Zimowanie ptaków wodnych na Wiśle Środkowej w latach

Transkrypt

1 Sprawozdania Reports Notatki Ornitologiczne 2003, 44: xx Zimowanie ptaków wodnych na Wiśle Środkowej w latach Zimowe liczenia ptaków wodnych w Europie są organizowane od r przez IWRB (Delany et al. 1999). W Polsce liczenia są prowadzone od r przez poszczególne centrale regionalne w oparciu o ujednoliconą metodykę (Dombrowski et al. 1985, Dombrowski et al. 1993, Kot et al. 1987, Zyska et al. 1990). Na Lubelszczyźnie coroczne zimowe liczenia rozpoczęto w r. 1985, a ich koordynatorem do r był Janusz Wójciak. Obejmowały swym zasięgiem poza rzekami również różnego typu akweny naturalne i sztuczne. W liczeniach brali udział członkowie Klubu Ornitologów Lubelszczyzny, a następnie (od r. 1992) Lubelskiego Towarzystwa Ornitologicznego. W opracowaniu tym przedstawiono wyniki liczeń ptaków zimujących na Wiśle na odcinku 103 km biegu rzeki pomiędzy ujściem Sanu a ujściem Wieprza, w latach (rys. 1). Odcinek ten prawie w całości znajduje się w granicach Małopolskiego Przełomu Wisły (Kondracki 1981). Wisła charakteryzuje się tu szerokim, nieuregulowanym korytem, dużą zmiennością przepływów i wahaniami poziomu wody. W korycie znajdują się liczne mielizny oraz różnego rodzaju wyspy, niskie, pozbawione roślinności i wysokie, pokryte roślinnością zielną i łęgami wierzbowo-topolowymi. Wisła prowadzi wody w większości pozaklasowe. Szerokość doliny wynosi od 1,5 do 5 km, w miejscach przełomu otaczające dolinę zbocza wznoszą się na wysokość m. Na badanym odcinku praktycznie całe koryto Wisły jest obwałowane (w 86%), a wały przedzielają dolinę. Lewostronne dopływy na tym odcinku Wisły to: Kamienna, Iłżanka, Zwolenka prawostronne to: San, Sanna, Wyżnica, Chodelka, Bystra, Kurówka i Wieprz. Celem badań było poznanie rozmieszczenia, liczebności i trendów poszczególnych gatunków ptaków wodnych, a tym samym poznanie roli Wisły w okresie zimy oraz ocena wpływu czynników antropogenicznych, meteorologicznych i hydrologicznych na populacje zimujących gatunków. 138

2 Liczenia prowadzano corocznie w przeciągu dwu dni (sobota, niedziela) w 2. dekadzie stycznia. Kontrolowany 103 km fragment rzeki został podzielony na 5 km odcinki (rys. 1), jedynie długość ostatniego z nich wynosiła 3 km. Granice odcinków oraz ich numery zostały naniesione na mapy w skali 1: Każdy odcinek był traktowany jako jednostka podstawowa i sprawdzono go w całości. Poszczególne osoby kontrolowały najczęściej dwa odcinki Wisły (wyjątkowo więcej) w ciągu dnia, przemieszczając się pieszo wzdłuż brzegów rzeki. Obserwacje z każdego odcinka zapisywano oddzielnie. Notowano warunki obserwacji, poziom wody, stopień zlodzenia, temperaturę itp. W pierwszym okresie badań w niektóre lata kontrolowano krótszy fragment Wisły (tab. 1). W r poza liczeniami wykonanymi metodą standardową przeprowadzono również liczenie z samolotu Wilga na tym samym 75 km odcinku rzeki. Średnie temperatury stycznia w ciągu 16 lat były bardzo zróżnicowane (IMGW ). Wyjątkowo zimny był rok 1987, kiedy to średnia temperatura stycznia wynosiła 12 C, a Wisła zamarzła na prawie całym badanym odcinku. Lata z najniższą w okresie badań średnią temperaturą stycznia to: 1985, 1987, 1996 i 1997 (Wisła była pokryta lodem z wyjątkiem 2 3 górnych odcinków). Lata z umiarkowaną temperaturą stycznia to: 1986, , 1995 i 1999 (Wisła częściowo pokryta lodem), natomiast do lat charakteryzujących się średnią temperaturą stycznia powyżej 0 C i brakiem pokrywy lodowej należały: ,1994, 1998 i 2000 (rys. 1). Wisła zamarzała dopiero przy bardzo niskich temperaturach utrzymujących się przez kilka dni, natomiast mniejsze rzeki, stawy i jeziora pokrywały się lodem przy znacznie mniejszym spadku temperatury, co miało wpływ na przemieszczanie się ptaków na Wisłę. W mroźne zimy, kiedy Wisła zamarzała lód utrzymy- Tabela 1. Porównanie długości kontrolowanych odcinków środkowej Wisły i średniej liczby osobników na 5 km rzeki w ciągu 16 sezonów. * obserwacje z ziemi i z samolotu (dane skompilowane) Table 1. Comparison of the length of the middle Vistula sections controlled and the mean number of individuals per 5 km of the river course during 16 seasons. * observations from land and air (compiled data). (1) year, (2) length of the river section controlled, (3) number of 5 km long sections, (4) number of individuals, (5) mean number of inds/5 km, (6) number of species Rok (1) Długość badanego Liczba 5 km Liczba Średnia liczba Liczba odcinka (2) odcinków (3) osobników (4) os./5 km (5) gatunków (6) , , , * , , , ,

3 wał się przez pewien czas nawet po ociepleniu z wyjątkiem szybciej rozmarzających ujść rzek różnej wielkości dopływów Wisły (gdzie gromadziły się najczęściej ptaki). Przegląd gatunków Nur rdzawoszyi Gavia stellata. Odnotowany w r w okolicach Borowej. Perkozek Tachybaptus ruficollis. Zwykle obserwowano pojedyncze ptaki a wyjątkowo po 4 os./5 km, np. w r w okolicy Puław i w 1996 w okolicy Wólki Gołębskiej (P. Safader). Prawdopodobnie liczebność była zaniżona ze względu na dużą szerokość rzeki i nie zawsze dobre warunki obserwacji (tab. 2). Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus. Obserwowany tylko w latach: 1986, 1988, 1991, 1999, najwięcej 3 os. w r przy ujściu Sanny (J. Wójciak). Zausznik Podiceps nigricollis. Odnotowany tylko w roku Kormoran Phalacrocorax carbo. Stwierdzony zaledwie w 4 sezonach: 1990, os. przy ujściu Sanny (J. Wójciak), os. koło Kazimierza (M. Piotrowska) i 3 os. koło Wólki Gołębskiej (S. Ligęza) i os. w ujściu Sanny (M. Urban). Bąk Botaurus stellaris. Pierwszy przypadek zimowania na Wiśle odnotowano w r w ujściu Chodelki (M. Urban). Czapla siwa Ardea cinerea. Regularnie zimuje w zmiennej liczbie. W bardzo mroźnym r odnotowano tylko 2 ptaki, a wyjątkowo ciepłym styczniu os. (tab. 2). Liczebność w ostatnich latach zwiększyła, i tak do r średnia liczba ptaków wynosiła 44, natomiast w następnych latach średnio 134 os. Czapla biała Egretta alba. Odnotowywana trzykrotnie: 2 ptaki koło Braciejowic w r (A. Stanecki) oraz pojedyncze w 1999 koło Kępy Soleckiej (M. Piskorski) i w 2000 koło Józefowa (G. Grzywaczewski). Tabela 2. Liczebność gatunków regularnie zimujących na środkowej Wiśle w latach Table 2. Abundance of species regularlywintering on the middle Vistula in (1) species Gatunek (1) * T. ruficollis A. cinerea C. olor C. cygnus A. crecca A. platyrhynchos Anas sp A. ferina A. fuligula B. clangula M. albellus M. merganser H. albicilla L. ridibundus L. canus L. argentatus Larus sp. duże Larus sp. małe A. atthis

4 Łabędź niemy Cygnus olor. Najliczniejszy w latach z umiarkowanymi temperaturami stycznia: w r odnotowano 181 os. i w r os. i w os. (tab. 2). Nie stwierdzono go tylko w pierwszych dwu latach liczeń. Pomimo fluktuacji daje się zauważyć niewielki wzrost liczebny w ostatnich latach. Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus. Odnotowany w 6 sezonach, o czym nie wspomina Wiącek (1994). Maksymalnie obserwowano 11 ptaków w r koło Zastowa przy ujściu Chodelki (T. Buczek) i 10 w 1994 koło Braciejowic (A. Stanecki). Gęsi Anser sp. (gęgawa A. anser, gęś zbożowa A. fabalis i gęś białoczelna A. albifrons). Na wschodzie Polski gęsi zimują wyjątkowo (Staszewski, Czeraszkiewicz 2001). W łagodnym styczniu 1994 roku stwierdzono 1 gęś zbożową koło Wólki Gołębskiej (G. Leśniewski, R. Siek) i 7 gęsi białoczelnych w okolicy Lucimii (T. Buczek), w r gęś białoczelną, a w gęgawę. Ponadto 5 nieoznaczonych gęsi widziano w r. 1986, a 31 w Świstun Anas penelope. Obserwowany wyjątkowo: 2 samce w r w okolicy Braciejowic (M. Furmanek) i 2 koło Kaliszan w r (M. Piskorski). Cyraneczka Anas crecca. Obserwowana regularnie, zwłaszcza na środkowych i górnych odcinkach Wisły. Maksymalną liczebność 280 os. odnotowano w r. 1994, w tym 140 ptaków k. Wólki Gołębskiej (G. Leśniewski, R. Siek) (tab. 2). Najliczniej obserwowana na górnych odcinkach Wisły, gdzie nawet podczas mroźnego stycznia 1997, powyżej Zawichostu na rzece pozbawionej lodu widziano 29 cyraneczek (J. Wójciak). Udział cyraneczki w ugrupowaniu rzadko przekraczał 1%. Krzyżówka Anas platyrhynchos. Najliczniejszy gatunek na zimujący na Wiśle, którego liczebność w dwóch sezonach: 1988 i 1990 przekroczyła 10 tysięcy os. (tab. 2). Maksymalne koncentracje dochodziły do 1500 os./5 km. Najniższą liczebność krzyżówki odnotowano w najzimniejszym styczniu os. na 60 km rzeki (tab. 2, rys. 2). W pozostałych latach udział krzyżówki w ugrupowaniach ptaków wodnych wynosił od 63,8% (w 1997 r.) do 90,8% (w 1989 r.). Pomimo wysokiej liczebności, udział krzyżówki na Wiśle był niższy niż w ugrupowaniach na innych rzekach Lubelszczyzny (Piotrowska i in., w przygot.). Rożeniec Anas acuta. Pojedyncze ptaki stwierdzono w okolicy Kamienia w pobliżu ujścia Kamiennej w r (A. Stanecki) i w 1998 (M. Furmanek). Głowienka Aythya ferina. Obserwowana zaledwie w 5 sezonach, najliczniej 13 os. w ciepłym styczniu 1989 (rys. 1). Czernica Aythya fuligula. Notowana częściej od głowienki. Najliczniejsza w ciepłe zimy: w r os. i w os. Ogorzałka Aythya marila. Stwierdzona trzykrotnie: w r os. poniżej Annopola, w os. w rejonie Włostowic (T. Łojek) i w os. koło Kamienia (M. Furmanek). Gągoł Bucephala clangula. Obserwowany każdej zimy w przeciętnym zagęszczeniu 4,8 os./5 km biegu rzeki. W r jego udział w ugrupowaniu sięgał 21%, podczas gdy w 1989 tylko 0,6%. Najliczniejszy był w roku os. i w os. (tab. 2). Bielaczek Mergus albellus. Zimuje regularnie, ale jego liczebność jest niewielka i w zależności od roku wynosi od 1 do kilkunastu osobników. Wyjątkowo obserwowano 31 os. w r i 28 w Jego udział w ugrupowaniu sięgał 3,9%. Szlachar Mergus serrator. Dwa ptaki obserwowano w r k. Annopola. Nurogęś Mergus merganser. Poza krzyżówką jest najliczniej zimującym gatunkiem na lubelskim odcinku Wisły. Najwyższą liczebność 1140 os. odnotowano w r. 1994, a powyżej 700 os. w latach: 1988, 1993 i 1999 (tab. 2). Największą koncentrację 298 ptaków stwierdzono w r powyżej Zawichostu (J. Wójciak). Pomijając odbiegający od normy rok 1987 udział nurogęsia wynosił od 3,8% w r do 25,5% w 1997, przy czym w pierwszej połowie okresu badań był niższy niż w latach

5 Bielik Haliaeetus albicilla. Łącznie obserwowano 36 ptaków, a przy uwzględnieniu obserwacji prowadzonych z samolotu w r os. Bieliki obserwowano niemal corocznie, maksymalnie 9 os. w r i 7 os. w Wiąże się to ze wzrostem jego populacji lęgowej na Lubelszczyźnie (Wójciak 2000). Wisła należy do ważniejszych miejsc zimowania bielika w Polsce (Buczek 1992). Kokoszka Gallinula chloropus. Jedyna obserwacja pochodzi z r. 1993, gdy powyżej Zawichostu widziano 1 ptaka (J. Wójciak). Ponadto pojedyncze ptaki obserwowano na kanale w bezpośrednim sąsiedztwie Wisły (M. Piotrowska) i na zbiorniku wód zrzutowych Zakładów Azotowych Puławy (S. Ligęza). Łyska Fulica atra. Obserwowana na rzece tylko w latach: 1991, 1994 i W sąsiedztwie zbiornika wód zrzutowych Zakładów Azotowych Puławy była znacznie liczniejsza zwykle os. (S. Ligęza). Samotnik Tringa ochropus. Obserwowany dwukrotnie: 1 os. w r i 2 koło Kępy Choteckiej w r (T. Buczek). Mewy Larus sp. (śmieszka L. ridibundus, mewa pospolita L. canus, mewa srebrzysta L. argentatus, mewa mała L. minutus). Trzy pierwsze gatunki były obserwowane prawie corocznie na Wiśle (tab. 2), ale ich udział w ugrupowaniu rzadko przekraczał 1%. Mewę małą odnotowano wyjątkowo w r Zimorodek Alcedo atthis. Najliczniejszy w latach i 1995 (tab. 2). Większość osobników przebywa prawdopodobnie w bocznych korytach, często w miejscach trudno dostępnych dla obserwatorów, dlatego jego liczebność jest zaniżona. W ciągu 16 lat prowadzenia styczniowych liczeń na Wiśle obserwowano 33 gatunki ptaków wodnych. W poszczególnych latach zimowało od 6 (w zimnym r. 1987) do 22 (w ciepłym r. 1994) gatunków (tab. 1). Najwięcej ptaków zimowało na Wiśle w ciepłym styczniu 1988 r. łącznie ponad 12 tysięcy os. i w 1990 prawie 12 tysięcy os. (tab. 1), a najmniej w bardzo mroźnym styczniu 1987 zaledwie 252 os. (rys. 2, tab. 1). 142

6 Najliczniej zimującym gatunkiem we wszystkich latach (z wyjątkiem najzimniejszego 1987), była krzyżówka (tab. 2, rys. 3). Drugim pod względem liczebności gatunkiem był nurogęś, a do grupy dominantów należały również: gągoł, czapla siwa i cyraneczka. Na liczebność ptaków zimujących na Wiśle mają wpływ warunki meteorologiczne, zwłaszcza temperatura i stopień zlodzenia w okresie liczeń i bezpośrednio przed nimi. Wysoką liczebność odnotowuje się, gdy mniejsze rzeki i okoliczne zbiorniki wodne zamarzają. W zimy najcieplejsze wzrasta liczba obserwowanych gatunków, podobnie jak na Śląsku (Czapulak & Betleja 1998). Natomiast wzrost liczby osobników uwarunkowany jest dostępnością innych atrakcyjnych zimowisk położonych w pobliżu. Najwięcej ptaków zimowało na Wiśle w latach 1988 i 1990, kiedy to styczeń należał do łagodnych, lecz stawy, jeziora, małe rzeki były zamarznięte i większość ptaków koncentrowała się na Wiśle (rys. 2, tab. 1). Do czynników antropogennych wywierających znaczący wpływ na liczebność zimujących ptaków należy zaliczyć wypływ podgrzanej wody z huty Stalowa Wola, która spływając Sanem ociepla górny odcinek Wisły. Również na Śląsku w najsurowsze zimy większość ptaków przebywała na pozbawionej lodu górnej Odrze (Czapulak & Stawarczyk 1988). Czynnikiem lokalnie zaburzającym wyniki liczeń było polowanie w okolicy Włostowic w r. 1995, kiedy to ptaki zostały wypłoszone i przynajmniej część z nich odleciała poza Wisłę (P. Safader). Różnica liczebności zimujących ptaków pomiędzy latami o najwyższej i najniższej liczebności była 2,6-krotna (1988 i 1989), a nawet 3,2-krotna (1988 i 2000) (tab. 1). W tych 143

7 samych latach odnotowano równie wysokie liczebności w całej Polsce (Dombrowski et al. 1993). Największe różnice ilościowe zaznaczyły się u krzyżówki, której liczebność była ponad 5 razy wyższa w latach 1988 i 1990, niż np. w latach 1985, 1996, 1997 czy W kolejnych latach dawał się zauważyć coraz niższy udział tego gatunku w całości zgrupowania (tab. 2). U innych gatunków tak dużych różnic nie odnotowano. Pod względem liczby gatunków wyjątkowa była łagodna zima 1994 roku (brak zlodzenia na Wiśle i zamarzniecie innych mniejszych zbiorników), gdy stwierdzono zimowanie aż 22 gatunków. Jest to jednak niewiele w porównaniu z Odrą w granicach Śląska, gdzie np. w r odnotowano aż 35 gatunków (Czapulak 1991). Zależności między warunkami meteorologicznymi (temperatura, stopień zlodzenia) u niektórych gatunków zimujących na rzekach stwierdzono w r na Nizinie Mazowieckiej (Dombrowski et al. 1997) i na Śląsku (Czapulak & Betleja 1998), zwłaszcza u czapli siwej, krzyżówki, cyraneczki i mewy pospolitej. Zagęszczenie wszystkich gatunków w przeliczeniu na 5 km odcinek Wisły było najwyższe w r i wynosiło 843 ptaki i w ptaków, zaś najniższe w r roku 21 ptaków, a także w 1985, 1996 i 1997 po ptaków (tab. 1) a więc w najbardziej mroźne zimy. Porównując wyniki obserwacji prowadzonych w r z ziemi i z samolotu stwierdzono, że zarówno liczebność, jak zagęszczenie na 5 km biegu rzeki były nieco wyższe przy liczeniach z samolotu (tab. 3). W przypadku najliczniejszych gatunków krzyżówki, gągoła i nurogęsia uzyskano nieco wyższe zagęszczenia na 5 km biegu rzeki z samolotu niż z ziemi (tab. 3), natomiast dla cyraneczki różnica ta byłą prawie sześciokrotna, a dla łabędzia niemego 2,4-krotna. Największa różnica wystąpiła w przypadku bielika z ziemi obserwowano tylko jednego, natomiast z powietrza aż 7 osobników. Wynika z tego, że na Wiśle Tabela 3. Porównanie liczebności i zagęszczenia poszczególnych gatunków ptaków na 5 km rzeki podczas obserwacji z ziemi i z samolotu w styczniu 1995 roku Table 3. Comparison of the numbers and densities of particular bird species per 5 km of the river course assessed from land and from an airplane in January1995 (1) species, (2) counts from land, (3) counts from an airplane, (4) total, (5) number of species Gatunek (1) Obserwacje z ziemi (2) Obserwacje z samolotu (3) N os./5 km N os./5 km T. ruficollis1 A. cinerea 147 9, ,9 C. olor 21 1,4 65 4,3 A. crecca 20 1, ,9 A. platyrhynchos , ,9 B. clangula 124 8, ,1 M. albellus 3 0,2 2 M. merganser , ,3 H. albicilla 1 7 0,5 L. ridibundus 6 0,4 1 L. canus 6 0,4 2 L. argentatus 15 1,0 A. atthis 9 0,6 Razem /średnio (4) , ,2 Liczba gatunków (5)

8 prawdopodobnie liczebność niektórych gatunków ptaków jest znacznie zaniżana podczas liczeń metodą standardową. Jest to spowodowane charakterem rzeki dużą szerokością koryta, krętym biegiem, obecnością wysp porośniętych roślinnością krzewiastą i drzewiastą, które utrudniają lub czasami uniemożliwiają obserwacje. Ptaki niewidoczne z brzegu z łatwością można dostrzec z powietrza, zwłaszcza że z samolotu obserwacje mogą prowadzić jednocześnie dwie osoby liczące ptaki znajdujące się np. po obu stronach dużej wyspy. Obserwacje z powietrza mają też swoje wady, gdyż nie pozwalają na wykrywanie niewielkich gatunków, takich jak np. perkozek i zimorodek, co spowodowało, że liczba gatunków dostrzeżonych z ziemi była wyższa (13) niż z powietrza (10). Choć na wschodzie Polski i na lubelskim odcinku Wisły zimuje znacznie mniej gatunków ptaków i osiągają one znacznie mniejsze liczebności niż na rzekach w zachodniej części kraju (Czapulak 1991, Dombrowski et al.1993, Staszewski & Czeraszkiewicz 2001), to w tej części kraju Wisła jest dla wielu gatunków ptaków wodnych ważnym zimowiskiem (Dombrowski 1994). W liczeniach prowadzonych na Wiśle, niejednokrotnie w bardzo trudnych warunkach terenowych w ciągu 16 lat uczestniczyli przede wszystkim: Tomasz Buczek, Piotr Deptuś, Michał Furmanek, Marek Kamola, Jarosław Krogulec, Sławomir Ligęza, Małgorzata Piotrowska, Michał Piskorski, Marcin Przepiórka, Piotr Safader, Marcin Urban, Jarosław Wawerski, Janusz Wójciak oraz Waldemar Biaduń, Maciej Buczek, Joanna Chylisz, Magdalena Grudzińska, Wojciech Gibaszek, Grzegorz Grzywaczewski, Artur Kawa, Małgorzata Kołduj, Ignacy Kitowski, Grzegorz Leśniewski, Janusz Kląskowski, Małgorzata Kołodziej, Tomasz Łojek, Małgorzata Mazur, Michał Miazga, Beata Niedźwiedź, Tomasz Ostrowski, Gerard Potakiewicz, Artur Poppe, Grzegorz Piotrowski, Rafał Siek, Artur Stanecki, Jarosław Wiącek, Hanna Wójciak wszystkim im, a zwłaszcza Januszowi Wójciakowi koordynatorowi liczeń do r składam serdeczne podziękowania. Summary: Wintering of waterfowl on the middle Vistula in In countsof waterfowl were conducted in the 2nd decade of January along a 103-km-long section of the middle Vistula between the outletsof the riverssun and Wieprz. A total of 33 speciesof waterfowl were recorded, but only 6 in the coldest 1987 and 22 species in the warmest The highest number of wintering birds were noted in 1988 over 12 thousand and 1990 almost 12 thousand individuals. The most abundant wintering specieswasthe Mallard Anas platyrhynchos, with a share from 63.8% (1997) to 90.8% (1989) of the whole assemblage. The Goosander Mergus merganser (1140 at the maximum) and Grey Heron Aredea cinerea (up to 343 inds) occurred each year, other regularly wintering birds including the Goldeneye Bucephala clangula,teala. crecca,smewm. albellus, Mute Swan Cygnus olor, White-tailed Eagle Haliaeetus albicilla, Black-headed Gull Larus ridibundus, Common Gull L. canus, Herring Gull L. argentatus and Kingfisher Alcedo atthis. The Red-throated Diver Gavia stellata, Black-necked Grebe Podiceps nigricollis, Bittern Botaurus stellaris, Great Egret Egretta alba, Whooper Swan C. cygnus, Wigeon A. penelope, Pintail A. acuta, Red-breasted Merganser M. serrator, Green Sandpiper Tringa ochropus and Little Gull L. minutus were observed to winter sporadically. The total density per 5 km of the river was the highest in inds, and the lowest in inds. The 1995 counts from an aeroplane revealed slightly higher abundance of the Mallard, Goosander and Goldeneye whereas considerably higher numbersof the Teal, Mute Swan and White-tailed Eagle than the resultsobtained when the birdswere counted from the bank. Compared with 13 species recorded from land, only 10 were observed from air. The abundance of waterbirds on the Vistula depended on the temperature in the 1st decade of January and the extent to which the neighbouring smaller rivers, lakes, ponds and other water reservoirs were covered by ice. The largest concentrationsof birdswintering on the middle Vistula were noted when January wasmild, and the water reservoirsin the vicinity frozen (1988 and 1990). Locally, the abundance of birdswasaffected by human activity run-off of warmed waters(no ice-cover) and hunting (scaring). 145

9 Literatura Buczek T Wintering White-Tailed Eagles (Halieatus albicilla) in Poland. Ring. 14: Czapulak A., Stawarczyk T Zimowanie ptaków wodnych na Śląsku w latach Ptaki Śląska 6: Czapulak A Zimowanie ptaków wodnych na Śląsku w latach Ptaki Śląska 8: Czapulak A., Betleja J Zimowanie ptaków wodnych na Śląsku w latach Ptaki Śląska 12: Delany S., ReyesC., Hubert E., Phil S., ResE., Haanstra L., Strien A Resultsfrom the International Waterbird Census in the Western Palearctic and Southwest Asia 1995 and WIP No. 54. Dombrowski A., Kot H., Zyska P Rozmieszczenie i liczebność zimujących ptaków wodno-błotnych w dorzeczu środkowej i dolnej Wisły. Not. Orn. 26: Dombrowski A., Kot H., Zyska P Liczebność ptaków wodnych zimujących w Polsce w latach Not. Orn. 34: Dombrowski A Znaczenie śródlądzia Polski w zimowaniu ptaków wodnych. Not. Orn. 35: Kondracki J Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. Kot H., Zyska P., Dombrowski A Liczebność i rozmieszczenie ptaków wodnych zimujących w Polsce w styczniu 1985 roku. Not. Orn. 28: Miesięczny Przegląd Meteorologiczny IMGW Nr 1. Staszewski A., Czeraszkiewicz R Rozmieszczenie i liczebność gęsi w Polsce podczas jesiennej migracji i zimowania w latach Not. Orn. 42: Wiącek J Obserwacje łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus na Lubelszczyźnie. Chrońmy Przyrodę Ojczystą. 1: Wójciak J. (w druku). Ptaki drapieżne objęte ochroną strefową na Lubelszczyźnie. Mat. Sympozjum Ptaki drapieżne badania i ochrona, Puławy Zyska P., Dombrowski A., Kot H., Rzępała M Akcja zimowego liczenia ptaków wodnych Not. Orn. 31: Kartoteka Gniazd i Lęgów 25 lat pracy Małgorzata Piotrowska Tatarakowa 8/60, Lublin malgosiapio@poczta.onet.pl W roku 1978 Zakład Ekologii Ptaków Uniwersytetu Wrocławskiego rozpoczął, korzystając z pomocy współpracowników, głównie ornitologów amatorów, tworzenie banku danych o biologii rozrodu ptaków Polski Kartoteki Gniazd i Lęgów. Przez 25 lat udało się zgromadzić w Kartotece prawie 85 tysięcy kart gniazdowych z informacjami o lęgach ptaków. Sprawozdania dotyczące kolejnych okresów publikowane były w Notatkach Ornitologicznych (Wesołowski 1981, Wesołowski & Czapulak 1985, 1988, 1993a, Wesołowski & Orłowska 1996). Obecne sprawozdanie obejmuje całe ćwierćwiecze pracy Kartoteki. Liczba nadsyłanych rocznie kart wahała się między 1900 a Liczba Współpracowników Kartoteki początkowo wzrastała, by osiągnąć maksimum w 1987, kiedy to 179 osób nadesłało karty gniazdowe. Później liczba współpracowników zmalała i ustabilizowała się na poziomie osób rocznie. W Kartotece znajdują się dane dotyczące 213 gatunków ptaków (tab. 1). Wziąwszy pod uwagę, że w wieku 20. w Polsce gniazdowało regularniej ok. 228 gatunków ptaków (L. Tomiałojć, inf. ustna), stanowi to około 93% naszych gatunków lęgowych. 146

10 Tabela 1. Liczba kart gniazdowych otrzymanych przez Kartotekę Gniazd i Lęgów w latach Liczba kart podanych w kolumnie Przed 1995 nie zawsze odpowiada danym opublikowanym w poprzednim sprawozdaniu, gdyż ujęto tu również karty otrzymane po opublikowaniu tego raportu. Table 1. Number of nest cards received bythe Polish Nest Record Scheme in the years Values in the pre 1995 column of the Table do not always match those published in the previous report, as some extra records for the past years were also received and included there. (1) species, (2) before 1995, (3) total. Gatunek (1) Przed 1995 (2) Razem (3) Tachybaptus ruficollis Podiceps cristatus Podiceps grisegena Podiceps nigricollis Phalacrocorax carbo Botaurus stellaris Ixobrychus minutus Nycticorax nycticorax Ardea cinerea Ardea purpurea Ciconia nigra Ciconia ciconia Cygnus olor Cygnus cygnus Anser anser Tadorna tadorna Anas strepera Anas crecca Anas platyrhynchos Anas acuta Anas querquedula Anas clypeata Netta rufina Aythya ferina Aythya nyroca Aythya fuligula Aythya marila Bucephala clangula Mergus merganser Pernis apivorus Milvus migrans Milvus milvus Haliaeetus albicilla Circaetus gallicus Circus aeruginosus Circus cyaneus Circus pygargus

11 Gatunek (1) Przed 1995 (2) Razem (3) Accipiter gentilis Accipiter nisus Buteo buteo Aquila pomarina Pandion haliaetus Falco tinnunculus Falco subbuteo Bonasa bonasia Tetrao tetrix Perdix perdix Coturnix coturnix Phasianus colchicus Rallus aquaticus Porzana porzana ntblporzana parva Crex crex Gallinula chloropus Fulica atra Grus grus Haematopus ostralegus Burhinus oedicnemus Charadrius dubius Charadrius hiaticula Vanellus vanellus Calidris alpina Philomachus pugnax Lymnocryptes minimus Gallinago gallinago Gallinago media Scolopax rusticola Limosa limosa Numenius arquata Tringa totanus Tringa ochropus Actitis hypoleucos Larus melanocephalus Larus minutus Larus ridibundus Larus canus Larus argentatus Larus cachinnans Sterna sandvicensis Sterna hirundo Sterna albifrons Chlidonias hybridus

12 Gatunek (1) Przed 1995 (2) Razem (3) Chlidonias niger Chlidonias leucopterus Columba livia Columba oenas Columba palumbus Streptopelia decaocto Streptopelia turtur Cuculus canorus Tyto alba Bubo bubo Glaucidium passerinum Athene noctua Strix aluco Strix uralensis Asio otus Asio flammeus Aegolius funereus Caprimulgus europaeus Apus apus Alcedo atthis Merops apiaster Coracias garrulus Upupa epops Jynx torquilla Picus canus Picus viridis Dryocopus martius Dendrocopos major Dendrocopos syriacus Dendrocopos medius Dendrocopos leucotos Dendrocopos minor Picoides tridactylus Galerida cristata Lullula arborea Alauda arvensis Riparia riparia Hirundo rustica Delichon urbica Anthus campestris Anthus trivialis Anthus pratensis Anthus spinoletta Motacilla flava Motacilla citreola

13 Gatunek (1) Przed 1995 (2) Razem (3) Motacilla cinerea Motacilla alba Cinclus cinclus Troglodytes troglodytes Prunella modularis Prunella collaris Erithacus rubecula Luscinia luscinia Luscinia megarhynchos Luscinia svecica Phoenicurus ochruros Phoenicurus phoenicurus Saxicola rubetra Saxicola torquata Oenanthe oenanthe Turdus torquatus Turdus merula Turdus pilaris Turdus philomelos Turdus iliacus Turdus viscivorus Locustella naevia Locustella fluviatilis Locustella luscinioides Acrocephalus paludicola Acrocephalus schoenobaenus Acrocephalus palustris Acrocephalus scirpaceus Acrocephalus arundinaceus Hippolais icterina Sylvia nisoria Sylvia curruca Sylvia communis Sylvia borin Sylvia atricapilla Phylloscopus sibilatrix Phylloscopus collybita Phylloscopus trochilus Regulus regulus Regulus ignicapillus Muscicapa striata Ficedula parva Ficedula albicollis Ficedula hypoleuca Panurus biarmicus

14 Gatunek (1) Przed 1995 (2) Razem (3) Aegithalos caudatus Parus palustris Parus montanus Parus cristatus Parus ater Parus caeruleus Parus major Sitta europaea Certhia familiaris Certhia brachydactyla Remiz pendulinus Oriolus oriolus Lanius collurio Lanius minor Lanius excubitor Lanius senator Garrulus glandarius Pica pica Nucifraga caryocatactes Corvus monedula Corvus frugilegus Corvus corone Corvus corax Sturnus vulgaris Passer domesticus Passer montanus Fringilla coelebs Serinus serinus Carduelis chloris Carduelis carduelis Carduelis spinus Carduelis cannabina Carduelis flammea Loxia curvirostra Carpodacus erythrinus Pyrrhula pyrrhula Coccothraustes coccothraustes Emberiza citrinella Emberiza hortulana Emberiza schoeniclus Miliaria calandra Razem (3)

15 Najliczniej reprezentowanymi w zbiorach gatunkami są kos Turdus merula ponad 5000 kart, oraz śpiewak T.philomelos i śmieszka Larus ridibundus po ponad 4000 kart (tab. 1). Poza nimi w pierwszej dziesiątce znajdują się jeszcze dwa gatunki ptaków leśnych: zięba Fringilla coelebs i bogatka Parus major, dwa gatunki ptaków wodnych: łyska Fulica atra i rybitwa rzeczna Sterna hirundo, i trzy gatunki krajobrazu kulturowego: bocian biały Ciconia ciconia, sroka Pica pica i kwiczoł T. pilaris. Wszystkie te gatunki poza bocianem należały do dziesiątki najliczniejszych gatunków już poprzednio. W sumie więcej niż 1000 kart udało się zgromadzić dla 27 gatunków ptaków. Pierwsze prace, w których wykorzystano materiały Kartoteki Gniazd i Lęgów zaczęły się ukazywać pod koniec lat 80. Analizowano w nich gnieżdżenie pokrzewek (Bocheński 1985), drozdów (Czapulak & Wesołowski 1986), sroki (Jerzak 1988) i pokrzywnicy Prunela modularis (Tomek 1988). Kolejne opracowania dotyczyły śpiewaka (Tomiałojć 1992), gąsiorka Lanius collurio (Matyjasiak 1995) i raniuszka Aegithalos caudatus (Wesołowski & Czuchra 2000). W dużej skali materiały Kartoteki wykorzystano w regionalnej monografii Ptaki Śląska (Dyrcz et al. 1991). Znalazły się w niej, pochodzące ze Śląska dane o 76 gatunkach, od perkozów po ptaki wróblowe. Z kolei dane o biologii rozrodu muchołówek, sikor, kowalika Sitta europaea, raniuszka i łuszczaków z całego obszaru Polski (łącznie 28 gatunków) zostały opracowane przez L. Tomiałojcia i włączone do kolejnych tomów monumentalnej serii Handbuch der Vögel Mitteleuropas (Glutz v. Blotzheim & Bauer 1993, 1997). Najnowszą publikacją powstałą w oparciu o materiały Kartoteki Gniazd i Lęgów jest wykonana przez Piotra Tryjanowskiego (2002) analiza pory rozpoczynania lęgów i wielkości zniesień gąsiorka na Śląsku na początku 20. wieku i obecnie. Dzięki zachowanym zbiorom muzealnym i wieloletniej aktywności Pana Romana Pieły, możliwe było zestawienie serii obserwacji pochodzących prawie z tego samego obszaru, zebranych w odstępie osiemdziesięciu lat. Okazało się, że nic się tu nie zmieniło, zarówno na początku 20. wieku, jak i pod koniec stulecia gąsiorki składały przeciętnie pięć jaj i przystępowały do lęgów średnio około (Tryjanowski 2002). W sumie, w ciągu całego ćwierćwiecza wykorzystano do analiz informacje o lęgach 81 gatunków (ponad 1/3 z wszystkich gniazdujących w Polsce). Najcenniejszym zasobem Kartoteki są jej honorowi Współpracownicy, którzy bezinteresownie poświęcają swój czas i środki by pomnażać wiedzę o biologii rozrodu ptaków Polski. Od samego początku, przez całe 25 lat w programie uczestniczyli Wiesław Kostyrko (Poznań), Stanisław Kuźniak (Leszno), Wiesław Tabisz (Wałbrzych), oraz Dorota i Jerzy Zawadzcy (Radom). Do seniorów (20 i więcej sezonów) należą również Józef Ciosek (Rzeszów), Aleksander Drewnik Poznań), Roman Pieła (Pogrzebień), Mirosław Przydryga (Szamocin) i Piotr Różyc (Chełm). Przez dziesięć i więcej sezonów nadsyłali karty gniazdowe również Sławomir Chmielewski (Mogielnica), Jerzy Gotzman (Warszawa), Izabela Kusion (Wrocław), Marian Lewandowski (Gostyń), Włodzimierz Meissner (Gdańsk), Jarosław Potapowicz (Augustów), Piotr Klukiewicz (Giżycko), Alfred Rosler (Sława), Tadeusz Drazny (Wrocław), Andrzej Górski (Olsztyn), Zbigniew Kukliński (Koszalin), Artur Staszewski (Goleniów), Robert Kruszyk (Jastrzębie Zdrój), Ewald Ranoszek (Milicz), Joachim Siekiera (Żywocice), Piotr Woźniak (Wałbrzych), Czesław Kamerdyn (Karsznice), Romuald Mikusek (Bystrzyca Kłodzka), Piotr Olszewski (Sztum), Przemysław Stefański (Gniewkowo), Piotr Tadeusz (Alwernia), Adam Garbowski (Łagiewniki), Grzegorz Kiljan (Wełtyń), Marcin Pisula (Kolbudy), Grzegorz Hebda (Opole), Przemysław Kunysz (Przemyśl), Przemysław Żurawlew (Chocz), Robert Kuryluk (Hanna), Mateusz Ściborski (Sopot), Mirosław Rzępała (Siedlce), Piotr Walendziak (Nidzica), Marcin Wężyk (Piotrków Trybunalski), Henryk Kurek (Przemyśl), Piotr Potworowski (Wolsztyn), Ireneusz Ratajczyk (Kołobrzeg), Edmund Spierewka (Męcikał). W sumie 168 osób nadsyłało karty gniazdowe przez pięć i więcej sezonów, pozostałych 437 Współpra- 152

16 cowników przysłało karty jeden do czterech razy. W sumie, w ciągu całych 25 lat nadeszły dane od 605 osób. Wszystkim Współpracownikom Kartoteki Gniazd i Lęgów, niezależnie od stażu, należy się wielkie uznanie, bez ich wysiłku zgromadzenie tylu informacji nie byłoby możliwe. Istnienie Kartoteki nie byłoby też możliwe bez pracy centrali, Początkowo bieżącą obsługą Kartoteki (wysyłanie i odbiór kart, korespondencja, włączanie kart do zbiorów) zajmowali się Tomasz Wesołowski i Andrzej Czapulak. W roku 1989 ciężar bieżącej obsługi Kartoteki przejęła Beata Orłowska. W roku 1998 nastąpiła kolejna zmiana, Beatę zastąpiła Monika Czuchra, która sprawami Kartoteki zajmuje się również obecnie. Także sposób pracy ulegał z czasem zmianom. Kartoteka Gniazd i Lęgów rozpoczynała pracą w epoce przedkomputerowej, w połowie lat 90. administracyjna obsługa została skomupteryzowana. Stopniowo, w miarę opracowywania nowych danych również informacje z kart gniazdowych przekształcane są na format elektroniczny. Nadal jednak, większość zbiorów Kartoteki jest dostępna wyłącznie w formie klasycznej ręcznie wypełnionych kart gniazdowych. W ciągu 25 lat, dla wielu gatunków gniazdujących w Polsce ptaków udało się zgromadzić znaczne materiały i sporo dowiedzieć o ich biologii rozrodu. Nie powinno to jednak przesłaniać faktu, że dla większości gatunków zarówno liczba zebranych dotąd kart gniazdowych, jak i tempo ich przybywania są tak niskie, że nie gwarantują w dającej się przewidzieć przyszłości zebrania dostatecznej ilości materiału do poważniejszych analiz. Pomocą w rozwiązaniu tego problemu mogłoby być zwiększenie liczby osób zaangażowanych w zbieranie informacji o lęgach ptaków. Jeśli więc Droga Czytelniczko/Drogi Czytelniku chciałabyś/chciałbyś przyczynić się do lepszego poznania biologii ptaków Polski nadsyłając informacje o znalezionych przez siebie gniazdach, prosimy o kontakt z nami. Czekamy w Zakładzie Ekologii Ptaków Uniwersytetu Wrocławskiego, Sienkiewicza 21, Wrocław, tel , fax , monczu@biol.uni.wroc.pl Summary. Polish Nest Record Scheme 25 years of activity. The Scheme, established in 1978, operated by the Department of Avian Ecology, of Wrocław University has collected almost 85 thousands nest cards of 213 different species (see Table 1). Data pertaining to 81 of them have been already used in analyses. Publications containing the nest card results are listed in the References. Literatura Bocheński Z Gnieżdżenie się pokrzewek z rodzaju Sylvia. Acta zool. cracov. 29: Czapulak A., Wesołowski T Kartoteka Gniazd i Lęgów lata Not. Orn. 33: Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J Ptaki Śląska monografia faunistyczna. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław. Glutz von Blotzheim U.N., Bauer K.M Handbuch der Vögel Mitteleuropas. 13/I-III. Aula Verlag, Wiesbaden. Glutz von Blotzheim U.N., Bauer K.M Handbuch der Vögel Mitteleuropas. 14/II-III. Aula Verlag, Wiesbaden. Jerzak L Lokalizacja i sposób umieszczenia gniazd sroki (Pica pica) w Polsce na terenach pozamiejskich. Not. Orn. 29: Matyjasiak P Breeding ecology of the Red back Shrike (Lanius collurio) in Poland. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Tomek T The breeding biology of the Dunnock Prunella modularis (Linnaeus, 1758) in the Ojców National Park (South Poland). Acta zool. cracov. 31: Tomiałojć L Colonization of dry habitatsby the Song Thrush Turdus philomelos: isthe type of nest material an important constraint? Bull. B.O.C. 112:

17 Tryjanowski P A long term comparison of laying date and clutch size in the Red backed Shrike (Lanius collurio) in Silesia, southern Poland. Acta zool. hung. 48: Wesołowski T Kartoteka Gniazd i Lęgów trzy lata działalności. Not. Orn. 22: Wesołowski T., Czapulak A Kartoteka Gniazd i Lęgów lata Not. Orn. 26: Wesołowski T., Czapulak A Biologia rozrodu kosa i śpiewaka w Polsce wstępna analiza kart gniazdowych. Not. Orn. 27: Wesołowski T., Czapulak A Kartoteka Gniazd i Lęgów lata Not. Orn. 26: Wesołowski T., Czapulak A. 1993a. Kartoteka Gniazd i Lęgów lata Not. Orn. 34: Wesołowski T., Czapulak A. 1993b. Kartoteka Gniazd i Lęgów. Instrukcja dla Współpracowników. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław. Wesołowski T., Czuchra M Ekologia rozrodu raniuszka Aegithalos caudatus analiza polskich kart gniazdowych. Not. Orn. 41: Tomasz Wesołowski tomwes@biol.uni.wroc.pl Monika Czuchra monczu@biol.uni.wroc.pl Zakład Ekologii Ptaków Uniwersytetu Wrocławskiego, Sienkiewicza 21, Wrocław Konferencja International Wader Study Group i Workshop on Project Tringa glareola 2000, Jurata, Coraz częściej polscy ornitolodzy nie tylko biorą udział w międzynarodowych spotkaniach naukowych, ale są ich organizatorami. W dniach Grupa Badawcza Ptaków Wodnych KULING i Katedra Ekologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego byli gospodarzami międzynarodowego sympozjum poświęconego ptakom siewkowym. Na miejsce corocznego spotkania WSG wybrano uroczo położony ośrodek w Juracie na Helu, dając tym samym po raz drugi okazję (poprzednia Konferencja WSG w Polsce odbyła się w r. 1987) wyrażenia uznania Organizatorom i ornitologom z Polski za ich wkład w poznanie tej grupy ptaków. Wieczorem w piątek prezentacje problemów badawczych rozpoczął referatem dotyczącym problemów ochrony biegusa rdzawego Calidris canutus w miejscach jego głównych szlaków wędrówkowych od Tierra del Fuego po arktyczną Kanadę Larry Niles (USA), dając przedsmak oczekiwaniom uczestników. Następnego dnia oficjalnego otwarcia spotkania dokonał Prezes WSG Herman Hötker (Niemcy) a w imieniu organizatorów wszystkich przybyłych przywitali Włodzimierz Meissner i Magdalena Remisiewicz. Welcome to HEL hasło zapraszające do przyjazdu, zaowocowało uczestnictwem w konferencji 91 osób z 16 krajów. Szczególnie dobrze zapamiętali je Holendrzy, którzy zawitali najliczniej poza organizatorami (17 osób), i którzy najczęściej fotografowali się pod tablica z nazwą miejscowości Hel, gdyż w ich języku tak pisane słowo znaczy piekło. Licznie uczestniczyli także Brytyjczycy (14 osób) i Niemcy (10 osób). Dzięki dobrze skalkulowanym kosztom konferencji i chęci utrzymania ich na jak najniższym poziomie, z możliwości udziału skorzystali badacze z Rosji, Bułgarii, Białorusi i Estonii, co dało okazję wymiany cennych informacji naukowych i doświadczeń. Za takie priorytety brane pod uwagę przy organizacji spotkania należą się Organizatorom słowa uznania. 154

18 W ciągu dwóch dni zaprezentowano 21 referatów i 16 posterów, przedstawiających badania z zakresu biologii populacyjnej wielu gatunków, migracji, biologii behawioralnej, genetyki i problemów ochrony siewkowych. Niewątpliwie uwagę (przynajmniej moją) zwróciło wystąpienie Ake Lindstroma (Szwecja), który na podstawie danych gromadzonych w ramach programu Swedish Common Breeding Bird Census oraz połowów i obserwacji prowadzonych przez Ottenby Bird Observatory przedstawił długoterminowe (w ciągu ostatnich lat) zmiany liczebności 19 gatunków siewkowców (10 lęgowych w Szwecji i 9 przelotnych gatunków arktycznych). Pięć gatunków lęgowych (czajka Vanellus vanellus, kszyk Gallinago gallinago, krwawodziób Tringa totanus, łęczaka T. glareola i kamusznik Arenaria interpress) i 3 migrujące (sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, batalion Philomachus pugnax, słonka Scolopax rusticola) odnotowały znaczny spadek liczebności. Referat ten ukazał, że odnotowywany spadek liczebności niektórych z nich w Polsce, może być wywołany nie tylko zmianami lokalnych czynników, ale również oddziaływaniem efektu populacyjnych zmian liczebności w znacznym obszarze zasięgu. Interesującym było wystąpienie Sandry Matanyaire, Kathy Calf i Les Underhill (RPA) przedstawiające metodyczne aspekty możliwości wykorzystania pomiaru masy jaj podczas inkubacji do estymacji czasu rozpoczynania inkubacji. Autorzy na podstawie znanych modeli regresji liniowej, przy użyciu kernel method i metody bootstrap, będącej odmiana symulacji Monte Carlo aproksymowali prawdopodobieństwa rozkładów czasu rozpoczynania wysiadywania i statystyki tych rozkładów. Obliczone statystyki i ich przedziały ufności mogą służyć do formalnych porównań tak uzyskanych danych dla różnych populacji lub danych pochodzących z różnych lat, co ma duże znaczenie praktyczne w badaniach, gdyż uzyskanie takich informacji w pracach terenowych jest bardzo trudne. Metodyczne aspekty opracowane zostały na danych z populacji ostrygojada afrykańskiego Haemantopus moquini, i ciekawym byłoby wykorzystanie takiej metody w badaniach innych gatunków. W niedzielnej, przedpołudniowej sesji uwagę musiał zwrócić również referat Andreya Shubina (Rosja), który zaprezentował badania nad zjawiskiem konkurencji, zachowań agresywnych, obrony terytorium w zależności od dostępności pokarmu dla grupy migrujących i zimujących siewek w dwóch obszarach ich zimowisk: zachodniej części wybrzeża Morza Kaspijskiego oraz stepowych terenach podmokłych w południowo-wschodniej, europejskiej części Rosji. Było to przedstawienie bardzo dobrze przygotowanych metodycznie badań, a bogaty materiał pozwalał autorowi na szereg szczegółowych analiz dotyczących konkurencji międzygatunkowej. Nie sposób omówić tematyki wszystkich pozostałych prezentacji zarówno referatowych jak i plakatowych, ale warto zajrzeć do streszczeń wydanych przez Organizatorów, zwłaszcza, że ilustrowane są przez Michała Skakuja i Cezarego Wójcika, których poczucie humoru przełożone na język grafiki uprzyjemnia doznania naukowe. Ostatniego dnia sesji odbyła się robocza dyskusja poświęcona międzynarodowemu projektowi Tringa glareola Dyskusję prowadziła Koordynator Projektu Magda Remisiewicz, która syntetycznie przedstawiła uzyskane wyniki badań, zawartość baz danych dotyczących biometrii i wyników liczeń łęczaka W trakcie spotkania omówiono i ustalono zakrestematyczny końcowego opracowania, którego wydanie przewiduje się na rok 2005 jako zeszyt International Wader Studies. Ustalono skład zespołów (3 5 osobowe z różnych krajów) opracowujących poszczególne rozdziały przygotowywanej monografii. Cechą spotkań WSG jest przyjacielska, towarzyska atmosfera wśród uczestników. Spotkanie towarzyskie przygotowane przez Organizatorów Konferencji wszyscy będą pamiętać długo. Swobodne dyskusje przy smaku piwa i chleba ze smalcem, dotyczyły już różnych aspektów wymiany myśli. Atmosfera spotkania iście taneczna, kończyła się pląsami uczestni- 155

19 ków na parkiecie w godzinach przyzwoitych na poranny wyjazd w teren. Atrakcją były zawody przeciągania liny, w których drużyna z Wielkiej Brytanii w rytm godny mistrzów akademickich osad wioślarskich tego kraju, odrywała od podłogi kolejne, próbujące stawić im czoło drużyny. Nawet zespół Organizatorów mimo znajomości miejsca, nie znalazł w podłożu miejsc, aby się mocniej zakotwiczyć. W niedzielę wyruszyły dwie wycieczki terenowe do rezerwatu Beka w ujściu Redy i fokarium na Helu. Wiele z tych sympatycznych chwil można przypomnieć sobie oglądając zdjęcia zamieszczone na stronie internetowej grupy Kuling, który to serwis fotograficzny wzbudził uznanie uczestników, gdyż zamieszczony został zaraz po Konferencji. Aby atrakcji nie zabrakło, pobyt umilała świstunka żółtawa Phylloscopus inornatus, która przez cały czasprzebywała w okolicach budynku konferencyjnego. Serdeczne podziękowania należą się grupie Kuling i Katedrze Ekologii Kręgowców UG za przebieg i znakomite przygotowanie organizacyjne Konferencji. Wyrazem tego były słowa uznania złożone na ręce organizatorów przez Hermana Hötkera na zakończenie Konferencji. Szkoda tylko, że poza organizatorami, z Polski w tym ważnym wydarzeniu uczestniczyły tylko nielicznie osoby z ośrodków akademickich. Jacek J. Nowakowski 156

20