Znaczenie bezpieczeństwa żywności na przykładzie łańcucha dostaw akwakultury

Transkrypt

1 Warsztaty szkoleniowe : Ochrona zdrowia ryb w aspekcie jakości i bezpieczeństwa żywności Znaczenie bezpieczeństwa żywności na przykładzie łańcucha dostaw akwakultury Andrzej Posyniak Zakład Farmakologii i Toksykologii PIWet-PIB, Puławy Olsztyn, września 2015 r

2 Dawka czyni truciznę Paracelsus

3 Chemiczne czynniki skażające ryby

4 leki weterynaryjne Chemiczne czynniki skażające ryby

5 Chemiczne czynniki skażające ryby leki weterynaryjne Substancje skażające środowisko, w którym żyją ryby

6 Chemiczne czynniki skażające ryby leki weterynaryjne Substancje skażające środowisko, w którym żyją ryby

7 Źródła skażenia ryb Woda

8 Źródła skażenia ryb Woda Osad denny

9 Źródła skażenia ryb Woda Pokarm Osad denny

10 Leki weterynaryjne

11 Zapobiegać czy leczyć?

12 dobrostan Zapobiegać czy leczyć?

13 Zapobiegać czy leczyć? dobrostan profilaktyka

14 Stres jest jednym z czynników, które doprowadzają do zaburzenia istniejącej równowagi i zmniejszenia odporności organizmu ryb.

15 Czynniki sprzyjające infekcji Podwyższenie temperatury Skażenie wody Nadmierne zagęszczenie Zabiegi hodowlane

16 Wpływ infekcji na zawartość leku w rybie mg/kg zdrowe

17 mg/kg Wpływ infekcji na zawartość leku w rybie

18 mg/kg Wpływ infekcji na zawartość leku w rybie

19 mg/kg Wpływ infekcji na zawartość leku w rybie

20 mg/kg Wpływ infekcji na zawartość leku w rybie

21 Spodziewane skutki terapii Bakterie wrażliwe Stężenie, [μg/ml] MIC

22 Spodziewane skutki terapii Bakterie wrażliwe Sukces terapeutyczny Stężenie, [μg/ml] MIC

23 Niespodziewane skutki terapii Bakterie oporne Stężenie, [μg/ml] MIC

24 Niespodziewane skutki terapii Bakterie oporne Brak efektu Stężenie, [μg/ml] MIC

25 Konsekwencje niewłaściwego stosowania Za dużo Toksyczne działanie Pozostałości

26 Konsekwencje niewłaściwego stosowania Za dużo Za mało Toksyczne działanie Pozostałości Brak efektów terapeutycznych Narastanie lekooporności

27 Konsekwencje niewłaściwego stosowania Za dużo Za mało Toksyczne działanie Pozostałości Brak efektów terapeutycznych Narastanie lekooporności Zbędne koszty

28 Status leków weterynaryjnych stosowanych u zwierząt, których produkty przeznaczone są do konsumpcji przez ludzi U zwierząt, których produkty przeznaczone są do konsumpcji przez ludzi mogą być stosowane tylko i wyłącznie leki wskazanie dla danego gatunku W celu zabezpieczenia zdrowia konsumentów wyznaczono limity dopuszczające zawartość leków w żywności Stosowanie leków niezgodnie z ich przeznaczeniem jest uznawane za nielegalne.

29 Status leków weterynaryjnych stosowanych u zwierząt, których produkty przeznaczone są do konsumpcji przez ludzi U zwierząt, których produkty przeznaczone są do konsumpcji przez ludzi mogą być stosowane tylko i wyłącznie leki wskazanie dla danego gatunku W celu zabezpieczenia zdrowia konsumentów wyznaczono limity dopuszczające zawartość leków w żywności Stosowanie leków niezgodnie z ich przeznaczeniem jest uznawane za nielegalne.

30 Status leków weterynaryjnych stosowanych u zwierząt, których produkty przeznaczone są do konsumpcji przez ludzi U zwierząt, których produkty przeznaczone są do konsumpcji przez ludzi mogą być stosowane tylko i wyłącznie leki wskazanie dla danego gatunku W celu zabezpieczenia zdrowia konsumentów wyznaczono limity dopuszczające zawartość leków w żywności Stosowanie leków niezgodnie z ich przeznaczeniem jest uznawane za nielegalne.

31 Ocena zagrożenia ludzi lekami Wyznaczenie najwyższej dawki, która nie wywołuje działania toksycznego Wyznaczenie ilości leku, które może być akceptowane przy dziennym pobraniu bez wystąpienia toksycznych objawów (ADI) Wyznaczenie maksymalnych limitów dla pozostałości leku w produktach spożywczych (MRL)

32 Ocena zagrożenia ludzi lekami Wyznaczenie najwyższej dawki, która nie wywołuje działania toksycznego Wyznaczenie maksymalnych limitów dla pozostałości leku w produktach spożywczych (MRL)

33 Ocena zagrożenia ludzi lekami Wyznaczenie najwyższej dawki, która nie wywołuje działania toksycznego Wyznaczenie ilości leku, które może być akceptowane przy dziennym pobraniu bez wystąpienia toksycznych objawów (ADI) Wyznaczenie maksymalnych limitów dla pozostałości leku w produktach spożywczych (MRL)

34 Ocena zagrożenia ludzi lekami Wyznaczenie najwyższej dawki, która nie wywołuje działania toksycznego Wyznaczenie ilości leku, które może być akceptowane przy dziennym pobraniu bez wystąpienia toksycznych objawów (ADI) Wyznaczenie maksymalnych limitów dla pozostałości leku w produktach spożywczych (MRL)

35 Maksymalny limit pozostałości (MRL) Definicja: Maksymalny limit pozostałości oznacza maksymalną zawartość leku, która może być przyjęta jako prawnie dozwolona lub uznana za akceptowaną w żywności. Oprócz leków weterynaryjnych MRL wyznaczono dla trucizn środowiskowych: pestycydów, metali, dioksyn i mikotoksyn.

36 Limity dla antybiotyków w rybach Substancja Pozostałość znacznikowa Gatunek zwierząt Tkanki docelowe MRL (µg/kg) Amoksycylina amoksycylina wszystkie mięśnie 50 Enrofloksacyna enrofloksacyna + ciprofloksacyna wszystkie mięśnie 100 Flumechina flumechina wszystkie mięśnie 200 Sarafloksacyna sarafloksacyna ryby mięśnie 30 Oksytetracyklina oksytetracyklina wszystkie mięśnie 100 Florfenikol florfenikol ryby mięśnie 1000

37 Czas karencji (wyczekiwania) Czas niezbędny dla wydalenia leku z tkanek docelowych do poziomu MRL (z uwzględnieniem marginesu bezpieczeństwa)

38 Ustalanie czasu karencji dla enrofloksacyny u pstrąga MRL

39 Czasy karencji u łososiowatych Lek Dawka (mg/kg na dzień w paszy) Czas wyczekiwania ( dni) Amoksycyklina 40 przez 10 dni 80 przez 10 dni Oksolinowy kwas 10 przez 10 dni 500 Oksytetracyklina 75 przez 4-10 dni Florfenikol 10 przez 10 dni 150 Sarafloksacyna 10 przez 10 dni 150

40 Dyrektywa 90/676 zamienne stosowanie leków kaskada inne zastosowanie leku niż wskazane dla tego gatunku zastosowanie leku wskazane dla innych gatunków zastosowaniu leku wskazanego dla ludzi W przypadku stosowania leków u ryb niezgodnych z zaleceniami - okres wyczekiwania 500 C Kaskada ma zastosowanie ograniczone do małej populacji zwierząt

41 Substancje, dla których nie wyznaczono limitów chloramfenikol metronidazol furazolidon zieleń malachitowa

42 Substancje, dla których nie wyznaczono limitów chloramfenikol metronidazol furazolidon zieleń malachitowa

43 Wpływ stosowania leków na środowisko

44 Rozmieszczanie oksytetracykliny w stawie

45 Antybiotyki w środowisku

46 Pozostawanie leków w osadach dennych Antybiotyk Okres półtrwania (dni) Zaleganie (dni) flumechina 155 >185 ormetoprim b.d. <30 kwas oksolinowy 48 >180 oksytetracyklina >7 - >309 oksytetracyklina >550 florfenikol 4,5 b.d. sulfadimetoksyna b.d. >180

47 Substancje skażające środowisko i pasze

48 Substancje skażające środowisko i pasze Środki ochrony roślin Polichlorowane bifenyle Dioksyny Metale toksyczne

49 Substancje skażające środowisko i pasze Mikotoksyny Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA)

50 Trwałe związki organiczne (TZO) Dioksyny Insektycydy chloroorganiczne Polichlorowane bifenyle

51 Krążenie TZO w środowisku GLEBA TZO WODA

52 Krążenie TZO w środowisku GLEBA TZO WODA

53 Krążenie TZO w środowisku GLEBA TZO WODA

54 Źródła środowiskowe dioksyn i innych TZO Opady atmosferyczne Ścieki przemysłowe Spalanie odpadów szpitalnych Pralnie chemiczne Ruch uliczny Środki do impregnacji drewna Środki ochrony roślin Produkcja chloru przy użyciu elektrod grafitowych

55 Dioksyny Toksyczne substancje chemiczne chloroorganiczne, szkodliwe dla organizmów żywych po dostaniu się do środowiska wskutek działalności człowieka. Przykłady skażeń : Wietnam Agent Orange Sovezo (Włochy) fabryka herbicydów Belgia skażenie paszy dla zwierząt

56 Działanie toksyczne dioksyn na ludzi i na zwierzęta Działanie na skórę powstanie trądzika chlorowego Działanie hormonalne zmiana poziomu hormonów tarczycy, zaburzenia owulacji Zmiana aktywności enzymów wątrobowych Działanie hepatotoksyczne Wpływ na układ odpornościowy Działanie rakotwórcze

57 Źródła skażenia Bałtyku

58 Zagęszczanie w łańcuchu troficznym Ptaki rybożerne pstrąg stynka 500 zooplankton 50 fitoplankton 10 woda 1

59

60

61 Źródła skażenia żywności

62 Źródła skażenia żywności

63 Źródła skażenia żywności

64 Źródła skażenia żywności

65 Źródła narażenia człowieka na dioksyny i TZO

66 Występowanie dioksyn w paszach i materiałach paszowych ( r.) Badania prowadzone były w Zakładzie Radiobiologii PIWet-PIB Kierownik: prof. dr hab. J. Piskorska-Pliszczyńska

67 Występowanie dioksyn w paszach i materiałach paszowych ( r.)

68 Występowanie dioksyn w mięśniach zwierząt ( r.)

69 Występowanie dioksyn w mięśniach zwierząt ( r.)

70 Występowanie dioksyn w rybach bałtyckich ( r.)

71 Występowanie dioksyn w rybach bałtyckich ( r.)

72 Tolerowana tygodniowa dawka dioksyn po spożyciu ryb bałtyckich Gatunek ryby Spożycie ryb bałtyckich Dziecko (25 kg) Dorosły (70 kg) Łosoś 37,9 g 106,2 g Szprot 58,0 g 162,5 g Śledź 78,7 g 220,2 g *Struciński P., Piskorska-Pliszczyńska J., Maszewski S., Góralczyk K., Warenik-Bany M., Mikołajczyk S., Czaja K., Hernik A., Ludwicki J.K.: PCDD/Fs and DL-PCBs intake from fish caught in Polish fishing grounds in the Baltic Sea Characterizing the risk for consumers, Environment International, 2013, 56, (IF: 6,248).

73 Kontrola pozostałości w krajach UE Zgodnie z Dyrektywą 96/23 każdego roku łącznie we wszystkich krajach UE do badań kontrolnych pobieranych jest przeciętnie próbek

74 Materiał objęty kontrolą Zwierzęta żywe Tkanki Produkty

75 Wyniki kontroli pozostałości w krajach UE Z pośród pobranych do badań próbek pozostałości stwierdzane są w 0,32% próbek

76 KRAJOWY PROGRAM BADAŃ KONTROLNYCH OBECNOŚCI SUBSTANCJI NIEDOZWOLONYCH ORAZ POZOSTAŁOŚCI CHEMICZNYCH, BIOLOGICZNYCH I PRODUKTÓW LECZNICZYCH U ZWIERZĄT I W ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO 2015 Główny Inspektorat Weterynarii Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Założenia Programu opracowano w Państwowym Instytucie Weterynaryjnym Państwowym Instytucie Badawczym, Krajowym Laboratorium Referencyjnym, Warszawa, Marzec Puławy

77 Próbkobranie: 16 województw, gospodarstwa rolne, fermy, pasieki zakłady mięsne, mleczarnie Próbki: bydło, trzoda, konie, zwierzęta łowne, króliki, kurczęta, indyki,gęsi, kaczki, ryby (karpie, pstrągi), jaja kurze, mleko krowie,miód oraz środki żywienia zwierząt

78 Próbkobranie: 16 województw, gospodarstwa rolne, fermy, pasieki zakłady mięsne, mleczarnie Próbki: bydło, trzoda, konie, zwierzęta łowne, króliki, kurczęta, indyki,gęsi, kaczki, ryby (karpie, pstrągi), jaja kurze, mleko krowie,miód oraz środki żywienia zwierząt LABORATORIA INSPEKCJI WETERYNARYJNEJ ZHW Białystok ZHW Gdańsk ZHW Katowice ZHW Łódź ZHW Olsztyn ZHW Poznań ZHW Warszawa ZHW Wrocław

79 PAŃSTWOWY INSTYTUT WETERYNARYJNY KRAJOWE LABORATORIUM REFERENCYJNE ZAKŁAD FARMAKOLOGII I TOKSYKOLOGII Próbkowanie: 16 województw gospodarstwa rolne, fermy, pasieki zakłady mięsne, mleczarnie Próbki: bydło, trzoda, konie, zwierzęta łowne, króliki, kurczęta, indyki,gęsi, kaczki, ryby (karpie, pstrągi), jaja kurze, mleko krowie,miód oraz środki żywienia zwierząt LABORATORIA INSPEKCJI WETERYNARYJNEJ ZHW Białystok ZHW Gdańsk ZHW Katowice ZHW Łódź ZHW Olsztyn ZHW Poznań ZHW Warszawa ZHW Wrocław

80 MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI GŁÓWNY INSPEKTORAT WETERYNARII PAŃSTWOWY INSTYTUT WETERYNARYJNY KRAJOWE LABORATORIUM REFERENCYJNE ZAKŁAD FARMAKOLOGII I TOKSYKOLOGII Próbkobranie: 16 województw, gospodarstwa rolne, fermy, pasieki zakłady mięsne, mleczarnie Próbki: bydło, trzoda, konie, zwierzęta łowne, króliki, kurczęta, indyki,gęsi, kaczki, ryby (karpie, pstrągi), jaja kurze, mleko krowie,miód oraz środki żywienia zwierząt LABORATORIA INSPEKCJI WETERYNARYJNEJ ZHW Białystok ZHW Gdańsk ZHW Katowice ZHW Łódź ZHW Olsztyn ZHW Poznań ZHW Warszawa ZHW Wrocław

81 Krajowy plan pobierania próbek (2015 r.) Gatunek Liczba próbek grupa A Liczba próbek grupa B Bydło, świnie, owce/kozy, konie, drób, ryby, króliki, zwierzęta łowne Mleko, jaja, miód, importowane środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego Razem

82 Wyniki kontroli pozostałości w Polsce (2014 r.)

83 Wykrywane substancje niepożądane (2014 r.)

84 Pozostałości substancji niepożądanych

85 - DDT w tkankach i produktach zwierzęcych

86 Udział grup żywności w pobraniu DDT

87 Zawartość PCB w żywności

88 Dzienne pobranie PCB z żywnością

89 Udział grup żywności w pobraniu PCB

90 Zawartość ołowiu w żywności

91 Zawartość kadmu w żywności

92 Zawartość rtęci w żywności

93 Zawartość arsenu w żywności

94 Tolerowane pobranie ołowiu

95 System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Środkach Żywienia Zwierząt (RASFF)

96 System wczesnego ostrzegania (RASFF) 240 wpisów w latach o występowaniu w rybach i produktach rybnych niezgodnych zawartości antybiotyków i niedozwolonych substancji aktywnych

97 Wpisy do systemu RASFF

98 Wpisy do systemu RASFF

99 Wpisy do systemu RASFF

100 Substancje obce w rybach wolno żyjących

101 Ocena ryzyka ryby wolno żyjące Karaś, leszcz, lin, sum, szczupak, sandacz metale ciężkie niewielka zawartość w stosunku do maksymalnych dopuszczalnych limitów. Występują podwyższone zawartości rtęci. Pestycydy chloroorganiczne, PCB, dioksyny wykrywane stężenia pestycydów i PCB są niewielkie. Stwierdza się podwyższone zawartości pestycydów, PCB i dioksyn (sum, szczupak, sandacz), z miejsc gdzie stwierdzono skażenie środowiska.

102 Zawartość rtęci w rybach Szlinder-Richert, Chemosphere 2011

103 Zawartość kadmu w rybach Szlinder-Richert, Chemosphere 2011

104 Zawartość ołowiu w rybach

105 Zawartość organo-sn w rybach

106 μg/kg Zawartość - DDT w rybach karp pstrąg dorsz śledź łosoś sola tilapia

107 Zawartość - PCB w rybach

108 Zawartość PCDD/Fs +dl-pcb w rybach

109 Źródła narażenia na WWA Źródła skażenia żywności: Zanieczyszczenie środowiska migracja WWA do żywności z powietrza, gleby i wody; Przemysłowe i domowe metody przygotowania żywności związane z obróbką termiczną tj. wędzenie, grillowanie, smażenie i suszenie. Rozporządzenie nr 835/2011 wprowadza nowe limity dla WWA m.in. w mięsie wędzonym i produktach mięsnych wędzonych oraz w wędzonych rybach i produktach rybołówstwa

110 Nowe limity dla benzo-a pirenu i sumy 4 WWA od r. od r. μg/kg

111 Przekroczenia zawartości benzo-a-pirenu i sumy WWA Stare limity po tradycyjnym wędzeniu

112 Przekroczenia zawartości benzo-a-pirenu i sumy WWA po tradycyjnym wędzeniu Stare limity Nowe limity

113 DZIĘKUJĘ za uwagę!