.edu. Kwartalnik Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji. Nr 2/2013

Transkrypt

1 .edu Kwartalnik Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji Nr 2/2013 Regionalne Centrum Rozwoju Edukacji Opole, ul. Głogowska 27, tel.: , fax: Opole, ul. Dubois 36, tel.: , fax: Niwki, ul. Wiejska 17, tel.:

2 Spis treści Drogi do przyszłości... 3 Mistrz czyli kto?... 5 Rozwój Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie - cz. I... 8 Od Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie do programu Szkoły dla Zdrowia w Europie... 8 Definicja polski model i standardy SzPZ Podstawowe wartości sieci szkoły dla zdrowia w Europie Pięć filarów sieci dla zdrowia w Europie Międzynarodowe projekty edukacyjne Programu etwinning wsparciem w realizacji podstawy programowej Kompleksowe wspomaganie szkół - realizacja projektu powiatowego Oko szefa motywuje OKO SZEFA MOTYWUJE - czy każde i czy zawsze? C.a.R Pascal, Delphi, a może Lazarus Wstęp Środowisko programowania Pierwsza aplikacja Ćwiczenie 1. Zaczynamy Wirtualne zwiedzanie CINEMA 4D - wykorzystanie zaawansowanych narzędzi z menu MoGraph z elementami programowania CINEMA 4D - wykorzystanie zaawansowanych narzędzi z menu MoGraph z elementami programowania Menu MoGraph charakterystyka narzędzi, opis właściwości Praktyczne wykorzystanie narzędzi z menu MoGraph Moduł MoGraph narzędzie Sound Effector Umieszczanie oraz konfiguracja obiektów na scenie: Plain Effector

3 Drogi do przyszłości Lesław Tomczak Każdego dnia (w trakcie roku szkolnego), jakieś dziecko idzie do szkoły, nauczyciel idzie do pracy, a dyrektor i administracja szkolna czuwają, aby szkoła funkcjonowała poprawnie. Warto zadać sobie pytanie: Czy poprawnie funkcjonująca szkoła to to samo, co szkoła przyjazna dla wszystkich uczestniczących w jej życiu? Dzisiaj wielu z nas odpowiedziałoby, że szkoła poprawnie funkcjonująca to niekoniecznie szkoła przyjazna. Po dłuższym zastanowieniu i spojrzeniu na historię rozwoju edukacji i systemów szkolnych, należy postawić równość pomiędzy obu stwierdzeniami. Coraz częściej zastanawiamy się czy dzisiejsze uwarunkowania społeczne i technologiczne ułatwiają funkcjonowanie szkoły czy też ją komplikują? Oddajemy w Państwa ręce, a raczej na Państwa ekrany, kolejny numer naszego Kwartalnika. Nie ma w nim odpowiedzi na powyższe pytania, ale są podpowiedzi jak sprawić, aby szkoła była poprawna. To wszak od naszego mistrzostwa zależy jak wygląda dzień życia szkoły kolejny dzień życia ucznia. Warto, zatem uczynić wszystko, aby wychodząc ze szkoły do domu, mieć poczucie dobrze wykonanej roboty. Zawarte w Kwartalniku artykuły przybliżają Państwu zagadnienia od projektów edukacyjnych, poprzez technologię, jaką dają komputery i internet, do wsparcia nauczyciela i ucznia na początku przygody edukacyjnej w przedszkolu. Wyzwanie i pytanie, które często jest nam stawiane, kto jest mistrzem i jak możemy się nim stać w codziennym życiu ucznia (a bycie mistrzem nie jest ani łatwe ani nowe w naszym zawodzie) warto przemyśleć. Czy macie Państwo poczucie, że oko szefa Was motywuje? Czy my, będąc szefami w klasie, motywujemy dzieci? Czy mamy ku temu czas i wiedzę jak to zrobić? RCRE wprowadza w życie nowe działania w Regionie dla edukacji oparte o neurodydaktykę. Zapraszam Państwa do wyrażania swojej opinii na forum Kwartalnika, czy neurodydaktyka jest szansą na poprawne funkcjonowanie szkoły, czy raczej czymś w rodzaju nowej dziedziny naukowej, chwilowej mody i trendu, który wygaśnie. W naszym przekonaniu nie ma już odwrotu od nowoczesnego nauczania opartego o metody aktywizujące do pracy 3

4 cały mózg, podobnie ma się z narzędziem o nazwie C.a.R, dzięki któremu możemy sprawić, że uczeń zostanie zarażony urokiem tworzenia obiektów, a jednocześnie pozna sekrety geometrii euklidesowej. Warto, pracując z komputerami, pamiętać o zdrowiu naszych uczniów, a uczestnictwo w sieci szkół promujących zdrowie, traktowanej czasem z przymrużeniem oka, daje wyśmienite efekty, w tym również społeczne, wszak leczenie kosztuje, a profilaktyka jest zawsze tańsza. Warunki ekonomiczne i zdrowotne nie zawsze pozwalają nam na wędrowanie, zatem zapraszamy do wędrówek wirtualnych pozwalających na przeżywanie piękna ukrytego za murami muzeów - siedząc w klasie lub w wygodnym fotelu w domu. Już wkrótce zaprosimy Państwa do zwiedzania wszechświata korzystając z naszego regionalnego obserwatorium astronomicznego umieszczonego w Ośrodku w Niwkach, a tymczasem życzę Państwu, Państwa uczniom i dyrektorom odpoczynku w czasie ferii zimowych. 4

5 Mistrz czyli kto? Hanna Franczak Szkoła jest tyle warta ile wart jest nauczyciel. To zaś, ile jest wart, zależy od tego gdzie, przez kogo i jak jest edukowany 1 - Adolf Diesterweg Jakie umiejętności i postawy nauczyciela mogą być gwarancją, że stanie się on jedną z najważniejszych osób w życiu dziecka? Może jedną ze wskazówek na skuteczne nauczanie jest mistrzostwo nauczyciela? Co to znaczy być mistrzem? Nauczyciel mistrz czyli kto? Co z dawnego mistrza zostało w zawodzie nauczyciela dzisiaj? Czy współczesny nauczyciel jest mistrzem? Słownik języka polskiego PWN online podaje definicję słowa mistrz: 1. człowiek zdecydowanie lepszy od innych w jakiejś dziedzinie 2. osoba godna naśladowania, uznana przez innych za wzór 2 W takim rozumieniu, każda osoba przekazująca wiedzę (nauczyciel, wychowawca, rodzic, kapłan ) może być wzorem dla swoich uczniów i w tym rozumieniu może być mistrzem. Tak więc, każdy nauczyciel może być mistrzem dla swoich uczniów. Czy tak jest w rzeczywistości? Temat nie jest nowy. Od wieków zastanawiano się, jak SKUTECZNIE nauczać, a w dzisiejszych czasach odpowiedzi poszukuje się coraz intensywniej. Zawód nauczyciela wyodrębnił się jako jeden z pierwszych zawodów na świecie. Przez wieki ulegał transformacjom, rola nauczyciela zmieniała się wielokrotnie. W społecznościach ludzi pierwotnych nauczanie polegało na bezpośrednim oddziaływaniu osoby starszej i mądrzejszej na młodszą, mniej doświadczoną. Oczywiście nie używano wtedy podręczników i wyszukanych środków dydaktycznych, a metoda dydaktyczna oparta na pokazie, była jedną z pierwszych i podstawowych. Metoda ta 1 S. Szuman, cyt. za:

6 funkcjonuje do dzisiaj 3. Nikt nie nazwał się wtedy nauczycielem, po prostu jeśli ktoś był w czymś najlepszy starał się przekazać umiejętności swoim dzieciom lub innym członkom społeczności. Robił to poprzez pokaz i praktyczne wykonywanie czynności, a osoby pracujące pod jego nadzorem powtarzały je. Nauczycielem mógł być każdy. Wystarczyło, że był mistrzem w tym, co robi, kimś, kto w społeczności uchodzi za mądrzejszego, kimś, kto ma do przekazania wiedzę i praktyczne umiejętności młodszym pokoleniom i potrafi to skutecznie robić słowem mistrz. Tak powstał nauczyciel mistrz, człowiek nauczający. Nauczyciel-mistrz to ktoś, kto dla swych uczniów jest autorytetem. To osoba, która nie tylko przekazuje swoim uczniom wiedzę, ale także kształtuje ich psychikę, wychowuje, doradza i stanowi wzór do naśladowania 4. Nauczyciela, który przekazuje wiedzę, nawet jeśli jest doskonałym fachowcem z wieloma tytułami i bogatym doświadczeniem zawodowym, a nie jest odpowiedzialny za swojego wychowanka, trudno nazwać mistrzem. Mistrz wie, że ponosi konsekwencje tego, w jaki sposób ukształtuje swego ucznia. Ma moralny obowiązek, aby ścieżka, którą pokazuje swojemu podopiecznemu, była dla niego najlepsza z możliwych. Wie, że każdy uczeń ma prawo osiągnąć sukces na miarę swoich możliwości i pokazuje każdemu uczniowi, że sukces jest w zasięgu jego ręki. Każdy z nas był kiedyś uczniem. Przez lata edukacji spotykaliśmy na swojej drodze wielu nauczycieli. Najlepsi z najlepszych, nauczyciele, którzy dzisiaj mieszkają daleko od nas, albo których czasami już nie ma między nami, którzy być może nigdy nie usłyszeli od nas - swoich uczniów, że byli mistrzami, zasługują na to, żeby o nich mówić, pisać i dalej brać z nich przykład. Ilu z nich zapamiętaliśmy jako mistrzów? Komu dzisiaj moglibyśmy podziękować za jego mistrzostwo, za wskazanie nam właściwej ścieżki słowem: za to, że dzisiaj jesteśmy tym, kim jesteśmy? 3 Za: Ł. Kurdybacha (red.), Historia wychowania, t. I, Wyd. PWN, 1967 s Za: 6

7 O udzielenie odpowiedzi na powyższe pytanie poprosiłam nauczycieli konsultantów pracujących w Regionalnym Centrum Rozwoju Edukacji. Jedną odpowiedź zacytuję w całości: Ja zapamiętałam moją nauczycielkę języka polskiego z LO, która była i nadal jest dla mnie wzorem do naśladowania. Bardzo dbała o dykcję i kulturę słowa, na każdej lekcji angażowała nas poprzez aktywny udział w przeżywanie literatury, przedkładając je nad interpretowanie. Myślę, że rozbudziła we mnie zamiłowanie zarówno do literatury pięknej, jak i obyczajowej oraz skłonność do przemyśleń nad codziennością. Bardzo często inicjowała rozmowy na temat omawianych utworów, sztuk czy filmów, sugerując poszukiwanie połączeń pomiędzy nurtami poszczególnych epok literackich, a współczesnością. Aranżowała comiesięczne wyjazdy do łódzkich teatrów, do kina czy opery. Taki wyjazd zawsze poprzedzała rozmowa, która rozbudzała apetyt na udział w tym wydarzeniu, a po powrocie oczywiście odbywała się lekcja, w ramach której dzieliliśmy się wrażeniami i przemyśleniami, często kończąc te dyskusje pisemną pracą związaną z tematem. Przygotowane pod kierunkiem pani profesor przedstawienia z udziałem uczniów (np. w mojej klasie nt. rozbioru Polski czy lekcji języka polskiego scena z Ferdydurke Gombrowicza) cieszyły się takim uznaniem, że proszono o ich powtórzenie. Jednak nie tylko literatura i sztuka, także lekcje z językoznawstwa czy gramatyki (w tym historycznej) były ciekawe i wartościowe. W taki to sposób przygotowywała nas do egzaminu dojrzałości. Zdecydowanie był to nauczyciel z pasją, który potrafił tą pasją zarazić innych uczniów i nie tylko (felietony pani profesor w lokalnym radiu chwalone były przez wielu słuchaczy). Rozmawialiśmy kiedyś w klasie na ten temat i moje zdanie podzielała wówczas większość kolegów i koleżanek. Dzisiaj nie jestem nauczycielem języka polskiego, ale z pewnością wiele z tamtych lekcji we mnie pozostało - Anna Patelska- Górna, Kierownik Pracowni Systemu Doskonalenia i Wsparcia Metodycznego, nauczyciel języka niemieckiego i tłumacz przysięgły języka niemieckiego. Tak to już jest w zawodzie nauczyciela, że czasami dopiero po wielu latach jesteśmy właściwie ocenieni i docenieni przez naszych uczniów. Czas jest tu najlepszym i niekiedy okrutnym weryfikatorem. 7

8 Rozwój Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie - cz. I Jolanta Pogan "Szkoła promująca zdrowie jest inwestycją dla edukacji, zdrowia i demokracji. Każde dziecko i młody człowiek w Europie ma prawo i powinien mieć możliwość uczyć się w szkole promującej zdrowie" (Rezolucja I Konferencji Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie)5 Od Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie do programu Szkoły dla Zdrowia w Europie Polska była jednym z czterech pierwszych krajów (obok Czech, Słowacji i Węgier), które z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia w 1991 r. rozpoczęły tworzenie szkoły promującej zdrowie (SzPZ). Pierwszym oficjalnym dokumentem programowym był raport "Zdrowa szkoła" (Healthy school) autorstwa I. Younga i T. Williamsa, wydany przez ŚOZ w 1989 r. (wersja polska ukazała się w 1990 r.). Na mocy porozumienia między Ministrem Edukacji Narodowej i Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej powołano Polski Zespół ds. Szkół Promujących Zdrowie oraz Głównego Koordynatora, którym została prof. dr hab. Barbara Woynarowska. W roku 1992 rozpoczęto w 14 - spośród blisko 400 chętnych szkół w Polsce - realizację trzyletniego projektu pilotażowego pn. "Szkoła promująca zdrowie". 5 Rezolucja I Konferencji Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, Saloniki-Halkidiki, Grecja, maj 1997 r. 8

9 Projekt był realizowany w ramach Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie (ESSzPZ) utworzonej w 1992 r. przez trzy międzynarodowe organizacje, tj. Światową Organizację Zdrowia, Radę Europy i Komisję Europejską. Polska została jednym z pierwszych członków tej sieci, włączono do niej szkoły projektowe. Doświadczenia i osiągnięcia szkół poświadczone wynikami ewaluacji projektu zdynamizowały rozwój ruchu SzPZ w Polsce i w Europie, a także zachęciły ŚOZ do tworzenia podobnych sieci na innych kontynentach 6. W Polsce po zakończeniu projektu w 1995 r. utworzono wojewódzkie sieci SzPZ w 23 województwach (wg starego podziału administracyjnego), do których należało ok. 350 szkół, przedszkoli i innych placówek oświatowo - wychowawczych, a po sześciu latach było blisko 600 szkół tworzących sieci szkół promujących zdrowie, w 31 województwach. Podkreślić należy, że był to ruch oddolny, wynikający z potrzeby społeczności szkolnych tworzenia lepszej szkoły. W ramach upowszechniania programu, dla wsparcia wojewódzkich sieci utworzono strukturę wspierającą - na szczeblu krajowym powstał Zespół ds. Promocji Zdrowia, powołano Krajowego Koordynatora ds. promocji zdrowia w szkole. Podobne struktury tworzone były na poziomie województw oraz w szkołach i placówkach. Po podziale administracyjnym w 1999 r. nastąpiła reorganizacja sieci wojewódzkich i budowanie nowej infrastruktury dla edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia w systemie edukacji, a w 2000 r. podpisane zostało Porozumienie między Ministrem Edukacji Narodowej i Ministrem Zdrowia w sprawie wspierania edukacji zdrowotnej w szkole oraz rozwoju sieci szkół promujących zdrowie na lata W 2006 r. do Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie należały 43 kraje, a w Polsce sieci wojewódzkie istniały we wszystkich 16 województwach i zrzeszały łącznie ponad 1200 szkół i placówek. Podkreślić należy oddolny charakter rozwoju ruchu SzPZ w kraju oraz całkowitą dobrowolność przystępowania szkół do sieci. Rozwój SzPZ w kraju wynika przede wszystkim z przekonania społeczności szkół o wartości koncepcji SzPZ, przydatności strategii i "technologii" jej tworzenia. Świadectwem były osiągnięcia SzPZ - korzystne zmiany, jakie ujawniły wyniki ewaluacji działań tych szkół: zmiany w organizacji i polityce szkoły, 6 W 2000 roku istniały sieci Zachodniego Pacyfiku, Ameryki Łacińskiej, Afryki Południowej, Azji Południowo- Wschodniej. 9

10 w środowisku fizycznym i społecznym szkoły, w wiedzy, przekonaniach, umiejętnościach i działaniach na rzecz zdrowia nauczycieli i rodziców, w zachowaniach zdrowotnych, zwłaszcza nauczycieli, w samopoczuciu nauczycieli i uczniów 7. Program Szkoła Promująca Zdrowie był i jest pozytywnie oceniany przez wiele środowisk europejskich. W międzynarodowym dokumencie zwanym Rezolucją z Egmond 8 zapisano m.in.: "Udało się uzyskać dowody, że: podejście wykorzystane w tworzeniu szkół promujących zdrowie jest skuteczne i umożliwia ustabilizowany rozwój tworzenie szkoły promującej zdrowie powinno być wspierane przez politykę i partnerstwo resortu zdrowia i edukacji" "Jak powiedział na spotkaniu Koordynatorów Krajowych SzPZ w 2004 r. przedstawiciel Rady Europy - Szkoła Promująca Zdrowie jest to jedyny program europejski, który jest tak długo kontynuowany, co więcej, stale się rozwija. Przygotowuje on młode pokolenie nie tylko do zdrowego stylu życia, ale także do aktywnego uczestnictwa w budowaniu demokracji, tolerancji, poszanowania praw człowieka, otwarcia na inne kultury, kształtuje poczucie odpowiedzialności za siebie i innych" 9. "Szkoła Promująca Zdrowie" jest to jedyny program tak długo wspierany przez trzy najważniejsze europejskie organizacje: Radę Europy, Komisję Europejską i WHO - Region Europa, ponieważ oceniany jest jako najbardziej dojrzały, dostarczający dowodów na to, że może mieć istotny wpływ na zdrowie, edukację i demokrację." "Badania wykazały, że szkoła promująca zdrowie może mieć wpływ na społeczne i fizyczne środowisko szkoły (Lister - Sharp i in., 1999). Wyniki badań wskazują również, że 7 B. Woynarowska, L. Kulmatycki, M. Sokołowska, Szkoła promująca zdrowie w społeczności lokalnej. Informator dla samorządów lokalnych, ZPZ i EZ CEM, MEN, Warszawa 1999, s Rezolucja Drugiej Konferencji Szkół Promujących Zdrowie, Egmond aan Zee, Holandia, Z listu Krajowego Koordynatora SzPZ - M. Sokołowskiej z dnia r., adresowanego do członków Opolskiej Sieci SzPZ - uczestników IV Wojewódzkiej Konferencji Szkół Promujących Zdrowie pn. "W drodze do jakości". 10

11 wysiłki na rzecz poprawy zdrowia uczniów i ich szkół wydają się wzbogacać i poprawiać wyniki kształcenia. Szkoła promująca zdrowie oferuje podejście, które ma potencjał, by zwiększyć zdolność uczenia się uczniów (St. Leger, 1999). Programy szkół promujących zdrowie są najbardziej skuteczne, gdy są wieloaspektowe, program jest szerzej zintegrowany ze szkołą i inicjatywami społecznymi oraz kiedy szkoły współpracują z rodzicami i organizacjami lokalnymi" 10. Doceniając znaczenie propagowania tego modelu szkoły dla zdrowia społeczeństwa, w 2008 r. program Szkoła Promująca Zdrowie został włączony do szerszych działań "Szkoły dla Zdrowia w Europie" (Schools for Health in Europe - SHE). Sieć SHE jest kontynuacją ESSzPZ. Należą do niej 43 kraje w Europie. Misją SHE jest: upowszechnianie wartościowych doświadczeń i dorobku szkół promujących zdrowie, by w efekcie przyczynić się do poprawy kondycji zdrowotnej społeczeństwa europejskiego. zintegrowanie promocji zdrowia w szkole z polityką sektorów zdrowia i edukacji we wszystkich krajach europejskich. Pierwszą ważną inicjatywą SHE był projekt europejski HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkole realizowany w latach przez zespół specjalistów w dziedzinie promocji zdrowia w szkole z uniwersytetów, instytutów naukowych i agencji rządowych z 12 krajów (w tym także z Polski), w ramach Programu Zdrowia Publicznego Unii Europejskiej. HEPS jest to program zapobiegania nadwadze i otyłości dzieci i młodzieży, a także ich wspierania, z wykorzystaniem koncepcji i strategii tworzenia SzPZ, całościowego podejścia do zdrowia, tworzenia polityki szkoły w zakresie promocji zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. Oczekuje się, że 10 I. Young, Jak wspierać rozwój i zdrowie młodzieży. Pakiet edukacyjny zgodny z koncepcją i metodami pracy szkoły promującej zdrowie, I. Tabak (red. polskiej wersji pakietu), Warszawa 2011, s

12 szkoły promujące zdrowie w krajach Unii Europejskiej, jako pierwsze, podejmą tworzenie i wdrażanie takiej polityki, z wykorzystaniem pakietu materiałów opracowanych w projekcie HEPS. W Polsce zakończył się projekt pilotażowy pn. "Ruch i zdrowe żywienie w szkole", realizowany w latach przez ORE we współpracy z SzPZ 11. Czas na jego upowszechnianie w kraju. Rozwój sieci i koncepcji SzPZ był możliwy przede wszystkim dzięki lideromentuzjastom, którym nie brakowało odwagi, cierpliwości i konsekwencji w dążeniu do zmian w polskiej szkole zgodnie z europejskim standardami i w trosce o zdrowie obecnych i przyszłych pokoleń. Szkoły promujące zdrowie były i są motorem postępu w edukacji. "Idea SzPZ wyprzedziła o kilka lat sformułowanie podstawowych kierunków i zasad reformy systemu edukacji. Wyzwalając wielki ruch innowacyjny, ustaliła podstawy merytoryczne i metodyczne nowoczesnej edukacji zdrowotnej w szkole" 12. Po okresie oddolnych działań szkół, które miały być animatorami zmiany społecznej, przyszedł czas na zaangażowanie się decydentów. W dniu 23 listopada 2009 roku podpisano "Porozumienie o współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia i Ministrem Sportu i Turystyki w sprawie promocji zdrowia i profilaktyki dzieci i młodzieży" 13. W treści Porozumienia zapisano zadania do realizacji przez strony - sygnatariuszy w obszarze promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, w tym zadania na rzecz programu Szkoły dla Zdrowia w Europie B. Woynarowska, M. Sokołowska (red.), Szkoła promująca zdrowie. Doświadczenia dziesięciu lat. Poradnik dla koordynatorów i zespołów promocji zdrowia szkolnych, lokalnych i wojewódzkich, KOWEZ, Warszawa 2000; Posłowie, Z. Cendrowski, s

13 Koncepcja SzPZ - w porównaniu do początkowego projektu z 1992 r. - ewoluowała i rozwija się nadal. Po 10 latach od zakończenia projektu, w 2006 r. przyjęto w Polsce nową definicję, nowy model i standardy SzPZ. Definicja polski model i standardy SzPZ Definicja szkoły promującej zdrowie 14 Szkoła promująca zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają: dobremu samopoczuciu społeczności szkolnej, podejmowaniu przez jej członków działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia zdrowego środowiska. Poniższy rysunek przedstawia model i standardy SzPZ w Polsce. Są to standardy jakości pracy w zakresie promocji zdrowia (standardy sposobności). 14 Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole, zeszyt 10-11, CMPP-P, Warszawa 2006, s

14 STANDARDY TE SPEŁNIAJĄ DWIE FUNKCJE: Wyznaczają główne kierunki pracy (cechy) SzPZ. Opisują jej model oraz specyfikę wyróżniającą te szkoły od innych, które nie podjęły się tworzenia SzPZ (przy tym podejściu niektóre standardy zazębiają się ). Stanowią punkt wyjścia do programowania ewaluacji SzPZ, czyli sprawdzania, w jakim stopniu szkoła zbliża się do poziomu, który można uznać za idealny. Podstawowe wartości sieci szkoły dla zdrowia w Europie Równość Szkoły promujące zdrowie zapewniają wszystkim uczniom równy, pełny dostęp do edukacji i zdrowia. Dzięki temu, mogą potencjalnie wpływać na redukowanie nierówności w zdrowiu. 2. Ciągłość i zrównoważenie działań Szkoły promujące zdrowie uznają istnienie ścisłych związków między zdrowiem, edukacją i rozwojem. Szkoły, jako ośrodki uczenia się, wspierają przygotowanie uczniów do roli odpowiedzialnych i pozytywnie nastawionych członków społeczeństwa. Szkoły promujące zdrowie najlepiej rozwijają się wtedy, gdy działania są systematyczne i długotrwałe, co najmniej 5 7 letnie. Efekty (zarówno zdrowotne, jak i edukacyjne) pojawiają się zwykle po średnim lub długim okresie. 3. Włączenie (inclusion) Szkoły promujące zdrowie doceniają różnorodność. Postrzegają szkołę jako społeczność uczącą się, w której wszyscy czują się szanowani i obdarzani zaufaniem. W szkole ważne są dobre relacje między uczniami, uczniami i nauczycielami, nauczycielami, rodzicami i społecznością lokalną. 15 Narzędzie dla szkół HEPS. Przewodnik dla szkół dotyczący tworzenia szkolnej polityki zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, ORE, Warszawa 2010, s

15 4. Upodmiotowienie 16 i rozwijanie kompetencji do działania Szkoły promujące zdrowie umożliwiają dzieciom i młodzieży, pracownikom i wszystkim członkom społeczności szkolnej aktywny udział w ustalaniu celów zdrowotnych oraz podejmowaniu w szkole i w społeczności lokalnej działań dla ich osiągania. 5. Demokracja Szkoły promujące zdrowie respektują wartości demokratyczne i wdrażają do praktyki przestrzeganie praw i branie odpowiedzialności za siebie, innych ludzi i środowisko. Pięć filarów sieci dla zdrowia w Europie Całościowe podejście do zdrowia w szkole Jest to spójność między polityką szkoły a codziennym jej funkcjonowaniem w następujących obszarach, które społeczność szkolna rozumie i akceptuje: uczestniczące i ukierunkowane na rozwijanie kompetencji do działania podejście w edukacji zdrowotnej, branie pod uwagę własnych koncepcji uczniów dotyczących zdrowia, tworzenie w szkole polityki na rzecz zdrowia, tworzenie w szkole środowiska fizycznego i społecznego sprzyjającego zdrowiu, kształtowanie kompetencji życiowych, rozwijanie dobrych relacji i współpracy szkoły z rodzinami uczniów i społecznością lokalną, skuteczne korzystanie ze świadczeń pracowników ochrony zdrowia. 16 Termin upodmiotowienie (empowerment) oznacza uzyskanie przez ludzi wiedzy, umiejętności i postaw niezbędnych do skutecznego przejęcia odpowiedzialności za decyzje i działania dotyczące zdrowia własnego i innych ludzi. Kompetencje do działania (action competence) jest to zdolność do działania i dokonywania zmian przez jednostki i społeczności w celu poprawy zdrowia i tworzenia warunków dla zdrowia [Jensen, 1997]. 17 Narzędzie dla szkół HEPS. Przewodnik dla szkół dotyczący tworzenia szkolnej polityki zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, ORE, Warszawa 2010, s

16 2. Uczestnictwo Podstawowym warunkiem skuteczności działań w zakresie promocji zdrowia w szkole jest kształtowanie u uczniów, pracowników i rodziców poczucia współtworzenia (współwłasności, ownership) tego, co dzieje się w szkole. Osiągnięcie takiego poczucia wymaga uczestnictwa i dużego zaangażowania członków społeczności szkolnej. 3. Jakość szkoły Szkoła promująca zdrowie zapewnia dobre warunki dla nauczania i uczenia się. Zdrowi uczniowie lepiej się uczą, zdrowi nauczyciele i inni pracownicy lepiej pracują i mają większą satysfakcję z pracy. Głównym zadaniem szkoły jest osiąganie jak najlepszych wyników. Polityka szkoły promującej zdrowie wspiera osiąganie przez szkołę jej podstawowych celów edukacyjnych i społecznych. 4. Dowody W promocji zdrowia w szkołach w Europie wykorzystuje się wyniki badań naukowych. Wskazują one na skuteczność podejścia i działań praktycznych w zakresie różnych wymiarów zdrowia (np. zdrowie psychiczne, zdrowe żywienie, zapobieganie używaniu substancji psychoaktywnych) oraz całościowego podejścia do zdrowia w szkole. 5. Szkoły i społeczności Szkoły promujące zdrowie są częścią społeczności, w której się znajdują. Rozwijają współpracę między szkołą a społecznością lokalną oraz działają na rzecz wzmocnienia kapitału społecznego i zwiększania poziomu alfabetyzacji zdrowotnej 18. że: Mając na uwadze zapisy Rezolucji I Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, 18 Termin alfabetyzacja zdrowotna (health literacy) oznacza kompetencje zdrowotne umiejętności poznawcze i społeczne, które determinują motywację i zdolności jednostek do zdobywania informacji, zrozumienia jej i wykorzystania w sposób, który sprzyja doskonaleniu i utrzymaniu dobrego zdrowia [Kickbusch, Nutbeam, 1998]. 16

17 "Każde dziecko i młody człowiek w Europie ma prawo i powinien mieć możliwość uczyć się w szkole promującej zdrowie", zachęcam więc wszystkich do współpracy w zakresie tworzenia takiej szkoły, a szkoły promujące zdrowie zachęcam do prezentowania na łamach naszego Kwartalnika przykładów dobrej praktyki - własnych, sprawdzonych rozwiązań szkolnych problemów. Informacje o warunkach uczestnictwa w programie, przynależności do sieci i uzyskania certyfikatu można uzyskać w kontakcie osobistym z wojewódzkim koordynatorem sieci - Jolantą Pogan, RCRE w Opolu, ul. Głogowska 27 p. 1.42, telefonicznie: lub drogą elektroniczną: jpogan@rcre.opolskie.pl Polecam również odwiedzanie strony: gdzie znajduje się więcej informacji o programie i aktualnościach w Sieci SzPZ - Szkół dla Zdrowia w Europie. W następnym artykule kolejnego wydania Kwartalnika RCRE przedstawię rozwój i aktualny stan Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, zrealizowane w sieci programy, wykaz szkół i placówek, które do niej przynależą. 17

18 Międzynarodowe projekty edukacyjne Programu etwinning wsparciem w realizacji podstawy programowej Grażyna Falenta Program etwinning formalnie funkcjonuje w większości krajów europejskich, w tym w Polsce, od 1 września 2004 roku. Umożliwia on publicznym i niepublicznym przedszkolom i szkołom nawiązanie kontaktów za pośrednictwem Internetu w celu realizacji projektów edukacyjnych z różnych dziedzin, zgodnie z treściami podstawy programowej. Program nie finansuje projektów indywidualnych, lecz oferuje wsparcie i narzędzia do realizacji projektów z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK). W Polsce program koordynuje oraz promuje Narodowe Biuro Kontaktowe Programu etwinning, które działa w strukturze Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji. Biuro prowadzi portal na którym znajdują się informacje o programie. Są na nim również prowadzone kursy internetowe dla nauczycieli zamierzających rozpocząć realizację projektów etwinning, a także chcących zapoznać się z różnymi narzędziami komputerowymi, przydatnymi podczas realizowania projektów: Prezi, WordPress, Glogster, Audacity, PowerPoint. Biuro organizuje również konferencje informacyjne, warsztaty i szkolenia dla nauczycieli zainteresowanych programem etwinning oraz ogólnopolskie konkursy na najlepsze projekty etwinning. Centralną stroną programu etwinning jest europejski portal umożliwiający wszystkim zarejestrowanym użytkownikom poszukiwanie partnerów do realizacji projektów, spotkania online, e-learning oraz prowadzenie wspólnych projektów. W projektach etwinning mogą uczestniczyć szkoły i przedszkola z państw członkowskich Unii Europejskiej, czyli: Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Chorwacja, 18

19 Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Włochy, Wielka Brytania, a także: Islandia, Norwegia, Turcja, Macedonia i Szwajcaria. 4 marca 2013 roku został zaingurowany program etwinning Plus umożliwiający uczestnictwo w projektach szkołom z Ukrainy, Mołdawii, Gruzji, Armenii oraz Azerbejdżanu oraz Tunezji, które mogą dołączyć do już istniejących projektów lub wraz z co najmniej dwiema szkołami uprawnionymi do realizacji projektów w ramach Programu etwinning rozpocząć nowy projekt. Od początku platforma etwinning Plus jest dostępna w języku angielskim i rosyjskim, które są jej głównymi językami. Na kolejnym etapie rozwoju platformy zostanie wprowadzony język francuski i arabski. Okres trwania projektów nie jest określony, decyduje o tym grupa szkół partnerskich planująca realizację projektu. Projekty mogą trwać tydzień, kilka tygodni, miesięcy, rok lub nawet kilka lat. Tematyka projektów może być bardzo różnorodna i łączyć treści programowe wielu przedmiotów poprzez ich naturalną integrację ze sprawnościami językowymi i technicznymi. Dzięki pracy metodą projektu uczniowie uczą się pracować w grupie, a także wymieniać opinie i poglądy, wspólnie decydują o działaniach w projekcie i formach wykonywanych zadań. W naturalny sposób zwiększa się ich motywacja do nauki języków obcych oraz podnoszenia umiejętności wykorzystywania TIK. Poznając zwyczaje, tradycje i historię innych krajów, uczniowie stają się bardziej otwarci i tolerancyjni wobec innych kultur. Nauczyciele mogą korzystać z warsztatów doskonalenia zawodowego, szkoleń e- learning oraz seminariów kontaktowych, podczas których mają możliwość spotkania się z nauczycielami z innych krajów i nawiązania współpracy z innymi szkołami. Realizacja projektów edukacyjnych w ramach Programu etwinning przynosi korzyści uczniom, nauczycielom oraz szkole, wzbogacając proces nauczania, zwiększając motywację do nauki języków obcych, a także doskonaląc umiejętności posługiwania się nowymi technologiami. 19

20 Kompleksowe wspomaganie szkół - realizacja projektu powiatowego Bronisława Niespor Regionalne Centrum Rozwoju Edukacji współpracuje w tym roku szkolnym z powiatem krapkowickim przy realizacji pilotażowego projektu dotyczącego kompleksowego wspomagania rozwoju szkół w ramach Działania 3.5 Kompleksowe wspomaganie szkół i przedszkoli w zakresie doskonalenia nauczycieli w powiecie krapkowickim" (Priorytet III Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki). W realizację projektu zaangażowanych jest 27 placówek oświatowych powiatu krapkowickiego. Są to przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazjalne, jak również szkoły ponadgimnazjalne. W placówkach tych 14 nauczycieli-konsultantów RCRE oraz 7 doradców metodycznych pełni funkcję ekspertów. Tematyka szkoleń oparta jest na przeprowadzonej przez Szkolnych Organizatorów Rozwoju Edukacji (SORE) diagnozie potrzeb placówki oświatowej oraz na sporządzonym na tej podstawie Rocznym Planie Wspomagania (RPW). Plany te zostały zbudowane na bazie jednej z 24 ofert doskonalenia i odpowiednio dostosowane do konkretnej placówki. W projekcie realizowane są następujące oferty: Jak pomóc uczniowi osiągnąć sukces edukacyjny? (z tej oferty korzysta 9 szkół) Techniki uczenia się i metody motywujące do nauki (4 szkoły) Uczeń - aktywny uczestnik procesu uczenia się (1 szkoła) Oferta edukacyjna drogą do właściwej realizacji podstawy programowej (2 przedszkola) Praca z uczniem młodszym (1 szkoła) Projekt edukacyjny w szkole/przedszkolu (5 placówek oświatowych) Rodzice partnerami szkoły (1 szkoła) Nauczyciel 45+ (2 szkoły) Jak i po co prowadzić ewaluację wewnętrzną? (2 szkoły) 20

21 Szkolenia prowadzone są w formie wykładów, warsztatów, konsultacji grupowych oraz indywidualnych po to, aby pomagały one nauczycielom zapoznać się z określoną wiedzą, wypracować określone procedury oraz wdrożyć do praktyki szkolnej nowe umiejętności. W trakcie konsultacji grupowych nauczyciele mogą wymienić się doświadczeniami, przedstawić nowe rozwiązania, jak również porozmawiać o napotkanych problemach związanych z wdrażaniem nowych umiejętności. Podczas konsultacji indywidualnych mogą porozmawiać o swoich wątpliwościach, spostrzeżeniach, a także o problemach związanych z realizacją określonej oferty edukacyjnej. Nauczyciele-konsultanci pełnią więc nie tylko rolę eksperta, ale również mentora, coacha. A doskonalenie polega nie tylko na przeprowadzeniu szeregu szkoleń, ale również, a może przede wszystkim, na przeprowadzeniu placówki przez cały proces zmian, aż po ewaluację podjętych działań. W ramach projektu działają również 4 tematycznie różne sieci współpracy i samodoskonalenia. Są to następujące sieci: Rola Dyrektora w promocji i budowaniu wizerunku szkoły Skuteczne sposoby zachęcania uczniów do czytania Doświadczenia i eksperymenty na zajęciach przedmiotów przyrodniczych Wspieranie nauczycieli języków obcych w edukacji wczesnoszkolnej. W każdej z wymienionych sieci pracuje zespół około 20 nauczycieli z różnych szkół i przedszkoli, którzy spotykają się z ekspertami podczas warsztatów, wykładów i konsultacji. Eksperci przeprowadzają szkolenia zgodnie z diagnozą potrzeb. Ponadto, nauczyciele działający w sieciach mają do dyspozycji przygotowaną przez Ośrodek Rozwoju Edukacji platformę internetową (doskonaleniewsieci.pl), na której mają możliwość uczestniczenia w forum wymiany doświadczeń, forum dyskusyjnym oraz zamieszczania wypracowanych materiałów i korzystania z materiałów udostępnionych przez innych uczestników sieci. Nad pracami każdej sieci czuwa jej koordynator. 21

22 Do końca 2013 roku przeprowadzono ponad 230 godzin szkoleń, w których udział wzięło ponad 700 nauczycieli. Wszelkich informacji na temat kompleksowego wspomagania szkół udziela Renata Najwer kierownik Pracowni Organizacji Rozwoju Edukacji (tel , rnajwer@rcre.opolskie.pl). 22

23 Oko szefa motywuje Anna Gawdyn Odpowiednia motywacja jest kluczem do sukcesu i skutecznie zapobiega wypaleniu zawodowemu. Monitoring może spowodować świadczenie pracy, ale niekoniecznie wpłynie na jej efektywność. W świadomości dyrektora szkoły warto więc rozbudzić potrzebę zarządzania zespołem z wykorzystaniem technik menadżerskich, które podniosą zaangażowanie i efektywność nauczycieli. "Chodzi o to, by człowiek robił chętnie to, co robić musi, by tego, co robić musi, nie robił dlatego, że musi, by w robieniu tego, co musi, znalazł upodobanie i dzięki temu pracę swą usprawnił wielokrotnie, okazując hojność w oddawaniu się jej" Tadeusz Kotarbiński Rozwój placówki oświatowej zależy od wielu czynników. Są wśród nich: delegujący styl zarządzania, nowoczesna baza dydaktyczna, dobrze wykwalifikowani pracownicy. Coraz większą rolę odgrywa też mądre, efektywne zarządzanie kapitałem najcenniejszym - zasobami ludzkimi. Składa się na nie m. in. funkcjonujący w szkole system motywacyjny. Dyrektorom, którym uda się ukierunkować działania pracowników na współpracę w realizacji celów placówki i identyfikację z jej misją, zapewne udało się zbudować w pełni skuteczny system motywacji. Swego czasu krążyła w Internecie przypowieść o zajączku i ptaszku, który przesiadywał sobie na drzewie. Zajączek bardzo mu tego zazdrościł. Pewnego dnia zapytał ptaszka: Czy ja mogę też tak siedzieć i nic nie robić, jak ty? Oczywiście, dlaczego nie - odpowiedział ptaszek. Zajączek wskoczył więc na gałązkę i usiadł. Po pewnym czasie przyszedł wilk, zobaczył zajączka i go zjadł. 23

24 Jaki z tego wniosek? - Jeśli chcesz siedzieć i nic nie robić, to musisz siedzieć bardzo wysoko. Dyrektor placówki oświatowej dysponuje wieloma narzędziami motywacyjnymi, które mogą wpłynąć na wzrost zaangażowania nauczycieli. Są wśród nich środki przymusu - ich celem jest podporządkowanie zachowań pracowniczych interesom i woli motywującego, środki zachęty (ekonomiczne i pozaekonomiczne) oraz środki perswazji, oddziałujące na sferę umysłową pracowników. Stosowanie ich często nie jest zależne tylko od decyzji dyrektora. Dotyczy to zwłaszcza ekonomicznych środków zachęty. Ponadto poprawa sytuacji ekonomicznej powoduje tylko krótkotrwały wzrost zadowolenia i motywacji do pracy. Z czasem stają się one normą. Coraz większą rolę odgrywają więc pozaekonomiczne środki zachęty, np. samorealizacja, pewność zatrudnienia, pochwały, wyróżnienia, ale też dostęp do informacji i duża samodzielność. Skuteczne motywowanie to właściwe rozpoznanie indywidualnych postaw, potrzeb i możliwości nauczycieli. W każdej szkole można wyodrębnić trzy grupy nauczycieli: Artyści - zwykle nieliczna grupa ze szczególnym talentem pedagogicznym. To oni są autorami innowacji i eksperymentów pedagogicznych. Otwarci na wdrażanie programów autorskich, planujący działania dla ucznia wolne od schematów i biernego odtwarzania. Zawsze otwarci na nowe i gotowi do podejmowania ryzyka. Im lepiej nie przeszkadzać. Idealne byłoby stworzenie dla nich dobrych warunków finansowych i organizacyjnych. Będą wtedy motorem napędowym dla dwóch pozostałych grup. Rzemieślnicy - tych jest najwięcej i, jak w każdym zawodzie, mamy tu mistrzów i wiecznych czeladników. Potencjalnie każdy z nich ma predyspozycje pedagogiczne, które oczekują na stymulację - jedni przez zachętę, inni wymagają popychania. Jeśli dyrektor docenia pracę artystów, mogą zasilić ich szeregi. Tam, gdzie tak się nie dzieje, z czasem zniżą się do najniższego poziomu. Autsajderzy - na szczęście to nieliczna grupa nauczycieli, którzy trafili do zawodu z selekcji negatywnej. Odporni zarówno na środki zachęty, jak i przymusu. Jedynym skutecznym sposobem jest pozbycie się ich, ale to wymaga likwidacji formalnych przeszkód. 24

25 Słabą stroną motywacji w polskiej szkole jest niewątpliwie sztywny system wynagrodzeń i formalizm kariery zawodowej. Największym motywatorem dla nauczyciela jest możliwość awansu zawodowego. Uzyskanie jednak stopnia nauczyciela dyplomowanego dla wielu oznacza spadek motywacji do podnoszenia efektywności pracy. Szkoła innej ścieżki kariery nie przewiduje. Wysoko wykwalifikowani i kompetentni nauczyciele, posiadający bogate doświadczenie, w rękach dobrego menadżera mogą stać się siłą napędową placówki. Warto wziąć pod uwagę ich największe potrzeby, których realizacja ma szansę na podniesienie efektywności pracy. Należą do nich: możliwość podnoszenia swoich kompetencji - tu, u świadomych nauczycieli, apetyt rośnie w miarę jedzenia; zmiana pozwalająca na robienie czegoś, co przełamuje dotychczasową rutynę w pracy; samodzielność potwierdzająca poczucie własnej wartości i odpowiedzialności; dostęp do informacji dający orientację w problemach w funkcjonowaniu szkoły; szacunek i uznanie. Z badań przeprowadzonych przez pewną amerykańską firmę doradczą wynika, że 1 dolar zainwestowany w innowacyjnego nauczyciela, to 100 dolarów zysku w gospodarce. W każdym z nas drzemie homo economicus, który oczekuje uznania finansowego. Naiwnością byłoby jednak twierdzenie, że gwarantuje ono wysoką efektywność placówki. Na pytanie "Czy system uzależniający wynagrodzenie nauczycieli od wyników uczniów polepsza jakość nauczania?" eksperci OECD, którzy zbadali systemy motywacyjne nauczycieli w 36 państwach członkowskich, mówią "NIE". Wysoko wydajne systemy edukacyjne zwykle dobrze wynagradzają nauczycieli. W większości państw nauczyciele nie należą jednak do grup najlepiej uposażonych. Z analiz przeprowadzonych przez OECD wynika, że w państwach, w których uczniowie są w czołówce badań PISA (Japonia, Korea), w ogóle nie stosuje się systemów motywacyjnych. Tylko w Finlandii dopuszcza się roczne nagrody dla wyróżniających się nauczycieli. W Czechach i Anglii, gdzie stosuje się najbardziej rozbudowany system motywacji finansowej, uczniowie nie osiągają najlepszych wyników. 25

26 Ekonomiczne narzędzia wyzwalają motywację zewnętrzną - najszybciej odczuwalną, ale też najsłabszą. Znacznie lepsze efekty daje motywacja wewnętrzna. Jej źródłem jest organizacja pracy, która stwarza warunki do samorealizacji, daje satysfakcję i zadowolenie z pracy oraz uznanie środowiska. OKO SZEFA MOTYWUJE - czy każde i czy zawsze? Autorzy publikacji Motywacja pod lupą przeprowadzili dwukrotnie badania (w 2005 i 2008 r.) na grupie 1572 osób, których efektem jest opracowanie kwestionariusza Mapa motywacji, zawierającego 25 czynników motywacji pozafinansowej. Wynika z niej, że trzy najbardziej motywujące Polaków czynniki leżą w gestii dyrektora. Są to: docenianie zaangażowania i sukcesów, dobra atmosfera, jasno stawiane cele. Charakterystyczne jest, że najbardziej motywujący czynnik "docenianie zaangażowania i sukcesów" jest jednocześnie najbardziej Polakom brakującym motywatorem. W pierwszej dziesiątce znajduje się 7 czynników, na które zdecydowany wpływ ma bezpośredni przełożony. W tym kontekście należy stwierdzić, że motywowania należy uczyć kierowników najniższego szczebla. Warto też zadbać o stworzenie w placówce systemów motywacyjnych. Największym demotywatorem jest bowiem niestosowanie czynników motywacyjnych i błędy w relacjach przełożony - podwładny. Niezależnie od sytuacji finansowej wszyscy chcą być tak samo motywowani pozamaterialnie. Literatura: Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wolters Kluwer Polska, Warszawa Dacyl A., Mechanizmy motywowania nauczycieli i innych pracowników szkoły do podnoszenia jakości pracy, "Nowa Szkoła. Skuteczne zarządzanie w praktyce" 65(2013). Niemczyk A., Niemczyk A., Mądry J., Motywacja pod lupą. Praktyczny poradnik dla szefów, Wydawnictwo Helion, Gliwice Penc J., Motywowanie w zarządzaniu, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków

27 C.a.R. Janusz Podolak Program C.a.R. (Compass and Ruler Cyrkiel i Linijka) został opracowany przez René Grothmann z Katolickiego Uniwersytetu Eichstätt. Umożliwia tworzenie na komputerze lub tablicy multimedialnej, konstrukcji geometrycznych tak jak przy pomocy cyrkla i linijki. C.a.R. jest programem bezpłatnym oparty na Licencji Open Source GPL. Można go pobrać ze strony Wymaga instalacji bibliotek Java 2 lub nowszej. Gotowe konstrukcje można zapisywać w formatach programu lub eksportować do formatów: png, eps, svg, pdf. Podstawowe polecenia stosowane w programie do wykonywania konstrukcji: 1 Punkt 2 Prosta przechodząca przez dwa punkt 3 Półprosta 4 Odcinek 5 Okrąg o środku w danym punkcie przechodzący przez określony punkt 6 Okrąg o określonym promieniu, równym odległości między punktami 7 Prosta równoległa do wskazanej prostej przechodząca przez wybrany punkt 8 Prosta prostopadła do wskazanej prostej przechodząca przez wybrany punkt 9 Środek odcinka Kąt o wskazanym punkcie na ramieniu początkowym, wierzchołku i punkcie na ramieniu końcowym Kąt o wskazanym punkcie na ramieniu początkowym, wierzchołku i ramieniu końcowym 12 Przesunięcie punktu 13 Wielokąt o wskazanych wierzchołkach 27

28 W dalszej części znajdują się przykłady konstrukcji, które możemy realizować na lekcjach. Kilka początkowych jest dokładnie opisanych, ze wskazaniem poleceń, które należy wybrać z menu programu. Pozostałe, wymienione i niewymienione, pozostawiam czytelnikom do samodzielnego rozpracowania. Rysowanie pary odcinków prostopadłych wersja I Dany jest odcinek AB oraz punkt C, poza odcinkiem (korzystamy z poleceń 4 i 1). Rysujemy okręgi o środkach A oraz B przechodzące przez punkt C (5). Na przecięciu okręgów zaznaczamy punkt D (1). Rysujemy prostą CD (2), na której znajdują się odcinki prostopadłe do odcinka AB. Rysowanie pary odcinków prostopadłych wersja II Dany jest odcinek AB oraz punkt C, należący do odcinka (4 i 1). Przez punkty A i B prowadzimy prostą (2). Rysujemy okrąg o środku w punkcie C i dowolnym promieniu (5). 28

29 Zaznaczamy punkty D i E, przecięcia okręgu i prostej (1). Rysujemy okręgi o środkach w punktach D i E o równych promieniach, większych od odległość tych punktów od punktu C (6). Zaznaczamy punkty przecięcia okręgów, F i G (1). Rysujemy prostą FG (2), na której znajdują się odcinki prostopadłe do odcinka AB. Rysowanie pary odcinków równoległych Dany jest odcinek AB i punkt C poza tym odcinkiem. Rysujemy okręgi o środku C i promieniu AB oraz o środku B i promieniu AC (6). Na przecięciu znajdujemy punkt D (1). Rysujemy prostą CD (2), na której znajdują się odcinki równoległe do odcinka AB. Konstrukcja stycznej do okręgu przechodzącej przez punkt należący do okręgu w wersji II. Postępujemy podobnie jak w przypadku konstrukcji odcinków prostopadłych 29

30 Konstrukcja stycznej do okręgu przechodzącej przez punkt poza okręgiem Okrąg opisany na trójkącie 30

31 Przy pomocy programu możemy przedstawić relacje między kątami wpisanymi i środkowymi opartymi na tych samych łukach. Po wykonaniu rysunku, wybieramy polecenie przesunięcie punktu (12) i prezentujemy różne położenia kątów. Kąty wpisane oparte na tym samym łuku Kąt środkowy i wpisany oparte na tym samym łuku 31

32 Program umożliwia przedstawienie w prosty sposób zależności między położeniem dwóch okręgów a odległością ich środków. 32

33 C.a.R. posiada jeszcze wiele mniej lub bardziej zawansowanych funkcji, dlatego każdy zainteresowany tematyką powinien znaleźć coś dla siebie. Dzięki swej budowie nadaje się praktycznie do każdego etapu edukacyjnego. Uczniowie klas młodszych mogą korzystać tylko z poleceń podstawowych. Dla przejrzystości polecenia zaawansowane można ukryć. Zachęcam do zabawy z programem i stosowania go na lekcjach. 33

34 Pascal, Delphi, a może Lazarus Marian Mysior Wstęp Pascal jeszcze niedawno był jednym z najpopularniejszych języków programowania. Jest uniwersalnym językiem wysokiego poziomu, ogólnego zastosowania. Opracowany został przez Niklausa Wirtha w 1970 roku. Oparty jest na wcześniej używanym języku Algol. Nazwa języka pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka, matematyka i filozofa Blaise Pascala. Podręcznik Niklausa Wirtha Algorytmy + Struktury Danych = Programy, będący klasyką nauczania algorytmiki, doczekał się 3 wydań w języku polskim (wyd. WNT, Warszawa, 1980, 1989, 2004). Pascal jest w nim językiem publikacyjnym. Do dziś jest powszechnie stosowanym językiem programowania w edukacji. Pierwsze pojawienie się języka Pascal, wspierającego programowanie obiektowe, odbyło się w 1983 r. Producentem była firma komputerowa Apple. Później hegemonię przejęła firma Borland International ze swoją powszechnie znaną linią produktów Turbo Pascal i Delphi. W 1995 roku ukazała się pierwsza wersja Delphi (16-bitowa). Przeznaczona była do pracy w środowisku graficznym Microsoft Windows 3.1. Było to jedno z pierwszych narzędzi typu Rapid Application Development (szybkie tworzenie aplikacji). Delphi 2.0 (1996) było już produktem 32 bitowym, pracującym pod kontrolą systemu operacyjnego Windows 95/NT. Po pojawieniu się na rynku programistycznym Microsoft Visual Studio.NET, również Borland International wyprodukował Delphi for.net (2003 rok). Od tego momentu mamy dwie linie produktów Delphi: Delphi for Win32 i Delphi for.net. Uczniowie, studenci i pasjonaci mogli je używać bezpłatnie w wersjach oznaczonych jako Personal. 34

35 Niestety, w 2006 roku Borland International powołał do życia spółkę zależną CodeGear, której przekazał swoje prawa do Delphi, aby następnie w 2008 roku sprzedać ją firmie Embarcadero Technologies. Nie oznaczało to zaprzestania rozwoju Delphi, ale jednak dalsze komercjalizowanie tego produktu. Od tej chwili nawet wersje edukacyjne są narzędziami płatnymi. Dwie linie Delphi nazwano odpowiednio: Embarcadero Delphi i Embarcadero Prism. Są bardzo udanymi i cenionymi produktami na rynku profesjonalistów. Pasjonatom pozostało płacić za nie lub szukać alternatywnych programów (ewentualnie korzystać ze starszych produktów Borlanda). Dobrą i bezpłatną alternatywą dla Delphi jest Lazarus. To wieloplatformowe, zintegrowane środowisko programistyczne IDE (Integrated Development Environment), oparte na kompilatorze Free Pascal. Działa według zasady: write once, compile anywhere, czyli "napisz raz (kod źródłowy), skompiluj gdziekolwiek". Inaczej mówiąc, raz napisany kod można skompilować pod różne systemy operacyjne. Obecnie Lazarus dostępny jest między innymi dla następujących platform: Windows 32/64, Windows CE, Mac OS X, Linux, Unix, Android. Ćwiczenia realizować będziemy pod kontrolą systemu Windows. Podstawowe informacje o środowisku Lazarus można znaleźć na stronie: Tam też znajdziemy odsyłacz umożliwiający pobranie i zainstalowanie najnowszej wersji produktu. W 2012 roku oddana została do użytku pierwsza, finalna wersja: Lazarus 1.0. Tworzenie aplikacji można podzielić na trzy zasadnicze fazy: analizowanie, projektowanie i programowanie (kodowanie). Podział ten ma szczególne znaczenie dydaktyczne. Kłopoty z prawidłowym działaniem aplikacji mają często źródło w powierzchownej bądź błędnej analizie problemu, w złym (nieprzemyślanym) projekcje. Emocjonalne podejście do programowania przez wielu programistów powoduje niedocenianie dwóch pierwszych faz, czego efektem jest program błędny lub gorszy od oczekiwań. Efektywne tworzenie aplikacji powinno składać się nie z jednorazowej analizy, projektowania i programowania, lecz z równoczesnego rozwijania wszystkich tych faz. Aby udoskonalać i poprawiać swój produkt, należy wielokrotnie powracać po fazie 35

36 programowania do ponownej analizy lub do projektowania. Jest to tzw. model piłki baseballowej. ANALIZOWANIE PROJEKTOWANIE PROGRAMOWANIE Finalnym zapisem algorytmu rozwiązania problemu jest kod źródłowy (skrypt) zapisany w języku programowania. Dalej następuje proces kompilacji i uruchamiania programu. Często używanymi narzędziami są tutaj środowiska zintegrowane (IDE). Potrzeby obecnych użytkowników oprogramowania wymagają, aby aplikacje dysponowały graficznymi interfejsami (były okienkowe ). To z kolei rodzi wymagania względem środowisk programistycznych, które muszą być efektywne. Archaicznym podejściem do nauki programowania jest wykorzystywanie narzędzi, które nie zapewniają wspomagania graficznego w tworzeniu interfejsów, nie preferują programowania obsługującego zdarzenia i programowania obiektowego. Te pojęcia nie muszą oznaczać wyższego wtajemniczenia w sztukę programowania. Nie należy klasyfikować ich jako problemy zaawansowane. Od nich musimy zaczynać nie tylko programowanie, ale już analizę problemu i projektowanie rozwiązania. Współczesne środowiska zintegrowane umożliwiają, jak nigdy dotąd, tworzenie programów obiektowych, sterowanych zdarzeniami i silnie wspomaganych graficznie. Od samego początku wykorzystujemy tutaj (przynajmniej pasywnie) właściwości i metody obiektów, nawet nie wspominając o nich. W sytuacjach, gdy interfejs graficzny jest zbędny lub przeszkadza w zgłębieniu istoty problemu, można zbudować aplikację konsolową. 36

37 Środowisko programowania Środowiska zintegrowane zwalniają programistę z ręcznego pisania całego kodu, oferując graficzne wspomaganie już podczas wybierania typu projektu oraz w czasie umieszczania komponentów na formularzach (w oknach). Znacząco przyspiesza to cały proces tworzenia programu i odciąża programistę od pamięciowego opanowywania wielu szczegółów. Po wybraniu odpowiadającego nam projektu, automatycznie utworzony zostanie szkielet przyszłego programu, zawierający nawet kilkadziesiąt wierszy kodu źródłowego. W Lazarusie możemy tworzyć 3 typy projektów: Aplikacja, Program, Console application. Domyślnym typem projektu jest Aplikacja, czyli program okienkowy. Program natomiast, to minimalistyczny projekt w stylu archaicznego już Turbo Pascala, pracujący w trybie tekstowym. Console application również pracuje w trybie tekstowym, ale tworzy program z nową klasą pochodzącą z TCustomApplication. Oferuje ona nam kilka ułatwień. Na przykład obsługę wyjątków, sprawdzenie opcji wiersza polecenia, pisanie pomocy, sprawdzanie zmiennych środowiskowych. IDE Lazarusa jest podobne do środowisk Delphi. Pozwala również importować projekty napisane wcześniej dla Delphi. 37

38 IDE Lazarusa Pierwsza aplikacja Ćwiczenia realizować będziemy w środowisku zintegrowanym Lazarus Warto na początku wyłączyć skróty klawiaturowe, blokujące dostęp do polskich znaków ł i ś. Zrobimy to, klikając w menu Narzędzia i kolejno wybierając: Opcje /Edytor/Klawisze skrótu/menu widok/view Local Variables. W oknie dialogowym wyłączamy sekwencję Alt-l. Wyłączenie blokady ł 38

39 Podobnie postąpimy ze skrótem Alt-s. Znajdziemy go w tym samym miejscu, dwie pozycje niżej (polecenie: "Pokaż stos wywołań"). Podczas pracy w środowisku Lazarus często wykorzystywać będziemy menu Projekt, a w nim szczególnie: Nowy projekt - tworzy nowy projekt Otwórz projekt - otwiera istniejący projekt Zamknij projekt - zamyka projekt Lista modułów wyświetla listę modułów projektu (można otworzyć wybrany moduł do edycji) Lista formularzy - wyświetla listę formularzy projektu (można otworzyć wybrany formularz do edycji) W czasie edycji kodu źródłowego i redagowania formularzy użyteczne są przyciski Przełącz pomiędzy formularzem i modułem oraz Zapisz wszystko. Ćwiczenie 1. Zaczynamy Uruchomimy program Lazarus. W otwartym środowisku zobaczymy projekt formularza i kilka innych okien. Projekt formularza będzie później oknem naszej aplikacji. Warto już teraz zadbać o zapisanie projektu na dysku. W tym celu naciśniemy przycisk "Zapisz wszystko" na pasku narzędzi (polecenie o takiej samej nazwie znajdziemy też w menu Plik). Projekt możemy zapisać w dowolnym folderze. Warto jednak założyć oddzielny folder na projekty Lazarusa, np. Lazarus-projekty. Dla każdego projektu założymy własny podfolder. W naszym przypadku będzie to folder o nazwie Pierwszy. Przyciskiem "Zapisz" potwierdzimy zapisanie plików projektu. Zatwierdzimy dwie domyślne nazwy plików: project1.lpr i unit1.pas. W folderze naszego projektu zapisanych zostanie jeszcze kilka innych plików. 39

40 Typy plików: Nazwa pliku project1.lpr Opis Kod źródłowy głównego modułu, zapisany w Pascalu unit1.pas project1.ico project1.lpi project1.lps project1.res unit1.lfm project1.exe Kod źródłowy modułu skojarzonego z formularzem, zapisany w Pascalu Plik ikony projektu Plik informacyjny projektu (zapisany w formacie XML; zawiera ustawienia specyficzne dla projektu, takie jak ustawienia kompilatora i wymaganych pakietów). Dwukrotne kliknięcie w ten plik otwiera projekt w środowisku Lazarusa Plik sesji, przechowywany w pliku XML, zawiera indywidualne dane, takie jak pozycja kursora, edytor plików źródłowych, sposób kompilacji Plik zasobów Plik formularza, zawiera informacje o konfiguracji wszystkich obiektów na formularzu (przechowywane w określonym formacie tekstowym, podobnie jak w Delphi: dfm; działanie opisane jest kodem źródłowym Pascala w pliku unit1.pas) Plik wykonywalny, utworzony po kompilacji Z lewej strony ekranu znajdziemy okno o nazwie Inspektor obiektów. Znajdziemy w nim właściwość formularza: Caption. Wpiszemy tam tekst Pierwszy program (zamiast Form1). Będzie to tytuł naszego formularza. 40

41 Inspektor obiektów Na formularzu umieścimy napis (etykietę): Mój pierwszy program. Zrobimy to korzystając z paska Lazarus Component Library (LCL). Zawiera on projekty różnych kontrolek (inaczej komponentów albo formantów). Wybierzemy kontrolkę TLabel i naniesiemy ją na formularz (podobnie jak rysuje się elementy graficzne w edytorze graficznym). W oknie właściwości, które automatycznie wyświetla właściwości wybranego formantu, odszukamy pozycję Caption i wpiszemy swój tekst. Pasek formantów z biblioteki LCL Możemy jeszcze zadbać o jego wygląd. Właściwość Font pozwala nam wybrać atrybuty czcionki (rodzaj, wielkość, kolor itp.). Po kliknięciu na tej właściwości, najlepiej wybrać przycisk [ ]. Otwiera on okno dialogowe Czcionka (podobne jak w edytorach tekstu). Dla przykładu wybierzemy czcionkę Mistral, rozmiar: 20, styl: pogrubiona. Nasz pierwszy program jest gotowy. Utworzyliśmy go, nie pisząc kodu ręcznie, lecz korzystając jedynie z narzędzi graficznych. Możemy teraz wypróbować produkt, 41

42 uruchamiając go ze środowiska zintegrowanego. W tym celu wybieramy przycisk Uruchom ( ) z paska narzędzi. Alternatywne sposoby to menu Uruchom/Uruchom lub klawisz F9. Program można oczywiście uruchamiać spoza środowiska zintegrowanego. Odnajdziemy go w swoim folderze Pierwszy. Pierwszy program w działaniu 42

43 Wirtualne zwiedzanie Roland Zimek Od wielu lat, dzięki usłudze Google Street View, możemy wirtualnie podróżować do wielu zakątków świata. Samochody firmy Google podróżują po trasach wielu krajów, fotografując przy pomocy specjalnych, sferycznych kamer to, co aktualnie znajduje się na trasie. Jednak oprócz samochodów wykorzystywane są także specjalnie przystosowane motocykle, wózki, rowery, skutery śnieżne czy nawet plecaki. Pozwala to dotrzeć do trudno dostępnych miejsc, gdzie samochody nie mogą wjechać. Można także zwiedzać muzea, zabytki, parki, itp. Poglądowa mapa z zaznaczonymi na zielono obszarami, gdzie jest dostępna usługa Aby skorzystać na komputerze z usługi, należy w przeglądarce internetowej wejść na przykład na stronę i odszukać interesujące nas miejsce. Następnie należy przeciągnąć lewym przyciskiem myszy ikonę żółtego ludzika znajdującą się w lewym górnym rogu mapy na ulicę zaznaczoną na niebiesko. 43

44 Wyświetlenie widoku ulicy na komputerze Zostaniemy przełączeniu do widoku ulicy, a naszym oczom ukaże się obraz złożony ze zdjęć, zarejestrowanych podczas przejazdu pojazdu firmy Google. Rynek opolski w widoku ulicy Chcąc się rozejrzeć po okolicy, wystarczy przeciągnąć lewym przyciskiem myszy wyświetlony widok. Można także przemieścić się, klikając w wybrane miejsce. Należy 44

45 jednak pamiętać, iż przemieścić się można tylko do miejsc, które zostaną zaznaczone kółkiem podczas przemieszczania wskaźnika myszy. Mając jednak do dyspozycji tablet lub smartfon, nasza wirtualna podróż może być ciekawsza. Musimy jednak pobrać na nasze urządzenie darmową aplikację Mapy, dostępną w sklepie Google Play. Aplikacja Mapy dostępna bezpłatnie w sklepie Play Po zainstalowaniu należy odszukać na ekranie ikonę aplikacji i nacisnąć ją. Gdy na ekranie pojawi się widok aplikacji, w lewym górnym rogu, w polu Szukaj, wpisujemy nazwę interesującego nas miejsca. Oczywiście można wpisać nazwę dowolnego miasta czy ulicy, jednak możemy wykorzystać tę aplikację do wirtualnego zwiedzania muzeum, zabytku, galerii sztuki i wielu innych ciekawych miejsc, które omawiamy na lekcji z uczniami, a nie mamy możliwości zobaczenia ich "na żywo". Aby przybliżyć sposób wirtualnego zwiedzania przy pomocy tabletu, proponuję wyszukać Musée d'orsay (jest to muzeum Orsay w Paryżu). Jeżeli poszukiwany obiekt zostanie znaleziony, pojawi się poniżej prostokąt z dodatkowymi informacjami. 45

46 Wyszukanie muzeum Orsay Po wskazaniu tego prostokąta zostaną wyświetlone szczegółowe informacje, zawierające między innymi telefon kontaktowy, godziny otwarcia oraz opinie dotyczące danego miejsca. Wybierając miniaturkę zdjęcia podpisaną jako Street View, zostaniemy przeniesieni do widoku ulicy, przy której znajduje się poszukiwane muzeum. Karta informacyjna o poszukiwanym obiekcie W przypadku wielu obiektów możemy oglądać ich wnętrza. I tak, dla muzeum Orsay dostępna jest miniatura zdjęcia podpisana Zobacz wewnątrz. Niestety, większość obiektów nie została w ten sposób opracowana, dlatego też należy odszukać takie, które posiadają taką możliwość. 46

47 muzeum. Po wybraniu polecenia Zobacz wewnątrz zostaniemy przeniesieni do wnętrza Wnętrze muzeum Orsay, gromadzącego głównie sztukę francuską W dolnej części ekranu powinny pojawić się białe strzałki, umożliwiające przemieszczanie się po muzeum. Wskazując jedną z nich, przesuniemy się w określonym kierunku. W ten sposób możemy przechodzić pomiędzy pokojami, zbliżać się do eksponatów, czy nawet wchodzić na schody. Przemieszczanie się po muzeum 47

48 Aby obrócić się, chcąc obejrzeć na przykład obraz powieszony na ścianie, wystarczy dotknąć palcem ekranu i przesunąć obraz. W ten sposób można także przyjrzeć się zdobieniom na suficie, czy posadzce na podłodze. Jeżeli interesujący nas fragment jest zbyt mały, możemy przybliżyć go w taki sam sposób, jak powiększa się zdjęcia na tablecie kładąc dwa palce na ekranie tabletu i odsuwając je od siebie. Przybliżony obraz Thomasa Couture znajdujący się w muzeum W podobny sposób, choć z wykorzystaniem myszy, możemy także przemieszczać się na komputerze. Wspomniałem jednak wcześniej, że tablet daje nam pewną dodatkową funkcję, znacznie ułatwiającą zwiedzanie. Wystarczy na tablecie dotknąć ekranu w trakcie zwiedzania obiektu, aby w lewym dolnym rogu pojawiła się na chwilę ikona trybu Kompas z dwiema strzałkami. 48

49 Ikona trybu Kompas, widoczna podczas zwiedzania pałacu królewskiego w Wersalu Po włączeniu tego trybu nie musimy już przesuwać palcami obrazu, aby zobaczyć, co znajduje się z boku czy też z tyłu. Wystarczy obrócić się razem z tabletem, a obraz samoczynnie zmieni się, aby wyświetlić dokładnie to, co widzielibyśmy, stojąc w rzeczywistości w danym miejscu i patrząc w określoną stronę. Wirtualne wycieczki w trybie Kompas 49

50 Tablet wykorzystuje wbudowane czujniki, pozwalające rozpoznać kierunek ustawienia urządzenia, dzięki czemu zobaczymy to, co widzielibyśmy, patrząc się w tym samym kierunku. Takie zwiedzanie przy pomocy tabletu daje o wiele większą satysfakcję, pozwalając przynajmniej w części poczuć się tak, jak byśmy w rzeczywistości znajdowali się w danym miejscu. Oczywiście podnosząc tablet nad głowę, zobaczymy sufit (lub niebo, gdy znajdujemy się poza budynkiem), a kierując go w dół, zobaczymy to, co powinno znajdować się pod stopami. Oczywiście możemy w każdej chwili skorzystać z pisanych wcześniej sposobów nawigacji: strzałek czy też powiększania. Poniżej przedstawiam kilkanaście przykładowych obiektów, na których można sprawdzić działanie trybu Kompas: Palace of Versailles Musée d'orsay Wieża Eiffla HMS Ocelot Smithsonian American Art Museum Narodowe Muzeum Antropologiczne w Meksyku Kopalnia soli "Wieliczka" The Metropolitan Museum of Art Tate Britain Pergamon Museum Van Gogh Museum Acropolis Museum 50

51 CINEMA 4D - wykorzystanie zaawansowanych narzędzi z menu MoGraph z elementami programowania Przemysław Pawłowski 2. CINEMA 4D - wykorzystanie zaawansowanych narzędzi z menu MoGraph z elementami programowania 2.1 Menu MoGraph charakterystyka narzędzi, opis właściwości Rys. 27. Menu MoGraph cz.1 Rys. 28. Menu MoGraph cz.2 51

52 Objaśnienie : 2. Obiekt Cloner jest jednym z kluczowych obiektów w MoGraph. Moduł ten umożliwia klonowanie obiektów, które są umieszczone w odpowiedniej hierarchii. Klonowanie jest możliwe w jednym z trzech trybów: Linear ułożone w linii prostej obiekty można dowolnie skalować, obracać. Różnica polega na tym, iż jesteśmy w stanie animować poszczególne parametry obiektu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zacząć np. od jednej kostki, a skończyć na np. 30 w linii; Radial obiekty ułożone w owalnej tablicy; Grid array obiekty mogą być ułożone w tablicy sześciennej, sferycznej lub cylindrycznej. Należy zwrócić uwagę na to, iż bardzo łatwo można przeciążyć procesor zbyt duża ilością "klonów". Najlepiej stosować rozmiary tablic nie większych, jak 36x36x36 obiektów (osie x,y, z). 3. Matrix Object - tym narzędziem jesteśmy w stanie stworzyć, za pomocą cząsteczek (Thinking Particles Dostępne w menu Emitery), renderowalne obiekty geometryczne. 4. Fracture Object - manipulowanie obiektami podrzędnymi z udziałem narzędzia Fracture Object odbywa się na podobnych zasadach, jak w Obiekt Cloner. Dodatkowo narzędzie to posiada menu do wyboru interesujących nas ustawień. Są to: Straight Mode - za pomocą tej opcji dwa wytłoczone spliny będą widoczne jako dwa osobne obiekty; Explode Segments Mode tym trybie, jeśli obiekty podrzędne składają się z segmentów, np. wytłoczone spliny jako tekst, to tzw. caps y i wytłoczenia są traktowane jako oddzielne obiekty; Explode and Connect Mode w tym trybie poszczególne litery są traktowane jako oddzielne obiekty. 5. Instance object obiekt ten pobiera informacje z wcześniejszych klatek, wykorzystując te informacje do duplikowania obiektu odniesienia. 52

53 6. Text Object - wytłacza tekst natywnie i dodaje kilka nowych atrybutów, takich jak: skalowanie, obracanie, położenie i podział. Kluczowym dodatkiem do obiektu Text jest zdolność do reagowania na efektory. Efektor lub ich grupa może być wykorzystana do zmiany tekstu, np. na poszczególne litery, słowa, linie (słowa w jednej linii). 7. Tracker za pomocą tego narzędzia można ograniczyć ilość wyświetlanych polygonów na ekranie, zastępując je ścieżkami, które opisują kształt modelowanego obiektu za pomocą linii. 8. The Spline Mask narzędzie przeznaczone do wykonywania operacji logicznych na dwóch lub większej ilości splinów 9. MoSpline Object - może być użyty z dowolnym Splinem. Dowolny obiekt może być umiejscowiony w MoSpline również z jednoczesnym użyciem obiektu Cloner. 10. Force - dzięki obiektowi Force możemy na scenie uwidaczniać oddziaływanie sił, np. grawitacji. 11. The displace deformer - umożliwia podgląd w czasie rzeczywistym sceny z przypisanymi "materiałami" do obiektu. Nie jest w tym wypadku konieczny rendering. Poza tym deformer działa na tej samej zasadzie jak inne deformery, umożliwia zmianę parametrów danego obiektu. 14. PolyFX może być uznany za deformer, który "polygony" danego obiektu lub każdy segment wybranego Splinu zmienia w obiekt wchodzący w reakcje z dowolnym Efektorem z menu MoGraph. 15. Group Effector - dzięki temu efektorowi można skupić kilka innych efektorów w jednym miejscu, wykorzystując ich właściwości. 16. Plain Effector za pomocą tego efektora można w bardzo prosty sposób przekształcać obiekty na scenie. 53

54 Przykład: na scenie znajduje się "Motext - spline", który umożliwia wprowadzanie tekstu i jest rozpoznawalny przez moduł MoGraph ; definiujemy nazwę, np. SZKOŁA, dodajemy Plain Effector i po odpowiedniej konfiguracji parametrów możemy uzyskać efekt polegający na tym, iż każda litera z nazwy SZKOŁA będzie obrócona niezależnie o interesujący nas kąt. 17. COFFEE Efector za pomocą tego efektora można pisać własne skrypty wykonywane przez CINEMA 4D. Skrypty te mogą obejmować zarówno polecenia utworzenia nowego obiektu - cube or sphere 18. Delay Efector - dodaje opóźnienie do parametrów odpowiedzialnych za pozycje, skalowanie oraz obrót. Pozwala to na uzyskanie bardzo wielu ciekawych efektów. 19. Formula Efector umożliwia zmianę paramentów obiektu za pomocą równania matematycznego. 20. Inheritance Efector - efektor tworzy kopię animacji obiektu i przenosi ją na klony lub obiekty, ewentualnie cząsteczki. 21. Radom Efector umożliwia wygenerowanie obiektów z losowymi parametrami początkowymi, takimi jak: pozycja, skala, rotacja. 22. Shader Efector efektor jest przeznaczony do cieniowania, zmiany koloru danego obiektu. 23. Sound Efector efektor ten,jak sama nazwa wskazuje,jest odpowiedzialny za transformowanie obiektów/klonów z wykorzystaniem do tego celu dźwięku. Efektor ten analizuje częstotliwość pliku dźwiękowego, a wynik tej analizy można przedstawić za pomocą pionowych bloków z przypisanym gradientem cieniowania. Kolor będzie się zmieniał wraz ze wzrostem częstotliwości. 24. Spline Efector efektor "bierze" klony/obiekty i sprawia, że te zachowują się jak spline. 54

55 25. Step Efector efektor ten umożliwia bardzo dokładne modyfikowanie parametrów poszczególnych obiektów na scenie. Przykład: mamy na scenie 10 obiektów typu cube. Z pomocą step effectora możemy sprawić, aby pierwszy obiekt obrócił się o 10 stopni, drugi o 20 stopni, trzeci o 30 stopni, a ostatni o 100 stopni. 26. Target Efector ten efektor sprawia, że poszczególne obiekty w scenie podążają wzrokiem za innym obiektem z przypisanym do niego modyfikatorem Tagert Effector. 27. Time Efector - ten efektor generuje animacje bez ustawiania klatek kluczowych. Wystarczy, że podamy podstawowe parametry, tj. długość animacji, interesujący nas np. kąt obrotu danego obiektu i włączymy animację. 2.2 Praktyczne wykorzystanie narzędzi z menu MoGraph Moduł MoGraph narzędzie Sound Effector W menu MoGraph znajduje się wiele przydatnych narzędzi umożliwiających nam tworzenie widowiskowych efektów, których wykonanie byłoby bardzo trudne i czasochłonne bez ich użycia. Pierwszym narzędziem wykorzystanym przez nas będzie Sound Effector. Aby wybrać to narzędzie należy: Najechać kursorem myszy na pasek narzędziowy i wskazać MoGraph. Pojawi się rozwijanie menu. Z niego należy wybrać Sound Effector 55

56 Rys. 29. Okno robocze - menu MoGraph Sound Effector Rys. 30. Okno robocze - menu MoGraph z zaznaczonym Sound Effectorem 56

57 Rys. 31. Okno robocze narzędzie "Sound Effector" Narzędzie to, po wybraniu, automatycznie pojawi się w oknie roboczym. Kolejnym krokiem będzie wybranie narzędzi niezbędnych do dalszej pracy. Niezbędne elementy, które musimy wybrać: Z menu MoGraph : o Cloner Object o Spline Effector Z menu Spline: o Spline Linear Z menu Primitives: o Cube 57

58 Rys. 32. Okno robocze z wybranymi niezbędnymi narzędziami Gdy już powyższe elementy będą widoczne w oknie roboczym, konieczne będzie odpowiednie ich skonfigurowanie. Konfiguracje zaczniemy od Cloner Object. Najpierw zaznaczamy to narzędzie w oknie roboczym i klikamy w zakładkę Effectors w atrybutach tego narzędzia. Rys. 33. Okno robocze Attributes narzędzia Cloner Object Jak widać na powyższym rysunku, w zakładce tej nie ma przypisanych żadnych modyfikatorów. Aby przypisać modyfikatory do tej zakładki, należy po prostu przeciągnąć z menu roboczego narzędzia takie jak Sound Effector oraz Spline Effector. Ważne jest, aby przy przeciąganiu tych narzędzi cały czas podświetlony był Cloner Object, w przeciwnym razie przeciągnięcie spowoduje wrzucenie tych narzędzi do drzewa hierarchicznego. 58

59 Rys. 34. Okno robocze - Attributes narzędzia Cloner Object wraz z umieszczonymi modyfikatorami w zakładce Effectors Kolejnym krokiem będzie przerzucenie obiektu Cube do obiektu Cloner Object w taki sposób, aby Cube został dzieckiem Cloner Object. Rys. 35. Okno robocze drzewko hierarchiczne Gdy to zrobimy, następną rzeczą jaką będziemy musieli wykonać, będzie modyfikacja parametrów Cloner Object. 59

60 Z zakładki Effectors przechodzimy na zakładkę Object. W tej zakładce szukamy parametru count. Domyślnie wartość wynosi 1, zmieniamy ją np. na 20. Ta zmiana spowoduje, że na ekranie roboczym pojawi nam się 20 klonów obiektu Cube, ułożonych jeden na drugim. Tu zmieniamy ilość klonów np. z 1 na 20 Rys. 36. Okno robocze Atrybuty obiektu Cloner Object z parametrem count ustawionym na 1 jednostkę Aby sprawić, by te obiekty były ułożone w linii, należy przeciągnąć Spline do Spline Effector w odpowiednie miejsce zaznaczone na rysunku. 60

61 Tu przeciągamy Splina Rys. 37. Okno robocze Zakładka Effector obiektu Spline Effector W miejsce wskazane przez grot strzałki przeciągamy Splina. Po przeciągnięciu splina w odpowiednie miejsce cube y zostaną ułożone w jednej linii. Rys. 38. Okno robocze - Spline + przypisanych 20 Cube s 61

62 Klikamy w Sound Effector, jeśli nie mamy wybranych zakładek "Effector" i "Parameter" - zaznaczamy je. Rys. 39. Okno robocze - Sound Effector: zakładka Effector oraz Parameter W powyższej zakładce odnajdujemy pole Sound File. Klikamy w przycisk znajdujący się po prawej stronie naprzeciwko napisu Sound File. Ukaże się przeglądarka plików, z niej wybieramy dowolny plik dźwiękowy w formacie.wav Rys. 40a. Okno robocze Menu wyboru plików dźwiękowych 62

63 W zakładce Effector, w "podzakładce" Min/Max wybieramy parametr Apply Mode i z rozwijanego menu wybieramy Step. Z Sample Mode wybieramy, z rozwijanego menu, Average. Rys. 40b. Menu wyboru pliku dźwiękowego w obiekcie Sound Effector Po wybraniu interesującego nas pliku dźwiękowego przechodzimy do zakładki Parameter. W tej zakładce musimy odszukać "podzakładkę" Transform. W tej "podzakładce" interesują nas tylko dwa pola: postion oraz scale. Zaznaczamy je. Następnie ustawiamy takie wartości: [2] W polu Postion ustawiamy wartość dla Y: 45 jednostek W polu Scale ustawiamy wartość dla Y: 18 jednostek Tu włączamy dźwięk w animacji Postion = 45 Scale = 18 Rys. 41. Okno robocze "Podzakładka" Transform z wprowadzonymi wartościami 63

64 W tym momencie wystarczy uruchomić animację, aby usłyszeć muzykę oraz zaobserwować, jak słupki stworzone z cubs ów, których zadaniem jest reprezentowanie stopnia głośności odtwarzanego pliku dźwiękowego, poruszają się. Rys. 42. Screanshoot wykonany podczas renderingu animacji Moduł MoGraph - Plain Effector Umieszczanie oraz konfiguracja obiektów na scenie: Plain Effector Za pomocą narzędzia Plain Effector postaramy się wykonać animowane intro do filmu. W pierwszej kolejności powinniśmy wybrać z menu MoGraph narzędzie MoText lub Text Object (zależnie od wersji programu). 64

65 Rys. 43. Okno robocze z widocznym rozwiniętym menu MoGraph, zaznaczone narzędzie Text Object Gdy Text Object znajdzie się w oknie roboczym, zajmiemy się jego wstępną konfiguracją. Najpierw zmienimy wyśrodkowanie tego obiektu względem sceny. Do tego służy parametr Algin. Z rozwijanego menu wybieramy Middle, jak na Rys. 49. Możemy też zmienić tekst wyświetlany na ekranie. Wpiszmy w pole TEXT np. EFEKT. Zmienimy czcionkę domyślna na czcionkę COOPER. Wartość depth zmieniamy na 35 jednostek. Tu wybieramy z rozwijanego menu czcionkę: COOPER Rys.44. Okno robocze Parametry obiektu MoText Zmieniamy parametr z Left na Middle Left na Middle u wpisujemy 60 Następnie klikamy w zakładkę Caps, w tej zakładce znajdują się opcje, które umożliwiają modyfikację wyświetlanego tekstu. W tym momencie wszystkie parametry są domyślne. 65

66 Rys.45. Okno robocze parametry obiektu MoText Z rozwijanego menu Start oraz End wybieramy opcje "Filet Cap". Takie ustawienie sprawi, iż tekst przyjmie bardzo miłe dla oka, łagodne kształty. Rys. 46. Okno robocze - parametry obiektu MoText, po zmianach Obiekt, który widać na rysunku powyżej, ma nałożoną teksturę o parametrach: Opcja Color: COLOR: R:13, G:235, B:91 Opcja Reflection: COLOR: R 255, G 255, B 255 Brightnes: 15% Texture: Fresnel Mix Strenght:10% Opcja Specular: parametry domyślne Następnym krokiem będzie wykonanie obrysu poszczególnych liter tekstu. 66

67 Zaczniemy od litery E. W tym celu należy przełączyć widok na widok z przodu, tzw. FRONT, aby tego dokonać klikamy w Cameras, a z rozwijanego menu wybieramy FRONT. Rys.47. Okno robocze widoczny obrys z użyciem B-splina oraz menu Cameras z podświetloną opcją Front Niezbędne do wykonania obrysu będzie odpowiednie ustawienie okna roboczego. Po kliknięciu w opcję FRONT, pojawi się następujący widok: 67

68 Rys. 48. Okno robocze widok po wybraniu opcji Front Następnie klikamy w Display i wybieramy opcję Hidden Line. Ukaże się następujący obraz. Rys. 49. Okno robocze opcja Hidden Lines: PRZED WYBRANIEM 68

69 Rys. 50. Okno robocze opcja Hidden Lines: PO WYBRANIU Po odpowiednim przybliżeniu widoku na literę E będziemy mogli przystąpić do jej obrysu. W tym celu potrzebne będzie narzędzie B-Spline. Za jego pomocą obrysowujemy dokładnie obiekt w około. Powinniśmy uzyskać mniej więcej taki widok: Rys. 51. Okno robocze gotowy obrys za pomocą B Splina Obrysowujemy także każda z pozostałych liter w taki sam sposób, w jaki obrysowaliśmy pierwszą z kolei literę. Gdy już uporamy się z obrysem, to przystępujemy do kolejnej części zadania. Mianowicie, powinniśmy wytłoczyć obrys, aby był widoczny podczas renderingu. 69

70 Dokonamy tego poprzez zastosowanie narzędzia EXTRUDE NURBS. Narzędzie to znajdziemy w menu z Hyper Nurbsami. Do każdego obrysu będziemy potrzebowali osobnego Extrude Nurbs'a. Łączymy Nurbsy z B-Splinami w taki sposób jak na rysunku poniżej. Rys. 52. Okno robocze - B-Spliny podłączone hierarchicznie do Extrude Nurbs ów Teraz musimy dopasować wytłoczone litery do napisu utworzonego przez Text Object. Gdy to zrobimy, efekt powinien wyglądać następująco: Rys. 53. Okno robocze Wytłoczone obrysy dopasowane do napisu Text Object(rendering) 70