OSSA, maja 2015 r. Konkurencja i konkurencyjność na rynku ubezpieczeniowym. Łukasz Zoń Zmiany prawne na rynku ubezpieczeń Dorotę

Transkrypt

1 XVIII Kongres Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych OSSA, maja 2015 r. Tegoroczne kongresowe spotkanie brokerskie odbyło się pod hasłem Konkurencja i konkurencyjność na rynku ubezpieczeniowym. Otwierając XVIII Kongres prezes Stowarzyszenia Łukasz Zoń powitał gości (przedstawicieli Ministerstwa Finansów, Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznika Ubezpieczonych, zakładów ubezpieczeń, firm współpracujących z brokerami, mediów, wszystkich uczestników Kongresu i sponsorów). Obecny Kongres jak czytamy w wystąpieniu programowym prezesa Ł. Zonia z założenia miał stanowić kontynuację zeszłorocznej dyskusji kongresowej o sposobie działania branży w bieżącym otoczeniu gospodarczym, z tym że tym razem z punktu widzenia konkurencji na rynku ubezpieczeniowym. Takie więc hasło towarzyszyło XVIII tegorocznemu Kongresowi. Stanowiło też tytuł książki kongresowej wydanej przez Stowarzyszenie Brokerów, której redaktorem naukowym jest dr Małgorzata Serwach, zaś autorami przedstawiciele nauki, podmiotów rynku finansowego i ubezpieczeniowego oraz praktycy, w tym brokerzy. Otoczenie prawne jest czynnikiem, który ma wpływ na konkurencję i konkurencyjność, również na rynku usług ubezpieczeniowych i z nimi bezpośrednio związanych. Tej problematyce poświęcony był wykład programowy pt. Zmiany prawne na rynku ubezpieczeń wygłoszony przez Dorotę Podedworną-Tarnowską Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów. Na wstępie podkreśliła, że rozwój całego rynku ubezpieczeniowego oraz silna konkurencja wśród brokerów nakłada na środowisko konieczność stałego podnoszenia jakości świadczonych usług. Brokerzy są bardzo ważnym ogniwem tego rynku, pełnią bowiem funkcję swoistego rodzaju łącznika między klientem zakładu ubezpieczeń a zakładem. To od liczby brokerów, ich pracy, zaangażowania i umiejętności zależy m.in. rozwój rynku ubezpieczeniowego. Nawiązała do wprowadzonych ważnych zmian dotyczących działalności brokerskiej, tj. deregulacji zawodu brokera ubezpieczeniowego. Przypomniała również, że 12 czerwca 2014 r. została opublikowana dyrektywa w sprawie rynku instrumentów finansowych, która zostanie implementowana do polskiego porządku prawnego, w tym do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Podkreśliła, że zgodnie z tymi przepisami wspólnotowymi pośrednik będzie zobowiązany do postępowania w sposób uczciwy, rzetelny i profesjonalny, zgodnie z najlepiej pojętym interesem swoich klientów, zaś przekazywane informacje, w tym materiały informacyjne, nie mogą wprowadzać klienta w błąd. Przepisy te mają być wprowadzone do stycznia 2017 r. Wykład swój zakończyła podziękowaniami dla całego środowiska brokerskiego za kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej w działalności brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, za wkład w rozwój rynku i ochronę słusznych interesów konsumentów tych usług. W pierwszym dniu Kongresu wręczone zostały tradycyjne nagrody Fair Play, przyznawane na podstawie wyników ankiet wypełnianych przez brokerów członków Stowarzyszenia Brokerów ubezpieczycielom, z którymi najlepiej się im współpracuje. Podobnie jak w latach ubiegłych ankiety zostały opracowane przez firmę A.T. Kearney, zaś wyniki przedstawił jej przedstawiciel, który podkreślił, że w tym roku w badaniu wzięła udział rekordowa liczba uczestników. I tak: w ubezpieczeniach życiowych zwyciężyła Compensa Życie SA, a w ubezpieczeniach majątkowych pierwsze miejsce zajęła Ergo Hestia.

2 Seminarium naukowe, prowadzone przez: profesorów: Jana Monkiewicza, Tadeusza Szumlicza, Jacka Lisowskiego oraz Irenę Jędrzejczyk, poświęcono Konkurencji i współpracy w ubezpieczeniach problemy i rozwiązania. Rozpoczął je prof. Jan Monkiewicz od przedstawienia płaszczyzny instytucjonalnej. Podzielił się ogólnymi spostrzeżeniami związanymi z problematyką regulacji, wyjaśnił ich przesłanki. Podkreślił, że regulacje są podstawowym narzędziem mającym wpływ na gospodarkę i że stało się tak w związku z przekształceniem państwa gospodarczego w państwo regulacyjne. Jest to proces, który zdaniem prof. Monkiewicza jest możliwy wówczas, kiedy mamy różne reżimy regulacyjne. Może być zjawiskiem zarówno pozytywnym, jak i negatywnym, jeśli chodzi o konkurencję. W sektorze ubezpieczeniowym konkurencja i współpraca odbywają się zarówno poprzez walkę o przyciąganie klientów, jak i inwestorów, zaś szczególną rolę odgrywa konkurencja kapitałowa między zakładami ubezpieczeń. Ciekawe było stwierdzenie mówcy, oparte na Jego analizie sprawozdań rocznych niektórych zakładów ubezpieczeń, że sprawozdania te zaczynają się przesłaniem do inwestorów, zawierającym dane o kapitale, obniżce kosztów itd., natomiast zawierają bardzo mało informacji na temat klientów zakładów. Podkreślił, że toczy się ostra walka o to, w jakim kierunku będę szły regulacje, jak będą przyjmowane w pewnych obszarach, w zależności od głównych gospodarek światowych. Płaszczyznę ekonomiczno-społeczną konkurencji i współpracy w ubezpieczeniach przedstawił prof. Tadeusz Szumlicz. Mówił m.in. o malejącym wzroście popytu na ochronę ubezpieczeniową, które to zjawisko jest zastanawiające w sytuacji wzrostu PKB. Zastanawiał się, jaka forma współpracy powinna być preferowana, aby zwiększyć zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową. Prof. Szumlicz wzrost ten wiąże z ubezpieczeniami ryzyk w gospodarstwach domowych. Pole do oferowania ubezpieczeń prywatnych jest bardzo szerokie, a problem polega na tym, że mamy zawsze jakiś standard bezpieczeństwa oferowany na zasadach publicznych i zwykle nie jesteśmy z tego zadowoleni. A jeżeli tak, to można to wypełnić ubezpieczeniami prywatnymi i tu ubezpieczyciele mają znacznie zwiększone pole do rozwoju ubezpieczeń grupowych. Jest zwolennikiem zarządzania publiczno-prywatnego, aby stwarzać warunki do ubezpieczenia, które określa jako doubezpieczenie społeczne. Uważa, że jeżeli państwo nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa emerytalnego i zdrowotnego, to nie powinno opodatkowywać wydatków na gospodarstwo domowe. Jeśli chodzi o wizerunek ubezpieczyciela, to Jego zdaniem warto zastanowić się, dlaczego taki a nie inny stosunek do ubezpieczyciela się pojawia. Bowiem bez pozytywnego wizerunku i zaufania do ubezpieczyciela zwiększenie popytu na ochronę ubezpieczeniową nie jest możliwe. A na wizerunek ubezpieczyciela negatywnie wpływają również nietrafione reklamy. Profesor zwrócił uwagę na jeszcze jeden ważny aspekt, stwierdzając że zakłady ubezpieczeń powinny być instytucjami zaufania społecznego, a są instytucjami zaufania publicznego, ponieważ dostają zezwolenia na prowadzenie działalności, są nadzorowane. I dodaje, że pojęcie zaufania publicznego jest pojęciem węższym od pojęcia zaufania społecznego. Płaszczyznę finansową konkurencji i współpracy w ubezpieczeniach przedstawił prof. Jacek Lisowski. Pod tym pojęciem zdaniem mówcy rozumieć należy gromadzenie i wydawanie określonych środków, w tym wypadku przez uczestników rynku finansowego. Zgodził się z prof. J. Monkiewiczem, że nie można mówić o konkurencji tylko między zakładami ubezpieczeń, ale o konkurencji na rynku ubezpieczeniowym, o całej branży ubezpieczeniowej, ponieważ pośrednicy też konkurują. Obecna sytuacja na rynku ubezpieczeniowym w Polsce jest niepokojąca. Występuje wojna cenowa, która jest najbardziej drapieżną formą konkurencji, za którą wprawdzie może iść lepsza jakość, ale nie musi. Czas trwania takiej wojny cenowej trudno jest określić, bo zależy od wielu czynników (m.in. w jakich produktach zakłady konkurują). Również

3 pośrednicy mają swój udział w tej wojnie cenowej i odczuwają jej negatywne skutki (np. niższe prowizje). Zwrócił uwagę, że nadchodzi czas niskich stóp procentowych, co oznacza, że sytuacja zakładów ubezpieczeń może się jeszcze pogorszyć. Wykład dotyczący płaszczyzny międzynarodowej konkurencji i współpracy w ubezpieczeniach wygłosiła prof. Irena Jędrzejczyk. Konkurencja i współpraca to w ocenie prof. Jędrzejczyk najważniejsze mechanizmy funkcjonowania międzynarodowego rynku usług finansowych i rynku sprzedaży tych usług. Na tym rynku budowa przewagi konkurencyjnej staje się Jej zdaniem coraz trudniejsza, gdyż przebiega między zróżnicowanymi grupami usługodawców, których liczba rośnie (sektor bankowy, ubezpieczeniowy, pośrednictwa, medyczny i inne). Jeśli chodzi o europejski rynek ubezpieczeniowy, to jest on według oceny prof. Jędrzejczyk wysoce konkurencyjny w skali międzynarodowej. I nie dziwią usilne i od dawna czynione zabiegi w ramach tzw. dialogu transatlantyckiego, aby Europę otworzyć na wielkie transnarodowe korporacje finansowe i na inicjatywę inwestycyjną Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP). Ta inicjatywa może postawić przed ubezpieczycielami trudny do rozwiązania problem wynikający ze sprzeczności pomiędzy interesem ubezpieczonych a interesem grupy kapitalowej, w której funkcjonuje ubezpieczyciel. A pola wyboru strategii, przed którą stoją ubezpieczyciele i brokerzy poszerzą się z powodu wprowadzonych przez TTIP mechanizmów. Zwróciła uwagę, że pojawi się też nowe pole wyboru dotyczące skali zaangażowania inwestycyjnego. Nie mogło zabraknąć w wypowiedzi prof. Jędrzejczyk odniesienia do usług brokerskich na płaszczyżnie międzynarodowej. Jej zdaniem, ocena atrakcyjności sektora usług brokerskich w Polsce dla interesariuszy międzynarodowych wobec zmian w otoczeniu prawnym i gospodarczym na jednolitym rynku europejskim oraz w świetle dialogu transatlantyckiego wypada dobrze, a to oznacza, że istnieją perspektywy partnerskiej współpracy brokerów z transnarodowymi podmiotami rynkowymi. Kolejnym punktem programu Kongresu była ciekawa debata, zorganizowana przez SALTUS Ubezpieczenia pt. Masowe ubezpieczenia zdrowotne rewolucja czy ewolucja?, której moderatorem był Witold Paweł Kalbarczyk ekspert systemów ochrony zdrowia i ubezpieczeń zdrowotnych. Rozpoczęto od stwierdzenia, że o prywatnych ubezpieczeniach zdrowotnych mówi się w Polsce od 20 lat, że potrzeby zdrowotne Polaków są nadal niezaspokojone, a ubezpieczyciele według wszelkich prognoz mają szanse być najbardziej dynamicznie rozwijającym się biznesem, jeśli chodzi o kwestię dostępności do świadczeń zdrowotnych. Motorem rozwoju rynku ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce jest niedowład systemu publicznego, rosnąca zamożność Polaków, rosnące potrzeby zdrowotne. Większość ubezpieczeń zdrowotnych to ubezpieczenia grupowe zawierane na ogół z korporacjami, natomiast ubezpieczenia indywidualne rozwijają się bardzo powoli. Za główną przyczynę słabszego rozwoju tych ubezpieczeń uznano brak rozwiązań regulacyjnych. Prywatne wydatki na zdrowie w Polsce wynoszą obecnie ok. 37,5 mld zł, co stanowi jeden z najwyższych wskaźników w Unii. W dyskusji mówiono również, że jedną z przyczyn niewydolności publicznego systemu zdrowotnego, która dotknęła także system prywatny, jest mała liczba lekarzy i pielęgniarek, będzie to bolączka, którą odczują wszyscy. Zastanawiano się, co robić, aby tę sytuację poprawić, jaka jest rola brokera w tym procesie. Czy wiemy, jakie są potrzeby klientów, pracowników, ich rodzin, jakie produkty byłyby wskazane dla różnych grup wiekowych, dlaczego skupiamy się na produktach zdrowotnych dla ludzi chorych, a zapominamy, że np. 90% załogi to ludzie zdrowi. Tu są szanse na rozwój tych ubezpieczeń. Dyskusja wśród panelistów oraz uczestników z sali była interesująca i merytoryczna. Pytano m.in., czy ubezpieczenia zdrowotne są rentowne, czy ubezpieczenie zdrowotne prywatne to realny biznes dla brokera. Stwierdzono, że sama wiedza

4 ubezpieczeniowa tu nie wystarcza, potrzebna jest wiedza specjalistyczna dotycząca usług medycznych, aby być partnerem dla klienta, bowiem w tych ubezpieczeniach broker musi być bardziej doradcą klienta niż sprzedawcą produktu. W drugim dniu Kongresu gośćmi specjalnymi byli: prof. Jerzy Buzek, którego wykład dotyczył europejskiego i polskiego rynku ubezpieczeń oraz prof. Witold Orłowski, który swoje wystąpienie poświęcił polskiemu rynkowi ubezpieczeniowemu w nadchodzącej dekadzie, pod kątem wzrostu i walki konkurencyjnej. Prof. Jerzy Buzek rozpoczął wykład od kilku ważnych pytań i refleksji. A mianowicie jakie szanse ma sektor ubezpieczeniowy w obecnej sytuacji w Unii Europejskiej. Kontynent europejski stwierdził mówca jest najbardziej dotknięty kryzysem demograficznym. Z tego należy wyciągnąć wskazówki dla sektora ubezpieczeń. Sektor ubezpieczeń rozwija się tak jak gospodarka, im silniejsza gospodarka, tym lepiej rozwijają się ubezpieczenia. Sprawa ruszenia gospodarki jest ważnym wyzwaniem dla Unii. Takim kołem ratunkowym jest zdaniem prof. Buzka plan Junckera, który ma wygenerować inwestycje warte 315 mld euro, a nad którym aktualnie pracuje Unia przy współudziale Insurance Europe, a także porozumienie o wolnym handlu pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonym (TTIP). Zdaniem prof. Witolda Orłowskiego jest szereg spraw, które będą wpływać na sytuację polskiego sektora ubezpieczeń, w tym ogólne zmiany, które będą zachodziły w funduszach światowych europejskich. Podkreślił, że o stanie finansów w polskim sektorze ubezpieczeń nie można mówić w oderwaniu od stanu całego sektora finansowego. Zwrócił uwagę na rosnące dochody Polaków i dużo mniejszą skalę oszczędności w stosunku do dochodów w Europie Zachodniej. Skłonność Polaków do oszczędzania nie wzrasta, od 10 lat utrzymuje się na tym samym poziomie. W Polsce mamy fundamentalny problem, jeśli chodzi o przyszłość sektora ubezpieczeniowego, związany z zachowaniami ludzi. Podkreślił, że rozwój ubezpieczeń zależy w dużym stopniu od świadomości obywateli w zakresie potrzeby oszczędzania i ubezpieczania się. Stąd konieczność edukacji, którą powinno się prowadzić już od szkoły podstawowej. Głównym źródłem rozwoju ubezpieczeń powinien być system zabezpieczenia na starość i wypadek choroby. Po wystąpieniach gości Kongresu rozpoczął się panel Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych pt. Animator czy zwykły naśladowca trendów gospodarczych kim jest współczesny ubezpieczyciel? Jego rola w gospodarce. Moderatorem panelu był dr Piotr Stolarczyk. Dyskutowano o tym, jaka jest przyszłość zawodu brokera w ramach zmieniającego się polskiego sektora ubezpieczeń. Uczestnik panelu Ryszard Petru przewodniczący Towarzystwa Ekonomistów Polskich zaczął wypowiedź od składki przypadającej na głowę mieszkańca oraz od składki wniesionej do PKB. Polska jest raczej w dolnej skali w stosunku do innych krajów Europy. Jego zdaniem rynek ubezpieczeniowy w Polsce rozwija się z taką samą dynamiką, z jaką rozwija się PKB. Pytania i dyskusja dotyczyły również struktury rynku ubezpieczeniowego. Podano przyklad, że w 2006 r. po raz pierwszy ubezpieczenia życiowe były bardziej istotne niż ubezpieczenia majątkowe. W 2008 r. zanotowano wyraźny wzrost ubezpieczeń życiowych, co było związane ze wzrostem ubezpieczeń grupy 3 (z funduszem kapitałowym). Odnośnie do problemu świadomości ubezpieczeniowej (o której dyskutowano również we wcześniejszych wystąpieniach), to w tym panelu zarysowal się pogląd, że jest ona lepsza niż 10 lat temu, jeśli chodzi o ubezpieczenia majątkowe. Jako przykład podano ubezpieczenia grupy 14 i 16 prowadzone przez KUKE.

5 Dyskusja toczyła się również wokół produktu bancassurance. Zastanawiano się m.in., jakie są determinanty wzrostu/rozwoju tego produktu? Mówiono o polityce fiskalnej państwa, która poprzez regulatora wpływa na rynek, o tym, że na naszym rynku ubezpieczeniowym zaczynają dominować zachodnie grupy kapitałowe. W związku z tym należy przypuszczać, że polityka tych grup będzie miała wpływ na to, jak ten rynek ubezpieczeniowy będzie się rozwijał. Wśród innych ważnych czynników, które są zagrożeniem dla rynku jest wojna cenowa. Ponadto regulacje wspólnotowe mogą też wpływać na potencjał rozwoju rynku (zarówno pozytywnie, jak i negatywnie). Wyzwaniem dla ubezpieczycieli i brokerów będą też nowe technologie. Kolejny i ostatni panel, którego organizatorem był InterRisk dotyczył Właściwej metody budowania specyfikacji przetargowych w kontekście wojny cenowej. Moderatorem był Piotr Narloch prezes Zarządu InterRisk. Dyskusję rozpoczęto od pytania do panelistów: czy w procesie zakupu i przebiegu ubezpieczenia interesy wszystkich trzech stron są zrównoważone i wspólne? Zdaniem Łukasza Zonia, jest tylko jeden punkt, kiedy te interesy są wspólne, tj. zawarcie umowy ubezpieczenia wtedy wszyscy się cieszą. Potem te wspólne interesy się rozjeżdżają, a zwłaszcza wtedy, gdy wystąpiła szkoda, a umowę zawarto ze zbyt wąskim zakresem ochrony. Inny problem to sprawa ustalania i negocjowania cen w ubezpieczeniach. Dobry przykład podał Wojciech Haman właściciel firmy szkoleniowej i trener, którego problem ceny jak powiedział fascynuje od 25 lat. Wyścig cenowy może rozłożyć nawet ogromny biznes (np. lotnictwo, produkcja samochodów). O tym, co się dzieje w zakresie ewolucji specyfikacji przetargowej i na ile aspekt ceny przestaje być ważny albo staje się coraz mniej ważny mówił M. Prymakowski broker. Przez 20 lat funkcjonowania prawa zamówień publicznych cena zamówienia była wiążącym kryterium wyboru. Po ostatniej nowelizacji ustawy prawo zamówień publicznych sytuacja zmieniła się na lepsze. Zdaniem Łukasza Zonia, w postępowaniu przetargowym największa odpowiedzialność brokera jest związana z opisem przedmiotu zamówienia. Można konkurować jakością, lepszą obsługą, realizacją innych potrzeb klienta. Zasady konkurencji w pośrednictwie ubezpieczeniowym. IMD II (IDD) a konkurencyjność pośrednictwa to temat spotkania brokerów, które zakończyło merytoryczną część Kongresu. Jego moderatorem był dr hab. Jakub Pokrzywniak. Eksperci i uczestnicy tego spotkania poruszali takie zagadnienia, jak: czyny nieuczciwej konkurencji w relacji broker (agent ubezpieczeniowy) zakład ubezpieczeń, sposoby zapobiegania naruszaniu zasad uczciwej konkurencji na rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego (rola samorządu, droga sądowa, alternatywne metody rozwiązywania sporów, inne), czy konieczne są zmiany ustawowe w tym zakresie, czy też wystarczy samoregulacja? Mówiono m.in., że konkurencja w zawodzie brokera istniała zawsze i jest cechą definiującą ten zawód. Jednak w ostatnim czasie w związku z sytuacją rynkową, tj. spadkiem poziomu stawek ubezpieczeniowych, nastąpiło nasycenie usługami brokerskimi na naszym rynku. Można odnieść wrażenie, że konkurencja bardzo się nasiliła i nie ma wyjścia trzeba z tym żyć. Dobrze, jeżeli konkurencja przybiera formy polegające na rozszerzeniu, uzupełnieniu palety oferty dla klientów. Odnośnie do wielości pełnomocnictw wypowiedzi były różne. Stwierdzono, że jest to zjawisko powszechne, ale trudno dać jednoznaczną odpowiedź, czy jest to etyczne czy nieetyczne. Wypowiadając się na ten temat Jacek Kliszcz zwrócił uwagę na dwa aspekty, tj. prawo do prowizji i prawo reprezentacji klienta, które realizowane są obecnie w formie patologicznej. Jego zdaniem, przy wielości pełnomocnictw to klient powinien decydować, a nie broker, jaki zakres

6 ochrony jest mu potrzebny, ale jak podkreślił w porozumieniu z brokerem. Nieetycznym zjawiskiem na pewno jest oczernianie innego brokera, nierzetelne opiniowanie jego działań. * * * Zamknięcia XVIII Kongresu Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych dokonał prezes Łukasz Zoń, dziękując wszystkim uczestnikom i organizatorom wystąpień, debat, paneli i spotkania brokerskiego, zapraszając na XIX Kongres Brokerów w przyszłym roku. W XVIII Kongresie wzięło udział 890 osób, w tym 335 brokerów. Zofia Pawlak-Borsuk