Biuletyn Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego

Transkrypt

1 Biuletyn Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego Nr 1(10)/2012 Egzemplarz bezpłatny 11

2 SPIS TREŚCI Słowo wstępu Między nami Pokoleniami To my myśliborski UTW Wywiad z Anną Łunkiewicz założycielką kabaretu Szafa przy Klubie Seniora Relax w Goleniowie Starość niejedno ma imię Skieruj się na profilaktykę! Majówka na Zdrowie Aktualizacja Strategii w zakresie polityki społecznej Czym są Sieci Tematyczne? Konkursy w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej w świetle Planu Działania na rok Biuletyn Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego Nr 1(10)/2012 Egzemplarz bezpłatny Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej ul. Korsarzy 34, Szczecin Zespół redakcyjny: Dorota Rybarska-Jarosz, Marzena Kareńska, Stanisław Kałamaga Siedziba redakcji: ul. Starzyńskiego 3 4, p. III, pok Szczecin tel./fax Zdjęcie na okładce: Klub Seniora Relax z Goleniowa (fot. ze zbiorów projektu systemowego ROPS) Skład i druk: PPU Multigraf s.c., ul. Bielicka 76 C, Bydgoszcz, tel Nakład: 1000 egz. Biuletyn przygotowywany w ramach projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Profesjonalne kadry lepsze jutro. 2

3 Drodzy Czytelnicy! Najnowszy Biuletyn Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego dedykowany jest Seniorom oraz osobom, które swoją działalnością zawodową lub społeczną wspierają osoby starsze w naszym regionie. W województwie zachodniopomorskim, 19,7% mieszkańców to osoby po 60 roku życia. Szacuje się, że w 2020 r. grupa ta wzrośnie do 26 % ogółu mieszkańców. Ta nominalnie niewielka różnica, w rzeczywistości stanowi zjawisko demograficzne ogromnej wagi. Przygotowując się do rozwiązania problemu starzejącego się społeczeństwa, do wzbudzenia świadomości w tym zakresie we wszystkich krajach, Unia Europejska ogłosiła rok 2012 Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności między Pokoleniami. Założenie główne to uświadomienie jak najszerszym gremiom, że starość nie musi stanowić problemu społecznego, że rozumiana jako potencjał, może wnieść wiele interesujących, kreatywnych rozwiązań do społeczności lokalnej. Obserwując od lat procesy demograficzne w regionie, Samorząd Województwa stara się przygotować grunt pod nowe formy działań ze społecznościami lokalnymi. Od wielu lat wspieramy organizacje pozarządowe działające na rzecz osób starszych oraz wdrażamy programy profilaktyczne w obszarze zdrowia. Przykłady działań i oddolnych inicjatyw organizacji z regionu znajdziecie Państwo w artykułach: Między nami Pokoleniami, natomiast aktualnie realizowane programy profilaktyczne zostały opisane w artykule Skieruj się na profilaktykę!. Uwadze Państwa polecam szczególnie wywiad z założycielką kabaretu seniorów Szafa w Goleniowie, Anną Łunkiewicz. Podejście do życia, reprezentowane przez Panią Annę, jest najlepszym dowodem na to, że wiek dojrzały może być fascynujący, aktywny i pełen przygód. Życzę Państwu miłej lektury oraz wielu inspiracji Anna Mieczkowska Członek Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego 3

4 TEMAT NUMERU Między nami Pokoleniami Czy jest coś bardziej przyjemnego niż starość otoczona młodością, która chce się czegoś nauczyć? Cyceron Dawniej wszystko było inaczej międzypokoleniowe rodziny zapewniały wszystkim, dzieciom i starszym, poczucie spełnienia i realizacji zadań na rzecz własnej rodziny. Silne więzi z najbliższymi towarzyszyły ludziom od urodzenia do śmierci. Zmiany stylu życia i funkcjonowania rodziny, jakie zaszły głównie w XX wieku, spowodowały, że dwa okresy: dziecięctwo i starość znalazły się na marginesie wspólnotowego wychowania i dożywania. Dziś, dostrzegając negatywne skutki wychowania poza rodziną, braku więzi rodzicielskich, a także odsunięcia na margines osób starszych, posiadających największe, zebrane w toku życia doświadczenie instytucje publiczne i organizacje pozarządowe szukają sposobów na odtworzenie mechanizmów więziotwórczych i budujących trwałe relacje międzyludzkie. Nie ma bowiem lepszego sposobu na profilaktykę zdrowia i bezpieczeństwa, jak funkcjonowanie wśród ufających sobie ludzi. Samotność i jej skutki, tak u dzieci, osób w pełni sił życiowych jak i u seniorów, musi być leczona, co wymaga wielu nakładów, a efekty medycznych kuracji zawsze będą ograniczone. Nie ma takich pieniędzy, które zrównoważą brak wokół człowieka drugiego człowieka Warto jednak, za wszelką cenę, wspierać działania pokazujące młodzieży wartość relacji i naturalnego przejmowania doświadczeń od tych, którzy są tacy sami, tylko trochę wcześniej urodzeni Dorota Rybarska-Jarosz, Dyrektor ROPS Seniora często postrzega się w naszym społeczeństwie jako osobę, która najlepsze lata ma już za sobą. Wbrew tej opinii, okazuje się, że jesień życia może być wyjątkowym okresem dla wielu osób starszych. Potencjał drzemiący w seniorach, przy zwiększeniu szans, poprawieniu warunków oraz pojawieniu się odpowiedniej oferty, powoduje, iż seniorzy stają się aktywnymi uczestnikami społeczeństwa, kreatorami działań międzypokoleniowych, a posiadane doświadczenie, wiedza i czas wolny mogą kreatywnie wykorzystać, z pożytkiem dla siebie, ale i dla innych. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom seniorów i organizacji pozarządowych działających na ich rzecz, Samorząd Województwa Zachodniopomorskiego od wielu lat ogłasza konkursy ofert dla podmiotów niepublicznych na realizację zadań aktywizujących osoby starsze. Z każdym rokiem przybywa liczba organizacji realizujących ciekawe i innowacyjne pomysły, zmierzające do włączenia seniorów w aktywne i międzypokoleniowe formy działań. Dobrą praktyką, godną naśladowania i wyróżnienia, są działania realizowane przez Krajowe Stowarzyszenie Aramis w Trzebiatowie. Stowarzyszenie działa od 2004 roku i prowadzi wiele działań ukierunkowanych na rozwój człowieka zarówno w młodym jak i w starszym wieku. Poprzez Krajowe Stowarzyszenie Aramis w Trzebiatowie Decyzją Parlamentu Europejskiego rok 2012 stał się oficjalnie Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Ideą Europejskiego Roku Aktywności jest ukazanie wyzwań stojących przed Europą w związku ze starzeniem się społeczeństw oraz podjęcie działań, które będą zmierzały do szerzenia świadomości na temat wkładu osób starszych w funkcjonowanie społeczne a także promowały działania aktywizujące seniorów i współpracę międzypokoleniową. 4

5 wielospecjalistyczne, skoordynowane oddziaływania wpływa na rozwój zainteresowań, aktywność społeczną, fizyczną i umysłową, relaks i rehabilitację, propagowanie zdrowego stylu życia, dbanie o bezpieczeństwo osobiste, aż po integrację mieszkańców wsi i miasta. Przykładowe działania realizowane przez Stowarzyszenie to: warsztaty satyry i humoru, zajęcia taneczne, warsztaty pisarskie, zajęcia w zakresie malarstwa, rysunku i rękodzieła artystycznego, warsztaty kulinarne, zajęcia ruchowe na basenie, zajęcia rehabilitacyjne i korekcyjne, hipoterapia jako nowa forma zajęć, wspólne śpiewanie, spotkania integracyjne itp. Realizowane działania adresowane są do osób mieszkających w obszarze administracyjnym gminy Trzebiatów oraz 10 okolicznych wsi, głównie do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, samotnych, często o niskim statusie materialnym. Trzecie tysiąclecie, nacechowane rozwojem technologii, niezwykle szybkim tempem życia i jego cyfryzacją, a z drugiej strony zanikającymi więziami międzypokoleniowymi i społecznymi w ogóle, staje się przyczyną licznych sytuacji stresogennych dla człowieka. Mieszkańcy wywodzący się ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych, utrzymujący się z niskich rent i emerytur, nie nadążający za postępem technologicznym, czują się zmarginalizowani i wyizolowani. Sytuacja czyni z nich więźniów w więzieniach bez cel, a tymi więzieniami stają się ich własne domostwa, zagrody, czy też małe popegeerowskie wioski. Działania proponowane przez Stowarzyszenie otwierają przed tymi osobami drzwi na świat, budują wiarę w możliwość zmiany sytuacji życiowej, pozwalają poczuć się potrzebnymi, docenionymi, zaopiekowanymi, a działania międzypokoleniowe poprzez organizację wspólnych wyjazdów, spotkań, warsztatów, imprez okolicznościowych i integracyjnych zbliżają do siebie. Przykładem takich działań są: spływy kajakowe w których uczestniczą seniorzy, dzieci z rodzicami i młodzież, wspólne wyjazdy do kina, imprezy okolicznościowe pn. Noc świętojańska, Dzień Weterana Ziemi Trzebiatowskiej, Święto Pieczonego Ziemniaka, Święto Niepodległości czy Wigilia. Udział we wspólnych wyjazdach, zajęciach plenerowych i warsztatach wpływa na utrwalenie relacji pomiędzy seniorami, młodzieżą i dziećmi, efektem czego stała się pomoc grupy młodzieży w pracach gospodarskich kobiet z miejscowości Kłodkowo i Chomętowo, którym sytuacja zdrowotna uniemożliwiła samodzielne wykonywanie prac w gospodarstwie domowym. Zaangażowanie młodzieży trwało pomimo zakończenia programu. Panie otrzymywały nadal pomoc od młodych ludzi w każdy weekend. Wspólne działania międzypokoleniowe zaowocowały wzajemnym szacunkiem, zrozumieniem problemów, a nawet nawiązaniem przyjaźni. Innym przykładem organizacji realizującej innowacyjne zadania w skali województwa zachodniopomorskiego jest Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Muzycznej Fraza w Koszalinie. Stowarzyszenie działa od 2004 roku i wspiera edukację muzyczną oraz czynne muzykowanie. Działania kieruje do seniorów oraz młodzieży zamieszkującej tereny wiejskie, mających utrudniony dostęp do in- Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Muzycznej Fraza w Koszalinie BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ 5

6 stytucji kultury oraz będących w grupie osób zagrożonych marginalizacją społeczną, a także do młodzieży i dzieci z Koszalina, proponując atrakcyjną możliwość spędzenia czasu wolnego i rozwinięcie zainteresowań oraz zdolności muzycznych. Stowarzyszenie, poprzez organizację wspólnych zajęć warsztatowych oraz występów publicznych, wpływa znacząco na integrację międzypokoleniową. Zajęcia warsztatowe realizowane są w klasach: wokalnej, gry na gitarze klasycznej i elektrycznej, keyboardzie, flecie prostym i perkusji. Celem zajęć nie jest osiągnięcie biegłości, ale przede wszystkim czerpanie przyjemności z muzykowania i wspólnego spędzania czasu w towarzystwie innych osób. W 2011 roku Stowarzyszenie objęło swoim działaniem 235 osób bezpośrednio uczestniczących w warsztatach muzycznych oraz 1500 osób uczestniczących w publicznych występach. Realizowano projekty pn. Muzyczna przystań, którego celem było przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu młodzieży uzdolnionej muzycznie z terenów wiejskich, udział w zadaniu wzięła 20-osobowa grupa młodzieży, której uzdolnienia muzyczne rozwijano w zakresie śpiewu, umiejętności gry na gitarze klasycznej, gitarze elektrycznej oraz perkusji. Projekt zakończony został w listopadzie 2011 roku koncertem w Domku Kata w Koszalinie, gdzie wraz z grupą młodzieży wystąpili seniorzy biorący udział w trzeciej edycji projektu Z muzyką za pan brat. Jak przyznaje Prezes Stowarzyszenia, Czesław Zdrojewski, warsztaty z roku na rok cieszą się rosnącą popularnością, co widać po liczbie uczestników i błyskawicznej reakcji na ogłaszane projekty. Doskonałym potwierdzeniem celowości realizacji projektu są wypowiedzi uczestników warsztatów: Pani Róża Fimińska: to wspaniała sprawa, że my seniorzy możemy się realizować w takich przedsięwzięciach, miło spędzamy czas, poznajemy nowych ciekawych ludzi, uczymy się wspólnie emisji głosu, piosenek. Jest to cudowna, wspaniała przygoda. Pan Jerzy Klingiert zajęcia nauczyły mnie koncentracji, pilnowania tonu głosu, natężenia, trenowania oddechu. Uczestnicy zajęć wokalnych oraz instrumentalnych angażują się w czynne muzykowanie, przełamując własne bariery i trudności, co pozwala na czerpanie przyjemności z kontaktu z muzyką i ludźmi o takich samych zainteresowaniach. Wyrazem tego są wspólne międzypokoleniowe występy, łamiące stereotyp osoby starszej. W końcu Muzyka łączy pokolenia Budowanie więzi międzypokoleniowych w dzisiejszych czasach nie jest łatwe. Trudno wyjść poza stereotyp, który funkcjonuje wśród starych i młodych. Starsi ludzie narzekają na dzisiejszą młodzież, bo jej nie znają, nie mają z nią kontaktu, natomiast senior jest postrzegany przez ludzi młodych jako osoba u schyłku życia nie mająca nic do zaoferowania. A tak naprawdę seniorzy posiadają wiedzę i doświadczenie życiowe, które może wiele wnieść w życie młodego człowieka. Warto więc organizować wspólne działania, aby konfrontować różne spojrzenia, wymieniać się wiedzą i umiejętnościami, wspierać w tych obszarach, gdzie młodzi i starsi mogą się uzupełniać. Dobrym pomysłem na łączenie pokoleń w sposób ciekawy i twórczy jest na pewno wspólne rozwijanie pasji artystycznych. W takim procesie, młodzi i starsi w sposób naturalny poznają się i integrują oraz nawiązują wzajemne, pozytywne relacje. Fundacja PRZYSTAŃ ze Szczecinka zrealizowała już kilka międzypokoleniowych projektów artystycznych we współpracy z uczniami szczecineckich szkół. Seniorzy z dziećmi i młodzieżą przygotowywali spektakle i montaże słowno muzyczne zaprezentowane mieszkańcom Szczecinka, m.in. Mały Książę, Anioły są wśród nas, Kobiety jak te kwiaty. Wspólne działania artystyczne sprawiają, że młodzi dostrzegli, jak wiele mogą nauczyć się od seniorów, którzy pomimo zaawansowanego wieku, są jeszcze pełni pasji i mają podobne zainteresowania, a z drugiej strony seniorzy przekonali się, że Fundacja Przystań, Szczecinek 6

7 młodzi ludzie są kreatywni, dobrze wychowani i potrafią z szacunkiem odnosić się do osób starszych. Zdecydowanie poprawiła się jakość życia jednych i drugich, a młodzież, dodatkowo, w jakimś wymiarze otrzymała lekcję wychowania do starości. Poza projektami artystycznymi, Fundacja Przystań realizuje międzypokoleniowe projekty edukacyjne, dotyczące m.in. nowoczesnych technologii i zainteresowań turystycznych. W dobie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, umiejętność obsługi komputera, dostęp i sprawne posługiwanie się internetem jest często niezbędne, aby w pełni móc uczestniczyć w życiu społecznym. Aby zapobiegać wykluczeniu cyfrowemu starszego pokolenia, w ramach różnych projektów organizowano kursy komputerowe dla seniorów, gdzie wolontariuszami byli ludzie młodzi. Uczniowie szczecineckich szkół pomagali osobom starszym, udzielając im praktycznych wskazówek w trakcie zajęć. Korzystając z umiejętności oraz wiedzy dzieci i młodzieży, zapoznawano seniorów z nowoczesnymi technologiami. W ramach realizowanych przez Fundację projektów edukacyjno-turystycznych seniorzy i młodzież zwiedzili latarnie morskie polskiego wybrzeża oraz zamki, pałace i dworki Pomorza. Wspólnie opracowywali trasy wycieczek, przygotowywali informacje na temat zwiedzanych miejsc oraz wykonali kronikę. Działania międzypokoleniowe obejmowały również systematyczną współpracę z jednym ze szczecineckich przedszkoli. W ramach projektu Poczytaj mi babciu seniorzy odwiedzali dzieci, czytali im bajki i wiersze oraz uczestniczyli w zabawach integracyjnych. W ten sposób seniorzy ofiarowali dzieciom i młodzieży wolny czas, którego brakuje często ich rodzicom. Spotykali się również podczas spotkań okolicznościowych, m.in. z okazji Dnia Dziecka, Dnia Babci i Dziadka. Fundacja PRZYSTAŃ organizowała także integracyjne imprezy międzypokoleniowe. Przykładem tego był Ekologiczny pokaz mody. Realizując projekty międzypokoleniowe Fundacja chce rozpowszechnić inicjatywy, które sprzyjają wzajemnemu uczeniu się, wymianie doświadczeń, ale także uwrażliwiają na potrzeby i oczekiwania ludzi w różnych grupach wiekowych. Międzypokoleniowe działania zostały także zapoczątkowane w 2011 roku w Kołach Polskiego Polski Związek Niewidomych Okręg Zachodniopomorski Szczecin Związku Niewidomych. Warsztatowe spotkania senior-junior realizowano w 20 Kołach województwa zachodniopomorskiego. Większość Kół mieści się w małych miasteczkach, w których mieszkańcy znają się z widzenia, ale nie wchodzą w bliskie relacje, stąd projekt początkowo budził wiele obaw. Pomysł wspólnych warsztatów integracyjno-edukacyjnych pn. Junior z seniorem, w ramach którego realizowano warsztaty kulinarne pn. W kuchni u babci i warsztaty Technika bez tajemnic oraz imprezy integracyjne, okazał się strzałem w dziesiątkę! Młodzież, która niewiele wiedziała o potrzebach seniorów z dysfunkcją wzroku, nie wynikającą z niechęci lecz braku okazji do wzajemnego poznania się, dzięki stworzonej okazji nawiązała bliższy kontakt z seniorami. Wspólne warsztaty i spotkania przebiegały w przyjaznej i pełnej zrozumienia atmosferze, wśród śmiechu i zabawy uczestnicy nawzajem zdobywali nowe doświadczenia i wiedzę. Wszystkie działania mogły być realizowane dzięki zaangażowaniu organizacji pozarządowych, otwartości seniorów i wsparciu finansowemu Województwa Zachodniopomorskiego. Jak widać na powyższych przykładach, emerytura nie musi być synonimem bierności, ograniczenia, czy też jak mówią stereotypy wykluczenia. Może oznaczać przyjaźń, rozwijanie pasji, bogactwo wrażeń i więzi międzyludzkich Anna Janiak Malwina Kozera-Lesner Biuro Pomocy i Integracji Społecznej Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ 7

8 DOBRE PRAKTYKI TO MY Myśliborski Uniwersytet Trzeciego Wieku Dojrzalsza część myśliborskiego środowiska, taka co to jakiś czas temu przekroczyła 50-ty rok życia, latami czekała na powstanie uniwersytetu trzeciego wieku. Dużo się o tym mówiło w kręgu władz miasta i powiatu, ale nie było człowieka, który potrafiłby na ten właśnie temat mówić i działać jednocześnie. Bieg sprawie nadał dopiero były burmistrz Leszek Wierucki. Zebrał grupę zapaleńców, ułatwił kontakty, zaproponował pomieszczenia i tak to się zaczęło. Dzień 5 maja 2010 uważa się za oficjalną datę narodzin MYŚLIBORSKIEGO UNIWERSYTETU TRZECIEGO WIEKU. Od pierwszego spotkania 8-osobowego Zarządu było wiadomo, że ta grupa ludzi może i chce wiele zdziałać. Inauguracja roku akademickiego 2010/2011, poprzedzona wielomiesięcznymi przygotowaniami, miała miejsce 5.X.2010 r. Armia 140 słuchaczy sama decydowała o wyborze zajęć, w których chciała uczestniczyć. Ważne, że ruszyli się z domów, że zostawili piloty od TV i zaczęli biegać dosłownie na lekcje. Pierwsze efekty są już widoczne. Mieszkańcy Myśliborza mieli okazję podziwiać pokazy gimnastyczne, zawody pływackie, występy taneczne, wystawy prac plastycznych przygotowane przez dojrzałych studentów. Owacyjna reakcja dała napęd do podejmowania kolejnych wezwań. Tu każdego dnia coś się dzieje i to w odległych od siebie krańcach miasta. Bez przyspieszenia nie zdążysz! Na taniec integracyjny (2x w tygodniu) trzeba dotrzeć do Myśliborskiego Domu Kultury, gdzie odbywają się również zajęcia z gier grupowych. Na informatykę i język niemiecki idzie się do gimnazjum. Na angielski, malarstwo, warsztaty terapeutycznopsychologiczne do pomieszczeń czytelni Biblioteki Powiatowej. Zajęcia rekreacyjno-rehabilitacyjne z elementami nauki pływania odbywają się na basenie, gimnastyka korekcyjna na sali gimnastycznej w SP Nr 2. W tej szkole są także zajęcia z informa- 8

9 tyki dla drugiej grupy. Niezwykle popularny Nordic -Walking swoje,,kijanki zaprasza na zbiórkę przy harcówce. Zależnie od pogody i potrzeb pokonują one trasy albo 6 km, albo 12 km. Z wiosną rozpoczyna działalność sekcja rowerowa. Ważną częścią uniwersyteckiej edukacji są wykłady, które odbywają się regularnie co 2 tygodnie w przestronnej sali Zachodniopomorskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Pomyślano także o mieszkańcach Myśliborza. Z myślą o nich zorganizowano 2 wykłady otwarte. Na szczęście synchronizacja zajęć, które odbywają się w 16 grupach nikomu nie stwarza problemów! Słuchaczom we wszystkim pomaga plan pracy przyczepiony w domu, na centralnym miejscu na drzwiach lodówki. Nikt nie narzeka, nikt nie marudzi, że ma daleko. Każdy pilnuje swojego rozkładu zajęć. Odczuwalna jest zmiana nastawienia do życia. Jest coraz mniej dyskusji o chorobach. Wzrosła sprawność fizyczna, dopisuje humor co widać szczególnie na okolicznościowych spotkaniach towarzyskich z tańcami, śpiewem i konkursami. Trwają ostre przygotowania do zawodów pływackich seniorów. MOJA MAŁA OLIMPIADA odbędzie się już po raz drugi, tym razem w rozszerzonym gronie o bratnie uniwersytety. Aktualnie, w ramach obchodów europejskiego roku,,aktywności Ludzi starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, wspólnie z Myśliborskim Ośrodkiem Kultury, przy finansowym wsparciu Urzędu Miasta i Gminy Myślibórz, realizowany jest projekt pn. TANIEC ŁĄCZY POKOLENIA. Razem ze słuchaczami MUTW, we wspólnym układzie, zaprezentują swoje umiejętności tancerze z KTT ESTERA, uczniowie 2 szkół podstawowych, gimnazjaliści, uczniowie 2 szkół ponad gimnazjalnych oraz dzieci ze świetlicy środowiskowej. Grupa 150 tancerzy wystąpi na dorocznych obchodach organizowanych z okazji DNI MYŚLIBORZA. Uniwersytet od października 2011 roku działa na prawach STOWA- RZYSZENIA. Słuchacze dobrze się czują we własnym gronie. Mają wprawdzie nieco mniej czasu na wnuki i rutynowe (czytaj: nudnawe) zajęcia domowe, ale zyskali werwę i nowe znajomości. Na każdym kroku spotykamy się z życzliwością, zrozumieniem i pomocą mówi prezes MUTW Bożena Wierucka. To bardzo wiele. Studenci doceniają zainteresowanie i opiekę władz. W końcu to ONI, przez lata, działali na rzecz swojej małej ojczyzny. Nadszedł czas, aby w myśl przysłowia chleb oddany mała ojczyzna zrobiła coś dla nich. I ROBI! Maria Prymakowska-Paluch redaktor dwutygodnika Myśliborskie Wieści BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ 9

10 WYWIADY Z Anną Łunkiewicz założycielką kabaretu Szafa przy Klubie Seniora Relax w Goleniowie rozmawia Piotr Szeszko Kabaret Szafa podczas występu Zawodowo przez prawie 30 lat pracownik obsługi naziemnej lotniska w Goleniowie, od ponad 10 lat na emeryturze, od 8 szefuje goleniowskiemu kabaretowi Szafa Piotr Szeszko: Jest Pani założycielką i szefową goleniowskiego kabaretu Szafa. Nie byłoby w tym może nic szczególnego, gdyby nie fakt, iż średnia wieku członków zespołu wynosi 70 lat. Co Panią skłoniło do tego, aby na emeryturze realizować się twórczo w kabarecie? Anna Łunkiewicz: W 2003 roku, w Goleniowskim Domu Kultury zainicjowano powstanie Klubu Seniora RELAX. Po roku w 2004, z mojej inicjatywy, powołaliśmy do życia Kabaret Szafa, chociaż początkowo nie było jasno określone, że będzie to kabaret, chcieliśmy bowiem podjąć jakieś działania artystyczne. Początkowo, kabaret składał się z 8 osób, które wcześniej nigdy nie angażowały się w żadne działania teatralne. Gdy rozpoczęły się regularne próby, stali członkowie przyprowadzali swoich kolejnych znajomych, którzy zostawali już w naszym kabarecie. W ten sposób do kabaretu dochodziły kolejne osoby. Po roku daliśmy swój pierwszy występ, tu w Goleniowskim Domu Kultury, Od pieluchy do Staruchy. Do chwili obecnej wystawiliśmy już pięć pełnych spektakli m.in. Babski Świat, Dozwolone od lat 18, M jak emeryt, Ciotki rewolucji. Mieliśmy również dwa spektakle wspólnie z młodzieżą z Centrum Animacji Młodzieży w Goleniowie, które zostały przyjęte z wielkim entuzjazmem przez publiczność. P.Sz.: Kto odpowiada za stronę artystyczną pisze teksty, przygotowuje stroje? A.Ł.: Na początku pisałam przede wszystkim sama i pierwsze dwa programy są w pełni moje. Nie było to trudne, gdyż od najmłodszych lat pisałam wiersze do szuflady. Po pewnym czasie okazało się iż również w pozostałych członkach kabaretu drzemie potencjał do pisania. I obecnie również dwaj inni członkowie zespołu piszą teksty. Naturalnie, wspieramy się Internetem, literaturą, telewizją, w której znajdujemy gotowe tematy. Stroje szyjemy sobie sami. Ogromne wsparcie mamy ze strony Domu 10

11 Kultury, który pozwala nam na wykorzystanie swego zaplecza, w którym odbywają się próby. P.Sz.: Ile osób liczy Kabaret Szafa i czy aby stać się jego członkiem trzeba spełnić jakieś szczególne wymagania? A.Ł.: Przede wszystkim trzeba być emerytem (śmiech ). Jest nas 17 osób, najmłodsza ma 58 lat, najstarsza 72 lata, a średnia wieku to 68 lat. Podczas rekrutacji do kabaretu liczą się wyłącznie chęci, mamy osoby o całym przekroju zawodowym od sprzątaczki po magistra. Część z członków prowadziła aktywny tryb życia, jedna pani jest byłą dyrektorką przedszkola, inna prywatnym przedsiębiorcą. Jeden z naszych uczestników jest po wylewie, ale nie wyobraża sobie życia bez kabaretu i na próby przychodzi już godzinę przed. P.Sz.: A czy ktoś z grupy wcześniej uczestniczył w jakichkolwiek działaniach artystycznych? A.Ł.: Większość z nas nigdy wcześniej nie zajmowała się zawodowo ani amatorsko kabaretem, czy aktorstwem. Jedyne co nas łączy, to harcerstwo, połowa z nas przeszła przez tę organizację. Otrzymane wówczas wychowanie w grupie owocuje do dziś, przede wszystkim pewne doświadczenie współżycia we wspólnocie. W przeciwieństwie do ludzi, którzy nigdy nie mieli nic wspólnego z żadną organizacją i mają zupełnie inny pogląd na świat niż my, którzy działaliśmy w jakichkolwiek zorganizowanych strukturach. P.Sz.: A co na Pani (oraz pozostałych członków kabaretu) zaangażowanie sądzą wasze rodziny? Czy babcie nie zaniedbują swych wnucząt? A.Ł.: Mój mąż podchodzi do tego sceptycznie, generalnie patrzy na to z boku, wie jednak, że jest to moja pasja i gdy kabaret odnosi sukcesy, widzę, że jest dumny. Nasze wnuczęta to już nie są maluchy, które trzeba pilnować, większość ma powyżej 12 lat, więc nie trzeba już ich niańczyć. Nasze wnuki stanowią stałą publiczność podczas naszych występów i zawsze nas wspierają. P.Sz.: Ciekawi mnie, czy praca w kabarecie wpływa na poprawę zdrowia, kondycji członków, czy może wręcz odwrotnie? A.Ł.: Drzemie w nas jakiś niewykorzystany potencjał do działania, który pozwala wyzwolić niespotykaną energię. Kiedy normalnie osoba starsza męczy się szybciej, to podczas prób przedstawień, podejmowane wspólnie inicjatywy wyzwalają w nas olbrzymią energię. Możemy wówczas pracować kilka godzin nie czując żadnego zmęczenia. To dotyczy nie tylko działań naszego kabaretu, ale również klubu seniora RELAX. Naturalnie, zdarzają się również spięcia w łonie samego kabaretu, mamy przecież swój wiek, swoje chimery. Jest również takie parcie na to, by być pierwszym, pewna rywalizacja Potrafimy się nawet pokłócić na szczęście szybko się godzimy. Generalnie, muszę powiedzieć, że te waśnie i kłótnie przed występem idą na bok. Następuje pełna mobilizacja w celu zagrania najlepiej, jak potrafimy. P.Sz.: Co powiedziałaby Pani emerytom, którzy myślą również o podobnej inicjatywie jak Wasza? A.Ł.: Gdyby ktoś chciał się na nas wzorować, konieczne są do spełnienia trzy zasady: Pierwsza dach nad głową. Druga wsparcie opiekuna. My go nazywamy ojcem dyrektorem W naszym przypadku to dyrektor Goleniowskiego Domu Kultury, Zbyszek Łukaszewski. I trzecia chęci ludzi, gdyż nic nie można robić na siłę. I wtedy to pójdzie. Uda się! Ponadto, osobom, które wybierają się na emeryturę powiedziałabym nie bójcie się! Gdy ja odchodziłam na emeryturę, zadawałam sobie pytanie, co będę robić. I tu Pana zaskoczę, na emeryturze człowiek nie ma na nic czasu! Nie jest bowiem tak zorganizowany, jak podczas życia zawodowego, gdzie musi wstawać o określonej porze, iść do pracy, ugotować obiad. Na emeryturze jeśli nie wypiorę dzisiaj to wypiorę jutro, czy nie umyję tych okien dzisiaj to zrobię to jutro, czy pojutrze. Człowiek pracuje na zwolnionych obrotach, nic go nie goni. Dlatego praca w kabarecie nas mobilizuje. Nie ma się co bać starości starość nie jest wcale taka zła, chociaż oczywiście rozumiem, iż w warunkach naszego kraju nie każdy ma szansę na godną starość, zwłaszcza osoby samotne, otrzymujące kilkaset złotych emerytury. Jednak mimo to, potrafią się uśmiechnąć, potrafią przyjść do klubu, potrafią się zabawić. P.Sz.: Dziękuję bardzo za wywiad i życzę Pani oraz pozostałym członkom grupy sukcesów artystycznych oraz dużo zdrowia! A.Ł.: Dziękuję. BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ 11

12 SŁOWO OD DORADCÓW Starość niejedno ma imię Jeżeli dzieciństwo i młodość są czasem, w którym człowiek stopniowo uczy się człowieczeństwa i rozpoznaje swoje możliwości, to starość jest szczególną wartością, ponieważ łagodząc namiętności pomnaża mądrość i służy dojrzalszymi radami. Jest to czas szczególnie nacechowany mądrością. Jan Paweł II, List do moich Braci i Sióstr, ludzi w podeszłym wieku, Watykan 1 października 1999 r. Odpowiedź na pytanie czym jest starość? może brzmieć: to genetycznie uwarunkowane zmiany w budowie i czynności starzejącego się organizmu, jest to zjawisko uniwersalne, występującym w świecie roślin, zwierząt i człowieka. Nie jest to jednak jedyna z możliwych odpowiedzi. Jedno jest pewne starości nie można uniknąć, bowiem jest końcowym etapem życia, od którego nie ma odwrotu (poza oczywiście wczesnym zgonem). Kojarzy się ona zazwyczaj z siwymi włosami, zmarszczkami, upadkiem sił fizycznych i psychicznych. Zmiany zachodzące w organizmie na skutek starzenia, przejawiają się jako rozliczne dolegliwości: obniżenie zdolności wysiłkowej, trudności w poruszaniu się, osłabieniu wzroku, słuchu a także orientacji, refleksu i pamięci. Występują kłopoty z koncentracją uwagi i skłonność do refleksji, wyostrzają się negatywne cechy charakteru. Proces starzenia się jest zakodowany w naszych genach, niemniej jednak, dużą rolę, wpływającą na przyśpieszenie go lub opóźnienie, odgrywa styl naszego życia i osobowość. Zapominamy często, że starość to również czas mądrości, rozwagi, wyciszenia emocji i umiejętności patrzenia w o wiele szerszej perspektywie niż tylko ja. Czy powinna więc napawać nas lękiem? Nie, nie bójmy się starości, ponieważ jeżeli sami będziemy tego chcieć, to naprawdę może być szczęśliwa, a źródła tego szczęścia zależą wyłącznie od nas samych, od naszej aktywności i wyobraźni. Lęk przed starością jest w dużej mierze skutkiem zbiorowej sugestii, opartej na nieprawdziwych stereotypach. Nasza aktywność powinna być nakierowana na przygotowanie się do starości. Przygotowanie to powinno być procesem zaczynającym się bardzo wcześnie, bowiem jak pisze Kępiński: Starość jest nieunikniona, im więcej się z nią walczy, im trudniej jest jej fakt zaakceptować, w tym ostrzejszej formie ona występuje. I obserwuje się paradoksalne pozornie zjawisko, że ludzie, którzy przyjmują swoją starość, nie robiąc z niej problemu, są młodsi od tych, którzy chcą za wszelką cenę zachować swoją młodość. 1 Ważnym czynnikiem dobrego przystosowania się do starości jest umiejętność zrozumienia i zaakceptowania faktu, że życie i śmierć stanowią integralną całość, że wartość życia wynika właśnie z tego, że jego trwanie jest ograniczone w czasie. Należy okres ten zacząć od gruntowego przebadania i poddania krytycznej ocenie swego stanu oraz błędów, które dotychczas popełniliśmy. Nie powinno się tego czasu marnować, lecz poświęcić go na przemyślenia, na przykład co chcielibyśmy robić, gdy przejdziemy na emeryturę. Nie należy jej bowiem traktować jako bezczynność, lecz jako pewną zmianę w życiu, którą trzeba odpowiednio zagospodarować. Dlatego należy już wcześniej kształtować swoje zainteresowania i zdolności, które później będzie można rozwijać. Nie muszą to być wcale zainteresowania związane z zawodem chodzi o to, by były wyrazem naszej osobowości, dążeń, upodobań i aby dawały możliwość jakiejś twórczej, pożytecznej działalności. Obojętnie, jaka to będzie działalność, domowa czy społeczna, ważne jest, aby odpowiadała naszym zainteresowaniom i pragnieniom. Może to być haftowanie, hodowla kwiatów, wychowywanie wnuków, pisanie pamiętników, podjęcie dalszej nauki lub zajęcie się ulubionym hobby. Ważne jest jedno: trzeba to zajęcie kochać, traktować poważnie i dojść w nim do pewnego mistrzostwa wtedy możemy naprawdę cieszyć się ze swego dzieła i umiejętności, taka zaś satysfakcja będzie źródłem zdrowia i siły nawet w bardzo późnym wieku. 1 A. Kępiński, Rytm życia, Wydawnictwo Literackie, Karków 2000 r. 12

13 Różne zainteresowania zmuszają ludzi starych do kontaktów z innymi, uwalniają od samotności, a to zwykle staje się podstawą trwałych i cennych przyjaźni, wiążących człowieka ze światem i innymi ludźmi. Człowiek, który może ofiarować innym swój czas i doświadczenia, czuje się doceniony i potrzebny, stara się służyć radą i zdobytym doświadczeniem, zapominając o swojej starości i niedołęstwie. Przyzwyczajenie do luksusu, jakim jest wolny czas, należy również rozpocząć przez wydłużenie urlopu oraz liczniejsze wypoczynki sobotnie i niedzielne, jeszcze w czasie aktywności zawodowej, aby stopniowo przyzwyczajać się do wolności, jaką niesie trzeci wiek. Szczególnie użyteczne jest wiązanie się w tym okresie z wybranymi odpowiednio do własnych potrzeb, zainteresowań i aspiracji klubami lub placówkami kultury. Człowiek starszy może subiektywnie odmłodzić się przez nową aktywność, przywróconą sprawność fizyczną, lepsze samopoczucie. Obiektywnie także, jego organizm może podlegać procesowi zatrzymania regresu, wpływając tym samym na polepszenie stanu fizycznego. W procesie starzenia się istotną rolę spełnia jednak czas i wiek chronologiczny. Wraz z upływem lat człowiek zmienia się fizycznie, podejmuje nowe formy aktywności zmienia i poszerza zainteresowania. W poszczególnych etapach swego życia człowiek pełni różne role społeczne, a w wyniku bogactwa swej aktywności, zmierza do coraz innych celów, rozwiązuje zadania i problemy, które niesie mu życie. Równocześnie, zmienia się jego subiektywny obraz otaczającego świata, a także formy współdziałania pomiędzy nim a otoczeniem społecznym. Całokształt zmian, którym podlega człowiek w ciągu swego życia, traktowany jest jako wskaźnik jego szeroko pojętego rozwoju. Maria Susułowska twierdzi: Współczesne badania gerontologiczne nie utożsamiają starości z chorobą 2 takie przekonania są stereotypem starości. W swojej książce autorka przedstawia trzy rodzaje starości: biologiczną, psychologiczną i społeczną; Starość biologiczną można rozpatrywać jako spowolnienie biomorfozy ( ) jako obniżenie sprawności fizjologicznych mechanizmów adaptacyjnych ustroju, bieg czasu biologicznego, który uzależniony jest od czynników genetycz- 2 M. Susułowska, Psychologia starzenia się i starości, Warszawa 1989, s. 95. nych również przyrodniczych, kulturowych, warunków pracy 3 ; Starość psychologiczna to etap życia, w którym procesy psychiczne, objawiające się rezygnacją i poczuciem braku szans, oraz społeczne, polegające na odrzuceniu zgodnie z rytuałem kulturowym, oddziałują synergicznie z procesami biologicznymi, prowadząc do naruszenia homeostozy, a tym samym do ograniczenia możliwości przeciwdziałania na powrót do stanu poprzedniego 4 ; Starość społeczna, którą dotyczą ( ) takie czynniki, jak: utrata ról społecznych, znaczenie środowiska, rola rodziny i postawy społeczeństwa wobec ludzi starych. 5 Optymistyczne hasło stwierdza, że dopóki trwa życie, dopóty możliwy jest rozwój. Starość jest stanem zmieniających się warunków życia, często ocenianym (odczuwanym) negatywnie. Radząc sobie z negatywnymi odczuciami wobec starości, ludzie wypracowali pewne postawy wobec niej. Należy pamiętać, że odmiennie przebiega adaptowanie się do starości u kobiet i mężczyzn. Związane jest to z różnicą stylu życia obu płci, silniejszym identyfikowaniem się niektórych mężczyzn z rolą zawodową, dużymi zaś obciążeniami pracą domową i obowiązkami rodzinnymi kobiet. Wielu autorów zwraca uwagę, że to nie starość sama w sobie niesie trudności i obciążenia, lecz największym problemem staje się proces wchodzenia we własną starość. Proces ten jest łatwiejszy dla osób, które przez warunki życiowe były wielokrotnie zmuszane do przekształcania swego zachowania. Również wysoki poziom intelektualny ułatwia dostosowanie się do nowych warunków, choć oczywiście nie przesądza o dobrym w nich funkcjonowaniu. Dużą rolę odgrywają takie czynniki jak: stopień integracji osobowości, zrównoważenie emocjonalne, brak symptomów nerwicowych oraz akceptacja swojej własnej starości. Cechy charakteru takie jak: wytrwałość, przedsiębiorczość i zaradność, ułatwiają optymalne uregulowanie współdziałania z otoczeniem. Uwzględniając możliwie wiele czynników wpływających na akceptację starości, można skonstru- 3 Tamże, s Tamże, s Tamże, s. 39. BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ 13

14 ować pewne modele, będące obrazem typowych sposobów rozwiązywania przez człowieka problemu: ja jako człowiek stary. W literaturze istnieje sporo takich typologii. Jedną z nich, popartą szczegółowymi, charakterystykami, przytacza D. B. Bromley. Wyróżnia on pięć typów przystosowania się do starości, opisanych poniżej. Najkorzystniejszy model, z punktu widzenia społecznego, to postawa konstruktywna. Człowiek posiadający ją, jest wewnętrznie zrównoważony, ma pogodny nastrój, oraz satysfakcjonujące emocjonalne kontakty z ludźmi. Jest krytyczny z stosunku do siebie, ale zarazem pełen dobrego humoru i tolerancji dla innych. Akceptuje własną starość oraz fakt zakończenia pracy zawodowej, ma optymistyczny stosunek do życia, ewentualność zaś śmierci traktuje jako naturalne zdarzenie, nie wywołujące rozpaczy i lęku. Dzięki temu, że w życiu swym nie przeżył zbyt wielu urazów i napięć, nie wykazuje objawów agresji i zahamowania. Ma żywe zainteresowania i stałe plany dotyczące przyszłości. Jego bilans życiowy jest dodatni co pozwala mu z ufnością liczyć na pomoc otoczenia. Dzięki sukcesom odniesionym w życiu i satysfakcji z obecnej sytuacji ma wysoka samoocenę. Nieco inną metodą przystosowania się do starości jest postawa zależności. Osoba zależna to człowiek podporządkowany komuś innemu, uległy wobec partnera małżeńskiego lub swego dziecka, nie mający zbyt wielkich aspiracji życiowych i dzięki temu chętnie wycofujący się z pracy zawodowej. Środowisko rodzinne zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa oraz umożliwia utrzymania harmonii wewnętrznej. Człowiek taki nie przejawia objawów braku zrównoważenia emocjonalnego, wrogości ani lęków. Kolejny typ to postawa obronna. Ludzie o tej postawie za swoje przystosowanie płacą już określoną cenę w postaci lekkich objawów nerwicowych. Są oni przesadnie opanowani emocjonalnie, nieco sztywni w swych nawykach i przyzwyczajeniach, lubią być samowystarczalni, niechętnie przyjmują pomoc od innych ludzi. Ich poglądy i postawy są konwencjonalne, unikają wypowiadania własnych sądów, z trudem mówią o swoich problemach życiowych lub rodzinnych. Postawę obronną przybierają czasem w stosunku do całej rodziny, co wyraża się w unikaniu ujawnienia swoich pretensji lub żalów wobec tej ostatniej. Mechanizmem obronnym stosowanym przez nich wobec lęku przed śmiercią i niedołęstwem jest wzmożona aktywność, stałe zaabsorbowanie zewnętrznymi czynnościami. Ludzie ci z wielką niechęcią i dopiero pod naciskiem otoczenia zaprzestają pracy zawodowej. Postawa wrogości jest kolejnym możliwym sposobem przystosowania się do starości. Ludzie o tej postawie są agresywni, wybuchowi i podejrzliwi, mają tendencje do przerzucania na otoczenie innych ludzi, instytucje własnych pretensji i przypisywanie im winy za wszystkie swojej niepowodzenia. Są oni również konwencjonalni w swych poglądach i opiniach społecznych, lecz zarazem mało realistyczni w ocenie rzeczywistości. Nieufność skłania ich do zamykania się w sobie i izolowania się od innych. Odrzucają myśl o przejściu na emeryturę, ponieważ podobnie jak osoby o postawie obronnej stosują mechanizm rozładowania napięć przez wzmożoną aktywność. W historii ich życia znaleźć można wiele stresów i niepowodzeń, wiele z tych osób cierpiało na nerwice. Również na starość skłonni są do ostrych reakcji lękowych i skrajnej nieufności wobec innych. Ludzie ci nie akceptują własnej starości, ze wstrętem myślą o postępującym zniedołężnieniem i utracie sił. Łączy się to z wrogą postawą wobec ludzi młodych, uogólnianą czasem na cały nowy, obcy świat. Bunt przeciwko własnej starości łączy się u tych osób z silnym lękiem przed śmiercią. Zbliżoną postawę (do poprzednio analizowanej) posiadają ludzie, których wrogość skierowana jest na samych siebie. Są to osoby o wyraźnie ujemnym bilansie życiowym, które unikają powracania do wspomnień życiowych, ponieważ w ich życiu było wiele niepowodzeń i trudności. Nieaktywni i mało zaradni, nie buntują się przeciwko swojej starości, lecz biernie przyjmują to, co zsyła im okrutny los. Niemożność zaspokojenia potrzeby miłości jest powodem przeżywania depresji, pretensji do siebie samych i żalu. Łączy się z tym poczucie osamotnienia i bycia niepotrzebnym. Osoby te dość realistycznie oceniają własne starzenie się, śmierć zaś traktują jako wyzwolenie od cierpień. 14

15 Powyższe charakterystyki stanowią bardzo ogólny opis i zawierają tylko podstawowe tendencje i mechanizmy adaptacyjne. W rzeczywistości, w obrębie każdego z tych typów wyróżnić można wiele indywidualnych odmian związanych z zawodem, sytuacją rodzinną, warunkami życiowymi i środowiskiem człowieka. Pomyślna adaptacja do starości pozwala człowiekowi łatwiej znosić zmiany, stresujące zdarzenia czy pogarszanie się stanu zdrowia. Wadliwe przystosowanie sprawia, że człowiek musi jak gdyby zbyt wiele sił wkładać w zwykłą, codzienną egzystencję. Z zagadnieniem adaptacji do starości łączy się inny problem, który nurtuje psychologów: pytanie, czy na starość osobowość człowieka, a więc jego system wartości, mechanizmy regulacji stosunków z otoczeniem, charakter, samoocena, itd. zmienia się, czy też zachowuje uprzednią postać? Usłyszeć można potoczne sądy, że wszyscy ludzie starzy są, i tu występuje wyliczenie różnych, na ogół negatywnie zabarwionych cech, takich jak np.: podejrzliwi, skłonni do zrzędzenia, pesymistyczni, hipochondryczni i egocentryczni. Badania psychologiczne przeczą tej opinii. Wskazują raczej na to, że zasadnicza struktura osobowości nie zmienia się pod wpływem wieku, a radykalne jej zmiany występują tylko w razie zaburzeń psychicznych, ale podobnie dzieje się także w wypadku choroby psychicznej osób młodych. Sytuacja osób starszych jest zdeterminowana kulturowo i w dużej mierze zależna od kraju, w którym one funkcjonują. Na poziom i jakość życia osób w podeszły wieku żyjących w Polsce, wpływa wiele czynników. Oto niektóre z nich: Wysoki poziom niezależności finansowej i materialnej Relatywnie niskie zagrożenie ubóstwem Malejący wskaźnik zatrudniania w wieku poprodukcyjnym Silne związki oparte na wzajemnej więzi międzypokoleniowej 6 Zdaniem socjologów, sytuacja polskich emerytów jest relatywnie dobra. Przekonanie to bierze się z porównania sytuacji materialnej tej grupy do sy- tuacji osób młodych, zagrożonych bezrobociem lub osiągających stosunkowe niskie zarobki. Oceniając sytuację osób starszych w Polsce należy jednak pamiętać, że; Dochody osób starszych, pomimo tego, że są stałe, nie wzrastają porównywalnie do kosztów utrzymania Sytuację finansową pogarszają wysokie koszty leczenia i rehabilitacji, jak również utrudniony dostęp do służb medycznych Nie tylko ubóstwo jest powodem marginalizacji osób starszych, ale również takie zjawiska jak przemoc wobec nich i rozpad więzi w rodzinach Sytuacją finansową pogarsza jeszcze fakt, że osoby starsze często pomagają w sposób systematyczny młodszym członkom rodziny. W najbliższym czasie, funkcjonowanie osób starszych w Polsce będzie zmieniało się pod wpływem następujących czynników: obniżające się poczucie bliskości międzypokoleniowej, wzrost liczby gospodarstw jednoosobowych (malejąca liczba rodzin wielopokoleniowych), izolacja, samotność, pauperyzacja, wyższe aspiracje osób starszych, większa świadomość i chęć podniesieni jakości życia, przestrzenne oddalanie się członków rodziny od siebie migracje zarobkowe osób młodych, świadczenia emerytalne na niższym poziomie niż świadczenia wynikające z pracy, wydłużenie wieku produkcyjnego, wydłużenie okresu życia z jednoczesną charakterystyczną dla Polski niską jego jakością, brak programów przygotowujących do starości, skupianie się głównie na roli zawodowej i rodzinnej z pominięciem samorozwoju. 7 Poprawa sytuacji osób starszych w Polsce, zdaniem prof. Elżbiety Trafiałek (UJK), wymaga następujących działań: BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ 6 E. Trafiłek, Warunki integracji i ryzyka dyskryminacji ludzi starszych, w: O sytuacji ludzi starszych J. Hrynkiewicz (red.), Warszawa 2012, s Tamże, s

16 opracowania nowej formuły współpracy społecznej i wsparcia środowiskowego oraz upowszechnienia wiedzy gerontologicznej, uelastycznienia i ujednolicenia do 65 lat wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn, promocji aktywności zawodowej osób w wieku 50+, systematycznego wspierania funkcji opiekuńczych rodziny, podziału odpowiedzialności za jakość życia w starości. 8 W Polsce następuje proces starzenia się społeczeństwa. Według Rocznika Demograficznego GUS, w roku 2009 r. osoby w wieku powyżej 65 r. życia stanowiły 13,5% ludności Polski. Z prognoz demograficznych wynika, że w 2020 r. osób po 60 roku życia będzie około 25% w stosunku do liczby Polaków w ogóle i szacuje się, że w 2030 roku, osób w wieku 85 lat i więcej będzie prawie 800 tysięcy. Demografowie przypominają, że przyjmuje się, iż społeczeństwo, w którym odsetek osób po 60 r.ż. przekroczył 12 % to społeczeństwo starsze. 9 Aktywność osób starszych w życiu społecznym w Polsce ciągle ogranicza się do udziału seniorów w Uniwersytecie Trzeciego Wieku lub stowarzyszeniach działających na ich rzecz. W bardzo niewielu sytuacjach korzysta się z zasobu, jakim są osoby starsze i włącza się je do działań np. na rzecz dzieci i młodzieży. Programy Babcia i dziadek do adopcji mające na celu wolontariat osób starszych w świetlicach środowiskowych lub w placówkach opiekuńczo-wychowawczych są ciągle pojedynczymi przykładami programów budujących więź międzypokoleniową. Aktywność osób starszych można również wykorzystać tworząc środowiskowe systemy wsparcia dla tej grupy. W interesie gminy jest pobudzanie aktywności własnej oraz działań samopomocowych, ograniczających konieczność korzystania z całodobowej opieki w domach pomocy społecznej. Zjawiskami bardzo korzystnymi jest wzrost aktywności w tej grupie społecznej, przejawiający się odradzaniem klubów seniora czy też ilości osób chętnych do udziału w nauce np. obsługi komputera. W kontekście działań gminy wynikających z Ustawy o wsparciu rodziny i systemie pieczy zastępczej, do rozważenia jest np. wykorzystanie potencjału emerytowanych nauczycieli w celu zatrudnienia ich jak asystentów rodziny. W ramach programów POKL (Priorytetu VII Promocja Integracji Społecznej), w projektach systemowych skierowanych do ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie, istnieje możliwość zatrudnienia animatora środowiska lokalnego. Wydaje się, że osoba starsza, mająca autorytet w środowisku lokalnym, w sposób naturalny może stać się liderem wspierającym proces aktywizacji środowiska lokalnego. Możliwości te ciągle są wykorzystywane w bardzo nieznacznym stopniu. Potrzebna jest kulturowa zmiana polegająca na postrzeganiu osób starszych jako zasobu, a nie obciążenia. Zmiana ta wymaga wykreowania innego wizerunku seniora, gdzie bardzo istotną rolę odgrywają media. W chwili obecnej senior w mediach pokazywany jest jako odbiorca usług lekarskich, farmaceutycznych czy ubezpieczeniowych lub osoba, udająca młodego. Widocznie brakuje wizerunku mądrego, wspierającego swoim doświadczeniem osoby młodsze. W celu zmiany tego wizerunku konieczna jest również zmiana stosunku pracodawców do zatrudniania osób starszych. W chwili obecnej (chociaż to powoli się zmienia) młodość utożsamiana jest z sukcesem i dynamiką. Cały przemysł kosmetyczny próbuje wykreować pogląd, ze jesteś stary wtedy, gdy niewłaściwie o siebie dbasz. Umiejętność połączenia aktywności i ambicji młodości z mądrością i rozwagą wieku starszego, byłby niewątpliwie jednym z lepiej skonstruowanych biznes -planów, ale na takie spojrzenia będziemy pewnie musieli jeszcze trochę poczekać Podsumowując powyższe rozważania, można uznać, że każdy musi samodzielnie odnaleźć odpowiedz na pytanie, jaka będzie jego starość. I nie musi to być odpowiedz napełniająca nas goryczą Iwona Klimowicz Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej 8 Tamże, s M. Halicka, E. Kramkowska, Uczestnictwo ludzi starszych w życiu społecznym, Warszawa 2012 r., s

17 PROGRAMY PROFILAKTYCZNE Skieruj się na profilaktykę! część I Województwo Zachodniopomorskie przy udziale szpitali z regionu realizuje 21 programów profilaktycznych. W ramach programów można skorzystać z bezpłatnych badań profilaktycznych, zasięgnąć porad specjalistów, a także uzyskać niezbędną wiedzę z zakresu pielęgnacji zdrowia i profilaktyki chorób. BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Obszary interwencji dotyczą przede wszystkim nowotworów, chorób przewlekłych, chorób układu sercowo-naczyniowego, profilaktyki zaburzeń psychicznych i promocji zdrowia psychicznego, a także opieki nad matką i dzieckiem, czy też profilaktyki zakażeń HIV i zachorowań na AIDS. Z roku na rok staramy się wdrażać nowe programy przy jednoczesnej kontynuacji sprawdzonych projektów z lat ubiegłych. Postępujące zmiany demograficzne wzywają do koncentrowania się na nowych problemach zdrowotnych, a także weryfikacji dotychczasowych działań. Stąd też w bieżącym roku pojawiło się sporo nowych propozycji programowych, m.in.: program profilaktyki jaskry mówi Anna Mieczkowska Członek Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego. Profilaktyka chorób przewlekłych Obecne tendencje demograficzne wydłużania życia będą istotnie wpływały na występowanie chorób przewlekłych, stanowiących duże wyzwanie ekono- miczne. Choroby przewlekłe cechuje konieczność stałego leczenia, są trwałe i niejednokrotnie powodują nieodwracalne zmiany chorobowe. Umiejętnie wdrożona profilaktyka pozwala na wykrycie choroby we wczesnym jej stadium i wdrożenie właściwego leczenia, które pozwoli na unikniecie niepełnosprawności spowodowanej zaniedbaniem choroby. Z uwagi na aspekt korzyści zdrowotnych oraz aspekt ekonomiczny, zasadnym jest realizacja programów ukierunkowanych na choroby przewlekłe. W ramach profilaktyki chorób przewlekłych szpitale z terenu województwa realizują 8 projektów zdrowotnych: Szkoła Astmy to projekt realizowany przez Oddział III Gruźlicy i Chorób Płuc Specjalistycznego Szpitala im. prof. A. Sokołowskiego w Szczecinie Zdunowie. W ramach działalności Szkoły prowadzone są bezpłatne badania spirometryczne, a także spotkania szkoleniowe dla chorych na astmę i ich rodzin. Każde spotkanie prowadzone jest przez wykwalifikowaną kadrę specjalistów: lekarzy, pielęgniarki i rehabilitantów, którzy w swojej codziennej pracy pomagają chorym obciążonym astmą oskrzelową. Szkoła Astmy uczy jak rozpoznać chorobę, właściwie ją leczyć i zapobiegać jej zaostrzeniom. Kolejne spotkania Szkoły Astmy zaplanowano: 27 lipca, 15 września i 8 grudnia 2012 r. Szczegółowe informacje o programie: tel.: lub , pulmunologia3@szpitalzdunowo.pl, Program wczesnego wykrywania zaburzeń widzenia prowadzących do inwalidztwa wzro- 17

18 kowego skierowany do dzieci w wieku 1 6 lat program mający na celu wczesną korekcję wad wzroku u dzieci, a tym samym redukcje niepełnosprawności z przyczyn okulistycznych u dorosłych. Akcja profilaktyczna przewiduje przebadanie 120 dzieci w wieku od 1 do 6 roku życia, które w ciągu pierwszego roku życia leczone były z powodu powikłań okołoporodowych (drgawki, niedotlenienie, ciężkie infekcje, itp.), dzieci przedwcześnie urodzone oraz te, u których w rodzinie występują wady wzroku: zez, zaćma lub jaskra wrodzona. Pomiędzy 1 a 6 rokiem życia ujawnia się wiele schorzeń okulistycznych. Ich wczesne wykrycie oraz zastosowane leczenie zwiększa szansę na dobre widzenie w przyszłości. Na badanie można zgłosić się do Poradni Okulistycznej SPS ZOZ Zdroje, mieszczącej się przy ul. Słowackiego 19 w Szczecinie, po uprzedniej rejestracji telefonicznej pod numerem Szkoła Jaskry 40+ to kolejny projekt realizowany przez Zespół Poradni Okulistycznych SPS ZOZ Zdroje w Szczecinie skierowany do osób po 40 roku życia. Jaskra jest podstępną chorobą, która w znacznej większości przypadków nie daje objawów. Chory nie odczuwa pogorszania się ostrości wzroku i nie czuje bólu. Dlatego bardzo istotne jest wykonywanie badań profilaktycznych. Pierwsze badanie powinno przeprowadzić się po 40 roku życia, a następne systematycznie, zgodnie ze wskazówkami lekarza. Częstość badań uzależniona jest od wieku i dodatkowych czynników ryzyka, tj.: występowanie jaskry w rodzinie, krótkowzroczność lub nadwzroczność, choroby układu krążenia, cukrzyca, astma, nadczynność tarczycy, a także nieprawidłowy przepływ krwi, objawiający się migrenami, czy objawem zimnych rąk i stóp. Wystąpieniem jaskry są również zagrożone osoby, które palą papierosy, a także te w zaawansowanym wieku. Biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki lekarz zleca badanie profilaktyczne co 2 lata, rok, a nawet 6 miesięcy. Zaletą badania okulistycznego jest także możliwość wykrycia zmian naczyniowych w siatkówce oka, na podstawie których można wstępnie wykryć schorzenia układu krążenia. Uszkodzenia wzroku wywołane przez jaskrę wpływają na obniżenie komfortu codziennego życia. Projekt zakłada przebadanie 120 osób po 40 roku życia. Badanie jest wykonywane przez specjalistów z Poradni Okulistycznej przy ul. Słowackiego 19 w Szczecinie. Na badanie należy zgłosić się po uprzedniej rejestracji telefonicznej pod numerem Szkoła Cukrzycy program poświęcony profilaktyce cukrzycy jest realizowany przez Oddział Chorób Wewnętrznych Specjalistycznego Szpitala im. prof. Alfreda Sokołowskiego w Szczecinie Zdunowie. Gabinet Szkoły Cukrzycy czynny jest od poniedziałku do piątku w godz Każdy pacjent Szpitala oraz osoby zgłaszające się są edukowane w zakresie samokontroli w cukrzycy, a także postępowania leczniczego żywienia, aktywności fizycznej, przyjmowania leków. Pacjenci otrzymują glukometry oraz poradniki, które pomagają we właściwej kontroli choroby. Dodatkowo edukatorki Szkoły Cukrzycy organizują akcje profilaktyczne darmowego pomiaru cukru i ciśnienia tętniczego krwi w przychodniach naszego województwa oraz innych miejscach do których mogą dotrzeć. Szkoła Cukrzycy te , Dyżurka Pielęgniarek na oddziale Program zapobiegania i zwalczania przewlekłych powikłań cukrzycy, poprawa jakości leczenia chorych to cykl szkoleń grupowych o cukrzycy i otyłości. Każde szkolenie prowadzone jest przez edukatorkę diabetologiczną, a w razie potrzeby uzupełniane o konsultacje specjalistyczne i badania diagnostyczne u wybranych chorych. Projekt przewiduje również badania przesiewowe w kierunku stopy cukrzycowej powikłania, które powstaje w wyniku wieloletniej, nieprawidłowo le- 18

19 czonej cukrzycy, a także konsultacje indywidualne. Program realizuje zespół pod koordynacją dr n. med. Sławomira Pynki diabetologa i internisty. Osoby zainteresowane mogą zgłosić się do Poradni Diabetologicznej, Poradni Chorób Metabolicznych i Leczenia Otyłości lub Poradni stopy cukrzycowej w SP Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym przy ul. Arkońska 4 w Szczecinie. Rejestracja czynna w godz , w środę , tel.: Profilaktyka złamań u osób z osteoporozą potrzeba wiedzy i edukacji program przewiduje wykonanie badania oceny ryzyka złamania kości, oznaczania gęstości mineralnej kości, a także edukacja zdrowotna pacjentów i ich rodzin. Za przebieg i realizację programu odpowiada mgr Zofia Cerzniewska Pielęgniarka Oddziałowa Oddziału V Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej Specjalistycznego Szpitala im. prof. Alfreda Sokołowskiego w Szczecinie Zdunowie. W ramach programu organizowane są także akcje profilaktyczne, gdzie w trakcie festynów i spotkań plenerowych zainteresowane osoby mogą poznać przyczynę i sposoby zapobiegania wystąpieniu osteoporozie, a także informacje o możliwości wykonania bezpłatnych badań i ewentualnego leczenia choroby. Dodatkowo rozdawane są poradniki Profilaktyka złamań u osób z osteoporozą potrzeba wiedzy i edukacji, a także wykonywane są bezpłatne pomiary ciśnienia tętniczego krwi oraz poziomu cukru we krwi. Poradnia Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej rejestracja: Przewlekła obturacyjna choroba płuc potrzeba wiedzy i edukacji adresatami tego projektu są kobiety i mężczyźni w wieku lat, którzy palą papierosy oraz byli palacze. Program został przygotowany przez Specjalistyczny Szpital im. prof. Alfreda Sokołowskiego w Szczecinie Zdunowie. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to nieuleczalne schorzenie układu oddechowego. Choroba powoduje zwężenie oskrzeli, a co za tym idzie utrudniony przepływ powietrza i problemy w oddychaniu. POChP to choroba odtytoniowa spowodowana paleniem tytoniu, także biernym. Zaprzestanie palenia nie tylko jest jednym z warunków skutecznego leczenia choroby, ale przede wszystkim hamuje jej dalszy rozwój. Według Światowej Organizacji Zdrowia POChP zajmuje obecnie czwarte miejsce na liście najbardziej śmiercionośnych chorób,dlatego też wdrożenie programu uznano za konieczne. Podobnie jak w przypadku Szkoły Astmy oferta programu przewiduje organizację kilkugodzinnych spotkań edukacyjnych, prowadzonych przez lekarzy i pielęgniarki w Szpitalu w Zdunowie. Podczas szkoleń pacjenci uzyskują wiedzę o przyczynach, objawach i leczeniu POCHP, mają wykonane badanie 6-minutowego testu chodu, służące do oceny wydolności wysiłkowej u osób z chorobami układu oddechowego, a także otrzymują bezpłatny egzemplarz poradnika dla pacjenta. Koordynatorem programu jest mgr Małgorzata Świątek, tel.: , fax: lub mail: pulmonologia1@szpitalzdunowo.pl. Endoprotezoplastyka potrzeba wiedzy i edukacji to ostatni z omawianych programów w ramach profilaktyki chorób przewlekłych, którego realizatorem jest także Specjalistyczny Szpital im. prof. Alfreda Sokołowskiego w Szczecinie Zdunowie. Programem są objęci pacjenci i ich rodziny po wszczepieniu endoprotezy biodrowej i kolanowej. Leczenie operacyjne polegające na wszczepieniu endoprotez znosi ból, poprawia jakość życia, ale przede wszystkim umożliwia powrót do czynności życia codziennego i pracy zawodowej. Projekt przewiduje edukację pacjentów przed i po zabiegu endoprotezoplastyki. Chorzy są edukowani merytorycznie, przechodzą instruktaż ćwiczeń i właściwej pielęgnacji protezy w codziennych aktywnościach. Celem prowadzonej edukacji jest uświadomienie pacjentom oraz ich rodzinom, że rehabilitacja, odpowiedni styl życia oraz stosowanie się do zaleceń mogą w pełni przywrócić sprawność operowanej kończyny. Na zakończenie pragnę zachęcić do korzystania z bezpłatnych badań, nie tylko tych zaprezentowanych w artykule, ale także innych kontraktowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, czy organizowanych przez gminy lub powiaty. To tylko kilka chwil dla zdrowia Aleksandra Belicka Wydział Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ 19

20 PROGRAMY PROFILAKTYCZNE Sukces pierwszej Majówki na Zdrowie 19 maja na Jasnych Błoniach w Szczecinie odbyła się po raz pierwszy Majówka na Zdrowie, zorganizowana w ramach III Zachodniopomorskiego Forum Samorządowego Profilaktyki i Promocji Zdrowia. Majówkę otworzyli wspólnie Wicemarszałek Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego Wojciech Drożdż, Małgorzata Talerczyk i Mariusz Holicki z Zachodniopomorskiego Centrum Onkologii w Szczecinie. Członek Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego Anna Mieczkowska zwiedziła stoiska jednostek ochrony zdrowia podległych Samorządowi Województwa Zachodniopomorskiego oraz rozmawiała z uczestnikami i współorganizatorami imprezy. Niezwykle cieszy tak duże zainteresowanie mieszkańców. To dowód na konieczność organizacji imprez o tematyce profilaktycznej i promocji zdrowia. Wkład i zaangażowanie jednostek ochrony zdrowia jest godny podziwu. Wart podkreślenia jest fakt włączenia się w dzisiejsze spotkanie wielu partnerów, dzięki którym Majówka na Zdrowie zyskała taką skalę. Po tych pozytywnych doświadczeniach powoli zaczynamy planować kolejne Forum Samorządowe Profilaktyki i Promocji Zdrowia, a także Otwarcie Majówki z udziałem m.in.: Wojciecha Drożdża, Wicemarszałka Województwa Zachodniopomorskiego, Małgorzaty Talerczyk i Mariusza Holickiego z Zachodniopomorskiego Centrum Onkologii w Szczecinie 20