WSPÓŁCZESNE TECHNIKI, ŚRODKI I SPRZĘT DO MINOWANIA

Transkrypt

1 Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (24) nr 1, 2009 Michał LUDAS WSPÓŁCZESNE TECHNIKI, ŚRODKI I SPRZĘT DO MINOWANIA Streszczenie: W artykule omówiono nowe trendy w technice wojsk inżynieryjnych związane z procesem minowania oraz nowoczesne konstrukcje i systemy minowania wykorzystywane na świecie, ze szczególnym uwzględnieniem polskich rozwiązań. Słowa kluczowe: mina, minowanie, środki minowania, środki bojowe 1. WSTĘP Minowanie jest to zespół czynności związanych z określeniem miejsc do zaminowania, przygotowaniem urządzeń minujących oraz min (uzbrojenie min, umieszczenie min w magazynach minowych), jak również szereg czynności związanych bezpośrednio z ustawieniem zapory minowej (np. podawanie min na przenośnik urządzenia minującego, regulowanie grubości warstwy maskującej miny itp.). Współczesne sposoby minowania terenu, ze względu na metody ich realizacji, można podzielić na: a) minowanie ręczne; b) minowanie zmechanizowane; - klasyczne (mechaniczne, ręczno mechaniczne); - narzutowe c) minowanie zdalne (lotnicze, rakietowe, artyleryjskie). Minowanie ręczne wykonywane jest przez pododdziały wojsk (szczególnie inżynieryjnych) zazwyczaj bez styczności z przeciwnikiem. Minowanie zdalne oraz zmechanizowane umożliwia znacznie szybsze w porównaniu z ręcznym ustawianie min. Minowanie zmechanizowane realizowane jest przez różnego rodzaju sprzęt wykorzystujący pojazdy lub środki przenośne. Urządzenia służące do zmechanizowanego sposobu minowania stosowane są najczęściej wówczas, gdy zachodzi konieczność szybkiego ustawienia pola minowego w terenie (w styczności lub bez styczności z przeciwnikiem). Natomiast systemy minowania zdalnego, zwłaszcza artyleryjskie i rakietowe, umożliwiają ustawienie narzutowego pola minowego w dowolnym miejscu i w dowolnym czasie, w tym również w terenie zajętym przez przeciwnika oraz podczas prowadzenia działań. Systemy te wykorzystywane są również do narzucenia min na wojska dokonujące manewru (np. nacierające). 2. ŚRODKI MINOWANIA Środkiem bojowym, który służyć może do niszczenia środków transportowych, wozów bojowych oraz siły żywej przeciwnika są miny. Definicja miny według Konwencji o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki (tzw. Konwencji Genewskiej) brzmi: Mjr mgr inż. Michał LUDAS Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej, Wrocław

2 Michał LUDAS "Mina oznacza dowolny środek wybuchowy umieszczony w ziemi, na lub w pobliżu ziemi albo innej powierzchni i przeznaczony do wybuchu lub odpalenia wskutek obecności, bliskości lub zetknięcia się z nim osoby albo pojazdu, a "zdalnie ustawiona mina" oznacza tak zdefiniowaną minę ustawianą za pomocą działa, rakiety, moździerza lub podobnego środka albo też zrzucaną ze statku powietrznego. W skrócie oznacza to, że mina to ładunek materiału wybuchowego wraz z urządzeniem pobudzającym i zabezpieczającym (zapalnikiem), umieszczony w odpowiedniej obudowie. Rozważając kryterium podziału, miny można podzielić: w zależności od przeznaczenia na: - przeciwpiechotne; - przeciwpancerne; - przeciwtransportowe (kolejowe, drogowe); - przeciwdesantowe; - przeciwśmigłowcowe; - specjalne (miny-pułapki); w zależności od skutku działania: - przeciwgąsienicowe; - przeciwdenne; - przeciwburtowe; - o działaniu odłamkowym; - o działaniu fugasowym; w zależności od rodzaju konstrukcji zapalnika: - naciskowe; - naciągowe; - ciśnieniowe; - magnetyczne; w zależności od zasady działania: - niekierowane (o działaniu natychmiastowym, o działaniu ze zwłoką); - kierowane (przez operatora). Do zmniejszającej się, dzięki wprowadzanym w życie umowom międzynarodowym, grupy min należą różnego typu miny przeciwpiechotne (Rys.1). Służą one do unieszkodliwienia (zranienia, zabicia) żołnierzy przeciwnika przez oddziaływanie fugasowe lub odłamkowe (kierunkowe lub dookólne). Posiadają ładunek materiału wybuchowego o niewielkiej masie (do kilkuset gram). Rys. 1. Przykłady min przeciwpiechotnych Największe ilościowe grupy min pozostających na wyposażeniu wszystkich armii świata stanowią klasyczne miny przeciwpancerne (przeciwgąsienicowe lub przeciwdenne,

3 Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania fugasowe lub kumulacyjne, z zapalnikami mechanicznymi lub niekontaktowymi). Służą one do niszczenia wozów bojowych oraz pojazdów transportowych. Są to miny zawierające około 6 10 kg materiału wybuchowego, których oddziaływanie związane jest bezpośrednio z niszczącą siłą ładunku materiału wybuchowego (temperatury, fali uderzeniowej, ciśnienia) lub oddziaływaniem powstającego w wyniku wybuchu miny strumienia kumulacyjnego. Do min tego typu należą m.in. miny TM-62M, MPP-61, MPP-B, MKU (Rys.2). a) b) c) d) Rys. 2. Klasyczne miny przeciwpancerne a) mina TM-62M, b) mina MPP-61, c) mina MPP-B, d) mina MKU Inną grupę inżynieryjnych środków bojowych stanowią miny przeciwburtowe (Rys.3). Rażą one boczne powierzchnie wozów bojowych. Rozwój tego typu min rozpoczął się od adaptowania niekierowanych rakietowych pocisków przeciwpancernych (Rys. 3a), zaś obecnie stosowane są konstrukcje wykorzystujące ładunki EFP (pociski formowane wybuchowo). a) b) c) d) e) f) g) Rys. 3. Miny przeciwburtowe a) MINOS, b) TM-83, c) MIACAF F-1, d) FFV 018, e) ATM-7, f) IHM, g) MPB Miny przeciwburtowe ustawiane są ręcznie w pobliżu przewidywanych dróg przejazdu przeciwnika. Mogą być nadzorowane przez operatora, posiadać zapalniki kontaktowe (np. naciskowe), jak i niekontaktowe (oparte zazwyczaj o czujniki podczerwieni, sejsmiczne

4 Michał LUDAS oraz akustyczne). Umożliwiają zniszczenie celu poruszającego się z prędkością do około 60 km/h w odległości do około 50 m. W zależności od średnicy ładunku (zazwyczaj około mm) i jego masy (w granicach kg) możliwe jest uzyskanie przebicia do 120 mm stali pancernej (Rys.4). Do min tego typu należy znajdująca się na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP mina MPB. Rys.4. Efekt działania miny przeciwburtowej MPB Jedną z obecnie rozwijanych dróg ewolucji min przeciwpancernych są inteligentne miny przeciwburtowe, które po ustawieniu w terenie są w stanie za pomocą zestawu pasywnych czujników wykryć poruszający się w pobliżu obiekt, zidentyfikować go jako potencjalny cel, namierzyć, śledzić i w korzystnym momencie zniszczyć z dużej odległości. W Polsce trwają obecnie prace nad tego typu miną, której pierwowzorem jest opracowany w WITI w ramach projektu badawczego dofinansowanego z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Model zautomatyzowanego systemu sterowania do podzespołów rażenia środków alternatywnych dla min lądowych (Rys.5). Rys.5. Model zautomatyzowanego systemu sterowania do podzespołów rażenia środków alternatywnych dla min lądowych

5 Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania Kolejną grupą min są miny narzutowe przenoszone i ustawiane za pomocą różnego rodzaju środków (pojazdów, artylerii, lotnictwa). Służą do rażenia dennych części kadłuba i układu jezdnego. Są one zazwyczaj stosunkowo niewielkich rozmiarów, wykorzystujące ładunki kumulacyjne lub EFP, wyposażone w zapalnik niekontaktowy reagujący na zmianę natężenia pola magnetycznego. Należą do nich opracowane w Polsce miny MN-111, MN-121 i MN-123 (Rys.6). a) b) c) d) Rys.6. Miny narzutowe a) MN-121, b) Zabezpieczone MN-121 i MN-111, c) MN-111, d) MN-123 Nowym rodzajem min są miny rażące dotychczas najmniej chroniony obszar wozów bojowych górną część nadwozia. Są to tzw. miny rażące cel z górnej półsfery. Mogą być ustawiane ręcznie lub zdalnie. Wykorzystują ładunki EFP, które po wykryciu, zlokalizowaniu i zidentyfikowaniu celu, wyrzucane są na pewną wysokość i tam, po ponownym namierzeniu celu, odpalane. Przykładem miny tego typu jest WAM M-93 HORNET (Rys.7). a) b) c) Rys.7. Mina WAM M-93 a) mina M-93 w położeniu transportowym, b) ustawiona M-93, c) zadziałanie M-93

6 Michał LUDAS Odmiennym typem środków bojowych zaliczanych do min są miny służące do niszczenia śmigłowców poruszających się na wysokościach do 200 m z prędkościami dochodzącymi do 300 km/h (Rys.8). Wyposażone są w zestawy czujników akustycznych, sejsmicznych i podczerwieni służących do wykrycia i namierzenia celu oraz głowice rażące (ładunki EFP lub moduły odłamkowe kierunkowego działania) umożliwiające przebicie kadłuba lub zniszczenie istotnych elementów śmigłowca, takich jak np. wirnik. a) b) c) d) Rys. 8. Miny przeciwśmigłowcowe a) TEMP-20, b) AHM-200-1, c) AHM-200-2, d) AHM-100.SSG Przykładem polskiej konstrukcji miny przeciwśmigłowcowej jest Inteligentna Mina Zdalnego Rażenia IMZR-11 (Rys.9). Rys. 9. Mina przeciwśmigłowcowa IMZR SPRZĘT DO MINOWANIA Ze względu na wybraną metodę minowania (ręczna, zmechanizowana, zdalna) wykorzystuje się różne rodzaje sprzętu. Podczas minowania ręcznego cała praca związana z ustawianiem min (ich donoszenie, ustawianie, maskowanie) wykonywana jest przez żołnierzy przy wykorzystaniu takich prostych narzędzi jak: łopaty, taśmy do wyznaczania kierunku i odległości, paliki. Przy minowaniu ręczno mechanicznym dodatkowo wykorzystuje się pojazd rozwożący miny oraz różnego typu pochylnie mocowane do burt pojazdu, służące do bezpośredniej dystrybucji min na minowanym terenie. W przypadku stosowania metod w pełni zmechanizowanych, w których w samym procesie ustawiania min nie ma potrzeby ingerencji człowieka, rozróżnić można trzy typy ustawiaczy: a) ustawiacze ciągnione;

7 Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania b) ustawiacze samobieżne; c) ustawiacze narzutowe; Pierwszą grupę stanowią urządzenia zabudowane na przyczepie jedno lub dwuosiowej, ciągnionej w czasie pracy i transportu przez pojazd gąsienicowy lub samochód ciężarowo terenowy. Inne stosowane rozwiązanie to urządzenie minujące zamontowane bezpośrednio do tylniej burty pojazdu gąsienicowego lub zawieszone na tylnej burcie samochodu terenowo ciężarowego. Miny przechowywane są bezpośrednio na skrzyni ładunkowej pojazdu lub w specjalnych magazynach minowych i są przenoszone do ustawiacza przez obsługę. Ustawiacze umożliwiają ustawianie min klasycznych z prędkościami do km/h i wydajnością rzędu kilkuset min na godzinę. Są to najczęściej konstrukcje będące modyfikacjami rozwiązań z okresu II Wojny Światowej. Na wyposażeniu Wojska Polskiego znajdują się dwa rodzaje tego typu ustawiaczy PMR-3 oraz jego głęboko zmodernizowana wersja UMP-03 (Rys.10). a) b) c) d) e) Rys. 10. Ciągnione ustawiacze min a) FFV-5821, b) Barmine Layer, c) Matenin Mine-Layer, d) PMR-3, e) UMP-03 Ustawiacze samobieżne stanowią połączenie ustawiacza ciągnionego z wozem bojowym posiadającym automatyczne magazyny minowe. Ze względu na opancerzenie, umożliwiają minowanie w warunkach bezpośredniego oddziaływania przeciwnika przy zachowaniu parametrów minowania ustawiaczy ciągnionych (Rys.11). Polską konstrukcją tego typu jest Samobieżny Ustawiacz Min SUM. a) b) Rys. 11. Samobieżne ustawiacze min a) GMZ-3, b) SUM

8 Michał LUDAS Trzecią grupę ustawiaczy min stanowią tzw. ustawiacze narzutowe. Są to urządzenia samobieżne (np. polski ISM KROTON) lub zamontowane na przyczepach (np. niemiecki SKORPION) rozrzucające miny na boki lub do tyłu sposobem pirotechnicznym (Rys.12). Ustawiacze wyposażone są w zestawy miotaczy (do 200 luf), które mogą przenosić skasetowane miny (do 500 sztuk). Sterowanie wyrzucaniem (pirotechnicznym miotaniem) min odbywa się z kabiny pojazdu. Umożliwiają szybkie ustawienie pól minowych o różnej gęstości i długości, w zależności od ustawień sterownicy. Miny przeznaczone do minowania za pomocą tych ustawiaczy są bardziej zaawansowane technicznie od min klasycznych są to miny powierzchniowe, kumulacyjne (EFP), ze zintegrowanymi zapalnikami niekontaktowymi. Służą do minowania na szczeblu taktycznym. a) b) c) d) e) f) Rys. 12. Narzutowe ustawiacze min a) Volcano, b) Shielder, c) UMZ, d) Minotaur, e) ISM KROTON, f) modyfikacja ISM KROTON Wykorzystując pojedyncze miotacze systemów narzutowych, opracowano na świecie kilka konstrukcji miotaczy przenośnych, które umożliwiają ustawienie pojedynczych min, grup min lub odcinków pola minowego przez pojedynczego żołnierza (np. podczas uzupełniania luki w polu minowym lub blokowaniu wąskiego przejścia). Do rozwiązań tego typu należy rosyjski miotacz PKM oraz polski Przenośny Miotacz Min PMM (Rys.13) Rys. 13. Przenośny Miotacz Min PMM

9 Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania Stosowane na świecie systemy minowania zdalnego służą do przenoszenia min i tworzenia pól minowych w głębi ugrupowań przeciwnika. Wykorzystują specjalne pociski artyleryjskie lub rakietowe zawierające skasetowane miny wystrzeliwane ze standardowych dział i wyrzutni (Rys. 14). Wykorzystywana w Polsce wyrzutnia rakietowa BM-21 (w przyszłości WR-40 Langusta) umożliwia wystrzeliwanie rakiet Feniks-Z zawierających miny przeciwpancerne MN-111 lub MN-121. a) b) c) Rys. 14. Systemy zdalnego minowania a) pocisk artyleryjski 155 mm Remote Antiarmor Mine System, b) wyrzutnia rakiet 122 mm RM-70, c) zasobnik minowy rakiety Feniks-Z Do tworzenia pól minowych mogą być również stosowane śmigłowce i samoloty (Rys.15). Miny są przenoszone w podwieszanych zasobnikach, zasobnikach montowanych do pylonów lub podwieszanych magazynach minowych. W polskim systemie tego typu (PLATAN) wykorzystuje się wyrzutnie z zasobnikami min MN-121 zamontowanymi do burt bocznych śmigłowca. a) b) c) Rys. 15. Systemy zdalnego minowania a) CBU-78/89 Gator System wystrzelony z F-16, b) system TECNOVAR DAT, c) system PLATAN 4. PODSUMOWANIE Mimo, że klasyczne miny stanowią wciąż duży potencjał obronny i będą nadal służyły do wspierania operacji obronnych, również przy wykorzystaniu zmechanizowanych sposobów ustawiania, w czasie prowadzenia działań bojowych coraz częściej przewiduje się duży udział min nowych generacji (przeciwburtowych, narzutowych). Wynika to z faktu, że umożliwiają one zmniejszenie ilości potrzebnych środków (w tym ludzkich) podczas procesu minowania, przyspieszają prowadzenie działań oraz spełniają wymagania konwencji międzynarodowych związanych między innymi z bezpieczeństwem ludności cywilnej oraz pozostałości pokonfliktowych.

10 Michał LUDAS MODERN MINE-LAYING TECHNIQUES, MEANS AND EQUIPMENT Abstract: The paper presents new trends in technology of engineer troops connected with mine-laying and modern structures and mine laying systems used world-wide, with particular attention being paid to solutions employed in the Polish Army. Recenzent: dr inż. Zbigniew RACZYŃSKI