POLIGRAFIA. Analiza zgodnoœci przepisów prawa polskiego z normami Unii Europejskiej

Transkrypt

1 POLIGRAFIA Analiza zgodnoœci przepisów prawa polskiego z normami Unii Europejskiej Warszawa

2 Autorzy El bieta Marcinkowska Barbara Stankiewicz Przemys³aw Œleboda Redakcja i korekta Agnieszka Tokaj Krzewska Copyrigt by Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci, 2001 Projekt seii Tadeusz Korobkow Projekt ok³adki Jakub Osiñski, Jacek Pacholec Publikacja przygotowana i wydana w ramach realizacji Kierunków dzia³añ Rz¹du wobec ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw do 2002 roku. ISBN Wydanie I Nak³ad 5000 egzemplarzy Druk i oprawa Toruñskie Zak³ady Graficzne Zapolex Sp. z o.o Toruñ, ul. Sowiñskiego 2/4 tel./fax (056)

3 Spis treœci Wprowadzenie... 5 I. Rodzaje regulacji prawnych w Unii Europejskiej... 7 II. Dyrektywy Unii Europejskiej Dyrektywy Unii Europejskiej dotycz¹ce œrodowiska Powietrze Woda i œcieki Ha³as Odpady Opakowania i odpady opakowaniowe Dyrektywy dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy Substancje chemiczne Maszyny Ha³as Praca przy komputerze Œrodki ochrony pracy III. Normy bran owe Certyfikacja a normalizacja Organizacje ustanawiaj¹ce normy Harmonizacja polskich norm z normami unijnymi Klasyfikacja i dostêp do norm Wykaz norm bran y poligraficznej i papierniczej Zastosowanie norm poligraficznych IV. Systemy zarz¹dzania jakoœci¹, œrodowiskiem, bezpieczeñstwem i higien¹ pracy System zarz¹dzania jakoœci¹ (SZJ) ISO

4 1.1. Wymagania Wdra anie Certyfikacja Korzyœci Systemy zarz¹dzania œrodowiskiem (SZŒ) ISO Wymagania Wdra anie Korzyœci Certyfikacja EMAS Systemy zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy Wymagania Ogólne wytyczne oceny ryzyka zawodowego Zintegrowane systemy zarz¹dzania V. ród³a VI. Literatura

5 Wprowadzenie Analiza aktualnie dostêpnych dokumentów prezentowanych w niniejszej publikacji, pokazuje wyraÿnie, e w wiêkszoœæ z nich nie ma bezpoœredniego odwo³ania do konkretnych dziedzin gospodarki lub bran. Podobny problem nie wystêpuje w przypadku norm, które zazwyczaj odnosz¹ siê tylko i wy³¹cznie do danej dzia³alnoœci (bran y). Zapoznaj¹c siê z obowi¹zuj¹cymi w Unii Europejskiej regulacjami prawnymi oraz ich odpowiednikami w ustawodawstwie polskim, poza stosunkowo nielicznymi regulacjami odniesionymi wprost do zainteresowanej bran y, nale y braæ pod uwagê wymagania np. dotycz¹ce konkretnych wyrobów, których elementem mo e byæ produkt przemys³u poligraficznego. Dotyczy to zw³aszcza opakowañ i etykiet w zale noœci od ich ró norodnego przeznaczenia. Wa ne dla przedsiêbiorstw poligraficznych s¹: dyrektywa IPPC (Zintegrowane zapobieganie i kontrola zanieczyszczeñ) oraz dyrektywa VOC (Lotne zwi¹zki organiczne). Dyrektywy te zawieraj¹ regulacje i wytyczne obowi¹zuj¹ce kraje cz³onkowskie UE od paÿdziernika 1999 r. Zak³ady poligraficzne (jako pierwsza bran a w Polsce), maj¹ do dyspozycji bardzo szczegó³owe opracowanie zawieraj¹ce najlepsze dostêpne techniki (BAT) przygotowane w formie zaleceñ dla wszystkich stosowanych technik drukowania. Wszystkie zalecenia zawarte w tej publikacji s¹ zgodne z wymaganiami dyrektyw IPPC i VOC oraz legislacj¹ europejsk¹, dotycz¹c¹ procesów produkcyjnych w przemyœle poligraficznym. Ilekroæ zagadnienia zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska wchodz¹ w konflikt lub koliduj¹ z zagadnieniami dotycz¹cymi zdrowia i bezpieczeñstwa, zalecenia BAT odpowiadaj¹ siê po stronie wymagañ stawianych na rzecz ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa. Maszyny i urz¹dzenia poligraficzne, w których u ywane s¹ rozpuszczalniki organiczne z poziomem zu ycia przekraczaj¹cym 150 kg/h lub ponad 200 t w skali rocznej, bêd¹ podlegaæ procedurom dopuszczania do eksploatacji na mocy dyrektywy 96/61/EC (IPPC). Zalecenia zawarte w przytaczanym opracowaniu Poligrafia a ochrona œrodowiska najlepsze dostêpne techniki BAT w przemyœle poligraficznym dotycz¹ technologii najczêœciej wystêpuj¹cych w europejskim przemyœle poligraficznym. Nie jest mo liwe dok³adne wyspecyfikowanie wszelkich zaleceñ i wymagañ odniesionych do przemys³u poligraficznego. Oznacza to równie, e w dyrektywach nie nale y szukaæ treœci z tytu³em poligrafia lub t.p. Wymagania lub zalecenia wystêpuj¹ w treœci w ró nej formie i postaci najczêœciej problemowej. Dla przyk³adu: w artykule 3 dyrektywy 96/61/EC Zintegrowane zapobieganie i kontrola 5

6 zanieczyszczeñ (IPPC) znajduje siê m.in. stwierdzenie: nale y wykorzystywaæ energiê efektywnie. Ze stwierdzeniem tym koresponduje za³¹cznik nr 3 pt. Opcje oszczêdzania energii, zamieszczony w przywo³anym opracowaniu Poligrafia a ochrona œrodowiska, przedstawiaj¹cy ró norodne przyk³ady, jak w maszynach i urz¹dzeniach poligraficznych mo na zmniejszyæ zu ycie energii i z jakim wi¹ e siê to jednorazowym kosztem. W krótkim czasie przewidywane jest podjêcie prac przez Problemow¹ Komisjê Normalizacyjn¹ ds. Poligrafii, nad analiz¹ norm EN a zw³aszcza ISO z zakresu technologii i badañ w³aœciwoœci materia³ów u ywanych w procesach poligraficznych. Efektem pracy komisji winny byæ polskie odpowiedniki norm w zakresie poligrafii. 6

7 I. Rodzaje regulacji prawnych w Unii Europejskiej Podstawowym podzia³em prawa wspólnotowego jest rozró nienie na prawo pierwotne i wtórne. Pierwotne Ÿród³o prawa to przede wszystkim: trzy traktaty za³o ycielskie (Paryski oraz dwa Rzymskie) aneksy i protoko³y do powy szych traktatów, wraz z póÿniejszymi zmianami traktaty o przyst¹pieniu do Unii nowych pañstw cz³onkowskich. Wtórne Ÿród³o prawa to prawo stanowione przez poszczególne instytucje UE. Charakterystyka poszczególnych aktów prawnych zawarta jest w art.189 Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹. Podstawowe kategorie aktów prawnych to: rozporz¹dzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporz¹dzenia Posiadaj¹ zasiêg ogólny, co oznacza, e dotycz¹ wszystkich pañstw cz³onkowskich i ich obywateli. Akty te obowi¹zuj¹ bezpoœrednio i tym samym nie s¹ wymagane adne zabiegi wcielaj¹ce je w system prawa krajowego. Co wiêcej, zwi¹zane s¹ z nimi tak e s¹dy poszczególnych pañstw. Przyk³ad rozporz¹dzenia znakomicie oddaje zasadê nadrzêdnoœci prawa unijnego nad prawem krajowym. Rozporz¹dzenia dzieli siê na podstawowe i wykonawcze. Podstawowe reguluj¹ sprawy wagi zasadniczej i dopiero do nich wydaje siê akty wykonawcze na wzór ustawodawstwa krajowego (ustawa rozporz¹dzenie ministerialne). Wykonawcze posiadaj¹ mniejszy walor i nie mog¹ byæ sprzeczne z podstawowymi. Dyrektywy Posiadaj¹ charakter wi¹ ¹cy, co czyni je podobnymi do rozporz¹dzeñ. Zasadnicz¹ zaœ ró nic¹ jest brak charakteru normatywnego dyrektywy, jako e jest to akt nie zawieraj¹cy norm prawnych. Kolejn¹ ró nic¹ jest brak powszechnego charakteru obowi¹zywania. Dyrektywa bowiem wi¹ e tylko adresatów, aczkolwiek bywa te tak, e kierowana jest do wszystkich pañstw cz³onkowskich. Akt ten formu³uje cele, które adresaci, dowolnymi œrodkami, s¹ obowi¹zani osi¹gn¹æ. Tym samym, wydawane w poszczególnych pañstwach akty prawne zmierzaj¹ce do realizacji dyrektywy mog¹ przybieraæ zarówno formê normatywn¹, jak i administracyjn¹. 7

8 Dyrektywa jest ³agodniejsza od rozporz¹dzenia. Instrument ten stosowany jest czêsto w procesie harmonizacji prawa europejskiego oraz w celu ujednolicenia polityki gospodarczej pañstw cz³onkowskich. Ciekawostk¹ jest mo liwoœæ wniesienia przez obywatela pañstwa cz³onkowskiego Unii Europejskiej powództwa do s¹du w przypadku nierealizowania wskazañ wynikaj¹cych z dyrektywy. Decyzje Konstrukcja decyzji przypomina t¹ jaka charakteryzuje zwyk³e decyzje wydawane w prawodawstwie krajowym na gruncie prawa administracyjnego. Dotyczy wiêc zindywidualizowanej sytuacji i skonkretyzowanego podmiotu. Tym samym, decyzja nie posiada cech prawotwórczych. Zdarza siê, e Komisja Europejska kieruje swe decyzje do osób prawnych i fizycznych. Natomiast wydawanie decyzji skierowanych do poszczególnych pañstw cz³onkowskich znalaz³o siê w gestii Rady Unii Europejskiej. Zalecenia i opinie Akty te nie wi¹ ¹ adresatów w sensie prawnym. Zalecenia s³u ¹ jedynie Radzie i Komisji do wyra ania stanowiska w konkretnych sprawach i formu³owania postulatów odnoœnie oczekiwanych zachowañ adresatów (pañstwa cz³onkowskie, osoby prawne i fizyczne). Opinie wykorzystuje siê w postêpowaniu wewnêtrznym pomiêdzy organami Wspólnot. Istnieje równie trzecie Ÿród³o prawa w UE. S¹ nim umowy miêdzynarodowe, zawierane przez Wspólnoty z pañstwami trzecimi oraz organizacjami miêdzynarodowymi. W tej kategorii najistotniejsze znaczenie posiadaj¹ uk³ady o stowarzyszeniu. Niemniej, konkretne umowy zawierane s¹ tak e miêdzy pañstwami cz³onkowskimi. Dotycz¹ one przewa nie sfery prawa miêdzynarodowego prywatnego. 8

9 II. Dyrektywy Unii Europejskiej Dyrektywy Unii Europejskiej s¹ adresowane do pañstw cz³onkowskich i s¹ dla nich wi¹ ¹ce w zakresie celów i zadañ, natomiast forma i œrodki ich realizacji wynikaj¹ z prawa krajowego maj¹cego na celu doprowadzenie do zgodnoœci z postanowieniami Dyrektywy. Dyrektywy Unii Europejskiej s¹ transponowane do polskiego prawodawstwa nastêpuj¹cymi aktami prawnymi: ustawami oraz towarzysz¹cymi im aktami wykonawczymi dla kilku dyrektyw powi¹zanych tematycznie. rozporz¹dzeniami Rady Ministrów dyrektywy tzw. starego (dyrektywy sektorowe) i nowego podejœcia w oparciu o Ustawê z dnia 28 kwietnia 2000 r. o systemie oceny zgodnoœci, akredytacji i zmianie niektórych ustaw. rozporz¹dzeniami Rady Ministrów lub w³aœciwych ministrów dyrektywy posiadaj¹ce umocowanie prawne w innych ni ww. ustawa. 1. Dyrektywy Unii Europejskiej dotycz¹ce œrodowiska Dyrektywa ramowa 96/61/EC z dnia r., okreœlana jako Dyrektywa IPPC Zintegrowane zapobieganie i kontrola zanieczyszczeñ (Integrated Pollution Prevention and Control). Celem zintegrowanego podejœcia jest zapobieganie emisjom zanieczyszczeñ do powietrza, wody i gruntu gdziekolwiek maj¹ one miejsce, z uwzglêdnieniem gospodarki odpadami, oraz ich minimalizacja w celu osi¹gniêcia wysokiego poziomu ochrony œrodowiska jako ca³oœci. Wymagania dyrektywy odnoœnie zapobiegania zanieczyszczeniom odnosz¹ siê do instalacji zak³adów prowadz¹cych dzia³alnoœæ przemys³ow¹ w nastêpuj¹cym zakresie (wg aneksu I): pkt. 1 zak³ady przemys³u energetycznego, pkt. 2 produkcja i obróbka metalu, pkt. 3 przemys³ mineralny, pkt. 4 przemys³ chemiczny, pkt. 5 gospodarka odpadami, pkt. 6 inne dzia³ania (w pkt.6.7. wymieniono instalacje do powierzchniowej obróbki substancji, obiektów lub produktów z wykorzystaniem rozpuszczalni- 9

10 ków organicznych, zw³aszcza do obróbki, drukowania, odt³uszczania, uszczelniania, sortowania, malowania, czyszczenia i impregnowania o wydajnoœci ponad 150 kg na godzinê lub ponad 200 ton rocznie). Postanowienia dyrektywy w odniesieniu do urz¹dzeñ nowych oraz urz¹dzeñ poddanych gruntownej modernizacji obowi¹zuj¹ w UE od 31 paÿdziernika 1999 r., natomiast w odniesieniu do urz¹dzeñ istniej¹cych zaczn¹ obowi¹zywaæ od 31 paÿdziernika 2007 r. W negocjacjach z UE Polska chce wyd³u yæ ten okres o trzy lata, do 31 paÿdziernika 2010 r. W art. 3 dyrektywy podano wymagania odnoœnie ochrony œrodowiska dotycz¹ce dzia³alnoœci wszystkich wymienionych instalacji: nale y podejmowaæ wszystkie stosowne œrodki zapobiegawcze przeciwko zanieczyszczeniom, zw³aszcza poprzez zastosowanie najlepszych dostêpnych technik BAT (Best Available Techniques), nale y minimalizowaæ powstawanie zanieczyszczeñ, nale y unikaæ wytwarzania odpadów (je eli nie mo na unikn¹æ ich wytwarzania, to powinny byæ one usuwane tak, aby nie szkodzi³y œrodowisku), nale y wykorzystywaæ energiê efektywnie, nale y podejmowaæ konieczne œrodki, aby zapobiegaæ wypadkom (awariom) oraz ograniczaæ ich konsekwencje, przy ostatecznym zaprzestaniu dzia³alnoœci nale y podejmowaæ niezbêdne œrodki, aby unikn¹æ zagro enia zanieczyszczeniem i aby miejsce, w którym prowadzono dzia³alnoœæ pozostawiæ w zadawalaj¹cym stanie. BAT, czyli najlepsze dostêpne techniki zdefiniowane s¹ w Dyrektywie IPPC jako najbardziej efektywna i korzystna metoda, okreœlaj¹ca praktyczn¹ przydatnoœæ poszczególnych technik dla wyznaczenia podstawowych wartoœci limitów emisji. Zalecenia BAT tworzone s¹ dla poszczególnych ga³êzi przemys³u i stanowi¹ zbiór wytycznych opisuj¹cych dzia³ania potrzebne do zminimalizowania wp³ywu na œrodowisko. Na ich podstawie tworzone s¹ dokumenty referencyjne BAT tzw. BREF (Best available techniques REFerence document), które s¹ narzêdziem pomocowym w opracowaniu pozwoleñ na eksploatacjê przez w³aœciwe w³adze, przedsiêbiorstwa, ludnoœæ i inne podmioty. Zalecenia BAT pozwalaj¹ zapobiegaæ, a tam gdzie to jest niemo liwe, generalnie redukowaæ emisjê i wp³yw na œrodowisko naturalne. S¹ one opracowane w skali pozwalaj¹cej na ich stosowanie w danej bran y przemys³owej w warunkach ekonomicznie i technicznie bezpiecznych, z uwzglêdnieniem kosztów i osi¹ganych korzyœci i s¹ najbardziej skuteczn¹ drog¹ do zapewnienia w³aœciwej ochrony œrodowiska, Przy okreœlaniu najlepszych dostêpnych technik zgodnie z Aneksem IV dyrektywy nale y braæ pod uwagê nastêpuj¹ce wzglêdy: 10

11 wykorzystanie technologii nisko odpadowych, wykorzystanie mniej niebezpiecznych substancji, rozwój odzysku i recyklingu substancji wytwarzanych i wykorzystywanych w procesach oraz odpadów, porównywalne procesy, usprawnienia lub metody dzia³ania, które zosta³y wypróbowane z sukcesem na skalê przemys³ow¹, postêp technologiczny i rozwój wiedzy, natura, skutki i wielkoœæ danych emisji, terminy przekazania do eksploatacji dla nowych i istniej¹cych instalacji, czas potrzebny do wprowadzenia najlepszych dostêpnych technik, zu ycie i w³aœciwoœci surowców (w³¹cznie z wod¹) wykorzystywanych w procesie oraz ich wydajnoœæ energetyczn¹, potrzeba zapobiegania lub redukcji do minimum, ca³kowitego wp³ywu emisji na œrodowisko oraz zwi¹zanych z tym zagro eñ, potrzeba zapobiegania wypadkom oraz minimalizacji ich skutków dla œrodowiska. Wszystkie wy ej wymienione wymagania musz¹ byæ uwzglêdnione przy ustalaniu warunków zezwolenia na prowadzenie instalacji w ka dym kraju Unii Europejskiej. Tabela 1. Zalecenia BAT dla procesu drukowania technik¹ offsetow¹ dotycz¹ce dzia³añ minimalizuj¹cych wp³yw na œrodowisko 1 ZALECENIE Farbê z maszyny, po wydrukowaniu nak³adu, dodawaæ do czarnej farby MO LIWE DZIA ANI E Odpadowe farby barwne w niektórych przypadkach mo na mieszaæ z czarn¹ farb¹. W ten sposób barwne farby odpadowe mo na stosowaæ ponownie, oszczêdzaj¹c na farbie czarnej. Zanim bêdzie mo na u yæ farbê z maszyny, nale y j¹ przefiltrowaæ.iloœæ farby odpadowej, któr¹ nale y usun¹æ, mo na zredukowaæ od 30 do 50%.Koszty: wielkoœæ nak³a- dów na system filtruj¹cy: oko³o euro.warunki stosowania: zalecenie dotyczy tylko druku gazetowego. 1 Zalecenia BAT dla przemys³u poligraficznego zawarte s¹ w opracowaniu Poligrafia a ochrona œrodowiska najlepsze dostêpne techniki (BAT) dla przemys³u poligraficznego wydanym przez Centralny Oœrodek Badawczo-Rozwojowy Przemys³u Poligraficznego i Polsk¹ Izbê Druku i bêd¹cym t³umaczeniem wydawnictwa Miêdzynarodowej Konfederacji Przemys³u Poligraficznego (INTERGRAF), którego treœæ by³a konsultowana z organami wykonawczymi Unii Europejskiej. 11

12 ZALECENIE Korzystaæ z pojemników do wielokrotnego u ytku Zmniejszyæ stê enie IPA (alkoholu izopropylowego) na tyle, na ile jest to praktycznie 2 mo liwe MO LIWE DZIA ANI E Farby offsetowe w kolorach podstawowych mog¹ byæ dostarczane w pojemnikach do wielokrotnego u ytku. Stosowane pojemniki to albo poœrednie pojemniki hurtowe o pojemnoœci oko³o 1 tony, albo zwyk³e 200-litrowe metalowe beczki. Aby mo na by³oby z nich korzystaæ, nale y zainstalowaæ w drukarni odpowiedni system przewodów i pomp.koszty: wielkoœæ nak³adów na system przewodów i pomp jest znaczna, minimalna kwota to oko³o euro. Drobne oszczêdnoœci wynikaj¹ z nieco tañszej farby i mniejszych kosztów usuwania odpadów. Warunki stosowania: ma zastosowanie w du ych drukarniach drukuj¹cych w czterech podstawowych kolorach. W praktyce rzeczywiste stê enie IPA w wiêkszoœci maszyn offsetowych waha siê miêdzy 10 a 15% wagowo. Jednak dok³adnoœæ pomiarów czêsto pozostawia wiele do yczenia. Istniej¹ pewne praktyczne sposoby zmniejszenia zu ycia IPA: szczelnie zamykaæ pojemniki z roztworem zwil aj¹- cym oraz IPA, w czasie d³u szych przestojów maszyny (do nastêpnego dnia, weekendy) pozwoliæ, aby roztwór zwil aj¹cy sp³yn¹³ z maszyny do zbiornika, regularnie sprawdzaæ system automatycznego pomiaru stê enia IPA (ma on tendencjê do nieprecyzyjnych wskazañ), sprawdzaæ wyposa enie do rêcznego pomiaru IPA i prawid³owo stosowaæ zasady kompensacji temperaturowej, przeprowadzaæ próby drukowania z mniejszym stê eniem, utrzymywaæ w dobrym stanie wa³ki w systemie nawil aj¹cym, zastosowaæ ceramiczne wa³ki nawil aj¹ce albo wa³ki z materia³u hydrofilowego. Koszty: hydrofilowe wa³ki nawil aj¹- ce kosztuj¹ od 250 do euro za sztukê. Ceramiczne wa³ki dozuj¹ce kosztuj¹ od do euro za sztukê. Ca³kowita wysokoœæ 2 Poni ej podane s¹ wartoœci wzorcowe. 12 Procent wagowy IPA Maszyny zwojow e Maszyny arkuszow e I stniej¹ce maszyny 8 9% 8 10% N owe maszyny 4 6% 6 8% M aszyny nowej konstrukcji 2 4% 4 6%

13 Zast¹piæ ZALECENIE IPA Zastosowaæ offset bezwodny System filtrów na wyci¹gu odprowadzaj¹cym py³ Spryskiwaæ i myæ z zachowaniem ostro noœci MO LIWE DZIA ANI E y nak³adów dla 4-kolorowej maszyny zwojowej drukuj¹cej dwustronnie wyniesie miêdzy a euro. Istniej¹ dodatki, które umo liwiaj¹ zmniejszeni e stê enia IPA w systemie nawil aj¹cym. Wiêkszoœæ z tych dodatków to etery glikoli. Dodaje siê je do roztworu zwil aj¹cego w stê eniu oko³o 1%. Czêsto da siê osi¹gn¹æ stê enia IPA o wartoœci od 2 do 8%. W niektórych przypadkach staje siê mo liwe drukowanie bez IPA. Przed zastosowaniem dodatków nale y zapoznaæ siê z ich kartami bezpieczeñstwa. Zanim zastosuje siê substytuty IPA, nale y upewniæ siê, e ca³kowity potencja³ tworzenia ozonu przez wszystkie dodatki i zredukowany IPA jest rzeczywiœcie mniejszy ni potencja³, który by³by do osi¹gniêcia tylko poprzez mo liwie maksymaln¹ redukcjê zu ycia IPA. Technologia ta wymaga stosowania odrêbnych p³yt i farb. S¹ one opatentowane.proces ten nie jest jednak panaceum na emisjê IPA. Maszyny s¹ dro sze, równie dro sze s¹ p³yty drukowe i farby. Offset bezwodny mo e byæ ekonomicznie wykorzystywany dla specyficznej czêœci rynku poligraficznego.warunki stosowania: rozwi¹zanie do rozwa enia, kiedy bêd¹ kupowane nowe maszyny do drukowania prac o niskich nak³adach i o bardzo wysokiej jakoœci. Odpowiedni system filtruj¹cy powinien byæ w stanie 3 zredukowaæ poziom emisji do 50 mg py³u/m Mo na to osi¹gn¹æ za pomoc¹ filtrów rêkawowych/worko- wych lub odpylaczy cyklonowych.koszty: wielkoœæ nak³adów na filtr rêkawowy to oko³o euro.warunki stosowania: zalecenie dotyczy tylko takich sytuacji, w których powietrze jest odci¹gane z bobiniarki i odprowadzane na zewn¹trz. Przy myciu rêcznym, na zabrudzon¹ powierzchni ê natrys kujesiê œrodek myj¹cy wiloœci tylko niezbê dne i koniecznej i trzeba obficie u ywaæ szmat i innego czyœciwa. Pomaga to zmniejszyæ zu ycie œrodka myj¹cego i w rezu ltacie zredukowa æemisjê VOC. 13

14 ZALECENIE Stosowaæ œrodki myj¹ce bez prawdopodobnie rakotwórczych terpenów oraz bez rozpuszczalników chlorowcoorganicznych Stosowaæ do mycia rozpuszczalniki o temperaturze zap³onu > 55 C MO LIWE DZIA ANI E Roœlinne œrodki myj¹ce mog¹ zawieraæ terpeny. Niektóre z nich podejrzewa siê o dzia³anie rakotwórcze. Nie ma koniecznoœci stosowania rozpuszczalników chlorowcoorganicznych do operacji mycia w technice drukowania offsetowego Szybkoœæ odparowywania rozpuszczalników okreœla iloœæ rozpuszczalnika, która wyparuje w czasie operacji mycia i póÿniejszego przechowywania zanieczyszczonego czyœciwa. Szybkoœæ odparowywania tradycyjnych rozpuszczalników, takich jak toluen, octan etylu itd., mo e byæ oko³o 100 razy wiêksza ni szybkoœæ odparowywania rozpuszczalników, których temperatura zap³onu wynosi powy ej 55 C. W rezultacie odparowywanie w czasie mycia mo na znacznie zmniejszyæ, stosuj¹c rozpuszczalniki o wysokiej temperaturze zap³onu. Rozpuszczalniki o wysokiej temperaturze zap³onu mog¹ nie byæ a tak skuteczne i wydajne w czasie mycia, jak rozpuszczalniki tradycyjne. Jednak w miarê nabierania doœwiadczenia wyniki zwykle staj¹ siê mo liwe do zaakceptowania.stosowanie do mycia rozpuszczalników czyszcz¹cych o wysokiej temperaturze zap³onu ma jeszcze inna zaletê: przechowywanie ich wymaga przestrzegania mniej ostrych wymagañ. Koszty: mycie rozpuszczalnikami o wysokiej temperaturze zap³onu bêdzie zabiera³o wiêcej czasu, straty papieru mog¹ siê powiêkszyæ, poniewa po zakoñczeniu mycia miêdzyoperacyjne- go d³u ej trwa ulatnianie siê rozpuszczalników. Warunki stosowania: w szczególnych przypadkach tego zalecenia nie mo na zastosowaæ w pe³ni, od czasu do czasu konieczne bêdzie stosowanie tradycyjnych œrodków myj¹cych o niskiej temperaturze zap³onu. W wiêkszoœci drukarñ offsetowych nale y trzymaæ w magazynie niewielk¹ iloœæ takich œrodków (np. oko³o 5% ca³kowitego zapasu) Zalecenia BAT mog¹ byæ bardzo pomocne tak e dla ma³ych i œrednich zak³adów nie objêtych bezpoœrednio dyrektyw¹ IPPC. Stanowi¹ one bowiem praktyczne narzêdzie w dzia³aniach na rzecz ochrony œrodowiska. Œledz¹c zagadnienia dotycz¹ce danego procesu mo na w ³atwy sposób oceniæ swoj¹ sytuacjê w aspekcie 14

15 zanieczyszczania œrodowiska i przedsiêwzi¹æ lub zaplanowaæ odpowiednie dzia- ³ania dla jej poprawienia. Trzeba oczywiœcie pamiêtaæ, e zalecenia bior¹ pod uwagê ekonomiczne zagadnienia op³acalnoœci dzia³añ i dostosowywane s¹ czêsto do wielkoœci zak³adu lub zu ycia danych substancji. Proponowane rozwi¹zania poprawy ochrony œrodowiska opieraj¹ siê g³ownie na: stosowaniu innych lub nowych technologii, urz¹dzeñ i materia³ów, gospodarce materia³ami (mniejsze zu- ycie), odzyskiwaniu i powtórnym wykorzystywaniu materia³ów, prawid³owym postêpowaniu z substancjami, unieszkodliwianiu, stosowaniu zabezpieczeñ itp. Dyrektywa IPPC wprowadza nowe rozwi¹zanie jakim jest zintegrowane pozwolenie dla podmiotów gospodarczych, których wp³yw na œrodowisko jest znacz¹cy (poziom zu ycia rozpuszczalników organicznych przekraczaj¹cy 150 kg na godzinê lub ponad 200 ton w skali rocznej). Bêdzie to jedno pozwolenie zamiast kilku, które trzeba by³o uzyskiwaæ dla poszczególnych komponentów œrodowiska. Jednak e ka dy element oddzia³ywania na œrodowisko jest w nim równie wa ny. W artyku³ach 4 9 dyrektywy podano wymagania zwi¹zane z udzielaniem zezwoleñ na prowadzenie instalacji. Warunkiem uzyskania zezwolenia jest gwarancja, e instalacja spe³nia wszystkie wymagania dyrektywy w zakresie ochrony powietrza, wody i gleby. Zezwolenie powinno zawieraæ: graniczne wielkoœci emisji dla substancji zanieczyszczaj¹cych wymienionych w aneksie nr III do dyrektywy, przypuszczalnie emitowanych z danej instalacji w znacznych iloœciach, z uwzglêdnieniem ich w³aœciwoœci i potencja³u do przemieszczania zanieczyszczeñ z jednego œrodowiska do innego (woda, powietrze i gleba). W przypadku zak³adów poligraficznych ustalane s¹ graniczne wielkoœci emisji dla nastêpuj¹cych substancji: emisje do powietrza: lotne zwi¹zki organiczne, metale i ich zwi¹zki, py³y, zwi¹zki chloru, emisje do wody: zwi¹zki chloroorganiczne, wêglowodory trwa³e oraz trwa³e i bioakumulacyjne, toksyczne zwi¹zki organiczne, metale i ich zwi¹zki, materia³y zawieszone, substancje, które maj¹ niepo ¹dany wp³yw na równowagê tlenow¹, wymogi zapewniaj¹ce ochronê gleby, wody gruntowej i œrodki dotycz¹ce zagospodarowania odpadów wytwarzanych przez instalacjê, przepisy dotycz¹ce minimalizacji zanieczyszczeñ transgranicznych i prze- 15

16 mieszczaj¹cych siê na dalekie odleg³oœci i zapewniaæ wysoki poziom ochrony œrodowiska jako ca³oœci, okreœlenie sposobów monitoringu, metodologii pomiarów i procedur oceny wp³ywu instalacji na œrodowisko. Dyrektywa nak³ada na kraje cz³onkowskie obowi¹zek stworzenia odpowiednich procedur kontroli wype³niania przez instalacjê warunków okreœlonych w zezwoleniach, a tak e umo liwienia dostêpu do informacji i udzia³u opinii publicznej w procedurze udzielania zezwoleñ. Wszystkie wymagania zawarte w dyrektywie 96/61/EC zosta³y uwzglêdnione w uchwalonej przez Sejm w dniu roku nowej ustawie Prawo ochrony œrodowiska (Dz. U. Nr 62 poz.627) dostosowuj¹cej przepisy obowi¹zuj¹ce w Polsce do prawa Unii Europejskiej. Ustawa Prawo ochrony œrodowiska zawiera przepisy znajduj¹ce siê w 20 dyrektywach unijnych i okreœlana jest mianem konstytucji ekologicznej stanowi¹cej bazê, na której bêd¹ siê opieraæ wszystkie inne szczegó³owe ustawy dotycz¹ce ekologii. W ustawie okreœlono zasady ochrony œrodowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzglêdnieniem wymagañ zrównowa onego rozwoju, wprowadzania substancji lub energii do œrodowiska, udostêpniania informacji o œrodowisku i jego ochronie, udzia³u spo³eczeñstwa w ochronie œrodowiska oraz obowi¹zki organów administracji. Ustawa okreœla ponadto politykê ekologiczn¹ Polski, zasady postêpowania w sprawie oceny oddzia³ywania na œrodowisko oraz podaje ogólne przepisy dotycz¹ce ochrony zasobów œrodowiska. Okreœla równie sposoby przeciwdzia³ania zanieczyszczeniom oraz ustala zasady odpowiedzialnoœci w dziedzinie ochrony œrodowiska. Ustawa Prawo ochrony œrodowiska, oprócz wspomnianych wy ej zasad, przewiduje tak e zasadê przezornoœci oraz zintegrowanego podejœcia do ochrony œrodowiska. Podstawowym instrumentem reglamentacji korzystania ze œrodowiska w Polsce, podobnie jak w prawie Unii Europejskiej, jest instytucja zezwolenia ekologicznego. Ustawa Prawo ochrony œrodowiska wprowadza stopniowo do polskiego systemu prawnego instytucjê zintegrowanych zezwoleñ ekologicznych, wzorowan¹ na dyrektywie IPPC (96/61) oraz instytucjê najlepszych dostêpnych technik (BAT). Konstrukcja ustawy sk³ada siê z 9 czêœci g³ównych, zwanych tytu³ami, które s¹ podzielone na dzia³y. W dzia³ach wyodrêbniono rozdzia³y. Poszczególne artyku- ³y znajduj¹ce siê w rozdzia³ach zachowuj¹ kolejnoœæ numeracji we wszystkich tytu³ach i dzia³ach. W tytule I przepisy ogólne okreœlono: zakres obowi¹zywania ustawy, definicje i zasady ogólne, 16

17 za³o enia polityki ekologicznej Polski oraz programy ochrony œrodowiska, zasady udostêpniania informacji o œrodowisku, zasady udzia³u spo³eczeñstwa w postêpowaniu w sprawie ochrony œrodowiska, zasady postêpowania w sprawie oceny oddzia³ywania na œrodowisko, zasady ochrony œrodowiska w zagospodarowaniu przestrzennym i przy realizacji inwestycji, zasady edukacji ekologicznej, badañ z zakresu ochrony œrodowiska oraz reklamy. W tytule II ochrona zasobów œrodowiska okreœlono przepisy ogólne dotycz¹ce poszczególnych zasobów œrodowiska: powietrza, poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni ej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, a tak e koniecznoœæ zmniejszenia poziomów substancji do poziomów dopuszczalnych, gdy s¹ przekroczone. W drodze rozporz¹dzenia zostan¹ ustalone dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu (tak e substancji zapachowych) oraz sposoby, metody i zakres dokonywania oceny poziomów tych substancji w powietrzu, wód, poprzez utrzymanie jakoœci wód powy ej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach (ustawa prawo wodne), powierzchni ziemi, poprzez racjonalne gospodarowanie, dba³oœæ o zachowanie wartoœci przyrodniczych, utrzymanie jakoœci gleby i ziemi powy ej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, ochrona przed ha³asem, poprzez utrzymanie poziomu ha³asu poni ej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie oraz w przypadku, gdy jest on przekroczony zmniejszenie poziomu ha³asu przynajmniej do dopuszczalnego poziomu. W drodze rozporz¹dzenia zostanie okreœlony dopuszczalny poziom ha³asu w œrodowisku, ochrona przed polami elektromagnetycznymi, poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni ej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach. W drodze rozporz¹dzenia zostan¹ okreœlone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w œrodowisku oraz sposoby sprawdzania dotrzymania tych poziomów, ochrona kopalin, poprzez racjonalne gospodarowanie ich zasobami, ochrona zwierz¹t, poprzez zachowanie cennych ekosystemów, dba³oœæ o warunki prawid³owego rozwoju, zapobieganiu i ograniczaniu negatywnych wp³ywów na œrodowisko mog¹cych w konsekwencji niekorzystnie wp³ywaæ na stan zwierz¹t oraz roœlin. W tytule III przeciwdzia³anie zanieczyszczeniom okreœlono wymagania ochrony œrodowiska jakie musz¹ byæ spe³nione przy eksploatacji instalacji i urz¹dzeñ oraz zasady wydawania pozwoleñ na gospodarcze korzystanie ze œrodowiska. 17

18 Eksploatacja instalacji i urz¹dzeñ nie powinna powodowaæ przekroczenia standardów emisyjnych. W drodze rozporz¹dzenia zostan¹ okreœlone standardy emisyjne z instalacji (oraz metody pomiarów emisji) w zakresie: wprowadzania gazów lub py³ów do powietrza (jako stê enie gazów lub py- ³ów w gazach odlotowych, lub jako masa gazów lub py³ów wprowadzana w okreœlonym czasie, lub jako stosunek masy gazów lub py³ów do jednostki wykorzystywanego surowca, materia³u, paliwa lub powstaj¹cego produktu), wytwarzania odpadów (jako stosunek jednostki objêtoœci albo masy powstaj¹cych odpadów w stosunku do jednostki wykorzystywanego surowca, materia³u, paliwa lub powstaj¹cego produktu), emitowania ha³asu (jako poziom mocy akustycznej instalacji). W nowo uruchamianych lub zmienianych technologiach powinno stosowaæ siê: substancje o ma³ym potencjale zagro eñ, efektywne wytwarzanie oraz wykorzystywanie energii, racjonalne zu ycie wody i innych surowców oraz materia³ów i paliw, technologie bezodpadowe lub ma³oodpadowe z mo liwoœci¹ odzysku powstaj¹cych odpadów, kontrolê rodzaju, zasiêgu oraz wielkoœci emisji, wykorzystywanie porównywalnych procesów i metod, które zosta³y skutecznie zastosowane w skali przemys³owej, wykorzystywanie analizy cyklu ycia produktów, postêp naukowo-techniczny. Wprowadzanie do œrodowiska wytwarzanej, wykorzystywanej lub transportowanej substancji jest dopuszczalne wy³¹cznie w zakresie, w jakim jest to konieczne w zwi¹zku z charakterem prowadzonej dzia³alnoœci. W ka dym przypadku wprowadzania do obrotu substancja powinna byæ opakowana w sposób zabezpieczaj¹cy przed przypadkowym wprowadzeniem do œrodowiska. W drodze rozporz¹dzenia zostan¹ okreœlone wymagania odnoœnie wykorzystywania i przemieszczania substancji stwarzaj¹cych szczególne zagro enie dla œrodowiska. Eksploatacja instalacji powoduj¹ca: wprowadzanie do powietrza gazów i py³ów, wprowadzanie œcieków do wód lub do ziemi, wytwarzanie odpadów, emitowanie ha³asu, emitowanie pól elektromagnetycznych. jest dozwolona po uzyskaniu pozwolenia, je eli jest ono wymagane. Uzyskanie pozwolenia jest wymagane, gdy poziomy czynników emitowanych do œrodowiska przekraczaj¹ dopuszczalne poziomy tych czynników okreœlone w odpowiednich rozporz¹dzeniach. Pozwolenia wydawane s¹ na wniosek prowadz¹cego in- 18

19 stalacjê przez odpowiednie organy ochrony œrodowiska. W przypadku instalacji, której funkcjonowanie ze wzglêdu na rodzaj i skalê prowadzonej dzia³alnoœci mo e powodowaæ znaczne zanieczyszczenie œrodowiska lub jego elementów, organ ochrony œrodowiska mo e udzieliæ pozwolenia zintegrowanego. Nie wymaga pozwolenia wprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza z instalacji, w których: wyprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza odbywa siê w sposób niezorganizowany, bez poœrednictwa przeznaczonych do tego celu œrodków technicznych, stosowana jest wentylacja grawitacyjna, zu ywa siê na dobê (w lakierniach) mniej ni 3 kg lakierów wodnych i lakierów o wysokiej zawartoœci cz¹stek sta³ych. W przypadku stwierdzenia okolicznoœci wskazuj¹cych na mo liwoœæ negatywnego oddzia³ywania instalacji na œrodowisko, organ ochrony œrodowiska mo e, w drodze decyzji, zobowi¹zaæ prowadz¹cy instalacjê podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska do sporz¹dzenia i przed³o enia przegl¹du ekologicznego. W tytule IV awarie okreœlono wymagania zwi¹zane z zapobieganiem zdarzeniom mog¹cym powodowaæ awarie oraz przedstawiono procedurê i metody ograniczania ich skutków dla ludzi i œrodowiska. W tytule V œrodki finansowo-prawne podano przepisy dotycz¹ce: op³aty za korzystanie ze œrodowiska (za wprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza, za wprowadzanie œcieków do wód lub do ziemi, za pobór wody oraz za sk³adowanie odpadów), administracyjnych kar pieniê nych, stawek podatków i innych danin publicznych s³u ¹cych celom ochrony œrodowiska. Podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska ustala we w³asnym zakresie wysokoœæ nale nej op³aty (w oparciu o rozporz¹dzenie Rady Ministrów okreœlaj¹ce stawki poszczególnych op³at) i wnosi j¹ na rachunek w³aœciwego urzêdu marsza³kowskiego. Wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska jest uprawniony do wymierzania (w drodze decyzji) administracyjnych kar pieniê nych za przekroczenia okreœlonych w pozwoleniach poziomów czynników emitowanych do œrodowiska. W tytule VI odpowiedzialnoœæ w ochronie œrodowiska okreœlono warunki odpowiedzialnoœci cywilnej, karnej i administracyjnej za naruszenia przeciwko ochronie œrodowiska. 19

20 W tytule VII organy administracji oraz instytucje ochrony œrodowiska omówiono poszczególne organy pañstwowe do spraw ochrony œrodowiska ich zadania, uprawnienia oraz Ÿród³a finansowania. W tytule VIII programy dostosowawcze omówiono warunki opracowania i uzgodnienia programów dostosowawczych, przeznaczonych dla instalacji zaliczonych do przedsiêwziêæ mog¹cych znacz¹co oddzia³ywaæ na œrodowisko, które ze wzglêdów technologicznych lub ekonomicznych nie mog¹ spe³niæ wymagañ ochrony œrodowiska, a za utrzymaniem instalacji przemawia interes publiczny. Przepisy Unii Europejskiej zawarte w dyrektywie 85/337/EEC w sprawie ocen oddzia³ywania na œrodowisko zmienionej dyrektyw¹ 97/11/EEC oraz w dyrektywie 90/313/EEC w sprawie swobodnego dostêpu do informacji o œrodowisku zosta³y uwzglêdnione w ca³oœci w ustawie z dnia r. (Dz. U. Nr 109 poz. 1157) O dostêpie do informacji o œrodowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddzia³ywania na œrodowisko Powietrze Dyrektywa ramowa 96/62/EEC z dnia roku w sprawie oceny i zarz¹dzania jakoœci¹ powietrza. W aneksie nr I do dyrektywy okreœlono dopuszczalne wartoœci stê eñ substancji zanieczyszczaj¹cych powszechnie wystêpuj¹cych w powietrzu, dla których, z uwagi na szkodliwoœæ dla zdrowia ludzi, wystêpuje koniecznoœæ unormowania. Czêœæ z wymienionych substancji zawarta jest w ju obowi¹zuj¹cych w Polsce przepisach. Wszystkie pozosta³e zostan¹ uwzglêdnione w rozporz¹dzeniach, które zosta³y zapowiedziane w ustawie Prawo ochrony œrodowiska. Dyrektywa 84/360/EEC z dnia roku w sprawie zwalczania zanieczyszczeñ z zak³adów przemys³owych. Wprowadzi³a wymóg wczeœniejszego zezwolenia dla ka dego dzia³ania lub zasadniczych zmian urz¹dzeñ przemys³owych, które mog¹ spowodowaæ zanieczyszczenie powietrza. Dyrektywa VOC 1999/13/EC (Volatile Organic Compounds) w sprawie ograniczania emisji lotnych zwi¹zków organicznych powsta³ych w wyniku stosowania rozpuszczalników organicznych w niektórych rodzajach dzia³alnoœci i instalacji. Dyrektywa podaje cele i zakres dzia³ania oraz zharmonizowane œrodki, jakie nale y przyj¹æ w celu jej realizacji. S¹ to g³ównie dzia³ania legislacyjne, pomiarowe i proceduralne. W dyrektywie podano: kategorie dzia³alnoœci (instalacji), które mog¹ mieæ wp³yw na emisje (poszczególne rodzaje dzia³alnoœci wymienione w aneksie I podlegaj¹ zakresowi dyrektywy w przypadku zu ywania iloœci rozpuszczalników organicznych powy ej wartoœci progowych podanych w aneksie II), 20

21 przepisy odnoœnie nowych i istniej¹cych instalacji, zakres i zasady zharmonizowania z narodowymi planami redukcji emisji, zasady monitoringu emisji, zasady okreœlania zgodnoœci z dopuszczalnymi wartoœciami emisji, zasady dzia³ania systemów informacyjnych i kontrolnych z uwzglêdnieniem publicznego dostêpu do informacji, sankcje za naruszenie ustaleñ dyrektywy. Dyrektywa obowi¹zuje od roku i dotyczy wszystkich procesów produkcyjnych, w których stosowane s¹ rozpuszczalniki organiczne. Podstawowym celem jej wprowadzenia jest d¹ enie do ograniczenia emisji lotnych zwi¹zków organicznych do atmosfery. Dla instalacji istniej¹cych zak³ada ograniczenie emisji o 50% do dnia roku. Dostosowanie ustawodawstwa pañstw Unii Europejskiej do wymagañ dyrektywy powinno byæ wykonane w ci¹gu 24 miesiêcy. Dla polskich przedsiêbiorstw dat¹ wymaganej zgodnoœci z ustaleniami dyrektywy bêdzie data przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej. Wœród rodzajów dzia³alnoœci podlegaj¹cych zakresowi dyrektywy, wyszczególnionych w aneksie I znajduj¹ siê nastêpuj¹ce technologie poligraficzne: fleksografia, offset zwojowy z piecem susz¹cym, wklês³odruk dzie³owy z zastosowaniem farb na bazie toluenu, wklês³odruk z zastosowaniem innych farb rozpuszczalnikowych, sitodruk zwojowy, laminowanie oraz lakierowanie druków. Zak³ady dysponuj¹ce wymienionymi technikami bêd¹ objête przepisami dyrektywy wówczas, gdy roczne zu ycie rozpuszczalników przekroczy okreœlon¹ wartoœæ progow¹. Ze wzglêdu na zu ycie rozpuszczalników dyrektywa rozró nia trzy kategorie zak³adów: zu ycie rozpuszczalników poni ej wartoœci progowej zak³ady nie objête dyrektyw¹, zu ycie rozpuszczalników w obszarze pomiêdzy dwoma punktami progowymi to tzw. ma³e zak³ady, zu ycie rozpuszczalników przekraczaj¹ce najwy sz¹ wartoœæ progow¹ to tzw. du e zak³ady. W aneksie IIA wartoœci progowe i œrodki kontroli emisji podano wartoœci progowe zu ycia rozpuszczalników dla poszczególnych technologii poligraficznych (patrz tabela poni ej). 21

22 Tabela 2. Techniki i procesy drukarskie objête przepisami dyrektywy oraz wartoœci progowe Techniki drukarskie Wartoœci progowe Ma³e zak³ady Du e zak³ad y Offset zwojowy z piecem susz¹cym ( heat-set ) ton rocznie powy ej 25 ton roczni e W klês³odruk dzie³owy wszystkie zak³ady objête s¹ dyrektyw ¹ Sitodruk zwojowy na wszystkich pod³o ach z wyj¹- tkiem tkanin lub tektury ton rocznie powy ej 25 ton roczni e Sitodruk zwojowy na tekturze lub tkaninie ma³e zak³ady nie s¹ objête powy ej 30 ton roczni e Fleksografia Wklês³odruk inny ni dzie³owy Laminowanie Lakierowanie ton roczni e powy ej 25 ton roczni e ton roczni e powy ej 25 ton roczni e ton roczni e powy ej 25 ton roczni e ton roczni e powy ej 25 ton roczni e Wœród technik nie objêtych przepisami dyrektywy s¹ miêdzy innymi: offset arkuszowy, offset zwojowy cold-set, sitodruk i fleksografia w których utrwalanie farby nastêpuje poprzez dzia³anie promieniowania podczerwonego i ultrafioletowego, sitodruk arkuszowy, typografia. W przypadku, gdy w jednym zak³adzie wystêpuj¹ techniki, które s¹ lub nie s¹ objête dyrektyw¹ (np. offset zwojowy heat-set objêty i offset arkuszowy nie objêty), to dyrektywa stosuje siê tylko do technik pozostaj¹cych w jej zakresie. Je eli w zak³adzie wystêpuj¹ ró ne techniki objête dyrektyw¹, ale s¹ one czêœci¹ jednej i tej samej dzia³alnoœci (np. fleksografia i wklês³odruk w jednym zak³adzie opakowaniowym), to nale y obliczyæ sumaryczne zu ycie rozpuszczalnika we wszystkich technikach i porównaæ z wartoœci¹ progow¹ dla tej dzia³alnoœci. Natomiast w przypadku, gdy techniki te s¹ czêœciami ró nych dzia³alnoœci (np. fleksografia i heat-set w jednym zak³adzie), to nale y obliczyæ zu ycie rozpuszczalnika w ka - dej dzia³alnoœci z osobna i porównaæ z wartoœci¹ progow¹ dla tej dzia³alnoœci. Dyrektywa wprowadza rozró nienie pomiêdzy dwoma rodzajami emisji, do których stosuj¹ siê ró ne regu³y: emisja w gazach odlotowych jest to emisja rozpuszczalników, która zostaje wychwycona np. w wyci¹gach, suszarkach itp.. Generalnie gazy odlotowe musz¹ byæ przepuszczane poprzez instalacjê neutralizuj¹c¹. 22

23 emisja niezorganizowana emisja nie wychwycona, wypuszczana przez okna, wentylatory itp., obejmuje ona równie resztki rozpuszczalnika na zadrukowanych pod³o ach (z wyj¹tkiem produktów otrzymanych technik¹ typu heat-set ). Limity emisji gazów podane s¹ zarówno dla gazów odlotowych okreœlony jest limit stê enia rozpuszczalnika w gazie ostatecznie wypuszczonym do atmosfery i dla emisji niezorganizowanej wyra ony jest w postaci maksymalnego procentu,,wsadu rozpuszczalnika. Im wiêkszy wsad tym wiêksza jest dopuszczalna wielkoœæ emisji niezorganizowanej. Termin,,wsadu wyjaœniony jest w dyrektywie jako: (...) iloœæ rozpuszczalnika organicznego oraz jego iloœæ w preparatach u ywanych do prowadzenia dzia³alnoœci ³¹cznie z rozpuszczalnikami odzyskiwanymi wewn¹trz i na zewn¹trz instalacji, w przypadku których liczy siê ich ka de u ycie do prowadzenia dzia³alnoœci. Jak widaæ ró nica pomiêdzy zu yciem a wsadem rozpuszczalnika jest taka, e wsad obejmuje rozpuszczalniki odzyskiwane na zewn¹trz lub wewn¹trz instalacji i odzyskany rozpuszczalnik jest liczony za ka dym razem, kiedy jest u yty. Np. w przypadku wklês³odruku ca³y odzyskany rozpuszczalnik, który jest u yty jako rozcieñczalnik liczy siê do wsadu. Tabela 3. Limity emisji gazów dla przemys³u poligraficznego. T echnika drukarska Progi (ton/rok ) Gazy odlotowe ( mgc/nm 3 ) Emisja niezorganizowana (% wsadu) Offset zwojowy z piecem susz¹cym ( heat-set ) powy ej * 30* Wklês³odruk dzie³owy, nowe zak³ady Wklês³odruk dzie³owy, istniej¹ce zak³ady Sitodruk zwojowy na tekturze lub tkaninie wszystkie wszystkie powy ej Pozosta³e techniki powy ej * dotyczy tylko termoutrwalania rozpuszczalnik pozosta³y w produkcie nie liczy siê jako emisja niezorganizowana. W temperaturze pokojowej nie wystêpuje znacz¹ce parowanie rozpuszczalnika z wyrobów zadrukowanych technik¹ offsetow¹. 23

24 Limity emisji gazów odlotowych bêd¹ spe³nione, gdy: po pierwsze: stê enie rozpuszczalnika w ci¹gu 24 godzin nie przekroczy limitu oraz po drugie: przeciêtne stê enie w ci¹gu jednej godziny nie przekroczy wartoœci 1,5 limit. Rzeczywiste stê enie rozpuszczalnika organicznego mo e wiêc przekraczaæ wartoœæ graniczn¹, nawet przez d³u szy okres, poniewa liczy siê stê enie przeciêtne. Wykazanie spe³nienia wymagañ dyrektywy Weryfikacja zak³adów, które objête s¹ dyrektyw¹ ma odbywaæ siê raz do roku. Nie jest okreœlone, w jaki sposób ma ona nastêpowaæ, jest to pozostawione do decyzji pañstw cz³onkowskich. W dyrektywie wspomina siê o kilku mo liwoœciach:,,ci¹g³y monitoring tych urz¹dzeñ neutralizacyjnych, na wylocie których emitowane jest wiêcej ni 10 kg/godz. (np. wklês³odruk dzie³owy). Wydajnoœæ spalarni mo e byæ monitorowana poprzez ci¹g³e pomiary temperatury. pomiary okresowe dotycz¹ mniejszych zak³adów stworzenie planu gospodarki rozpuszczalnikami, który mo e byæ u ywany do wykazania przestrzegania limitów emisji mimowolnej lub planu redukcji emisji. Trudnoœci zwi¹zane z dostosowaniem siê do wymagañ dyrektywy VOC Dla wielu zak³adów poligraficznych wejœcie w ycie omawianego dokumentu oznacza przejœcie przez znacz¹ce zmiany. Dla niektórych drukarñ (np. w przypadku wklês³odruku dzie³owego) prawdopodobnie nie bêdzie problemów z zachowaniem limitów emisji, bez wiêkszych œrodków zaradczych ponad stosowane w obecnej praktyce. W technologii wklês³odrukowej rozpuszczalniki s¹ odzyskiwane, a roczny bilans rozpuszczalników jest norm¹. Dziêki temu zak³ady te bêd¹ mog³y ograniczyæ nak³ady inwestycyjne, jak i koszty bie ¹ce. Dla tych zak³adów, które s¹ objête dyrektyw¹, lecz do tej pory nie stosowa³y adnych œrodków zaradczych, konieczne bêdzie wyposa enie w instalacje neutralizuj¹ce lub zmianê stosowanych materia³ów (np. poprzez zwiêkszenie wykorzystania farb wodnych we fleksografii, a w sitodruku farb utrwalanych promieniowaniem ultrafioletowym). Je eli chodzi o wielkoœæ emisji niezorganizowanej, w niektórych przypadkach mo e okazaæ siê, e nie bêdzie mo liwe zmieszczenie siê w limitach podanych w dyrektywie (w zasadzie oprócz wklês³odruku nie ma jeszcze du ego doœwiadczenia w tej dziedzinie). W takich okolicznoœciach artyku³ 5.3 dyrektywy mówi o tym, e w³aœciwe w³adze mog¹ zrobiæ wyj¹tek dla poszczególnych zak³adów, jeœli zak³ady te wyka ¹, e nie s¹ w stanie ze wzglêdów technicznych albo ekonomicznych dotrzymaæ limitów emisji mimowolnej. 24

25 Szczególnym przypadkiem jest offset typu heat-set, w którym wiêkszoœæ oparów zostaje mimowolnie wyemitowana (wyparowuje ca³y izopropanol oraz czêœæ czynników myj¹cych). Mimo, e limit dla tej bran y jest najwiêkszy spoœród wszystkich (30%), mo e byæ trudny do osi¹gniêcia. Zmieszczenie siê w granicach limitu mo e wymusiæ stosowanie ma³ych iloœci izopropanolu, a tak e œrodków myj¹cych o ma³ej lotnoœci (rozpuszczalniki o temperaturze zap³onu powy- ej 55 o C). W aneksie IIB plan obni enia emisji podano zasady i cele planu obni enia emisji. Schemat zmniejszenia emisji opisany w aneksie przyjmuje jako zasadê mo liwoœæ uzyskania zmniejszenia emisji za pomoc¹ œrodków równowa nych takich jak: zamienniki zawieraj¹ce mniej lub nie zawieraj¹ce rozpuszczalników. Dopuszcza siê przed³u enie czasu (okreœlonych w aneksie terminów osi¹gniêcia docelowej emisji) do uzyskania docelowej emisji po przed³o eniu projektu planu. W aneksie III plan zarz¹dzania rozpuszczalnikami podano wskazówki, jak opracowaæ plan zarz¹dzania rozpuszczalnikami, okreœlono zasady, które nale y stosowaæ oraz przedstawiono zarys bilansu masowego i wykaz wymagañ zgodnoœci z przepisami. Proponowan¹ docelow¹ redukcjê emisji rozpuszczalników mo na osi¹gn¹æ poprzez odzysk i recykling rozpuszczalników, substytucjê surowców lub ca³kowit¹ zmianê technologii. Niektóre zak³ady poligraficzne mog¹ byæ uci¹ liwe dla otoczenia z powodu wydzielania przykrych zapachów, co zwykle jest spowodowane emisj¹ lotnych zwi¹zków organicznych, spalaniem gazów odlotowych oraz emisj¹ amoniaku z farb wodnych. Z doœwiadczenia pañstw Wspólnoty Europejskiej wynika, e dziêki wprowadzeniu ograniczenia emisji VOC oraz odpowiednich kominów, problemy zwi¹zane z emitowaniem przykrych zapachów zosta³y radykalnie zredukowane. W technologiach poligraficznych, w których wystêpuje problem wydzielania przykrych zapachów (offset zwojowy heat-set, sitodruk, wklês³odruk gazetowy, fleksografia i wklês³odruk na bazie farb rozpuszczalnikowych i wodnych) bêd¹ musia³y zostaæ poczynione pewne inwestycje np. wychwytywanie i oczyszczanie oparów lub wychwytywanie i wydalanie oparów kominem o odpowiedniej wysokoœci w taki sposób, e podlegaj¹ rozproszeniu. Stê enie szkodliwych oparów przy gruncie bêdzie wówczas zredukowane do poziomu poni ej dopuszczalnego. W dziedzinie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami obowi¹zuj¹ w Polsce nastêpuj¹ce akty prawne: ustawa Prawo ochrony œrodowiska z dnia r. (Dz. U. Nr 62 poz. 627), rozporz¹dzenie MOŒZNiL z dnia r. w sprawie dopuszczalnych wartoœci stê eñ substancji zanieczyszczaj¹cych w powietrzu (Dz. U. Nr 55 poz. 355), rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia r. w sprawie ewidencji i rejestru wykazów zanieczyszczeñ wprowadzonych do powietrza (Dz. U. Nr 102 poz.647), 25

26 rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczaj¹cych z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz. U. Nr 87 z 2001 r. poz. 957), stê eñ substancji zanieczyszczaj¹cych w powietrzu (Dz. U. Nr 55 poz. 355), rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia r. w sprawie ewidencji i rejestru rozporz¹dzenie MOŒZNiL z dnia r. w sprawie dopuszczalnych wartoœci wykazów zanieczyszczeñ wprowadzonych do powietrza (Dz. U. Nr 102 poz.647), rozporz¹dzenie MOŒZNiL z dnia r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczaj¹cych z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz. U. Nr 121 poz. 793 ze zmianami), rozporz¹dzenie MOŒZNiL z dnia r. w sprawie szczegó³owych zasad ustalania dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza rodzajów i iloœci substancji zanieczyszczaj¹cych oraz wymagañ, jakim powinna odpowiadaæ dokumentacja niezbêdna do wydania decyzji ustalaj¹cej rodzaje i iloœci substancji zanieczyszczaj¹cych dopuszczonych do wprowadzania do powietrza (Dz. U. Nr 124 poz.819), rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia r. w sprawie op³at za wprowadzanie substancji zanieczyszczaj¹cych do powietrza oraz usuwanie drzew i krzewów (Dz. U. Nr 120 poz. 1288) Woda i œcieki Dyrektywa 76/464/EEC z dnia w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje odprowadzane do œrodowiska wodnego, oraz dyrektywy córki 82/176, 83/513, 84/156, 86/290, 88/374, 90/415 dotycz¹ce poszczególnych substancji chemicznych, okreœlaj¹ m.in. obowi¹zuj¹ce w UE wartoœci dopuszczalne dla ró nych substancji wprowadzanych do œrodowiska wodnego, zasady monitoringu zanieczyszczeñ, a tak e programy redukcji emisji wymienionych substancji. Wdro enie wymagañ powy szych dyrektyw bêdzie polega³o na: wprowadzeniu nowych wielkoœci dopuszczalnych stê eñ substancji niebezpiecznych w œciekach odprowadzanych do wód lub do kanalizacji komunalnej, normowaniu iloœci substancji niebezpiecznych przypadaj¹cych na jednostkê produkcji lub surowca, obowi¹zku ustalania w pozwoleniach wydawanych nowym zak³adom standardów emisji substancji niebezpiecznych w œciekach, uwzglêdniaj¹c najlepsze dostêpne technologie, przestrzeganiu zawartych w dyrektywie wytycznych odnoœnie zakresu i sposobów prowadzenia badañ monitoringowych, zobowi¹zaniu istniej¹cych zak³adów do spe³nienia wymagañ dyrektywy od- 26

27 noœnie substancji niebezpiecznych wprowadzanych do wód w okreœlonych terminach. Dyrektywa 91/271/EEC dotyczy oczyszczania œcieków komunalnych. Przewiduje obowi¹zek budowy do roku systemów kanalizacyjnych we wszystkich aglomeracjach o równowa nej liczbie mieszkañców wiêkszej ni 2000 osób. Œcieki odprowadzane z tych aglomeracji bêd¹ musia³y byæ od r. poddawane oczyszczaniu biologicznemu lub innemu o podobnej skutecznoœci. W zakresie zanieczyszczeñ ciek³ych wprowadzanych do œrodowiska wodnego w Polsce obowi¹zuj¹ nastêpuj¹ce przepisy: ustawa Prawo ochrony œrodowiska z dnia r. (Dz. U. Nr 62 poz. 627), ustawa Prawo wodne z dnia r. (Dz. U. Nr 47 poz. 299 z póÿniejszymi zmianami), rozporz¹dzenie MOŒZNiL z dnia r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadaæ œcieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz. U. Nr116 poz. 503), zarz¹dzenie Ministra Rolnictwa z dnia r. w sprawie wymagañ, jakim powinien odpowiadaæ operat wodnoprawny (MP Nr 6 poz.32), rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia r. w sprawie zasad i trybu ustalania kar pieniê nych za naruszanie warunków, jakim powinny odpowiadaæ œcieki wprowadzane do wód lub do ziemi, oraz wspó³czynników ró nicuj¹cych wysokoœæ kar pieniê nych (Dz. U. Nr 79 poz.400 ze zmianami), rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia r. zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie op³at za szczególne korzystanie z wód i urz¹dzeñ wodnych (Dz. U. Nr 120 poz. 1287) Ha³as Analizuj¹c akty prawne Unii Europejskiej dotycz¹ce emisji i ochrony przed ha³asem œrodowiska i ludzi nale y stwierdziæ, e prawodawstwo to zosta³o podporz¹dkowane przede wszystkim zapewnieniu wysokiego poziomu bezpieczeñstwa i stworzeniu podstaw dla swobodnego przep³ywu towarów pomiêdzy poszczególnymi pañstwami cz³onkowskimi. G³ówne regulacje prawne Dyrektywy Rady i Dyrektywy Komisji oraz zwi¹zane z nimi normy zharmonizowane dotycz¹ poziomów emisji ha³asu konkretnych grup maszyn i urz¹dzeñ oraz œrodków transportu, a Dyrektywy tzw. bazowe (ramowe) okreœlaj¹ metodyki pomiarów, tryb i warunki wprowadzenia na rynek konkretnych wyrobów oraz reguluj¹ inne podstawowe zagadnienia z tym zwi¹zane. Ochrona przed ha³asem sprowadza siê tu g³ównie do ograniczenia wielkoœci jego emisji u Ÿróde³, tj. konkretnych maszyn i urz¹dzeñ, uzale niaj¹c wprowadzenie ich do obrotu handlowego od prezentowania przez nie w³aœciwych (dopuszczalnych) parametrów dÿwiêku lub mocy 27