Streszczenia/Abstracts (Po tytule podany jest w nawiasach symbol sesji/the session index is given in parentheses after the title)

Transkrypt

1 Streszczenia/Abstracts (Po tytule podany jest w nawiasach symbol sesji/the session index is given in parentheses after the title) Marcin Anholcer Poznań University of Economics Algorithm for Bi-criteria Stochastic Generalized Transportation Problem (W1) Generalized Transportation Problem is the variant of ordinary Transportation Problem, where the sum of the amounts of goods delivered to the destination points is different (usually lower than) the total amount sent from the sources. The Stochastic Generalized Transportation Problem (SGTP) is the version with random demand. We present the Bi-Criteria SGTP and propose an algorithm for determining the set of effective solutions. Marcin Anholcer Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Stochastyczne zagadnienie rozdziału z dyskretnym rozkładem popytu (O4) Zagadnienie rozdziału, zwane również uogólnionym zagadnieniem transportowym (Generalized Transportation Problem, GTP) pozwala modelować sytuację, w której ilość towaru opuszczającego dostawców nie jest równa ilości docierającej do odbiorców (z sytuacją taką mamy do czynienia np. w sytuacji transportu towarów szybko psujących się lub w przypadku występowania reklamacji w wyniku braków). W pracy przedstawiono model GTP z losowym popytem o rozkładzie dyskretnym. Formalnie, zadania tego typu są zadaniami programowania wypukłego z odcinkowo-liniową funkcją celu albo zadaniami PL ze zmiennymi całkowitymi lub binarnymi. Przedstawiony został algorytm rozwiązywania tego typu problemów, wykorzystujący idee zawarte w metodzie stopniowej analizy zmiennych i metodzie wyrównań. Daria Bałuch Wykorzystanie wielowymiarowych modeli funkcyjnych do oszacowania wartości modelowej nieruchomości (O2) Urealnienie wartości modelowej nieruchomości poprzez zbliżenie wartości modelowej do rzeczywistych cen rynkowych nieruchomości najbardziej podobnych do wycenianego obiektu. Koncepcja oparta jest na zależności: δ = C W odchyłka losowa δ; jest różnicą między zaobserwowaną C i modelową W wartością zmiennej losowej zależnej, np. ceny nieruchomości. Aby uzyskać wartość nieruchomości bliższą rzeczywistej, należy dodać do wartości modelowej, poprawkę określoną z odchyłek losowych modelu: wr = wm + wl, gdzie: wl = f(δ) wr wartość rynkowa nieruchomości, wm wartość modelowa nieruchomości, wl poprawka losowa do wartości modelowej. 1

2 Poprawka może zostać wyznaczona w różny sposób. Koniecznym jest aby uwzględniała odchyłki nieruchomości o atrybutach najbardziej podobnych do atrybutów nieruchomości podlegającej wycenie. Idea postępowania polega na maksymalnym zbliżeniu wartości nieruchomości do rzeczywistych cen rynkowych. Trzy rozpatrywane warianty obliczania ostatecznej prognozy wartości rynkowej spełniają owy warunek: 1) Średnia z cen rynkowych wyselekcjonowanych nieruchomości, dla których odchyłki losowe spełniają wymagane kryterium, 2) Wartość modelowa skorygowana poprawką losową, wyznaczoną jako średnia arytmetyczna odchyłek losowych dla wybranych nieruchomości, 3) Wartość modelowa skorygowana poprawką losową, wyznaczoną jako średnia ważona odchyłek losowych, odpowiadających nieruchomościom najbardziej podobnym: 3a) macierz wagowa diagonalna, 3b) macierz wagowa jako odwrotność macierzy kowariancji odchyłek losowych. W pracy zostaną zamieszczone przykładowe wyniki estymacji poprawki losowej oraz wartości rynkowej nieruchomości, wraz z wynikami parametrycznych testów istotności, porównujących wyniki prognozy wartości rynkowej (skorygowanej wartości modelowej) w zależności od zróżnicowania wartości poprawek losowych. Sławomir Biruk Piotr Jaśkowski Politechnika Lubelska Projektowanie realizacji obiektów budowlanych w warunkach ryzyka (P) Realizacja budowlanych obiektów (drogi, sieci instalacji zewnętrznych, budynki wysokościowe) wymaga harmonizacji wykonania wielu procesów realizowanych przez zorganizowane brygady robocze lub zestawy maszyn jednocześnie w sposób ciągły, lecz na różnych odcinkach (frontach, działkach) obiektu. Często stosowaną w praktyce formą graficzną harmonogramów takich przedsięwzięć są cyklogramy, czyli odwzorowania przebiegu realizacji w układzie współrzędnych, ze wskazaniem czasu i miejsca wykonania poszczególnych procesów. Projektowanie realizacji przedsięwzięć wymaga uwzględnienia warunków ryzyka występujących w produkcji budowlanej w celu zwiększenia odporności harmonogramu na dezaktualizację, a w szczególności przeciwdziałania opóźnieniu terminu zakończenia robót. Istotne jest również dążenie do eliminacji przerw w pracy brygad, powstających na skutek nieterminowego zwalniania frontów robót przez brygady wykonujące procesy poprzedzające w sensie technologicznym. W przypadku przedsięwzięć liniowych odporność harmonogramu na zakłócenia można zwiększyć planując opóźnienia w rozpoczynaniu kolejnych procesów. W artykule zaproponowano sposób analityczny wyznaczania wielkości opóźnienia zakładając, że czasy realizacji procesów podobnie jak w metodzie PERT są zmiennymi losowymi, których parametry rozkładu są określane na podstawie oszacowań czasu pesymistycznego, optymistycznego oraz najbardziej prawdopodobnego. Opracowany sposób projektowania realizacji zastosowano do opracowania harmonogramu przykładowego przedsięwzięcia, a w celu oceny jakości uzyskanego harmonogramu przeprowadzono badania symulacyjne przebiegu jego realizacji. Tomasz Błaszczyk Marta Horeyn Zbigniew Nosal Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Jaworznie sp. z o.o. Podejmowanie decyzji w planowaniu miejskiej komunikacji zbiorowej (INFORMS) W pracy zaprezentowany zostanie przegląd problemów decyzyjnych towarzyszących procesom planowania komunikacji zbiorowej na poziomie lokalnym. Autorzy pracy wprowadzą ponadto propozycję zastosowania 2

3 metody DEA do analizy potoków pasażerskich w oparciu o dane gromadzone w systemie elektronicznej karty miejskiej. Jakub Brzostowski Politechnika Śląska Ewa Roszkowska Uniwersytet w Białymstoku Tomasz Wachowicz System rekomendacji doboru wag kryteriów w problemach decyzyjnych oparty na ich charakterystyce probabilistycznej (A1) Celem pracy jest skonstruowanie probabilistycznych charakterystyk istotności kryteriów w problemach decyzyjnych na podstawie danych uzyskanych przez system Inspire dotyczących ważenia kwestii negocjacyjnych dokonywanych przez populację negocjatorów. Badania wykazały, że w sytuacji uporządkowania kryteriów od najbardziej do najmniej istotnego, kryteria brane pod uwagę parami mają rozkład normalny, co oznacza, że każde kryterium może zostać scharakteryzowane parametrami typu: wartość oczekiwana, odchylenie standardowe oraz poziomy korelacji z pozostałymi kryteriami. Zestaw probabilistycznych charakterystyk kryteriów umożliwia implementację systemu wsparcia decydenta w procesie doboru wag kryteriów biorąc pod uwagę zachowanie populacji decydentów w podobnym problemie decyzyjnym bądź negocjacyjnym. System doboru ważenia kryteriów ilustruje decydentowi rozkłady brzegowe dla wszystkich kryteriów, dzięki czemu dobór zakresu wagi danego kryterium skutkuje wskazaniem procentowej ilości statystycznych decydentów mieszczących się w takim właśnie zakresie wagi ocenianego kryterium. Ponadto, wskazanie zakresu wagi dla wybranego kryterium powoduje modyfikację rozkładów wag dla pozostałych kryteriów oraz ilustrację graficzną takiej modyfikacji w oparciu o ideę rozkładu warunkowego ze względu na to, że istnieje wyraźna korelacja między wagami kryteriów. Istotą implementowanego systemu jest wskazanie potencjalnemu decydentowi syntetycznej informacji probabilistycznej na temat preferencji innych decydentów rozwiązujących podobny problem decyzyjny, co jest użyteczne w sytuacji braku wiedzy bądź wysokiej niepewności na temat własnych preferencji. Bogdan Ciupek Nieklasyczne formy ubezpieczenia ryzyk katastroficznych (U) Szczególnie trudnym do ubezpieczania rodzajem ryzyk są ryzyka o charakterze katastroficznym, w tym zwłaszcza ryzyka ekologiczne. Z uwagi na ten fakt szczególnego znaczenia nabiera poszukiwanie nowych, skutecznych narzędzi i metod zapewniających realność ochrony ubezpieczeniowej w sytuacji powstawania nowych rodzajów zagrożeń. Znajduje to odzwierciedlenie w rosnącej liczbie innowacji produktowych w postaci alternatywnego transferu ryzyka (ang. alternative risk transfer) oraz reasekuracji finansowej (ang. financial reinsurance). Mało znaną formę umów ubezpieczenia (zwłaszcza w Polsce) stanowią umowy typu trigger i double trigger. Umowy tego typu znacznie różnią się od zwykłych umów ubezpieczeń i reasekuracji. Najczęściej związane są z określeniem zakresu czasowej odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za powstałe szkody. W każdym przypadku jest to problem, który należy rozpatrywać indywidualnie z uwagi na jego specyfikę. Celem niniejszego opracowania jest wskazanie możliwości skutecznego zastosowania metod optymalizacyjnych do wspomagania wyboru formy i zakresu ubezpieczenia takiego rodzaju ryzyk. 3

4 Aderson Campos Passos Pontifical Catholic University, Rio de Janeiro Luiz Flavio Autran Monteiro Gomes IBMEC, Rio de Janeiro TODIM-FSE: a multiple criteria classification method founded on Prospect Theory (W4) This article introduces TODIM-FSE, a multicriteria method for classifying alternatives based on Prospect Theory. TODIM-FSE therefore relies on the TODIM method combined with the Fuzzy Synthetic Evaluation approach. TODIM-FSE makes use of the notion of the contribution from a given evaluation criterion. This notion is central to the classification procedure of TODIM-FSE as it is associated to how much each criterion contributes to inserting a given alternative into a predefined category. The TODIM-FSE method is explained in this article by means of an application example and its steps are outlined. The application example has to do with the selection of trainee candidates for a company in the area of information technology. Classifying such candidates provides for the identification of the best subset of candidates, which typically characterizes the first stage of the selection process. Some of the evaluation criteria considered in the study were knowledge about computers, mastering of technical English, and previous working experience in the field. In the second stage of that process another procedure would take care of ranking these best candidates. TODIM-FSE can be easily programmed in spreadsheets in a way that it can be made available to professionals without a sound knowledge either of Multiple Criteria Decision Analysis or Prospect Theory. Currently the authors are working on a series of applications for validating TODIM-FSE in a broader way. Krzysztof Dmytrów Mariusz Doszyń Uniwersytet Szczeciński Porównywanie efektywności prognoz ex post wielkości sprzedaży w przedsiębiorstwie uzyskanych za pomocą wybranych metod (I2) W badaniu zostaną przeanalizowane szeregi czasowe tygodniowych wielkości sprzedaży w pewnym przedsiębiorstwie. Własności szeregów zostaną opisane za pomocą wybranych miar i testów statystycznych. Po rozpoznaniu typu szeregu, dopasowane zostaną odpowiednie metody prognozowania (modele szeregów czasowych z wahaniami sezonowymi oraz rozkład gamma). W kolejnym etapie wyznaczone zostaną prognozy ex post. Jakość prognoz zostanie zbadana na podstawie miar użytecznych z punktu widzenia procesu optymalizacji poziomu zaspokojenia zapotrzebowania na produkty. Cezary Dominiak Wspomaganie podejmowania decyzji menedżerskich poprzez system oceny i analiz problemów decyzyjnych (INFORMS) Współczesna teoria zarządzania oraz praktyka gospodarcza wypracowały wiele metod i technik planowania i kontroli decyzji operacyjnych. Przede wszystkim jest to budżetowanie i controlling operacyjny, które są powszechnie stosowane. W zakresie decyzji taktycznych i strategicznych istnieją jedynie rozwiązania cząstkowe dedykowane dla określonych problemów zarządzania. Celem niniejszej pracy jest sformułowanie propozycji systemu formalizacji decyzji strategicznych i taktycznych obejmujący: formułowanie celów, kryteriów oceny celów, modelowanie preferencji, specyfikacja wariantów decyzyjnych, uwzględnienie niepewności i metodologię porównania wariantów decyzji. Systematyczne gromadzenie danych dotyczących podejmowanych decyzji, a następnie ocena ich jakości ex-post umożliwia iden- 4

5 tyfikację głównych czynników obniżających jakość podejmowanych decyzji w organizacji. W pracy przedstawiono projekt struktury systemu informacyjnego analizy i oceny jakości procesów decyzyjnych, proponowany model danych oraz propozycje raportów i analiz procesów decyzyjnych. Cezary Dominiak University of Economics in Katowice An Application of Multicriteria Decision Analysis to IT Project Selection Problem (O1) (Przykład zastosowania wielokryterialnego wspomagania decyzji w problemie wyboru wariantu problemu IT) The investments in IT solutions have a significant influence for competitive power of the enterprise. In many cases this may be done in the alternative ways. In this paper we present the example of using the multicriteria decision analysis to select the best investment option. We take into consideration the problem of selection of the variant of implementation of GIS project (Geographic Information System) in the leading polish energy distribution company in the Polish market. The three main groups of criteria are taken into consideration: the results of Cost-Benefit Analysis, the results of feasibility analysis and the risk factors. Petr Fiala University of Economics Prague Dynamic Analytic Network Process (W4) Many of today s systems are characterized by a network structure and operate in a dynamic environment. The Analytic Hierarchy Process (AHP) is a very popular method for setting priorities in hierarchical systems. Network systems contain both positive and negative feedbacks. A variety of feedback processes create complex system behavior. For the whole network seems to be very appropriate Analytic Network Process (ANP) approach. The ANP makes possible to deal systematically with all kinds of dependence and feedback in the system. The paper presents a dynamic approach. Dynamic ANP as an extension of ANP can deal with time dependent priorities in network systems. Dynamic models use concepts of state variables, flows, and feedback processes. The models try to reflect changes in real or simulated time and take into account that the network model components are constantly evolving. Ayrton Benedito Gaia do Couto Luiz Flavio Autran Monteiro Gomes IBMEC, Rio de Janeiro Application of the dominance principle and the Rough Set Theory to the analysis of executives by multiple criteria evaluation of their management competences (W1) This study demonstrates an analysis of executives based on their management competences. The aim of the study is to identify those executives that show a greater strategic alignment with the guidelines set by an organization. The analysis is performed using self-evaluation and corporate evaluation by considering each management competence as a criterion. In order to perform the analysis, decision rules of the if... then... type are inferred so as to provide a basis for the establishing of training programs. The decision rules allow a more accurate assessment of executives and lead to the most appropriate classification or reclassification of each executive based on decision classes that have emerged from corporate evaluation. The study makes use of the dominance principle (i.e., the Dominance-based Rough Set Approach, denoted here as DRSA). This prin- 5

6 ciple replaces the indiscernibility relations originating in Rough Set Theory (RST) for dominance relations in approximations of decision classes. The use of DRSA permits the inference of decision rules and identifies the revisions that violate that principle. For example, an object with a better or at least the same evaluation cannot be assigned to a worse class. In order to survey these rules the DOMLEM algorithm is implemented in Visual Basic for Applications (VBA/Excel) as a tool to support the multiple criteria analysis of management competences. The main advantage for an organization from using this procedure (i.e., DRSA and RST) is offering the organizational decision makers a comprehensive analysis of their executives. This is made possible by an accurate analysis of their management competences provided by a process of self-evaluation as well as a corporate evaluation. As a major result, training programs aligned to the expectations and needs of the organization can be developed and implemented. In the future, the intention of the authors is to apply this model to large organizations. Helena Gaspars-Wieloch Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Hybryda reguł Hurwicza i Bayesa jako nowa metoda podejmowania decyzji w warunkach niepewności (A3) Reguła Hurwicza i reguła Bayesa (Laplace a) to klasyczne podejścia stosowane w podejmowaniu decyzji w warunkach niepełnej informacji (w warunkach niepewności). Z takim stanem rzeczy decydent ma do czynienia wówczas, gdy może on wybrać jedną z wielu alternatywnych decyzji, przy czym każdej z nich potrafi przypisać jedynie przedział potencjalnych wypłat lub zbiór możliwych wyników. W obu przypadkach uzyskany rezultat zależy od stanu natury (scenariusza), który ostatecznie będzie miał miejsce, przy czym w pierwszym wariancie zbiór tych scenariuszy jest nieskończony, natomiast w drugim jest skończony. Wskaźnik Hurwicza umożliwia znalezienie, za pomocą współczynnika pesymizmu i współczynnika optymizmu, optymalnej strategii czystej w sytuacji, gdy wybrana decyzja ma być realizowana jeden raz. Natomiast wskaźnik Bayesa pozwala ustalić optymalną strategię czystą lub mieszaną w sytuacji, gdy wybrana decyzja ma być realizowana jednolub wielokrotnie. W pierwszej części pracy zilustrowano i przeanalizowano przypadki, w których stosowanie reguły Hurwicza prowadzi do dość nieoczekiwanych rezultatów, które są sprzeczne z logiką i nie odzwierciedlają preferencji decydenta. Natomiast w drugiej części zaprezentowano nową koncepcję procedury pozwalającej wyłonić optymalną strategię czystą. Zaproponowane podejście (reguła H+B) posiada znamiona reguły Hurwicza i reguły Bayesa, przy czym pozbawione jest ono wad charakterystycznych dla reguły Hurwicza. Opracowana metoda może znaleźć zastosowanie w procesie podejmowania decyzji w warunkach niepełnej informacji w sytuacji, gdy liczba potencjalnych scenariuszy i zbiór możliwych wypłat są skończone. Barbara Glensk RWTH Aachen University Alicja Ganczarek-Gamrot Grażyna Trzpiot University of Economics in Katowice Portfolio Analysis on Polish Power Exchange and European Energy Exchange (W2) The aim of this paper is a comparative analysis of contract portfolios on electric energy at Polish Power Exchange (POLPX) and European Energy Exchange (EEX) spot markets. The multicriteria approach proposed in this article is based on minimization of the Conditional Value at Risk with the confidence level 0.95 and maximization of portfolio rates of return. The analyzed portfolios were constructed independently for both power exchanges (for investors who are interested to invest only on one market), as well as for POLEX and EEX together (for investors who invest on more than one market) with two criteria. 6

7 Barbara Glensk Reinhard Madlener RWTH Aachen University Multi-Period Portfolio Optimization of Investments in Power Generation Assets (W2) In recent years, it has become increasingly popular to take financial risk considerations explicitly into account when deciding about long-term investments in power supply systems. Mean-Variance Portfolio (MVP) Theory is one of the more advanced financial methods increasingly applied also in the energy sector. In the classic, static version of portfolio analysis, investors typically consider two distinct objectives: to maximize the return and to minimize the risk of the investment. Nevertheless, this two-objective portfolio selection model can be simply solved by reducing the problem to a model with only one objective function. Unfortunately, this static approach is inadequate for studying multi-stage investment problems. Moreover, direct application of the mean-variance model to multi-stage portfolio problems causes many difficulties related to the model structure and the solving methods. A number of studies has shown different directions for solving these difficulties, and provided suggestions on how the dynamic aspects of portfolio optimization should be considered. One proposal is solving the multi-period problem as sequences of single-period problems and rebalancing the portfolio in a continuously changing market. Another proposal is to use the scenario analysis and tree approach. The solution methodology proposed here for power generation assets is based on the model introduced by Mulvey et al. (1997) who suggest the reallocation approach using the analysis of different scenarios. The aim and original contribution of this paper is the application of the solution methodology to power generation assets, in order to capture the impact of variations in the economic and technical parameters considered. The results of our study show that the application of a multi-period portfolio selection model can indeed improve the decision-making process. Especially in the case of adding new investments to the portfolio mix, the rebalancing model captures new entries very well. Agata Gluzicka Analiza zależności zachodzących między wielkością obrotów a indeksami GPW w Warszawie (K) Do opisu sytuacji panującej na rynku giełdowym wykorzystywane są między innymi cena oraz wartość obrotów akcji. Za pomocą relacji zachodzących między tymi charakterystykami można np. oceniać funkcjonowanie rynków finansowych lub też badać reakcje rynków na nowe informacje. W artykule przedstawione zostaną wyniki badań dotyczących zależności zachodzących między ceną lub stopą zwrotu indeksu a wartością obrotów dla wybranych indeksów Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Zależności analizowane będą w okresach, w których odnotowano długotrwałe wzrosty lub spadki notowań giełdowych. Analiza przeprowadzona zostanie za pomocą wybranych narzędzi statystycznych i ekonometrycznych. Barbara Gładysz Politechnika Wrocławska Liczby przedziałowe w harmonogramowaniu przedsięwzięć metodą łańcucha krytycznego (P) W stochastycznej metodzie harmonogramowania przedsięwzięć przyjmuje się, że czas zadań przedsięwzięcia można aproksymować rozkładem beta. Zakłada się, że eksperci szacują parametry rozkładu beta (wartość minimalną, maksymalną i najbardziej prawdopodobną) zgodnie z naturą rozkładu beta. Tak nie zawsze jest. 7

8 W pracy zaproponowano zastosowanie liczb przedziałowych w harmonogramowaniu przedsięwzięć z uwzględnieniem buforów czasu zabezpieczających przed ryzykiem nieukończenia projektu w terminie. Podano przykład ilustrujący. Robert Golański Szkoła Główna Handlowa System rekrutacji do szkół ponadgimnazjalnych w Polsce jako przykład modelu kojarzenia (A2) Jednym z podstawowych praktycznych zastosowań nagrodzonego w ubiegłym roku nagrodą Nobla z ekonomii algorytmu Gale'a-Shapleya jest proces rekrutacji do szkół. Polski system rekrutacji do liceów opiera się o inny algorytm, w którym możliwości ujawnienia przez uczestników swoich preferencji są silnie ograniczone. Zbadane zostaną własności stosowanego algorytmu, bodźce strategiczne do manipulowania wynikiem tworzone przez algorytm oraz porównane zostaną własności algorytmu stosowanego w Polsce z oryginalnym algorytmem Gale'a-Shapleya. Dorota Górecka Małgorzata Szałucka Nicolaus Copernicus University (NCU) in Toruń Country market selection in international expansion using multi-criteria decision aiding methods (W5) Companies, facing globalization and technological revolution, are constantly forced to search new ways of growth and development. A profitable growth strategy can be build through international expansion. Recently it has become one of a few effective ways to develop and enhance competitiveness of the company in response to changing dynamics of the global economy. When the company is expanding business operations to overseas markets a number of strategic decisions must be taken. The company must define the product it wants to market (what), the country market it wants to enter (where), the timing of entry (when) and the entry mode it wants to use (how). Consequently, the country market selection plays critical role in shaping the performance of foreign activities and decides about the future success of the company. This is a complex and difficult task, requiring a company to analyse a wide spectrum of factors that affects both investment efficiency and effectiveness. The location selection in international expansion may be determined by general macroeconomic factors, demand factors, sociopolitical factors or cost factors. The purpose of this paper is to conduct the simulation of the market selection with the help of multi-criteria decision aiding methods from the perspective of a dynamically developing company that is a leading producer and deliverer of hygiene, cosmetic and medical products. Urszula Grzybowska Marek Karwański Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Przykłady zastosowania macierzy migracji w zarządzaniu ryzykiem finansowym (I2) Macierze migracji znajdują szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach zarządzania ryzykiem. W procesie szacowania ryzyka kredytowego, klienta przypisuje się do jednej z kilku klas ratingowych (stanów), a jego przy- 8

9 szła ocena (rating) zdeterminowana jest przez macierz przejścia łańcucha Markowa. Prawdopodobieństwo, że kredytobiorca będzie niewypłacalny, czyli przejdzie do stanu default odczytywane jest z estymowanej macierzy migracji. Macierze migracji znajdują zastosowanie także w systemach ubezpieczeń Bonus-Malus. Wykorzystywane są też w celach marketingowych przez emitentów kart kredytowych. Celem artykułu jest przedstawienie przykładów zastosowania macierzy migracji w szacowaniu ryzyka kredytowego, w ubezpieczeniach komunikacyjnych typu Bonus-Malus oraz w celu prognozowania zmian wzorców zachowań użytkowników kart kredytowych. Monika Hadaś-Dyduch Efektywność inwestycji kapitałowych na przykładzie polisy (U) Artykuł przedstawia krótką charakterystykę inwestycji alternatywnych oraz przykładową wycenę wartości końcowej struktury, opartą na polisie skonstruowanej na potrzeby badania, jednakże odzwierciedlającą rzeczywisty instrument rynku finansowego. Paweł Hanczar Wrocław University of Economics Multi-criteria inventory routing decision aiding by using location based heuristics (W5) Inventory routing problems (IRPs) occur where vendor managed inventory replenishment (VMI) strategies are implemented in supply chains. These problems are characterized by the presence of both transportation and inventory considerations, either as parameters or constraints. The research presented in this paper aims at extending IRP formulation developed on the basis of location based heuristics proposed by Bramel and Simchi-Levi and continued by Hanczar. In the first phase of proposed algorithms mixed integer programming is used to determine the partitioning of customers as well as dates and quantities of deliveries. Then, using 2- opt algorithm for solving the traveling salesperson problem the optimal routes for each partition are determined. Although in the first phase the set partitioning model is applied, one of the main components of the objective function is approximate route lengths. While the routing and inventory costs are considered parallel, the formulation is not as complex as classical approaches with exact route length calculations. In the main part of research the classical formulation is extended by additional constraints (visit spacing, vehicle filling rate, driver(vehicle) consistency, and heterogeneous fleet of vehicles) as well as the additional criteria are discussed. Then the impact of using each of proposed extensions for solution possibilities is evaluated. The results of computational tests are presented and discussed. Obtained results allow to conclude that the location based heuristics should be considered when solving real life instances of IRP. Zdzisław Hejducki Politechnika Wrocławska Magdalena Rogalska Politechnika Lubelska Prognozowanie czasu dowozu betonu w aspekcie logistycznych czynników ryzyka (I1) W pracy analizowano możliwość wyznaczania czasu cyklu dowozu betonu na podstawie przeprowadzonych pomiarów w Lublinie. Do pomiarów wybrano losowo 10 betonowozów z firmy przewozowej oraz 7 betoniarni zgodnie ze zleceniami. Cykl dowozu betonu składa się z następujących etapów: czasu oczekiwania 9

10 w betoniarni, czasu załadunku, czasu dojazdu na budowę, czasu oczekiwania na wyładunek, czasu wyładunku, czasu powrotu i mycia gruszki betonowozu. Suma tych czasów stanowi czas cyklu dowozu betonu. Dodatkowo pozyskiwano dane z portalu internetowego zumi, określając odległość od danej betoniarni do budowy oraz szacowany czas przejazdu. W arkuszu zamieszczono zmienną Betoniarnia celem określania wpływu miejsca wytwarzania betonu na czas cyklu. Pomierzono czasy 91 cykli. Do wyznaczania prognozy użyto 86 wyników i na nich przeprowadzono analizę błędów predykcji ex ante, pozostałe 5 pomiarów przeznaczono do określania błędów ex post. Wyznaczano do obu analiz błąd MAPE. Pierwotnie typowany jako najistotniejszy czynnik ryzyka czasu dojazdu na budowę ze względu na utrudnienia w ruchu drogowym, okazał się znacznie mniej istotny niż inne czynniki wpływu. Josef Jablonsky University of Economics in Prague Re-calculation of Happy Planet Index using DEA models (W3) Happy Planet Index (HPI) is an aggregated index that measures the extent to which each nation produces long and happy lives per unit of environmental input. The HPI uses global data on life expectancy, experienced well-being, and ecological footprint in order to rank countries. The last HPI was published in 2012 and it contains data for 151 countries of all continents. The aim of the paper is to re-calculate the HPI using DEA models and other multiple criteria decision making techniques and compare the given results. In addition the formulation of the problem is extended by some other criteria (GDP per capita, index of governance, etc.) and analyzes the impact of the new indicators on final ranking. Katarzyna Jakowska-Suwalska Maciej Wolny Politechnika Śląska Procedura wspomagania ustalenia wielkości zapotrzebowania na materiały w kopalni węgla kamiennego (O3) W pracy przedstawiono procedurę zastosowania modelu wielokryterialnego do ustalania wielkości zamówienia materiałów używanych w produkcji węgla kamiennego. Model wielkości zamówienia zbudowano w oparciu o historyczne wielkości zużycia. Na przykładzie kilku materiałów używanych w procesie wydobycia pokazano zastosowanie modelu dla wyznaczenia wielkości zamówień. Zagadnienie rozwiązano za pomocą programowania celowego przy różnych ustalonych przez decydenta priorytetach funkcji celów. W rezultacie otrzymano kilka rozwiązań niezdominowanych. Do wyboru ostatecznego rozwiązania zastosowano podejście teorii gier. Przedstawiono model problemu wielokryterialnego w postaci gry niekooperacyjnej oraz przeanalizowano grę pod względem dominacji ze względu na ryzyko. Robert Jankowski Uniwersytet w Białymstoku Opóźnienia w modelach społecznych dynamiki replikatorowej (A3) Pionierem w dziedzinie badania ewolucji populacji z wykorzystaniem analizy teorii gier był John Maynard Smith. Wprowadził on definicję strategii ewolucyjnie stabilnej. Jeżeli wszyscy grają taką strategię, to wówczas żadna inna strategia nie może rozpowszechniać się w populacji. Kolejnym krokiem było stworzenie systemu równań różnicowych (różniczkowych), zwanych równaniami replikatorowymi (Taylor i Jonker, 1978; Hofbauer, 10

11 1979; Zeeman, 1981), opisujących ewolucję w czasie częstotliwości strategii graczy. Wiadomo przy tym, że każda równowaga Nasha będąca ewolucyjnie stabilną strategią jest lokalnie asymptotycznie stabilnym stacjonarnym punktem w takim dynamicznym modelu (Hofbauer i Sigmund, 1988; Weibull, 1997). Co więcej w grach dwuosobowych z dwiema strategiami stan populacji jest ewolucyjnie stabilny wtedy i tylko wtedy, gdy jest on asymptotycznie stabilny. Zazwyczaj zakłada się, iż efekt interakcji pomiędzy graczami jest natychmiastowy. W rzeczywistości rezultat może pojawić się w przyszłości. Przykładem są modele dynamiki replikatorowej, w których gracze wybierają swoje strategie na podstawie wydarzeń z przeszłości (Albosza i Miękisz, 2004). W poniższej pracy zostanie omówiony wpływ opóźnień na stabilność wewnętrznego punktu stacjonarnego dynamiki replikatorowej (decyzji optymalnej w populacji) w modelach społecznych. Zaprezentowane wyniki zostaną poparte przykładami i symulacjami. Obok standardowego modelu dynamiki replikatorowej zostanie przedstawiony model zmodyfikowany zakładający, iż gracze naśladują przeciwników stosujących strategie z wyższą średnią wypłatą, z uwzględnieniem opóźnionej informacji oraz model, w którym każda strategia będzie miała własne opóźnienie. Sławomir Jarek Wyższa Szkoła Zarządzania i Języków Obcych w Katowicach Konstrukcja portfela kontraktów na różnice kursowe z uwzględnieniem ryzyka rynkowego (A2) W pracy rozważany jest problem dotyczący konstrukcji portfela kontraktów na różnice kursowe (CFD). O ile standardy kontraktów notowanych na giełdach są precyzyjnie określone i rozliczane są w taki sposób aby inwestor w przypadku niekorzystnego dla niego rozwoju sytuacji na rynku miał możliwość uzupełnienia wymaganego depozytu zabezpieczającego, o tyle transakcje zawierane na rynku pozagiełdowym (OTC) nie dają inwestorowi takiego komfortu i mogą skutkować natychmiastowym zamykaniem otwartych pozycji z istotnymi stratami dla inwestora. Otwarte pozycje CFD oferowane na rynku pozagiełdowym są w sposób ciągły monitorowane w zakresie spełnienia wymaganego depozytu zabezpieczającego i inwestor jest odpowiedzialny za utrzymywanie aktywów niezbędnych do pełnego pokrycia ryzyka rynkowego. Inwestor tworząc portfel CFD stoi przed dylematem, jaką część środków pieniężnych przeznaczyć na otwarcie pozycji, a jaką z nich pozostawić jako zabezpieczenie przed ryzykiem rynkowym. Problem jest o tyle ciekawszy iż wiele z CFD jest narażone na ryzyko walutowe. Odpowiednia wartość środków pieniężnych przeznaczonych na pokrycie niezrealizowanych strat ma zabezpieczyć przed nieskutecznym wezwaniem do uzupełnienia depozytu zabezpieczającego i niekorzystnym dla inwestora zamknięciem jego pozycji. W pracy omówiono różne mierniki ekspozycji na ryzyko rynkowe stosowane przez renomowane instytucje finansowe oferujące kontrakty na różnice kursowe na rynku pozagiełdowym. Ponadto zaproponowano kilka mierników wspomagających konstrukcję portfela CFD z uwzględnieniem ryzyka rynkowego. Ignacy Kaliszewski Janusz Miroforidis Jarosław Stańczak Systems Research Institute of the Polish Academy of Sciences Decision Maker s Preferences, Airport Gate Assignment Problem and Multiobjective Optimisation (W5) We present an application of a methodology we developed earlier to capture decision maker s preferences in multiobjective environments to a notorious problem in the realm of Air Traffic Management, namely the Airport Gate Assignment Problem. 11

12 The problem has been modelled as an all-integer optimisation problem with two criteria. We have implemented this methodology into the commercial solver CPLEX and also into an Evolutionary Multiobjective Optimisation algorithm and we have solved with them a numerical instance of the Airport Gate Assignment Problem for a couple of decision making scenarios. Leszek Klukowski Instytut Badań Systemowych PAN Estymacja relacji: równoważności, tolerancji i porządku na podstawie porównań parami (A1) Praca stanowi zwięzłą prezentację wyników autora w zakresie estymacji relacji: równoważności, tolerancji i porządku w zbiorze skończonym, na podstawie wielokrotnych, niezależnych stochastycznie porównań parami z błędami losowymi, w postaci binarnej i wielowartościowej. Porównania wielowartościowe wyrażają, np. w przypadku relacji porządku, różnicę rang pary elementów. Zaproponowane estymatory wymagają słabych założeń nt. błędów porównań, mniej ograniczających, niż stosowane w literaturze przedmiotu. Oceny rozważanych relacji są otrzymywane na podstawie zadań optymalizacji dyskretnej. Estymatory umożliwiają łączne wykorzystanie obu rodzajów porównań binarnych i wielowartościowych (dotyczy to relacji tolerancji i porządku). Uzyskane oceny mogą być weryfikowane statystycznie; w szczególności możliwa jest weryfikacja hipotezy nt. rodzaju relacji w zbiorze. Estymatory te były zastosowane w: zagadnieniach prognozowaniu, inżynierii finansowej, badaniach systemowych, itp. Paweł Konopka Uniwersytet w Białymstoku Zastosowanie wnioskowania rozmytego do oceny ryzyka kredytowego przedsiębiorstw (R) W artykule przedstawiono rozmyte modele oceny zdolności przedsiębiorstwa do terminowego wywiązywania się z zobowiązań kredytowych. W konstrukcji modeli wykorzystano dane o 37 kredytach inwestycyjnych zaciągniętych w jednym z największych banków spółdzielczych w województwie podlaskim. W grupie kredytobiorców znajdują się zarówno podmioty terminowo spłacające zobowiązania kredytowe jak i podmioty mające znaczące opóźnienia w spłacie, z zaprzestaniem spłaty włącznie. W procesie oceny zdolności kredytowej w przedmiotowym banku nie był wykorzystywany żaden model probabilistyczny, ocena była dokonywana metodą opisową, opierając się na wiedzy eksperckiej oraz proponowanych zabezpieczeniach kredytu. W artykule zaproponowano proces oceny zdolności kredytowej, jako proces wnioskowania rozmytego z wykorzystaniem zmiennych lingwistycznych służących szacowaniu ryzyka. Tym samym podjęto próbę odpowiedzi na pytanie: czy ujęcie usystematyzowanej wiedzy eksperckiej w modelu rozmytym oceny zdolności kredytowej daje lepsze rezultaty w rozpoznawania złych i dobrych kredytobiorców w porównaniu do klasycznego eksperckiego modelu oceny zdolności kredytowej. Donata Kopańska-Bródka Szacowanie miar awersji do ryzyka funkcjami zależnymi od parametrów rozkładu (M) Warianty decyzyjne opisywane rozkładami prawdopodobieństwa. W artykule dyskutowane są trzy koncepcje definiowania dwuargumentowych relacji większego ryzyka w zbiorze możliwych wyborów. Jedna z koncepcji jest obiektywna w tym sensie, że nie uwzględnia profilu decydenta, druga bazuje na użyteczności wyrażającej 12

13 awersję do ryzyka, natomiast trzecia łączy obiektywne parametry rozkładu z użytecznością. Prezentowane trzy sposoby definiowania relacji będą dawały zgodne uporządkowania wówczas, jeśli określone założenia będą spełnione. Pokazane zostanie, w jakim stopniu miary awersji do ryzyka zależą od dwóch podstawowych parametrów rozkładu prawdopodobieństwa opisującego ryzykowne warianty decyzyjne. Witold Kosiński W. Konrad Kosiński Rafał Muniak Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych Model optymalizujący koszty zapasów w przedsiębiorstwie w zmiennych i niepewnych warunkach otoczenia konkurencyjnego (Sesja plenarna) W przedsiębiorstwach zarządzanie zapasami jest nieodłącznym elementem działalności operacyjnej, gdyż wpływa na płynność finansową, wynik finansowy oraz przewagę konkurencyjną firmy. Celem zarządzania zapasami jest posiadanie ich w wielkości niezbędnej do prowadzenia działalności, ponosząc przy tym możliwie najmniejsze koszty operacyjne. Postęp techniczny ogranicza koszty zapasów ale czy zdoła go wyeliminować? Artykuł prezentuje model optymalizujący koszty zarządzania zapasami w firmie produkcyjnej w warunkach zmienności otoczenia konkurencyjnego i przy niepewnych lub niepełnych danych. W tym tekście najpierw zostaną opisane rodzaje kosztów związane zapasami oraz zmienne warunkujące ich wysokość, by w dalszej części przeprowadzić analizę ryzyka, która zdefiniuje zdarzenia wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na odchylenia od przyjętych koszów oraz poziom ich istotności. W artykule dla opisu sytuacji czy warunków niepewnych i danych niepełnych zostanie użyte podejście konkurencyjne do probabilistycznego, a mianowicie podejście wykorzystujące szczególne liczby rozmyte oznaczane przez OFN Ordered Fuzzy Numbers. Liczby te, zaproponowane przez jednego z autorów i jego 2 współpracowników na przełomie 2002 i 2003 roku, pozwalają nie tylko modelować niepewność, ale także trend ich zmian. OFN są uogólnieniem klasycznych wypukłych liczb rozmytych (CFN), a działania na nich są tylko w części zgodne z działaniami wykorzystującymi zasadę rozszerzenia Zadeha. Wyniki działań na OFN są zgodne z intuicją, jaką mamy z działań na liczbach rzeczywistych, a jednocześnie unikamy znanych trudności przy formułowaniu klasycznych problemów z analizy ryzyka w języku rozmytym przez CFNs. W szczególności nie występuje tutaj niefortunna własność wzrostu niepewności (rozmytości) wyników działań, a dowolne równanie algebraiczne A + X =C, przy zadanych rozmytych A i C posiada rozwiązanie X jako OFN. Stąd okazuje się możliwe za pomocą tego rozszerzonego modelu liczby rozmytej wyrazić niepełną wiedzę o warunkach zewnętrznych, jak i o danych je opisujących. Marta Kostrzewska University of Silesia Lesław Socha Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw Two level analysis of the mutlicriteria network cost flow problem (W3) In this paper, we present the two steps analysis of the multicriteria problem related to the network cost flow problem. We consider the network with the arcs and nodes shared in between the two groups of the decision-makers. The participants of the first group of lower priority (LDM) due to their different needs solve the bicriteria network cost flow problems using the sandwich methods and propose chosen solutions to the others. Every decision-maker is interested in maximizing the value of his preference function together with minimizing the linear function representing the total cost of a flow through his area. If there exists the group of representatives who supports the proposed solution then they form a coalition of lower priority. This coalition proposes the solution to the higher priority group of decision-makers (HDM). All proposed flows are analyzed by HDM who take into account the additional higher level criteria which are unknown to the LDM. If the solu- 13

14 tions proposed by the coalitions from LDM do not satisfy the needs of representatives of HDM, then the lower priority decision-makers have to reconsider their previous proposals, modify the criteria or constrains and solve their bicriteria problems again. The procedure is repeated until the solution is obtained or does not exist. Lech Kruś Systems Research Institute of the Polish Academy of Sciences Eugeniusz Toczyłowski Warsaw University of Technology Mechanisms of multicriteria auctions, some remarks (W4) There exists a rich bibliography dealing with auction theory in the case of scalar valuation of offers, including among others papers by Klemperer (2004), Milgrom, Weber (1982), Vickrey (1961). In the case of multicriteria auctions we have in each round not one offer with a better price but with a set of offers valuated by an auction organizer with use of a vector of criteria. It is reasonable to support multicriteria analysis made by the auction organizer and to construct an auction mechanism leading to the final offer according to his preferences. In the most papers dealing with multicriteria auctions, aggregation models are applied, aggregating multiple criteria to a scalar value using a vector of wages, (De Smet 2007), (Teich at al. 2006), (Bichler Kalagnanam 2005). In this case the auction organizer has to reveal his model of preferences. Interesting are papers using the reference point approach of multicriteria optimization (Ogryczak, Kozłowski 2011), (Bellosta at al. 2004),. In this paper a general scheme of multicriteria auctions is discussed including elements of decision support of the auction organizer as well as bidders. Using domination relations formulated in the space of criteria, different rules describing improvement of offers in successive rounds of an auction process are analyzed. The general discussion is illustrated by an example of iterative multicriteria closed-bidding auction conducted with the use of a multi-agent computer-based system. The system supports submission of offers, multicriteria analysis made by an organizer of the bidding auction, simulation, and analysis of competing bidders behavior. Experimental results of sessions conducted with use of the system are presented and analyzed. The research is partially supported by the Ministry of Science and Higher Education in Poland, Grant No. N N Bogumiła Krzeszowska University of Economics in Katowice A three step method for multiple criteria project portfolio scheduling problem (W1) One of the most important phase in project management is planning. During this phase tasks are identified and scheduled. Schedule brings information how tasks should be planned over time, during the realization phase of project. That is why scheduling is a critical issue in project management. The main project scheduling techniques, like CPM and PERT, deliver the schedule with optimal project finish time. In the real-life applications the schedule should optimize not only project finish time but also resources usage and cash flows. The purpose of this paper is to present the project portfolio scheduling problem as a multiple criteria decision making problem and to present a three step method for this problem solving. In the first step, the problem will be described by multiple criteria mathematical model. Three criteria will be considered: project portfolio time minimization, resource overusage minimization and NPV maximization. In the second step: nondominated solutions will be identified by using evolutionary algorithm for multiple optimization. In the third step an interactive procedure will be applied to choose the final solution. 14

15 Dorota Kuchta Justyna Urbańska Wrocław University of Technology Multicrieria approach to environmental decision-making in the company (W2) In the paper we propose a practical application of a dynamic version of the goal programming approach. This method is used for environmental decision-making in a selected company. We consider a large production company. It is facing the need to introduce several investments aiming at reducing the negative impact of the company operation on the environment. We are proposing an approach which allows to set an implementation schedule of the investments. The results of these investments will be: reducing consumption of natural resources, reducing waste and a more efficient management of packaging. The optimal schedule of the investment is determined on the basis of several criteria: the cost of the investments and the savings resulting from them, compliance with environmental standards and law as well as the impact on the company image in the society. Dominik Kudyba University of Economics in Katowice Energy hedging using goal programming (W2) Energy volume hedging is nowadays very important regarding current structure of polish energy market. Energy buyers plan their future demand, but it s structure is very heterogeneous. Energy sellers in most cases can hedge energy by purchasing highly homogeneous futures contracts thus some part of planned demand can t be effectively hedged. Unhedged open position should be minimized because of unknown cost in moment of time t. Te aim of paper is to propose a model of hedging electricity demand volume minimizing open position. The problem has been solved goal programming. Bartłomiej Lach Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Model dyskryminacyjny oraz metoda optymalizacji podziału zbioru obiektów jako narzędzia selekcji spółek o ponadprzeciętnych stopach zwrotu (O2) Referat jest kontynuacją rozważań autora nad możliwością skutecznego stosowania analizy dyskryminacyjnej jako narzędzia analizy fundamentalnej w procesie doboru akcji spółek do portfela inwestycyjnego. Wykorzystane w badaniu największe spółki notowane na GPW w Warszawie opisane zostały za pomocą wskaźników finansowych, które w możliwie pełny sposób przedstawiały sytuację finansowo-majątkową spółek. Zadaniem konstruowanych modeli dyskryminacyjnych było typowanie tych spółek, których akcje w kwartale po publikacji sprawozdań finansowych powinny uzyskiwać wyższe stopy zwrotu niż średnia stopa zwrotu wszystkich badanych spółek w kwartale. Zaproponowane podejście wyróżnia zastosowanie iteracyjnej metody optymalizacji podziału zbioru obiektów podczas definiowania populacji, z których mogły pochodzić kolejne obserwacje. Uzyskane wyniki porównane zostały z wynikami analogicznego badania przeprowadzonego dla spółek pochodzących z jednej branży. 15

16 Elżbieta Majewska Robert Jankowski Uniwersytet w Białymstoku Wybrane aspekty zastosowania uogólnionego współczynnika Giniego do pomiaru ryzyka (K) Klasyczna analiza portfeli inwestycyjnych opiera się na dwóch podstawowych charakterystykach papierów wartościowych: oczekiwanej stopie zwrotu oraz ryzyku mierzonym odchyleniem standardowym stóp zwrotu. Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku Shlomo Yitzhaki zaproponował, by zastąpić odchylenie standardowe średnią różnicą Giniego. Wielkości te mają bowiem szereg analogicznych własności. Jednakże metoda oparta na oczekiwanej stopie zwrotu i średniej różnicy Giniego nie wymaga przyjmowania założeń ani o rozkładzie stóp zwrotu, ani o funkcji użyteczności inwestora, a budowane portfele efektywne są również efektywne w sensie kryteriów dominacji stochastycznej. W analizie portfelowej ryzyko można również mierzyć uogólnionym współczynnikiem Giniego, który pozwala dodatkowo uwzględniać poziom awersji do ryzyka inwestora. W pracy przedstawione zostaną podstawowe własności uogólnionego współczynnika Giniego jako miary ryzyka a także bazujące na nim miary ryzyka systematycznego i korelacji pomiędzy papierami wartościowymi. Omawiane zagadnienia zilustrowane zostaną badaniami empirycznymi przeprowadzonymi w oparciu o dane dotyczące stóp zwrotu wybranych akcji notowanych na GPW w Warszawie. Justyna Majewska Optymalizacja portfela inwestycyjnego w obecności obserwacji nietypowych (A2) Istotą współczesnej teorii ryzyka rynkowego jest traktowanie zdarzeń nietypowych jako posiadających decydujący wpływ na charakter i wielkość ponoszonego ryzyka. Jest to zasadnicza różnica w stosunku do podejść tradycyjnych, w których tego typu zdarzenia są po prostu ignorowane. Ryzyko w tradycyjnym podejściu do optymalizacji portfela inwestycji finansowych jest mierzone zazwyczaj wariancją, co w konsekwencji w obecności obserwacji nietypowych - przekłada się na niestabilność udziałów poszczególnych walorów w portfelu. Celem pracy jest przedstawienie i porównanie metod optymalizacji portfela inwestycyjnego w przypadku występowania w szeregach stóp zwrotu z instrumentu finansowego obserwacji znacznie różniących się od pozostałych. Zaprezentujemy podejścia konstrukcji portfeli z wykorzystaniem odpornych metod estymacji. Podstawą tych koncepcji jest klasyczny model wyboru portfela o minimalnej wariancji. Jerzy Marcinkowski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu O pomiarze ryzyka inwestycji długoterminowych (I2) Poprawna ocena ryzyka związanego z inwestycjami długoterminowymi wymaga dokonania rozróżnienia między zdarzeniami wywierającymi krótkotrwały i przemijający wpływ na ceny instrumentów finansowych a zdarzeniami, których oddziaływanie ma charakter długotrwały. Brak tego rozróżnienia prowadzi do błędnej oceny wielkości ryzyka i doboru niewłaściwych metod jego ograniczania. Klasyczne miary ryzyka stosowane w analizie portfelowej ze względu na nierozróżnianie zmienności cen instrumentów finansowych powodowanych przez wymienione zdarzenia nie pozwalają na adekwatny pomiar wielkości ryzyka inwestycyjnego. W artykule dokonano analizy formalnej braku wyżej wspomnianej adekwat- 16

17 ności, sformułowano warunki, w których nieadekwatność pomiaru wielkości ryzyka przejawia się najsilniej oraz zaproponowano miary w części pozbawione tego mankamentu. Jerzy Marzec Jacek Osiewalski Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Dwuwymiarowy model typu ZIP-CP w analizie preferencji w zakresie form płatności (A2) W referacie przedstawione zostanie uogólnienie modelu dwuwymiarowej regresji poissonowskiej, który wprowadzili Berkhout i Plug (2004, Statistica Neerlandica), przyjmujący brzegowy rozkład Poissona dla jednej zmiennej i warunkowy rozkład Poissona dla drugiej. W nowym modelu rozkład brzegowy jest typu ZIP i ma taką parametryzację, jak w modelu płotkowym. Przedstawiona zostanie bayesowska estymacja tego modelu i formalne bayesowskie porównanie dwóch alternatywnych jego specyfikacji. Przykład empiryczny będzie dotyczyć łącznego modelowania i wnioskowania o liczbie płatności kartą i gotówką, dokonywanych przez osoby fizyczne w Polsce. Adrianna Mastalerz-Kodzis Konstrukcja optymalnych portfeli z zastosowaniem metod analizy fundamentalnej ujęcie dynamiczne (M) Zmiany zachodzące na rynku kapitałowym mają charakter dynamiczny i stochastyczny. W artykule metodologia wyznaczania optymalnych portfeli opiera się zarówno na wskaźnikach analizy fundamentalnej jak i bierze pod uwagę prawdopodobieństwo zmian wartości waloru. Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza z nich ma charakter teoretyczny, druga empiryczny i jest oparta o dane zaczerpnięte z GPW w Warszawie S.A. Jerzy Michnik University of Economics in Katowice Multiple Criteria Choice of R&D Organization with the Aid of Structural Methods (W4) The globalization of business activities causes that the increasing amount of technical activities is carried out abroad. Choosing the best organizational structure for R&D become a complicated problem in which the multinational company needs to take into account the several conflicting criteria. The structure of criteria and their sub-criteria reveals various internal relationships that makes difficult to help the decision makers with the classical MCDM methods. The structural methods are suitable for such situation. In this work the model for choice of R&D organization and its solution with two structural approaches: cognitive map with quantitative assessments and WINGS are presented. 17

18 Włodzimierz Ogryczak Politechnika Warszawska Optymalizacja portfela inwestycji ze wskaźnikiem ryzyka Omega (M) Wskaźnik Omega wprowadzony do analizy portfelowej przez Shadwicka i Keatinga (2002) jest zdefiniowany jako stosunek przeciętnej stopy zwrotu powyżej stopy referencyjnej SR do przeciętnej stopy zwrotu poniżej SR. W pracy pokazujemy, że portfel maksymalizujący wskaźnik Omega jest portfelem stycznym (rynkowym) dla miary ryzyka określonej przez przeciętną stopę zwrotu poniżej SR (dolny moment częściowy pierwszego stopnia) przy przyjęciu SR jako stopy zwrotu wolnej od ryzyka. Wynika z tego zgodność maksymalizacji Omega z relacją dominacji stochastycznej drugiego rzędu, jak również możliwość wyznaczania portfela optymalnego za pomocą metod programowania liniowego. Joanna Olbryś Politechnika Białostocka Propozycja pomiaru szybkości dostosowania ceny papieru wartościowego do zmian w zbiorze informacji rynkowych (K) Problem opóźnień w dostosowaniu ceny papieru wartościowego do napływającej na rynek informacji (priceadjustment delays) uważany jest w literaturze z zakresu ekonomii finansowej za jedną z konsekwencji występowania zakłóceń (frictions) w procesach transakcyjnych. Prawdopodobnie artykuł Famy, Fishera, Jensena i Rolla (1969) był jedną z pierwszych prac, w których pojawiło się pojęcie szybkości dostosowania cen akcji do napływającej na rynek informacji (speed of adjustment of prices). Fama (1970) użył pojęcia szybkości dostosowania ceny papieru wartościowego do zmian w zbiorze informacji rynkowych w kontekście testowania półsilnej formy hipotezy o efektywności informacyjnej rynku. Theobald i Price (1984) zwrócili uwagę na istotny aspekt trudności w badaniach empirycznych, polegających na bezpośredniej analizie opóźnień w reakcji cen akcji na nową informację rynkową, z powodu nieobserwowalności opóźnień. Trudności empiryczne w oszacowaniu opóźnień przyczyniły się do powstania miar opóźnień, nazywanych też miarami szybkości dostosowania cen (measures of speed of adjustment). Przykładem takiej miary jest propozycja Chordii i Swaminathana z 2000 r. Autorzy zastosowali procedurę Dimsona (1979) do estymacji parametru ryzyka systematycznego papieru wartościowego na rynku z problemem niesynchroniczności transakcji I rodzaju. Celem pracy jest prezentacja problemu opóźnień w dostosowaniu ceny papieru wartościowego do zmian w zbiorze informacji rynkowych, w kontekście analizy polskiego rynku kapitałowego. Badanie empiryczne obejmuje grupę akcji na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A., w okresie styczeń 2007 r. grudzień 2012 r. Krzysztof Piasecki Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Rozmyta relacja równoważności strumieni finansowych (R) W pracy przedstawione zostaną nieprecyzyjnego określenia równoważności strumieni finansowych. Konsekwencją takiego postępowania są rozmyta relacja równoważności strumieni finansowych i rozmyta użyteczność tych strumieni. Możliwości zastosowania tych pojęć w procesie podejmowania decyzji finansowych będą studiowane. 18

19 Ewa Pośpiech Ocena portfeli konstruowanych na podstawie wielokryterialnych metod podejmowania decyzji (O2) W artykule zamierza się rozważyć zagadnienia tworzenia portfela papierów wartościowych z uwzględnieniem wybranych metod wielokryterialnego podejmowania decyzji, które umożliwiają ocenę wariantów decyzyjnych (spółek) przez pryzmat wielu kryteriów. Jako kryteria zamierza się wykorzystać m.in. podstawowe charakterystyki, jakimi są stopa zwrotu i wariancja stopy zwrotu, a także wskaźniki określające kondycję ekonomicznofinansową spółek. W rozważaniach planuje się rozpatrzyć różne podejścia do zagadnienia. Głównym celem analiz będzie ocena i porównanie uzyskanych portfeli. Agnieszka Przybylska-Mazur Znaczenie inercji inflacji przy podejmowaniu optymalnych decyzji (O1) W referacie zostaną zaprezentowane dwa warianty wybranego modelu strukturalnego modelu Woodforda: model nie uwzględniający inercji inflacji oraz model z inercją inflacji. Na podstawie tych dwóch wariantów modelu zostaną wyznaczone odpornie optymalne reguły instrumentalne, które zostaną wykorzystane do oceny znaczenia inercji inflacji przy podejmowaniu optymalnych decyzji monetarnych i inwestycyjnych. Ewa Ptaszyńska Dorota Kuchta Politechnika Wrocławska Rozmyte drzewa decyzyjne jako narzędzie zarządzania ryzykiem projektów rolnych (R) Na podstawie wywiadów z osobami zarządzającymi polskimi przedsiębiorstwami rolnymi stwierdzono, że pomimo tego, że ryzyko brane jest pod uwagę w działalności gospodarczej, to często nie stosuje się żadnych metod zarządzania ryzykiem projektów rolnych (tj. projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa rolne). Stąd też w artykule przedstawiono propozycję wykorzystania rozmytych drzew decyzyjnych w zarządzaniu ryzykiem projektów rolnych. W rozmytych drzewach decyzyjnych każdy wierzchołek zawiera nazwę ryzyka oraz dwie zmienne rozmyte, reprezentujące dwa klasyczne atrybuty ryzyka: prawdopodobieństwo wystąpienia i konsekwencje. Zmienne mogą być wyrażane w postaci liczb lub wyrażeń słownych, a ich wartości generowane są w drzewie za pomocą określonych reguł decyzyjnych i modelowania rozmytego. W artykule przedstawiono także zalety i wady wykorzystania rozmytych drzew decyzyjnych w polskich przedsiębiorstwach rolnych. Damian Pustelnik SAS Institute Zarządzanie ryzykiem kredytowym z elementami oceny wiarygodności kredytowej kontrahentów jako element polityki zarządzania ryzykiem handlowym w grupie energetycznej (INFORMS) Projektując modele oceny ryzyka kredytowego w obszarze handlu energią elektryczną, Spółki energetyczne biorą pod uwagę najlepsze praktyki w obszarze zarządzania ryzykiem kredytowym oraz zapisy zawarte w do- 19

20 kumencie pod nazwą Basel II i III opracowanym przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego (w części poświęconej ryzyku kredytowemu) wraz z zapisami Dyrektywy Unii Europejskiej CRD opartej na dokumencie Basel II i III. Niemniej jednak, w zakresie obrotu energią elektryczną i produktami powiązanymi, ze względu na skalę działania poszczególnych podmiotów oraz wysoki stopień regulacyjności rynku energii, jakość oraz konstrukcja wykorzystywanych do oceny wiarygodności kredytowej kontrahentów modeli powinna być zbliżona do standardów bankowych. Zgodnie ze wspomnianymi powyżej wytycznymi, ogólny model oceny klienta powinien zawierać elementy oceny: ilościowej, gdzie powinny zostać wzięte pod uwagę wskaźniki finansowe wyznaczone na podstawie sprawozdania finansowego (np. wskaźniki płynności, wskaźniki zadłużenia), jakościowej, gdzie analizowane powinny być elementy niemierzalne opisujące klienta i jego otoczenie (np. rodzaj branży, w jakiej funkcjonuje klient, forma prawna, jakość kadry zarządzającej). Zasadą jest, że stosowane modele nie powinny stanowić w swym działaniu narzędzia w pełni zautomatyzowanego. Powinny one dopuszczać możliwość dokonania subiektywnej oceny ze strony osób odpowiedzialnych za analizę kredytową w Spółkach energetycznych i zastosowania korekty istniejących ocen wynikających z przyjętego modelu (przełamanie). Przełamanie może wynikać z czynników dodatkowych (np. ryzyka uzależnienia firmy od jednej osoby, postępowania sądowego, itp.). Artykuł ma na celu przybliżenie sposobu definiowania i oceny wiarygodności kredytowej kontrahentów Spółek energetycznych, jak również praktyczne przedstawienie metodologii wyznaczania - stosowanego w energetyce jako miarę koncentracji - wskaźnika Herfindahla- Hirschmana, w celu określenia poziomu zdywersyfikowania ekspozycji na ryzyko kredytowe. Jaroslav Ramík Silesian University Incomplete pair-wise comparison matrix and its application to ranking of alternatives (W4) Pair-wise comparison is a popular method for solving decision making (DM) problems of finding the best alternative among a finite number of ones. This method is frequently used when evaluating the relative importance of the individual criteria in multi-criteria DM problem and also when evaluating alternatives according to some qualitative criteria, e.g. design, taste, likeness, etc. The method is based on the psychological observation that the human brain cannot compare in one moment more than 7 plus/minus 2 independent values. For a human being it is much easier to compare only two elements, i.e. a pair, then to repeat the comparisons for all pairs forming by this procedure a pair-wise comparison relation (matrix). The core of the method is how to aggregate the results into the final prioritization or ranking of the given alternatives. In this presentation we deal with some properties of such pair-wise comparison relations, particularly reciprocity, consistency and transitivity of relations given in the form of square nonnegative matrices. We show how to measure the grade of consistency and/or transitivity, and also how to extend crisp comparisons to fuzzy ones, i.e. how to evaluate the pairs of elements by fuzzy values. Also, we propose a new method for measuring of inconsistency based on Saaty s principal eigenvector method of the pair-wise comparison matrix. Moreover, we deal with the problem of the incomplete pair-wise comparison matrix, where some elements of pair-wise comparison are missing. We propose a special method for dealing that case. Some illustrating examples are presented to clarify the proposed theory. 20