Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej"

Transkrypt

1 diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2012 Volume 48 Number Praca poglądowa Review Article Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej The role of homocysteine in the pathogenesis of abdominal aortic aneurysm Aldona Siennicka, Maria Jastrzębska Zakład Analityki Medycznej Katedry Diagnostyki Laboratoryjnej i Medycyny Molekularnej, Pomorski Uniwersytet Medyczny Streszczenie Patogeneza tętniaka aorty brzusznej (AAA, abdominal aortic aneurysm) jest złożonym procesem patofizjologicznym. Charakterystyczne cechy AAA to fragmentacja pozakomórkowej macierzy aorty w miejscach rozwijania się tętniaka, ze znaczącą utratą elastyny, obniżona liczba komórek mięśni gładkich w błonie środkowej ściany naczynia i chroniczny stan zapalny w ścianie aorty. Wyniki dużych programów badawczych wyraźnie wskazują na szereg biochemicznych, genetycznych i środowiskowych czynników odpowiedzialnych za rozwój AAA. Najbardziej znane czynniki ryzyka usposabiające do rozwoju tętniaków aorty brzusznej to miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu, uwarunkowania genetyczne, zaawansowany wiek, płeć męska oraz również czynniki trombofilne. Nie ulega wątpliwości, że istnieje silny związek pomiędzy podwyższonym poziomem homocysteiny (Hcy) a chorobami sercowo-naczyniowymi; sugeruje się również, że Hcy wielokierunkowo wpływa na formowanie się i rozwój AAA. W artykule zostały omówione interakcje i wpływ homocysteiny zarówno na śródbłonek naczyniowy, układ hemostazy, stres oksydacyjny, proces zapalny, proliferację komórek mięśni gładkich jak i proteolityczną degradację macierzy zewnątrzkomórkowej. Summary The pathogenesis of abdominal aortic aneurysm (AAA) is complex and multi-factorial. The expansion of AAA is accompanied by an increase in total protein, collagen content, together with a mark reduction in elastin concentration and medial smooth muscle cell number, and chronic adventitial and medial inflammatory cell infiltration. Several genetic, biochemical and environmental factors are recognized as relevant for the pathogenesis of AAA. The risk factors for AAA include atherosclerosis, hypertension, smoking, family history, advanced age, male gender and some novel risk factors, in particular thrombophilic risk factors. HyperHcy have been implicated as risk factor for cardiovascular disease and there is some evidence that raised levels of Hcy are associated with an increased risk of having an AAA. Eleveted plasma homocysteine levels has been shown to enhance this process through several mechanisms. In the present review, we highlight possible role of homocysteine in the development of human AAA and interaction of Hcy with endothelial cells, coagulation factors, matrix metalloproteinase and genetic factors as the major components of the pathogenesis of AAA. Słowa kluczowe: homocysteina, tętniak aorty brzusznej, patogeneza Key words: homocysteine, abdominal aortic aneurysm, pathogenesis Wstęp Patogeneza tętniaka aorty brzusznej (AAA, abdominal aortic aneurysm) to złożony, patofizjologiczny proces, w którym uczestniczy wiele biochemicznych, genetycznych i środowiskowych czynników. Do najbardziej znanych należą: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu, zaawansowany wiek, płeć męska oraz uwarunkowania genetyczne. Ostatnio szczególną uwagę zwraca się na udział w patogenezie AAA czynników o udowodnionych właściwościach antyheparynowych, w tym również na homocysteinę (Hcy). Sugeruje się, że Hcy ma istotne znaczenie w procesie budowania tętniaka, a monitorowanie stężeń Hcy jest celowe dla oceny zagrożeń związanych ze wzrostem AAA. Już kilkadziesiąt lat temu zaobserwowano związek podwyższonego stężenia homocysteiny w osoczu z chorobami sercowo-naczyniowymi. Obecnie Hcy uważana jest za niezależny czynnik ryzyka miażdżycy, a jej podwyższony poziom obserwuje się u znacznej liczby pacjentów z chorobami naczyń mózgowych, wieńcowych i obwodowych. Łagodną hiperhomocysteinemię obserwuje się u około 5-7% populacji, natomiast podwyższony poziom Hcy obecny jest u około 20-40% osób z chorobami naczyniowymi [1]. Metaanaliza badań wykazała, że mniejsze stężenie homocysteiny w osoczu wiąże się z obniżonym ryzykiem wystąpienia choroby 413

2 Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej wieńcowej i niższym ryzykiem pojawienia się udaru mózgu a homocysteinę uznano za niezależny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i naczyniowo-mózgowych. Naukowcy nie mają jednoznacznego zdania, co do wpływu homocysteiny na rozwój tętniaka. Wiadomo, że aminokwas ten odgrywa istotną rolę jako czynnik wywołujący proces miażdżycowy; prawdopodobnie podobne mechanizmy przyczyniają się również do formowania tętniaka. Z drugiej strony sugeruje się, że proces formowania się AAA jest odrębny od miażdżycy. Hiperhomocysteinemia może być też czynnikiem dodatkowym, nakładającym się na inne. Homocysteina jako czynnik ryzyka - rys historyczny Homocysteinę uznano jako niezależny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych kilkanaście lat temu i zaczęto badać jej wpływ na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, ale również na powstawanie wad cewy nerwowej, oraz na ujawnianie się zaburzeń psychicznych i funkcji poznawczych. Zwiększoną częstość występowania epizodów zakrzepowo-zatorowych po raz pierwszy zaobserwowano w latach 60. u chorych na homocysteinurię. Z czasem zaburzenia naczyniowe opisano również i w innych wrodzonych defektach metabolizmu homocysteiny i zasugerowano, że choroba zakrzepowo-zatorowa jest charakterystycznym objawem ciężkiej hiperhomocysteinemii, niezależnie od miejsca lokalizacji defektu metabolicznego. W latach 70. opublikowano pierwsze doniesienie o częstszym występowaniu zaburzeń metabolizmu homocysteiny u pacjentów z chorobą wieńcową serca. Było to podstawą do stworzenia homocysteinowej teorii rozwoju miażdżycy naczyniowej. Dostępność oznaczeń stężenia Hcy nasiliła zainteresowanie hiperhomocysteinemią; większość badaczy koncentruje się na związku pomiędzy Hcy a rozwojem patologii naczyniowych. Powstało wiele hipotez dotyczących mechanizmów prowadzących do zaburzeń w funkcjonowaniu naczyń w hiperhomocysteinemii. Rozpatruje się między innymi wpływ podwyższonych stężeń tego aminokwasu na zwiększenie agregacji płytek krwi, zaburzenia układu krzepnięcia, indukcję stresu oksydacyjnego, zmniejszenie produkcji tlenku azotu, pobudzenie wzrostu komórek mięśni gładkich oraz hamowanie rozwoju i funkcjonowania komórek śródbłonka. W ciągu ostatnich lat przeprowadzono wiele metaanaliz, które miały na celu wykrycie powiązań pomiędzy Hcy i patologiami naczyniowymi. W badaniach retrospektywnych wykazano m.in., że wzrostowi całkowitego stężenia homocysteiny w osoczu o 1 µmol/l towarzyszy 10% wzrost ryzyka rozwoju chorób układu krążenia [2]. Badania prospektywne wykazały nieco mniejszy wzrost ryzyka 20-30% na każde 5 µmol/l przyrostu stężenia aminokwasu. W 1999 r. Komitet Żywieniowy American Heart Association uznał stężenie homocysteiny 10 µmol/l jako graniczne, dopuszczalne dla osób o zwiększonym ryzyku rozwoju chorób sercowo-naczyniowych [3]. Metabolizm homocysteiny i przydatność jej oznaczania Homocysteina zaliczana jest do aminokwasów tiolowych zawierających siarkę. Powstaje we wszystkich komórkach organizmu człowieka jako przejściowy produkt na szlaku przemian metionina-cysteina. Metabolizm Hcy obejmuje dwa główne szlaki przemian: remetylacji do metioniny oraz transsulfuracji do cystationiny, a następnie do cysteiny (Ryc. 1). U zdrowych osób, w stanach względnego niedoboru metioniny, Hcy jest głównie metabolizowana na drodze remetylacji do metioniny. W większości tkanek remetylacja jest katalizowana przez syntazę metioninową. Kofaktorem w tym procesie jest witamina B 12 a substratem metylenotetrahydrofolian, którego synteza jest zależna od reduktazy metylenotetrahydrofolianowej (MTHFR) i obecności kwasu foliowego. Natomiast przy bilansie dodatnim metioniny następuje nieodwracalna transsulfuracja homocysteiny do cysteiny. Proces zachodzi przy udziale syntazy beta-cystationowej, enzymu zależnego od witaminy B 6. Należy wspomnieć, że proces transsulfuracji nie zachodzi w tkankach i komórkach naczyń, co może wpływać na zwiększoną wrażliwość tych komórek na toksyczne działanie Hcy i powoduje, że są one w większości zależne od reakcji remetylacji katalizowanej przez syntezę metionionową (MS). Jest to jedyna możliwa droga przemian Hcy w komórkach śródbłonka tętnic, co tłumaczy niezbędność kwasu foliowego dla prawidłowego funkcjonowania naczyń krwionośnych. W remetylacji homocysteiny kwas foliowy jest zużywany ilościowo, jednak przy niedostatecznej jego podaży jest wykorzystywany tylko do redukcji dihydrobiopteryny (BH2), zamiast do tetrahydrobiopteryny (BH4), która jest kofaktorem śródbłonkowej syntazy tlenku azotu. Powoduje to wzrost wewnątrzkomórkowego stężenia homocysteiny w ścianach tętnic i wystąpienie efektów toksycznych. Stężenie Hcy zależy od wielu czynników, m.in. wieku, płci, stylu życia, niedoborów żywieniowych, funkcji nerek i, co nie ulega wątpliwości, od genetycznie uwarunkowanej aktywności enzymów, które są kluczowe dla jej przemian. Stężenia Hcy we krwi mierzone na czczo utrzymują się na stosun- Rycina 1 Metabolizm homocysteiny (uproszczony schemat), MTHFR reduktaza metyleno-tetrahydrofolianowa 414

3 kowo stałym poziomie i ich wartości prawidłowe mieszczą się w zakresie 5-15 µmol/l [4]. Wartości stężeń powyżej podanych sugerują rozpoznanie hiperhomocysteinemii. W literaturze jednak można znaleźć dane wskazujące, że już stężenia Hcy rzędu µmol/l wywierają szkodliwe działanie na śródbłonek naczyń. Podwyższone stężenie homocysteiny we krwi najczęściej występuje jako skutek zaburzeń procesów transsulfuracji lub remetylacji. Niedobory pokarmowe takich witamin, jak kwas foliowy, kobalamina, witamina B 6 i B 12, które wpływają na aktywność enzymów dla których są kofaktorami, mogą poważnie zaburzać metabolizm homocysteiny. Często występuje również mutacja genu C677, powodująca wystąpienie termolabilnej formy MTHFR. Jeżeli ilość produkowanej homocysteiny przekracza pojemność metaboliczną komórki, to jej nadmiar jest eksportowany do przestrzeni pozakomórkowej. Homocysteina ma właściwości cytotoksyczne i nadmiernie gromadzona we krwi wywiera działanie szkodliwe, m. in. powoduje uszkodzenie śródbłonka, degradację elastyny w błonie wewnętrznej naczyń, procesy włóknienia i wapnienia. W osoczu Hcy ulega utlenianiu do disiarczków mieszanych, wolnej homocysteiny lub cyklizacji do tiolaktonu. Tiolakton posiada zdolność acylowania wolnych grup aminowych białek, wskutek czego tracą one swoją biologiczną aktywność. W związku z uznaniem podwyższonego stężenia Hcy za niezależny czynnik ryzyka w chorobach układu krążenia istnieją potencjalne wskazania do oznaczania stężenia tego aminokwasu w surowicy krwi. Jest to ważne dla wcześniejszego rozpoznania, diagnozowania, a przede wszystkim do lepszej oceny skuteczności działań profilaktycznych i terapeutycznych w hiperhomocysteinemii. O potrzebie oznaczania stężenia homocysteiny świadczą korelacje pomiędzy jej podwyższonym stężeniem w surowicy krwi a ryzykiem wystąpienia schorzeń sercowych i mózgowych. Zaleca się wykonanie badania na oznaczenie poziomu homocysteiny szczególnie w przypadku osób z dodatnim wywiadem w kierunku udaru mózgu lub zawału serca. Badanie to odgrywa ważną rolę także w przypadku osób, u których występuje rodzinnie niedokrwienna choroba serca. Na postawie badań populacyjnych i klinicznych można wskazać osoby, u których należy ocenić stężenia homocysteiny ze względu na istotny wzrost zagrożenia niedokrwiennym udarem mózgu; szczególnie dotyczy to osób powyżej 59. roku życia, ponieważ częstość hiperhomocysteinemii w Polsce w tej grupie wiekowej przekracza już 29%. Badanie poziomu homocysteiny jest również ważne podczas monitorowania leczenia pacjentów, którzy posiadają zbyt wysokie stężenie homocysteiny. Są oni znacznie bardziej narażeni na udar lub zawał serca niż osoby, których poziom tego aminokwasu mieści się w normie. Celowość oceny stężenia homocysteiny powinna ulec upowszechnieniu także ze względu na fakt, iż szkodliwe jej działanie można stosukowo łatwo zminimalizować poprzez suplementację kwasem foliowym oraz witaminami B 6 i B 12. Poziom tego aminokwasu w osoczu można także modyfikować poprzez odpowiednią dietę, ograniczenie palenia tytoniu i dbałość o optymalny poziom aktywności fizycznej. Z dodatkowych schorzeń, w przypadku których warto by było oznaczać stężenie Hcy, należy wymienić zmiany neurodegeneracyjnych, w tym chorobę Alzheimera i chorobę Parkinsona, niektóre nowotwory oraz wielu komplikacji położniczych, takich jak: zawał łożyska, jego odklejenie, poronienie, obumarcie płodu. Do oznaczania poziomu Hcy we krwi stosuje się metody o dużej dokładności, m.in. chromatograficzne (HPLC), wysokociśnieniową chromatografię z detekcją fluorymetryczną lub elektrochemiczną, metody spektrometrii masowej (GS-MS), immunoenzymatyczne oraz z wykorzystaniem analizatora aminokwasów. W przypadku podejrzenia hiperhomocysteinemii wykonuje się test doustnego obciążenia L-metioniną. Analiza osocza krwi pobranej na czczo wyklucza lub potwierdza istnienie jawnej hiperhomocysteinemii. Natomiast ukryta hiperhomocysteinemi może być zdiagnozowana na podstawie zawartości Hcy we krwi pobranej po obciążeniu metioniną. Za prawidłowe uważa się wartości Hcy, które nie przekraczają 14 μmol/l na czczo oraz μmol/l 6 godzin po obciążeniu metioniną. Homocysteina a patogeneza tętniaka aorty brzusznej Nie ulega wątpliwości, że istnieje silny związek pomiędzy podwyższonym poziomem homocysteiny a chorobami sercowo-naczyniowymi; sugeruje się również, że Hcy wielokierunkowo wpływa na formowanie się i rozwój AAA. Patogeneza AAA jest procesem wieloczynnikowym. Można wyróżnić cztery główne mechanizmy mogące odgrywać rolę w powstawaniu tętniaków. Są nimi: proces zapalny, proteolityczna degradacja elementów tkanki łącznej, mechaniczny uraz ściany aorty oraz zaburzenia genetyczne. Badania wskazują, że w patogenezie tętniaków aorty brzusznej wymienione mechanizmy współistnieją i są ze sobą ściśle powiązane a Hcy może mieć wpływ na każdy z nich [5, 6]. Najbardziej charakterystyczne oznaki AAA to fragmentacja pozakomórkowej macierzy aorty w miejscach rozwoju tętniaka, ze znaczącą utratą elastyny i wzrostem całkowitej ilości białka (m.in. kolagenu), obniżona liczba komórek mięśni gładkich w błonie środkowej ściany naczynia i chroniczny stan zapalny w ścianie aorty [5]. Sugeruje się, że degradacja zewnątrzkomórkowej macierzy na skutek działania wyspecjalizowanych enzymów proteolitycznych jest jednym z kluczowych etapów we wczesnym formowaniu AAA. W ścianie aorty dochodzi do procesów proteolitycznych, w których biorą udział enzymy: elastaza neutrofilowa, proteinazy serynowe, tj. tkankowy aktywator plazminogenu (t-pa) i aktywator plazminogenu typu urokinazy (u-pa), oraz plazmina i niektóre metaloproteinazy (MMPs, matrix metalloproteinases) (Ryc. 2). W wielu pracach obserwowano podwyższony poziom Hcy w grupie pacjentów z AAA lub powiązania pomiędzy stężeniem Hcy w osoczu a średnicą lub szybkością ekspansji tęt- 415

4 Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej Rycina 2. Procesy krzepnięcia krwi i fibrynolizy w zakrzepie przyściennym oraz proteoliza elastyny i kolagenu w ścianie aorty w worku tętniaka aorty brzusznej (TF- czynnik tkankowy; MMP-9 - metaloproteinaza macierzy zewnątrzkomórkowej-9) niaka [7]. Badania wskazują, że podwyższony poziom Hcy obecny jest u około 50% chorych z AAA [8]. Wykazano, że hiperhomocysteinemia może stymulować rozwój zakrzepu w tętniaku, wywierając niekorzystny wpływ na śródbłonek poprzez interakcje homocysteiny ze składnikami układu hemostazy. Wskazuje się również na homocysteinę jako czynnik odpowiedzialny za degradację elastyny w błonie wewnętrznej, procesy włóknienia i wapnienia oraz indukcję syntezy elastazy serynowej w komórkach mięśniówki gładkiej ściany tętnicy, w wyniku czego dochodzi do aktywacji MMP-2, co w konsekwencji prowadzi do degradacji macierzy i rozwoju tętniaka aorty brzusznej [9]. Mechanizmy patogennego działania Hcy na rozwój tętniaka aorty brzusznej nie są do końca jasne. Dane są wciąż niewystarczające i naukowcy nie mają jednoznacznego zdania, co do wpływu homocysteiny na rozwój tętniaka. Sugeruje się, że działanie Hcy może odbywać się na kilku poziomach poprzez działanie aterogenne, trombogenne, proteolityczne oraz przez uwarunkowania genetyczne. W literaturze istnieją doniesienia w których wykazano wpływ Hcy zarówno na śródbłonek naczyniowy, układ hemostazy, stres oksydacyjny, proces zapalny, proliferację komórek mięśni gładkich jak i proteolityczną degradację macierzy zewnątrzkomórkowej. Homocysteina a śródbłonek naczyniowy Bez wątpienia ważną rolę w patogenezie tętniaków aorty brzusznej odgrywa dysfunkcja śródbłonka [10]. W warunkach fizjologicznych śródbłonek spełnia ważną rolę w regulacji wielu funkcji aorty m.in. hamuje aktywację i adhezję płytek krwi oraz leukocytów, zapewniając w ten sposób skuteczny przepływ krwi. Reguluje, przy udziale tlenku azotu (NO), napięcie ściany naczyń oraz hamuje migrację oraz proliferację komórek mięśni gładkich, dzięki czemu zapobiega procesowi hiperplazji błony wewnętrznej [11]. Śródbłonek pełni rolę przeciwzakrzepową produkując prostacyklinę (PGI 2 ) przy udziale cyklooksygenazy śródbłonkowej i syntazy prostacyklinowej zmniejsza agregację płytek oraz rolę profibrynolityczną, produkując t-pa oraz u-pa. W warunkach patologicznych dochodzi nie tylko do zaburzenia uwalniania przez śródbłonek czynników ochronnych, m.in. tlenku azotu, prostacykliny (PGI 2 ) czy śródbłonkowego czynnika hyperpolaryzującego (EDHF), lecz także do produkcji czynników uszkadzających, jak na przykład endoteliny-1 (ET-1) czy wolnych rodników tlenowych [12]. Ze względu na znaczny przeciwzapalny wpływ śródbłonka jego dysfunkcja może prowadzić do rozwijania stanu zapalnego w obrębie ściany aorty, aktywacji komórek krwi oraz naciekania ściany aorty, a w związku z tym przyczyniać się do powstawania schorzeń takich jak tętniaki aorty. Homocysteina ma szczególnie silne właściwości cytotoksyczne w odniesieniu do śródbłonka naczyniowego. Podwyższone w ciągu wielu lat stężenie Hcy we krwi może prowadzić do jego uszkodzenia i dysfunkcji. Patologiczne oddziaływanie tego aminokwasu na naczynia jest skomplikowane i obejmuje kilka mechanizmów, jednak jego wpływ na patogenezę AAA nie jest do końca wyjaśniony. Homocysteina przede wszystkim ogranicza zdolność komórek śródbłonka do wytwarzania tlenku azotu, który ma działanie wazokonstrykcyjne, poprzez stymulowanie powstawania asymetrycznej dimetyloargininy (ADMA), inhibitora syntazy tlenku azotu (enos). Aminokwas ten zmniejsza również syntezę NO zużywając tetrahydrofolian (THF), prekursor tetrahydrobiopteryny (BH4), we własnym metabolizmie [13]. Ponadto, niedobór BH4 powoduje, że w reakcji syntazy tlenku azotu powstaje nie NO, a wolne rodniki tlenowe i w konsekwencji naczyniorozszerzające działanie NO w warunkach podwyższonego stężenia Hcy zostaje upośledzone, co z kolei sprzyja rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych. Zatem utrata biologicznej aktywności NO zależnego od śródbłonka wiąże się ze wzmożoną skłonnością do wazokonstrykcji, zwiększoną gotowością zatorowo-zakrzepową, aktywnością procesu zapalnego i proliferacją komórek mięśniówki naczyń, któremu towarzyszy zmniejszone uwalnianie prostacykliny (PGI 2 ). Jednocześnie następuje przesunięcie równowagi w kierunku zwiększania wytwarzania przez komórki śródbłonka czynników kurczących naczynia, tj. endoteliny-1 (ET-1), angiotensyny II (ATII) i tromboksanu A 2 (TXA 2 ). Zaburzenia hemostatycznej funkcji śródbłonka prowadzą do upośledzenia relaksacji mięśniówki gładkiej, aktywacji zapalnej śródbłonka, co z kolei sprzyja procesom zakrzepowym [14]. Wykazano, że upośledzenie ekspresji lub zmniejszenie aktywności enos w modelach zwierzęcych predysponuje do rozwinięcia tętniaka aorty. Uszkodzenie śródbłonka może być również konsekwencją procesu utleniania Hcy, co prowadzi do powstawania cytotoksycznego nadtlenku wodoru, który z kolei wpływa na opór naczyniowy, poprzez między innymi ograniczenie biodostępności NO, upośledzenie rozkurczu naczyniowego w wyniku peroksydacji lipidów błony 416

5 komórkowej, pobudzenie wytwarzania endoteliny-1 i proliferacji mięśniówki gładkiej naczynia [15]. Homocysteina a układ hemostazy Podwyższone stężenie homocysteiny w osoczu krwi sprzyja rozwojowi zarówno zakrzepicy naczyń tętniczych jak i żylnych. Homocysteina powoduje wzrost ekspresji czynnika von Willebranda, nasila adhezję i agregację płytek krwi, wywiera również toksyczny wpływ na śródbłonek, ponieważ zaczyna on produkować pod jej wpływem TXA 2 zamiast PGI 2. Opublikowane kilka lat temu badania pokazują, że poziomy czynników predysponujących do żylnej choroby zakrzepowej (trombofilii), jak Hcy, inhibitor aktywatora plazminogenu 1 (PAI-1) i lipoproteina a (Lp(a)) były znamiennie wyższe u pacjentów z tętniakami aorty brzusznej, w porównaniu z grupą kontrolną. Im więcej było zmienionych parametrów trombofilnych, tym średnica tętniaka była większa [16]. Obserwowano zależne od stężenia Hcy zwiększenie ekspresji czynnika tkankowego (TF), który aktywuje nie tylko proces krzepnięcia, ale również procesy zapalne, oraz zmniejszenie dostępności trombomoduliny na komórkach śródbłonka, a także obniżenie aktywności białka C, upośledzenie wiązania t-pa z komórkami śródbłonka, aktywację V i VII czynnika krzepnięcia, nasilenie generacji trombiny oraz zmniejszenie aktywności antytrombiny. W modelach zwierzęcych wykazano, iż w szczególności u-pa odgrywa istotną rolę w indukowanych angiotensyną II tętniakach aorty [17]. Podobny efekt zauważono u ludzi [18]. Upośledzenie funkcji przeciwzakrzepowej w tętniakach aorty brzusznej może również ułatwiać powstawanie zakrzepu w świetle naczynia, w miejscu poszerzenia tętniakowatego. Homocysteina a stres oksydacyjny Wolne rodniki tlenowe biorą udział w wymienionych powyżej procesach przyczyniających się do formowania tętniaka aorty brzysznej. Stres oksydacyjny w ścianie naczynia obserwowano zarówno u chorych z AAA, jak i w eksperymentalnych modelach indukowanych AAA [19]. Stres oksydacyjny prawdopodobnie w istotny sposób może uczestniczyć w patogenezie tętniaków aorty, przez zmniejszenie aktywności enos oraz biodostępności NO. Wykazano, że możliwe jest także bezpośrednie działanie stresu warunkujące wzrost ekspresji i aktywacji metaloproteinaz tkankowych. W badaniach eksperymentalnych wykazano zwiększoną produkcję anionu ponadtlenkowego w ścianie tętniaka w porównaniu do prawidłowej aorty [20], jednak znaczenie czynnościowe nadprodukcji anionu ponadtlenkowego w tętniakach aorty brzusznej nie jest dobrze poznane. Potencjalnym jego źródłem w naczyniach są komórki zapalne, infiltrujące ścianę naczynia, a także komórki ściany naczynia, zwłaszcza komórki mięśni gładkich [21]. Komórki te akumulują lipoproteidy i przekształcają się w komórki piankowate, które z kolei stają się źródłem proteinaz i wolnych rodników tlenowych. Wolne rodniki tlenowe również wpływają na apoptozę, która występuje podczas formowania AAA [22]. W badaniach in vivo wykazano, że Hcy może indukować stres oksydacyjny. Ponadto w procesie autooksydacji grup tiolowych homocysteiny powstają toksyczne, reaktywne formy tlenu, m.in. anion ponadtlenkowy, rodnik hydroksylowy i nadtlenek wodoru. Wolnorodnikowe działanie Hcy związane jest również z nasileniem toksyczności reaktywnych form tlenu, poprzez zmniejszenie aktywności peroksydazy glutationowej, enzymu antyoksydacyjnego. Badania Naruszewicza i wsp. wskazują, że aktywność pozakomórkowej dysmutazy ponadtlenkowej maleje wprost proporcjonalnie do wzrostu stężenia homocysteiny w układzie krwionośnym [23]. Utlenianie homocysteiny prowadzi również do powstania tiolaktonu homocysteiny, który wchodzi w reakcję z LDL, zwiększając w ten sposób ich aterogenność. Homocysteina a proces zapalny Wielokrotnie wykazywano obecność przewlekłego procesu zapalnego w ścianie tętniaka. Zmiany histopatologiczne, które obserwuje się w obrębie ściany aorty brzusznej podczas tworzenia się tętniaka, polegają na stopniowym pojawieniu się komórek zapalnych, procesie degradacji elementów strukturalnych, a także na zmniejszeniu grubości ściany aorty, prowadząc ostatecznie do poszerzenia jej obwodu. Stwierdza się również nacieczenie makrofagami, monocytami i limfocytami, które wytwarzają wiele cytokin i innych biologicznie aktywnych substancji, a także prowadzą do migracji i proliferacji miofibroblastów oraz komórek mięśniówki gładkiej. Wykazano, że poziom cytokin zapalnych interleukiny 1β (IL-1β) oraz interleukiny 6 (IL-6) w surowicy, może korelować z rozmiarem tętniaka. Proces zapalny prowadzi do zwiększonej aktywności enzymów proteolitycznych, które niszczą strukturę macierzy zewnątrzkomórkowej, a tym samym ułatwiają lub utrwalają proces formowania się AAA [6]. Odpowiadają za to przede wszystkim metaloproteinazy tkankowe oraz ich białka regulujące - tkankowo pochodne inhibitory metaloproteinaz (TIMPs, tissue inhibitors of metalloproteinases). Wśród publikacji jest wiele prac, których tematyka koncentruje się na znaczeniu metaloproteinaz w patogenezie tętniaków aorty. Ekspresja MMPs jest zwiększana przez cytokiny, takie jak IL-1β, IL-6, IL-8 czy czynnik martwicy nowotworów (TNF-α, tumor necrosis factor), które także przyśpieszają proces wymiany macierzy zewnątrzkomórkowej. Produkty degradacji włókien ściany aorty, powstające pod wpływem działania MMPs, mają właściwości chemotaktyczne i przyciągają komórki zapalne. Jednak czynniki inicjujące naciekanie ściany aorty komórkami zapalnymi w patogenezie tętniaków aorty brzusznej nie są do końca poznane [24]. Sugeruje się, że powstawanie AAA może być związane z procesem autoimmunologicznym. W ścianie aorty obserwuje się złogi immunoglobuliny G, które mogą działać chemotaktycznie i prowadzić do aktywacji komórek zapalnych. W wielu badaniach wykazano dodatnią korelację pomiędzy podwyższonym stężeniem homocysteiny a stężeniem TNF-α, stężeniem białka chemotaktycznego dla monocytów 417

6 Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej (MCP-1, monocyte chemoatractant protein) oraz ekspresją śródbłonkowych cząstek adhezyjnych (VCAM-1, vascular cell adhesion molecule 1). Wymienione białka biorą udział w procesie zapalnym, a Hcy może ten proces indukować i nasilać. Ostatnio wykazano na modelu mysim ApoE-/-, że hiperhomocysteinemia prowadzi do formowania AAA indukowanych angiotensyną II. Obserwowano, że hiperhomocysteinemia znacząco wzmaga proces zapalny w błonie zewnętrznej aorty, aktywuje produkcję reaktywnych form tlenu (ROS) przez fibroblasty, produkcję IL-6 and MCP-1 oraz napływ monocytów/makrofagów [24]. Homocysteina a proliferacja komórek mięśni gładkich w ścianie tętnicy Wyniki badań wieloośrodkowych wskazują na wzmożoną proliferację mięśni gładkich tętnicy w obecności podwyższonych stężeń homocysteiny. Działanie mitogenne uważa się za jeden z najważniejszych mechanizmów miażdżycorodnego działania homocysteiny. Nadmierny rozplem komórek mięśni gładkich w ścianie tętnic zwiększa opór obwodowy, sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego i nasileniu miażdżycy. W warunkach doświadczalnych wykazano, że wysokie stężenie Hcy w hodowli komórkowej powodowały, oprócz nasilonej proliferacji komórek mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych, również zwiększenie syntezy i magazynowania kolagenu przez miocyty [1]. Homocysteina a proteolityczna degradacja elementów tkanki łącznej Liczne badania podkreślają rolę procesów proteolitycznych jako ważnego patomechanizmu poszerzenia tętniakowatego. Specyficzna budowa ściany aorty proporcje kolagenu i elastyny decydują o właściwościach mechanicznych dużych tętnic co pozwala jej na bierne rozciąganie się pod wpływem narastającego ciśnienia krwi oraz kurczenie w czasie jego spadku. Taki układ zapewnia elastyczność i odporność na ciśnienie panujące wewnątrz naczynia. Trwałość tej konstrukcji jest ogromna, ma jednak swoje ograniczenia. Czynnościowa i strukturalna fragmentacja i utrata elastyny w ścianie aorty oraz degradacja kolagenu to kluczowe procesy, który prowadzą do powstania tętniaka. Wielokrotnie wykazano w ścianie AAA zmniejszoną zawartość elastyny i zmieniony układ przestrzenny włókien. Enzymami zaangażowanymi w ten proces są przede wszystkim metaloproteinazy (MMPs) ale również elastaza neutrofilowa, proteinazy serynowe, tj. tkankowy aktywator plazminogenu (t-pa) i aktywator plazminogenu typu urokinazy (u-pa) [25]. Mechanizmy regulacji ekspresji i aktywności MMPs, zwłaszcza w odniesieniu do patogenezy tętniaków aorty, nie są do końca wyjaśnione. Enzymy te, w warunkach prawidłowych, uczestniczą w procesie remodelingu tkankowego, a ich źródłem są makrofagi oraz komórki mięśniówki gładkiej (SMC) [5]. Aktywność MMPs w ścianie naczynia zależy przede wszystkim od równowagi między aktywatorami a inhibitorami tych enzymów. W przypadku AAA dochodzi do zachwiania równowagi pomiędzy aktywacją i ekspresją proteinaz a produkcją ich endogennych inhibitorów. Wykazano, że ekspresja metaloproteinazy-2 (MMP-2, gelatynaza A), MMP-9 (gelatynaza-b) oraz MMP-12 (elastaza makrofagowa) czy MMP-7 (matrylizyna) jest zwiększona w tętniakach aorty brzusznej. Metaloproteinazy te odpowiadają przede wszystkim za trawienie włókien elastylowych, a rolę w trawieniu pozakomórkowego kolagenu przypisuje się kolagenazom MMP-1 (kolagenoza-1) i MMP-13 (kolagenoza-13) [25]. Niedawno opisano również rolę MMP-8 (kolagenazy neutrofilowej) w etiopatogenezie tętniaków aorty brzusznej [9]. Opisano też zdolność aktywacji MMP-2 przez inne MMP, szczególnie MMP-14. Sugeruje się, że rodzaj metaloproteinazy obecnej w ścianie aorty decyduje o szybkości rozwoju tętniaka. Różne MMPs są wydzielane w różnych stadiach formowania i rozwoju tętniaka. Wysoka ekspresja MMP-2 obserwowana jest w małych tętniakach, podczas gdy ekspresja MMP-9 jest wyższa w średnich, dużych i pękniętych tętniakach [26]. Wzmożony wzrost tętniaka zależy przede wszystkim od zasobów elastyny i degradacji kolagenu, z kolei na pękanie tętniaka wpływa tylko degradacja kolagenu. MMP-9 bierze udział w degradacji kolagenu typu I i III, podczas gdy MMP- 2 może degradować jedynie kolagen typu I. Sugeruje się, że MMP-2 związana jest przede wszystkim z tempem powiększania się AAA oraz z jego średnicą, natomiast MMP-9 z pęknięciem tętniaka [27]. Istnieją badania pokazujące, że stężenie MMP-9 w osoczu obniża się po operacyjnym usunięciu tętniaka aorty brzusznej [28]. Zahamowanie syntezy MMPs pozwoliłoby na ograniczenie rozwoju i progresji AAA, dlatego jest jednym z celów farmakoterapeutycznych. O roli MMPs w patogenezie tętniaków aorty brzusznej świadczyć mogą prace prowadzone na zwierzętach zmodyfikowanych genetycznie. Anidjar i wsp. wykazali na eksperymentalnym modelu zwierzęcym, że rozwój AAA można indukować elastazą podawaną bezpośrednio do aorty szczurów [29]. W innym badaniu odnotowano, że genetycznie modyfikowane myszy (bez genu MMP-9) są odporne na powstawanie AAA, co wskazuje na metaloproteinazy jako jedne z głównych mediatorów formowania AAA [30]. Również u myszy pozbawionych genu dla MMP-2, w przeciwieństwie do zwierząt kontrolnych, nie dochodzi do rozwinięcia tętniaków [16]. Dowodów na znaczenie MMPs w patogenezie tętniaków aorty brzusznej dostarczają także badania kliniczne, wskazujące na korelacje pomiędzy ekspresją czy aktywacją MMPs a rozmiarem tętniaka (np. MMP-9) [31]. W innym badaniu przedstawiono korelację pomiędzy aktywnością kolagenaz a rozmiarem tętniaka. Petersen i wsp. zauważyli, iż zwiększona ekspresja MMP-9 jest związana z łatwiejszym pękaniem dużego tętniaka [32]. Z drugiej strony wykazano na modelach zwierzęcych, że inhibitory metaloproteinaz (TIMPs) zapobiegają rozwojowi tętniaków oraz ich pęknięciu. W innych badaniach zauważono, że zaburzenie równowagi pomiędzy aktywnością MMP-9 418

7 a jej tkankowym inhibitorem (TIMP-1) ma miejsce w tętniakach aorty brzusznej. Natomiast pozbawienie zwierząt genu dla TIMP-1 wiązało się z rozwojem tętniaków o większej średnicy [33]. Inne proteinazy, takie jak aktywatory plazminogenu, elastazy osoczowe, katepsyny, również przyczyniają się do degeneracji tętniakowatej. Zauważono zwiększoną ekspresję katepsyny S w AAA, a równocześnie zmniejszoną ekspresję cystatyny C, głównego inhibitora proteaz cysteinowych [34]. Szczegółowe mechanizmy zwiększonej ekspresji i aktywacji enzymów proteolitycznych, przy równoczesnym upośledzeniu ekspresji i działania inhibitorów, nie są jeszcze dokładnie poznane. Jednym z mechanizmów sugerowanych jest aktywacja, pochodzących z komórek zapalnych i SMC ściany naczynia latentnych enzymów przez wolne rodniki tlenowe. Szereg badań wskazuje na Hcy jako czynnik wzmagający degradację elastyny w błonie wewnętrznej, procesy włóknienia i wapnienia i w ten sposób przyczyniający się do formowania AAA. Wykazano, że Hcy indukuje syntezę elastazy serynowej w komórkach mięśniówki gładkiej ściany tętnicy, w wyniku czego dochodzi do aktywacji MMP-2, co w konsekwencji prowadzi do degradacji macierzy [35]. W innym badaniu obserwowano dodatnią korelację pomiędzy stężeniem krążącej MMP-9 oraz tkankowej MMP-3 i MMP-9 a stężeniem Hcy w osoczu [36]. Homocysteina a polimorfizm genetyczny Nie ulega wątpliwości, że czynnik genetyczny odgrywa istotną rolę w patogenezie tętniaków aorty brzusznej. Szacuje się, że AAA występuje w 25% u krewnych pierwszego stopnia [6]. Natomiast u ok. 20% chorych z tętniakami aorty brzusznej występują genetycznie uwarunkowane schorzenia, do których należą zespół Marfana lub zespół Ehlers- Danlosa [5]. W przypadku wystąpienia mutacji w obrębie elementów strukturalnych aorty dochodzi do syntezy białek o zmienionej budowie i mniejszej wytrzymałości niż białka prawidłowe. Ściana naczynia jest wtedy osłabiona i łatwo ulega deformacji pod wpływem np. ciśnienia tętniczego krwi, co może prowadzić do rozwinięcia tętniaków, czy też ich rozwarstwienia. Sugeruje się, że tętniak rozwija się łatwiej, gdy dochodzi do nakładania się zaburzeń genetycznych dotyczących składników tkanki łącznej na proces miażdżycowy czy nadciśnienie. Poza mutacjami, które mogą prowadzić do upośledzenia wytrzymałości mechanicznej aorty, u większości chorych predyspozycja do rozwoju tętniaków aorty brzusznej ma charakter wielogenowy [5]. Opisano szereg wariantów polimorfizmów, które częściej występują u pacjentów z tętniakami aorty brzusznej, m.in. w genach kodujących kolagen typu III, MMP, inhibitory proteaz, enzym konwertujący angiotensyne, syntezę tlenku azoty oraz loci HLA [37, 38]. W literaturze są również dane, które wskazują na powiązania z patogenezą AAA polimorfizmów genów pośrednio lub bezpośrednio zaangażowanych w metabolizm metioniny. Oczywiście nie ulega wątpliwości, że istnieje wiele czynników, które wpływają na stężenie Hcy w osoczu, ale udowodniono, że mutacje w genach kodujących enzymy biorące udział w metabolizmie Hcy mają duży wpływ na stężenie tego aminokwasu w osoczu a co za tym idzie prawdopodobnie również wpływają na patogenezę AAA. Stwierdzono m.in. powiązania pomiędzy AAA a polimorfizmem w genach: AHCY kodującym enzym hydrolazę S-adenozylohomocysteiny, MTR kodującym enzym syntazę metioniny, NNMT kodującym nikotynamid N-metylotransferazy czy genem PON1 kodującym enzym paraoksonazę-1 oraz genem TYMS kodującym syntazę tymidylową [39]. Najszerzej opisano różne warianty polimorficzne genów kodujących reduktazę metylotetrahydrofolianową (MTHFR), które prowadzą do zaburzeń procesów metabolicznych Hcy i do wzrostu stężenia tego aminokwasu we krwi [40,41]. Najczęstszym defektem genetycznym jest mutacja punktowa polegająca na zmianie cytozyny (C) na tyminę (T) w pozycji 677 (C677 T) genu kodującego MTHFR, która prowadzi do zmiany sekwencji aminokwasowej (Ala222Val). W wyniku tej zamiany nukleotydów powstaje termowrażliwy enzym N5- N10-metylotetrahydrofolianu o obniżonej aktywności całkowitej. Wyniki badań wskazują, że polimorfizm ten odpowiada za redukcję aktywności MTHFR i wzrost stężenia całkowitej homocysteiny u pacjentów homozygotycznych pod względem allelu T. Co więcej, stwierdzono częstsze występowanie zakrzepicy u homozygot TT [42]. Wykazano, że ryzyko pojawienia się tętniaka aorty brzusznej jest silnie związane z obecnością wariantu MTHFR 677T, odpowiedzialnego za wystąpienie termolabilnej formy reduktazy metylenotetrahydrofolianu (MTHFR) i wywoływanie umiarkowanej postaci hiperhomocysteinemii. Podwyższone ryzyko jest prawdopodobnie spowodowane wzmożoną degradacją elastyny. Pod koniec lat 90. XX wieku opisano inną, często występującą mutację, oddziaływającą na reduktazę metylotetrahydrofolianową (mutacja A1298C). Nie wykazano jednak żadnych powiązań między tą mutacją a patogenezą AAA. Wpływ homocysteiny na średnicę tętniaka aorty brzusznej W niektórych pracach zauważono związek między poziomem homocysteiny i średnicą tętniaka, z kolei w innych nie obserwowano żadnych powiązań [7,26]. Spark i wsp. wykazali, że w przebadanej grupie pacjentów z AAA 53% z nich miało podwyższony poziom Hcy. Natomiast nie wykryto korelacji między rozmiarami tętniaka a poziomem tego aminokwasu. Z kolei Brunelli i wsp. zaobserwowali, że u pacjentów z hiperhomocysteinemią rozwijają się większe tętniaki w porównaniu z pacjentami z prawidłowym tężeniem Hcy w osoczu [28]. Natomiast Halazun i wsp. w pracy z 2007 roku stwierdzili, że stężenie Hcy w osoczu ma wpływ na szybkość ekspansji tętniaka [7]. Wpływ homocysteiny na zakrzep przyścienny w worku tętniaka aorty brzusznej Wykazano, że hiperhomocysteinemia może stymulować roz- 419

8 Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej wój zakrzepu przyściennego w AAA, wywierając niekorzystny wpływ na śródbłonek poprzez interakcje Hcy ze składnikami hemostazy. Homocysteina może mieć wpływ na układ krzepnięcia i czynność płytek, ponieważ jej podwyższone stężenie zwiększa aktywność czynników V i VII, pobudza ekspresję czynnika tkankowego, hamuje wytwarzanie siarczanu heparanu przez śródbłonek i zmniejsza aktywność tkankowego aktywatora plazminogenu. Wszystkie te procesy razem powodują wzrost aktywności prozakrzepowej, co może mieć znaczenie w procesie formowania się zakrzepu przyściennego. Dodatkowo Hcy, w większych stężeniach, powoduje zmiany struktury konformacyjnej fibrynogenu; tak zmodyfikowany fibrynogen wytwarza gęste sieci fibryny, które utrudniają wiązanie się enzymów fibrynolitycznych powodujących lizę zakrzepu. Obserwowano również, że u pacjentów z cienkim zakrzepem w worku tętniaka stężenie Hcy w osoczu było niższe w porównaniu do grupy z grubym zakrzepem, co może wskazywać na Hcy jako czynnik prozakrzepowy [43]. Badania własne Wciąż brakuje badań, które oceniałyby wpływ Hcy na zakrzep przyścienny AAA oraz na ścianę tętniaka aorty pod zakrzepem. Nasuwa się pytanie, czy podwyższony poziom Hcy w osoczu odgrywa rolę w patogenezie AAA, czy też jest tylko prostym markerem uszkodzenia naczyń. Przyczyną braku korelacji pomiędzy poziomem Hcy a wielkością tętniaka może być wtórna fibrynoliza w zakrzepie przyściennym proces, który upłynnia zakrzep. Ponieważ wykazano, że średnica tętniaka jest związana z grubością zakrzepu przyściennego a wielkość tętniaka, a zatem i grubość zakrzepu, zależy od liczby zmienionych parametrów trombofilnych, celowe wydaje się zbadanie wpływu Hcy na aktywność TF i czynników fibrynolitycznych w zakrzepie przyściennym AAA oraz w ścianie tętniaka aorty pod zakrzepem cienkim i grubym. Wcześniejsze badania prowadzone w Zakładzie Analityki Medycznej PUM sugerują, że warstwa w cienkim zakrzepie tętniaka aorty brzusznej wykazuje bardziej wzmożoną proteolizę i bardziej aktywne procesy krzepnięcia, które najprawdopodobniej są indukowane przez czynniki pochodzące ze ściany AAA, zgromadzone w zakrzepie lub adsorbowane z osocza krwi. Krzepnięcie i miejscowa fibrynoliza w przyściennej warstwie zakrzepu mogą być częścią łańcucha reakcji prowadzących do zniszczenia ściany tętniaka i w rezultacie do jego pęknięcia [2]. W badaniach dotyczących krzepnięcia i fibrynolizy w przyściennej warstwie zakrzepu tętniaka aorty brzusznej wykazaliśmy bardziej wzmożoną aktywność krzepnięcia w warstwie przyściennej cienkiego zakrzepu w porównaniu do zakrzepu grubego. Aktywność ta wyrażała się znamiennie wyższą aktywnością antyheparynową i wyższą aktywnością TF w cieńszych zakrzepach, prowadzącą potencjalnie do wtórnej aktywacji układu fibrynolizy. Obserwowaliśmy również znacznie większe stężenie plazminogenu i dimerów D w zakrzepach cieńszych [44]. Sugeruje to, że wysoka aktywność fibrynolityczna, wskazująca na procesy wtórne w stosunku do aktywności procesów krzepnięcia, występuje głównie na pograniczu ściany tętniaka i cienkiego zakrzepu, i to miejsce byłoby potencjalnie narażone na pęknięcie. We wcześniejszych badaniach oceniano również związek stężenia MMP-9 i homocysteiny w surowicy chorych z zakrzepem przyściennym o różnej grubości. Wysunięto wnioski, że grubszy zakrzep stanowi barierę dla czynników stymulujących degradację elastyny w ścianie AAA, a prozakrzepowe działanie hiperhomocysteinemii ma związek z późniejszym stadium rozwoju AAA; może spowalniać jego rozwój i chronić przed pęknięciem tętniaka aorty brzusznej [45]. Opierając się na doniesieniach jakie pojawiły się do tej pory wysunęliśmy hipotezę, że Hcy może być jednym z czynników, które są odpowiedzialne za pojawienie się wtórnej fibrynolizy w zakrzepie przyściennym. Celowym wydaje się zbadanie wpływu różnych stężeń Hcy na aktywność czynnika tkankowego (TF), oraz aktywność metaloproteinaz (MMP-2 i MMP-9) i aktywność fibrynolityczną, mierzoną poprzez oznaczanie t-pa i Plg oraz pomiar wolnej plazminy, w homogenatach z grubej i cienkiej warstwy zakrzepu przyściennego oraz w homogenatach z pobranych skrawków ściany tętniaka przylegających bezpośrednio do cienkiego i grubego zakrzepu. Aby skutecznie prognozować i zapobiegać pękaniu tętniaka aorty brzusznej potrzebne jest zrozumienie mechanizmów doprowadzających do tego stanu. W chwili obecnej wiedza ta jest niepełna, a wyniki badań są dość rozbieżne. Sądzimy, że otrzymane wyniki, poprzez wzbogacenie naszej wiedzy na temat procesów krzepnięcia i fibrynolizy w zakrzepie przyściennym AAA oraz udziału czynników o właściwościach antyheparynowych w procesie formowania i pękania AAA, mogą przyczynić się do znalezienia czynnika bezpośrednio zwiększającego ryzyko pęknięcia, do opracowania skuteczniejszych metod prognozowania ryzyka pęknięcia, Realizacja projektu może nie tylko pomóc w pełniejszym zrozumieniu tego zagadnienia, ale również stać się podstawą do przygotowania potencjalnie bardziej skutecznego postępowania zachowawczego. Podsumowanie Opisane badania sugerują, że patogeneza AAA jest procesem złożonym, a do rozwoju tętniaków może się przyczyniać wiele czynników uszkadzających ścianę naczynia. Udowodnioną rolę w powstawaniu AAA mają metaloproteinazy, stan zapalny aorty, redukcja komórek mięśni gładkich w warstwie środkowej aorty oraz polimorfizm genu MTHFR. Co do roli Hcy w tym procesie, to pomimo udokumentowanych powiązań między homocysteiną a każdym z wyżej wymienionych czynników i mechanizmów, wyniki badań nie są na tyle silne, aby jej udział w patogenezie tętniaka uznać za oczywisty. Na podstawie dostępnego piśmiennictwa nie można uznać Hcy za czynnik sprawczy w patogenezie AAA, chociaż nie 420

9 ulega wątpliwości, że aminokwas ten odgrywa istotną rolę w procesie narastania tętniaka. Znajomość procesów patologicznych na poziomie komórkowym i tkankowym w ścianie tętniaka jest dodatkowo ważna dla poszukiwania nowych sposobów prewencji i leczenia zachowawczego. Hiperhomocysteinemia jest czynnikiem ryzyka, którego modyfikację umożliwia właściwa dieta podaż witamin z grupy B oraz kwasu foliowego; taka suplementacja może redukować ryzyko, m.in., choroby niedokrwiennej serca i zawału serca. Podanie pacjentom z grup ryzyka witaminy B 12 i kwasu foliowego, które na szlaku przemiany Hcy odgrywają istotną rolę w procesie transsulfuracji i w procesie remetylacji, potencjalnie może spowodować spadek stężenia Hcy i zahamować rozwój tętniaka aorty brzusznej. Piśmiennictwo 1. Naruszewicz M. Aktualne spojrzenie na rolę hiperhomocysteinemii w patogenezie miażdżycy. Pol Prz Neurol 2005; 1(1): Boushey CJ, Beresford SA, Omenn GS, et al. A quantitative assessment of plasma homocysteine as a risk factor for vascular disease. Probable benefits of increasing folic acid intakes. JAMA 1995; 274(13): Malinow MR, Bostom AG, Krauss RM. Homocyst(e)ine, diet, and cardiovascular diseases. A statement for healthcare professionals from the Nutrition Committee, American Heart Association. Circulation 1999; 99: Refsum H, Smith AD, Ueland PM, et al. Facts and recommendations about total homocysteine determinations: an expert opinion. Clin Chem 2004; 50(1): Ailawadi G, Eliason JL, Upchurch GR Jr. Current concepts in the pathogenesis of abdominal aortic aneurysm. J Vasc Surg 2003; 38(3): Wassef M, Baxter BT, Chisholm RL, et al. Pathogenesis of abdominal aortic aneurysms: a multidisciplinary research program supported by the National Heart, Lung, and Blood Institute. J Vasc Surg 2001; 34(4): Halazun KJ, Bofkin KA, Asthana S, et al. Hyperhomocysteinaemia is associated with the rate of abdominal aortic aneurysm expansion. Eur J Vasc Endovasc Surg 2007; 33(4): Costantino TG, Bruno EC, Handly N, et al. Accuracy of emergency medicine ultrasound in the evaluation of abdominal aortic aneurysm. J Emerg Med 2005; 29: Wilson WR, Schwalbe EC, Jones JL, et al. Matrix metalloproteinase 8 (neutrophil collagenase) in the pathogenesis of abdominal aortic aneurysm. Br J Surg 2005; 92(7): Kuhlencordt PJ, Gyurko R, Han F, et al. Accelerated atherosclerosis, aortic aneurysm formation, and ischemic heart disease in apolipoprotein E/endothelial nitric oxide synthase double-knockout mice. Circulation 2001; 104(4): Herrera MD, Bueno R, De Sotomayor MA, et al. Endotheliumdependent vasorelaxation induced by Lcarnitine in isolated aorta from normotensive and hypertensive rats. J Pharm Pharmacol 2002; 54(10): Karolczak K, Olas B. Mechanism of Action of Homocysteine and Its Thiolactone in Hemostasis System. Physiol. Res. 2009; 58: Kraczkowska S, Suchocka Z, Pachecki J. Podwyższone stężenie homocysteiny we krwi jako wskaźnik zagrożenia zdrowia. Biul Wydz Farm AMW 2005; 3: Li JJ, Fang CH. Atheroscleritis is a more rational term for the pathological entity currently known as atherosclerosis. Med Hypotheses 2004; 63(1): Xu S, Touyz RM. Reactive oxygen species and vascular remodelling in hypertension: still alive. Can J Cardiol 2006; 22(11): Longo GM, Xiong W, Greiner TC, et al. Matrix metalloproteinases 2 and 9 work in concert to produce aortic aneurysms. J Clin Invest 2002; 110(5): Deng GG, Martin-McNulty B, Sukovich DA, et al. Urokinasetype plasminogen activator plays a critical role in angiotensin II-induced abdominal aortic aneurysm. Circ Res 2003; 92(5): Falkenberg M, Holmdahl L, Tjärnström J, et al. Abnormal levels of urokinase plasminogen activator protein and tissue plasminogen activator activity in human aortic aneurysms. Eur J Surg 2001; 167(1): Dalman RL. Oxidative stress and abdominal aneurysms: how aortic hemodynamic conditions may influence AAA disease. Cardiovasc Surg 2003; 11(5): Yajima N, Masuda M, Miyazaki M, et al. Oxidative stress is involved in the development of experimental abdominal aortic aneurysm: a study of the transcription profile with complementary DNA microarray. J Vasc Surg 2002; 36(2): Guzik TJ, Sadowski J, Kapelak B, et al. Systemic regulation of vascular NAD(P)H oxidase activity and nox isoform expression in human arteries and veins. Arterioscler Thromb Vasc Biol 2004; 24(9): Sho E, Sho M, Hoshina K, et al. Hemodynamic forces regulate mural macrophage infiltration in experimental aortic aneurysms. Exp Mol Pathol 2004; 76(2): Naruszewicz M, Klinke M, Bukowska H, et al. Elevated homocyst(e)ine increase ability of human aortic cells to oxidise LDL. Atherosclerosis 1997; 134: Liu Z, Luo H, Zhang L, et al. Hyperhomocysteinemia Exaggerates Adventitial Inflammation and Angiotensin II-Induced Abdominal Aortic Aneurysm in Mice. Circ Res. 2012;111(10): Kadoglou NP, Lapis CD. Matrix metalloproteinases: contribution to pathogenesis, diagnosis, surveillance and treatment of abdominal aortic aneurysms. Curr Med Res Opin 2004; 20(4): Lindholt JS, Jørgensen B, Shi GP, et al. Relationships between activators and inhibitors of plasminogen, and the progression of small abdominal aortic aneurysms. Eur J Vasc Endovasc Surg 2003; 25: Moroz P, Le MT, Norman PE. Homocysteine and abdominal aortic aneurysms. ANZ J Surg 2007; 77: Brunelli T, Prisco D, Fedi S, et al. High prevalence of mild hyperhomocysteinemia in patients with abdominal aortic aneurysm. J Vasc Surg 2000; 32(3): Anidjar S, Salzmann JL, Gentric D, et al. Elastase-induced experimental aneurysms in rats. Circulation 1990; 82(3): Pyo R, Lee JK, Shipley JM, et al. Targeted gene disruption of matrix metalloproteinase-9 (gelatinase B) suppresses development of experimental abdominal aortic aneurysms. J Clin Invest 2000; 105(11): Lindholt JS, Vammen S, Fasting H, et al. The plasma level of matrix metalloproteinase 9 may predict the natural history of small abdominal aortic aneurysms. A preliminary study. Eur J Vasc Endovasc Surg 2000; 20(3): Petersen E, Gineitis A, Wågberg F, et al. Activity of matrix metalloproteinase-2 and -9 in abdominal aortic aneurysms. Relation to size and rupture. Eur J Vasc Endovasc Surg 2000; 20(5): Eskandari MK, Vijungco JD, Flores A, et al. Enhanced abdominal aortic aneurysm in TIMP-1-deficient mice. J Surg Res 2005; 123(2): van Laake LW, Vainas T, Dammers R, et al. Systemic dilation diathesis in patients with abdominal aortic aneurysms: a role for matrix metalloproteinase-9? Eur J Vasc Endovasc Surg 2005; 421

10 Rola homocysteiny w patogenezie tętniaka aorty brzusznej 29(4): Sofi F, Marcucci R, Giusti B, et al. High levels of homocysteine, lipoprotein (a) and plasminogen activator inhibitor-1 are present in patients with abdominal aortic aneurysm. Thromb Haemost 2005; 94(5): Tsarouhas K, Tsitsimpikou C, Apostolakis S, et al. Homocysteine and metalloprotease-3 and -9 in patients with ascending aorta aneurysms. Thromb Res 2011; 128(5): Sandford RM, Bown MJ, London NJ, et al. The genetic basis of abdominal aortic aneurysms: a review. Eur J Vasc Endovasc Surg 2007; 33(4): Thompson AR, Drenos F, Hafez H, et al. Candidate gene association studies in abdominal aortic aneurysm disease: a review and meta-analysis. Eur J Vasc Endovasc Surg 2008; 35(1): Giusti B, Saracini C, Bolli P, et al. Genetic analysis of 56 polymorphisms in 17 genes involved in methionine metabolism in patients with abdominal aortic aneurysm. J Med Genet 2008; 45(11): Ferrara F, Novo S, Grimaudo S, et al. Methylenetetrahydrofolate reductase mutation in subjects with abdominal aortic aneurysm subdivided for age. Clin Hemorheol Microcirc 2006; 34(3): Strauss E, Waliszewski K, Gabriel M, et al. Increased risk of the abdominal aortic aneurysm in carriers of the MTHFR 677T allele. J Appl Genet 2003; 44(1): Palko-Łabuz A, Sadakierska-Chudy A, Pilecki W. The genetic background of thrombosis - the distributions of factor V Leiden, prothrombin G20210A, and MTHFR C677T polymorphisms. Adv Clin Exp Med 2010; 19; Wiernicki I, Millo B, Safranow K, et al. MMP-9, homocysteine and CRP circulating levels are associated with intraluminal thrombus thickness of abdominal aortic aneurysms: new implication of the old biomarkers. Dis Markers 2011; 31(2): Cnotliwy M, Jastrzębska M, Wiernicki I, et al. Coagulation and fibrynilosis in the abluminal layer of the thrombus within abdominal aortic aneurysm. Acta Angiol 2007; 13: Millo B, Wiernicki I, Bukowska H, et al. Serum homocysteine and MCP-1 are associated with abdominal aortic aneurysm size and interluminal thrombus dimension. Atheroscler Suppl 2003; 4: 122. Adres do korespondencji: Dr n. med. Aldona Siennicka Zakład Analityki Medycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin, al. Powstańców Wlkp. 72 tel aldona.siennicka@wp.pl Zaakceptowano do publikacji:

Długotrwały niedobór witaminy C (hipoascorbemia) powoduje miażdżycę oraz osadzanie się lipoproteiny(a) w naczyniach krwionośnych transgenicznych myszy

Długotrwały niedobór witaminy C (hipoascorbemia) powoduje miażdżycę oraz osadzanie się lipoproteiny(a) w naczyniach krwionośnych transgenicznych myszy Długotrwały niedobór witaminy C (hipoascorbemia) powoduje miażdżycę oraz osadzanie się lipoproteiny(a) w naczyniach krwionośnych transgenicznych myszy Nowa publikacja Instytutu Medycyny Komórkowej dr Ratha

Bardziej szczegółowo

Nadciśnienie tętnicze a markery dysfunkcji śródbłonka u dzieci z przewlekłą chorobą nerek

Nadciśnienie tętnicze a markery dysfunkcji śródbłonka u dzieci z przewlekłą chorobą nerek Nadciśnienie tętnicze a markery dysfunkcji śródbłonka u dzieci z przewlekłą chorobą nerek Drożdż D, 1 ; Kwinta P, 2, Sztefko K, 3, J, Berska 3, Zachwieja K, 1, Miklaszewska M, 1, Pietrzyk J,A, 1 Zakład

Bardziej szczegółowo

Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne. dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW

Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne. dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW Warszawa, dn. 14.12.2016 wolne rodniki uszkodzone cząsteczki chemiczne w postaci wysoce

Bardziej szczegółowo

Klasyczne (tradycyjne) i nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych

Klasyczne (tradycyjne) i nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Klasyczne (tradycyjne) i nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Zasadnicze znaczenie dla opanowania epidemii chorób układu krążenia jest modyfikacja czynników ryzyka rozwoju miażdżycy tętnic

Bardziej szczegółowo

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w

Bardziej szczegółowo

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie

Bardziej szczegółowo

ZAKŁAD DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ I IMMUNOLOGII KLINICZNEJ WIEKU ROZOJOWEGO AM W WARSZAWIE.

ZAKŁAD DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ I IMMUNOLOGII KLINICZNEJ WIEKU ROZOJOWEGO AM W WARSZAWIE. ZAKŁAD DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ I IMMUNOLOGII KLINICZNEJ WIEKU ROZOJOWEGO AKADEMII MEDYCZNEJ W WARSZAWIE. ZAKŁAD DIAGNOSTYKI LABORATOTORYJNEJ WYDZIAŁU NAUKI O ZDROWIU AKADEMII MEDYCZNEJ W WARSZAWIE Przykładowe

Bardziej szczegółowo

Wskaźniki włóknienia nerek

Wskaźniki włóknienia nerek Wskaźniki włóknienia nerek u dzieci z przewlekłą chorobą nerek leczonych zachowawczo Kinga Musiał, Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich

Bardziej szczegółowo

Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy

Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy Streszczenie Choroby nowotworowe stanowią bardzo ważny problem zdrowotny na świecie. Dlatego, medycyna dąży do znalezienia nowych skutecznych leków, ale również rozwiązań do walki z nowotworami. Głównym

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie

Bardziej szczegółowo

BUDUJEMY ZDROWIE POLAKÓW, AKTYWUJĄC GENOM CZŁOWIEKA. NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, NASZĄ INSPIRACJĄ SĄ LUDZIE PRODUCENT:

BUDUJEMY ZDROWIE POLAKÓW, AKTYWUJĄC GENOM CZŁOWIEKA. NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, NASZĄ INSPIRACJĄ SĄ LUDZIE PRODUCENT: 1 Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (nnkt) EPA + DHA omega-3 chronią organizm człowieka przed chorobą zatorowo-zakrzepową, stanami zapalnymi i miażdżycą. NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, NASZĄ INSPIRACJĄ

Bardziej szczegółowo

Stany nadkrzepliwości (trombofilie)

Stany nadkrzepliwości (trombofilie) Stany nadkrzepliwości (trombofilie) DEFINICJA I ETIOPATOGENEZA Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do zakrzepicy żylnej lub (rzadko) tętniczej, związana z nieprawidłowościami hematologicznymi.

Bardziej szczegółowo

LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych

LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy

Bardziej szczegółowo

Trienyl. - kwas alfa-iinolenowy (C 18:3) - kwas eikozapentaenowy (EPA, C 20:3) - kwas dokozaheksaenowy (DCHA, C 22:6)

Trienyl. - kwas alfa-iinolenowy (C 18:3) - kwas eikozapentaenowy (EPA, C 20:3) - kwas dokozaheksaenowy (DCHA, C 22:6) Trienyl - kwas alfa-iinolenowy (C 18:3) - kwas eikozapentaenowy (EPA, C 20:3) - kwas dokozaheksaenowy (DCHA, C 22:6) Stosowany w leczeniu przeciwmiażdżycowym i w profilaktyce chorób naczyniowych serca

Bardziej szczegółowo

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W

Bardziej szczegółowo

Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych

Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma

Bardziej szczegółowo

Dr hab. med. Aleksandra Szlachcic Kraków, Katedra Fizjologii UJ CM Kraków, ul. Grzegórzecka 16 Tel.

Dr hab. med. Aleksandra Szlachcic Kraków, Katedra Fizjologii UJ CM Kraków, ul. Grzegórzecka 16 Tel. Dr hab. med. Aleksandra Szlachcic Kraków, 10.08.2015 Katedra Fizjologii UJ CM 31-531 Kraków, ul. Grzegórzecka 16 Tel.: 601 94 75 82 RECENZJA PRACY DOKTORSKIEJ Recenzja pracy doktorskiej mgr Michała Stanisława

Bardziej szczegółowo

Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi Żylna choroba zakrzepowozatorowa (ŻChZZ) stanowi ważny

Bardziej szczegółowo

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

Bartosz Horosz. Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Warszawa. Sopot, 17 kwietnia 2015r.

Bartosz Horosz. Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Warszawa. Sopot, 17 kwietnia 2015r. Bartosz Horosz Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Warszawa Sopot, 17 kwietnia 2015r. Zjawisko Śródoperacyjną hipotermię definiuje się jako obniżenie

Bardziej szczegółowo

Materiał i metody. Wyniki

Materiał i metody. Wyniki Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).

Bardziej szczegółowo

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia. STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia

Bardziej szczegółowo

Całość procesów związanych z utrzymaniem krwi w stanie płynnym w obrębie łożyska naczyniowego

Całość procesów związanych z utrzymaniem krwi w stanie płynnym w obrębie łożyska naczyniowego HEMOSTAZA Definicja: Całość procesów związanych z utrzymaniem krwi w stanie płynnym w obrębie łożyska naczyniowego Założenia: Mechanizmy hemostazy są aktywowane o Jedynie w miejscu w którym są niezbędne

Bardziej szczegółowo

Aktywność sportowa po zawale serca

Aktywność sportowa po zawale serca Aktywność sportowa po zawale serca Czy i jaki wysiłek fizyczny jest zalecany? O prozdrowotnych aspektach wysiłku fizycznego wiadomo już od dawna. Wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym (dynamiczne ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

Aktualne spojrzenie na układ RAA i inne uwarunkowania nadciśnienia tętniczego krwi w PChN

Aktualne spojrzenie na układ RAA i inne uwarunkowania nadciśnienia tętniczego krwi w PChN Aktualne spojrzenie na układ RAA i inne uwarunkowania nadciśnienia tętniczego krwi w PChN Małgorzata Zajączkowska Klinika Nefrologii Dziecięcej Uniwersytet Medyczny w Lublinie Związek miedzy chorobami

Bardziej szczegółowo

prof. dr hab. Andrzej Potemkowski Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

prof. dr hab. Andrzej Potemkowski Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Lekarz, neurolog Marzena Zboch Dyrektor ds. medycznych Ośrodek Badawczo- Naukowo- Dydaktyczny Chorób Otępiennych Uniwersytetu Medycznego, im. Księdza Henryka Kardynała Gulbinowicza SP ZOZ w Ścinawie Rozprawa

Bardziej szczegółowo

SEMINARIUM 2 15. 10. 2015

SEMINARIUM 2 15. 10. 2015 SEMINARIUM 2 15. 10. 2015 Od tłuszczu pokarmowego do lipoprotein osocza, metabolizm, budowa cząsteczek lipoprotein, apolipoproteiny, znaczenie biologiczne, enzymy biorące udział w metabolizmie lipoprotein,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego

Bardziej szczegółowo

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza

Bardziej szczegółowo

D r n. m e d. A l d o n a S i e n n i c k a

D r n. m e d. A l d o n a S i e n n i c k a AUTOREFERAT Z a ł ą c z n i k 2 a D r n. m e d. A l d o n a S i e n n i c k a Zakład Analityki Medycznej Katedry Diagnostyki Laboratoryjnej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Szczecin 2018

Bardziej szczegółowo

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje pakietów Genodiet Pakiet konsultacji genetycznych Genodiet składaja się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki

Bardziej szczegółowo

WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY

WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY d r i n ż. Magdalena Górnicka Zakład Oceny Żywienia Katedra Żywienia Człowieka WitaminyA, E i C oraz karotenoidy Selen Flawonoidy AKRYLOAMID Powstaje podczas przetwarzania

Bardziej szczegółowo

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje testów Genodiet Test Genodiet składają się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki do poznania indywidualnych zasad zdrowia. Identyfikacja typu

Bardziej szczegółowo

dniu przyjęcia oraz w przypadku chorych z krwotokiem dodatkowo dwukrotnie podczas hospitalizacji po embolizacji lub klipsowaniu tętniaka mózgu.

dniu przyjęcia oraz w przypadku chorych z krwotokiem dodatkowo dwukrotnie podczas hospitalizacji po embolizacji lub klipsowaniu tętniaka mózgu. 1 STRESZCZENIE Krwotok podpajęczynówkowy w przebiegu pękniętego tętniaka mózgu ze względu na młodszy wiek zachorowania niż w przypadku innych schorzeń sercowonaczyniowych oraz wysoką śmiertelność wymaga

Bardziej szczegółowo

Naczyniopochodne następstwa. Zakład ad Neuropatologii, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Naczyniopochodne następstwa. Zakład ad Neuropatologii, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Choroby dużych naczyń OUN Naczyniopochodne następstwa chorób b dużych naczyń Zakład ad Neuropatologii, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Tętnice tnice odchodzące ce od łuku aorty naczynia typu

Bardziej szczegółowo

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia

Bardziej szczegółowo

Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA:

Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA: Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA: - są konieczne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania całego Twojego organizmu: Stężenie kwasów tłuszczowych w organizmie człowieka [g/100g stężenia całkowitego]

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy

STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i

Bardziej szczegółowo

Zmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92

Zmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92 Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik

Bardziej szczegółowo

Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć

Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć I Katedra i Klinika Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć Dlaczego to takie ważne? Marcin Gruchała Czynniki ryzyka zawału serca 15 152 osób z pierwszym

Bardziej szczegółowo

Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić?

Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić? Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić? Co zawdzięczamy nerkom? Działanie nerki można sprowadzić do działania jej podstawowego elementu funkcjonalnego, czyli nefronu. Pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego

Bardziej szczegółowo

TIENS L-Karnityna Plus

TIENS L-Karnityna Plus TIENS L-Karnityna Plus Zawartość jednej kapsułki Winian L-Karnityny w proszku 400 mg L-Arginina 100 mg Niacyna (witamina PP) 16 mg Witamina B6 (pirydoksyna) 2.1 mg Stearynian magnezu pochodzenia roślinnego

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia krzepnięcia diagnostyka w systemie przyłóżkowym

Zaburzenia krzepnięcia diagnostyka w systemie przyłóżkowym Zaburzenia krzepnięcia diagnostyka w systemie przyłóżkowym Barbara Adamik Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Zaburzenia krzepnięcia - diagnostyka w

Bardziej szczegółowo

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność

Bardziej szczegółowo

Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną.

Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną. Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną. Monika śuk opiekun: prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład

Bardziej szczegółowo

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )

Bardziej szczegółowo

Niedożywienie i otyłość a choroby nerek

Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie

Bardziej szczegółowo

Składniki diety a stabilność struktury DNA

Składniki diety a stabilność struktury DNA Składniki diety a stabilność struktury DNA 1 DNA jedyna makrocząsteczka, której synteza jest ściśle kontrolowana, a powstałe błędy są naprawiane DNA jedyna makrocząsteczka naprawiana in vivo Replikacja

Bardziej szczegółowo

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

Algorytm postępowania w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu chorób sercowonaczyniowych. Dr n. med. Wiesława Kwiatkowska

Algorytm postępowania w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu chorób sercowonaczyniowych. Dr n. med. Wiesława Kwiatkowska Algorytm postępowania w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu chorób sercowonaczyniowych u osób zakażonych HIV Dr n. med. Wiesława Kwiatkowska Epidemiologia zakażenia HIV Epidemiologia zakażenia HIV - zgony

Bardziej szczegółowo

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego, 1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i

Bardziej szczegółowo

Jednostka chorobowa. 3mc 1260. Czas analizy [dni roboczych] Literatura Gen. Cena [PLN] Badany Gen. Materiał biologiczny. Chorobowa OMIM TM.

Jednostka chorobowa. 3mc 1260. Czas analizy [dni roboczych] Literatura Gen. Cena [PLN] Badany Gen. Materiał biologiczny. Chorobowa OMIM TM. Jednostka chorobowa Jednostka Oznaczenie Chorobowa OMIM TM testu Badany Gen Literatura Gen OMIM TM Opis/cel badania Zakres analizy Materiał biologiczny Czas analizy [dni roboczych] Cena [PLN] HEMOFILIA

Bardziej szczegółowo

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Łódzki Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Katedra Biofizyki Skażeń Środowiska ul. Pomorska 141/143, Łódź

Uniwersytet Łódzki Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Katedra Biofizyki Skażeń Środowiska ul. Pomorska 141/143, Łódź Uniwersytet Łódzki Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Katedra Biofizyki Skażeń Środowiska ul. Pomorska 141/143, 90-236 Łódź Dr hab. Bożena Bukowska, prof. nadzw. UŁ Łódź, 09-07-2013 Katedra Biofizyki

Bardziej szczegółowo

HUMAN GENOME PROJECT

HUMAN GENOME PROJECT Wykład : Polimorfizm pojedynczego nukleotydu (SNP) odrębność genetyczna, która czyni każdego z nas jednostką unikatową Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej HUMAN GENOME

Bardziej szczegółowo

Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem

Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem Lek. med. Bogumił Ramotowski Klinika Kardiologii CMKP, Szpital Grochowski Promotor pracy Prof. dr

Bardziej szczegółowo

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie

Bardziej szczegółowo

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach Jaką rolę pełnią witaminy w organizmie? I dlaczego są niezbędnymi składnikami w żywieniu świń? Dowiedz się o roli poszczególnych witamin w żywieniu trzody chlewnej. Witaminy są niezbędne do prawidłowego

Bardziej szczegółowo

Epidemiologia chorób serca i naczyń

Epidemiologia chorób serca i naczyń Warszawa, 8.10.2007 Epidemiologia chorób serca i naczyń Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób. Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost

Bardziej szczegółowo

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, 1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te

Bardziej szczegółowo

Jeżeli więc po raz pierwszy słyszysz słowo HOMOCYSTEINA, nie martw się w ciągu paru lat stanie się tak samo popularna jak cholesterol.

Jeżeli więc po raz pierwszy słyszysz słowo HOMOCYSTEINA, nie martw się w ciągu paru lat stanie się tak samo popularna jak cholesterol. Homocysteina! Czy zrujnuje i Twoje zdrowie? Homocysteina często nazywana jest nowym cholesterolem. Jest ona poważną, realną przyczyną chorób serca, wylewów, udarów, chorób naczyniowych. To nie wszystko,

Bardziej szczegółowo

VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości

VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną

Bardziej szczegółowo

Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA:

Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA: Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA: - są konieczne do prawidłowej budowy, rozwoju i funkcjonowania całego Twojego organizmu: Stężenie kwasów tłuszczowych w organizmie człowieka [g/100g stężenia całkowitego]

Bardziej szczegółowo

Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu

Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to

Bardziej szczegółowo

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg

Bardziej szczegółowo

W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:

W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały

Bardziej szczegółowo

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?

Bardziej szczegółowo

Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014

Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014 Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014 Leki przeciwpłytkowe (ASA, clopidogrel) Leki przeciwzakrzepowe (heparyna, warfin, acenocumarol) Leki trombolityczne

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego

Bardziej szczegółowo

Spodziewany efekt kliniczny wpływu wit. K na kość

Spodziewany efekt kliniczny wpływu wit. K na kość Rola witaminy K2 w prewencji utraty masy kostnej i ryzyka złamań i w zaburzeniach mikroarchitektury Ewa Sewerynek, Michał Stuss Zakład Zaburzeń Endokrynnych i Metabolizmu Kostnego Uniwersytetu Medycznego

Bardziej szczegółowo

ZASTOSOWANIE MD-TISSUE W TERAPII ANTI-AGING

ZASTOSOWANIE MD-TISSUE W TERAPII ANTI-AGING Starzenie się skóry jest rezultatem wpływu wielu czynników biologicznych, biochemicznych i genetycznych na indywidualne jednostki. Jednocześnie wpływ czynników zewnętrznych chemicznych i fizycznych determinują

Bardziej szczegółowo

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół

Bardziej szczegółowo

Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.

Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na

Bardziej szczegółowo

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:

Bardziej szczegółowo

BUDUJEMY ZDROWIE POLAKÓW, AKTYWUJĄC GENOM CZŁOWIEKA. PRODUCENT: NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, NASZĄ INSPIRACJĄ SĄ LUDZIE

BUDUJEMY ZDROWIE POLAKÓW, AKTYWUJĄC GENOM CZŁOWIEKA. PRODUCENT: NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, NASZĄ INSPIRACJĄ SĄ LUDZIE 1 Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (nnkt) EPA + DHA omega-3 chronią organizm człowieka przed chorobą zatorowo-zakrzepową, stanami zapalnymi i miażdżycą. NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, NASZĄ INSPIRACJĄ

Bardziej szczegółowo

u Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy? - przykłady cech osobniczych i stanów klinicznych - przykłady interwencji diagnostycznych i leczniczych

u Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy? - przykłady cech osobniczych i stanów klinicznych - przykłady interwencji diagnostycznych i leczniczych 1 TROMBOFILIA 2 Trombofilia = nadkrzepliwość u Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do występowania zakrzepicy żylnej, rzadko tętniczej, spowodowana nieprawidłowościami hematologicznymi 3 4 5

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

Prof. dr hab. Czesław S. Cierniewski

Prof. dr hab. Czesław S. Cierniewski Prof. dr hab. Czesław S. Cierniewski PROFESOR EDWARD F. PLOW Dr Edward F. Plow otrzymał stopień doktora nauk przyrodniczych w zakresie biochemii w 1970 roku na Uniwersytecie Zachodniej Wirginii (West Virginia

Bardziej szczegółowo

Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej. dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska

Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej. dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska Rehabilitacja medyczna Rehabilitacja medyczna to dziedzina medycyny

Bardziej szczegółowo

Układ pracy. Wstęp i cel pracy. Wyniki. 1. Ekspresja i supresja Peroksyredoksyny III w stabilnie transfekowanej. linii komórkowej RINm5F

Układ pracy. Wstęp i cel pracy. Wyniki. 1. Ekspresja i supresja Peroksyredoksyny III w stabilnie transfekowanej. linii komórkowej RINm5F The influence of an altered Prx III-expression to RINm5F cells Marta Michalska Praca magisterska wykonana W Zakładzie Medycyny Molekularnej Katedry Biochemii Klinicznej Akademii Medycznej w Gdańsku Przy

Bardziej szczegółowo

POPRAWIA FUNKCJONOWANIE APARATU RUCHU CHRONI CHRZĄSTKĘ STAWOWĄ ZWIĘKSZA SYNTEZĘ KOLAGENU ZMNIEJSZA BÓL STAWÓW. Best Body

POPRAWIA FUNKCJONOWANIE APARATU RUCHU CHRONI CHRZĄSTKĘ STAWOWĄ ZWIĘKSZA SYNTEZĘ KOLAGENU ZMNIEJSZA BÓL STAWÓW. Best Body > Model : - Producent : Universal Animal Flex - to suplement przeznaczony dla wszystkich, którzy odczuwają dolegliwości spowodowane przeciążeniem stawów i ich okolic. Zawarte w nim składniki chronią przed

Bardziej szczegółowo

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania

Bardziej szczegółowo

LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2

LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 załącznik nr 11 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny: hematologia.

Bardziej szczegółowo

Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.

Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski

Bardziej szczegółowo

SESJA PRAC ORYGINALNYCH PLAKATY MODEROWANE, CZĘŚĆ 2 SESSION OF ORIGINAL ARTICLES MODERATED POSTER SESSION, PART 2

SESJA PRAC ORYGINALNYCH PLAKATY MODEROWANE, CZĘŚĆ 2 SESSION OF ORIGINAL ARTICLES MODERATED POSTER SESSION, PART 2 SESJA PRAC ORYGINALNYCH PLAKATY MODEROWANE, CZĘŚĆ 2 SESSION OF ORIGINAL ARTICLES MODERATED POSTER SESSION, PART 2 Moderatorzy/Moderators: Ewa Warchoł-Celińska (Warszawa), Jacek Lewandowski (Warszawa),

Bardziej szczegółowo

Mgr inż. Aneta Binkowska

Mgr inż. Aneta Binkowska Mgr inż. Aneta Binkowska Znaczenie wybranych wskaźników immunologicznych w ocenie ryzyka ciężkich powikłań septycznych u chorych po rozległych urazach. Streszczenie Wprowadzenie Według Światowej Organizacji

Bardziej szczegółowo

Aktywuj geny młodości. Badanie genetyczno-biochemiczne dotyczące własnych możliwości organizmu do spowolnienia procesów starzenia.

Aktywuj geny młodości. Badanie genetyczno-biochemiczne dotyczące własnych możliwości organizmu do spowolnienia procesów starzenia. Aktywuj geny młodości. Badanie genetyczno-biochemiczne dotyczące własnych możliwości organizmu do spowolnienia procesów starzenia. mgr Konrad Tomaszewski Dział Nauki, Badań i Rozwoju Marinex International

Bardziej szczegółowo

Nitraty -nitrogliceryna

Nitraty -nitrogliceryna Nitraty -nitrogliceryna Poniżej wpis dotyczący nitrogliceryny. - jest trójazotanem glicerolu. Nitrogliceryna podawana w dożylnym wlewie: - zaczyna działać po 1-2 minutach od rozpoczęcia jej podawania,

Bardziej szczegółowo

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl) HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej

Bardziej szczegółowo

Sirtuiny - eliksir młodości nowej generacji?

Sirtuiny - eliksir młodości nowej generacji? WYKŁAD: 4 Sirtuiny - eliksir młodości nowej generacji? Prof. dr hab. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej 1 Dieta niskokaloryczna (calorie restriction,cr) 2 3 4 Zdjęcie 2. Stuletnia mieszkanka

Bardziej szczegółowo

Homocysteine. Homocysteina

Homocysteine. Homocysteina Akademia Medycyny ARTYKUŁ POGLĄDOWY/REVIEW PAPER Wpłynęło: 09.09.2008 Poprawiono: 16.09.2008 Zaakceptowano: 16.09.2008 Homocysteina Homocysteine Dorota Gąsiorowska, Katarzyna Korzeniowska, Anna Jabłecka

Bardziej szczegółowo

CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI

CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI Katarzyna Pawlak-Buś Katedra i Klinika Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu ECHA ASBMR 2018 WIELOCZYNNIKOWY CHARAKTER

Bardziej szczegółowo

Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?

Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie? Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Bardziej szczegółowo

Nazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny: hematologia.

Nazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny: hematologia. Załącznik nr 10 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny:

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo