DZIAŁ I GŁÓWNE TEORIE BIOLOGICZNE I ICH TWÓRCY

Transkrypt

1 DZIAŁ I GŁÓWNE TEORIE BIOLOGICZNE I ICH TWÓRCY Temat(1): Historia i współczesność biologii. 1. Czym się zajmuje biologia? bios życie, logos nauka, słowo biologia nauka o życiu, zajmuje się budową i czynnościami życiowymi organizmów 2. Czym się zajmują poszczególne dziedziny biologii (zoologia, botanika, mikrobiologia, mikologia, fizjologia, genetyka, ekologia) Zoologia zwierzętami Botanika roślinami Mikrobiologia drobnoustrojami Mikologia grzybami Fizjologia czynnościami życiowymi organizmów Genetyka dziedziczeniem cech Ekologia zależnościami między organizmami oraz między organizmami a środowiskiem Sozologia ochroną środowiska Herpetologia płazami i gadami Protozoologia - pierwotniakami 3. Jakie etapy można wyróżnić w rozwoju biologii jako nauki? - XVI w. poznanie budowy organizmu człowieka i działanie wielu jego narządów - XVII w. Robert Hooke skonstruował mikroskop i obejrzał komórki korka - II poł.xvii w. Antony van Leeuwenhoek (holenderski kupiec) skonstruował mikroskop i ujrzał mikroorganizmy - XVIII w. Karolo Lineusz (szwedzki uczony) stworzył podwaliny systematyki, która zajmuje się przyporządkowywaniem organizmów do różnych grup na podstawie wspólnych cech. Efektem takiego uporządkowania organizmów jest system klasyfikacji. - XIX w. Theodor Shwann i Matthias Schleiden sformułowali komórkową teorię życia, która głosi, że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek. - II poł. XIX w.karol Darwin (Anglik) stworzył teorię ewolucji zgodnie z którą wszystkie organizmy żyjące na Ziemi podlegają powolnym przemianom, w wyniku których powstają nowe gatunki - XIX w. Grzegorz Mendel (czeski zakonnik) stworzył podstawy genetyki, ustalił w jaki sposób cechy są przekazywane potomstwu, czyli jak są dziedziczone - XX w. (1953 r.) - Francis Crick i James Watson odkryli budowę DNA, co spowodowało intensywny rozwój genetyki, biologii molekularnej i inżynierii genetycznej. 4. Jakie nauki należą do przyrodniczych? Biologia, fizyka, geografia, chemia 5.Dlaczego biologia jest zaliczana do nauk przyrodniczych?

2 Nauki przyrodnicze w tym biologia zajmują się opisywaniem przyrody i zjawisk w niej zachodzących opierają się na obserwacjach i doświadczeniach. 6. Jaka jest różnica między biologią współczesną a tradycyjną? - współcześnie podział biologii na dziedziny dokonywany jest ze względu na stopień szczegółowości badania organizmów, a nie ze względu na przynależność do danej grupy: tradycyjna: zoologia, botanika, mikologia, mikrobiologia współczesna: poziom molekularny (biologia molekularna), poziom komórkowy (cytologia), poziom organizmalny (anatomia, fizjologia), poziom ponadorganizmalny (ekologia) 7. Jakie zadania stoją przed biologią XXI wieku? Obecnie szczególnie duże znaczenie mają dwie dziedziny: biologia molekularna, która pozwala na poznanie genów i białek, oraz ekologia zajmująca się mechanizmami rządzącymi zespołami organizmów. Wydaje się, że rozwój tych dziedzin zadecyduje o przyszłości ludzi na Ziemi, zapewni im życie w zdrowiu przez wiele lat i zachowanie zasobów przyrody dla przyszłych pokoleń.

3 Temat(2): Źródła wiedzy biologicznej. I Jakie znacie źródła wiedzy biologicznej? - doświadczenia - obserwacje - internet - podręcznik - inne książki - czasopisma popularnonaukowe np. Przyroda Polska, Wiedza i Życie, Świat Nauki - filmy przyrodnicze - klucze do oznaczania organizmów II Zasady prowadzenia doświadczeń. 1. Co to jest doświadczenie? zaplanowane i kontrolowane badanie przeprowadzone na organizmach zgodnie z obowiązującymi zasadami 2.Co jest istotą doświadczenia? Istotą doświadczenia jest sprawdzenie postawionej hipotezy. - Co to jest hipoteza? hipoteza przypuszczalne wyjaśnienie danego zjawiska, które można zweryfikować za pomocą doświadczenia. 3.Co to jest grupa doświadczalna i kontrolna? grupa doświadczalna grupa organizmów doświadczalnych, które są poddane działaniu badanego czynnika grupa kontrolna - grupa organizmów doświadczalnych, które nie są poddane działaniu badanego czynnika Należy podkreślić znaczenie grupy kontrolnej np. aby stwierdzić, czy dieta pozbawiona tłuszczu sprzyja chudnięciu, nie wystarczy zastosować taką dietę. Nie wiadomo bowiem,czy dana osoba nie chudłaby odżywiając się według diety nie narzucającej żadnych ograniczeń. Należy w jednej grupie osób (doświadczalnej) zastosować badaną dietę, a w drugiej (kontrolnej) dietę zwykłą. Dopiero porównanie zmiany masy ciała w obu grupach pozwoli na wyciągnięcie właściwych wniosków. 4. Zasady prowadzenia doświadczeń Zasady prowadzenia doświadczeń biologicznych: a) należy użyć odpowiednią ilość materiału badawczego bądź liczby badanych organizmów b) badane organizmy powinny być jednolite pod względem gatunku, rasy, i wieku c) należy uwzględnić grupę doświadczalną i grupę kontrolną

4 d) trzeba prowadzić dziennik doświadczenia e) doświadczenie powinno być powtarzalne. 5. Dyskusja na temat wykorzystania zwierząt do doświadczeń biologicznych. Opinie społeczeństwa na ten temat są podzielone, niemniej jednak większość naukowców uważa, że doświadczenia takie są niezbędne do opracowywania leków ratujących życie ludzi i zwierząt. Praca domowa Wykonać w ciągu dwóch tygodni doświadczenie zgodnie z zasadami metodologii.: Wpływ światła na zazielenienie się roślin.

5 Temat(3):Obserwacje organizmów. Budowa mikroskopu i zasady mikroskopowania. 1. Co to jest obserwacja? Obserwacja to jedna z podstawowych metod badania zjawisk przyrodniczych. Pozwala poznać prawa rządzące otaczającą nas przyrodą. 2. W jaki sposób, za pomocą jakich przyrządów możemy obserwować) - gołym okiem (przedmioty większe, niż 0,1mm) - lupa - binokular - mikroskop świetlny - mikroskop elektronowy 3. Podaj przykłady organizmów, które możesz obserwować wymienionymi sposobami Budowa mikroskopu: a) części optyczne: okular zespół soczewek powiększających obraz oświetlonych przedmiotów obiektywy- j.w. lusterko do ustawienia światła kondensor - skupia promienie świetlne padające z lusterka b) części mechaniczne: statyw z podstawką utrzymuje wszystkie części mikroskopu stolik do umieszczenia preparatu tubus osłania okular przesłona reguluje ilość światła śruba makrometryczna do ustawienia obrazu śruba mikrometryczna do ustawienia ostrości 5. Jak obliczamy powiększenie mikroskopu? Mnożymy wartość powiększenia okularu przez wartość powiększenia obiektywu. 6.Jaki obraz uzyskujemy w mikroskopie? - powiększony i odwrócony 6. Technika mikroskopowania. oczyścić mikroskop ustawić światło wklęsłą stroną lusterka ustawić obiektyw na najmniejszym powiększeniu umieścić preparat na stoliku ustawić obraz śrubą makrometryczną ustawić ostrość śrubą mikrometryczną 8.Wykonanie świeżego preparatu mikroskopowego ze skórki liścia spichrzowego cebuli: wziąć szkiełko podstawowe

6 nanieść kroplę wody wziąć liść spichrzowy cebuli zdjąć skórkę z jego wewnętrznej strony umieścić skórkę w kropli wody przykryć szkiełkiem nakrywkowym umieścić preparat na stoliku dokonać obserwacji wykonać rysunek, podać powiększenie 9.W podobny sposób wykonać preparat z miąższu ziemniaka (w kropli wody umieścić odrobinę miąższu z ziemniaka). 10. Można dokonać także obserwacji wody z kałuży, wykonać preparat z moczarki lub trzykrotki Praca domowa Czym różni się mikroskop świetlny o d mikroskopu elektronowego? Mikroskop świetlny powiększa 1500 razy a elektronowy razy. W mikroskopie świetlnym wykorzystuje się wiązkę światła, a w mikroskopie elektronowym wiązkę elektronów. W skaningowym mikroskopie elektronowym wiązka elektronów nie przechodzi przez preparat, lecz rozprasza się na jego powierzchni. Obrazy z takiego mikroskopu dają wrażenie trójwymiarowych. Mikroskop elektronowy służy do obserwacji wnętrza komórek lub organelli a skaningowy mikroskop elektronowy do obserwacji ich powierzchni.

7 Temat(4): Klasyfikacja organizmów. 1. Uczniowie podają przykłady roślin i zwierząt z najbliższego otoczenia oraz wymieniają ich cechy wspólne i odróżniające je od siebie. 2. Gatunek zespół osobników podobnych do siebie, spokrewnionych ze sobą (mających wspólnego przodka), mogących się krzyżować i wydawać płodne potomstwo Klasyfikowanie uporządkowanie, pogrupowanie istot żywych Klasyfikowaniem zajmuje się gałąź biologii zwana systematyką. Zadaniem systematyki jest opisywanie i nazywanie gatunków oraz szukanie pokrewieństw między nimi. Najlepszym kryterium klasyfikowania organizmów jest ich pokrewieństwo ewolucyjne, albowiem organizmy najbliżej spokrewnione są najbardziej do siebie podobne. 3. Podstawowe jednostki klasyfikacji organizmów: Jednostki systematyczne w świecie zwierząt Przykład I Przykład II Jednostki systematyczne w świecie roślin Przykład I Przykład II Królestwo zwierzęta zwierzęta Królestwo rośliny rośliny Typ strunowce strunowce Gromada nagonasienne okrytonasienne Gromada ssaki ssaki Klasa iglaste dwuliścienne Rząd drapieżne naczelne Rząd sosnowce leszczynowce (szpilkowce) Rodzina psowate człowiekowate Rodzina sosnowate brzozowate Rodzaj pies człowiek Rodzaj sosna brzoza Gatunek pies domowy Człowiek rozumny Gatunek Sosna zwyczajna Brzoza brodawkowata Rasa mops biała Odmiana karłowata Brzoza brodawkowata Youngii 4. Zasady klasyfikowania organizmów: a) klasyfikacje sztuczne oparte są na zewnętrznym podobieństwie organizmów (Karol Linneusz) b) klasyfikacje naturalne- oparte są na pokrewieństwie organizmów (Karol Darwin) Za twórcę współczesnej systematyki i nazewnictwa organizmów uważa się szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza. (stworzył podstawowe jednostki klasyfikacji i zasady nadawania im nazw, a także podał dokładne opisy poznanych roślin i zwierząt) Od czasu, gdy Karol Darwin opublikował podstawy teorii ewolucji, wiemy, że podobieństwo organizmów jest często, ale nie zawsze, wynikiem ich ewolucyjnego pokrewieństwa np. opływowy kształt ciała delfina, będącego ssakiem, jest

8 przystosowaniem do wodnego trybu życia, a nie cechą wskazującą na pokrewieństwo z rybami. Najbardziej niezawodną metodą ustalania stosunków pokrewieństwa między różnymi grupami organizmów jest porównanie ich zespołów genów i białek. Im bardziej geny i białka są podobne, tym organizmy są bliżej spokrewnione. Użyteczność klasyfikacji naturalnej jest większa od klasyfikacji sztucznej, pozwala bowiem przewidzieć niestwierdzone jeszcze przez nas cechy organizmów. 7. Nazewnictwo gatunkowe Nazwy gatunkowe z reguły są dwuczłonowe, pierwszy wyraz to nazwa rodzajowa w języku łacińskim pisana dużą literą oznacza grupę podobnych gatunków, drugi człon zwany określeniem gatunkowym oznacza konkretny gatunek w danym rodzaju i jest pisany małą literą np. Pinus silvestris sosna zwyczajna Equus caballus koń domowy Polskie nazwy organizmów są pisane małą literą i nie muszą być dwuczłonowe, zwłaszcza potocznie nie używa się nazw dwuczłonowych. Nazwy łacińskie ułatwiają porozumiewanie się uczonych z różnych krajów.. Praca domowa Wyjaśnij, w jakim celu stworzono systematykę organizmów. ustn.

9 Temat(5): Oznaczanie organizmów. Klucze do oznaczania. 1. Na czym polega oznaczanie organizmów? Oznaczanie polega na poprawnym nazwaniu organizmu i przyporządkowaniu go do odpowiedniej jednostki systematycznej, z wykorzystaniem atlasów lub kluczy do oznaczania, które zawierają zestaw łatwo rozpoznawalnych cech charakterystycznych danego organizmu. Do oznaczania wykorzystuje się zestaw łatwo zauważalnych cech budowy, nie uwzględniając stosunków pokrewieństwa. 2. Czym jest klucz do oznaczania i atlas? Klucz do oznaczania jest to przewodnik do rozpoznawania, czyli oznaczania organizmu, jest to spis cech, które musimy kolejno sprawdzić, aby zidentyfikować nieznany organizm. Atlasy również służą do oznaczania, porównując organizm którego nie znamy ze zdjęciami i opisami zawartymi w atlasie możemy określić nazwę interesującego nas gatunku. 3. Uczniowie oznaczają z pomocą nauczyciela rośliny przedstawione na ryc.5.3 str.29 w podręczniku.

10 Temat(6-7): Dowody ewolucji organizmów. Założenia teorii ewolucji. 1. Uczniowie na zasadzie burzy mózgów podają skojarzenia związane ze słowem rewolucja i ewolucja. zapisują na tablicy. 2. Co to jest ewolucja organizmów? Ewolucja organizmów to proces powolnych zmian budowy i innych cech organizmów prowadzący do powstawania nowych gatunków. 3. Uczniowie analizują schemat ryc. 7.1 str. 34 w podręczniku. Na tej podstawie wyciągają wniosek, że wszystkie gatunki żyjące na Ziemi są ze sobą mniej lub bardziej spokrewnione. Im są bliżej spokrewnione, tym później ( a więc nie tak dawno ) miały wspólnego przodka. 4. Uczniowie podają przykłady gatunków bliżej spokrewnionych i dalej i uzasadniają swój wybór. O pokrewieństwie organizmów świadczą dowody pośrednie i bezpośrednie. DOWODY EWOLUCJI POŚREDNIE BEZPOŚREDNIE Oparte na porównaniach współcześnie skamieniałości, odciski, odlewy, żyjących organizmów. Dowody te dotyczą budowy organizmów, ich czynności życiowych i szczegółów budowy chemicznej, w tym budowy genów np. kończyna nietoperza, konia, wieloryba mają ten sam plan budowy, ale pełnią różne funkcje zależnie od środowiska i trybu życia. Formy przejściowe np. praptak, ichiostega Relikty np. latimeria(ryc. 7.4 str.36) 5. Uczniowie przypominają, kto i kiedy sformułował teorię ewolucji Karol Darwin (Anglik) w 1859 roku. Założenia teorii ewolucji Darwina: występuje zmienność genetyczna organizmy w obrębie gatunku różnią się między sobą organizmy wydają na świat więcej potomstwa niż może przeżyć działa dobór naturalny przeżywają i przekazują swe geny osobniki najlepiej przystosowane do warunków środowiska nowy gatunek powstaje w wyniku izolacji pewnej grupy osobników istniejącego gatunku (dobór naturalny działa odmiennie w różnym miejscu i czasie) analiza ryc. 8.3str.39

11 Temat (8): Pięć królestw organizmów. Obecnie wyodrębnia się 5 królestw świata żywego: ROŚLINY, ZWIERZĘTA, BAKTERIE, GRZYBY, PROTISTY 1. Na podstawie podręcznika uczniowie podają krótką charakterystykę poszczególnych królestw ( praca w 5 grupach a) bakterie mikroskopijne organizmy jednokomórkowe, brak jąder, cudzożywne, nieliczne samożywne, mają ścianę komórkową b) rośliny wielokomórkowe o złożonej budowie, wykształciły w większości organy: korzeń, łodygę, liść, zawierają chloroplasty, samożywne, celulozowa ściana komórkowa c) zwierzęta wielokomórkowe o złożonej budowie, mają narządy służące do odżywiania, poruszania się,zdolność ruchu aktywnego, brak ściany komórkowej i chloroplastów d) grzyby jedno- lub wielokomórkowe, cudzożywne wydzielają do podłoża enzymy rozkładające pokarm a następnie wchłaniają strawione substancje, chitynowa ściana komórkowa, komórki zwierają jądro, brak chloroplastów e) protisty jednokomórkowe lub wielokomórkowe o prostej budowie, mają jądro, należą tu pierwotniaki i glony a także śluzowce, najbardziej niejednorodne -Co to są śluzowce? Mają postać żółtych lub pomarańczowych plamek o budyniowatej konsystencji. Występują na ściółce leśnej lub wilgotnych pniakach ściętych drzew. Wytwarzają zarodnie z zarodnikami. Rozwijają się z nich pełzakowate typowo zwierzęce komórki. W tej postaci śluzowce przemieszczają się po lesie, żywią się bakteriami lub rozkładają martwą materię organiczną. 2. Królestwa organizmów, do których należą różni przedstawiciele glonów: a) bakterii jednokomórkowe glony bezjądrowe sinice b) roślin- zielone glony jądrowe np. toczek c) protistów pozostałe np. okrzemki, brunatnice, krasnorosty 3. Podział organizmów na królestwa jest umowny i w miarę dokonywania nowych odkryć może ulegać zmianom. Temat (9): Powtórzenie wiadomości główne teorie biologiczne i ich twórcy. 1. Jak dzielimy nauki biologiczne i jaki jest zakres ich badań? 2. Jakie znacie źródła wiedzy biologicznej? 3. W jaki sposób możemy dokonywać obserwacji? 4. W jaki sposób należy poprawnie przeprowadzać doświadczenia? 5. Uczniowie wymieniają główne teorie biologiczne i ich twórców. 6. Omawiają teorię klasyfikacji organizmów 7. Porównują budowę komórek: roślinnej, zwierzęcej, bakterii i grzyba. 8. Wymieniają dowody bezpośrednie i pośrednie ewolucji. 9. Rozwiązują test podsumowujący dział z podręcznika str

12 DZIAŁ II- KOMÓRKA Temat(10 i 11): Budowa komórek. 1. Co to jest komórka? (ćw. 1 str.16) Komórka to podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmów. 2. Wielkość komórek są bardzo małe, mikroskopijne, ich wielkość wyraża się w mikrometrach. 1μm =1/1000mm np. erytrocyt - 8μm (125 w 1 mm obok siebie) komórka jajowa 250 μm plemnik 50 μm komórka ze skórki cebuli 250 μm 3.Kształt komórek komórki są bryłami a nie figurami płaskimi np. kuliste, prostopadłościanu, sześcienne, walcowate. 4. Obserwacja mikroskopowa wybranych preparatów organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych. 4. Podział organizmów ze względu na liczbę komórek: a. jednokomórkowe jedna komórka wykonuje wszystkie czynności życiowe np. bakterie, pierwotniaki. Niektóre glony (pierwotek, chlorella) b. wielokomórkowe zbudowane z wielu komórek, komórki się specjalizują w wykonywaniu różnych czynności np. gąbki, człowiek, niektóre glony (morszczyn) 5. Podział komórek (schemat 6.4 str. 32 w podręczniku, uzupełnić ćw. 2 str. 16 w ćwiczeniówce)) i. prokariotyczne bezjądrowe u. bakterii ii. eukariotyczne zawierające jądra u pozostałych organizmów (rośliny, zwierzęta, grzyby, protisty) 6. Budowa komórki bakterii (przeanalizować schemat 6.2 str.31w podręczniku) Wykonać rysunek komórki bakterii.

13 Elementy: wic i otoczka śluzowa występują tylko u niektórych bakterii. 8. Budowa komórki roślinnej i zwierzęcej (ryc.6.3 str.31w podręczniku, wykonać ćw. 3 str.16 z zeszytu ćwiczeń)

14 9.Porównanie komórki roślinnej, zwierzęcej, bakterii i grzyba.(ćw. 4 str. 17) Struktura Bakterie Rośliny Zwierzęta grzyby komórkowa Błona komórkowa Ściana + + _ + komórkowa Cytoplazma Jądro komórkowe _ Mitochondria -(mezosomy) Chloroplast - + _ - Wodniczki Siateczka śródplazmatyczna Rybosomy Aparat Golgiego Otoczka śluzowa Wić Nukleoid Organelle komórkowe występują w komórkach roślin zielonych, zwierząt, grzybów i protistów, nie ma ich w komórkach bakteryjnych. Są to pewne rejony cytoplazmy wyodrębnione błonami plazmatycznymi. Stwarzają autonomiczne środowiska, które ułatwiają pełnienie specyficznych funkcji np. odczytywanie informacji zawartej w DNA(jądro komórkowe), produkcja energii z utlenianych związków organicznych (mitochondria), produkcja cukrów z wykorzystaniem energii światła (chloroplasty)

15 11. Budowa i funkcja organelli komórkowych. a) jądro komórkowe kieruje czynnościami życiowymi komórki, odpowiada za dziedziczenie cech, wewnątrz jądra znajdują się chromosomy, które zawierają materiał genetyczny (składa się z DNA i białek - chromatyna) chromatyna w czasie podziału komórki ulega upakowaniu tworząc chromosomy, liczba i kształt chromosomów jest cechą charakterystyczną dla gatunku, u człowieka jest ich pary: Zestaw chromosomów w komórce ciała organizmu danego gatunku jest nazywany kariotypem. b)mitochondrium utleniając związki organiczne dostarcza komórce energię- tu zachodzi tlenowe oddychanie komórkowe; reakcje te zachodzą w błonie wewnętrznej, wielkość kilka mikrometrów (jak małe bakterie); powstała energia jest magazynowana w ATP- adenozynotrójfosforan, związek wysokoenergetyczny magazynujący energię c) plastydy to chloroplasty, chromoplasty i leukoplasty, występują tylko w komórkach roślinnych chloroplasty przeprowadzają proces fotosyntezy, w komórce jest ich kilkadziesiąt, trochę większe od mitochondriów otoczone dwiema błonami, w ich wnętrzu występują grana, czyli stosy spłaszczonych błoniastych pęcherzyków, w nich jest zielony barwni chlorofil wychwytujący energię promieni słonecznch chromoplasty plastydy, w których znajdują się żółte, pomarańczowe lub czerwone barwniki nadają kolor np. płatkom kwiatów i owoców, dzięki temu wabią zwierzęta, które zapylają kwiaty i rozsiewają nasiona (obserwacja chromoplastów w owocu papryki) leukoplasty nie zawierają barwników, a ich zadaniem jest gromadzenie materiałów zapasowych rośliny, najczęściej w postaci skrobi (w ziemniaku)

16 d)siateczka śródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne) system błon plazmatycznych dzielących cytoplazmę, kanały transportowe, miejsce powstawania lipidów i obróbki białek d) wakuola jest to obszar komórki zawierający wodny roztwór związków chemicznych zwany sokiem komórkowym,magazynuje zbędna substancje i nadaje turgor komórce roślinnej, zajmuje nawet 90% objętości komórki spychając cytoplazmę wraz z pozostałymi organellami na obrzeża komórki. W płynie wypełniającym wakuolę rozpuszczonych jest wiele substancji np. sole, substancje zapasowe, barwniki, produkty przemiany materii. W wakuolach niektórych roślin znajdują się substancje chroniące je przed roślinożercami. e) rybosomy uczestniczą w syntezie białek, czyli łączenie aminokwasów w łańcuchy białkowe, występują na błonach siateczki śródplazmatycznej w pobliżu jądra oraz w cytoplazmie.

17 f) Aparat Golgiego - jest utworzony przez kilka cystern ułożonych w stos i otoczonych licznymi pęcherzykami, przyłącza do białek reszty cukrowe i bierze udział w ich transporcie, następuje tu synteza niektórych cukrów złożonych g) lizosomy- niewielkie (0,05-0,5mikrometrów) pęcherzyki zawierające enzymy rozkładające białka, kwasy nukleinowe, węglowodany i tłuszcze h) błona komórkowa oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego, pełni funkcje półprzepuszczalne, jest skuteczną zaporą dla wielu dużych i małych cząsteczek podczas gdy inne swobodnie przez nią przenikają pełni funkcję transportową, zawiera receptory odbierające sygnały z otoczenia (funkcja informacyjna) zbudowane są z dwóch warstw fosfolipidów i białek, cząsteczka fosfolipidu zbudowana jest z dwóch części które możemy nazwać główką i ogonkiem, główki są ustawione na zewnątrz a ogonki do środka; w warstwach fosfolipidów są zanurzone cząsteczki białek, białka pełnia funkcję informacyjną i transportową; błona jest strukturą dynamiczną, białka mogą się w niej przemieszczać, gromadzić, z czasem są wymieniane na nowe cząsteczki. Ryc.42.2 s.221 podręcznik, 2 część i) ściana komórkowa chroni i nadaje sztywność i kształt komórce, jest łatwo przepuszczalna dla większości cząsteczek nie zawiera receptorów, u roślin zbudowana z celulozy, u zwierząt z chityny j) cytoplazma niejedorodna substancja zawierająca dużo wody, w której zawieszone są organelle komórkowe i w której zachodzą różne reakcje chemiczne 12.Budowa komórki (kształty) a pełnione przez nie funkcje. Kształt komórek zależy od pełnionych przez nie funkcji np. - komórki nerwowe mają długie (1m) wypustki, które przewodzą impulsy nerwowe na duże odległości

18 - krwinki czerwone- kształt dysku, obustronnie wklęsłe elastyczność, co ułatwia im przeciskanie przez wąskie naczynia krwionośne - plemniki mają witkę ruch do komórko jajowej - komórki miękiszowe młodych roślin kształt regularny intensywnie przeprowadzają fotosyntezę. Praca domowa Obejrzeć interakcję dotycząca komórek z płyty. TEMAT(10): OBSERWACJA MIKROSKOPOWA KOMÓREK.

19 TEMAT(12): TRANSPORT PRZEZ BŁONY KOMÓRKOWE. 1. Rodzaje transportu: A. dyfuzja B. osmoza C. transport aktywny 2. dyfuzja to samorzutne przenikanie cząsteczek z rejonu o większym stężeniu do rejonu o mniejszym stężeniu, zachodzi również w roztworach rozdzielonych błoną komórkową A. dyfuzja prosta (transport swobodny) przenikanie niewielkich nienaładowanych cząsteczek: wody i rozpuszczonych w niej gazów (tlenu i dwutlenku węgla) oraz powstający w przemianach komórkowych mocznik B. dyfuzja ułatwiona (transport przy udziale przenośników) Przy udziale przenośników specjalnych białek znajdujących się w błonie, przenoszone są małe, ale naładowane cząsteczki np. jony wodorowe -H+, Na+, K+, Cl- oraz duże nienaładowane cząsteczki np. cukry Ryc s. 222 podręcznik, 2 część 3. Od czego zależy liczba cząsteczek przenikających przez błonę? Liczba cząsteczek, które w danej chwili mogą przedostać się przez błonę zależy od jej powierzchni. Im większa powierzchnia błony, tym więcej cząsteczek przez nią przenika. Małe komórki mają większą powierzchnię w stosunku do objętości niż duże, dlatego jest łatwiej zaopatrzyć dwie małe komórki, niż jedną dużą o tej samej objętości. 4. Osmoza przenikanie wody przez błony komórkowe z rejonu o niższym stężeniu (hipotonicznego) do roztworu o wyższym stężeniu (hipertonicznego) Ryc s.223 podręcznik, 2 część Gdy stężenie soli wewnątrz komórki jest większe, niż stężenie roztworu, w którym komórka się znajduje, wtedy woda przenika do komórki i powoduje jej pęcznienie. Rysunek: Gdy stężenie roztworu jest większe, niż stężenie soli wewnątrz komórki, woda z niej wypływa i komórka kurczy się.

20 Rysunek: Plazmoliza zjawisko polegające na kurczeniu się cytoplazmy i jej odstawaniu od ściany w żywej komórce roślinnej, możemy ją wywołać umieszczając komórkę w roztworze o stężeniu wyższym, niż stężenie soku komórkowego. Rysunek: Znaczenie osmozy rośliny na zasadzie osmozy pobierają wodę z gleby, osmoza zapewnia roślinie turgor, czyli jędrność komórek. U zwierząt- ryby słodkowodne żyją w środowisku wodnym mającym mniejsze stężenie substancji rozpuszczonych niż komórki ich ciał, więc woda ciągle napływa do ich organizmów. Ryby te muszą zatrzymywać w organizmie sole mineralne i usuwać nadmiar wody. Rysunek; Ryby morskie z kolei są narażone na utratę wody, ponieważ stężenie soli w wodzie morskiej jest wyższe, niż stężenie związków chemicznych rozpuszczonych w płynach ciała ryb. Dlatego ryby morskie piją wodę, a następnie usuwają z niej nadmiar soli. Rysunek: U ludzi zbyt wysokie stężenie związków rozpuszczonych w limfie groziłoby wysuszeniem i obumarciem komórek ciała. Konsekwencją zbyt niskiego stężenia substancji w limfie byłby niekontrolowany napływ wody do komórek i ich pękanie. 5. Transport aktywny przenikanie cząsteczek przez błonę z rejonu o mniejszym stężeniu do rejonu o większym stężeniu, wymaga dostarczenia energii, np. jon Na + jest usuwany na zewnątrz, mimo że w płynie otaczającym komórkę jest go więcej, niż wewnątrz, a jon K+ jest transportowany do wnętrza komórki, mimo że tam jest go więcej.

21 TEMAT (13): BUDOWA CHEMICZNA ORGANIZMÓW. 1. CO TO JEST BIOSFERA? Biosfera to strefa życia, strefa zamieszkała przez organizmy żywe, 2. Jakie pierwiastki chemiczne wchodzą w skład biosfery? Podstawowymi pierwiastkami chemicznymi wchodzącymi e skład biosfery są: tlen 70%, węgiel 18%, wodór- 10%, pozostałe 2% Ze spotykanych w naturze ponad dziewięćdziesięciu pierwiastków chemicznych w organizmach stwierdzono obecność około połowy z nich. Niektóre są potrzebne w większych, inne w mniejszych ilościach, lecz wszystkie są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. 3. Czym się różni skład biosfery od innych sfer (atmosfera, hydrosfera, litosfera)? W biosferze występują te same pierwiastki, co w innych sferach Ziemi, choć winnych proporcjach. Wynika to z wzajemnych zależności organizmów i nieożywionego środowiska. Organizmy pobierają i przetwarzają substancje zawarte w otoczeniu, by następnie oddać je w postaci wydalin i wydzielin bądź własnych rozkładających się ciał. 4. W czym przejawia się jedność świata żywego? - organizmy żywe zbudowane są z komórek - w komórkach znajdują się takie same struktury - wykazują takie same czynności życiowe (odżywianie, oddychanie, wydalanie, rozmnażanie, ruch, reakcja na bodźce) - sposób zapisu i odczytywania informacji genetycznej przebiegają na podobnych zasadach - taki sam skład chemiczny wszystkie te cechy świadczą o pokrewieństwie organizmów. 5. Jakie związki wchodzą w skład organizmów? Organiczne i nieorganiczne 6. Co to są związki organiczne? Związki organiczne to związki węgla, które w naturze powstają wyłącznie w organizmach, są to cukry (węglowodany), białka, tłuszcze (lipidy), kwasy nukleinowe 7. Jakie związki nieorganiczne występują w organizmach? woda i związki mineralne 8. Jaki jest skład chemiczny organizmów? - woda 80% - białka 10% - tłuszcze 5% - cukry 2% - związki mineralne 2% - kwasy nukleinowe 1% 8. Jakie znaczenie ma woda dla funkcjonowania organizmów? jest rozpuszczalnikiem substancji organicznych i nieorganicznych i dlatego ma znaczenie jako czynnik transportujący składnik cytoplazmy i płynów komórkowych

22 woda stanowi środowisko, w którym przebiegają prawie wszystkie procesy życiowe, wchodzi w reakcje chemiczne, jest substratem i produktem wielu z nich woda ma duże ciepło właściwe i dużą pojemność cieplną, toteż wolno się nagrzewa i wolno stygnie, co chroni organizmy przed gwałtownymi zmianami temperatury wewnątrz ciała woda ze względu na duże ciepło parowania skutecznie uczestniczy w procesie termoregulacji, wraz z potem usuwamy z organizmu nadmiar ciepła, co chroni organizm przed przegrzaniem odgrywa istotną rolę w rozmnażaniu się wszystkich organizmów 9. Jaki wpływ mają właściwości wody na środowisko? woda ma największą gęstość w temperaturze +4C, dalsze oziębienie zmniejsza gęstość, wtedy woda o temperaturze +4C opada na dno, a do góry unosi się warstwa wody zimniejszej o mniejszej gęstości. Gdy temperatura w środowisku jest ujemna, na powierzchni tworzy się warstwa lodu, która zabezpiecza znajdującą się pod nią wodę przed utratą ciepła i chroni w ten sposób organizmy wodne przed zamarznięciem. Na terenach przybrzeżnych właściwości wody powodują osłabienie gwałtownych skoków temperatury otoczenia, ponieważ zimą woda oddaje stopniowo ciepło pobrane latem 10. Jaka jest rola soli mineralnych? funkcja budulcowa (fosforany, węglany, siarczany) wchodzą w skład kości i innych szkieletów zwierząt (otwornice, skorupiaki, małże), ściany komórkowe roślin mogą być nasycone np. krzemionką(skrzypy, turzyce, trawy, skórka owocu gruszy) biorą udział w regulacji procesów życiowych są źródłem pierwiastków dla komórek Praca domowa Uzasadnij słuszność twierdzenia: Nie ma życia bez wody.

23 TEMAT(14-15): ROLA ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH W PRAWIDŁOWYM ROZWOJU ORGANIZMÓW. CUKRY (węglowodany) 1.Rola: Są podstawowym surowcem energetycznym komórek z 1g cukru otrzymuje się 4 kcal energii Są materiałami zapasowymi Budują ściany komórkowe roślin i pancerze stawonogów 2. Podział: a. cukry proste: glukoza, fruktoza, ryboza, deoksyryboza, galaktoza b. dwucukry: sacharoza laktoza, maltoza, celobioza c. wielocukry (cukry złożone): skrobia, glikogen, celuloza, chityna 3. Skład: węgiel, wodór, tlen (pierwiastki tworzące wodę występują w cukrach w tej samej proporcji, co w wodzie atomów wodoru jest dwa razy więcej, niż atomów tlenu) 3.Charakterystyka cukrów prostych. Wzór: C6H12O6 Glukoza podstawowy materiał energetyczny organizmów, produkt fotosyntezy, substrat oddychania, rozpuszczalna w wodzie, słodka, transportowana przez płyny ustrojowe, wchłaniana bezpośrednio do krwi Fruktoza cukier owocowy występujący w owocach np. gruszkach Ryboza i deoksyryboza - wchodzą w skład cząsteczek kwasów nukleinowych Galaktoza 4.Charakterystyka dwucukrów Powstają w wyniku połączenia dwóch cząsteczek cukrów prostych, słodkie, rozpuszczalne w wodzie. Wzór: C12H22O11 Sacharoza zbudowana z glukozy i fruktozy, występuje w burakach cukrowych i trzcinie cukrowej, wykorzystywana do słodzenia napojów i pokarmów, w postaci sacharozy cukry są transportowane w roślinach, głównie z liści do innych organów Laktoza cukier mleczny występuje w mleku ssaków Maltoza występuje w słodzie jęczmiennym Celobioza składnik celulozy 5. Charakterystyka wielocukrów Powstają w wyniku połączenia wiązaniami chemicznymi bardzo wielu setek bądź tysięcy cząsteczek cukrów prostych. Nie są słodkie, w wodzie słabo się rozpuszczają. Wzór:(C6H12O5)n Skrobia materiał zapasowy u roślin Glikogen materiał zapasowy u zwierząt i grzybów Celuloza buduje ściany komórkowe roślin Chityna buduje pancerze stawonogów i ściany komórkowe grzybów

24 TŁUSZCZE (lipidy to tłuszcze, fosfolipidy, woski i steroidy)) 1. Skład : C, H, O 2. Budowa: cząsteczka tłuszczu składa się z jednej cząsteczki glicerolu i trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych. Kwasy tłuszczowe mogą być nasycone (z wiązaniami pojedynczymi) i nienasycone (z wiązaniami wielokrotnymi) 3. Podział tłuszczów a. roślinne zawierają kwasy tłuszczowe nienasycone, występują w stanie płynnym np. oleje, oliwki b. zwierzęce zawierają kwasy tłuszczowe nasycone, występują w stanie stałym np. smalec, masło c. margaryna to tłuszcz roślinny, zawiera kwasy tłuszczowe nienasycone, ale występuje w stanie stałym, gdyż jest utwardzana chemicznie rozerwanie wiązań podwójnych i przyłączanie dodatkowych atomów wodoru 4. Rola tłuszczów: 1) są materiałami energetycznymi, dostarczają dwa razy więcej energii, niż cukry, z 1g otrzymujemy 9 kcal energii. 2) Stanowią materiał zapasowy gromadzony w tkance tłuszczowej zwierząt np. zapadających w sen zimowy i w nasionach roślin oleistych np. rzepaku 3) Stanowią warstwę termoizolacyjną u ssaków wodnych np. fok, wielorybów 4) Chronią narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi np. nerkę, gałkę oczną 5) Fosfolipidy są głównym budulcem błon biologicznych 6) Woski tworzą warstwy ochronne na powierzchni liści 7) Steroidy to grupa związków, do której należą między innymi usztywniający błony komórkowe cholesterol, witamina D i niektóre hormony człowieka i zwierząt, ponadto cholesterol produkowany w wątrobie z tłuszczów nasyconych pełni funkcję budulcową BIAŁKA 1. SKŁAD: C,H,O,N,S,P 2. Budowa: zbudowane są z aminokwasów, jest ich 20 rodzajów, połączone są wiązaniami peptydowymi, 9 z nich jest niezbędnych do życia, muszą być dostarczone w diecie, w przeciwnym razie nie powstaną białka. Łańcuchy białkowe składają się z kilkudziesięciu AA, a nawet z kilkunastu tysięcy. Dany AA może powtarzać się w cząsteczce białka wielokrotnie. Łańcuchy białkowe wyginają się w różny sposób. Białka tworzą struktury I,II, III i IV rzędowe. I- rzędowa struktura to kolejność aminokwasów II- ułożenie łańcucha na płaszczyźnie III- ułożenie łańcucha białkowego w przestrzeni IV- ułożenie wielu łańcuchów białkowych względem siebie w przestrzeni

25 3. Swoistość białek Kształt białek zależy od kolejności aminokwasów. Kolejność oraz liczba AA może dać niewyobrażalnie wielką liczbę kombinacji białek. Każdy z nas ma większość cząsteczek białka charakterystycznych (swoistych)tylko dla siebie. Jest to przyczyną odrzucania przeszczepionych narządów. 4. Właściwości białek ulegają denaturacji, struktura białek ulega zniszczeniu w temperaturze około 40C. 5.Rola białek: pełnią funkcję budulcową (strukturalną) podstawowy budulec wszystkich elementów komórki np. kolagen w skórze, keratyna budująca włosy i paznokcie pełnia funkcję regulującą białka enzymatyczne (są odpowiedzialne za prawidłowy przebieg wszystkich czynności życiowych organizmu dostarczają energii z 1 g 4 kcal (gdy organizm otrzymuje ich więcej, niż potrzebuje do wzrostu i reperacji) są przeciwciałami w płynach ciała, niszczą antygeny są hormonami np. hormon wzrostu 6.Białka jako enzymy Podstawą czynności życiowych są reakcje biochemiczne katalizowane przez enzymy. Enzymy to białka, które potrafią katalizować, czyli zwiększać szybkość reakcji chemicznych. Jeden enzym katalizuje jedną reakcję chemiczną, gdyż cząsteczka białka, która jest enzymem pasuje tylko do tych cząsteczek, które biorą udział w katalizowanej reakcji. Rysunek41.1 s. 217 podręcznik, druga cześć Enzymy są wykorzystywane w proszkach do prania, rozkładają białka, tłuszcze, w przemyśle spożywczym rozkładają pektyny, ułatwiają wyciskanie soku KWASY NUKLEINOWE DNA kwas deoksyrybonukleinowy 1.Skład: C,H,O,N,P 2. Budowa: dwuniciowy, spiralnie zwinięty, ma postać helisy. Składa się z nukleotydów 4 rodzajów różniących się zasadą azotową. W skład nukleotydu wchodzą : cukier deoksyryboza reszta kwasu fosforowego zasady azotowe: adenina, guanina, tymina, cytozyna

26 Zasady tworzą komplementarne pary: A=T, G-C, zatem kolejność zasad w jednej nici wyznacza ustawienie zasad w drugiej nici. Zasady azotowe nukleotydów dwóch nici cząsteczki DNA łączą się ze sobą w środku helisy słabymi wiązaniami wodorowymi 3.Model nukleotydu ryc s Rola DNA Jest podstawowym składnikiem chromosomów. W jednym chromosomie znajduje się jedna bardzo długa cząsteczka DNA. DNA zawiera komplet genów umożliwiających funkcjonowanie organizmu. Jest nośnikiem informacji genetycznej, ponieważ zawiera w sobie zapis o cechach i właściwościach organizmu. Jest odpowiedzialny za przekazywanie cech rodziców potomstwu, czyli za dziedziczenie. Podział ilości materiału genetycznego poprzedzającego podział komórki jest to replikacja cząsteczek DNA 5. Swoistość DNA Informacja genetyczna, której nośnikiem jest DNA, jest zapisana w kolejności tworzących go nukleotydów. Cztery nukleotydy mogą tworzyć wiele różnorodnych kombinacji, ich liczby, jakości i kolejności. Stąd tak wielka różnorodność DNA, co powoduje, że każdy gatunek ma swój własny DNA. RNA kwas rybonukleinowy RNA jest krótszy od DNA, jednoniciowy, zamiast deoksyrybozy występuje ryboza, a zamiast tyminy - uracyl, pozostałe zasady są takie same. Ta różnica decyduje o znacznie większej aktywności RNA niż DNA. RNA kieruje syntezą białek. Wśród cząsteczek RNA można wyróżnić kilka rodzajów odmiennych pod względem struktury i pełnionych funkcji: mrna (matrycowy, czyli informacyjny RNA) odczytywanie informacji genetycznej trna transportujący RNA srna rybosomalny RNA

27 TEMAT (16): KOMÓRKA JAKO NAJMNIEJSZA FUNKCJONALNA CZĘŚC ORGANIZMU - METABOLIZM 1. METABOLIZM przemiana materii i energii, procesy fizyczne i chemiczne zachodzące w komórkach. Komórka to podstawowa jednostka, w której zachodzą procesy metaboliczne. 2. Podział metabolizmu: anabolizm = synteza, przyswajanie, asymilacja, budowa związków złożonych ze związków prostych, wymagają nakładu energii np. fotosynteza, synteza białek, cukrów, tłuszczów katabolizm = rozkład, analiza, dysymilacja, rozkład związków złożonych na prostsze w celu uzyskania energii np. oddychanie 3.Schemat zależności pomiędzy procesami anabolicznymi i katabolicznymi. 4.anabolizm a katabolizm Organizm przez całe swoje życie tworzy jedne związki, rozkładając jednocześnie inne. Procesy anaboliczne i kataboliczne zachodzą równocześnie. W okresie wzrastania anabolizm większy od katabolizmu, gdyż organizm rośnie i rozwija się. Stabilizacja życiowa A=K Starość: katabolizm większy, niż anabolizm, gdyż komórki nie nadążają z reperacją swoich struktur, choćbyśmy dostarczali im wszystkich potrzebnych składników WYKRES:

28 TEMAT(17): SPRAWDZIAN WIADOMOŚCI Z KOMÓRKI DZIAŁ III CZYNNOŚCI ŻYCIOWE ORGANIZMÓW Temat(18 i19): Sposoby odżywiania się organizmów. 1. Uczniowie wymieniają czynności życiowe organizmów: odżywianie oddychanie wydalane rozmnażanie poruszanie się reakcja na bodźce 2. Co to jest odżywianie? Odżywianie to dostarczanie składników pokarmowych, czyli związków organicznych: cukrów, tłuszczów, białek do wszystkich komórek ciała. Związki te budują ciało i są źródłem energii. 3. Jakie znacie składniki pokarmowe i jaka jest ich rola? cukry energetyczna białka budulcowa, regulująca i energetyczna tłuszcze energetyczna, zapasowa 4. Nauczyciel wprowadza pojęcie związki organiczne: Związki organiczne to związki chemiczne o złożonej budowie powstające w organizmach i zwierające węgiel. 5. Jakie znacie dwa podstawowe sposoby odżywiania? a) samożywne (autotrofizm) b) cudzożywne (heterotrofizm) 6. Na czym polega odżywianie cudzożywne? Odżywianie cudzożywne pobieranie gotowych związków organicznych ze środowiska 7. Nauczyciel dokonuje podziału odżywiania organizmów cudzożywnych: a) biofagi odżywiają się innymi organizmami roślinożerne np. sarna, antylopa, zebra (ich pokarm zawiera niewiele substancji odżywczych, dlatego pochłaniają ogromne ilości pożywienia, mają rozbudowane przewody pokarmowe, żyją w symbiozie z bakteriami i pierwotniakami trawiącymi celulozę. mięsożerne; drapieżne (gepard, tygrys, orzeł) i padlinożerne (sęp, hiena) wszyskożerne (dzik, świnia, niedźwiedź, wróble, człowiek) b) pasożyty i półpasożyty żyją kosztem innych żywych organizmów pasożyty zewnętrzne: wesz, pchła; kleszcz wewnętrzne: tasiemiec, glista, włosień, owsik pólpasożyty: jemioła- pobiera z drzew wodę z solami mineralnymi a sama przeprowadza proces fotosyntezy pijawka pasożytuje na żywicielu czasowo, wypija krew, a potem się odczepia.

29 c) saprobionty żywi się szczątkami organicznymi znajdującymi się w glebie, mule, wodzie, ściółce leśnej saprofity (roztocza) grzyby i bakterie wydzielają enzymy trawienne na zewnątrz komórek do środowiska, a następnie wchłaniają produkty trawienia (trawienie zewnętrzne), w ten sposób rozkładają związki organiczne na prostsze związki organiczne i związki nieorganiczne. W ten sposób jako destruenci mają ogromne znaczenie w krążeniu materii, gdyż ze szczątków organicznych uwalniają zawarte w nich sole mineralne saprofagi drobne zwierzęta bezkręgowe (owady, nicienie, pierścienice, skorupiaki, małże) zjadają martwą materię organiczną o różnej formie i różnym stopniu rozdrobnienia, są to konsumenci I rzędu: glebożercy dżdżownica, mułożercy rurecznik, kałożercy żuk gnojowy 8. Uczniowie analizują ilustracje na stronie 53 i charakteryzują dwa sposoby odżywiania cudzożywnego. 9. Nauczyciel wprowadza pojęcie odżywiania samożywnego Odżywianie samożywne organizm sam wytwarza związki organiczne korzystając z prostych związków nieorganicznych powszechnie dostępnych w środowisku. 9. Uczniowie analizują przy pomocy nauczyciela ogólny schemat fotosyntezy (ryc str.55) i zapis słowny reakcji na stronie 54 w podręczniku. a) Fotosynteza polega na wytwarzani związków organicznych (cukier glukoza) ze związków nieorganicznych (CO2 i H2O) przy udziale energii świetlnej i w obecności chlorofilu. b) Miejsce zachodzenia procesu chloroplasty c) Równanie procesu fotosyntezy: Dwutlenek węgla +woda + energia glukoza +tlen d) Przebieg fotosyntezy: faza jasna rozbicie cząsteczki wody przy pomocy energii świetlnej (fotoliza), w wyniku czego powstaje wodór i uwalnia się tlen, a energia świetlna zamieniona zostaje na chemiczną faza ciemna wytworzenie glukozy z dwutlenku węgla i wodoru przy udziale energii chemicznej z fazy I e) Znaczenie fotosyntezy: - jest źródłem związków organicznych, które wbudowane w ciała organizmów samożywnych stają się pokarmem organizmów cudzożywnych, w więc są częściowo wykorzystywane przez organizmy cudzożywne - zmniejsza w atmosferze ilość dwutlenku węgla, a zwiększa ilość tlenu - dzięki fotosyntezie organizmy korzystają z energii słonecznej f) Warunki fotosyntezy - wewnętrzne chloroplasty - zewnętrzne dostępność wody ilość światła im więcej światła tym fotosynteza zachodzi intensywniej aż do pewnego momentu, później utrzymuje się na stały poziomie ilość dwutlenku węgla j.w. (wykres w zeszycie ćwiczeń, zad. 3 str.35)

30 temperatura fotosynteza najlepiej zachodzi w temperaturze stopni, ustaje przy 40 stopniach, gdyż denaturacji ulegają enzymy, które katalizują ten proces (zrobić wykres) Informacje dodatkowe do wykresów Na lekcjach biologii uczniowie będą się spotykać z dwoma rodzajami informacji pokazanych na wykresach: 1) zależność przebiegu zjawiska od wybranego czynnika wtedy zjawisko opisane jest na osi Y, a wpływający na nie czynnik na osi X 2) zmianą zachodzącą w czasie(np. zmianą liczebności populacji czy zanieczyszczenia atmosfery) wtedy na osi X jest odwzorowany czas, a na osi Y zmieniający się w czasie parametr. 10. Pojęcie chemosyntezy. Chemosynteza produkcja związków organicznych bez udziału światła, ale dzięki energii uwolnionej podczas utleniania związków nieorganicznych (np. siarkowodór, amoniak), zachodzi u niektórych bakterii np. siarkowych, wodorowych. Praca domowa Uczniowie tworzą mapę mentalną dotyczącą sposobów odżywiania na podstawie informacji uzyskanych na lekcji.

31 Temat (20) :Sposoby oddychania organizmów. 1.Dlaczego związki organiczne są tak ważne dla organizmów? są budulcem źródłem energii regulują procesy zachodzące w organizmie Oddychanie to proces polegający na spalaniu związków organicznych w komórkach (mitochondria) w celu uwolnienia energii. Pierwszym etapem oddychania jest wymiana gazowa tzn. pobieranie tlenu i usuwanie dwutlenku węgla. 3. Z czym dotychczas kojarzyło się wam oddychanie? - z wymianą gazową tzn. pobieraniem tlenu i uwalnianiem dwutlenku węgla 4. Czy wymiana gazowa ma związek z oddychaniem? - tak, bo pobierany tlen jest zużywany do spalania składników pokarmowych, a powstały w wyniku oddychania dwutlenek węgla jest podczas wymiany gazowej oddawany na zewnątrz. 5. Istnieją w świecie organizmów dwa sposoby oddychania: tlenowe i beztlenowe. ODDYCHANIE TLENOWE POLEGA NA ROZKŁADZIE CUKRU PRZY UDZIALE TLENU NA DWUTLENEK WĘGLA I WODĘ, Z WYDZIELENIEM DUŻYCH ILOŚCI ENERGII, ZACHODZI W MITOCHONDRIACH, jest to oddychanie wewnątrzkomórkowe, pierwszy etap to wymiana gazowa zachodzi w płucach. ODDYCHANIE BEZTLENOWE POLEGA NA ROZKLADZIE CUKRU BEZ UDZIAŁU TLENU NA PROSTSZE ZWIĄZKI ORGANICZNE NP. ALKOHOL ETYLOWY, ZACHODZI W CYTOPLAZMIE. cecha oddychanie tlenowe beztlenowe substraty cukier i tlen cukier produkty woda i dwutlenek węgla proste związki organiczne (np. alkohol etylowy) ilość uwalnianej energii duża mała miejsce mitochondria cytoplazma równanie cukier + tlen dwutlenek węgla + woda + energia cukier alkohol etylowy + dwutlenek węgla + energia przykłady organizmów oddychających w dany sposób człowiek, pies, krowa, dąb, tulipan Drożdże, niektóre bakterie, tasiemiec, włókna mięśniowe 6. Nauczyciel omawia oddychanie beztlenowe. Pyta, czy u człowieka również zachodzi oddychanie beztlenowe, jeżeli tak to w jakich warunkach zachodzi i jakie niesie skutki. Drożdże przekształcają w warunkach beztlenowych glukozę w alkohol etylowy i dwutlenek węgla, czemu towarzyszy uwalnianie energii. Proces ten nazywamy

32 fermentacją alkoholową. Fermentacja ta wykorzystywana jest w przemyśle do produkcji alkoholu i w gospodarstwach domowych do pieczenia ciasta. Za rośnięcie ciasta odpowiada uwalniający się CO2. Fermentacja mlekowa rozkład glukozy bez udziału tlenu w kwas mlekowy. W ten sposób powstaje jogurt a także zakwasy w mięśniach. Jest to sposób oddychania zachodzący w mięśniach człowieka w czasie dużego wysiłku fizycznego, organizm nie nadąża wówczas z dostarczaniem odpowiedniej ilości tlenu, nie zachodzi całkowite spalanie glukozy. Tworzy się kwas mlekowy, który powoduje zesztywnienie i ból mięśni. Energia powstała w oddychaniu gromadzona jest w ATP uniwersalny nośnik i magazyn energii w komórkach. Rodzaje energii powstaje chemiczna, która zamieniana jest na: - mechaniczną do poruszania się - cieplną do utrzymania stałej temperatury ciała - bioelektryczną do przesyłania impulsów nerwowych. 7.Czy rośliny oddychają? Rośliny tak samo jak inne organizmy potrzebują energii m.in. do pobierania i transportowania różnych związków chemicznych, dlatego muszą oddychać. 7. Analiza ryc s.61 zależność między fotosyntezą a oddychaniem. Fotosynteza jest odwrotnością oddychania. 8. Jaką wymianę gazową prowadzą organizmy roślinne i zwierzęce za dnia i w nocy? Za dnia rośliny pobierają CO2, a wydalają tlen, a zwierzęta pobierają tlen, a wydalają CO2, zwierzęta zarówno w dzień jak i w nocy pobierają tlen a usuwają CO2. Ogólnie rośliny więcej tlenu produkują niż zużywają. Dzięki temu zawartość tlenu w atmosferze utrzymuje się na stałym poziomie, choć inne organizmy tlen zużywają wyłącznie do oddychania.

33 Temat (21): Sposoby rozmnażania się organizmów. 1.Co jest istotą rozmnażania Rozmnażanie polega na wydawaniu potomstwa, jego istotą jest przetrwanie gatunku. 2. Nauczyciel wykonuje na tablicy schemat: ROZMNAŻANIE BEZPŁCIOWE PŁCIOWE BEZPŁCIOWE: - nowy osobnik powstaje z jednego organizmu rodzicielskiego i ma taki sam zestaw genów - sposoby: podział komórki u organizmów jednokomórkowych np. bakterie, pierwotniaki pączkowanie np. drożdże, jamochłony zarodniki np. grzyby, mszaki, paprotniki wegetatywne u roślin: rozłogi truskawki, kłącza- konwalia, cebule tulipan, bulwy - ziemniak fragmentacja podział organizmu macierzystego na kilka części, z każdego fragmentu odtwarza się nowy osobnik PŁCIOWE: - nowy osobnik powstaje z dwóch osobników rodzicielskich, wytwarzane są komórki rozrodcze męskie plemniki i żeńskie komórki jajowe łączą się w wyniku zapłodnienia, potomstwo zawiera geny obydwu rodziców i różni się od nich, ma nowy niepowtarzalny zestaw cech, zwiększa to szanse na przeżycie w zmieniającym się środowisku - sposoby: obupłciowe posiadają równocześnie narządy rozrodcze (gonady) męskie i żeńskie np. tasiemiec, ślimak, dżdżownica rozdzielnopłciowe oddzielnie występują osobniki męskie i żeńskie a) żyworodność młode organizmy rozwijają się w organizmie samicy, pokarm czerpią od matki np. ssaki b) jajorodność młode rozwijają się w jaju poza organizmem samicy np. ryby, płazy c) jajożyworodność młode rozwijają się w jaju w drogach rodnych samicy np. gady SCHEMAT ROZMNAŻANIA: PLEMNIK + KOMÓRKA JAJOWA ZYGOTA ZARODEK MŁODY ORGANIZM

34 4. Jakie korzyści płyną z rozmnażania płciowego? Jest źródłem zmienności (osobniki nie są takie same), a ta stanowi podstawę ewolucji, dając pewnym osobnikom w obrębie gatunku większe szanse przeżycia w wyniku działania doboru naturalnego, zwiększa szanse przeżycia w zmieniających się warunkach środowiska. Gdyby wszystkie osobniki były jednakowe, pojawienie się np. choroby zakaźnej, na którą żaden z osobników nie byłby odporny, doprowadziłoby do nieuchronnej zagłady gatunku. Konsekwencją rozmnażania płciowego jest zróżnicowanie cech osobników w obrębie gatunku, co zwiększa szansę jego przetrwania. 5. Co to jest dzieworództwo? Dzieworództwo zdolność rozmnażania z niezapłodnionej komórki jajowej. np. rozwielitki, u pszczół trutnie 6. Co to jest rozwój prosty i złożony? Rozwój prosty młody osobnik rodzi się podobny do dorosłego np. człowiek Rozwój złożony w rozwoju występuje larwa niepodobna do postaci dorosłej np. płazy, owady 7. Co to jest samozapłodnienie i zapłodnienie krzyżowe? Samozapłodnienie połączenie gamet wytworzonych przez jeden organizm Zapłodnienie krzyżowe plemnik jednego osobnika łączy się z komórką jajową innego 8. Co to jest zapłodnienie zewnętrze i wewnętrzne? Zapłodnienie zewnętrzne poza organizmem samicy Zapłodnienie wewnętrzne w drogach rodnych samicy 12. co to jest przemiana pokoleń? następowanie po sobie kolejno pokolenia rozmnażającego się płciowo i bezpłciowo. Temat (22): Podsumowanie wiadomości o czynnościach życiowych organizmów. 1. Uczniowie wymieniają czynności życiowe organizmów. 2. Porównują proces fotosyntezy i oddychania tlenowego przebiegające w komórce roślinnej 3. Omawiają przebieg poszczególnych czynności życiowych u różnych organizmów 4. Uczniowie rozwiązują test w podręczniku s