchomości uzyskane od osób fizycznych są najwyższe w odniesieniu do dochodów z podatków lokalnych oraz łącznych wpływów z podatku od nieruchomości w stolicach mniejszych województw. Dr Ma c i e j j. no w a k Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Katedra Prawa i Gospodarki Nieruchomościami Dr ja n i n a ko t l i ń s k a Regionalna Izba Obrachunkowa w Poznaniu, Kolegium Literatura: Cymerman J., System opłat od nieruchomości. Aspekty teoretyczne i prawne, Midruk, Olsztyn Czornik M., Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice Gęsikowska J., Kujawski E., Społeczne uwarunkowania przekształceń własnościowych w przestrzeniach metropolitalnych (na przykładzie podbydgoskich gmin Dobrocz i Sicienko) (w:) W. Czarnecki, M. Proniewski (red.) Metropolie. Problemy rozwoju. Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok Gorzelak G., Smętkowski M., Metropolia i jej region w gospodarce informacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa Jerczyński M., Funkcje i typy funkcjonalne miast Statystyka Polski 1977, Nr 85, Statystyczna charakterystyka miast. Funkcje dominujące. Kosek Wojnar M., Surówka K., Podstawy finansów samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Kronenberg Sokołowska E., Podatek od nieruchomości główne problemy (w:) L. Patrzałek (red.) Wybrane problemy finansów samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań Miszczuk A., Miszczuk M., Żuk K., Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Miszczuk M., System podatków i opłat samorządowych w Polsce, Beck, Warszawa Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Parysek J., Miasta polskie na przełomie XX i XXI wieku. Rozwój i przekształcenia strukturalne, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań Popławski M. (red.) Wymiar i pobór podatków i opłat lokalnych, Temida, Białystok Smętkowski M., Jałowiecki B., Gorzelak G., Obszary metropolitalne w Polsce diagnoza i rekomendacje Studia regionalne i lokalne nr 1 (35)/ 2009, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009Wójtowicz K., System opodatkowania nieruchomości w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, Dz. U. Nr 9, poz. 31 ze zm. Tekst jedn. z 21 czerwca 2006 r., Dz, U. Nr 121, poz. 844 Stawki podatku od nieruchomości mieszkaniowych (Streszczenie) Rates of housing real estate tax significance for the local economy (Summary) Celem artykułu jest określenie, jak w latach w stolicach województw kształtowano wysokość stawek podatku od nieruchomości i jaki to mogło mieć wpływ na rozwój lokalny. W przeprowadzonych badaniach obliczono mediany informujące o zróżnicowaniu stawek podatku od nieruchomości w odniesieniu do nieruchomości mieszkaniowych oraz wskazano udział wpływów z podatku od nieruchomości od osób fizycznych w wybranych grupach dochodów badanych miast. Paper presents role of estate tax in dwelling local economy in the biggest polish cities in years. Analysis shows that the most important are rate of the role of estate in cities like Bydgoszcz and Zielona Góra. In biggest cities in Poland local dwelling tax economy is not as important. In article besides were used statistic implements. Świat Nieruchomości 19