Warszawa, 21 listopada 2011 r. Bird & Bird Maciej Gawroński sp.k. ul. Ks. I. Skorupki Warszawa tel. (22)

Transkrypt

1 Analiza skutków prawnych wprowadzenia zmian w mechanizmie wsparcia dla producentów energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, w kontekście zachowania praw nabytych inwestorów korzystających ze wsparcia na dotychczasowych zasadach Warszawa, 21 listopada 2011 r. Bird & Bird Maciej Gawroński sp.k. ul. Ks. I. Skorupki Warszawa tel. (22)

2 SPIS TREŚCI 1. Założenia polityki energetycznej Rzeczypospolitej Polskiej Obowiązujący system wsparcia produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych Definicja odnawialnego źródła energii Podmioty zobowiązane Świadectwa pochodzenia Opłata zastępcza Dodatkowe mechanizmy wsparcia Podsumowanie zmian ustawodawczych proponowanych przez Ministerstwo Gospodarki Świadectwa pochodzenia Opłata zastępcza Mikroinstalacje Rozszerzenie zakresu przedmiotowego rozporządzenia Ministra Gospodarki Gwarancja pochodzenia Zmiany w systemie wsparcia OZE Proponowane zmiany w formule wysokości opłaty zastępczej Określenie możliwości wprowadzenia zmiany w formule opłaty zastępczej skorelowanej ze średnią ceną energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym z poprzedniego roku Powiązanie ilości wydawanych świadectw pochodzenia za jednostkę energii z kosztami jej wytworzenia Czynniki i zagrożenia związane z modyfikacją systemu wsparcia OZE w Polsce Określenie i uzasadnienie niezbędnych kryteriów optymalizacji mechanizmów wsparcia OZE w Polsce Propozycje zmian przepisów prawa Koszty społeczne i ekonomiczne planowanych rozwiązań legislacyjnych Potencjalne źródła finansowania planowanych rozwiązań legislacyjnych Zmiana wsparcia dla inwestorów w kontekście ochrony zaufania do państwa na przykładzie niektórych krajów Unii Europejskiej Niemcy Wielka Brytania Hiszpania Ochrona zaufania obywateli do państwa w kontekście prawa Unii Europejskiej Zasady prawa w prawie wspólnotowym Zasada zaufania obywateli do państwa w prawie wspólnotowym Ochrona zaufania obywateli do państwa na przykładzie orzeczeń ETS Kwestia ochrony zaufania inwestorów w dyrektywie 2001/77/WE i w dyrektywie 2009/28/WE Wnioski Ochrona praw nabytych w kontekście orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Wstęp Źródła i istota Przedmiotowy zakres ochrony na gruncie Konwencji i Protokołu nr Zasady System ochrony/dochodzenia Ochrona praw nabytych w prawie polskim Wstęp Źródło i istota zasady ochrony praw nabytych Zasada ochrony praw nabytych w odniesieniu do praw majątkowych Zakres przedmiotowy zasady ochrony praw nabytych Podmioty uprawnione Zakres zastosowania zasady ochrony praw nabytych Kryteria dopuszczalności zmiany prawa w kontekście zasady ochrony praw nabytych Zasada ochrony interesów w toku

3 9.1 Wstęp Źródło i istota zasady interesów w toku Zakres przedmiotowy zasady ochrony interesów w toku Podmioty uprawnione Zakres zastosowania zasady ochrony interesów w toku Kryteria dopuszczalności zmiany prawa w kontekście zasady ochrony interesów w toku System ochrony / dochodzenia Skarga konstytucyjna Wzorzec kontroli Podsumowanie (ochrona praw nabytych i ochrona interesów w toku) Wytyczne legislacyjne (Problematyka dotycząca prawidłowego procesu legislacyjnego) Zasada zaufania obywateli do państwa i prawa Zasady techniki prawodawczej Dialog społeczny Propozycje de lege ferenda przepisów przejściowych Skutki zmiany mechanizmu wsparcia w odniesieniu do poszczególnych technologii Skutki zmiany mechanizmu wsparcia w odniesieniu do sytuacji prawnej podmiotów uprawnionych Stopień pewności prawa Możliwe sytuacje faktyczne Podsumowanie

4 1. Założenia polityki energetycznej Rzeczypospolitej Polskiej Stanowiąca część tzw. Pakietu klimatyczno-energetycznego (3x20) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (dalej: Dyrektywa OZE ) nakłada na państwa członkowskie obowiązek prowadzenia działań mających na celu osiągnięcie w roku 2020 określonego celu w zakresie udziału odnawialnych źródeł energii w zużyciu energii brutto. W przypadku Polski cel ilościowy wynosi 15 %. Ponadto, Dyrektywa OZE wyznacza dla Polski cel polegający na osiągnięciu w 2020 r. co najmniej 10% udziału energii pochodzącej z OZE w końcowym zużyciu energii w transporcie. Mechanizmami mającymi ułatwić osiągnięcie zamierzonych rezultatów są między innymi opracowane i wdrożone przez państwa członkowskie mechanizmy wsparcia odnawialnych źródeł energii. Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 Dyrektywy OZE, pod pojęciem systemu wsparcia odnawialnych źródeł energii rozumie się każdy instrument, system lub mechanizm stosowany przez państwo członkowskie lub grupę państw członkowskich, który promuje wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych dzięki zmniejszeniu kosztów tej energii, zwiększeniu ceny, za którą można ją sprzedać, lub zwiększeniu poprzez nałożenie obowiązku stosowania energii odnawialnej lub w inny sposób jej nabywanej ilości. Wsparcie to obejmuje pomoc inwestycyjną, zwolnienia z podatków lub ulgi podatkowe, zwrot podatków, systemy wsparcia polegające na nałożeniu obowiązku wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych, w tym również systemy posługujące się zielonymi certyfikatami, oraz systemy bezpośredniego wsparcia cen, w tym gwarantowane ceny zakupu oraz premie opcyjne, lecz wsparcie nie jest ograniczone do wymienionych środków. Aby sprostać przyjętym celom, Polska jako kraj, w którym ok. 91,4% energii elektrycznej wytwarzane jest w wyniku spalania węgla brunatnego i kamiennego 1, musi ze szczególną rozwagą wspierać rozwój odpowiednich systemów wsparcia energii pochodzącej z OZE. Dla Polski rozwój alternatywnych źródeł energii ważny jest nie tylko ze względu na ochronę środowiska, ale także z powodu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju i rozwoju regionów słabiej rozwiniętych. OZE zapewniają bowiem dywersyfikację źródeł wytwarzania energii, poprawiają lokalne bezpieczeństwo energetyczne i dają możliwość rozwoju krajowym technologiom. Wskazane w Dyrektywie OZE cele zostały przyjęte przez Radę Ministrów 10 listopada 2009 r. w dokumencie Polityka energetyczna Polski do 2030 roku (dalej: Polityka energetyczna ). Zgodnie z tym dokumentem rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, jest jednym ze strategicznych celów polskiej energetyki. Główne cele polskiej polityki energetycznej w tym obszarze obejmują: założenie wzrostu udziału OZE w finalnym zużyciu energii do co najmniej 15% w 2020 r.; osiągnięcie w 2020 r. 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji; 1 Na podstawie Sprawozdania z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 2010 r., str. 20 3

5 ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną; wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa; zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Ponadto, w Polityce energetycznej wskazano zakres działań, jakie powinny być podejmowane w celu rozwoju wykorzystania OZE w oparciu o różne technologie wytwarzania energii, w tymi współspalanie; za działania takie uznano: wypracowanie ścieżki dochodzenia do osiągnięcia 15% udziału OZE w zużyciu energii finalnej w sposób zrównoważony, w podziale na poszczególne rodzaje energii: (i) energię elektryczną, (ii) ciepło, (iii) chłód oraz (iv) energię odnawialną w transporcie; utrzymanie mechanizmów wsparcia dla producentów energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, np. poprzez system świadectw pochodzenia; utrzymanie obowiązku stopniowego zwiększania udziału biokomponentów w paliwach transportowych, tak aby osiągnąć zamierzone cele; wprowadzenie dodatkowych instrumentów wsparcia zachęcających do szerszego wytwarzania ciepła i chłodu z OZE; wdrożenie kierunków budowy biogazowni rolniczych, przy założeniu powstania do roku 2020 średnio jednej biogazowni w każdej gminie (szczegółowy opis działań i zadań w tym zakresie zawarty został w przyjętym 13 lipca 2010 r. przez Radę Ministrów dokumencie Kierunki rozwoju biogazowi rolniczych w Polsce w latach ); stworzenie warunków ułatwiających podejmowanie decyzji inwestycyjnych dotyczących budowy farm wiatrowych na morzu; utrzymanie zasady zwolnienia z akcyzy energii pochodzącej z OZE; bezpośrednie wsparcie budowy nowych jednostek OZE i sieci elektroenergetycznych, umożliwiających ich przyłączenie z wykorzystaniem funduszy europejskich oraz środków funduszy ochrony środowiska, w tym środków pochodzących z opłaty zastępczej i z kar; stymulowanie rozwoju potencjału polskiego przemysłu, produkującego urządzenia dla energetyki odnawialnej, w tym przy wykorzystaniu funduszy europejskich; wsparcie rozwoju technologii oraz budowy jednostek wytwórczych do pozyskiwania energii odnawialnej z odpadów zawierających materiały ulegające biodegradacji (np. odpadów komunalnych zawierających frakcje ulegające biodegradacji); ocena możliwości energetycznego wykorzystania istniejących urządzeń piętrzących, stanowiących własność Skarbu Państwa, poprzez ich inwentaryzację, ramowe określenie wpływu na środowisko oraz wypracowanie zasad ich udostępniania. 4

6 Przyszłe działania zmierzające do zwiększenia udziału energii pochodzącej z OZE zostały nadto przedstawione w Krajowym planie działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (dalej: Krajowy plan ), będącym realizacją zobowiązań wynikających Dyrektywy OZE (art. 4 ust. 1). Krajowy plan wskazuje, iż ustawodawstwo polskie w celu zapewnienia przejrzystości legislacyjnej w zakresie OZE powinno zmierzać do wyodrębnienia i usystematyzowania mechanizmów wsparcia dla OZE zawartych w obowiązujących normach prawnych. W Krajowym planie podkreślono, iż celem zamierzeń legislacyjnych jest doprowadzenie do klaryfikacji istniejącego wsparcia dla energii z OZE, co m.in. umożliwi zwiększenie inwestycji w nowe moce wytwórcze. 2. Obowiązujący system wsparcia produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych Obecnie wsparcie produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych normuje przede wszystkim ustawa z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.) (dalej: Prawo energetyczne ) oraz wydane na jej podstawie akty wykonawcze, w tym Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz.U z 2008 r. Nr 156, poz. 969, z późn. zm.) (dalej: Rozporządzenie OZE ). Polski system wsparcia produkcji energii elektrycznej z OZE jest dwutorowy i opiera się na: (i) (ii) obowiązkowym zakupie przez sprzedawcę z urzędu energii elektrycznej wytworzonej z OZE przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej znajdującej się na terenie obszaru działania tego sprzedawcy (art. 9a ust. 6 Prawa energetycznego), przy czym zakup ten odbywa się po średniej cenie sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w poprzednim roku kalendarzowym, którą to cenę ustala Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (dalej: Prezes URE ); 2 wykorzystaniu mechanizmu świadectw pochodzenia wydawanych przez Prezesa URE przedsiębiorstwom produkującym energię elektryczną ze źródeł odnawialnych. W przypadku niewypełnienia któregokolwiek z wyżej wskazanych obowiązków przez podmiot zobowiązany, Prezes URE może nałożyć na ten podmiot kary pieniężne określone w Prawie energetycznym. 2.1 Definicja odnawialnego źródła energii Zgodnie z Prawem energetycznym za odnawialne źródło energii uważa się źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzenia lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych. Definicja ta została doprecyzowana przez Rozporządzenie OZE, zgodnie z którym do energii wytwarzanej z OZE zalicza się, niezależnie od mocy tego źródła, energię elektryczną lub ciepło 2 Zgodnie z Informacją Prezesa URE nr 8/2011 z 31 marca 2010 r. w sprawie średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym za rok 2010, średnia cena sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w roku 2010 wyniosła 195,32 zł/mwh 5

7 pochodzące w szczególności z: (i) elektrowni wodnych, (ii) elektrowni wiatrowych, (iii) ze źródeł wytwarzających energię z biomasy oraz biogazu, (iv) ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów do produkcji ciepła (v) ze źródeł geotermalnych. Ponadto zalicza się do niej również część energii odzyskanej z termicznego przekształcenia odpadów komunalnych. Produkcja energii elektrycznej w Polsce, także ta produkowana z OZE, objęta jest systemem koncesjonowania koncesja wydawana jest przez Prezesa URE. Bez posiadania ważnej koncesji przedsiębiorca nie będzie w stanie uzyskać świadectwa pochodzenia za wytworzenie energii w OZE. Ponadto, przedsiębiorstwo zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej z biogazu rolniczego podlega obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego, prowadzonym przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego. 2.2 Podmioty zobowiązane Zgodnie z Prawem energetycznym następujące podmioty są zobowiązane do uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi URE świadectw pochodzenia wydane dla energii elektrycznej wytworzonej z OZE: (i) przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedające energię elektryczną odbiorcom końcowym; w tym zakresie mieszczą się zarówno przedsiębiorstwa koncesjonowane, jak i przedsiębiorstwa, które zostały zgodnie z obowiązującymi przepisami zwolnione z obowiązku posiadania koncesji; (ii) odbiorcy końcowi będący członkami giełdy towarowej w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z 26 października 2000 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 48, poz. 284, z późn. zm.) (dalej: Ustawa o giełdach towarowych ) lub członkiem rynku organizowanego przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rynek regulowany, w odniesieniu do transakcji zawieranych we własnym imieniu na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez ten podmiot; członkami giełdy mogą m.in. być: (i) towarowe domy maklerskie, (ii) domy maklerskie oraz (iii) przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesję na wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucję lub obrót energią; (iii) towarowe domy maklerskie lub domy maklerskie w odniesieniu do transakcji realizowanych na zlecenie odbiorców końcowych na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rynek regulowany, dalej zwane łącznie: Podmiotami zobowiązanymi. Podmioty zobowiązane muszą: (i) (ii) uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi URE świadectwa pochodzenia wydane dla energii elektrycznej wytworzone w OZE znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (oraz świadectwa pochodzenia z kogeneracji); albo, uiścić opłatę zastępczą. 6

8 Obowiązek, o którym mowa powyżej, może być wykonany także poprzez częściowe uzyskanie odpowiednich świadectw pochodzenia i częściowe uiszczenie opłaty zastępczej. Obowiązek ten został doprecyzowany w Rozporządzeniu OZE. Niewypełnienie obowiązku w jednej ze wskazanych wyżej form powoduje możliwość nałożenia przez Prezesa URE kary pieniężnej na Podmiot zobowiązany. 2.3 Świadectwa pochodzenia Jak wspomniano powyżej polski system wsparcia produkcji energii z OZE opiera się w dużej mierze na systemie świadectw pochodzenia. Świadectwem pochodzenia zgodnie z Prawem energetycznym jest dokument świadczący o wytworzeniu energii elektrycznej w koncesjonowanym OZE. Świadectwo pochodzenia wydawane jest przez odpowiedni organ, którym jest Prezes URE, na podstawie wniosku złożonego przez przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej w OZE, za pośrednictwem operatora systemu elektroenergetycznego. Wniosek taki musi być przedłożony operatorowi w terminie 45 dni od dnia zakończenia okresu wytworzenia danej ilości energii elektrycznej objętej tym wnioskiem. W przeciwnym razie Prezes URE wyda postanowienie o odmowie wydania świadectwa pochodzenia. Prawa majątkowe wynikające ze świadectw pochodzenia są więc dodatkowym, obok fizycznej sprzedaży energii elektrycznej, źródłami dochodu dla przedsiębiorstw energetycznych produkującego energię elektryczną w OZE. Świadectwo posiada indywidualny numer, określa źródło, czas oraz miejsce wytworzenia energii, a także wskazuje okres, za który jest wydawane, przy tym okres ten musi obejmować jeden miesiąc lub więcej następujących po sobie miesięcy kalendarzowych danego roku kalendarzowego. Świadectwo pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w OZE zwane jest potocznie zielonym certyfikatem. Oprócz nich w Polsce funkcjonują także tzw. czerwone certyfikaty (świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji), żółte (świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej z małych źródeł kogeneracji opalanych paliwami gazowymi lub o łącznej mocy zainstalowanej źródła poniżej 1 MW) lub fioletowe (świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej ze źródeł wykorzystujących metan kopalniany lub i biogaz). W obecnie obwiązującym systemie ustawodawca dopuścił łączenie kolorowych certyfikatów. Kogeneracja nie jest przedmiotem niniejszej analizy, albowiem przyznanie świadectw pochodzenia energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji nie jest zależne od stosowanych paliw (mogą być przyznawane jednostkom stosującym paliwo kopalne, jak i biomasę, i biogaz). Ten system wsparcia jest odrębny od systemu wsparcia odnawialnych źródeł energii i wynika z odrębnej dyrektywy nr 2004/8/WE z 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii. Producenci energii elektrycznej z OZE są umieszczani w rejestrze świadectw pochodzenia (dalej: RŚP ), w którym otrzymują swoje konto. RŚP prowadzi Towarowa Giełda Energii S.A. (dalej: TGE ). Ze świadectwa pochodzenia wynikają prawa majątkowe, które są zbywalne i stanowią towar giełdowy w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. d Ustawy o giełdach towarowych. Prawa majątkowe 7

9 wynikające z takiego świadectwa powstają z chwilą zapisania danego rodzaju świadectwa na koncie ewidencyjnym w RŚP i przysługują osobie, która jest posiadaczem takiego konta. Każde kolejne przeniesienie praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia następuje z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu w RŚP. Ilość przysługujących praw majątkowych odpowiada ilości energii wskazanej w danym świadectwie pochodzenia, przy czym jedno prawo majątkowe odpowiada 1 MWh energii elektrycznej. Handlować na TGE mogą jej członkowie dopuszczeni do działania na Rynku Praw Majątkowych, którzy jednocześnie są zapisani w RŚP. Członkami RŚP mogą zostać podmioty uprawnione do otrzymywania lub nabywania świadectw pochodzenia, podmioty uprawnione do pośredniczenia w zawieraniu transakcji w obrocie prawami majątkowymi (domy maklerskie i towarowe domy maklerskie), a także podmioty nabywające prawa majątkowe za pośrednictwem domów maklerskich lub towarowych domów maklerskich. Obrót prawami majątkowymi odbywa się na trzy sposoby: (i) poprzez transakcje na sesjach giełdowych na Rynku Praw Majątkowych, które rozlicza TGE; (ii) poprzez transakcje pozasesyjne, z gwarancją rozliczenia przez TGE; (iii) poprzez transakcje pozasesyjne nierozliczone przez TGE (główny pod względem wielkości wolumenu kierunek sprzedaży). Podmioty zobowiązane muszą wywiązać się z obowiązku umorzenia odpowiedniej ilości świadectw pochodzenia za poprzedni rok do 31 marca każdego roku. Rozporządzenie OZE określa konkretny udział ilościowy sumy energii elektrycznej z umorzonych świadectw (albo uiszczenia opłaty zastępczej) w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej odbiorcom końcowym. Udziały ilościowe zostały konkretnie określone do roku 2017 w Rozporządzeniu OZE. Udziały ilościowe wzrastają z każdym rokiem i tak na rok 2011 wyznaczono 10,4%-owy udział, zaś w roku 2017 powinien on wynieść już 12,9%. Podmiot zobowiązany, będący członkiem RŚP, który chce umorzyć świadectwa pochodzenia, składa najpierw wniosek do TGE o zablokowanie na jego koncie ewidencyjnym praw majątkowych, które chce umorzyć. Dopiero wówczas TGE wydaje dokument stwierdzający prawa majątkowe wynikające ze świadectw pochodzenia. Dokument ten stanowi podstawę do wystąpienia do Prezesa URE z wnioskiem o umorzenie świadectw pochodzenia. Prezes URE wydaje decyzję o umorzeniu świadectw pochodzenia i przekazuje tą informację TGE jako podmiotowi prowadzącemu RŚP. 2.4 Opłata zastępcza W przypadku niewypełnienia przez Podmiot zobowiązany do dnia 31 marca danego roku kalendarzowego obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, musi on uiścić opłatę zastępczą odpowiednią do ilości brakujących świadectw pochodzenia. Opłata zastępcza stanowi przychód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dalej: NFOŚiGW ) i należy ją uiścić na wyodrębnione rachunki tego funduszu do 31 marca każdego roku za poprzedni rok kalendarzowy. Obecnie opłatę zastępczą za świadectwa pochodzenia z OZE oblicza się wg następującego wzoru: gdzie poszczególne symbole oznaczają: Oz = Ozj x (Eo - Eu), 8

10 Oz opłatę zastępczą wyrażoną w złotych, Ozj jednostkową opłatę zastępczą wynoszącą 240 zł za 1 MWh, Eo ilość energii elektrycznej, wyrażoną w MWh, wynikającą z obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia w danym roku (zgodnie z Rozporządzeniem OZE), Eu ilość energii elektrycznej, wyrażoną w MWh, wynikającą ze świadectw pochodzenia, które Podmiot zobowiązany przedstawił do umorzenia w danym roku (do 31 marca następującego roku kalendarzowego). Opłata zastępcza, podlega corocznej waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem z roku kalendarzowego poprzedzającego rok, dla którego oblicza się opłatę zastępczą, określonym w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłoszonym w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Wysokość Opłaty zastępczej po jej waloryzacji ogłasza Prezes URE w terminie do 31 marca każdego roku. W 2011 r. Prezes URE ogłosił wartość opłaty zastępczej odpowiadającej zielonemu świadectwu w wysokości 274,92 zł za każdą wytworzoną z OZE 1 MWh energii elektrycznej Dodatkowe mechanizmy wsparcia Za dodatkowe mechanizmy wsparcia OZE można uznać między innymi: obowiązek operatora sieci elektroenergetycznych do zapewnienia pierwszeństwa w świadczeniu usług przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej wytworzonej z OZE; obniżenie opłaty za przyłączenie do sieci niektórych przedsiębiorstw energetycznych wytwarzających energię elektryczną z OZE; zwolnienie przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej z OZE o łącznej mocy nie wyższej niż 5 MW z opłat za: wpis do Rejestru Świadectw Pochodzenia i dokonywanie w nim zmian, opłaty skarbowej za wydanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej z OZE oraz z rocznej opłaty za uzyskanie koncesji na wytwarzanie energii, z opłaty skarbowej za wydanie świadectwa pochodzenia, a także z opłaty skarbowej za czynności urzędowe związane z prowadzeniem rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego; zwolnienie od podatku akcyzowego energii wytwarzanej z OZE (ustawa z 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym, Dz.U. z 2011 r. Nr 108, poz. 626, z późn. zm.) oraz inne środki i programy finansowane lub współfinansowane z funduszy krajowych lub unijnych, np. współfinansowane przez Program Infrastruktura i Środowisko (dalej: POIiŚ ) czy ze środków NFOŚiGW. 4 3 Informacja nr 3/2011 z 7 lutego 2011 r. w sprawie zwaloryzowanej jednostkowej opłaty zastępczej jaką należy stosować w celu obliczenia opłaty zastępczej przy realizacji obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 1 i 2 ustawy Prawo energetyczne za 2011 r. 4 Przegląd wszystkich polityk i środków w zakresie promocji wykorzystania energii z OZE został dokonany w Krajowym Planie (m.in. Tabela 5) 9

11 3. Podsumowanie zmian ustawodawczych proponowanych przez Ministerstwo Gospodarki Bird & Bird dokonał porównania aktualnie obowiązujących przepisów z regulacjami, których wprowadzenie proponuje Ministerstwo Gospodarki (dalej: Projekt ustawy o OZE ). Najważniejsze, zdaniem autorów, planowane zmiany zostały pokrótce opisane poniżej. 5 Obecny system wsparcia opierający się na świadectwach pochodzenia nie jest zależny od rodzaju źródła energii odnawialnej poziom dopłaty jest zawsze taki sam. Należy w związku z tym zauważyć, iż obecne uregulowania prawne nie preferują w związku z tym żadnej technologii wytwarzania energii elektrycznej z OZE. Zgodnie z Krajowym planem zmiany dotyczące przepisów kształtujących system wsparcia OZE w pierwszym etapie powinny dotyczyć regulacji ustawowych, z zastrzeżeniem przejściowych okresów obowiązywania rozporządzeń umożliwiających funkcjonowanie mechanizmów wsparcia dla energii z OZE. Zakłada się wypracowanie nowych zasad wsparcia energii wytworzonej z OZE, które będzie zróżnicowane w zależności od nośnika energii odnawialnej, zainstalowanej mocy urządzeń generujących energię oraz daty włączenia do eksploatacji lub modernizacji. Nowe zasady wspierać będą rozwój rozproszonych źródeł energii odnawialnej, określą warunki zachowania praw już nabytych dla inwestycji zrealizowanych lub rozpoczętych, czas ich obowiązywania oraz pozwolą na zmniejszenie obciążeń dla odbiorcy końcowego. 3.1 Świadectwa pochodzenia Zgodnie z art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego Podmioty zobowiązane mają uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki świadectwo pochodzenia, dla energii elektrycznej wytworzonej w źródłach znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Projekt ustawy o OZE rozszerza katalog lokalizacji położenia OZE o źródła zlokalizowane w obszarze polskiej wyłącznej strefy ekonomicznej. Art. 9e ust. 1 Prawa energetycznego stanowi, iż świadectwo pochodzenia energii jest potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii. Według Projektu ustawy o OZE świadectwo pochodzenia będzie też potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej w mikroinstalacji lub wytworzenia energii przeliczonej na ekwiwalentną ilość energii elektrycznej. Zgodnie z Projektem ustawy o OZE, świadectwa pochodzenia będą określać ilość energii wynikającej z iloczynu wytworzonej energii elektrycznej oraz odpowiedniego współczynnika korekcyjnego. Współczynniki korekcyjne będą różne dla poszczególnych rodzajów i mocy zainstalowanych źródeł wykorzystujących energię z OZE. Projekt ustawy o OZE rozróżnia współczynniki korekcyjne dla źródeł wykorzystujących biogaz, biogaz rolniczy o różnych mocach zainstalowanych, biomasę, biomasę do spalania wielopaliwowego, biomasę w wysokosprawnej kogeneracji (CHP), biopłyny, energię promieniowania słonecznego o różnych mocach zainstalowanych, energię wiatru na lądzie o różnych mocach zainstalowanych, energię wiatru na morzu, hydroenergię o różnych mocach zainstalowanych. 5 Bird & Bird zastrzega, że w przygotowaniu niniejszej analizy opierał się na wyciągu z projektu ustawy przekazanym przez Ministerstwo Gospodarki, który nie jest pełnym projektem ustawy, nie ma charakteru urzędowego ani nie jest oficjalnym drukiem ministerialnym. Bird & Bird nie otrzymał propozycji zmian, jakie mają zostać wprowadzone w innych ustawach (m.in. w Prawie energetycznym). Przedstawiony do analizy wyciąg z Projektu ustawy o OZE zawiera też liczne zmiany dotyczące ciepła i chłodu wytworzonych w wysokosprawnej kogeneracji, jednakże zmiany te w większości zostały pominięte, jako nieobjęte przedmiotem niniejszej analizy 10

12 Minister właściwy do spraw gospodarki co trzy lata będzie określał w drodze rozporządzenia na okres kolejnych pięciu lat współczynniki korekcyjne dla wyżej wskazanych źródeł, biorąc pod uwagę: (i) postęp technologiczny, (ii) analizę poziomu kosztów wytwarzania energii w ujęciu poszczególnych odnawialnych źródeł energii, oraz (iii) politykę energetyczną państwa, która ma być określona w znowelizowanym Prawie energetycznym oraz w Krajowym Planie. Proponowane jest także ustalenie ustawowego okresu przysługiwania świadectwa pochodzenia. Zgodnie z Projektem ustawy o OZE, świadectwo pochodzenia wraz z określonym współczynnikiem korekcyjnym przysługiwałoby przez okres kolejnych 15 lat wytwarzania energii elektrycznej, w tym w niezmienionej wartości współczynnika korekcyjnego przez okres kolejnych 10 lat liczony od dnia oddania do użytkowania jednostki wytwórczej OZE, a w przypadku jednostki wytwórczej OZE oddanej do eksploatacji przed dniem wejścia w życie Projektu ustawy o OZE przez okres kolejnych 15 lat wytwarzania energii elektrycznej, w tym w niezmienionej wartości współczynnika korekcyjnego przez okres kolejnych 10 lat liczony od dnia wytworzenia po raz pierwszy energii elektrycznej, za którą przysługiwało świadectwo pochodzenia. Zmiany w regulacjach przewidują, iż Rawa majątkowe wynikające ze świadectw pochodzenia nie przysługiwałyby jednostkom wytwórczym OZE oddanym do eksploatacji przed 1997 r. 3.2 Opłata zastępcza Proponowana nowelizacja dokonuje istotnych zmian w zakresie wyliczania opłaty zastępczej. Opłata zastępcza jest obecnie alternatywą wobec obowiązku uzyskania i przedstawienia Prezesowi URE do umorzenia świadectw pochodzenia. Obecną metodologię wyliczania opłaty zastępczej przedstawiono w punkcie 2.4 niniejszej analizy. Projekt ustawy o OZE zmienia istotnie metodologię obliczania opłaty zastępczej. Jednocześnie opłata zastępcza pozostaje przychodem NFOŚiGW Fundusz zostałby zobowiązany do corocznego raportowania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki o wysokości wniesionych opłat zastępczych i nałożonych kar. 3.3 Mikroinstalacje Autorom analizy nie przedstawiono treści regulacji, która definiowałaby pojęcie mikroinstalacji. Dla wytwarzania energii elektrycznej w mikroinstalacji lub wytworzenia energii przeliczonej na ekwiwalentną ilość energii elektrycznej w mikroinstalacji, odmiennie niż dla innych jednostek wytwórczych OZE, została określona wysokość współczynnika korekcyjnego w tych wypadkach wielkość współczynnika korygującego podwyższa się o 0,5 punktu dla danego źródła energii. 3.4 Rozszerzenie zakresu przedmiotowego rozporządzenia Ministra Gospodarki Rozporządzenie OZE po wprowadzeniu nowej ustawy będzie podlegało zmianie. Projekt ustawy o OZE wprowadza bowiem rozszerzenie zakresu przedmiotowego Rozporządzenia 11

13 OZE o m.in. obowiązek określenia w rozporządzeniu parametrów technicznych i technologicznych wytwarzania energii elektrycznej, ciepła lub chłodu wytwarzanych z OZE. Ponadto minister ds. gospodarki określi też sposób przeliczania ilości wytworzonej energii przeliczonej na ekwiwalentną ilość energii elektrycznej w mikroinstalacji na potrzeby umarzania świadectw pochodzenia. 3.5 Gwarancja pochodzenia Projektowany akt prawny wprowadza do polskiego systemu nową, nieznaną do tej pory instytucję gwarancji pochodzenia. Gwarancją pochodzenia będzie informacja dla odbiorcy końcowego potwierdzająca wytworzenie: (i) energii elektrycznej, ciepła lub chłodu wytworzonego w wysokosprawnej kogeneracji, (ii) energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii, (iii) biogazu rolniczego przeliczonego na ekwiwalentną ilość energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii, (iv) wytworzenie energii elektrycznej w mikroinstalacji, (v) wytworzenie energii przeliczonej na ekwiwalentną ilość energii elektrycznej w mikroinstalacji. Gwarancja będzie wydawana przez Prezesa URE na wniosek przedsiębiorstwa energetycznego. Wniosek miałby zawierać m.in.: (i) nazwę i adres przedsiębiorstwa, (ii) określenie lokalizacji, rodzaju i mocy OZE, (iii) dane dotyczące ilości wytworzonej energii/ciepła/chłodu, (iv) określenie okresu, w którym zostały one wytworzone, (v) informację czy i w jakim zakresie OZE korzystało ze wsparcia inwestycyjnego, (vi) datę oddania do eksploatacji OZE. Wniosek taki przedsiębiorstwo energetyczne składałoby za pośrednictwem operatora systemu elektroenergetycznego, na którego obszarze znajduje się OZE, a operator przekazywałby taki wniosek do Prezesa URE. Gwarancja pochodzenia zawierałaby w szczególności dane, które przedsiębiorstwo byłoby obowiązane umieścić we wniosku o taką gwarancję. Z gwarancji pochodzenia nie wynikałyby prawa majątkowe oraz nie dawałaby ona prawa do korzystania z krajowego systemu wsparcia. Przekazanie gwarancji następuje wraz z przeniesieniem praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia. Na mocy nowych przepisów Prezes URE byłby zobowiązany do prowadzenia w formie zapisu elektronicznego rejestru gwarancji pochodzenia. Jednocześnie Prezes URE unieważniałby gwarancję pochodzenia w przypadku złożenia wniosku przez przedsiębiorstwo, któremu przysługiwałyby prawa majątkowe wynikające ze świadectw pochodzenia. 4. Zmiany w systemie wsparcia OZE 4.1 Proponowane zmiany w formule wysokości opłaty zastępczej Propozycje dotyczące zmian w formule wysokości opłaty zastępczej zostały opisane w punkcie 3.3 niniejszej analizy. 4.2 Określenie możliwości wprowadzenia zmiany w formule opłaty zastępczej skorelowanej ze średnią ceną energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym z poprzedniego roku Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej zobowiązana jest do realizowania polityki wspólnoty w zakresie ochrony środowiska. Jednym z działań prowadzących do obniżki emisji gazów cieplarnianych do atmosfery jest wzrost udziału odnawialnych źródeł energii. Dokumentem stymulującym rozwój OZE w Unii Europejskiej jest, jak wspomniano powyżej, Dyrektywa OZE. Zamysłem stosowanych w Unii Europejskiej systemów wsparcia odnawialnych źródeł energii jest zwiększenie konkurencyjności OZE w stosunku do źródeł konwencjonalnych. 12

14 Najistotniejszymi z punktu widzenia konkurencyjności różnicami pomiędzy konwencjonalnymi a odnawialnymi technologiami są: niższy czas wykorzystania mocy (ilość godzin, w trakcie których jednostka wytwórcza pracuje z pełną wydajnością), wyższe nakłady inwestycyjne na budowę nowych jednostek wytwórczych (przekraczające nakłady inwestycyjne na budowę jednostek wytwórczych tej samej mocy zainstalowanej w energetyce konwencjonalnej), wyższe jednostkowe koszty wytwarzania (w wybranych technologiach odnawialnych). W przypadku najdynamiczniej rozwijającej się w naszym kraju technologii wytwórczej odnawialnej energii elektrycznej elektrowni wiatrowych jednostkowe nakłady inwestycyjne wynoszą w polskich warunkach około 1,3 mln EUR/MW mocy zainstalowanej (na podstawie zrealizowanych projektów farm wiatrowych). Dla porównania jednostkowe nakłady inwestycyjne na realizację największej w ostatnich latach inwestycji w polskiej energetyce bloku 858 MW w Elektrowni Bełchatów wyniosły około 1,39 mln EUR/MW 6. Roczny czas pracy turbiny wiatrowej z mocą nominalną w polskich warunkach rzadko przekracza 2000 h w roku (1 rok trwa 8760 h), podczas gdy średni czas pracy elektrowni zawodowych w Polsce wynosi od 4378 h w przypadku elektrowni i elektrociepłowni na węglu kamiennym do 5560 h w przypadku elektrowni na węglu brunatnym. Z przedstawionej analizy wynika, że elektrownie wiatrowe w obecnej sytuacji rynkowej nie są w stanie bez odpowiednich systemów wsparcia uzyskać zwrotu z zainwestowanego kapitału w takim czasie jak obiekty energetyki konwencjonalnej. Tabela 1 Porównanie współczynników wykorzystania mocy energetyki wiatrowej i zawodowej w Polsce [h/rok] Rok Elektrownie wiatrowe Elektrownie i elektrociepłownie na węglu kamiennym Elektrownie na węglu brunatnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Sprawozdaniach z działalności Prezesa URE w 2009 r. oraz w 2010 r., zamieszczonych na następujących stronach internetowych: Podobne jak w przypadku energetyki wiatrowej, zagadnienie braku konkurencyjności wobec źródeł konwencjonalnych dotyczy również energetyki opartej na biomasie. W roku 2010 energia elektryczna pochodząca ze współspalania biomasy stanowiła ponad 50 % odnawialnej energii elektrycznej w kraju. Najistotniejszym czynnikiem powodującym niższą konkurencyjność biomasy jako paliwa zużywanego w kotłach energetycznych jest jego cena 308 zł/t wobec około 200 zł/t w przypadku węgla kamiennego 7. Zakładając, że poziom pozostałych kosztów dla elektrowni opalanej biomasą i węglem jest jednakowy, można stwierdzić, że spalanie lub współspalanie biomasy bez odpowiedniego systemu wsparcia byłoby nieopłacalne. 6 Informacje prasowe dostępne na stronie internetowej: 7 Na podstawie cennika Kompanii Węglowej S.A. dla sortymentów miałowych 13

15 Tabela 2 Średnia cena biomasy w energetyce zawodowej w roku 2010 Cena 1 tony biomasy zł/t 308,7 Koszt biomasy na 1 MWh zł/mwh 231,4 Zużycie biomasy na MW energii elektrycznej kg/mwh 749,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki Wobec niższej konkurencyjności technologii OZE, Komisja Europejska umożliwiła (art. 3 Dyrektywy OZE) państwom członkowskim wprowadzenie mechanizmów wsparcia dla odnawialnych źródeł energii, jako środków wspomagających osiągnięcie celów ilościowych wskazanych w Załączniku I Dyrektywy OZE. Istotą stosowania mechanizmów wsparcia odnawialnych źródeł energii jest poprawa ich konkurencyjności względem energetyki konwencjonalnej. Obecnie funkcjonujący w Polsce system wsparcia OZE został oparty o zbywalne prawa majątkowe do energii energetycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych. W ramach wsparcia, wytwórca odnawialnej energii elektrycznej otrzymuje gwarantowaną cenę energii elektrycznej za każdą wytworzoną MWh, oferowaną przez sprzedawcę z urzędu (opartą na średniej cenie rynku konkurencyjnego w poprzednim roku), a także zbywalne prawo majątkowe do energii elektrycznej wytworzonej w źródle odnawialnym. Dodatkowy zysk wytwórcy pochodzi ze sprzedaży prawa majątkowego wynikającego ze świadectwa pochodzenia na TGE. Cena praw majątkowych była dotychczas oparta o wysokość opłaty zastępczej wynoszącej w roku bazowym (2006) 240 zł/mwh i waloryzowanej corocznie wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem z roku kalendarzowego poprzedzającego rok, dla którego oblicza się opłatę zastępczą, określonym w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Powyższy system zapewnia oprócz gwarantowanej ceny za energię elektryczną, dodatkowy przychód ze sprzedaży prawa majątkowego do wytworzonej w odnawialnym źródle energii elektrycznej (dotychczas wartość prawa majątkowego była w wysokości zbliżonej do opłaty zastępczej, co wynikało z niedoboru świadectw pochodzenia na rynku). 14

16 Tabela 3 Notowania praw majątkowych do świadectw pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych Okres Średnioważony indeks OZEX Średnioważona w transakcjach pozaseryjnych Średnioważony indeks OZEX_A zł/mwh zł/mwh zł/mwh zł/mw Instrument PMOZE Instrument PMOZE_A Średnioważona w transakcjach pozasesyjnych ,26 184, ,17 212, ,79 224, ,28 239,56 267,10 246, styczeń 255,21 256,26 272,84 260,04 luty 256,47 257,12 274,29 263,11 marzec 253,79 241,24 272,65 252,76 kwiecień 252,51 241,16 270,73 259,51 maj 254,29 233,30 272,49 249,79 czerwiec 253,97 244,00 273,50 247,16 lipiec 255,01 223,61 274,13 265,76 Źródło: Ogólnodostępne dane opublikowane przez TGE w folderze informacyjnym pn. Rynek Praw Majątkowych, dostępne na stronie internetowej: Dotychczas na polskim rynku występował niedobór praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia w stosunku do celów ilościowych zawartych w Rozporządzeniu OZE. Było to spowodowane zbyt niską dynamiką wzrostu produkcji odnawialnej energii elektrycznej w stosunku to zmian krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną ze strony odbiorców końcowych. Tabela 4 Wielkość niedoboru świadectw pochodzenia OZE na polskim rynku energii Rok Udział umorzonych SP w zrealizowanym obowiązku % Udział opłaty zastępczej w zrealizowanym obowiązku % ,971 22, ,187 16, ,428 17,572 Źródło: Ogólnodostępne dane opublikowane przez URE, Sprawozdanie z działalności Prezesa URE w 2010 r. Kolejnym czynnikiem wpływającym na konkurencyjność, a co za tym idzie na tempo rozwoju odnawialnych źródeł energii elektrycznej w naszym kraju, jest ilość przydzielonych polskiej energetyce darmowych uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Dotychczas niedobór jednostek EUA w polskiej energetyce zawodowej stanowił rocznie średnio 4,2% przy średniorocznym limicie darmowych uprawnień na poziomie 135 mln ton dwutlenku węgla. 15

17 Wykres 1 Emisja CO 2 w polskiej energetyce w II okresie rozliczeniowym ETS [mln ton] Limit średnioroczny Łączny niedobór pozwoleń Źródło: Ogólnodostępne dane opublikowane przez Agencję Rynku Energii S.A. w prezentacji pn. Sprzedaż i wyniki finansowe elektroenergetyki w roku 2010, dostępne na stronie internetowej: Obecnie trwają pracę nad rozdziałem darmowych uprawnień do emisji dwutlenku węgla w trzecim okresie rozliczeniowym europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla. Według wstępnego projektu rozdziału darmowych uprawnień, Polska ma otrzymać około 404,6 mln EUA (z ang.: European Union Emission Allowance europejski certyfikat emisyjny) łącznie na lata (dla istniejących jednostek wytwórczych), podczas gdy w latach , otrzymywała rocznie około 205 mln ton. Opierając się na historycznych emisjach polskiego sektora elektroenergetycznego, a także prognozach cen uprawnień do emisji na lata , można stwierdzić że już w roku 2014 hurtowe ceny energii konwencjonalnej mogą wzrosnąć o około zł/mwh, a w kolejnych latach z uwagi na jeszcze niższy roczny przydział darmowych jednostek uprawnień do emisji ceny energii będą wzrastać jeszcze bardziej dynamicznie. Potwierdzają to oferty sprzedaży energii złożone na RTT TGE, a także wyniki prognozy hurtowych cen energii elektrycznej sporządzonej przez Forum Odbiorców Energii Elektrycznej. Tabela 5 Ceny sprzedaży energii elektrycznej w kontraktach FUTURES [*prognoza FOEE] z uwagi na zapasy uprawnień do emisji z lat , przyjęto łagodniejszy wzrost cen energii elektrycznej w pierwszym roku III okresu rozliczeniowego Rok * 2014* 2015* 2016* 2017* Cena [zł/mwh] 119,70 128,80 155,44 197,20 195,32 203,58 203,29 217,00 224,00 227,00 234,00 239,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie ogólnie dostępnych raportów miesięcznych Towarowej Giełdy Energii S.A. oraz prognozy Forum Odbiorców Energii Elektrycznej zawartej w publicznie dostępnej prezentacji H. Kalisia pn. Koszty energii elektrycznej dla dużych odbiorców przemysłowych, dostępnej na stronie internetowej: %252Fpliki%252F2%252Fkosztyenduzychodb.pdf Konieczność zakupu dodatkowych uprawnień do emisji, może spowodować wzrost rynkowych cen energii elektrycznej, ponad poziom kosztów wytwarzania technologii odnawialnych, a więc nieemitujących dwutlenku węgla. Spowoduje to istotny wzrost rentowności poszczególnych technologii wytwórczych OZE. System wsparcia odnawialnych źródeł energii elektrycznej w Polsce nie uwzględnia obecnie możliwości wzrostu konkurencyjności OZE na skutek zaistnienia opisanych zjawisk 16

18 rynkowych. Opłata zastępcza korygowana jest corocznie wskaźnikiem inflacji, co w dotychczas obowiązującym systemie zwiększa dodatkowy poziom wsparcia dla wytwórców odnawialnej energii elektrycznej niezależnie od sytuacji rynkowej. Opierając się na doświadczeniach pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej, dostosowanie wysokości opłaty zastępczej do aktualnej ceny energii elektrycznej (a co za tym idzie konkurencyjności odnawialnych źródeł energii do sytuacji rynkowej), odbywa się między innymi poprzez określenie sumarycznego wsparcia zróżnicowanego pod względem technologii w roku bazowym, a następnie korygowanie go średnią ceną energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym z roku poprzedzającego. Sumaryczny poziom wsparcia w roku bazowym zawiera opłatę zastępczą określoną jako różnicę w jednostkowych kosztach wytwarzania danej technologii odnawialnej w stosunku do jednostkowych kosztów ponoszonych przez energetykę konwencjonalną. Źródłem danych o kosztach ponoszonych przez wytwórców odnawialnej energii elektrycznej w przypadku Polski, mogą być badania statystyczne o nr Energetyka i Ciepłownictwo. W celu określenia przyszłego poziomu wsparcia OZE przy zachowaniu obecnego systemu, oparto się na wynikach prognozy makroekonomicznej Ministerstwa Finansów. Zgodnie z treścią artykułu 9a Prawa energetycznego, jednostkowa opłata zastępcza podlega corocznej waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem z roku kalendarzowego poprzedzającego rok, dla którego oblicza się opłatę zastępczą, określonym w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłoszonym w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski. Wartość wspomnianego wskaźnika została oszacowana w prognozach makroekonomicznych Narodowego Banku Polskiego* i Ministerstwa Finansów** i zakłada następujące wartości: Tabela 6 Wzrost wartości wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych [zł/mwh] Rok * 2014* 2015* 2016* 2017* Inflacja 1,01 1,025 1,042 1,035 1,026 1,04 1,027 1,024 1,035 1,034 1,034 1,033 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, szacunków NBP zawartych w informacjach prasowych, publicznie dostępnej prognozy makroekonomicznej Ministerstwa Finansów Uwzględniając wartości zawarte w prognozie makroekonomicznej NBP, prognozowana wysokość jednostkowej opłaty zastępczej na lata wyniesie: Tabela 7 Prognozowana wielkość opłaty zastępczej dla energii elektrycznej wytwarzanej w OZE [zł/mwh] Rok * 2014* 2015* 2016* 2017* Wysokość jednostkowej opłaty zastępczej 240,00 242,40 248,46 258,89 267,95 274,92 285,91 293,63 300,68 311,20 321,78 332,73 Źródło: Opracowanie własne Wartość prawa majątkowego wynikającego ze świadectwa pochodzenia energii elektrycznej z OZE skorelowana z wielkością opłaty zastępczej oraz ceną za sprzedaną energię elektryczną, stanowią przychód wytwórcy energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z wcześniejszymi szacunkami wyniesie on odpowiednio: 17

19 Tabela 8 Jednostkowy przychód wytwórcy odnawialnej energii elektrycznej [zł/mwh] przy założeniu ceny sprzedaży prawa majątkowego zbliżonej do poziomu opłaty zastępczej Rok * 2014* 2015* 2016* 2017* Przychód wytwórcy OZE 332,44 353,65 395,00 451,70 470,24 489,49 496,92 517,25 535,20 548,78 566,73 Źródło: Opracowanie własne Wzrost poziomu wsparcia dla OZE znajdzie swoje odzwierciedlenie w koszcie energii elektrycznej ponoszonym przez odbiorców końcowych. Opierając się na wynikach prognozy opublikowanej przez Ministerstwo Gospodarki w raporcie Sprawozdanie z wyników monitorowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej za okres od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. 8 można stwierdzić, że przy zachowaniu obecnego systemu wsparcia, koszty ponoszone przez odbiorców końcowych z tytułu wsparcia odnawialnych źródeł energii elektrycznej wzrosną z obecnie ponoszonych 26 zł/mwh do blisko 42 zł/mwh w roku 2017 (obliczenia własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 8). Podsumowując, należy zważyć co następuje: w celu zapewnienia rozwoju nowych technologii wytwarzania energii elektrycznej oraz podniesienia efektywności wykorzystania odnawialnych zasobów energii w Polsce istnieje możliwość modyfikacji opłaty zastępczej zróżnicowanej pod względem technologicznym i w zależności od wielkości jednostki wytwórczej oraz wprowadzenia wsparcia ograniczonego czasowo; czasowe ograniczenie wsparcia będzie wspierało rozwój nowych jednostek wytwórczych, albowiem w celu uzyskania świadectwa pochodzenia, inwestorzy będą musieli po określonym upływie czasu (np. po 15 latach) dokonywać inwestycji w nowe jednostki wytwórcze bądź źródła; w przypadku zastosowania nowego modelu wsparcia polegającego na zróżnicowaniu wartości praw majątkowych wynikających ze świadectwa pochodzenia w zależności od rodzaju technologii i wielkości źródła, pozwoli to na wykorzystywanie OZE w skali lokalnej (co jest zbieżne np. z rządowym programem w zakresie rozwoju biogazowi rolniczych 9 ), rozwój obszarów wiejskich; zmiany w modelu wsparcia pozwolą na faktyczny rozwój nowych mocy wytwórczych zainstalowanych w OZE, podczas gdy dotychczasowy rozwój OZE opierał się głownie na istniejących elektrowniach wodnych oraz energetyce zawodowej stosującej współspalanie biomasy; nowy system wsparcia pozwoli na zróżnicowany rozwój technologiczny (powstawanie lokalnych biogazowni, lokalnych jednostek wytwórczych wykorzystujących biomasę, lokalnych jednostek wytwórczych wykorzystujących energię wiatru i wody), gdy dotychczas ze względu na wyższe nakłady inwestycyjne oraz jednostkowe koszty wytwarzania tego typu jednostki wytwórcze nie były alternatywą dla współspalania i dużej energetyki wodnej; 8 Sprawozdanie zostało zamieszczone na stronie internetowej: _ pdf 9 Kierunki rozwoju biogazowi rolniczych w Polsce w latach , dokument przyjęty przez Radę Ministrów 13 lipca 2010, który stanowi m.in., iż Rozwój biogazowi rolniczych oparty będzie zasadniczo na usunięciu barier instytucjonalno-prawnych oraz na odpowiednio dobranych bodźcach ekonomicznych, które wpłyną na powstanie rynku usług i zaplecza technologicznego dla instalacji biogazowych 18

20 powiązanie wysokości wsparcia odnawialnych źródeł energii elektrycznej ze średnią ceną energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym stwarza długookresową stabilność zarówno dla inwestorów jak i odbiorców końcowych; w przypadku spadku rynkowej ceny energii elektrycznej w roku poprzedzającym, wytwórca otrzyma tą samą wysokość wsparcia, z tytułu wzrostu wartości praw majątkowych wynikających ze świadectwa pochodzenia (dotychczasowym przykładem obniżenia przychodów wytwórców energii elektrycznej z odnawialnych źródeł jest rok 2010, gdy średnia cena energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym uległa obniżeniu w stosunku do roku 2009); modyfikacja systemu wsparcia we wspomnianym zakresie w istotny sposób eliminuje ryzyko inwestorów związane z cenami energii elektrycznej na rynku polskim; korzyścią z modyfikacji systemu wsparcia w przypadku odbiorców końcowych może być ochrona przed nieuzasadnionym poziomem wsparcia OZE w przypadku gwałtownego wzrostu cen energii elektrycznej, który w swojej prognozie przewiduje między innymi Forum Odbiorców Energii Elektrycznej. 4.3 Powiązanie ilości wydawanych świadectw pochodzenia za jednostkę energii z kosztami jej wytworzenia Analiza dotychczasowego systemu wsparcia Szczegółową analizę dotyczącą dotychczasowego systemu wsparcia przedstawiono w pkt. 2 niniejszej analizy Dotychczasowy rozwój źródeł energii odnawialnej w Rzeczypospolitej Polskiej ze szczególnym uwzględnieniem kosztów wytwarzania Jak zauważono w powyższej części niniejszej analizy, produkcja odnawialnej energii elektrycznej w naszym kraju opierała się dotychczas na dwóch dominujących technologiach współspalaniu biomasy w elektrowniach i elektrociepłowniach zawodowych, a także na energetyce wodnej. W roku 2010 energia elektryczna wytworzona w tych źródłach stanowiła 73 % wydanych świadectw pochodzenia. Struktura źródeł odnawialnych w naszym kraju wynika głównie z poziomu jednostkowych kosztów wytwarzania danej technologii. W przypadku współspalania, struktura polskich mocy wytwórczych pozwala na stosunkowo łatwą konwersję bloków węglowych do pracy w trybie podawania biomasy. W przypadku produkcji energii elektrycznej w elektrowniach wodnych, jej poziom utrzymuje się na zbliżonym poziomie od lat i bazuje głównie na dużych zamortyzowanych jednostkach, między innymi: EW Włocławek, ZEW Niedzica, ZEW Solina Myczkowce (obecnie PGE Energia Odnawialna S.A.). Wynika stąd, że głównymi beneficjentami systemu wsparcia odnawialnych źródeł energii w Polsce, byli dotychczasowi uczestnicy rynku energii energetyka konwencjonalna i wodna. 19

21 Tabela 9 Świadectwa pochodzenia wydane w 2010 r. (za produkcję w 2008 r., 2009 r. i 2010 r.) w rozbiciu na poszczególne technologie wytwarzania wraz z wolumenem energii Rodzaj OZE Okres wytwarzania ilość energii liczba [MWh] SP Okres wytwarzania ilość energii liczba [MWh] SP Okres wytwarzania ilość energii liczba [MWh] SP Elektrownie na biogaz , , Elektrownie na biomasę , , Elektrownie wiatrowe 238, , , Elektrownie wodne 121, , , Współspalanie biomasy , , Elektrownie wytwarzające e.e. z prom. słonecznego - - 1, Łącznie 360, , , Źródło: Sprawozdanie z działalności Prezesa URE w 2010 r. [Energetyka wiatrowa] Spośród nowych technologii wytwarzania odnawialnej energii elektrycznej bardzo dynamicznie rozwijającą się jest energetyka wiatrowa. Według danych Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej (dalej: EWEA European Wind Energy Associoation), w latach zainstalowano w Polsce 562 MW w energetyce wiatrowej, natomiast wydane przez Prezesa URE promesy koncesji przewidują instalację dalszych 3500 MW. Dynamiczny rozwój energetyki wiatrowej w naszym kraju wynika głównie z korzystnego mechanizmu wsparcia, zapewniającego w 2010 roku przychód rzędu 450 zł (średnia cena sprzedaży na rynku konkurencyjnym w 2009 roku 197,21 zł/mwh i średnia cena sprzedaży prawa majątkowego do świadectwa pochodzenia na rynku giełdowym 255,50 zł/mwh). Kwota jednostkowego wsparcia odnawialnych źródeł energii elektrycznej powyżej poziomu 450 zł/mwh nie znajduje odzwierciedlenia w poziomie kosztów ponoszonych przez producentów, powodując obciążenie kosztami wsparcia odbiorców końcowych. Zgodnie z publikacją EWEA, koszt jednostkowy wytworzenia 1 MWh energii elektrycznej w elektrowni wiatrowej wynosi w skrajnie niekorzystnych warunkach inwestycyjnych około 110 EUR/MWh około 440 zł/mwh przy średnim kursie EUR/PLN z roku 2011 (przy maksymalnych nakładach inwestycyjnych oraz niskim poziomie wietrzności). 20

22 Wykres 2 Koszty produkcji energii elektrycznej w elektrowniach wiatrowych Źródło: Raport EWEA pn. Ekonomia Energii Wiatrowej ( The Economics of Wind Energy tłumaczenie własne), marzec 2009 r.; dostępny na stronie internetowej: NAL-lr.pdf W polskich warunkach jednostkowe koszty wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach wiatrowych wyniosły 233,47 zł/mwh 10. Biorąc pod uwagę poziom kosztów i przychodów, teoretyczna rentowność sprzedaży energetyki wiatrowej w Polsce wyniosłaby blisko 48%. Porównując zatem całkowitą wysokość wsparcia dla technologii wiatrowych w Polsce z wysokością wsparcia dla tego rodzaju technologii w innych krajach Unii Europejskiej, można stwierdzić, że energetyka wiatrowa w naszym kraju należy do jednych z najwyżej dotowanych w Europie. Tabela 10 Porównanie poziomu wsparcia energetyki wiatrowej w wybranych krajach UE [EUR/MWh] Kraj Poziom wsparcia Austria 31,05 Belgia 95,28 Czechy 30,47 Dania 33,90 Francja 41,48 Niemcy 19,14 Wielka Brytania 58,78 Węgry 44,67 Włochy 77,66 Litwa 41,99 Luksemburg 27,98 Portugalia 49,11 Hiszpania 42,58 Szwecja 30,71 Holandia 64,77 Polska 112,50 Źródło: Council of European Energy Regulators (dalej: CEER ): Report on Renewable Energy Support in Europe (Rada Europejskich Regulatorów Energetyki: Raport nt. wsparcia OZE w Europie tłumaczenie własne), Ref: C10-SDE-19-04a; maj 2011 r., dostępny na stronie internetowej: regulators.eu/portal/page/portal/eer_home/eer_publications/ceer_papers/electricity/2011/c10-sde-19-04a_res_4-may-2011%20final.pdf 10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki 21