ISSN DIPTERON

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ISSN 1895 4464 DIPTERON"

Transkrypt

1 ISSN DIPTERON BIULETYN SEKCJI DIPTEROLOGICZNEJ POLSKIEGO TOWARZYSTWA ENTOMOLOGICZNEGO BULLETIN OF THE DIPTEROLOGICAL SECTION OF THE POLISH ENTOMOLOGICAL SOCIETY Sekcja Dipterologiczna Polskiego Towarzystwa Entomologicznego Wrocław 2013

2 REDAKCJA (EDITORIAL) ANDRZEJ WOŹNICA (Redaktor Naczelny, Wrocław) WOJCIECH GIŁKA (Gdańsk) PATRYCJA DOMINIAK (Sekretarz, Gdynia) AGNIESZKA SOSZYŃSKA-MAJ (Łódź) BOGUSŁAW SOSZYŃSKI (Łódź) PAWEŁ TRZCIŃSKI (Poznań) REDAKCJA NAUKOWA (EDITORIAL ADVISORY BOARD) LADISLAV JEDLIČKA (Bratislava, Slovakia), THOMAS PAPE (Copenhagen, Denmark), RYSZARD SZADZIEWSKI (Gdynia, Poland), PRZEMYSŁAW TROJAN (Warszawa, Poland), JAROMIR VAŇHARA (Brno, Czech Republic) REDAKTOR STATYSTYCZNY (STATISTICAL EDITOR) TOMASZ KOKUREWICZ (WROCŁAW, POLAND) ADRES REDAKCJI Dipteron - Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, Dr ANDRZEJ J. WOŹNICA (Redaktor Naczelny), Instytut Biologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5b, Wrocław, Polska ( heleo@interia.pl). EDITORIAL ADDRESS Dipteron - Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society, Dr. ANDRZEJ JÓZEF WOŹNICA (Editor in Chief), Institute of Biology, Wrocław University of Environmental & Life Sciences, Kożuchowska 5b, Wrocław, Poland ( heleo@interia.pl). ISSN Copyright by Polskie Towarzystwo Entomologiczne

3 Artykuły (Proceedings) BYSTROWSKI CEZARY & GRZEGORZ DUBIEL. Pierwsze stwierdzenie Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera: Tachinidae) w Polsce. First record of Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera: Tachinidae) from Poland KLASA ANNA & ANDRZEJ PALACZYK. Pierwsze stwierdzenie Stratiomys ruficornis (MACQUART, 1838) (Stratiomyidae) w Pieninach (Polska). First record of soldier fly Stratiomys ruficornis (MACQUART, 1838) (Stratiomyidae) in Pieniny Mts. (Poland) MIELCZAREK ŁUKASZ. Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 (Diptera: Syrphidae) - nowy gatunek dla Polski. Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 (Diptera: Syrphidae) - a new species for Poland SIEREDZIŃSKI EDWIN. Parazytoidalne muchówki jako czynniki biologicznej kontroli. Parasitoid flies as biological control agents SZPILA KRZYSZTOF. Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) (Diptera, Sarcophagidae) - gatunek nowy dla fauny Polski. Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) (Diptera, Sarcophagidae) new to the Polish fauna WOŹNICA ANDRZEJ JÓZEF. Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) (Diptera: Phaeomyiidae) - nowy gatunek i nowa rodzina muchówek dla fauny Bieszczadów (Polska płd.-wsch.) Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) (Diptera: Phaeomyiidae) - first record of the species and the family in the Bieszczady Mountains (SE Poland) ŻÓRALSKI ROBERT, ŁUKASZ MIELCZAREK, ANDRZEJ SZLACHETKA. Scaeva dignota (RONDANI, 1857) (Diptera: Syrphidae) - first records in Poland. Scaeva dignota (RONDANI, 1857) (Diptera: Syrphidae) - pierwsze stwierdzenia w Polsce SPRAWOZDANIA i KOMUNIKATY (Reports and Announcements) KRZEMIŃSKA EWA. Note on the 7th Central European Dipterological Conference. Notatka o 7- mej Środkowo-europejskiej Konferencji Dipterologicznej WOŹNICA ANDRZEJ JÓZEF. Sprawozdanie z XXXII-go Zjazdu Sekcji Dipterologicznej PTE oraz III-cich Warsztatów Dipterologicznych PTE, Zatwarnica Report of the XXXIInd Meeting of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society and IIIrd Dipterological Workshop PES, Zatwarnica

4 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: 2-5 Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Pierwsze stwierdzenie Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera: Tachinidae) w Polsce First record of Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera: Tachinidae) from Poland CEZARY BYSTROWSKI 1 & GRZEGORZ DUBIEL 2 1 Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3, Raszyn C.Bystrowski@ibles.waw.pl lub cbystrowski@yahoo.com 2 ul. Fałata 2d/2, Bystra gdubiel@o2.pl Abstract: The first record of Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera: Tachinidae) collected in south Poland (Beskidy Mountain) is given. One male of the species was collected in birch stand near Meszna south to Bielsko Biała. Key words: Carcelia kowarzi, Tachinidae, first record, polish fauna, Beskidy Mountain, Poland WSTĘP Rodzaj Carcelia ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 jest reprezentowany w Palearktyce przez 29 gatunków muchówek, z czego 16 z nich występuje w Europie. Z obszaru Polski natomiast wykazano 11 gatunków. Przedstawiciele tego rodzaju występują we wszystkich rejonach zoogeograficznych (O'HARA 2011). Pod względem przynależności systematycznej rodzaj Carcelia, zalicza się do plemienia Ericiini w podrodzinie Exoristinae (Dipt.: Tachinidae). Bardzo podobnym morfologicznie, niemal bliźniaczym taksonem, jest rodzaj Senometopia MACQUART, 1834, którego przedstawicieli odróżniamy na podstawie braku wewnętrznej szczecinki na goleni środkowej nogi oraz braku drobnych włosków na biodrach tylnych nóg od strony odwłoka (TSCHORSNIG & HERTING 1994:31 i ryc.165). Charakterystyczną cechą (używaną w kluczach) do odróżniania przedstawicieli obu tych rodzajów od innych rączycowatych jest mocno zredukowany policzek (perystom), który jest węższy niż skroń na wysokości nasady czułków. Charakterystyczne są również wielkość i kształt oczu, wąskie czoło oraz wąskie płytki orbitalne. Cechy te powodują, że głowa większości gatunków - 2 -

5 wydaje się być w zarysie bardzo regularnie okrągła. Większość gatunków rodzaju Carcelia posiada owłosione oczy i jasno zabarwione (żółte) głaszczki. Podczas diagnozowania przynależności gatunkowej bardzo istotna jest analiza kształtu struktur genitalnych samców (BELSHAW 1993). Większość gatunków precyzyjnie można oznaczyć na podstawie kształtu cerci i surstyli. Żywicielami przedstawicieli rodzaju Carcelia są gąsienice motyli należące do różnych rodzin np.: brudnicowatych (Lep.: Lymantriidae), barczatkowatych (Lep.: Lasiocampidae), niedzwiedziówkowatch (Lep.: Erebidae) czy sówkowatych (Lep:. Noctuidae) (TSCHORSNIG & HERTING 1994). Jedynie dla pojedynczych Palearktycznych gatunków np. C. tibialis (ROBINEAU-DESVOIDY, 1863) brak jest publikowanych danych o ich powiązaniach troficznych (TSCHORSNIG & HERTING 1994:138). Ryc. 1. Widok na stanowisko Carcelia kowarzi w pobliżu Mesznej (Fot. G. DUBIEL) Fig. 1. View of Carcela kowarzi locality near Meszna (Photo by G. DUBIEL) METODYKA I WYNIKI Zbiór muchówek z rodziny rączycowatych (Dipt.: Tachinidae) prowadzony był w latach przez drugiego autora w Beskidzie Śląskim, głównie w okolicach miejscowości: Bystra, Meszna i Buczkowice [UTM: CA51, CA61]. Muchówki chwytano siatką entomologiczną na upatrzonego w różnych rodzajach środowisk: łąkowych, zaroślowych oraz leśnych. Odłowione osobniki były preparowane, etykietowane i oznaczane do gatunku przez drugiego autora. Poprawność oznaczeń była następnie weryfikowana przez pierwszego autora. W trakcie przeprowadzonych prac, w dniu 02 VI 2012 r. w kilkunastoletnim zadrzewieniu brzozowym złowiono jednego samca należącego do gatunku Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (leg. G. DUBIEL). Stanowisko znajdowało się w pobliżu terenów otwartych - 3 -

6 - nieużytkowanych obecnie pól uprawnych podlegających naturalnej sukcesji, zlokalizowanych pomiędzy miejscowościami Meszna i Buczkowice (UTM CA51, ok. 550 m n.p.m.) (Ryc.1). Identyfikację gatunku przeprowadzono przy użyciu klucza TSCHORSNIGA i HERTINGA (1994). Carcelia kowarzi to jasno choć nierównomiernie opylony gatunek, posiadający bardzo charakterystyczne struktury zaodwłoka. Surstyli są w zarysie trójkątne i długie, niemal tak długie jak cerci (Ryc. 2 A i B). Schemat struktur zaodwłoka znaleźć można w pracy ZIMINA i in (ryc. 893). Carcelia kowarzi nie była do tej pory podawana z terenu Polski, niniejsza praca stanowi pierwsze stwierdzenie tego gatunku w naszym kraju. Dotychczasowe badania fauny rączycowatych z terenu Beskidu Śląskiego prowadzone przez autorów wykazały także występowanie dwóch innych, częściej spotykanych gatunków z tego rodzaju: C. bombylans (ROBINEAU-DESVOIDY, 1830) oraz C. puberula (MESNIL, 1941). Występowanie C. kowarzi zostało wykazane w Europie z 9 państw: Hiszpanii, Francji, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Czech, Słowacji, Węgier (TSCHORSNIG ET AL. 2004), gatunek znany jest również ze Wschodniej Syberii i Japonii (HERTING & DELY-DRASKOVITS 1993: 214, RICHTER 2004: 251). W Europie muchówka ta uważana jest za gatunek bardzo rzadki, wykazywany głównie z terenów podgórskich (TSCHORSNIG & HERTING 1994:137). Znanymi żywicielami rączycy są przedstawiciele niedźwiedziówek (Lep.: Erebidae), w Europie Diacrisia sannio (LINNAEUS, 1758))(TSCHORSNIG & HERTING 1994: 137) w Japonii rączycę hodowano z Spilosoma nivea MÉNÉTRIÉS, 1859 (RICHTER 2004: 251). Mimo podjętych prób złowienia kolejnych osobników, na badanym terenie, nie udało się potwierdzić obecności C. kowarzi w roku A Ryc. 2. Widok zaodwłoka rączycy Carcelia kowarzi; widok z boku (A) oraz z tyłu (B) (strzałki wskazują surstyli) Fig. 2. Shape of postabdomen of Carcela kowarzi; lateral view (A) and dorsal view (B) (arrows show surstyli) B - 4 -

7 LITERATURA BELSHAW R Tachinid flies (Diptera: Tachinidae). Handbooks for the Identifications of British Insects. Vol. 10, Part 4a(i): HERTING B., DELY-DRASKOVITS Á Tachinidae. [W:] SOÓS Á. & PAPP L. (red.). Catalogue of Palaearctic Diptera, vol. 13, Anthomyiidae-Tachinidae. Hungarian Natural History Museum, Budapest, O'HARA J. E World genera of the Tachinidae (Diptera) and their regional occurrence. Version 6.0. PDFdocument, 75 pp. Available from: RICHTER V. A Family Tachinidae - tachinids. [W:] Sidorenko V. S. (ed.), Key to the insects of Russian Far East. vol. VI. Diptera and Siphonaptera. Part 3, ss Vladivostk. 657 ss. [in Russian]. TSCHORSNIG H. P., HERTING B Die Raupenfliegen (Diptera: Tachinidae) Mitteleuropas: Bestimmungstabellen und Angaben zur Verbreitung und Ökologie der einzelnen Arten. Stuttgarter Beitrage zur Naturkunde. (A) 506: TSCHORSNIG H. P., RICHTER V. A., CERRETTI P., ZEEGERS T., BERGSTRÖM C., VAŇHARA J., VAN DE WEYER G., BYSTROWSKI C., RAPER C., ZIEGLER J. & HUBENOV Z Tachinidae. - [W:] Fauna Europaea, (available online 16.XII.2004), version 2.4. ZIMIN L. S., ZINOVEVA K. B., SHTAKELBERG A. A [W:] BEI - BIENKO G.. Y. (red.), Opredelitel nasekomych evropejskoj casti SSSR. Diptera. Leningrad, Izdat. Nauka, tom V(2):

8 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: 6-9 Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Pierwsze stwierdzenie Stratiomys ruficornis (MACQUART, 1838) (Stratiomyidae) w Pieninach (Polska) First record of soldier fly Stratiomys ruficornis (MACQUART, 1838) (Stratiomyidae) in Pieniny Mts. (Poland) ANNA KLASA 1 & ANDRZEJ PALACZYK 2 1 Ojcowski Park Narodowy, Ojców 9, anna_klasa@wp.pl 2 Muzeum Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN Kraków, ul. Św. Sebastiana 9, Kraków, drapetis@wp.pl ABSTRACT: Information of first record of soldier fly S. ruficornis (MACQUART, 1838) collected in Pieniny Mts., near Pieniny National Park is given. Only single specimen of this species was observed in Sromowce Niżne village, on a limestone s slope, near Macelowy Potok (stream). Stratiomys ruficornis is placed in Polish Red Data Book of Animals in critically endangered category (CR). KEY WORDS: Stratiomys ruficornis, Stratiomyidae, first record, Pieniny Mts., Pieniny National Park, Polish fauna, Poland WSTĘP Rodzaj Stratiomys GEOFFROY, 1762 obejmuje 92 gatunki rozsiedlone głównie na półkuli północnej, z których 45 występuje w Regionie Palearktycznym, a 12 w Europie (NERUDOVÁ, KOVAC 2008). W Polsce wykazano dotąd 8 gatunków z tego rodzaju (TROJAN 2007) i wszystkie należą do grupy muchówek zagrożonych wyginięciem. Spadek liczebności notuje się u przedstawicieli rodzaju Stratiomys, które jeszcze przed kilkudziesięciu laty należały do najbardziej pospolitych, jak: S. chameleon (LINNAEUS, 1758), S. longicornis (SCOPOLI, 1763) czy S. singularior (HARRIS, 1776), a na skraju wymarcia są gatunki dawniej rzadkie: S. cenisia MEIGEN, 1882, S. concinna MEIGEN, 1822, S. equestris MEIGEN, 1835 i S. ruficornis (MACQUART, 1838) (PALACZYK 2004). S. ruficornis został umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt w kategorii gatunków krytycznie zagrożonych (CR)

9 Larwy tych muchówek rozwijają się w czystych zbiornikach wodnych i rozlewiskach potoków. Przyczyną zagrożenia są niekorzystne zmiany środowiskowe: zanik stawów, starorzeczy i mokradeł spowodowany obniżaniem się poziomu wód gruntowych, dewastacja drobnych zbiorników wodnych, zwłaszcza na terenach rolniczych oraz zanieczyszczanie rzek i potoków nawozami sztucznymi i pestycydami, spływającymi z pól (PALACZYK 2004). Stratiomys ruficornis podawany był z Polski czterokrotnie. Pierwszy raz wykazał go NOWICKI (1869) z Rzeszowa, lecz wówczas uznał jego występowanie w Galicji za mało prawdopodobne. W rok później także NOWICKI (1870) podał go z Tatr (bez bliższej lokalizacji) i z Przemyśla. Powtórnie w Tatrach, dwadzieścia lat później, stwierdził go na Groniku BOBEK (1890). Ostatnie notowanie pochodzi Rymanowa z 1993 r. (PALACZYK 2004). Stanowisko w Rymanowie uwiarygodnia pierwsze informacje o tym gatunku, ponieważ miejscowość ta znajduje się zaledwie w odległości ok. 50 km od Rzeszowa. Przez następne 20 lat nie podano żadnych informacji o S. ruficornis z terenu Polski. MATERIAŁ Podczas badań nasionnicowatych (Tephritidae) prowadzonych 18. czerwca 2006 r. w Sromowcach Niżnych [DV57], blisko granicy Pienińskiego Parku Narodowego, zebrano jeden okaz (samicę) Stratiomys ruficornis (Ryc. 1, 2). Muchówka siedziała na krzewie rosnącym przy ścieżce, u podnóża wzgórza Szewców Gronik, 510 m n.p.m. 1 2 Ryc. 1, 2. Stratiomys ruficornis, Fot. A. PALACZYK Fig 1, 2. Soldier fly Stratiomys ruficornis, Photo by A. PALACZYK - 7 -

10 OPIS STANOWISKA Wzgórze Szewców Gronik położone jest w Sromowcach Niżnych, na przedpolu głównego masywu Pienin Centralnych. Stanowisko znajduje się poza granicami Pienińskiego Parku Narodowego i obszaru Natura Wzgórze jest porośnięte murawami kserotermicznymi (Festuco-Brometea) rozwiniętymi na wapieniu i zaroślami jałowca pospolitego Juniperus communis. Rosną tam także ciepłolubne krzewy: tarnina, głóg i dereń. Zbiorowisko zarośli jałowca pospolitego na murawach nawapiennych jest wymienione w Dyrektywie Siedliskowej (nr 5130). U podnóża wzgórza przepływa Macelowy Potok, który tworzy rozlewiska. Rozwinął się na nich zespół ostrożenia łąkowego Cirsietum rivularis. Stanowisko S. ruficornis położone jest kilkaset metrów od zabudowań wsi Sromowce Niżne i jest łatwo dostępne. Ryc. 3. Rozmieszczenie Stratiomys ruficornis Polsce, 1 stanowiska z XIX wieku, 2 stanowisko z XX wieku, 3 współczesne stanowisko w Pieninach Fig. 3. Distribution of Stratiomys ruficornis in Poland, 1 the stands of the XIX th century, 2 the stand of the XX th century, 3 present stand in the Pieniny Mts DYSKUSJA Opisane stanowisko dokładnie odpowiada wymaganiom Stratiomys ruficornis podawanym w literaturze. Jest to gatunek ciepłolubny, spotykany na stokach porośniętych roślinnością murawową, położonych blisko rozlewisk potoków, gdzie rozwijają się jego larwy (PALACZYK 2004). ROZKOŠNY (1993) podaje, że na Morawach i Słowacji gatunek ten stwierdzano na kserotermicznych stanowiskach na podłożu wapiennym. NERUDOVÁ, KOVAC (2008) przeprowadzili w laboratorium hodowlę larw S. ruficornis zebranych w mule, na brzegu wiosennych bagnisk, w Białych Karpatach (Bilé Karpaty Protected Landscape Area), w Czechach. Wymienieni autorzy podają opisy biologii gatunku oraz larw i poczwarek. Larwy wyróżniają się krótkim segmentem analnym oraz niezwykle krótką i niekompletną rozetą uformowaną na jego końcu z tzw. szczecin apikalnych

11 U pozostałych larw Stratiomyinae szczeciny te są długie i tworzą jakby parasol na błonie powierzchniowej wody, umożliwiający pobieranie świeżego powietrza znad jej lustra. Z badań morfologii larw omawianego gatunku lwinki wynika, że są one przystosowane do życia w błocie, w podmokłych miejscach lub na brzegach potoków, a więc prowadzą wodnolądowy tryb życia, a nie typowo wodny (NERUDOVÁ, KOVAC 2008). Stanowisko tej zagrożonej wyginięciem muchówki w Sromowcach Niżnych powinno zostać zbadane, szczególnie pod względem możliwości jej rozwoju w Macelowym Potoku. Przepływa on dnem doliny, pomiędzy wapiennymi wzgórzami użytkowanymi rolniczo, na których znajdują się pola uprawne, łąki i pastwiska. Dlatego jedynym realnym zagrożeniem tego gatunku może być spływ nawozów lub pestycydów z okolicznych pól. S. ruficornis jest gatunkiem o zasięgu submedyterranejskim, znanym z południowej Europy i Azji Mniejszej. Zasięg gatunku rozciąga się od Iranu na wschodzie, poprzez Zakaukazie, Armenię, Azerbejdżan, Irak, Syrię, Liban, Turcję, Grecję, Albanię, Bułgarię, Macedonię, Serbię, Chorwację, Bośnię i Hercegowinę, Rumunię, Słowację, Czechy, Austrię, Polskę, po Francję na zachodzie (NERUDOVÁ & KOVAC 2008). Stanowiska w Polsce (Ryc. 3) znajdują się na północnej granicy zasięgu jego występowania. LITERATURA BOBEK K Przyczynek do fauny muchówek tatrzańskich. Spraw. Kom. Fizyogr. 25: NERUDOVÁ J. & KOVAC D Biology and description of larva and puparium of Palaearctic soldier fly Stratiomys ruficornis (Diptera: Stratiomyidae). Aquatic Insects 30, 2: NOWICKI M Muchy z okolic Rzeszowa. Spraw. Kom. Fizyogr. 3: NOWICKI M Zapiski faunicze. Spraw. Kom. Fizyogr. 4: PALACZYK A Stratiomys ruficornis (MACQUART, 1838): [W:] Z. Głowaciński, J. Nowacki (red.) Polska czerwona księga zwierząt, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, 448 ss. ROZKOŠNY R Bránenka menliva, Stratiomys chameleon (Linné, 1758). [In:] Červená kniha ohrozenych a vzácných druhum rastlin a živačichů ČSFR, vol. 3 Bezobratlí. Priroda (Bratislava): TROJAN P Stratiomyidae: [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. (red.) Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 2, 505 ss

12 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 (Diptera: Syrphidae) - nowy gatunek dla Polski Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 (Diptera: Syrphidae) - a new species for Poland ŁUKASZ MIELCZAREK Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, al. 29 Listopada 54, Kraków lukasz@insects.pl ABSTRACT. Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 is recorded from Poland for the first time. One female of this species was found in the steppe Nature Reserve Polana Polichno near Pińczów. C. kuznetzovae is another one steppe species on the area. This area is distant for about 1300 km from the nearest known site in Russia. KEY WORDS: Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977, Syrphidae, Diptera, Polana Polichno WSTĘP Rodzaj Cheilosia MEIGEN, 1822 jest jednym z największych rodzajów w obrębie rodziny Syrphidae. W regionie palearktycznym znanych jest około 300 gatunków, a w regionie nearktycznym blisko 120, tylko nieliczne gatunki występują w regionie orientalnym (BARKALOV & STÅHLS 1997). Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 należy do niewielkiej, liczącej w Europie sześć gatunków, grupy alpina (CLAUSSEN 1998) skupionej w podrodzaju Montanocheila BARKALOV, W kluczach do oznaczania gatunków jest to najczęściej grupa C (grupa canicularis) (VAN VEEN 2004) obejmująca gatunki charakteryzujące się owłosionymi oczami, gołą twarzą, owłosioną tarczką bez wyraźnych szczecin. Gatunki z omawianej grupy związane są często z wysokimi górami, a wyjątek stanowi C. chrysocoma (MEIGEN, 1822) oraz C. kuznetzovae SKUFJIN, 1977, które są spotykane na nizinach. Z Polski jak dotąd wykazano trzy gatunki z grupy alpina: C.chrysocoma (MEIGEN, 1822), C. montana EGGER, 1860 oraz C. subpictipennis CLAUSSEN, C. montana znana jest tylko z Tatr (MALSKI 1959). Natomiast C. subpictipennis wymieniona została z kraju bez komentarza (SOSZYŃSKI 2007) na podstawie informacji zawartej w Wykazie zwierząt Polski (SOSZYŃSKI 1991), jako

13 C. pictipennis EGGER, 1860 na podstawie 1 i 3 zebranych w Pieninach przez K. MALSKIEGO. Spośród europejskich gatunków w grupie alpina tylko C. kuznetzovae jest gatunkiem związanym ze strefą stepu. W Europie jak do tej pory gatunek był znany tylko z Rosji, skąd został opisany na podstawie okazów odłowionych w stepowym rezerwacie przyrody Galichya Gora w Obwodzie Lipieckim. C. kuznetzovae jest również znana z Zachodniej Syberii i Uralu (BARKALOV 2007). Cechy umożliwiające odróżnienie C. kuznetzovae od pozostałych europejskich gatunków z grupy alpina podał CLAUSSEN (1998). MATERIAŁ I METODY Cheilosia kuzneztovae SKUFJIN, 1977: Wyżyna Małopolska, rez. Polana Polichno (50 28'5.04"N, 20 28'14.49"E), UTM DA69, , 1, leg. & det. Ł. MIELCZAREK (Ryc. 2). Okaz znajduje się w prywatnej kolekcji autora. Cheilosia kuznetzovae została odłowiona metodą wypatrywania przy pomocy siatki entomologicznej. Osobnik latał tuż nad roślinnością zielna pod okapem drzewostanu w okrajku przyległym do murawy w północno-wschodniej części rezerwatu. Zachowanie muchówki wskazywało na poszukiwanie rośliny żywicielskiej larw. TEREN BADAŃ Rezerwat przyrody Polana Polichno położony jest w obszarze NATURA 2000 Dolina Nidy i w Kozubowskim Parku Krajobrazowym. Rezerwat znajduje się w dużym kompleksie leśnym w pobliżu miejscowości Michałów i Młodzawy Duże w powiecie pińczowskim. Polana Polichno ma charakter rozległej płaskiej polany leśnej otoczonej przez starodrzew dębowy (Ryc.1). Powierzchnia rezerwatu to 9,45 ha. Jeszcze w drugiej połowie XIX wieku obszar obecnego rezerwatu porastał las, prawdopodobnie o charakterze pastwiska leśnego. Bardzo prawdopodobne jest, że po wycięciu drzew było tu pole orne, a następnie pastwisko i kośna łąka. W rezerwacie stwierdzono wiele rzadkich roślin i zwierząt związanych ze zbiorowiskami kserotermicznymi oraz świetlistą dąbrową. Spośród około 220 gatunków roślin w rezerwacie licznie występują przedstawiciele podelementu pontyjskiego należący do klasy Festuco-Bromeatea i Trifolio-Geranietea jak: len złocisty Linum flavum, len włochaty Linum hirsutum, miłek wiosenny Adonis vernalis, szczodrzeniec ruski Cytisus ruthenicus, groszek panoński Cirsium pannonicum, chaber pannoński Centaurea pannonica. Z rezerwatu wykazywane są liczne rzadko spotykane w Polsce gatunki owadów związane ze zbiorowiskami kserotermicznymi jak: Cicadetta montana, Thecophora longirostris, Otites formosa, Leucosomus pedestris, Phytoecia uncinata oraz z ciepłym grądem: jelonek rogacz Lucanus cervus, dębosz Aesalus scarabaeoides, kwietnica okazała Protaetia aeruginosa, Caliprobola speciosa, Cheilosia soror. Stanowisko to uwzględnione zostało w opracowaniu Syrphidae Doliny Nidy, w którym z tego biotopu wymieniono 94 gatunki bzygowatych (BAŃKOWSKA 1961)

14 DYSKUSJA Z Polski dotychczas wykazano 67 gatunków z rodzaju Cheilosia MEIGEN, W krajowej liście bzygowatych Polski (SOSZYŃSKI 2007) nie należy uwzględniać C. rotundiventris i C. ruficollis będące synonimami C. vernalis (STÅHLS ET AL. 2008) oraz dodać pominiętą w wykazie C. crassiseta LOEW 1859 znaną z polskich Pienin (BARKALOV & STÅHLS 1997). Stanowisko C. kuznetzovae w rezerwacie Polana Polichno podkreśla wartość tego miejsca w ochronie stepowej fauny i flory w Polsce. Najbliższe znane stanowisko C. kuznetzovae w europejskiej części Rosji znajduje się około 1300 km na wschód od Polany Polichno. C. kuznetzovae jest jednym z wielu gatunków mającym izolowane stanowiska na Ponidziu. Dobrymi przykładami są tu motyl modraszek gniady Polyommatus ripartii (FREYER 1830), którego stanowiska w Niecce Nidziańskiej oddalone są około 1000 km od znanych stanowisk (BUSZKO 2004), ryjkowiec Neoglanis nidensis (MAZUR & PETRYSZAK 1981)., piewik podolski Cicadetta concinna GERMAR, 1821 (= podolica EICHWALD, 1830) (SZWEDO 2004), stepówka Gampsocleis glabra (HERBST, 1786) (LIANA 2004). Ryc. 1. Rezerwat Polana Polichno, miejsce występowania Ch. kuznetzovae w Polsce Fig. 1. Polan Plichno Reserve, habitat of Ch. kuznetzovae in Poland

15 Ryc. 2. Samica Ch. Kuznetzovae Fig. 2. Female of Ch. kuznetzovae LITERATURA BAŃKOWSKA R Studia nad muchówkami z rodziny Syrphidae (Diptera) Doliny Nidy [Studies on the family Syrphidae (Diptera) in the Nida Valley], Fragmenta Faunistica, 9(13): BARKALOV A. V A new species, a new synonym, and new records of the hover-fly genus Cheilosia MEIGEN (Diptera, Syrphidae). Entomologicheskoye obozreniye 86(2): BARKALOV A. V., STÅHLS G Revision of the Palaearctic bare-eyed and black-legged species of the genus Cheilosia Meigen (Diptera, Syrphidae). Acta Zoologica Fennica 208: BUSZKO J Polyommatus ripartii (FREYER, 1830). [W:] GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI T. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt - Bezkręgowce. IOP PAN Kraków. CLAUSSEN C Die europäischen Arten der Cheilosia alpina-gruppe (Diptera, Syrphidae). BONN. ZOOL. BEITR. 47: LIANA A Stepówka Gampsocleis glabra (HERBST, 1786). [W:] GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI T.(red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt. T. II. Bezkręgowce. Inst. Ochr. Przyr. PAN i Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Kraków - Poznań. MALSKI K The Syrphidae of the Polish Tatra Mts. (Diptera), Acta Zoologica Cracoviensia 4(8): MAZUR M Ryjkowce kserotermiczne Polski (Coleoptera: Nemonychidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae). Studium zoogeograficzne. Monografie Fauny Polski 22: SOSZYŃSKI B Syrphidae. [W:] Razowski J. (red.) Checklist of Animals of Poland. II. ISEZ PAN Kraków

16 SOSZYŃSKI B Bzygowate Syrphidae. [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. (red.) Fauna Polski - Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom II. MiIZ PAN. Warszawa ; STÅHLS G. VUJIĆ A., MILANKOV V Cheilosia vernalis (Diptera, Syrphidae) complex: molecular and morphological variability. Ann. Zool. Fennici 45: SZWEDO J Cicadetta podolica (EICHWALD,1830). [W:] GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI T. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt. T. II. Bezkręgowce. Inst. Ochr. Przyr. PAN i Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Kraków - Poznań. VAN VEEN M. P Hoverflies of Northwest Europe: Identification keys to the Syrphidae. KNNV Publishing, Utrecht, The Netherlands, 254 pp

17 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Parazytoidalne muchówki jako czynniki biologicznej kontroli Parasitoid flies as biological control agents EDWIN SIEREDZIŃSKI Zakład Parazytologii, Instytut Zoologii UW, ul. Miecznikowa 2, Warszawa ABSTRACT. Considering a number of inefficient trials in pesticide application in the past, enforcing biological control methods becomes increasingly important. Many dipterans, parasitoids in particular, are one of possible factors which may be used against various pests. However, the issue faces several problems the identification, the insufficient knowledge on biology of the dipteran parasitoids and their potential affecting the environment. First phase is not complete in many cases, it continuously describes new species. Moreover, many taxa remains sparsely recognised, but it can excluded Nematocera and number of brachyceran infraorders e. g. Stratiomyomorpha or Tabanomorpha. Afterwards question have more functional nature. It should recognize how parasitoid arrives onto host, what kind of signals is used by him? It can be pheromones, allomones, necromones (fatty acids) or plant alert signals (terpenoids). Acoustic signals must have significant role in Orthoptera and several Aulacorrhyncha cases. Valid issue is also parasitoid influence on trophic webs for the sake of top-down model. However, the largest problem is ponderous idea transfer between pure and applied entomology, what bias work tempo in bioinsecticides theme. KEY WORDS: Diptera, parasitoid, overview WSTĘP Wiele owadów jest poważnymi szkodnikami w różnych gałęziach gospodarki. Opracowano zatem różnorodne metody walki z nimi. Można powiedzieć, że poniesiono klęskę w zastosowaniu środków chemicznych. Insektycydy chloro- i fosforoorganiczne okazały się wpływać na inne organizmy wchodzące w interakcje z owadami, grupą o kluczowym znaczeniu ekosystemach lądowych. Również opracowane później pyretryny i pyretroidy nie okazały się obojętne dla innych gatunków. Same owady również stosunkowo szybko uodporniły się na stosowane przeciwko nim insektycydy (WALKER ET AL. 2002). Zaczęto zatem rozważać metody mniej inwazyjne i bardziej specyficzne. Pojawiła się zatem idea biologicznej kontroli szkodników

18 Pierwszy raz została ona wykorzystana w roku 1912 przez francuskiego mikrobiologa D HERELLE, który to użył bakterii Coccobacillus acridiorum przeciwko Schistocerca paranensis (BURMEISTER) (SANDNER 1976) Kilkadziesiąt lat później zaczęto wykorzystywać preparaty zawierające toksynę Bt pozyskiwaną od Bacillus thuringiensis (KAWECKI 1976). Równocześnie rozpoczęto prace nad poznaniem organizmów będących patogenami, pasożytami, parazytoidami tudzież drapieżnikami owadów w celu wykorzystania ich do zwalczania szkodników. Tego typu poszukiwania nie ominęły również muchówek. Były one wykorzystywane w rozmaitych celach wcześniej. Gatunek pryszczarki Aphidoletes aphidimyza (RONDANI) był szeroko wykorzystywany do walki z mszycami (MARKKULA ET AL. 1979). Na obszarze byłego ZSRR wykorzystywano Phytomyza orobanchiae (KALTENBACH), aby eliminować zarazę rozwijającą się na plantacjach ziemniaków i pomidorów (KLEIN & KROSCHEL 2002). Innym przykładem biologicznej walki jest użycie minującego Ephydridae, Hydrellia pakistanae DEONIER do walki z moczarką Hydrillia verticillata (COOMBS ET AL. 2004). Tak samo, Urophora affinis (FRAUENFELD) została w celach eliminacji inwazyjnych chabrów w Stanach Zjednoczonych (HARRIS 1980). Muchówki można zatem wykorzystywać do biologicznej kontroli różnych organizmów. Istnieje również szereg rodzin parazytoidalnych, których przedstawiciele rozwijają się w gatunkach o istotnym znaczeniu gospodarczym. W całym zagadnieniu można wyróżnić szereg części składowych czysto przyrodniczą, funkcjonalną oraz aplikacyjną. Pierwsze wydawałoby się błahostką, lecz przy wielkości rodzin jest zasadne. Jak dobrze tego typu taksony są opracowane pod względem faunistycznym i systematycznym, czy dysponuje się podstawowymi danymi na temat ich biologii? Tego typu badania zwykło się uważać za passé. Są jednak bardzo istotne, ponieważ bez tego typu danych nie można przejść do dalszych prac eksperymentalnych. Na pewno można znaleźć nowe gatunki parazytoidalnych muchówek występujące u istotnych gospodarczo szkodników. Następne zagadnienie docierania parazytoida do osobnika żywicielskiego ma charakter bardziej mechanistyczny. Należy wiedzieć na podstawie jakich bodźców się orientuje; czy są to bodźce akustyczne, czy chemiczne, nie można a priori wykluczyć również wzrokowego rozpoznania żywiciela. O ile poprzednie studium ma charakter bardziej klasyczny, to znajduje się na pograniczu kilku dziedzin - etologii, ekologii oraz fizjologii i musi się do nich odwoływać. Pojawia się tutaj między innymi wariacja klasycznego problemu doboru siedliska; na jakiej podstawie organizm znajduje siedlisko dla niego odpowiednie (KREBS 2002)? Tak samo można postawić wiele pytań z dziedziny zoosemiotyki, szczególnie wykorzystania komunikacji chemicznej. Istotne są również zagadnienia dotyczące sieci troficznych, w których parazytoidy zajmują szczytowe pozycje. Teoretycznie wszystko powinno być rzeczą prostą przeniesienie takich badań na grunt praktyczny. Jednakże między entomologią czystą oraz stosowaną nie ma takiego gładkiego przejścia. Badacze zajmujący się problemami aplikacyjnymi pracują z reguły bowiem na pojedynczych gatunkach. Z tego powodu przepływ informacji między obydwiema grupami jest powolny, co rzutuje na tempo prac nad pasożytniczymi muchówkami jako czynnikami biologicznej kontroli. W opracowaniu zastosowano układ systematyczny za MARSHALLEM (2012)

19 PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY Z czysto systematycznego punktu widzenia interesujące z punktu widzenia biologicznej kontroli oddziaływania parazytoidalne są ograniczone do Brachycera. Oddziaływania parazytoidalne u muchówek długorogich są ograniczone tylko i wyłącznie do rodziny Cecidomyiidae, GODFRAY (1994) podaje 6 gatunków. Ewolucyjna przyczyna tak nikłej ich dystrybucji nie jest znana. Bardzo niewielka liczba parazytoidów wyklucza cały podrząd z dalszych rozważań. Inaczej sytuacja ma się w przypadku Brachycera. Parazytoidy są tam znacznie częstsze i niekiedy dotyczą całych rodzin muchówek. Nie występują natomiast w infrarzędach Stratiomyomorpha, Tabanomorpha, Vermileomorpha i Xylophagomorpha. Zakładanie, że mogą występować w innych wyżej wymienionych kategoriach przy obecnym stanie wiedzy byłoby klasycznym argumentum ad ignorantiam. W obrębie Asilomorpha rodziną grupującą parazytoidy są bujanki (Bombyliidae). Formy dorosłe żywią się nektarem, natomiast larwy rozwijają się w różnych owadach. Pierwsze stadium larwalne to tak zwane planidium, które znajduje żywiciela. Jaja składane są w jego środowisku lub bezpośrednio na nim. Z punktu widzenia biologicznej kontroli warte uwagi są rodzaje, których przedstawiciele atakują muchy tse-tse będące wektorami śpiączki afrykańskiej. Szereg gatunków Villa i Thyridanthrax rozwija się w poczwarkach Glossina. Również przedstawiciele kilku gatunków rodzaju Exhalyanthrax jest rozważanych jako biologiczny czynnik kontroli much tse-tse. Atakują one zresztą również poczwarki innych muchówek. Inne gatunki z rodzaju Villa występują u prostoskrzydłych. Z kolei Poecilanthrax atakuje głównie gąsienice motyli z rodziny Noctuidae, tylko Poecilanthrax willistoni jest mało wybiórczym parazytoidem owadów z wydm piaskowych. Bombyliidae są znane także z hiperpasożytnictwa. Szereg gatunków z rodzaju Exhalyanthrax atakuje larwy parazytoidów u Thaumetopoea pityocampa. Z kolei przedstawiciele Hemipenthes wyspecjalizowali się w atakowaniu stadiów larwalnych parazytoidalnych błonkówek, choć Hemipenthes morio może atakować również Tachinidae występujące u gąsienic Noctuidae (GREATHEAD & EVENHUIS 1997; BOWDEN 1980). Występowanie takich gatunków jest istotne z punktu widzenia planowania zabiegów biologicznej kontroli. Zostanie to omówione w następnej części opracowania. Spokrewnioną z bujankami rodziną są Nemestrinidae, wśród których wystepują dwie podrodziny Hirmoneurinae atakujące Scarabaeidae, oraz Trichopsideinae występujące u prostoskrzydłych. Drugie wymienione były rozważane jako czynniki biologicznej kontroli Orthoptera (VAN DRIESCHE & BELLOWS 1996). Infrarząd Muscomorpha cechuje się olbrzymią różnorodnością morfologiczną, ekologiczną i behawioralną. W jego obrębie wytworzyło się najwięcej grup będących parazytoidami, włączając w to całe rodziny bądź podrodziny. W sekcji Aschiza w nadrodzinie Platypezoidea na szczególną uwagę zasługują Phoridae. Larwy rozwijają się z reguły w rozkładającej się materii organicznej. Skutkiem tego mogą być fakultatywnymi pasożytami bądź parazytoidami. Dzieje się tak w przypadku Megaselia scalaris, która była znajdowana w różnych typach środowisk (DISNEY 2008). Istnieje jednak szereg gatunków o węższej specjalizacji. Przykładem są gatunki Pseudacteon tricuspis i Pseudacteon curvatus rozważany jako czynnik biologicznej kontroli w celach zwalczania mrówki ognistej Solenopsis invicta. Gatunek ten jest znany z dekapitacji porażonych przez siebie osobników. Najpierw mrówka doprowadzana jest do śmierci, później larwa oddziela

20 enzymatycznie głowę od reszty ciała, następnie przeobraża się w puszce głowowej gospodarza (MORRISON ET AL. 1997). Na możliwość wykorzystania Phoridae w zwalczaniu Harmonia axyridis wskazują badania nad gatunkami z rodzaju Phalacrotophora infekującymi tą inwazyjną biedronkę (DURSKA & CERYNGIER 2010). W nadrodzinie Syrphoidea najwięcej uwagi zwracają bzygi (Syrphidae), jednakże wśród nich tylko przedstawiciele rodzaju Eristalis mogą być fakultatywnymi pasożytami. W pokrewnej rodzinie Pipunculidae występują gatunki mogące być czynnikami biologicznej kontroli Auchenorrhyncha z rodzin Cicadellidae i Membracidae. Przykładowo Circulifer tenellus znajdowany był w rodzajach Eudorylas i Cuerna. U gatunku Empoasca fabae wykryto przestawicieli rodzaju Chalarus, podobnie zresztą w zawleczonym do Nowej Zelandii Edwardsiana crataegi (SKEVINGTON & GOOLSBY 2009). W sekcji Schizophora w obrębie podsekcji Acalyptrata na uwagę zasługują wyślepkowate (Conopidae). Wiele z nich atakuje żądłówki Aculeata. Wobec tego faktu traci się z oczu potencjalnie istotny takson. Na uwagę zasługują także Stylogastrinae, które rozwijają się w prostoskrzydłych bądź karaczanach, rzadziej w mrówkach lub innych muchówkach (Van DRIESCHE & BELLOWS 1996). Wyjątkowy jest u nich kształt jaja zbliżony do harpuna, wstrzeliwanego do ciała żywiciela (COURI & PONT 2006). W subsekcji Calyptratae parazytoidy występują w obrębie nadrodziny Oestroidea, w rodzinie Muscidae Egininae występują u wijów. Wśród Sarcophagidae w podrodzinie Paramacronychinae występują parazytoidy motyli jak Agria, trzmieli Brachycoma, zaś w podrodzinie Sarcophaginae Blaesoxipha będący parazytoidem szarańczaków (PAPE 1996). Nalepiej poznaną rodziną parazytoidów są rączyce (Tachinidae), wśród których wiele gatunków było używanych jako czynniki biologicznej kontroli przeciw różnym owadzim szkodnikom. Jako przykład można wymienić sukces w użyciu Thriarthria setipennis przeciwko inwazyjnemu europejskiemu skorkowi Forficula auricularia w USA (DIMICK & MOTE 1934) Bardzo dobre wyniki uzyskano również z Ocytata pallipes (KUHLMANN 2009). Na zakończenie przeglądu systematycznego warto dodać, że wiele szkodników nie zostało należycie przebadanych pod kątem atakujących je owadów (w tym muchówek), zatem prawdopodobne jest odkrycie całkowicie nowych gatunków żerujących na nich. MECHANISTYCZNY ASPEKT ZAGADNIENIA Poza klasycznymi studiami dotyczącymi samego składu gatunkowego poszczególnego grup oraz spektrum ich żywicieli istnieje konieczność podejścia bardziej procesualnego. Wgłębiając się w biologię poszczególnych gatunków, natrafia się następnie na kilka zagadnień o bardziej ogólnym charakterze. Wymienić tutaj można wzmiankowany wcześniej problem doboru siedliska jeden z klasycznych problemów autekologicznych. Powiązany jest on z problematyką behawioralną oraz fizjologiczną poruszaną w zoosemiotyce. Dochodzi tutaj jeszcze problem innej natury synekologicznej i biocenologicznej, tj. wpływu parazytoida na sieć troficzną. Na początku należy się zastanowić, jak w ogóle parazytoid natrafia na żywiciela, jakimi sygnałami się kieruje. Istnieje tutaj szereg możliwości. Może na przykład wyczuwać pewne allomony żywiciela tzn. substancje przezeń nieświadomie emitowane informujące o jego występowaniu. Nie można wykluczyć tutaj udziału kutikularnych węglowodorów. Jeśli

21 atakowane są imagines, parazytoid może reagować na wydzielane przez nie feromony. Z czysto fizjologicznego punktu widzenia wręcz powinien tak czynić, ponieważ owadzie ektohormony są z reguły węglowodorami bądź ketonami. U gatunków roślinożernych stwierdzany był szereg reakcji obronnych roślin. Jedną z nich jest emisja terpenów wabiących drapieżne owady (PARE & TUMLINSON 1999). Nie można wykluczyć, że proces podobny odbywa się w przypadku parazytoidalnych muchówek, tzn. mogą one rejestrować tego typu sygnały i lokalizować wystąpienia gatunków żywicielskich dla nich. Mogłoby to mieć istotne znaczenie np. w przypadku rączyc, z których wiele rozwija się na motylach bądź pluskwiakach różnoskrzydłych. Istnieje jeszcze inna możliwość docierania do żywiciela. Gdy w okolicy żywiciela znajdują się martwe osobniki tego samego gatunku o co nietrudno w przypadku gradacji parazytoida wabić mogą nekromony. W przypadku owadów są to kwasy tłuszczowe. Ich zapach jest bodźcem bardzo silnym, ponieważ w przypadku zranień i odsłonięcia ciała tłuszczowego dochodzi do aktów kanibalizmu (ROLLO ET AL. 1994). Poza tym wiele owadów jak piewiki czy prostoskrzydłe emituje dźwięki za pośrednictwem strydulacji. Nie należy się dziwić, gdyby parazytoidy mogły wykorzystywać sygnały akustyczne. Zostało to zresztą stwierdzone u Ormia ochracea atakującej Gryllus integer i Teleogryllus oceanicus (CADE 1975). Wykrycie tego zjawiska zapoczątkowało szereg badań dotyczących wpływu tej rączycy na zachowania rozrodcze samców świerszczy (KREBS & DAVIES 2001). Jak wcześniej a priori zaznaczono, zjawisko może mieć charakter szerszy, obejmować także inne prostoskrzydłe, w tym gatunki o istotnym znaczeniu ekonomicznym jak opaślik Barbitistes constrictus czy szarańczaki Schistocerca gregaria, Schistocerca parensis czy Locusta migratoria. Podobnie może też być w przypadku cykad. Obok tego konieczne jest jeszcze spojrzenie na całość układu, czyli na konkretny łańcuch troficzny oraz regulację liczebności i biomasy w jego obrębie. W przypadku parazytoida zbliżona ona powinna być do układu, gdzie głównym czynnikiem regulującym jest szczytowy drapieżca (LAMPERT & SOMMER 2007). Następować winna regulacja top - down. Zresztą nie tylko w przypadku oddziaływań parazytoidów z ich żywicielami takie zjawisko występuje. Dotyczy to również efektu hiperpasożytnictwa wzmiankowanego przy okazji bujankowatych z rodzajów Hemipenthes i Exhalyanthrax. PODSUMOWANIE Zastosowanie danego organizmu w tym wypadku parazytoidalnej muchówki wymaga poznania szczegółów jego biologii. Dotyczy to wiedzy na temat środowiska jego życia, a także ustalenia spektrum żywicieli i poznania ich biologii. Należy również zadać pytania, na jakiej podstawie parazytoidy trafiają do swoich żywicieli, z czym związana jest wybiórczość i co o niej decyduje. Należy także zastanowić się nad dodatkowymi czynnikami, jak chociażby alarmowe sygnały roślin odbierane przez owady. Konkluzją jest pytanie: czy biologiczna kontrola szkodników ma być dziedziną entomologii rolniczej lub leśnej, czy stosowanej zoologii z dużym udziałem czynnika losowego? Dzieje się tak w przypadku wielu działów o aplikacyjnym charakterze

22 LITERATURA BOWDEN J Family Bombyliidae. pp [In:] R. W. CROSSKEY (ed.), Catalogue of the Diptera of the Afrotropical Region, 1437 pp., London: British Museum (Natural History). CADE W. H Acoustically orienting parasitoids: Fly phonotaxis to cricket song. Science 190: COOMBS E. M., J. F. CLARK, G. L. PIPER, AND A. F. COFRANCESCO, JR Biological Control of Invasive Plants in the United States. Western Society of Weed Science, Oregon State Univ. Press, Corvallis. 467 pp. COURI M. S., PONT A. C Eggs of Stylogaster Macquart (Diptera: Conopidae) on Madagascan muscids (Diptera: Muscidae). Proceedings of the California Academy of Science 57(16): DIMICK R. E., MOTE D. C Progress report regarding the introduction in Oregon of Digonocheata setipennis, a tachinid parasite of the European earwig. Journal of Economic Entomology 27: DISNEY R. L. H Natural history of the scuttle fly, Megaselia scalaris. Annual Review of Entomology 53: DRIESCHE R. G. VAN, BELLOWS T. S Biological Control. Kluwer Academic Publishers. Chapman and Hall, New York. 539 pp. DURSKA E., CERYNGIER P Zadrowate (Diptera: Phoridae) kontra Harmonia axyridis (PALLAS, 1773) (Coleoptera: Coccinellidae). Dipteron 26: GODFRAY H. C. J Parasitoids: behavioural and evolutionary ecology. Princeton Universtity Press. 488 pp. GREATHEAD D. J., EVENHUIS N. L Family Bombyliidae. [In:] Contributions to a manual of Palaearctic Diptera Volume 2. L. PAPP & B. DARVAS (eds), pp Science Herald, Budapest. HARRIS P Effects of Urophora affinis FRFLD, and U. quadrifasciata (MEIG.) (Diptera: Tephritidae) on Centaurea diffusa LAM. and C. maculosa LAM. (Compositae). Zeitschrift fur Angewandte Entomologie 90: KAWECKI Z Zoologia stosowana. Wyd. PWN, 386 ss. KLEIN O., KROSHEL J. Biological control of Orobanche sp. with Phytomyza orobanchia, a review. BioControl 47(3): KREBS C. J Ekologia. Eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności. Wyd. PWN s KREBS J., DAVIES N. B Wprowadzenie do ekologii behawioralnej. Wyd. PWN, 254 ss. KUHLMANN U Ocytata pallipes (FALLÉN) (Dipt., Tachinidae), a potential agent for the biological control of the European earwig. Journal of Applied Entomology 117: LAMPERT W., SOMMER U. Limnoecology: the ecology of lakes and streams. Oxford University Press, pp MARKKULA M., TIITANEN K., HAMALAINEN M., FORSBERG A The aphid midge Aphidoletes aphidimyza (Diptera: Cecidomyiidae) and its use in biological control of aphids. Annales Entomologici Fennici 45(4): MARSHALL S Flies: The Natural History and Diversity of Diptera. Firefly Press, p MORRISON L. W., DALL AGLIO-HOLVORCEM C. G., GILBERT L. E Oviposition behavior

23 of Pseudacteon flies (Diptera: Phoridae), parasitoids of Solenopsis fire ants (Hymenoptera: Formicidae). Environmental Entomology 26(3): PAPE T Catalogue of the Sarcophagidae of the world (Insecta: Diptera). Memoirs of Entomology International 8: PARE P. W, TUMLINSON J. H Plant volatiles as a defense against insect herbivores. Plant Physiology 121(2): ROLLO C. D, CZYZEWSKA E., BORDEN J. H Fatty acid necromones for cockroaches. Naturwissenschaften 81(9): SANDNER H Owady. Wyd. PWN, 335 ss. SKEVINGTON J. H., GOOLSBY J. A. Pipunculidae attacking proconiine sharpshooters. Journal of Entomological Society of Ontario 140: WALKER C. H, HOPKIN S. P., SIBLY R. M., PEAKALL D. B Podstawy ekotoksykologii. Wyd. PWN, s

24 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) (Diptera, Sarcophagidae) gatunek nowy dla fauny Polski Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) (Diptera, Sarcophagidae) new to the Polish fauna KRZYSZTOF SZPILA Katedra Ekologii i Biogeografii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UMK, Lwowska 1, Toruń szpila@umk.pl ABSTRACT. The first record of Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) from Poland is given. The species was found in northern Poland. Several specimens, previously misidentified as Taxigramma stictica (MEIGEN, 1830), were collected on inland dunes around the city of Toruń. The host species of M. pilicornis, digging wasp Sphex funerarius GUSSAKOVSKIJ, 1934, is also abundant in this area. KEY WORDS: Diptera, Sarcophagidae, Metopodia pilicornis, first record, faunistics, Poland Fauna Miltogramminae Polski jest poznana nierównomiernie i liczy obecnie 44 gatunki (DRABER-MOŃKO 2007; GRZYWACZ 2007). Okolice Torunia, jako jeden z obszarów o potencjalnie wysokiej liczbie gatunków z tej podrodziny były w ostatnich latach intensywnie badane i wyniki tej eksploracji zostały opublikowane (SZPILA 2009). Na terenach wydmowych usytuowanych na obu brzegach Wisły w granicach administracyjnych miasta bądź tuż poza nimi odłowiono osobniki Miltogramminae należące do 24 gatunków. Ze względu na dobre rozpoznanie faunistyczne grupy na omawianym terenie, w latach jedynie sporadycznie kontynuowano odłowy Miltogramminae w celu pozyskania osobników do molekularnych badań filogenezy Sarcophagidae. Wśród materiału zebranego w 2013 roku znalazły się osobniki oznaczone rutynowo przez autora artykułu jako Taxigramma stictica (MEIGEN, 1830), zwracające uwagę wyjątkowo dużymi, jak na ten gatunek, rozmiarami ciała. Dokładna identyfikacja gatunkowa wykazała przynależność tych osobników do gatunku Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895). Następnie zrewidowano wszystkie okazy T. stictica znajdujące się w kolekcji Katedry Ekologii i Biogeografii UMK, gdzie natrafiono na kilka kolejnych błędnie oznaczonych okazów odłowionych w latach

25 Wszystkie okazy, poza typowymi cechami gatunku M. pilicornis widocznymi przy użyciu stereomikroskopu, charakteryzowały się rozmiarami ciała widocznie większymi od okazów T. stictica (Ryc. 1B). Ryc. 1A-E. Metopodia pilicornis i Mesomelena mesomelaena. A) M. pilicornis: włoski na obniżeniu proepisternalnym; B) zbiór KEiB UMK: okazy M. pilicornis odłowione w okolicach Torunia w latach (dolny rząd) w zestawieniu z okazami T. stictica; C) M. pilicornis: habitus, widok z boku; D) M. pilicornis: habitus, widok z góry; E) samiec M. mesomelaena Fig. 1A-E. Metopodia pilicornis and Mesomelena mesomelaena. A) M. pilicornis: hairs on proepisternal depression; B) collection of CEaB NCU: specimens of M. pilicornis collected in Toruń during period (the lowest row) in comparison to specimens of T. stictica; C) M. pilicornis: habitus, lateral view; D) M. pilicornis: habitus, dorsal view; E) male of M. mesomelaena

26 MATERIAŁ Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) Lotnisko Aeroklubu Pomorskiego w Toruniu: , 1 ; , 1 ; , 1 ; , 1, 1. Zweryfikowane okazy podawane przez Szpilę (2009) jako Taxigramma stictica: Lotnisko Aeroklubu Pomorskiego w Toruniu: , 1. Poligon artyleryjski, Góra Żymierskiego: , 1 ; , 1, 2. Toruń, Stawki: , 1 ; , 1. Monotypowy rodzaj Metopodia BRAUER & BERGENSTAMM, 1891 występuje pospolicie w krajach południowej Europy (VERVES 1986, PAPE 1996). W krajach sąsiadujących z Polską odnotowano jego obecność w Czechach i Niemczech oraz na Ukrainie (POVOLNÝ ET VERVES 1997). Muchówki należące do tego rodzaju są stosunkowo dobrze odróżnialne od innych europejskich gatunków Miltogramminae poprzez występowanie grupy włosków na powierzchni zagłębienia proepisternalnego, przed przednią przetchlinką tułowiową (Ryc. 1A). Proponowana przez VERVESA (1989) pozycja systematyczna Metopodia w obrębie plemienia Phyllotelini nie znalazła potwierdzenia w informacjach dotyczących morfologii larw pierwszego stadium (SZPILA 2010) oraz biologii rodzaju (CERRETTI ET PAPE 2004). Jak większość europejskich Miltogramminae, M. pilicornis jest kleptopasożytem samotnie żyjących błonkówek. Larwy tego gatunku rozwijają się w podziemnych gniazdach grzebacza Sphex funerarius GUSSAKOVSKIJ, 1934 (CERRETTI ET PAPE 2004). Obecność typowego kleptopasożytnictwa, preferowany żywiciel (błonkówka z rodziny Sphecidae) oraz liczne cechy budowy larwy pierwszego stadium wskazują raczej na bliskie pokrewieństwo M. pilicornis z gatunkami z rodzaju Taxigramma PERRIS, 1852 (sensu PAPE 1996) (SZPILA 2010). Trudne do pominięcia jest także silne podobieństwo w budowie postaci dorosłych muchówek z obu rodzajów (szczególnie w odniesieni do T. stictica) (Ryc. 1B-D). Sphex funerarius, jedyny znany żywiciel M. pilicornis, jest gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym w Polsce, choć stosunkowo rzadko notowanym. W ostatnich latach liczba obserwacji wyraźnie wzrasta (OLSZEWSKI ET AL. 2013) i w świetle tego zjawiska należy spodziewać się odkrycia kolejnych stanowisk M. pilicornis w Polsce. Analiza fauny Miltogramminae występującej w krajach ościennych (POVOLNÝ et VERVES 1997) wskazuje na niewielką możliwość odnalezienia w Polsce kolejnych gatunków z tej podrodziny. Można jednak spodziewać się jeszcze wykazania obecności trzech gatunków z rodzaju Macronychia RONDANI, 1859 (M. lemariei JACENTKOVSKÝ, 1941; M. seguyi VERVES et RICHET, 2009; M. substriginervis VERVES et KHROKALO 2006) oraz spektakularnie ubarwionego gatunku Mesomelena mesomelaena (LOEW, 1848) (Ryc. 1E). LITERATURA CERRETTI P., PAPE T Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) kleptoparasitic on Sphex funerarius GUSSAKOVSKIJ, 1934 (Diptera: Sarcophagidae, Miltogramminae; Hymenoptera: Sphecidae). Studia Dipterologica 10: DRABER-MOŃKO A Sarcophagidae. [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E., Fauna Polski Charakterystyka i wykaz gatunków, Tom II, MiIZ PAN, Warszawa, ss ,

27 GRZYWACZ A Macronychia dolini VERVES I KHROKALO, 2006 (Diptera: Sarcophagidae) - gatunek nowy dla fauny Polski. Dipteron 23: OLSZEWSKI P., WIŚNIOWSKI B., PAWLIKOWSKI T., SZPILA K Nowe dane o niektórych rzadkich żądłówkach w Polsce (Hymenoptera: Aculeata). Wiadomości Entomologiczne 32: PAPE T Catalogue of the Sarcophagidae of the world (Insecta: Diptera). Mem. Entomol. Int., 8: POVOLNÝ D., VERVES YU. G The flesh-flies of Central Europe (Insecta, Diptera, Sarcophagidae). Spixiana Supplements 24: SZPILA K Mitlogramminae (Diptera: Sarcophagidae) Torunia. Dipteron 25: SZPILA K The first instar of European Miltogramminae (Diptera: Sarcophagidae). Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 272 ss. VERVES YU. G Family Sarcophagidae. [W:] SOÓS Á., PAPP L., Catalogue of Palaearctic Diptera. 12. Calliphoridae-Sarcophagidae, Akadémiai Kiadó, Budapest, ss VERVES YU. G The phylogenetic systematics of the Miltogrammatine flies (Diptera, Sarcophagidae) of the world. Japanese Journal of Med. Sci. Biol., 42: VERVES YU. G., RICHET R Description of a new species of Macronychia RONDANI, 1859, from France (Diptera, Sarcophagidae). Bulletin de la Societe Entomologique Francaise 114(1):

28 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) (Diptera: Phaeomyiidae) - nowy gatunek i nowa rodzina muchówek dla fauny Bieszczadów (Polska płd.-wsch.) Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) (Diptera: Phaeomyiidae) first record of the species and the family in the Bieszczady Mountains (SE Poland) ANDRZEJ JÓZEF WOŹNICA Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5B, PL Wrocław andrzej.woznica@up.wroc.pl ABSTRACT. Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) is reported for the first time in the Bieszczady Mountains. This is also a new record of the family Phaeomyiidae for this region. A supplementary description of P. leptiformis based on morphological characters of the adult male is given. KEY WORDS: Diptera, Phaeomyiidae, Pelidnoptera leptiformis, morphology, new record, Bieszczady Mts., Poland WSTĘP Rodzina Phaeomyiidae, zaliczana kiedyś do Sciomyzidae (HENNIG 1965; STEYSKAL 1965; ROZKOŠNY 1984), jest w Europie reprezentowana przez rodzaj Pelidnoptera (SCHINER 1864). Na świecie opisano do tej pory zaledwie 4 gatunki z tego rodzaju (SUEYOSHI ET AL. 2010), z których 3 wykazano także w Polsce (ZATWARNICKI 2007). Charakterystyczną cechą budowy morfologicznej muchówek z tego rodzaju, odróżniającą je od występującego w Azji monotypowego rodzaju Akebono SUEYOSHI, 2010, jest obecność przednich i tylnych anteroi posterodorsalnych szczecinek na goleni środkowej i tylnej nogi oraz trzech słabo zesklerytyzowanych spermatek (GRIFFITHS 1972). Larwy większości gatunków Pelidnoptera są nieznane. Wiadomo jedynie, że larwy Pelidnoptera nigripennis (FABRICIUS, 1794) są naturalnymi wrogami Diplopoda (ROZKOŠNY 1998). Rodzaj Pelidnoptera został opisany przez RONDANIEGO w 1856 roku, w oparciu o gatunek Musca nigripennis FABRICIUS, Sześć lat później, w oparciu o Sciomyza fuscipennis MEIGEN, 1830, opisany został ze Śląska rodzaj Phaeomyia (SCHINER 1862). Trzeci gatunek zaliczany do tego rodzaju, mianowicie P. leptiformis, również został opisany ze Śląska (SCHINER 1864). Do tej pory P. leptiformis wykazywany był z Dolnego Śląska,

29 Pobrzeża Bałtyku, Pomorza, Sudetów Wschodnich oraz Sudetów Zachodnich (ZATWARNICKI 1985). W 2010 roku ukazała się rewizja rodzaju Pelidnoptera (SUEYOSHI ET AL. 2010), w której opisany został kolejny nowy gatunek Pelidnoptera triangularis KNUTSON & GHORPADE znaleziony w Azji (Japonia, Nepal, Nadmorski Kraj). Opis i rysunki kompleksu epandrialnego P. leptiformis zaprezentowane w tej pracy (ibidem) różnią się od tych, jakie przedstawił ROZKOŠNY (1984) oraz SUEYOSHI (2010), dlatego też postanowiono uzupełnić opis tego gatunku w oparciu o 2 samce zebrane w Bieszczadach pod koniec maja tego roku. Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) Zbadany materiał: 2, Bieszczady, Rez. Sine Wiry, Sekcja Dipterologiczna PTEntom leg., POMIARY MORFOMETRYCZNE (pomiary wg Woźnicy (2003), z uwzględnieniem indeksu długości dm-cu do końcowego odcinka CuA 1). Okaz nr 1: długość ciała: 5.8mm; długość skrzydła: 6.0mm; szerokość skrzydła: 2.48mm; indeks żyłki medialnej mv: 1.355; indeks dm-cu/cua 1 : 2.1; indeks głowowy: 1.16; indeks policzkowy: 0.5; indeks czułkowo-policzkowy r: Okaz nr 2: długość ciała: 8.2mm; długość skrzydła: 9.2mm; szerokość skrzydła: 3.56mm; indeks żyłki medialnej mv: 1.380; indeks dm-cu/cua 1 : 2.2; indeks głowowy: 1.12; indeks policzkowy: 0.56; indeks czułkowo-policzkowy: 0.5. OPIS Ciało pomarańczowo-brązowawe; skrzydła mocno przydymione i ciemne. Głowa. Głowa bez wyraźnego ciemnego pasma pośrodku czoła. Oczy lekko trapezowate. Policzki białawo-żółte, twarz i hypostom żółtawe, włoski policzkowe zgrupowane w 1-2 rzędach. Przednia szczecina orbitalna w przybliżeniu równa długości tylnej szczeciny. Włoski potyliczne czarne. Tułów. Prosternum w kształcie równoramiennego trójkąta, wąskie, jasno-żółte, bez wyraźnych szczecinek. Anepisternum z 3-5 włoskami w przedniej części, w pobliżu propleuronu, 1 szczecina propleuralna, dookoła niej 2-5 włosków, 5-13 szczecinek anepisternalnych oraz dwie duże i dwie małe szczeciny przedszwowe anepimeralne (Ryc. 1A). Jedna szczecina postprontalna, 2 pary dorsocentralnych zaszwowych, dwie supra-alarne (1 przed i 1 zaszwowa) oraz 2 postalarne. Brak szczecin katepisternalnych. Pola notopleuralne nagie; meron, katatergit i anatergit pokryte nielicznymi, jasnymi bardzo małymi włoskami. Dwa krótsze, szersze i ciemniejsze pasma w środku mesonotum sięgające do I-szej szczeciny dorsocentralnej; dwa węższe pasma na granicy i na zewnątrz linii szczecin dorsocentralnych nie sięgające do drugiej szczeciny dorsocentralnej. Scutellum gołe z dwoma parami szczecin scutellarnych. Okaz większy z jaśniejszym mesonotum. Mediotergit z boku pokryty drobnymi i nielicznymi włoskami. Skrzydło. Użyłkowanie podstawy skrzydła do rozdziału żyłek r 1 i r 2 jasne. Żyłka żebrowa i podżebrowa żółtawa, r 1 białawo-żółta z regularnie ułożonymi mikrokolcami na całym

30 przebiegu. Pozostałe żyłki brunatne Membrana skrzydła przydymiona, szaro-brązowa. Głaszczki z jedną do kilku wyraźnych czarnych szczecinek w części apikalnej. Nogi. Wszystkie nogi żółtawe, z nielicznymi szczecinkami. Goleń środkowej nogi z dwoma leżącymi blisko siebie środkowymi czarnymi szczecinkami na przedniej stronie oraz dwiema z tyłu (pierwsza nieco powyżej ½ części apikalnej, druga nieco poniżej drugiej anterodorsalnej. Cztery czarne szczecinki położone w dolnej połowie goleni tylnej nogi na przedniej stronie oraz oraz 3 czarne szczecinki z tyłu goleni. Dwa ostatnie tarsomery stopy środkowej i tylnej nogi oraz czwarty tarsomer stopy przedniej nogi ciemniejsze, ciemnobrązowe. Ostatni tarsomer stopy przedniej nogi jaśniejszy, po bokach brunatny. Odwłok. Jednolicie ubarwiony, z nielicznymi włoskami i pokryty rzadkimi krótkimi szczecinami marginalnymi. Epandrium i aparat kopulacyjny jak na ryc. 1B. PODZIĘKOWANIA Autor składa serdeczne podziękowanie kolegom uczestniczącym w Sympozjum oraz Warsztatach Dipterologicznych (Zatwarnica 2013), za przekazanie okazów do badań. LITERATURA GRIFFITHS G. C.D The phylogenetic classification of Diptera Cyclorrhapha, with special reference to the structure of the male postabdomen. W. Junk, The Hague, 340 pp. ROZKOŠNY R The Sciomyzidae (Diptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomologica Scandinavica 14: ROZKOŠNY R Family Phaeomyiidae. [In:] PAPP, L. & DARVAS, B. (eds) Contribution to a Manual of Palaearctic Diptera, 3. Science Herald, Budapest, pp SCHINER I. R Vorläufiger Commentar zum dipterologischen Theile der "Fauna Austriaca". IV. Wiener entomologische Monatschrift 6: SCHINER I. R Fauna Austriaca. Die Fliegen Diptera 2. Wien, 658 pp. STEYSKAL G. C The subfamilies of Sciomyzidae of the world (Diptera: Acalyptratae). Annals of the Entomological Society of America 58: SUEYOSHI M., KNUTSON, L., GHORPADE, K A taxonomic review of Pelidnoptera RONDANI (Diptera: Sciomyzoidea), with discovery of a related new genus and species from Asia. Insect Systematics & Evolution 40(2009): WOŹNICA A. J Two new synonyms of the Old World representatives of the genus Suillia ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Heleomyzidae: Suilliinae). Polskie Pismo Entomologiczne 72: ZATWARNICKI T Sciomyzidae (Diptera) of Poland - a faunistic review, Polskie Pismo Entomologiczne 55(2): ZATWARNICKI T Phaeomyiidae [W:] BOGDANOWICZ W., E. CHUDZICKA, I. PILIPIUK, E. SKIBIŃSKA (red.). Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom II Arthropoda pro parte; Insecta pro parte (Coleoptera, Hemiptera, Hymenoptera et Lepidoptera excluduntur); Entognatha. PAN Warszawa, ISBN:

31 A B Ryc. 1. Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864), : A - część pleuralna tułowia, B aparat kopulacyjny od strony brzusznej. Fig. 1. Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864), : A - pleural thoracic part, B - genitalia in ventral view

32 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Scaeva dignota (RONDANI, 1857) (Diptera: Syrphidae) - first records in Poland Scaeva dignota (RONDANI, 1857) (Diptera: Syrphidae) - pierwsze stwierdzenia w Polsce ROBERT ŻÓRALSKI 1, ŁUKASZ MIELCZAREK 2, ANDRZEJ SZLACHETKA 3 1 ul. Brzechwy 5/40, Reda, Poland robert@insects.pl 2 Department of Pomology and Apiculture, Agricultural University, 29 Listopada 54, Kraków, Poland lukasz@insects.pl 3 Parszowice 81, Ścinawa, Poland andrzej-szlachetka@wp.pl ABSTRACT. Scaeva dignota (RONDANI, 1857) was recorded in Poland for the first time. One male specimen was collected in Działdowo (NE Poland). To our knowledge, this is one of the most northeastern observations in Europe. A second male was caught in Małowice (SW Poland). KEY WORDS: Hoverflies, Poland, Scaeva dignota, new records, faunistics INTRODUCTION According to DUŠEK & LÁSKA (1985) 18 species of the genus Scaeva are known from the Palaearctic. Only five species occur in Europe. Until now, only two species of the genus Scaeva were recorded from Poland: Scaeva pyrastri (LINNAEUS, 1758) and Scaeva selenitica (MEIGEN, 1822) (SOSZYŃSKI 2007). Scaeva dignota (RONDANI, 1857) is a species with known distribution in the warmer parts of the Palaearctic (DUŠEK & LÁSKA 1985). In Europe it is frequently reported in the Mediterranean area, with the northern edge of the range in Central Europe. In the recent 25 years, single specimens were also recorded in the northern part of Europe, including Denmark (TORP 1994), northern Germany (DUTY 1995, DOCZKAL 1996), the Netherlands (LUCAS 1992,

33 REEMER 2000), Belgium (VAN DE MEUTTER 2003), Sweden (BARTSCH ET AL. 2005) and Great Britain (WRIGHT 2013). Scaeva dignota is closely related to Scaeva selenitica (LÁSKA ET AL. 2006). Males of S. dignota are easily distinguished from males of S. selenitica by the angle between the eyes on the frons that is more or less a right angle ( ) and by the frons which is almost not inflated in S. dignota (Fig. 1). S. selenitica has the angle between the eyes in the range of and has a strongly inflated frons. Females of S. dignota and S. selenitica are much more difficult to distinguish from each other and some specimens may not be successfully identified. The whole set of characters should be used during the determination. The most frequently mentioned characters (DUŠEK & LÁSKA 1985, REEMER 2000, VAN DE MEUTTER 2003, VAN VEEN 2004, SPEIGHT & SARTHOU 2012) to distinguish females of S. dignota from S. selenitica has been combined and summarised in Table. 1. LÁSKA ET AL. (2006) were unable to find informative characters (except for size differences of microtrichia of the posterior fold) to distinguish larvae or pupae of these species. Moreover, these species present dichroism of larvae (green vs. brown colour). They observed this peculiar phenomenon only in these two species of the genus Scaeva. Scaeva dignota Frons slightly concave. Face covered with entirely whitish hairs. Abdominal spots broadly reach the lateral margins of the tergites. Tergites 3 and 4 rather broad, deeply lunulate, usually with apparent posterolateral corner. Spots are usually paler. Hairs on eye short, below 0.1 mm. Shorter than the length of a posterior ocellus and maximum eye-hair-length hardly greater than the length of a posterior ocellus. Face in general narrower, occupying 42-47% of head width. Vertex occupying 20-23% of head width. Frontal bristles at the bases of the antennae white. Scaeva selenitica Frons slightly convex. Face with numerous black hairs (sometimes face almost entirely whitish haired). Abdominal spots usually do not reach the lateral margins of the tergites (there are exceptions especially for specimens which developed at warmer temperatures). Spots are usually darker. Hairs on eye longer, over 0.12 mm. Hairs longer than a posterior ocellus. Face in general broader, occupying 48-50% of head width. Vertex occupying about 22-25% of head width. Frontal bristles on the bases of the antennae black and numerous. TABLE 1. The characters distinguishing females Scaeva dignota from S. selenitica MATERIAL AND METHODS Chełmińsko-Dobrzyńskie Lakeland, Działdowo, 53 14'N 20 10'E, (UTM: DD49), 17 VII 2011, 1, leg. ŻÓRALSKI R., det. ŻÓRALSKI R. & MIELCZAREK Ł. This specimen was caught on a sunny, hot day on the balcony on the 4 th (top) floor of the building along with four specimens (females) of Scaeva pyrastri. The specimen is stored in the private collection of R. ŻÓRALSKI

34 Central Poland Lowlands, Wał Trzebnicki, Małowice, gm. Wińsko, 51 24N 16 27'E, (UTM: XS09), 26 V 2012, 1, leg. SZLACHETKA A., det. SZLACHETKA A. & MIELCZAREK Ł. This specimen is stored in the private collection of A. SZLACHETKA. DISCUSSION The circumstances of collecting may indicate that the occurrence of Scaeva dignota in Poland is occasional and possibly linked to periods of warm weather. The nearest known record of S. dignota in Prague (Czech Republic) (DUŠEK & LÁSKA 1985) is about 220 and 530 km from the sites where Polish specimens were recorded. A single record of S. dignota in the most northern part of Europe, such as southern Sweden (BARTSCH ET AL. 2005) indicates that like other species of the genus, S. dignota is a very strong migrant. This explains its appearance in Poland. However, the number and extent of the other observations of S. dignota in northern Europe is rapidly increasing (VAN DE MEUTTER 2003, REEMER 2007, WRIGHT 2013) suggesting that the movements of S. dignota to the north are more frequent. It is worthy of note, that the studies of Dutch records of Syrphidae (REEMER ET AL. 2003) showed that there is a relatively large group of southern species (6% larger than among non-southern species) among the hoverflies that have increased their range in Netherlands since S. dignota was one of several southern species added to the list of Dutch hoverflies after that date. The warmer climate over the past two decades was regarded as a probable main cause of the changes in ranges of those hoverflies. We can assume that similar climate changes took place in Poland (IMGW 2013). Moreover, in recent years there have been many new records of southern invertebrate species in Poland which are expanding their range further to the north, e.g. Sceliphron destilatorium (BILAŃSKI ET AL. 2012), Xylocopa (BANASZAK ET PIOTROWSKI 2005, BANASZAK ET AL. 2008, BANASZAK 2009), Mantis religiosa (LIANA 2007), Phaneroptera falcata (ŻURAWLEW 2009). We may expect more observations of southern species like S. dignota in Poland in the coming years. There are no reports of established populations of S. dignota in northern Europe, however REEMER (2007) has recorded the successful reproduction of the species in the Netherlands from larvae found on the balcony. This case shows that these individuals may establish temporary populations in northern European countries. Further surveys in Poland in warmer years may confirm the presence of temporary local populations, especially in warmer southwest part of country

35 Fig 1. Pictures comparing heads of males S. dignota (left the same specimen as on Fig. 2.a) and S. selenitica (right) collected in Poland Fig. 2. Scaeva dignota - male specimens collected in Poland, a - Działdowo, b - Małowice ACKNOWLEDGEMENTS We would like to thank Mr. FRANK VAN DE MEUTTER for giving valuable comments on the manuscript

36 REFERENCES BANASZAK J., PIOTROWSKI W Dwa bardzo rzadkie gatunki pszczół w Polsce: Xylocopa valga GERSTAECKER i Xylocopa violacea (L.) w Poleskim Parku Narodowym. Wiadomości Entomologiczne 24(2): BANASZAK J., MIELCZAREK Ł., NOWAK C Nowe stanowiska pszczoły samotnicy Xylocopa violacea (LINNAEUS, 1758) (Hymenoptera: Apiformes) w Polsce. Wiadomości Entomologiczne 27(1): BANASZAK J Kolejne stanowisko pszczoły samotnicy Xylocopa violacea (LINNAEUS, 1758) (Hymenoptera: Apoidea) w Polsce. Wiadomości Entomologiczne 28(1): BANASZAK J., MIŁKOWSKI M., MIKOŁAJCZAK K New localities of two very rare hymenopterans in Poland: Parnopes grandior (PALLAS, 1771) and Xylocopa valga GERSTAECKER, 1872 (Aculeata: Chrysididae and Apidae). Pol. Journ. Entomol. 78(1): BARTSCH H., HELLQVIST S., LUNDBERG S Fem för Sverige nya blomflugor (Diptera: Syrphidae) varav två först identifierade från Norrland. Natur i Norr, Årgång 24, Häfte 2: BILAŃSKI P., KOŁODZIEJ Z., PAJĄK M Distribution of Sceliphron destillatorium ILLIGER, 1807 (Hymenoptera, Sphecidae) in Poland. Fragmenta Faunistica 55(2): DOCZKAL D Schwebfliegen aus Deutschland: Erstnachweise und wenig bekannte Arten (Diptera, Syrphidae). Volucella 2: DUŠEK J., LÁSKA P A review of the genus Scaeva (FABRICIUS) (Diptera, Syrphidae) with the description of a new species from Chile. Acta entomologica bohemoslovaca 82: DUTY I Scaeva dignota (RONDANI, 1857) (Diptera, Syrphidae): Erstnachweis in Mecklenburg für Norddeutschland (Mecklenburg-Vorpommern, Norddeutschland). Nachrichten der entomologischen Vereins Apollo 16: IMGW Climate change and climate variability in Poland. Konferencja Stron Ramowej Konwencji UN ds. Zmian Klimatu, listopada 2103 r. Institute of Meteorology and Water Management, National Research Institute Poland, Warsaw LÁSKA P., PEREZ-BANON C., MAZANEK L., ROJO S., STÅHLS G., MARCOS-GARCIA M. A., BICIK V., DUSEK J Taxonomy of the genera Scaeva, Simosyrphus and Ischiodon (Diptera: Syrphidae): Descriptions of immature stages and status of taxa, European Journal of Entomology 103(3): LIANA A Distribution of Mantis religiosa (L.) and its changes in Poland. Fragmenta Faunistica 50(2): LUCAS J. A. W Een nieuwe zweefvliegsoort voor Nederland: Scaeva dignota (RONDANI, 1857). De Vliegenmepper 2: 1-2. REEMER M Een derde vindplaats van Scaeva dignota: een soort om op te letten. Zweefvliegen-nieuwsbrief 4(2): REEMER M Scaeva dignota reared on Amsterdam balcony (Diptera, Syrphidae). Volucella 8:

37 REEMER M., SMIT J. T., VAN STEENIS W Changes in ranges of hoverflies in the Netherlands in the 20th century (Diptera: Syrphidae). Proceedings of the 13th International Colloquium of the European Invertebrate Survey, Leiden, EIS-Nederland. SOSZYŃSKI B Bzygowate Syrphidae. [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. (red.) Fauna Polski - Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom II. MiIZPAN. Warszawa ; SPEIGHT, M. C. D., SARTHOU J. P StN keys for the identification of adult European Syrphidae (Diptera) Syrph the Net, the database of European Syrphidae, Vol. 70, 130 pp, Syrph the Net publications, Dublin. TORP E Danmarks Svirrefluer (Diptera: Syrphidae). Danmarks Dyreliv Bind 6, 490 pp. VAN DE MEUTTER F First records of Scaeva dignota Rondani, 1857 Diptera Syrphidae in Belgium a species for the future?. Bulletin de la Societe Royale Belge d'entomologie. Juillet-Decembre; : VAN VEEN M. P Hoverflies of Northwest Europe: Identification keys to the Syrphidae. KNNV Publishing, Utrecht, The Netherlands, 254 pp. WRIGHT A. S Scaeva dignota (Rondani) (Diptera, Syrphidae) new to Britain. Dipterists Digest. Second series 20(2): ŻURAWLEW P Stanowiska długoskrzydlaka sierposza Phaneroptera falcata (PODA, 1791) (Otrhoptera, Tettigoniidae) w powiecie Pleszewskim w roku Przegląd Przyrodniczy 20:

38 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Note on the 7th Central European Dipterological Conference Notatka o 7-mej Środkowoeuropejskiej Konferencji Dipterologicznej EWA KRZEMIŃSKA Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN Kraków, ul. Św. Sebastiana 9, Kraków ewa.krzeminska@muzeum.pan.krakow.pl The conference was organized by Jan Ševčik and was held in Ostrava, 4-9 September, 2013, at the University of Ostrava. Over 40 dipterists from the Czech Republic, Slovakia, Hungary and Poland attended, and a much awaited Laszlo Papp held an invited lecture on the history of Hungarian dipterology. Altogether, 36 talks were presented, and the spectrum of themes, as always, ranged broadly: phylogeny, systematics and ecology of various dipteran groups, but also reports on research in exotic countries and on the therapy with use of the calliphoriid larvae. The beautiful and meticulous ink drawings of J. Rohaček on various aspects on human-dipteran relations, well known to connoisseurs, could be admired during coffee breaks. The conference was a great success; new collaborations started, discussions were fierce, and food was absolutely fantastic

39 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2013 Sprawozdanie z XXXII-go Zjazdu Sekcji Dipterologicznej PTE oraz III-cich Warsztatów Dipterologicznych PTE, Zatwarnica 2013 Report of the XXXIInd Meeting of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society and IIIrd Dipterological Workshop PES, Zatwarnica 2013 Zatwarnica, maja 2013 ANDRZEJ JÓZEF WOŹNICA Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5B, PL Wrocław andrzej.woznica@up.wroc.pl W dniach maja w miejscowości Zatwarnica w Bieszczadach, odbył się XXXII Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE. Organizatorami Zjazdu byli dr Anna Klasa (OPN, Ojców) oraz prof. dr hab. Tadeusz Zatwarnicki (Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski). Rejestracja zakończyła się o godz. 18:00 wraz z przybyciem ostatnich uczestników sympozjum. Przywitanie uczestników obrad i ich oficjalne rozpoczęcie sympozjum zaczęło się około pół godzinywcześniej. Od 18:00 rozpoczęły się obrady oraz I sesja referatowa, którą prowadziła Pani dr hab. Ewa Krzemińska z PAN w Krakowie. Referaty wygłosili: 1. Patrycja Dominiak. Kuczmany z kolekcji Hansa Remma w Muzeum Zoologicznym w Tartu (Estonia) (Diptera: Ceratopogonidae). 2. Marta Zakrzewska, Viktor A. Baranov, Wojciech Giłka. Fosylne ochotkowate plemienia Tanytarsini w eoceńskim bursztynie regionu Rovno (Diptera: Chironomidae). 3. Alicja Alwin, Ryszard Szadziewski. Kuczmany z rodzaju Dasyhelea Kieffer notowane na obszarze Bliskiego Wschodu (Diptera: Ceratopogonidae). 4. Maria Grochowska, Anna Janicka. Zróżnicowanie behawioru i miejsc występowania

40 wybranych gatunków Diptera konsumentów trzciny pospolitej (Phragmites australis) (Cav.) TRIN. EX STEUD. 5. Anna Nowosiad. Budowa ryjka w plemieniu Discocerinini (Diptera: Ephydridae). 6. Magdalena Cielniak. Tendencje ewolucyjne w rodzaju Discomyza (Diptera: Ephydridae). 7. Tadeusz Zatwarnicki. Nieznane stadia preimaginalne przywódek (Diptera: Ephydridae). Po kolacji odbyła się prezentacja Łukasza Mielczarka pod tytułem: Opowieści z nad Bajkału. Malownicze zdjęcia przeplatane były informacjami i wrażeniami dotyczącymi podróży, przyrody i kontaktów z tubylczą ludnością. Po zakończeniu prelekcji, w dobry nastrój wprawiła zgromadzonych lampka szampana, wypita z okazji obronienia przez dra Andrzeja Palaczyka (PAN w Krakowie) pracy doktorskiej. Miła atmosfera spotkania znalazła także odzwierciedlenie w prowadzonych rozmowach kuluarowych, które trwały do późnych godzin nocnych. W sobotę, tj , po śniadaniu o godz. 9:00 rozpoczęła się II-ga sesja referatowa, pod przewodnictwem prof. dr hab. Ryszarda Szadziewskiego z Uniwersytetu Gdańskiego. Referaty wygłosili: 1. Izabela Ryczko. Filogeneza plemienia Hyadinini (Diptera: Ephydridae). 2. Andrzej J. Woźnica. Przyszłość czasopisma Naukowego Dipteron w świetle nowych standardów oceny czasopism. 3. Marcin Widlak. Pryszczarek cisowiec Taxomyia taxi (INCHBALD, 1861) (Diptera: Cecidomyiidae) i jego związek z cisem pospolitym. 4. Anna Klasa. Terminalia samic palearktycznych rodzajów z plemienia Terellini (Diptera: Tephritidae). 5. Krzysztof Szpila. Identyfikacja gatunkowa larw trzeciego stadium Sarcophaga africa i Sarcophaga melanura (Diptera: Sarcophagidae) na podstawie cech morfologicznych. 6. Łukasz Mielczarek, Adam Tofilski. Rozpoznawanie bzygowatych (Diptera: Syrphidae) na podstawie pomiarów skrzydeł. 7. Karolina Twardosz, Ewa Krzemińska. Gdybym ja miał takie nogi, czyli o allometrycznych efektach u Trichocera regelationis (L.). 8. Krzysztof Szpila, Andrzej Grzywacz. Forensically important Diptera. Identification workshop - podsumowanie trzech lat działalności. Po obiedzie w ramach III-ciej sesji referatowej (pod przewodnictwem dr hab. Marii Grochowskiej z UMCS w Lublinie) referaty wygłosili: 1. Andrzej Grzywacz. Możliwości identyfikacji stadiów larwalnych Fanniidae (Diptera) istotnych dla celów medyczno-sądowych. 2. Iwona Słowińska, Andrzej Palaczyk. Rodzaje Phaeobalia MIK, 1881 i Bergenstammia MIK 1881 w Polsce. 3. Andrzej J. Woźnica. Cechy diagnostyczne wybranych taksonów w obrębie plemienia Heleomyzini (Diptera: Heleomyzidae). 9. Edwin Sieredziński. Parazytoidalne muchówki jako czynniki biologicznej kontroli. 10. Cezary Bystrowski. Przyrodnicze eksploracje wschodniej Gruzji. Po zakończonej ostatniej sesji referatowej, w trakcie omawiania spraw organizacyjnych, na wniosek Gdańszczan (w osobie prof. dra hab. Ryszarda Szadziewskiego), przegłosowano ustanowienie Światowego Dnia Muchy, który ma być obchodzony co roku w Gdańsku, w dniu 15 listopada. Dr. Bogusław Soszyński (TOEIKE, Łódź) poruszył tematykę dotyczącą,

41 odbywających się już 3 rok z rzędu Warsztatów Dipterologicznych, i wystąpił z propozycją ewentualnego poszerzenia ich tematyki o inne grupy muchówek (do tej pory warsztaty prowadzili bowiem specjaliści zajmujący się głównie bzygowatymi Syrphidae). W ramach spraw związanych ze zmianami w redakcji czasopisma Dipteron, podziękowano obecnemu sekretarzowi czasopisma, Pani dr Elżbiecie Kaczorowskiej, za dotychczasowe pełnienie tej funkcji, a Panią dr Patrycję Dominiak poprzez aklamację wybrano na nowego sekretarza czasopisma. Wstępnie wyrażono aprobatę na przygotowanie ostatniego tegorocznego zeszytu PPE z tematyką muchówkarską (na wniosek red. Nacz. PPE, prof. R. Szadziewskiego) oraz ustalono, że następny Zjazd Sekcji Dipterologicznej odbędzie się na pewno na południu Polski (prawdopodobnie w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej). Czas wolny, jaki pozostał do kolacji, wykorzystano na spacer i zbieranie materiału w terenie. Po obfitej kolacji grillowej, obrady rozpoczęła lampka szampana Tym razem ufundowana przez Andrzeja Grzywacza (UMK w Toruniu) z okazji uzyskania przez niego stopnia naukowego doktora. Szampan rozgrzał wszystkich, i to dosłownie, poprawiając samopoczucie spowodowane deszczową pogodą panującą w Bieszczadach i temperaturą w sali obrad, która była równie niska jak na zewnątrz. Niezbędnym okazały się wybory nowego przewodniczącego sekcji, po ustąpieniu z tej funkcji prof. dr hab. Tadeusza Zatwarnickiego z Uniwersytetu Opolskiego. Nowym przewodniczącym została Pani dr Anna Klasa (OPN, Ojców), a wiceprzewodniczącym dr Andrzej J. Woźnica (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu). Obrady wieczorne toczyły się w miłej i sympatycznej atmosferze do późnych godzin nocnych. W niedzielę po śniadaniu większość udała się na wycieczkę autokarową po Bieszczadach. Na I-szym postoju w rezerwacie Sine Wiry, pomimo niesprzyjającej pogody, złapano wiele ciekawych muchówek, w tym zaobserwowano rojenie się samic Atherix ibis (FABRICIUS, 1798). Następnie udano się na zaporę w Solinie (Ryc. 1), gdzie pyszne oscypki i otaczające okoliczności przyrody wprawiły wszystkich w bardzo dobry nastrój. Ryc. 1. Zwiedzanie Zapory w Solinie (Fot. A.J. Woźnica) Fig. 1. Visiting the Firewall in Solina (Photo by A.J. Woźnica)

42 Ostatnim oficjalnym postojem okazał się punkt widokowy w Lutowiskach, z którego można było zobaczyć całe pasmo Bieszczadów, leżących po stronie ukraińskiej. Zamglona była jedynie Tarnica. Po powrocie wyśmienita obiadokolacja wzmocniła uczestników wycieczki, a obrady kuluarowe i oznaczanie zebranego materiały sprawiły, że doskonały nastrój utrzymywał się podczas dalszej pracy aż do późnych godzin nocnych. W poniedziałek po śniadaniu rozpoczęły się powroty do domów. Do godziny 11-stej uczestnicy Sympozjum, z wyjątkiem warsztatowców, wyjechali z Zatwarnicy. Natomiast uczestnicy III-cich Warsztatów Dipterologicznych przenieśli się do pobliskich Suchych Rzek. Poniżej załączam listę uczestników Sympozjum: 1. Alwin Alicja 2. Bokłak Ewa 3. Bystrowski Cezary 4. Cielniak Magdalena 5. Dominiak Patrycja 6. Grochowska Maria 7. Grochowski Mirosław 8. Grzywacz Andrzej 9. Kaźmierczak Rafał 10. Klasa Anna 11. Krzemińska Ewa 12. Mielczarek Łukasz 13. Mocarski Zbigniew 14. Nowosiad Anna 15. Palaczyk Andrzej 16. Rubacha Albert 17. Ryczko Izabela 18. Sieredziński Edwin 19. Słowińska Iwona 20. Soszyński Bogusław 21. Szadziewski Ryszard 22. Szlachetka Andrzej 23. Szlachetka Elżbieta 24. Szpila Krzysztof 25. Tofilski Adam 26. Trzciński Paweł 27. Widlak Marcin 28. Woźnica Andrzej Józef 29. Zakrzewska Marta 30. Zatwarnicki Tadeusz 31. Zatwarnicka Halina 32. Żóralski Robert

43 INSTRUKCJA DLA AUTORÓW Dipteron jest biuletynem Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, wydawanym w wersji elektronicznej, w którym publikowane są następujące prace oryginalne: prace metodyczne dotyczące muchówek; notatki faunistyczne dotyczące europejskich muchówek; omówienia aktualnych wydarzeń w polskiej i światowej dipterologii; sprawozdania z konferencji naukowych poświęconych muchówkom; omówienia literatury dipterologicznej (recenzje, komentarze); oraz opracowania popularnonaukowe i przeglądowe Manuskrypty powinny być krótkie, maksymalnie do 20 stron standardowego maszynopisu (30 linii na stronę, 60 znaków w linii). Prace powinny być pisane w języku polskim, z angielskim dodatkowym tytułem oraz abstraktem. W przypadku prac autorów zagranicznych tekst musi być napisany w języku angielskim, wyłącznie z angielskim streszczeniem. Autorzy zobowiązani są do zweryfikowania tekstu anglojęzycznego przed wysłaniem do redakcji. Wszystkie teksty zamieszczane w czasopiśmie są oceniane przez dwóch recenzentów. Redakcja zastrzega sobie prawo do zmian. Teksty powinny być przygotowane w formacie czytelnym dla programu Word for Windows (wersja 2007). Nazwy gatunkowe i rodzajowe należy zaznaczyć kursywą. Zdjęcia i rysunki należy przygotować jako pliki *tif lub *jpg, w rozdzielczości 300 dpi. Rysunki odręczne wykonane w tuszu powinny być zeskanowane w rozdzielczości min. 600 dpi i przesłane wyłącznie pocztą elektroniczną. W razie grafiki edytowanej w programie CorelDraw, prosimy o zapis w wersji nie nowszej niż 13,0 Cytowane piśmiennictwo powinno być zestawione alfabetycznie i chronologicznie w przypadku cytowania większej liczby prac jednego autora: czasopisma: WOŹNICA A. J., PALACZYK A A new genus and species of Heleomyzid fly from Baltic Amber (Diptera: Heleomyzidae). Pol. Pismo Entomol. 74: książki: MCALPINE J. F Manual of Nearctic Diptera. Vol. 2. Research Branch Agric. Canada, Monograph no. 28, IV+p Cytowania w tekście muszą zawierać nazwisko autora cytowanej pracy i daty jej opublikowania (WOŹNICA & PALACZYK 2005) w przypadku dwóch autorów oraz (WOŹNICA ET AL. 2005), gdy autorów jest więcej. Adres redakcji: "Dipteron - Wrocław", Dr Andrzej Józef Woźnica, Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5b, Wrocław, Polska ( heleo@interia.pl)

44 INSTRUCTION FOR AUTHORS Dipteron is the bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society, issued electronically. There are published original papers that apply: methodical papers of fly research; faunistic records on European Diptera; popular scientific papers as well as review texts; relations of current events of Polish and worldwide dipterology; proceedings of scientific conferences contributed to flies; reviews of dipterological literature (reviews and comments); Manuscripts should be not more than 20 printed pages of a standard manuscript (30 lines per page, 60 signs in the line). Papers should be written in Polish, with English secondary title and abstract. In justifiable cases (e.g. foreign authors), papers in English are accepted, with English abstracts only. Authors are requested to have their manuscripts in English checked for linguistic correctness before submission. All papers included in the bulletin are peer-reviewed by two referees. Editors reserve the right to make modifications of manuscripts before publication. Texts should be prepared in Word for Windows (version 2007). Please use italics for species and generic names and avoid complex tables. Photographs and drawings as TIF, or JPG-files, in 300 dpi resolution are accepted. Original hand-made artwork of good ink quality should be electronically scanned in higher resolution (min. 600 dpi). As for CorelDraw files we strongly ask for a version not newer as 13,0. References should be arranged alphabetically (and chronologically if more than one work of a given author is cited): journals: WOŹNICA A. J., PALACZYK A A new genus and species of Heleomyzid fly from Baltic Amber (Diptera: Heleomyzidae). Pol. Pismo Entomol. 74: books: MCALPINE J. F Manual of Nearctic Diptera. Vol. 2. Research Branch Agric. Canada, Monograph no. 28, IV+p References in the text should include author's name of the cited work and the year of publishing (WOŹNICA & PALACZYK 2005) if two authors; (WOŹNICA ET AL. 2005) if more authors. Papers should be sent by to: Dr Andrzej Józef Woźnica, Dipteron Editor in Chief, Institute of Biology, Wrocław University of Environmental and Life Sciences, Kożuchowska 5b, Wroclaw, Poland ( heleo@interia.pl)

45 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 29 Wrocław 31 XII 2013 SPIS TREŚCI (CONTENTS) BYSTROWSKI CEZARY & GRZEGORZ DUBIEL. Pierwsze stwierdzenie Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera: Tachinidae) w Polsce. First record of Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera: Tachinidae) from Poland. KLASA ANNA & ANDRZEJ PALACZYK. Pierwsze stwierdzenie Stratiomys ruficornis (MACQUART, 1838) (Stratiomyidae) w Pieninach (Polska). First record of soldier fly Stratiomys ruficornis (MACQUART, 1838) (Stratiomyidae) in Pieniny Mts. (Poland). MIELCZAREK ŁUKASZ. Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 (Diptera: Syrphidae) - nowy gatunek dla Polski. Cheilosia kuznetzovae SKUFJIN, 1977 (Diptera: Syrphidae) - a new species for Poland. SIEREDZIŃSKI EDWIN. Parazytoidalne muchówki jako czynniki biologicznej kontroli. Parasitoid flies as biological control agents. SZPILA KRZYSZTOF. Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) (Diptera, Sarcophagidae) - gatunek nowy dla fauny Polski. Metopodia pilicornis (PANDELLÉ, 1895) (Diptera, Sarcophagidae) - new to the Polish fauna. WOŹNICA ANDRZEJ JÓZEF Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) (Diptera: Phaeomyiidae) - nowy gatunek i nowa rodzina muchówek dla fauny Bieszczadów (Polska płd.-wsch.) Pelidnoptera leptiformis (SCHINER, 1864) (Diptera: Phaeomyiidae) - first record of the species and the family in the Bieszczady Mountains (SE Poland). ŻÓRALSKI ROBERT, ŁUKASZ MIELCZAREK, ANDRZEJ SZLACHETKA. Scaeva dignota (RONDANI, 1857) (Diptera: Syrphidae) - first records in Poland. Scaeva dignota (RONDANI, 1857) (Diptera: Syrphidae) - pierwsze stwierdzenia w Polsce. KRZEMIŃSKA EWA. Note on the 7th Central European Dipterological Conference. Notatka o 7-mej Środkowo-europejskiej Konferencji Dipterologicznej. WOŹNICA ANDRZEJ JÓZEF. Sprawozdanie z XXXII-go Zjazdu Sekcji Dipterologicznej PTE oraz III-cich Warsztatów Dipterologicznych PTE, Zatwarnica Report of the XXXIInd Meeting of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society and IIIrd Dipterological Workshop PES, Zatwarnica DIPTERON, the Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society is a journal registered by ISI THOMSON MASTER JOURNAL LIST and covered by the ZOOLOGICAL RECORD

46 - 44 -

Artykuły (Proceedings)

Artykuły (Proceedings) Tom 29 Artykuły (Proceedings) Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego Tom 29: 2-5 Akceptacja: 22.12.2013 Pierwsze stwierdzenie Carcelia kowarzi VILLENEUVE, 1912 (Diptera:

Bardziej szczegółowo

Muchówki z rodzin Xylomyidae i Stratiomyidae (Diptera) ze zbiorów Wigierskiego Parku Narodowego

Muchówki z rodzin Xylomyidae i Stratiomyidae (Diptera) ze zbiorów Wigierskiego Parku Narodowego Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 31: 26-31 Akceptacja: 28.12.2015

Bardziej szczegółowo

Nowe stanowisko Pinthaeus sanguinipes (Fabricius, 1781) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) w południowo-wschodniej Polsce

Nowe stanowisko Pinthaeus sanguinipes (Fabricius, 1781) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) w południowo-wschodniej Polsce Nowe stanowisko Pinthaeus sanguinipes (Fabricius, 1781) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) w południowo-wschodniej Polsce JAROSŁAW BURY Markowa 1498, 37-120 Markowa e-mail: jarekbury2@wp.pl Abstract.

Bardziej szczegółowo

Brullaea ocypteroidea ROBINEAU-DESVOIDY, 1863 (Diptera: Tachinidae) gatunek nowy dla fauny Polski

Brullaea ocypteroidea ROBINEAU-DESVOIDY, 1863 (Diptera: Tachinidae) gatunek nowy dla fauny Polski Wiad. entomol. 26 (1): 41-47 Poznań 2007 Brullaea ocypteroidea ROBINEAU-DESVOIDY, 1863 (Diptera: Tachinidae) gatunek nowy dla fauny Polski Brullaea ocypteroidea ROBINEAU-DESVOIDY, 1863 (Diptera: Tachinidae)

Bardziej szczegółowo

Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego.

Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego. Wstęp Planowana inwestycja polega na rozbudowie budynku chlewni na dz. nr 274 w miejscowości Różyce Żurawieniec 24, gmina Kocierzew Południowy, powiat łowicki. W gminie Kocierzew Południowy udział powierzchni

Bardziej szczegółowo

Biologia i systematyka muchówek

Biologia i systematyka muchówek 1 IX Konferencja Dipterologiczna Biologia i systematyka muchówek oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej Materiały konferencyjne Sponsorzy konferencji: Instytut Badawczy Leśnictwa Polskie Towarzystwo Entomologiczne

Bardziej szczegółowo

Nowe dane o chrząszczach stonkowatych (Coleoptera: Chrysomelidae) odłowionych na obszarze Pienin

Nowe dane o chrząszczach stonkowatych (Coleoptera: Chrysomelidae) odłowionych na obszarze Pienin Wiad. entomol. 32 (2): 113-117 Poznań 2013 Nowe dane o chrząszczach stonkowatych (Coleoptera: Chrysomelidae) odłowionych na obszarze Pienin New data on leaf-beetle species (Coleoptera: Chrysomelidae) collected

Bardziej szczegółowo

Nowe stanowisko chrząszcza Typhaeus typhoeus (L.) (Coleoptera, Geotrupidae)

Nowe stanowisko chrząszcza Typhaeus typhoeus (L.) (Coleoptera, Geotrupidae) Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (2): 46 50. Nowe stanowisko chrząszcza Typhaeus typhoeus (L.) (Coleoptera, Geotrupidae) JERZY KARG Zakład Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN Stacja Badawcza w Turwi

Bardziej szczegółowo

MUCHÓWKI BZYGOWATE (DIPTERA: SYRPHIDAE) WYSTĘPUJĄCE W UPRAWIE KOPRU NASIENNEGO (ANETHUM GRAVEOLENS)

MUCHÓWKI BZYGOWATE (DIPTERA: SYRPHIDAE) WYSTĘPUJĄCE W UPRAWIE KOPRU NASIENNEGO (ANETHUM GRAVEOLENS) MUCHÓWKI BZYGOWATE (DIPTERA: SYRPHIDAE) WYSTĘPUJĄCE W UPRAWIE KOPRU NASIENNEGO (ANETHUM GRAVEOLENS) THE HOVERFLIES (DIPTERA: SYRPHIDAE) OCCURRING ON DILL CULTIVATED FOR SEEDS (ANETHUM GRAVEOLENS) Katarzyna

Bardziej szczegółowo

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa (

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa ( Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, 01-445 Warszawa (www.nfos.org.pl) Zespół autorski: Krzysztof Zając dr Adrian Smolis Katarzyna Kozyra Tomasz Zając Zgodnie z danymi zawartymi w

Bardziej szczegółowo

DIPTERON 25 Tom 25: 14-19 Wrocław, 31 XII 2009. Graphomya minor ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Muscidae) gatunek nowy dla fauny Polski

DIPTERON 25 Tom 25: 14-19 Wrocław, 31 XII 2009. Graphomya minor ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Muscidae) gatunek nowy dla fauny Polski DIPTERON 25 Tom 25: 14-19 Wrocław, 31 XII 2009 Graphomya minor ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Muscidae) gatunek nowy dla fauny Polski Graphomya minor ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Muscidae) a new

Bardziej szczegółowo

new to the Polish fauna

new to the Polish fauna Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 34: 30-37 Akceptacja: 03.12.2018

Bardziej szczegółowo

Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych.

Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych. Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych. Na obszarze gminy Poświętne znajduje się wiele powierzchni siedlisk przyrodniczych kwalifikujących

Bardziej szczegółowo

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera na obszarach Natura 2000 "Dolina Górnej Rospudy" oraz "Ostoja Augustowska" Opracowanie: Lech

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU (Studia stacjonarne)

KARTA KURSU (Studia stacjonarne) KARTA KURSU (Studia stacjonarne) Nazwa Nazwa w j. ang. Fauna bezkręgowców wybranych środowisk Invertebrates of selected habitats Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Prof. UP dr hab. Mieczysław Mazur Zespół

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa. Wprowadzenie

Spis treści. Przedmowa. Wprowadzenie Spis treści Przedmowa. Wprowadzenie 1. Straty wywołane działalnością owadów w gospodarce człowieka 2. Podstawy teoretyczne zwalczania szkodliwych owadów 2.1. Status szkodnika roślin 2.2. Zwalczanie szkodliwych

Bardziej szczegółowo

DIPTERON 26 Tom 26: Wrocław, 31 XII ul. Gagarina 9, Toruń

DIPTERON 26 Tom 26: Wrocław, 31 XII ul. Gagarina 9, Toruń DIPTERON 26 Tom 26: 38-42 Wrocław, 31 XII 2010 Nowe dane o rączycy wielkiej Tachina grossa (LINNAEUS, 1758) w Polsce New data on Tachina grossa (LINNAEUS, 1758) in Poland MIŁOSZ OWIEŚNY 1, MARIUSZ GWARDJAN

Bardziej szczegółowo

First record of Blondelia pinivorae (RATZEBURG, 1844) (Diptera: Tachinidae) from Poland

First record of Blondelia pinivorae (RATZEBURG, 1844) (Diptera: Tachinidae) from Poland Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 31: 2-6 Akceptacja:28.12.2015

Bardziej szczegółowo

Nowe dane o występowaniu rodzaju Polietes RONDANI, 1866 (Diptera: Muscidae) w Polsce

Nowe dane o występowaniu rodzaju Polietes RONDANI, 1866 (Diptera: Muscidae) w Polsce Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 31: 21-25 Akceptacja: 28.12.2015

Bardziej szczegółowo

Biegacz Zawadzkiego Carabus (Morphocarabus) zawadzkii (9001)

Biegacz Zawadzkiego Carabus (Morphocarabus) zawadzkii (9001) Biegacz Zawadzkiego Carabus (Morphocarabus) zawadzkii (900) Autor raportu: Mieczysław Stachowiak Eksperci lokalni: Holly Marek, Mazepa Jacek, Olbrycht Tomasz Opisany pierwotnie jako forma Carabus Preyssleri

Bardziej szczegółowo

Gmina: Chocz (n. Chocz, Olesiec Nowy, Olesiec Stary) Celem inwestycji jest budowa obwodnicy miasta Chocz w ciągu drogi wojewódzkiej nr 442

Gmina: Chocz (n. Chocz, Olesiec Nowy, Olesiec Stary) Celem inwestycji jest budowa obwodnicy miasta Chocz w ciągu drogi wojewódzkiej nr 442 I.47. Droga nr 442 m. Chocz. 47 Droga nr 442 m. Chocz Lokalizacja przedsięwzięcia Charakterystyka ogólna i cel przedsięwzięcia Powiat pleszewski Gmina: Chocz (n. Chocz, Olesiec Nowy, Olesiec Stary) Celem

Bardziej szczegółowo

Sukcesja chrząszczy nekrofilnych

Sukcesja chrząszczy nekrofilnych SGGW Koło Naukowe Leśników Sekcja Entomologiczna Mateusz Jacek Dworakowski, Piotr Dug Sukcesja chrząszczy nekrofilnych Czyli drugie życie kurczaka Wstęp Chrząszcze nekrofilne- najliczniej reprezentują:

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia

Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia Załącznik nr 1 Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia 1. Przedmiot zamówienia Przedmiotem zamówienia jest świadczenie usług eksperckich, polegających na nadzorze merytorycznym nad realizacją działań z

Bardziej szczegółowo

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody Ochrona przyrody ma w Polsce długie tradycje. Według niektórych źródeł pierwsze decyzje związane z nią pochodzą z X wieku - np. w sprawie ochrony bobrów. W kolejnych wiekach zaczęto chronić nadmiernie

Bardziej szczegółowo

Znaczenie zadrzewień śródpolnych dla ochrony różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego. Krzysztof Kujawa

Znaczenie zadrzewień śródpolnych dla ochrony różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego. Krzysztof Kujawa Znaczenie zadrzewień śródpolnych dla ochrony różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego Krzysztof Kujawa Różnorodność biologiczna Zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi

Bardziej szczegółowo

Czy uczymy, że sarna nie jest żoną jelenia?

Czy uczymy, że sarna nie jest żoną jelenia? Czy uczymy, że sarna nie jest żoną jelenia? Dr inż. Krzysztof Klimaszewski Warszawa, 10.09.2014 r. Projekt "O bioróżnorodności dla przyszłości - czyli jak uczyć, że sarna nie jest żoną jelenia" korzysta

Bardziej szczegółowo

Stwierdzenie muchówki Hydrophoria ruralis (MEIGEN, 1826) (Diptera: Anthomyiidae) w Polsce

Stwierdzenie muchówki Hydrophoria ruralis (MEIGEN, 1826) (Diptera: Anthomyiidae) w Polsce Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 30: 19-23 Akceptacja: 28.12.2014

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Bioróżnorodność środowisk przyrodniczych Biodiversity of Natural Environments Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner Zespół dydaktyczny

Bardziej szczegółowo

**Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław, Kożuchowska 5b,

**Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław, Kożuchowska 5b, Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 32: 116-122 Akceptacja: 01.09.2016

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM z dnia 27 czerwca 2016 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Uroczysko Grodziszcze. Na podstawie

Bardziej szczegółowo

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 253 CULTURAL LANDSCAPES OF POLAND AND THEIR

Bardziej szczegółowo

Tachysphex austriacus KOHL, 1892 (Hymenoptera: Crabronidae) w Polsce

Tachysphex austriacus KOHL, 1892 (Hymenoptera: Crabronidae) w Polsce Wiad. entomol. 32 (3) 202 206 Poznań 2013 Tachysphex austriacus KOHL, 1892 (Hymenoptera: Crabronidae) w Polsce Tachysphex austriacus KOHL, 1892 (Hymenoptera: Crabronidae) in Poland Piotr OLSZEWSKI 1, Bogdan

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Biologii i Ochrony Środowiska

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Biologia, poziom drugi Sylabus modułu: Ekologia miasta. kod modułu: 2BL_52 1. Informacje ogólne koordynator modułu Dr hab. Ryszard Ciepał

Bardziej szczegółowo

Znaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych

Znaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych Znaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych Leśny Bank Genów Kostrzyca, 26.06.2014 r. Dr hab. Paweł Rutkowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny Katedra

Bardziej szczegółowo

CORDYCEPS MILITARIS (L.) LINK - WYNIKI PO PIERWSZYM SEZONIE BADAŃ

CORDYCEPS MILITARIS (L.) LINK - WYNIKI PO PIERWSZYM SEZONIE BADAŃ CORDYCEPS MILITARIS (L.) LINK - WYNIKI PO PIERWSZYM SEZONIE BADAŃ Alicja Sierpińska 1, Marta Tischer 2 i Andrzej Sierpiński 1 1 Zakład Ochrony Lasu Instytut Badawczy Leśnictwa 2 Wydział Biologii Uniwersytet

Bardziej szczegółowo

Trzmielówka Volucella Geoffroy 1762 (DIPTERA, Syrphidae)

Trzmielówka Volucella Geoffroy 1762 (DIPTERA, Syrphidae) Trzmielówka Volucella Geoffroy 1762 (DIPTERA, Syrphidae) Rodzaj trzmielówka (Volucella Geoffroy 1762) obejmuje duże muchówki o rozmiarach od 11 do 20 mm. Volucella charakteryzuje się silnie wyciągniętą

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I 1. 2. 3. podstawowe kierunkowe 124 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 796 8 Organizmy modelowe w badaniach

Bardziej szczegółowo

Imię i nazwisko . Błotniaki

Imię i nazwisko  . Błotniaki Imię i nazwisko email Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieżnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I 1. 2. 3. podstawowe kierunkowe 1 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 556 11 Analityka substancji toksycznych

Bardziej szczegółowo

kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne II stopnia realizacja od roku akad. 2017/2018 ECTS w semestrze Przedmioty podstawowe

kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne II stopnia realizacja od roku akad. 2017/2018 ECTS w semestrze Przedmioty podstawowe specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I podstawowe kierunkowe 110 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 344 11 Analityka substancji toksycznych w środowisku

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska 1. 2. 3. 4. w. w. w. w. aud. lab. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska 8 Organizmy modelowe w badaniach toksykologicznych 10

Bardziej szczegółowo

OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH. Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA

OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH. Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA ŁÓDŹ 2010 REDAKCJA: Dr Radomir Jaskuła Uniwersytet Łódzki, Łódź Dr Grzegorz Tończyk

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I rok II rok Wymiar godzin 1. 2. 3. 4. podstawowe kierunkowe 78 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 504 9 Organizmy

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I rok II rok Wymiar godzin 1. 2. 3. 4. podstawowe kierunkowe 124 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 866 9

Bardziej szczegółowo

Podstawy prawne Dyrektywa Ptasia Dyrektywa Siedliskowa

Podstawy prawne Dyrektywa Ptasia Dyrektywa Siedliskowa Obszary Natura 2000 Podstawy prawne Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa - wcześniej dyrektywa Rady 79/409/EWG

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! OCHRONA REZERWATOWA W WOJ. LUBUSKIM ANDRZEJ JERMACZEK, MAREK MACIANTOWICZ Stan na 20.01.2017 Według stanu na koniec roku 2016 w województwie lubuskim były 64 rezerwaty

Bardziej szczegółowo

Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus

Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus K. Zając, T. Zając Instytut Ochrony Przyrody PAN, 31-120 Kraków, Mickiewicza 33 kontakt: kzajac[...]iop.krakow.pl,

Bardziej szczegółowo

Finansowanie aktywnych form ochrony przyrody. Jan Balcerzak

Finansowanie aktywnych form ochrony przyrody. Jan Balcerzak Finansowanie aktywnych form ochrony przyrody Jan Balcerzak Artykuł8 Dyrektywy Rady 92/43/EWGz dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Ust. 1 - Równolegle

Bardziej szczegółowo

Polska-Warszawa: Usługi środowiska naturalnego 2019/S Sprostowanie. Ogłoszenie zmian lub dodatkowych informacji.

Polska-Warszawa: Usługi środowiska naturalnego 2019/S Sprostowanie. Ogłoszenie zmian lub dodatkowych informacji. 1 / 5 Niniejsze ogłoszenie w witrynie : udl?uri=:notice:401542-2019:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi środowiska naturalnego 2019/S 163-401542 Sprostowanie Ogłoszenie zmian lub dodatkowych informacji

Bardziej szczegółowo

Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych

Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych Radosław Plewa, Tomasz Jaworski, Grzegorz Tarwacki Zakład Ochrony Lasu Instytut Badawczy

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! OCHRONA REZERWATOWA W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM Opracowanie: JOANNA PRZYBYLSKA TOWARZYSTWO BADAŃ I OCHRONY PRZYRODY STAN NA DZIEŃ 19.01.2017 Osoby zgłaszające obiekty: Iwona

Bardziej szczegółowo

ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I GATUNKÓW ROŚLIN Ewa Jabłońska wraz z zespołem botanicznym

ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I GATUNKÓW ROŚLIN Ewa Jabłońska wraz z zespołem botanicznym PRZYGOTOWANIE PROJEKTÓW PLANÓW ZADAŃ OCHRONNYCH DLA OBSZARÓW NATURA 2000: SOO DOLINA BIEBRZY I OSO OSTOJA BIEBRZAŃSKA ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I GATUNKÓW ROŚLIN Ewa Jabłońska

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Biologia środowiskowa. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak

KARTA KURSU. Biologia środowiskowa. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Biologia środowiskowa Environmental Biology Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak Zespół dydaktyczny Dr Laura Betleja Dr Marek

Bardziej szczegółowo

LIFE Pieniny PL Pieniński Park Narodowy Natura w mozaice ochrona gatunków i siedlisk w obszarze Pieniny nr LIFE12 NAT/PL/000034

LIFE Pieniny PL Pieniński Park Narodowy Natura w mozaice ochrona gatunków i siedlisk w obszarze Pieniny nr LIFE12 NAT/PL/000034 LIFE Pieniny PL 2013-2018 Zachowanie cennych siedlisk i gatunków charakterystycznych dla Pienin Ochrona półnaturalnych zbiorowisk łąkowych oraz wyłączenie z gospodarczego użytkowania ekosystemów leśnych

Bardziej szczegółowo

Użytkowanie łąk i pastwisk a ochrona obszarów Natura 2000 na Dolnym Śląsku

Użytkowanie łąk i pastwisk a ochrona obszarów Natura 2000 na Dolnym Śląsku Użytkowanie łąk i pastwisk a ochrona obszarów Natura 2000 na Dolnym Śląsku Seminarium Perspektywy rozwoju chowu ekologicznego małych przeżuwaczy Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Wrocław, 5 grudnia

Bardziej szczegółowo

Potwierdzenie występowania w Polsce Stenus maculiger WEISE, 1875 (Coleoptera: Staphylinidae)

Potwierdzenie występowania w Polsce Stenus maculiger WEISE, 1875 (Coleoptera: Staphylinidae) Wiadomości Entomologiczne 37 (2) 110 114 Poznań 2018 Potwierdzenie występowania w Polsce Stenus maculiger WEISE, 1875 (Coleoptera: Staphylinidae) Confirmation of the occurrence of Stenus maculiger WEISE,

Bardziej szczegółowo

Nowe stanowiska pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera) w Polsce

Nowe stanowiska pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera) w Polsce Nowe stanowiska pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera) w Polsce DARIUSZ J. TARNAWSKI ul. Ciasna 7/11, 80-111 Gdańsk e-mail: d.tarnawski@wp.pl Abstract. [New localities of true-bugs (Hemiptera:

Bardziej szczegółowo

Koncepcja zagospodarowania gruntów leśnych pod liniami elektroenergetycznymi dla celów gospodarki leśnej i ochrony przyrody

Koncepcja zagospodarowania gruntów leśnych pod liniami elektroenergetycznymi dla celów gospodarki leśnej i ochrony przyrody Koncepcja zagospodarowania gruntów leśnych pod liniami elektroenergetycznymi dla celów gospodarki leśnej i ochrony przyrody Wojciech Gil Sękocin Stary, 23.06.2016 r. Uwarunkowania Obecnie nie ma przeszkód

Bardziej szczegółowo

Drewno i tzw. martwe drewno konflikt interesów

Drewno i tzw. martwe drewno konflikt interesów Drewno i tzw. martwe drewno konflikt interesów Martwe drewno ( deadwood ) zamarłe i obumierające drzewa i ich części oraz martwe części żywych drzew. Organizmy saproksyliczne związane podczas swojego życia

Bardziej szczegółowo

Nowe stanowiska Ctenophora (Cnemoncosis) festiva MEIGEN, 1804 (Diptera: Tipulidae: Ctenophorinae) w Polsce

Nowe stanowiska Ctenophora (Cnemoncosis) festiva MEIGEN, 1804 (Diptera: Tipulidae: Ctenophorinae) w Polsce Wiad. entomol. 31 (2): 116-120 Poznań 2012 Nowe stanowiska Ctenophora (Cnemoncosis) festiva MEIGEN, 1804 (Diptera: Tipulidae: Ctenophorinae) w Polsce New localities of Ctenophora (Cnemoncosis) festiva

Bardziej szczegółowo

SPORZĄDZENIE PROJEKTU PLANU OCHRONY DLA CHOJNOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

SPORZĄDZENIE PROJEKTU PLANU OCHRONY DLA CHOJNOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO SPORZĄDZENIE PROJEKTU PLANU OCHRONY DLA CHOJNOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO N A R O D O W A F U N D A C J A O C H R O N Y Ś R O D O W I S K A U L. E R A Z M A C I O Ł K A 1 3 01-4 4 5 W A R S Z A W A T

Bardziej szczegółowo

Podstawowe informacje o Naturze 2000 i planach ochrony

Podstawowe informacje o Naturze 2000 i planach ochrony Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Podstawowe informacje o Naturze 2000 i planach

Bardziej szczegółowo

KATEDRA BOTANIKI I EKOLOGII

KATEDRA BOTANIKI I EKOLOGII KATEDRA BOTANIKI I EKOLOGII PRACOWNICY I BADANIA NAUKOWE Katedra Botaniki i Ekologii prowadzi badania w dwóch obszarach: Florystyki i fitosocjologii Ekofizjologii Florystyka i fitosocjologia zróżnicowanie

Bardziej szczegółowo

Hymenoptera: Vespinae) na obszarze miasta Torunia

Hymenoptera: Vespinae) na obszarze miasta Torunia Monitoring lotów os społecznych (Hymenoptera( Hymenoptera: Vespinae) na obszarze miasta Torunia Krzysztof Pawlikowski,, Tadeusz Pawlikowski,, Ewa Szałaszewicz Pracownia Biomonitoringu Środowisk Lądowych

Bardziej szczegółowo

EKOLOGIA. Sukcesja ekologiczna. Sukcesja. 1. Sukcesja ekologiczna 2. Hipoteza Gai

EKOLOGIA. Sukcesja ekologiczna. Sukcesja. 1. Sukcesja ekologiczna 2. Hipoteza Gai EKOLOGIA 1. Sukcesja ekologiczna 2. Hipoteza Gai 1/20 Sukcesja ekologiczna Proces prowadzący do powstania stabilnego ekosystemu, pozostającego w równowadze ze środowiskiem, osiąganym przez maksymalne możliwe

Bardziej szczegółowo

NATURA 2000. www.ek-kom.pl. Janusz Bohatkiewicz. EKKOM Sp. z o.o. Regietów, 21 stycznia 2010

NATURA 2000. www.ek-kom.pl. Janusz Bohatkiewicz. EKKOM Sp. z o.o. Regietów, 21 stycznia 2010 DROGI SAMORZĄDOWE X LAT AKTUALNE PROBLEMY ZWIĄZANE Z OBSZARAMI NATURA 2000 Janusz Bohatkiewicz EKKOM Sp. z o.o. www.ek-kom.pl Regietów, 21 stycznia 2010 Krótka informacja nt. obszarów NATURA 2000 SYSTEM

Bardziej szczegółowo

OMACNICA PROSOWIANKA. Ostrinia nubilalis (Hubner)

OMACNICA PROSOWIANKA. Ostrinia nubilalis (Hubner) OMACNICA PROSOWIANKA Ostrinia nubilalis (Hubner) 1. Opis i biologia gatunku Omacnica prosowianka jest motylem nocnym o brązowo-beżowym zabarwieniu z charakterystycznymi zygzakowatymi poprzecznymi liniami

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE NR 21/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI

ZARZĄDZENIE NR 21/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI ZARZĄDZENIE NR 21/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Węże" Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z

Bardziej szczegółowo

Uwagi o interesujących ryjkowcach (Coleoptera: Curculionidae) Bieszczadów

Uwagi o interesujących ryjkowcach (Coleoptera: Curculionidae) Bieszczadów Wiad. entomol. 21 (2): 115-119 Poznań 2002 Uwagi o interesujących ryjkowcach (Coleoptera: Curculionidae) Bieszczadów Remarks on the interesting weevil species (Coleoptera: Curculionidae) from the Bieszczady

Bardziej szczegółowo

OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH. Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA

OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH. Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA ŁÓDŹ 2010 REDAKCJA: Dr Radomir Jaskuła Uniwersytet Łódzki, Łódź Dr Grzegorz Tończyk

Bardziej szczegółowo

KONWENCJA KARPACKA. Krzysztof Staszewski Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia "Pro Carpathia" ul. Rynek 16/ Rzeszów

KONWENCJA KARPACKA. Krzysztof Staszewski Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia Pro Carpathia ul. Rynek 16/ Rzeszów KONWENCJA KARPACKA Krzysztof Staszewski Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia "Pro Carpathia" ul. Rynek 16/1 35-064 Rzeszów Czym jest konwencja karpacka? Konwencja karpacka jest ramowym

Bardziej szczegółowo

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH FORMULARZ DANYCH 1 NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH DLA OBSZARÓW SPECJALNEJ OCHRONY (OSO) DLA OBSZARÓW SPEŁNIAJĄCYCH KRYTERIA OBSZARÓW O ZNACZENIU WSPÓLNOTOWYM (OZW) I DLA SPECJALNYCH OBSZARÓW

Bardziej szczegółowo

ochrona przyrody 80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU

ochrona przyrody 80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU 80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU 6 ochrona przyrody Na tle ukształtowania powierzchni kraju małopolskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym wysokościowo, mając

Bardziej szczegółowo

kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i II rok) ECTS w semestrze Przedmioty ogólne

kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i II rok) ECTS w semestrze Przedmioty ogólne kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i ) Przedmioty ogólne NAZWA PRZEDMIOTU I 1. 2. 3. 4. 5. 6. w. w. w. w. w. w. aud. lab. ogólne 112 1 2

Bardziej szczegółowo

Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem

Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963

Bardziej szczegółowo

Park Narodowy Gór Stołowych

Park Narodowy Gór Stołowych Park Narodowy Gór Stołowych Od marca 2016r. Park Narodowy Gór Stołowych posługuje się nowym logotypem. Przedstawia on stylizowaną piaskowcową formę skalną oraz zarys Szczelińca Wielkiego - najwyższego

Bardziej szczegółowo

kierunek: Ochrona Środowiska studia stacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i II rok) ECTS w semestrze Przedmioty ogólne

kierunek: Ochrona Środowiska studia stacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i II rok) ECTS w semestrze Przedmioty ogólne kierunek: Ochrona Środowiska studia stacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i ) Przedmioty ogólne NAZWA PRZEDMIOTU I 1. 2. 3. 4. 5. 6. w. w. w. w. w. w. aud. lab. ogólne 270 1 2 3 4

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Flora wybranych środowisk Flora of selected environments Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny

Bardziej szczegółowo

Puszcza Białowieska: ptaki, skarby i mity. Przemysław Chylarecki Muzeum i Instytut Zoologii PAN

Puszcza Białowieska: ptaki, skarby i mity. Przemysław Chylarecki Muzeum i Instytut Zoologii PAN Puszcza Białowieska: ptaki, skarby i mity Przemysław Chylarecki Muzeum i Instytut Zoologii PAN Tomasz Wesołowski Pracownia Badań Lasu, Uniwersytet Wrocławski Awifauna PB: podstawowe fakty Kompleks leśny

Bardziej szczegółowo

ZESZYTY NAUKOWE NR 12 (84) AKADEMII MORSKIEJ Szczecin 2007

ZESZYTY NAUKOWE NR 12 (84) AKADEMII MORSKIEJ Szczecin 2007 ISSN 1733-8670 ZESZYTY NAUKOWE NR 12 (84) AKADEMII MORSKIEJ Szczecin 2007 WYDZIAŁ INŻYNIERYJNO-EKONOMICZNY TRANSPORTU Anna Białas Motyl Przewozy ładunków transportem śródlądowym i praca przewozowa w krajach

Bardziej szczegółowo

WYSTĘPOWANIE MSZYCY BREVICORYNE BRASSICAE L. I JEJ WROGÓW NATURALNYCH NA RÓŻNYCH ODMIANACH BROKUŁU. Wstęp. Materiał i metody

WYSTĘPOWANIE MSZYCY BREVICORYNE BRASSICAE L. I JEJ WROGÓW NATURALNYCH NA RÓŻNYCH ODMIANACH BROKUŁU. Wstęp. Materiał i metody Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (2007) IRENA ŁUCZAK WYSTĘPOWANIE MSZYCY BREVICORYNE BRASSICAE L. I JEJ WROGÓW NATURALNYCH NA RÓŻNYCH ODMIANACH BROKUŁU Z Katedry Ochrony Roślin Akademii

Bardziej szczegółowo

Projekty zagospodarowania biomasy na Ponidziu

Projekty zagospodarowania biomasy na Ponidziu Mała Retencja - DuŜa Sprawa kampania na rzecz poprawy małej retencji na obszarach wiejskich Projekty zagospodarowania biomasy na Ponidziu Tomasz Hałatkiewicz Dyrektor Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich

Bardziej szczegółowo

PORÓWNANIE FAUNY WYSTĘPUJĄCEJ NA WARZYWACH KORZENIOWYCH UPRAWIANYCH METODĄ EKOLOGICZNĄ I KONWENCJONALNĄ

PORÓWNANIE FAUNY WYSTĘPUJĄCEJ NA WARZYWACH KORZENIOWYCH UPRAWIANYCH METODĄ EKOLOGICZNĄ I KONWENCJONALNĄ PORÓWNANIE FAUNY WYSTĘPUJĄCEJ NA WARZYWACH KORZENIOWYCH UPRAWIANYCH METODĄ EKOLOGICZNĄ I KONWENCJONALNĄ COMPARISON OF THE FAUNA OCCURRING ON ROOT VEGETABLES CULTIVATED UNDER ORGANIC AND CONVENTIONAL SYSTEMS

Bardziej szczegółowo

ISSN ARTUR SKITEK WSTĘP

ISSN ARTUR SKITEK WSTĘP Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 31: 32-36 Akceptacja: 29.12.2015

Bardziej szczegółowo

ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS

ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS Źródło informacji Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego

Bardziej szczegółowo

Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 19 grudnia 2014 r.

Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 19 grudnia 2014 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 19 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu

Bardziej szczegółowo

Ścieżki przyrodniczo-edukacyjne Nysy. Nysa, r.

Ścieżki przyrodniczo-edukacyjne Nysy. Nysa, r. Ścieżki przyrodniczo-edukacyjne Nysy Nysa, 06.09.2012 r. Potencjalne miejsca edukacji ekologicznej Nysy i okolic Jezioro Nyskie Dolina Nysy Kłodzkiej Dolina Białej Głuchołaskiej 2 Potencjalne miejsca edukacji

Bardziej szczegółowo

NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R.

NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R. NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R. Normy DKR obowiązujące w 2016 r. NIEZGODNOŚĆ z normą N.01 Na obszarach zagrożonych erozją wodną

Bardziej szczegółowo

Informacja dla chętnych na specjalizację Ochrona przyrody

Informacja dla chętnych na specjalizację Ochrona przyrody Informacja dla chętnych na specjalizację Ochrona przyrody Fot. M. Aleksandrowicz Fot. J. Piętka Fot. E. Referowska Jakie są zajęcia na specjalizacji Ochrona przyrody? Studia inżynierskie Fot. R. Rogoziński

Bardziej szczegółowo

TELEDETEKCJA ŚRODOWISKA dawniej FOTOINTERPRETACJA W GEOGRAFII. Tom 51 (2014/2)

TELEDETEKCJA ŚRODOWISKA dawniej FOTOINTERPRETACJA W GEOGRAFII. Tom 51 (2014/2) TELEDETEKCJA ŚRODOWISKA dawniej FOTOINTERPRETACJA W GEOGRAFII Półrocznik Tom 51 (2014/2) POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNE Oddział Teledetekcji i Geoinformatyki WARSZAWA www.ptg.pan.pl./?teledetekcja_%a6rodowiska

Bardziej szczegółowo

Formy ochrony przyrody w powiecie kutnowskim. 15 grudnia 2017 roku

Formy ochrony przyrody w powiecie kutnowskim. 15 grudnia 2017 roku Formy ochrony przyrody w powiecie kutnowskim 15 grudnia 2017 roku Powiat kutnowski Położony jest w centrum kraju, w północnej części woj. Łódzkiego. Zajmuje powierzchnię 886 km2, co stanowi 4,9% powierzchni

Bardziej szczegółowo

Niemodlin, 27 czerwca 2016 roku. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu

Niemodlin, 27 czerwca 2016 roku. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu ul. Bohaterów Powstań Śląskich 9-00 Niemodlin Niemodlin, 7 czerwca 0 roku Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu W związku z rozpoczęciem prac nad dokumentami planistycznymi dla obszaru Natura

Bardziej szczegółowo

Best for Biodiversity

Best for Biodiversity W tym miejscu realizowany jest projekt LIFE + Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 promocja najlepszych praktyk Best for Biodiversity Okuninka, 11-12.09.2014

Bardziej szczegółowo

Zrównoważona turystyka i ekstensywne rolnictwo dla rezerwatu przyrody Beka

Zrównoważona turystyka i ekstensywne rolnictwo dla rezerwatu przyrody Beka Zrównoważona turystyka i ekstensywne rolnictwo dla rezerwatu przyrody Beka 1 W KRAINIE PTAKÓW BEKI PTAKI SIEWKOWE ŁĄK I PASTWISK Niska roślinność podmokłych łąk i pastwisk stanowi doskonałe siedlisko lęgowe

Bardziej szczegółowo

Gmina: Miłosław (m. Miłosław, Kozubiec, Mikuszewo) Gmina: Kołaczkowo (Budziłowo, Wszembórz, Borzykowo)

Gmina: Miłosław (m. Miłosław, Kozubiec, Mikuszewo) Gmina: Kołaczkowo (Budziłowo, Wszembórz, Borzykowo) I.46. Droga nr 441 odc. Miłosław Borzykowo. 46 Droga nr 441 odc. Miłosław Borzykowo Powiat wrzesiński Lokalizacja przedsięwzięcia Gmina: Miłosław (m. Miłosław, Kozubiec, Mikuszewo) Charakterystyka ogólna

Bardziej szczegółowo

pierwsze doniesienie o występowaniu w Polsce the first report for the Polish fauna

pierwsze doniesienie o występowaniu w Polsce the first report for the Polish fauna Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 32: 11-16 Akceptacja: 01.12.2016

Bardziej szczegółowo

Dyrektywa Siedliskowa NATURA 2000. Dyrektywa Ptasia N2K - UE. N2K w Polsce. N2K w Polsce

Dyrektywa Siedliskowa NATURA 2000. Dyrektywa Ptasia N2K - UE. N2K w Polsce. N2K w Polsce NATURA 2000 Dyrektywa Siedliskowa Sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej Celem wyznaczania jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i zagrożonych, składników różnorodności biologicznej.

Bardziej szczegółowo

Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie

Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie Co to jest metamorfoza? Metamorfoza proces charakteryzujący się znacznymi zmianami w formie lub strukturze organizmu. Rodzaje przeobrażeń Ametabolia

Bardziej szczegółowo

Olethreutes subtilana (FALKOVITSH, 1959) w Polsce (Lepidoptera: Tortricidae)

Olethreutes subtilana (FALKOVITSH, 1959) w Polsce (Lepidoptera: Tortricidae) Wiad. entomol. 31 (3): 181-185 Poznań 2012 Olethreutes subtilana (FALKOVITSH, 1959) w Polsce (Lepidoptera: Tortricidae) Olethreutes subtilana (FALKOVITSH, 1959) in Poland (Lepidoptera: Tortricidae) Wojciech

Bardziej szczegółowo

1 Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, Bielsko-Biała, ul. Doliny Miętusiej 27/44;

1 Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, Bielsko-Biała, ul. Doliny Miętusiej 27/44; FRAGMENTA NA FORMERLY NATURE JOURNAL Opole Scientific Society ATURAE VOL. 5 51: 84 89 (2018) ISSN 2544-3941 ARADUS RIBAUTI WAGNER, 1956 (HEMIPTERA: HETEROPTERA: ARADIDAE) GATUNEK PLUSKWIAKA NOWY DLA POLSKI

Bardziej szczegółowo