Wybrane zagadnienia rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce.

Transkrypt

1 Krzysztof Zaręba Prezydent Polskiej Izby Gospodarczej Ekorozwój Wybrane zagadnienia rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce. I. Przesłanki rozwoju energetyki odnawialnej. W oficjalnym dokumencie rządowym uchwalonym przez Radę Ministrów w 2009 r. pod nazwą Polityka energetyczna Polski do 2030 r. zdefiniowano podstawowe kierunki jej rozwoju. Wśród kilku priorytetów znaczącą rangę nadano rozwojowi odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw. Rozwój tej dziedziny powiązany jest ściśle z polityką energetyczną Unii Europejskiej, której decyzje, jako obowiązki wspólnotowe, są adoptowane do warunków każdego z krajów członkowskich, w tym także do warunków naszego kraju. Podstawą takiej polityki są następujące przesłanki: uzależnienie krajów europejskich od importu podstawowych nośników jakimi są ropa naftowa i gaz ziemny w znacznej części z obszarów o niestabilnej sytuacji politycznej, stopniowe wyczerpywanie się zasobów, zwłaszcza ropy naftowej, a więc prawdopodobieństwo stopniowego ograniczania możliwości importu i systematycznego wzrostu cen nośników energii, podjęcie wszechstronnych działań zabezpieczających utrzymanie dobrego stanu środowiska, w tym głównie przeciwdziałanie zmianom klimatycznym poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych powstających przy spalaniu nośników tradycyjnych, zabezpieczenie wzrostu gospodarczego w Polsce i krajach Unii Europejskiej, który powiązany jest ściśle ze wzrostem zużycia energii. W skali globalnej w perspektywie 2030 r. popyt na energię będzie rósł średnio o 2,5% (prognozy Międzynarodowej Agencji Energii IEA), z tendencją najsilniejszego wzrostu w krajach Azji południowo wschodniej. W Europie wzrost ten szacowany jest na ca 1,5% rocznie. 1

2 Biorąc pod uwagę przedstawione uwarunkowania, kraje Unii Europejskiej oceniły, że swoje potrzeby energetyczne będą zabezpieczały podnosząc znacząco udział energii ze źródeł odnawialnych, z których ma pochodzić w 2020 r. 20% całości zużywanej energii. W Polsce, wielkość tego wskaźnika określono na 15%, z uwagi na niski poziom dotychczasowej produkcji energii z tych źródeł. Co rozumiemy pod pojęciem odnawialne źródła energii? Są to te nośniki, które pozwalają uzyskiwać energię z naturalnych zasobów przyrodniczych, odnawiających się w powtarzalnych cyklach, praktycznie niewyczerpalnych w dającej się przewidzieć perspektywie istnienia obecnych ekosystemów. Dr R. Tytko w podręczniku p.n. Odnawialne źródła energii prezentuje następujący rozbudowany schemat rodzajów energii odnawialnej z wzajemnymi związkami i sprzężeniami zwrotnymi. W obecnych warunkach Polski i przy obecnym stanie techniki i technologii, praktyczne znaczenie mają następujące rodzaje odnawialnych źródeł energii: 2

3 1. biomasa wykorzystywana w procesie spalania w współspalania, 2. biomasa wykorzystywana w procesie zgazowywania, 3. biomasa do produkcji biopaliw, 4. energetyka wiatrowa, 5. hydroenergetyka, 6. energetyka słoneczna, 7. energetyka geotermalna. Zasoby energii słonecznej i geotermalnej wykorzystywane są w zasadzie do produkcji ciepła. Szerszy rozwój fotowoltaiki tj. technologii pozyskiwania energii elektrycznej z promieniowania słonecznego w polskich warunkach przewidywany jest dopiero po 2020 roku. II. Krajowy potencjał odnawialnych źródeł energii i jego wykorzystanie. Poziom wyjściowej energetyki odnawialnej w Polsce jest niższy w większości krajów Unii Europejskiej. Obrazują to następujące wielkości procentowego udziału energii elektrycznej wytworzonej ze źródeł odnawialnych w całkowitym krajowym zużyciu energii elektrycznej brutto (wg URE): 2001 r. 1,9%, 2005 r. 2,5%, %, ,5%. Nie obserwuje się jednak pełnej zależności poziomu rozwoju gospodarczego państwa i procentowego udziału energetyki odnawialne w zużyciu finalnym energii. Obrazuje to poniższa tabela nr 2 dla 27 państwa UE (dane wg dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009): Kraj Udział OZE w bilansie energii w 2005 Cel na 2020 (%) (%) Austria 23,3 34 Belgia 2,2 13 Bułgaria 9,4 16 Cypr 2,9 13 Czechy 6,1 13 Dania Estonia Finlandia 28,5 38 Francja 10,3 23 Grecja 6,9 18 Hiszpania 8,7 20 Holandia 2,4 14 3

4 Irlandia 3,1 16 Litwa Luksemburg 0,9 11 Łotwa 32,6 40 Malta 0 10 Niemcy 5,8 18 Polska 7,2 15 Portugalia 20,5 31 Rumunia 17,8 24 Słowacja 6,7 14 Słowenia Szwecja 39,8 49 Węgry 4,3 13 Wielka Brytania 1,3 15 Włochy 5,2 17 UE ,5 20 W państwach wysokorozwiniętych, dysponujących zasobami energetycznymi wód płynących, wysoki poziom produkcji energii odnawialnej pochodzi tradycyjnie z elektrowni wodnych. Szczególnie kraje skandynawskie i alpejskie rozwijały ten dział energetyki praktycznie cały XX wiek. Początek XXI wieku charakteryzuje się intensywnym rozwojem nowych działów energetyki odnawialnej, głównie energetyki wiatrowej, spalania i współspalania biomasy, biogazowania i energetyki słonecznej. W Polsce elektrownie wodne również były do niedawna głównym producentem energii odnawialnej. Po 2004 r. tj. po akcesji Polski do Unii Europejskiej, wzorce krajów zachodnich oraz mechanizmy ograniczania emisji CO 2 wymusiły zmiany, które obrazują trzy poniższe tabele nr 3, nr 4 i nr 5. Tab. 3 Liczba instalacji OZE w latach (wg URE) Elektrownie na biogaz Elektrownie na biomasę 6 18 Elektrownie słoneczne fotowolt. 0 3 Elektrownie wodne Elektrownie wiatrowe Współspalanie b.d. 41 Razem:

5 Tab. 4 Moc zainstalowana OZE w latach (wg URE) 2005 r r r. % Elektrownie wytwarzające energię z biogazu 32,0 54,6 82,9 259,2 Elektrownie wytwarzające energię z biomasy 189,8 232,0 356,2 187,7 Elektrownie wiatrowe 83,3 451, ,3 1417,2 Elektrownie słoneczne fotowoltaiczne - - 0,03 - Elektrownie wodne 852,5 940,6 937,0 109,9 Elektrownie wykorzystujące technologie współspalania Razem 1 157, , , ,4 Tab. 5 Ilość energii elektrycznej wyprodukowanej w poszczególnych technologiach OZE w latach w GWh (wg URE) Rodzaj źródła % Elektrownie wodne ,3 Biomasa ,3 w tym współspalanie Biogaz ,7 Elektrownie wiatrowe ,6 Ogółem ,7 Po roku 2007 w polskiej energetyce odnawialnej zaczyna przeważać energetyka wiatrowa i współspalanie. Brak budowy większych zbiorników wodnych decyduje o stagnacji produkcji w elektrowniach wodnych, w których realizowane są tylko małe siłownie o mocy KW. Największą dynamikę wykazuje produkcja energii wiatrowej (13,5 krotny wzrost między 2005 a 2010 r.) i produkcja energii ze współspalania (ponad 4 krotny wzrost). Interesujące są porównania zainstalowanych mocy w OZE z produkcją energii elektrycznej w różnych jej źródłach (bez uwzględnienia współspalania, które rejestrowane jest liczbą jednostek wytwórczych). 5

6 Tab. 7 Porównanie procentowego udziału mocy i produkcji energii w 2010 r. bez współspalania (wg URE) % moc zainstalowana % produkcja energii elektrycznej Rodzaj źródła OZE Efektywność źródła elektrownie na 3,2 6,3 197 biogaz elektrownie na 13,9 11,1 80 biomasę elektrownie 46,2 31,7 69 wiatrowe elektrownie wodne 36,7 50,9 139 elektrownie 0,0 0,0 - słoneczne Razem 100,0 100,0 - Biorąc pod uwagę wspomniany fakt braku możliwości budowy potencjału hydroenergetycznego, wynikający zarówno z zaniechania inwestycji hydrotechnicznych jak i niekorzystnego z tego punktu widzenia ukształtowaniu terenu na przeważającej części kraju, bezwzględnym priorytetem powinna stać się budowa biogazowni, a następnie budowa jednostek kogenerayjnych w systemie rozproszonym spalających biomasę. Za takim wnioskiem przemawia również potencjał odnawialnych zasobów w Polsce oraz rezerwy niewykorzystanych rolniczo gruntów ornych, umożliwiających ich wykorzystanie na uprawy energetyczne. Wielkość całkowitego potencjału technicznego energii możliwa do pozyskania z odnawialnych źródeł energii w ciągu roku w Polsce wg trzech najbardziej miarodajnych oszacowań przedstawia poniższa tabelka nr 8 (wg Raportu PKEE). Potencjał oszacowany jest w PJ/rok. Źródło energii Wiśniewski 2007 KAPE 2007 PEP 2009 Biomasa Woda Geotermia ,5 Słońce Wiatr Ogółem ,5 Z przedstawionego szacunku wynika, że największe możliwości rozwoju produkcji energii odnawialnej związane są z celowymi uprawami polowymi roślin energetycznych. 6

7 Po uprzednim zgazowaniu substratów w biogazowniach do gazu metanowego, gaz winien być spalany w agregatach kogeneracyjnych. Przykład Niemiec wskazuje, że uzyskanie 4 5 tys. MW mocy energetycznej i nieco większej mocy cieplnej z systemu rozproszonych biogazowni jest realne. Warunkiem jest właściwe ukierunkowanie przez państwo pomocy finansowej dla inwestorów angażujących się w tego typu inwestycje. Budowa biogazowni przynieść może szereg korzyści takich jak rozwój rolnictwa i zlikwidowanie dużej ilości odłogów, zrównoważenie sieci przesyłowych i zmniejszenie liczby awarii wielkościekowych, ograniczenie strat przesyłowych, wykorzystanie ciepła z agregatów kogeneracyjnych oraz znaczące oszczędności kosztów inwestycyjnych. Bardzo istotnym, pozytywnym efektem byłoby również ograniczenie konfliktów i uniknięcie kosztów środowiskowych. Drugą grupą inwestycji, zgodną z wykorzystaniem potencjalnych możliwości, przynoszącą szybką poprawę potencjału energetycznego jest preferowana aktualnie budowa dużych ferm wiatrakowych. Jednakże ze względów systemowych i ekologicznych ich rozbudowa nie powinna przekraczać dalszych 3 4 tys. MW. Dalszą perspektywę, w miarę obniżania kosztów inwestycyjnych i kosztów jednostkowych produkcji oraz wprowadzania innowacyjnych technologii, powinien stanowić rozwój energetyki fotowoltaicznej i geotermalnej, łącznie z szerokim stosowaniem pomp ciepła. Opady komunalne i przemysłowe, już obecnie stwarzają możliwości istotnego złagodzenia rosnących potrzeb energetycznych. Potencjał odpadowy możliwy do termicznego przekształcania i odzyskiwania energii, to ca 3 4 tys. MW dodatkowej mocy, który z racji powszechności występowania odpadów komunalnych może znacząco wzmocnić potencjał energetyki rozproszonej, rozwiązując równocześnie narastający problem ich unieszkodliwiania i konfliktów wywoływanych w środowisku. III. Dylematy rozwoju odnawialnych źródeł energii w świetle polityki energetycznej Polski do 2030 r. Czy we wspomnianej na wstępie referatu Polityce energetycznej Polski do 2030 r. preferencje dla odnawialnych źródeł energii są deklaracją werbalną, czy też mają oparcie w konkretnych zapisach programu? Zapisy te są niekiedy ze sobą sprzeczne i dają bardzo nieprzejrzysty obraz perspektyw rozwoju odnawialnych źródeł energii do 2030 roku. Tak np. w Programie oszacowano zapotrzebowanie na energię finalną uzyskiwania z OZE w 2010 r. na 4,6 Mtoe i w 2030 r. 7

8 na 6,7 Mtoe. Stanowi to niecałe 8,0% udziału w całości zapotrzebowania, które oszacowano na 84,4 Mtoe w 2030 r. Zapotrzebowanie na energię finalną w OZE ma wzrosnąć do 2030 r. o 45,6% przy wzroście wszystkich nośników o 31%. Wielkości te wskazują, że nie przewidziano rzeczywistego priorytetu dla OZE w całym systemie energetycznym Polski. Równie niekorzystne wnioski wypływają z analizy rozwoju wewnętrznej struktury energetyki odnawialnej w okresie ostatnich kilku lat, których kontynuację zakłada się bez istotnych zmian aż do 2030 r. Największe wzrosty potencjału i produkcji energii elektrycznej uzyskiwane są w energetyce wiatrowej i w spalaniu, a głównie współspalaniu biomasy w dużych instalacjach energetyki zawodowej. Na te dwa nośniki ma przypaść aż 74,3% całości pokrycia zapotrzebowania w OZE, co jest tendencją niepokojącą, preferującą najprostsze i mało efektowne sposoby pozyskiwania energii. Spalanie i współspalanie biomasy w wielkich elektrowniach węglowych powoduje sięganie do zasobów drewna produkcyjnego, którego ten sposób wykorzystania jest czystym marnotrawstwem. Cytowanym powszechnie patologicznym przypadkiem jest budowa nowego kotła 190 MW na biomasę w elektrowni Połaniec dla którego należało będzie dowieźć ca 1 mln t surowca drzewnego. Wspieranie ze środków krajowych budowy ferm wiatrowych cechujących się dużą zmiennością produkcji energii, powinno zostać ograniczone do szczególnych przypadków. Inwestorami w tej energetyce są w zdecydowanej większości inwestorzy zagraniczni, którzy w swoich krajach mają nieporównywalnie łatwiejsze warunki pozyskiwania funduszy i tanich kredytów. Polska, poza zyskiem ze statystycznego wypełniania obowiązku rozliczenia przyrostu mocy z OZE, pozostaje z narastającym problemem równoważenia przesyłu energii i koniecznością budowy źródeł wyrównawczych, których nikt z zagranicy nie chce budować. Zyski z produkcji ferm, w tym z zielonych certyfikatów opłacanych z budżetu, w całości wyprowadzane są poza polski rynek finansowy. Ocenia się, że przy aktualnych mocach wytwórczych polskiej energetyki, fermy wiatrakowe nie powinny być rozbudowane do mocy przekraczającej 5 6 tys. MW. Także pozyskiwanie energii z odpadów, śladowego dziś sposobu zagospodarowania odpadów organicznych zostało całkowicie zmarginalizowane. Poziom produkcji energii elektrycznej z odpadów, stanowiący w 2010 r. 0,6% całości produkcji, ma wynieść w 2030 r. 0,7%, pozostaje więc niemal bez zmian. A przecież odpady organiczne, których w samych tylko odpadach komunalnych jest ca 40 50%, a więc jest ich ca 5 6 mln Mg, są powszechnie dostępnymi surowcami, obecnie wyrzucanymi jako balast na składowiska. Program do 2030 r. nie nawiązuje do 8

9 już obecnie rozwijającej się szybko branży produkcji z odpadów, paliw alternatywnych o wysokiej wartości opałowej. A przecież paleta odpadów przydatnych do bezpośredniego, termicznego wykorzystania lub produkcji paliwa alternatywnego (formowanego) jest dość szeroka. Obejmuje następujące grupy: odpady drzewne i z przetwórstwa drzewnego, odpady z rolnictwa i hodowli zwierząt, odpady z produkcji artykułów spożywczych i napojów, frakcja organiczna i palna z odpadów komunalnych, osady ściekowe, niektóre odpady przemysłowe z grupy nie niebezpiecznych. Pełne wykorzystanie odpadów dla potrzeb energetycznych może wzbogacić rynek paliw o wielkość mln Mg masy do spalenia i zgazowywania. Forsowanie koncepcji oparcia perspektyw zabezpieczenia potrzeb energetycznych kraju poprzez rozwój energetyki jądrowej stanowi poważne zagrożenie dla rozwoju OZE. Jest to kierunek wyjątkowo kosztowny i na wspieranie rozwoju OZE nie będzie po prostu pieniędzy. Koszt elektrowni jądrowej o mocy 3200 MW szacowany jest na ca 40 mld zł. Mieści się w nim tylko koszt wytwarzania energii i koszt uniknięcia nabycia uprawnień do emisji CO 2. A przecież elektrownia musi być obudowana infrastrukturą. Dalsze koszty budowy i rozbudowy sieci przesyłowych, usług systemowych, straty sieciowe, koszty utylizacji wypalonego paliwa, koszty wyszkolenia kadry fachowej i koszty ryzyka związanego z bardzo długim okresem finansowania inwestycji (same koszty przygotowania inwestycji mają wnieść 1,5 mld zł), podnoszą rzeczywisty koszt budowy elektrowni jądrowej do kwoty mld zł. A przecież z budowy takiej elektrowni polska gospodarka odniesie tylko częściowe korzyści. Te będą miały zagraniczne koncerny jako dostawcy projektów, technologii i urządzeń niezbędnych do zrealizowania tego przedsięwzięcia. Za kwotę wydaną na budowę 3200 MW mocy w energetyce jądrowej możnaby wybudować 2 krotnie większą moc w nowoczesnych blokach węglowych lub gazowych i o ca 50% większą moc i to w znacznej części w systemie kogeneracji, w rozproszonej energetyce odnawialnej. Wg oceny prof. J. Popczyka energetyka jądrowa zablokuje rynek inwestycji w rolnictwo energetyczne, uniemożliwiając restrukturyzację polskiego rolnictwa, zablokuje rozwój 9

10 polskiego przemysłu urządzeń dla rozproszonej energetyki i utrudni zagospodarowanie odpadów w rolnictwie i przemyśle rolno spożywczym. Podsumowując krótkie uwagi nt. rządowego programu rozwoju polskiej energetyki do 2030 r. należy ocenić, że jej rozwój podporządkowano dominacji energetyki korporacyjnej, wielkoskalowej opartej głównie o zasoby węgla kamiennego i brunatnego oraz wspartej o forsowaną, szczególnie przed katastrofalnym trzęsieniem ziemi i falą tsunami w Japonii, energetyką jądrową. Dziś entuzjazm do rozwijania niezwykle kosztownej w fazie inwestowania energetyki jądrowej jest mniejszy, a fala krytyki powszechna. Za prezesem zarządu Instytutu Energetyki Odnawialnej Grzegorzem Wiśniewskim mogę powtórzyć, że wykorzystano dotychczas proste rezerwy tkwiące w OZE, a nie zbudowano trwałych podstaw rozwoju tej branży. IV. Finansowanie odnawialnych źródeł energii i systemu wsparcia. Zabezpieczenie środków finansowych jest zwykle najtrudniejszym do spełnienia warunkiem realizacji inwestycji. Optymistyczne prognozy rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce związane były z oczekiwaniami na wielkie pieniądze z Unii Europejskiej, jakie miały napłynąć w horyzoncie finansowym na lata Ogółem Polsce przyznano pulę 67 mld tj. rocznie 9 10 mld. Dotacje unijne są środkami celowymi, kierowanymi na bardzo konkretnie sformułowane zadanie i Polska nie może nimi dysponować wg własnego uznania. Każde rozliczenie dotacji, a także chęć dokonania przesunięć na inne cele musi być akceptowane przez urzędników UE. Dodać trzeba, że na skutek uzgadniania procedur w okresie 2006 r. oraz zmiany ekipy rządowej w 2007 r. nastąpiło praktycznie dwuletnie opóźnienie w uruchomieniu środków finansowych horyzontu W efekcie za pewnik można uznać, że Polska mimo oficjalnych zapewnień, wykorzysta tylko część przyznanego limitu, zwłaszcza, że UE bardzo rygorystycznie rozlicza tzw. środki kwalifikowane. Głównym źródłem finansowania OZE ze środków unijnych był program operacyjny Infrastruktura i Środowisko, w ramach którego wydzielono dwie osie priorytetowe dotyczące bezpośrednio energetyki odnawialnej, a mianowicie: oś priorytetowa IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna, oś priorytetowa X Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł. 10

11 Najważniejsza jest oś priorytetowa IX, w której wydzielono działanie 9.4 pod nazwą wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych z wkładem środków unijnych w wysokości ca 350 mln EUR tj. ca 1,4 mld zł. Praktyczne wykorzystanie tych środków oszacowane jest na poziomie ca 750 mln zł. Ze środków działania 9.4, które zostały rozdysponowane, skorzystali głównie zagraniczni inwestorzy ferm wiatrakowych. 70% wszystkich wniosków o dofinansowanie dotyczyło energetyki wiatrowej, ponieważ wiele projektów tych ferm było przygotowanych w latach poprzednich i były gotowe do szybkiego uruchomienia procesu inwestycyjnego, a okres budowy fermy jest stosunkowo krótki. Oś priorytetowa X, działanie 10.3, obejmuje Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii. Nie ma ona istotnego znaczenia dla procesów inwestycyjnych tym bardziej, że wkład środków unijnych wynosi zaledwie 27 mln EUR. Głównym źródłem wspierania OZE pozostaje NFOŚiGW i WFOŚiGW oraz środki z Regionalnych Programów operacyjnych. Najpoważniejszym źródłem są przychody z opłat zastępczych i kar naliczanych przez URE od dystrybutorów energii elektrycznej za niedopełenienie minimalnych dostaw prądu z odnawialnych źródeł energii i z kogeneracji. Mogą one być przeznaczone na zadania służące poprawie efektywności energetycznej. Łącznie w okresie r. Fundusz uzyskał z tego źródła ca 2,0 mld zł. Roczne możliwości kredytowania i dofinansowywania OZE wynoszą 0,6 0,8 mld zł. W praktyce będzie to w 2012 r. zaledwie 140 mld zł z faktyczną realizacją środków dopiero w 2013 r. Drugim źródłem zasilającym środki NFOŚiGW są środki ze sprzedaży uprawnień do emisji CO 2 na podstawie ustaleń Protokołu z Kioto z 1997 r. za tzw. Jednostki AAU (Assigned Amount Unit). Fundusze z tego źródła w wysokości nieco ponad 1,0 mld zł w okresie r. zasilają tzw. Program Systemu Zielonych Inwestycji (GIS) umożliwiający wspieranie inwestycji z zakresu efektywności energetycznej, a także przedsięwzięć kogeneracyjnych. W 2011 r. przyznano z tego źródła na rozwój O.Z.E. zaledwie 36 mln złotych. Dla inwestorów indywidualnych atrakcyjną formą wspierania inwestycji ciepłowniczych jest wprowadzona w r. ub. możliwość dofinansowania kolektorów słonecznych. Dla domku jednorodzinnego przeciętny koszt zainstalowania ca 6m 2 kolektorów wynosi ca 15 tys zł. Dofinansowanie ze środków funduszy ekologicznych do 45% kosztów sprawia, że ogrzewanie słoneczne staje się dostępne dla większości właścicieli domów 11

12 jednorodzinnych i powinno przyczynić się do znaczących oszczędności w bilansie paliwowym. Wyłącznie dla komplementarności zagadnienia wspomnieć należy o możliwościach wykorzystania kredytów bankowych, a szczególnie wspierającego przedsięwzięcia ekologiczne Banku Ochrony Środowiska oraz o możliwościach przedsięwzięć publiczno prywatnych, których rozwój ograniczają ostatnie decyzje Ministra Finansów, zmuszając do cięć i rezygnacji z przedsięwzięć inwestycyjnych samorządów wszystkich szczebli. Z przedstawionego wyżej systemu wsparcia wynika, że gros środków skierowanych zostało na potrzeby energetyki wiatrowej realizowanej przez inwestorów zagranicznych oraz na spalanie bądź współspalanie biomasy w energetyce zawodowej. Oba te kierunki przynoszą efekty statystyczne podnosząc udział energetyki odnawialnej w mocy wytwórczej krajowej energetyki, jednak ich negatywne oddziaływanie na system dystrybucji energii i gospodarowanie zasobami biomasy, winny być przedmiotem pogłębionej analizy celowości dalszego kierowania strumienia pomocy finansowej w tych kierunkach. Energetyka rozproszona skorzystała z tej pomocy w minimalnym zakresie. W rozproszonych źródłach wytwarzania energii elektrycznej, do których zalicza się większość odnawialnych źródeł energii, koszt wytworzenia 1 MWh energii jest dużo wyższy niż w wielkoskalowej energetyce opartej na spalaniu surowców kopalnych. Obrazuje to tab. nr 9. Wyniki obliczeń jednostkowych, zdyskontowanych kosztów wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach systemowych. Technologia Blok parowy na parametry nadkrytyczne opalany węglem brunatnym Blok parowy na parametry nadkrytyczne opalany węglem kamiennym Blok IGCC opalany węglem brunatnym Blok IGCC opalany węglem kamiennym Jednostkowe nakłady inwestycyjne Czas wykorzystania mocy zainstalowanej mln zł/mw godz./rok 0 zł/mgco 2 Jednostkowe koszty wytwarzania energii elektrycznej [zł/mwh] przy opłacie za emisję CO 2 74 zł/mgco 2 O /MgCO 2 20 /MgCO 2 4, , , , Blok CCGT opalany gazem 1,

13 ziemnym Blok jądrowy z reaktorem EPR 7, Elektrownia wiatrowa 4, Źródło: Zaporowski B., 2008 Analiza kosztów wytwarzania energii elektrycznej. Polityka Energetyczna t.1, z. 1, s Dlatego ich rozwój, aż do okresu zrównania się cen energii pochodzącej z różnych źródeł, wymaga wsparcia zarówno w fazie inwestowania jak i w fazie eksploatacji. System wsparcia w Polsce został oparty na obowiązku zakupu energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych, obowiązku zakupu świadectw pochodzenia lub uiszczenia opłaty zastępczej oraz przesyłu i odbioru energii elektrycznej. Podstawą funkcjonowania tego systemu jest uzyskanie koncesji, bez której nie można uzyskać profitów przewidzianych w systemie. Koncesję taką wydaje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE). W wyniku wejścia do systemu OZE, wytwórca generuje dwa produkty a) energię elektryczną, a w kogeneracji także ciepło, b) mające charakter papierów wartościowych świadectwa pochodzenia czyli tzw. certyfikaty. W aktualnym obrocie funkcjonują certyfikaty zielone (za energię elektryczną), czerwone i żółte (za kogenerację w instalacjach dużej i małej mocy), certyfikaty białe (za udokumentowane oszczędności energii) oraz fioletowe (za gaz kopalniany). Obowiązujący w Polsce system certyfikatów różni się od obowiązującego w Niemczech systemu stałych, gwarantowanych cen. System niemiecki jest prostszy i łatwiejszy do stosowania. Przyjęła go większość państw europejskich. W systemie certyfikatów pozostaje tylko kilka państw, w tym Polska. Wszystkie operacje związane z certyfikatami przeprowadzane są przez URE i rejestrowane na Towarowej Giełdzie Energii, gdzie każdy wytwórca OZE posiada konto z zarejestrowanymi prawami majątkowymi. Wytwórcy i dystrybutorzy nie mogący wywiązać się z obowiązku udokumentowania źródła pochodzenia energii uiszczają tzw. opłatę zastępczą. Jest ona wpłacana na wydzielone konto w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a jej wysokość ustala URE. W 2010 r. z opłat zastępczych wpłynęła do Funduszu kwota 441, 1 mln złotych. Są to zatem znaczące środki, które mogą wspomagać rozwój O.Z.E. pod warunkiem racjonalnego ich wykorzystania. Tak obecnie się nie dzieje. Średioważony wolumen ceny praw majątkowych, wynikających ze świadectw pochodzenia wyniósł w 2010 r. 255,51 zł za MWh, a przy zwrocie podatku akcyzowego 274,49 zł za MWh. Tak więc 13

14 producent energii odnawialnej może uzyskać łączny przychód ze sprzedaży energii i zielonych certyfikatów w wysokości ca 470 zł za MWh. Oprócz zasadniczego mechanizmu wspierania OZE jakimi są certyfikaty, wprowadzone zostały dodatkowe zachęty dla inwestorów. Należą do nich: zwolnienia z opłaty koncesyjnej, zwolnienia z opłaty za wpis do rejestru Świadectw Pochodzenia oraz dokonywania zmian w tym rejestrze, zwolnienie z opłaty skarbowej za wydanie świadectw pochodzenia, zmniejszenie o 50% opłaty za przyłączenie do sieci małego źródła OZE do 5MW w stosunku do rzeczywistych kosztów. Można zatem stwierdzić, że w dotychczasowym systemie wspierania produkcji energii ze źródeł odnawialnych jest to interes opłacalny, przynoszący znaczne dochody właścicielom instalacji. V. Projekt nowej Ustawy o odnawialnych źródłach energii. W grudniu 2011 r. Ministerstwo Gospodarki skierowało do konsultacji społecznych projekt Ustawy o odnawialnych źródłach energii. Jest to dokument potrzebny i oczekiwany przez szerokie grupy zawodowe i społeczności lokalne, dla których rozwój O.Z.E. jest szansą na aktywizację gospodarczą terenów leżących poza uprzywilejowanymi aglomeracjami. Ustawa, co jest jej pozytywną stroną, wprowadza pojęcie mikroinstalacji, określając jej graniczną moc na 40 KW energii elektrycznej i 70 KW w przypadku produkcji ciepła i chłodu. Dla biogazowni rolniczych granicą jest 100 KW mocy elektrycznej lub 130 KW mocy cieplnej i chłodniczej. Dla tych instalacji ustawa wprowadza szereg udogodnień, z których najważniejszymi są możliwość sprzedaży energii przez wytwórców indywidualnych i ich zwolnienie z wpisu do rejestru wytwórców, jeśli sprzedaż nie przekroczy 30% energii wytworzonej. Ustawa utrzymuje dotychczasowy system dopłat do produkcji energii ze źródeł odnawialnych poprzez wydawanie i obrót giełdowy certyfikatów. Ma to uzasadnienie w już istniejącym i nieźle funkcjonującym systemie, który jednak jest bardziej skomplikowany i kosztowny niż system dopłat bezpośrednich. Dopłaty sprawdzają się w 14

15 krajach stabilnych gospodarczo, o stałej niskiej inflacji i stabilności cen. Przykładem są tu Niemcy. Polska do takich krajów niestety nie należy. Ustawa przewiduje, że certyfikaty będą wydawane na 15 lat. Okres ten powinien być wydłużony do 20 lat tj. do czasu technicznej sprawności wybudowanej instalacji. Wydłużony czas pozwala także na zgromadzenie środków na inwestycje odtworzeniowe. W Ustawie nie wydzielono odrębnego rozdziału o mechanizmach wsparcia finansowego O.Z.E. i możliwościach współfinansowania. Zapisy z tego zakresu są w Ustawie rozproszone i nie stwarzają jasnego obrazu wspierania małych źródeł, takich jak przydomowe elektrownie wiatrowe, małe elektrownie wodne czy małe instalacje fotowotaiczne. Z zapisów dotyczących dysponowania środkami przez NFOŚiGW wynika wręcz, że priorytetami będzie budowa i renowacja sieci przesyłowych i wspieranie dużych ferm wiatrowych. Ustawa wprowadza system współczynników korekcyjnych dla poszczególnych rodzajów energetyki odnawialnej. Mają one za zadanie regulowanie wielkości dopłat za certyfikaty. Najbardziej dotkliwie system ten odczują duże, zamortyzowane hydroelektrownie, które będą całkowicie pozbawione dopłat. Preferowane będą instalacje mniejsze, ale także fermy wiatrowe, zwłaszcza projektowane obiekty off shore, dla których przewidziano współczynnik 1,3. Wydaje się, że powinien on być zmniejszony do poziomu najwyżej 1,0. O małej stabilności systemu wsparcia świadczy zapis, że współczynniki korekcyjne podlegają rewizji z okresach 3 letnich. Wydaje się, że dla większej gwarancji inwestycji w O.Z.E., okres ten powinien wynosić 5 lat. Projekt ustawy wymaga przepracowania, bowiem reguluje sprawy o bardzo różnej wadze i szczegółowości. Oprócz zapisów systemowych, określa drobiazgowe zobowiązania dotyczące m. in. wniosków, oświadczeń czy wzorów, które powinny znaleźć się w rozporządzeniach wykonawczych, czy wręcz na stronach internetowych właściwych organów administracji państwowej. W obecnym kształcie ustawa robi wrażenie dokumentu, którego jasność i czytelność została rozmyta i zagubiona. 15