Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej eksploatacji surowców mineralnych

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej eksploatacji surowców mineralnych"

Transkrypt

1 Jan DULEWSKI, Leszek WTOREK Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Mat. Symp. Warsztaty 2000 str Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej eksploatacji surowców mineralnych Streszczenie Artykuł zawiera podstawowe pojęcia i definicje odnoszące się do środowiska naturalnego, jak również opis polskiego systemu prawnego z zakresu ochrony środowiska. Artykuł zawiera także opis wpływu górnictwa podziemnego na poszczególne elementach środowiska, łącznie z rozmieszczeniem sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarką odpadami i pogórniczą rekultywacją terenu. Artykuł odnosi się również do zgodności polskich i europejskich regulacji w omawianym zakresie. 1. Wprowadzenie Aktualny stan środowiska naturalnego w Polsce jest wynikiem długotrwałej antropopresji. Każda bowiem działalność powoduje, w mniejszym lub większym stopniu, degradację poszczególnych komponentów środowiska. Niewątpliwie najsilniejsze negatywne wpływy na środowisko przyrodnicze występują na terenach górniczych ponieważ intensywna eksploatacja surowców mineralnych, jak żadna inna działalność przemysłowa, powoduje zazwyczaj wielkoobszarowe przekształcenia powierzchni, a co za tym idzie nieuchronne wyłączenie z użytkowania znacznego areału gruntów rolnych i leśnych. Eksploatacja górnicza jest bowiem głęboką ingerencją w środowisko przyrodnicze i choć przynosi określone, wymierne korzyści gospodarcze to także pociąga za sobą jego nieuchronną degradację, powodując przeciążenie tzw. dóbr wolnych, tj. wody, gleby i powietrza. W pierwszej kolejności są to przede wszystkim zmiany naturalnych siedlisk przyrodniczych tak charakterystyczne dla zajętych przestrzeni, a w końcowej fazie następuje degradacja własności użytkowych gruntu oraz zmiana walorów estetycznych krajobrazu mająca trwały charakter. Dewastacji ulegają nie tylko zasoby przyrody i zabudowa na powierzchni ale zostaje także przekształcona rzeźba terenu prowadząc do powstania rozległych antropogenicznych form. 2. Podstawowe pojęcia i definicje Funkcjonujące w języku potocznym pojęcie "środowisko" ma charakter niezmiernie ogólny, a jego zakres nie przedstawia się całkiem jasno. Jest on bowiem utożsamiany najczęściej bądź to ze "środowiskiem życia człowieka", bądź to ze "środowiskiem przyrodniczym (naturalnym)". Nierzadko też zdarza się, że zwroty te używane są zamiennie, co powoduje jeszcze większe zamieszanie pojęciowe. Przez środowisko życia człowieka 25

2 J. DULEWSKI, L. WTOREK - Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej... należy rozumieć zbiór komponentów przyrodniczych i antropogenicznych, których wzajemne relacje odpowiadają procesom zachodzącym w środowisku, przy czym komponenty przyrodnicze zostały utworzone wyłącznie siłami natury bez udziału człowieka a komponenty antropogeniczne stanowią wynik przekształcenia niektórych elementów środowiska przyrodniczego w efekcie przemian cywilizacyjnych. Słownik współczesnego języka polskiego (Wydawnictwo WILGA, Warszawa 1996, s. 1111) termin środowisko określa jako zespół ludzi stanowiących społeczność lokalną lub połączonych wspólnotą interesów, zainteresowań, sposobem życia, wykonywaniem tego samego zawodu itp. bądź to jako ogół warunków, w jakich żyje określony organizm; otoczenie, ekosystem, bądź wreszcie jako ogół warunków, w których zachodzi dana reakcja; substancja stała lub płyn, w których zachodzi dane zjawisko". Nie ulega wątpliwości, że z punktu widzenia prawnej ochrony środowiska najistotniejsze znaczenie ma drugie z przytoczonych powyżej znaczeń terminu "środowisko". Potwierdza to definicja zawarta w art. 1, ust. 2 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, która ma następujące brzmienie: "Środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działania człowieka". Definicja powyższa wyszczególnia jedynie niektóre elementy środowiska przyrodniczego ograniczając się wyłącznie do zasygnalizowania istnienia środowiska antropogenicznego. Tymczasem zaś, nie wnikając w kompletność katalogu elementów środowiska wymienionych w cytowanym powyżej art. 1, ust. 2 ustawy, jest rzeczą oczywistą, że przedmiotem ochrony powinien być niezagrożony byt człowieka. W związku z powyższym rozważania o środowisku powinny dotyczyć wzajemnie sprzężonego układu składającego się z czynników przyrodniczych, które oddziaływują na zbiorowiska ludzi oraz z działań podejmowanych w odwrotnym kierunku, tj. oddziaływania człowieka na te czynniki. Układ taki należy rozpatrywać zarówno z punktu widzenia uprawnienia do korzystania z zasobów środowiska, tym samym do jego naruszania, a z drugiej strony pod kątem obowiązków w zakresie jego ochrony. 3. System prawny ochrony środowiska Rosnące znaczenie problematyki związanej z ochroną środowiska spowodowało, że w ludzkiej świadomości szczególnie cenne stały się takie wartości jak czyste powietrze, woda, zdrowe produkty żywnościowe czy wreszcie lasy i zieleń rekreacyjna. Okazało się bowiem, że rozwój gospodarczy oprócz bezspornych korzyści przyniósł także realne zagrożenia, które w bardzo istotnym stopniu negatywnie wpływają na środowisko. Dlatego też od początku podstawowym celem polityki ekologicznej było ograniczanie i eliminowanie negatywnych skutków dynamicznego wzrostu gospodarczego. W związku z powyższym przez politykę ochrony środowiska" należy rozumieć zintegrowany, planowy, wewnętrznie spójny, kompleksowy system działań podejmowanych przez administrację publiczną i społeczeństwo, oparty na normach prawnych, ekonomicznych, zbiorach statystycznych, mających na celu ochronę środowiska naturalnego w całości, a tym samym zapewnienie poprawy warunków życia ludności". Normy prawne tworzące system prawny ochrony środowiska zawarte są w wielu różnych aktach prawnych. Z uwagi na zakres przedmiotowy można je podzielić na dwie podstawowe grupy: 26

3 - akty prawne, których wyłącznym przedmiotem jest ochrona środowiska lub jego poszczególnych elementów składowych, - akty prawne regulujące sposób prowadzenia działalności przez podmioty gospodarcze w zakresie odnoszącym się do środowiska (chodzi tu o przedsięwzięcia polegające na wykorzystaniu określonych zasobów środowiska, bądź też generujące istotne skutki w tej sferze). Podstawowym aktem normatywnym w ramach pierwszej z wyodrębnionych grup jest bez wątpienia ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. z 1994 r., Nr 49, poz. 196). Stosownie do treści art. 1, ust. 1 i 2, określa ona zasady ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska, zmierzające do zapewnienia współczesnemu i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego wartości. Ochrona środowiska polega na działaniu lub zaniechaniu działania, umożliwiającym zachowanie bądź przywrócenie równowagi przyrodniczej koniecznej do osiągnięcia wymienionych powyżej celów, a w szczególności poprzez: - kierowanie się zasadą zrównoważonego rozwoju, - racjonalne wykorzystywanie zasobów nieodnawialnych oraz zastępowanie ich substytutami, - ograniczanie uciążliwości dla środowiska i nieprzekraczanie granic wyznaczonych jego odpornością, - zachowanie różnorodności biologicznej i przywracanie do stanu właściwego elementów przyrodniczych, - zapewnienie ludności bezpieczeństwa ekologicznego, - racjonalne kształtowanie środowiska. Z powyższego wyliczenia jednoznacznie wynika, że racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi polega na korzystaniu z nich tylko w zakresie uzasadnionym szeroko rozumianym interesem społecznym, z uwzględnieniem, obok wskazań kompleksowego rachunku ekonomicznego, także inne niż gospodarcze znaczenie tych zasobów dla równowagi przyrodniczej oraz dla warunków życia ludzi. Pierwszeństwo należy zapewnić takim przedsięwzięciom, które umożliwiają oszczędne wykorzystanie zasobów, zwłaszcza w drodze ich powtórnego wykorzystania w procesach gospodarczych. Natomiast przez racjonalne kształtowanie środowiska należy rozumieć takie oddziaływanie na środowisko, które ma na celu uzyskanie zamierzonych efektów społecznych lub gospodarczych z równoczesnym zachowaniem równowagi przyrodniczej. Z zasobów przyrodniczych środowiska, służących zaspokojeniu potrzeb społeczno-gospodarczych, można korzystać wyłącznie w zakresie ustalonym w narodowych planach społeczno-gospodarczych i w planach zagospodarowania przestrzennego oraz przepisach o ochronie środowiska. Regulacja prawna odnosząca się bezpośrednio zarówno do ochrony złóż kopalin, jak i ochrony środowiska naturalnego w związku z działalnością polegającą na wykorzystywaniu tych złóż jest w omawianej ustawie więcej niż skromna. Ogranicza się bowiem do art. 16, ust. 1, z którego treści wynika jedynie, że złoża kopalin podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym również kopalin towarzyszących. Dlatego też art. 17 ust. 3 omawianej ustawy stwierdza, że zasady gospodarowania złożem kopaliny i związanej z eksploatacją złoża ochrony środowiska określają przepisy ogólne. 27

4 J. DULEWSKI, L. WTOREK - Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej... W obowiązującym aktualnie stanie prawnym przepisy te zawarte są przede wszystkim w ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 98), która jest przykładem aktu prawnego zaliczającego się do drugiej z wcześniej wyodrębnionych grup. Chociaż zasadniczym przedmiotem cytowanej powyżej ustawy jest określenie zasad i warunków prowadzenia oznaczonej działalności, to jednak część zawartych tam ustaleń dotyczy ochrony środowiska w związku z tą działalnością. Nie jest to jednak jedyny akt prawny dotyczący tego zakresu, bowiem wśród przepisów szczególnych, o których mowa w art. 17 ust. 3 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, należy wymienić dalsze, takie jak chociażby ustawa z dnia 24 października 1974 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230 z późn. zm.), ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 114, poz. 492 z późn. zm.), ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16, poz. 78 z późn. zm.) czy też ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach (Dz.U. Nr 96, poz. 592). Ochrona środowiska jest przedsięwzięciem na tyle złożonym i wielopłaszczyznowym, że w zasadzie wszystkie organy administracji państwowej i samorządowej zobowiązane są do podejmowania przedsięwzięć zmierzających do jej prawidłowego wykonywania. Należy jednak stwierdzić, że regulacja prawna dotycząca ochrony środowiska w związku z korzystaniem z zasobów wnętrza ziemi w dalszym ciągu pozostaje częściowo rozproszona. Jest to wynikiem zarówno wielości źródeł prawa w tym zakresie jak też trudnością sporządzenia regulacji prawnej, która w sposób syntetyczny uwzględniałaby ochronę wszystkich elementów środowiska. 4. Szkodliwe wpływy podziemnej eksploatacji kopalin Eksploatacja górnicza surowców mineralnych jest głęboką ingerencją w środowisko naturalne i w mniejszym lub większym stopniu pociąga za sobą nieuchronnie jego degradację. Dewastacji ulegają nie tylko zasoby przyrody, ale również zabudowa na powierzchni, w tym także infrastruktura komunalna. Ponadto górnictwo podziemne powoduje obniżanie się lustra wód oraz zmniejszenie się przepływów wód powierzchniowych. Oddziaływanie górnictwa wiąże się także z powstawaniem szkód w środowisku w postaci zmian zachodzących w górotworze, deformacją powierzchni, wypompowywaniem i zrzutami wód, wytwarzaniem odpadów oraz hałasem powodowanym przez urządzenia i maszyny górnicze. Dlatego też przedsiębiorca górniczy planując eksploatację ma obowiązek wykorzystać w pełni odpowiednie metody i technologie eksploatacji górniczej, dostosowując je do warunków geologiczno górniczych i wymogów ochrony środowiska celem zapewnienia warunków bezpieczeństwa powszechnego oraz zminimalizowania uciążliwości życia ludzi. Wybór odpowiedniej profilaktyki i zakres jej stosowania powinien być przedmiotem analiz uwzględniających elementy rachunku ekonomicznego w odniesieniu do wszystkich elementów zagospodarowania powierzchni terenu górniczego. Ponieważ negatywne wpływy podziemnej eksploatacji górniczej na powierzchnię zostały już szczegółowo opisane w bardzo obszernej literaturze przedmiotu, niniejsze opracowanie ograniczono wyłącznie do omówienia oddziaływania górnictwa węgla kamiennego, rud metali nieżelaznych i siarki pod kątem zagrożeń w zakresie obciążenia środowiska naturalnego. Jako główne źródła zagrożenia wyodrębniono wody kopalniane, odpady i dewastacje gleb. Działalność górnicza ma istotny wpływ na stosunki wodne w górotworze oraz na stan wód powierzchniowych. Typowym zjawiskiem obserwowanym na znacznych obszarach jest 28

5 obniżenie zwierciadła wód podziemnych, a powstające w rezultacie leje depresyjne powodują nadmierne osuszanie gruntów i prowadzą do zmniejszenia wydajności ujęć wód podziemnych, stwarzając określone problemy w zaopatrzeniu ludności w wodę. Równocześnie w takich rejonach następuje wzmożona infiltracja wód powierzchniowych. Poważnym problemem są wpływy eksploatacji kopalin, a w szczególności węgla kamiennego, na sieć hydrograficzną i obiekty hydrotechniczne. Nierównomierne, znaczne osiadania terenu powodują powstawanie rozległych i głębokich niecek bezodpływowych w dolinach cieków lub w ich pobliżu. Nierzadko następują również zmiany kierunków spływu wód i przesunięcia granic zlewni. W wielu przypadkach wyznaczenie linii wododziału jest wręcz niemożliwe. Szkody stwierdza się nie tylko w korytach rzek i potoków oraz w sieci rowów dopływowych, ale również na osadnikach i stawach rybnych. W korytach rzek i potoków ulegają uszkodzeniom znajdujące się tam budowle hydrotechniczne (jazy, stopnie i ujęcia wody). Nie należy przy tym zapominać, że w strefach osiadań istnieją także wały przeciwpowodziowe. Eksploatacja kopalin wiąże się także z dopływem wód do wyrobisk górniczych i koniecznością ich wypompowywania. Ilość i jakość tych wód zależy od lokalnych warunków hydrogeologicznych, charakteru utworów nadkładowych oraz głębokości wyrobisk. Zgodnie z art. 18 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska wody śródlądowe, powierzchniowe i podziemne oraz środowisko morskie podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami, zapobieganiu lub przeciwdziałaniu naruszania równowagi przyrodniczej i wywoływaniu w wodach zmian powodujących ich nieprzydatność dla ludzi, dla świata roślinnego lub zwierzęcego albo dla gospodarki narodowej. W wyniku dotychczasowych doświadczeń należy stwierdzić, że ograniczenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych zmineralizowanymi wodami kopalnianymi wymaga kompleksowych działań mających na celu rozwiązanie dwóch podstawowych problemów w tej dziedzinie, tj. likwidacji lub ograniczenia wypływu tych wód u źródła, jak też racjonalnego ich wykorzystania przy zastosowaniu metod górniczo-geologicznych i technicznych. Dla przykładu podajemy poniżej niektóre wypracowane metody służące do rozwiązywania tych dwóch głównych problemów: - uszczelnianie wyrobisk górniczych na odcinkach charakteryzujących się wypływami silnie zasolonych wód, - likwidowanie zbędnych wyrobisk, - likwidowanie i zamykanie otworów wiertniczych prowadzących słone wody, - budowa tam izolacyjnych odcinających dopływ wód zasolonych, a także zatłaczanie wód słonych za tamy, - zatłaczanie wód słonych do górotworu otworami dołowymi, - retencjonowanie wód w starych zrobach, - koncentracja eksploatacji, - preferowanie prowadzenia robót górniczych w pokładach gdzie występują mniejsze dopływy wód zasolonych, bądź o słabszym zasoleniu, a także zatłaczanie wód do górotworu w celu recyrkulacji. Natomiast metody wypracowane dla ograniczenia zrzutu zasolonych wód kopalnianych, po ich wypompowaniu na powierzchnię, do wód powierzchniowych - obejmują: - utylizację wód na drodze termicznej, - wykorzystanie wody w obiegach zamkniętych, - wiązanie wód w mieszaninach odpadów w ramach ich gospodarczego wykorzystania na dole w wyeksploatowanych wyrobiskach górniczych, 29

6 J. DULEWSKI, L. WTOREK - Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej... - zatłaczanie wód do chłonnych warstw górotworu, - retencję wód w zbiornikach powierzchniowych i kontrolowane ich wprowadzanie do wód powierzchniowych (tzw. metoda hydrotechniczna). Wymienione powyżej metody są ze sobą ściśle powiązane i wprowadzenie jednych może w znacznym stopniu wpływać na warunki stosowania i efektywność pozostałych. Należy przyznać, że chociaż niekiedy istnieje możliwość działania według tylko jednej metody to w znakomitej większości przypadków osiągnięcie założonego celu wymaga rozwiązań kompleksowych, zarówno w obrębie jednej kopalni, jak i grupy kilku kopalń. Osobny problem stanowią radoczynne wody kopalniane występujące zwłaszcza w południowej i centralnej części GZW, gdzie utwory karbońskie, przykryte grubą warstwą nieprzepuszczalnych utworów trzeciorzędowych, zawierają często naturalne izotopy promieniotwórcze, w tym przede wszystkim izotopy radu. Zawartość radu w wodach kopalnianych jest silnie skorelowana z ich zasoleniem. Ponieważ zasolenie wód rośnie na ogół wraz z głębokością, więc silnie promieniotwórcze wody spotyka się zazwyczaj na głębszych poziomach wydobywczych. Ogółem wody o sumarycznym stężeniu 226 Ra i 228 Ra ponad 1 kbq/m 3 występują w 40 kopalniach GZW. Wody takie zdefiniowane są w Polskiej Normie jako radonośne wody dołowe. Wyróżnia się dwa typy wód radowych: - wody typu A - zawierające rad i bar, a nie zawierające jonów siarczanowych, - wody typu B - zawierające rad i jony siarczanowe, a nie zawierające baru. Obecność baru w wodach radowych określa dalsze zachowanie się radu w środowisku. Z wód radowo-barowych (typ A) rad, po zmieszaniu się z wodami zawierającymi jony siarczanowe (które są bardzo rozpowszechnione w przyrodzie), wytrąca się razem z barem tworząc nierozpuszczalne związki siarczanu radu i siarczanu baru. Zjawisko to może występować zarówno w wyrobiskach podziemnych jak i na powierzchni. W przypadku wód typu B brak jest możliwości wytrącania radu i praktycznie cały rad jest transportowany z wodami kopalnianymi na powierzchnię do osadników kopalnianych, a stamtąd do rzek, gdzie rad sorbowany jest w ilastych osadach dennych. Proces ten jest bardzo wolny i dlatego podwyższone stężenia radu w wodach powierzchniowych oraz osadach dennych obserwuje się w odległości wielu kilometrów od źródeł skażenia. Zasolone wody kopalniane powodują zanieczyszczenia rzeki Wisły i Odry, a także szeregu ich dopływów w wielkościach stanowiących o wielokrotnym przekroczeniu ich stężeń dopuszczalnych. Jak wynika z analizy danych, odnoszących się do lat , sumaryczny naturalny dopływ wód do wszystkich zakładów górniczych wynosił w 1998 roku około 3333,0 tys. m 3 /dobę, w tym około 975,0 tys. m 3 /dobę, tj. 29% stanowiły dopływy wód zasolonych. Oznacza to, że w ciągu ostatnich pięciu lat zaznaczył się kolejno wzrost dopływu wód zasolonych. Ilość odprowadzanych ścieków stanowiących niewykorzystane wody kopalniane oraz ścieki powstałe po wykorzystaniu wód kopalnianych wyniosła około 2890,0 tys. m 3 /dobę, przy czym były one zrzucane głównie do wód powierzchniowych. Do ziemi, w tym do górotworu i do złoża, wprowadzono 34,0 tys. m 3 /dobę wód kopalnianych, a do kanalizacji tylko około 12,0 tys. m 3 /dobę tych wód. Wody zasolone w 92,0% pochodzą z podziemnych zakładów górniczych, 7,5% to dopływy z odkrywkowych zakładów górniczych, a 0,5% z otworowych zakładów górniczych. Procentowy udział w dopływie naturalnym wód zasolonych wynosi dla górnictwa węgla kamiennego - 51,1%, dla górnictwa rud cynku i ołowiu - 32,1% oraz dla górnictwa rud miedzi - 8,7%. 30

7 Ładunek chlorków i siarczanów odprowadzony w 1998 roku z kopalń węgla kamiennego do wód powierzchniowych zmniejszył się w stosunku do lat ubiegłych i wyniósł 4012 Mg/dobę, w tym do zlewni rzeki Wisły Mg/dobę, a do Odry Mg/dobę. Do kopalń rud cynku i ołowiu dopływało 537,0 tys. m 3 /dobę wód dołowych, w tym 224,0 tys. m 3 /dobę wody słodkiej i 313,0 tys. m 3 /dobę wody zasolonej zawierającej związki lignosulfonowe i siarczany. Tylko niewielka część dopływających wód w ilości 62,0 tys. m 3 /dobę jest wykorzystywana, a pozostała ilość zrzucana jest do cieków powierzchniowych. Dopływ wód zasolonych do kopalń rud miedzi wynosił około 83,0 tys. m 3 /dobę. Wody te wykorzystywane są przez Oddziały KGHM "Polska Miedź" S.A. we wspólnym obiegu wód kopalniano-technologicznych przy wykorzystaniu składowiska odpadów poflotacyjnych "Żelazny Most". Organizacja pracy i zasady współdziałania w ciągu technologicznym i ruchowym mają zapewnić ciągły odbiór odpadów poflotacyjnych wraz z wodami dołowymi i oczyszczonymi ściekami z obiektów powierzchniowych oraz dostawę wody nadosadowej z akwenu składowiska, jak również zrzut nadmiaru wód nadosadowych do rzeki Odry. Dopływy wód do kopalń siarki wynosiły w 1998 roku około 64,5 tys. m 3 /dobę, w tym 38,4 tys. m 3 /dobę wód zasolonych zawierających ponadnormatywne ilości żelaza, siarczanów oraz siarkowodoru. W otworowych kopalniach siarki wprowadzenie zamkniętych obiegów wód złożowych pozwoliło na zmniejszenie ilości odprowadzanych wód i ładunku zanieczyszczeń. Do kopalń nafty i gazu dopływają zasolone wody złożowe towarzyszące eksploatacji tych surowców mineralnych. W 1998 roku ich ilość wynosiła 401,0 m 3 /dobę, z czego 304,0 m 3 /dobę zatłaczano otworami do górotworu w obrębie horyzontów złożowych, a pozostałą ilość odprowadzono do wód powierzchniowych. Kolejnym problemem posiadającym kluczowe znaczenie dla stanu środowiska są odpady pogórnicze powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu i wzbogacaniu rud oraz innych surowców mineralnych. Odpady pochodzące z podziemnej eksploatacji górniczej oraz z procesów przeróbki można najogólniej określić następująco: - odpady z górnictwa węgla kamiennego - są to odpady pochodzące z prac udostępniających i wydobywczych ( głównie skały ilaste, mułowce i piaskowce) oraz z procesów przeróbki (odpady poflotacyjne oraz z procesów odsiarczania węgla), - odpady z górnictwa rud miedzi - to najczęściej gruboziarnisty dolomit z robót górniczych oraz drobnoziarniste odpady poflotacyjne, których skład petrograficzny zależy od charakteru wydobywanej rudy, - odpady z górnictwa rud cynku i ołowiu - to gruboziarnisty dolomit z grawitacyjnego wzbogacania rudy oraz drobnoziarniste odpady poflotacyjne. W roku 1998 odpady z kopalń węgla kamiennego stanowiły 55,1% całości odpadów wytworzonych przez górnictwo. Tak duża ilość odpadów z górnictwa węgla kamiennego wynika z konieczności podejmowania eksploatacji pokładów zalegających w coraz mniej korzystnych warunkach górniczo-geologicznych. Zachodzi więc potrzeba przejmowania nowych terenów pod składowanie odpadów górniczych, co z jednej strony powoduje wyłączenie gruntów z gospodarczego wykorzystania, a z drugiej strony w sposób wysoce niekorzystny wpływa na rzeźbę terenu, wody gruntowe oraz powoduje zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. W związku z restrukturyzacją górnictwa węgla kamiennego część kopalń została zlikwidowana, a wiele kolejnych postawiono w stan likwidacji. Ogranicza się wydobycie węgla, a co za tym idzie zmniejsza się ilość wytwarzanych odpadów. Z drugiej jednak strony stawianie coraz wyższych wymogów związanych z jakością węgla powoduje z kolei zwiększanie ilości najbardziej uciążliwych frakcji odpadów powstających w trakcie 31

8 J. DULEWSKI, L. WTOREK - Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej... odsiarczania i wzbogacania węgla, które to odpady mają szczególnie szkodliwy wpływ na środowisko. Kolejne miejsce pod względem uciążliwości zajmują odpady pochodzące z górnictwa rud miedzi, które wytwarza około 30% całości odpadów przemysłu górniczego. Szczególnie uciążliwe dla środowiska są odpady z flotacji składowane w ogromnych ilościach w zbiornikach osadowych na powierzchni. Koniecznością chwili staje się rozwiązanie tego problemu i wdrożenie nowych technologii, które umożliwią ograniczenie ilości odpadów poflotacyjnych oraz pozwolą na ich zagospodarowanie, m.in. w podziemnych wyrobiskach górniczych. Górnictwo rud cynku i ołowiu wytwarza odpady w ilości 3,9 mln Mg/rok, co stanowi około 4,5% całości przychodu odpadów górniczych. Odpady te w połowie zagospodarowywane są w celach nieprzemysłowych, a pozostała ilość składowana jest na stawach osadowych. Porównując dane liczbowe dotyczące gospodarki odpadami w podziemnych zakładach górniczych za ostatnie pięć lat można zauważyć, że przychód odpadów własnych w poszczególnych latach utrzymywał się na mniej więcej stałym poziomie, za wyjątkiem roku 1995 roku, kiedy to zwiększone wydobycie rud miedzi znacząco wpłynęło na wzrost ogólnej ilości odpadów. Wykorzystanie odpadów pogórniczych w celach przemysłowych ulega niewielkim wahaniom, natomiast stałą tendencję wzrostową można zaobserwować w odniesieniu do zagospodarowania nieprzemysłowego. Ilość odpadów wykorzystywanych do robót inżynieryjnych i przez innych odbiorców zwiększyła się w okresie ostatnich pięciu lat dwukrotnie. W zakładach górniczych, poza odpadami własnymi, wykorzystywane są również odpady pochodzące spoza górnictwa. Są one wykorzystywane w podziemnych zakładach górniczych przede wszystkim w profilaktyce przeciwpożarowej, jako składnik podsadzki hydraulicznej, do likwidacji nieczynnych wyrobisk oraz do doszczelniania wyrobisk po eksploatacji zawałowej. Odpady obce stosowane w podziemnych zakładach górniczych pochodzą przede wszystkim z energetyki zawodowej. W ostatnich latach rozpoczęto próby wykorzystywania w wyrobiskach podziemnych również odpadów z procesów odsiarczania spalin. Ze względu na konieczność spełnienia wymogów dotyczących właściwości fizykomechanicznych (np. czas wiązania wody, wytrzymałość na ściskanie) istotnych w przypadku materiałów używanych w technologiach górniczych, odpady te mogą być stosowane wyłącznie w mieszaninie z popiołami lotnymi, przy czym skład mieszaniny musi być ściśle określony. Rozpatrywane są również możliwości zagospodarowania jeszcze szerszego asortymentu odpadów, przy czym w procesie stosowania odpadów obcych w ruchu zakładu górniczego szczególna uwaga musi zostać zwrócona na bezpieczeństwo pracowników oraz minimalizację wpływu na środowisko naturalne, a w szczególności na wody dołowe. Należy podkreślić, że w dotychczasowej praktyce mamy do czynienia z przemysłowym wykorzystaniem odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych, a nie z ich składowaniem. Niezagospodarowane odpady górnicze deponowane są na składowiskach zarówno nadpoziomowych jak i podpoziomowych. Na przestrzeni lat zmienił się całkowicie sposób składowania tych odpadów. Zniknęły prawie zupełnie hałdy stożkowe, a olbrzymie masy odpadów lokowane są na tzw. zwałowiskach centralnych, których lokalizacja pokrywa się na ogół z istnieniem w przeszłości dużych wyrobisk po eksploatacji piasku do celów podsadzkowych. Dla organizowania zwałowisk przykopalnianych wykorzystywane są przeważnie lokalne wyrobiska - odkrywki oraz tereny zdegradowane w wyniku eksploatacji górniczej. 32

9 Wpływ odpadów górniczych na środowisko zależy głównie od sposobu, warunków i czasu ich składowania. Szczególnie niekorzystnie oddziaływają one na środowisko wodne, głównie z powodu zawartości chlorków i siarczanów. Zwałowiska odpadów są penetrowane przez wody opadowe i powierzchniowe, podwyższając w nich zawartość zawiesin, jonów metali, soli oraz zwiększając ich zakwaszenie. Szacuje się, że ponad 15% z ogólnej ilości odpadów deponowanych bierze udział w procesach wymywania zanieczyszczeń, a ilość substancji przedostających się do środowiska wodnego może wynieść około 10% w stosunku do całkowitej ilości związków zawartych w wymywanym odpadzie. Równie niekorzystnie wpływają na środowisko pożary zwałowisk odpadów. Pożary zwałowisk powodowane są, w warunkach ułatwionego dostępu powietrza do wnętrza zwałowiska, wysoką zawartością części palnych (do 10%) i siarczków. W takich przypadkach efektem jest drastyczny wzrost zawartości szkodliwych gazów w atmosferze w otoczeniu zwałowisk oraz zniszczenia w szacie roślinnej zrekultywowanych terenów. Nie można także bagatelizować emisji niezorganizowanej zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego oraz hałasu emitowanego przez pracujące na zwałowiskach maszyny i środki transportowe, a także zagadnień związanych z pogarszaniem się walorów krajobrazowych otoczenia. Bardzo ważnym problemem jest przywracanie funkcji użytkowych gruntom zdegradowanym w wyniku prowadzenia działalności górniczej. Jest to konieczne zarówno z gospodarczego jak też i społecznego punktu widzenia, gdyż rekultywacja jest praktycznie jedyną możliwością odzyskania utraconego areału gruntów rolnych i leśnych. Celem lepszego zobrazowania problemu należy przypomnieć, że zakłady górnicze prowadzące podziemną eksploatację surowców mineralnych zajmowały na koniec ubiegłego roku, pod działalność produkcyjną, obszar o powierzchni wynoszącej prawie 13,0 tys. ha, przy czym na jednej czwartej tego obszaru działalność ta została już zakończona. Powierzchnia terenów zdegradowanych działalnością górniczą na których zakończono prace związane z rekultywacją i zagospodarowaniem wyniosła na koniec roku 1965,0 ha, z czego na górnictwo podziemne przypada około 10,0%. Występująca w ubiegłych latach bardzo niekorzystna tendencja do przejmowania przez górnictwo niewspółmiernie większych ilości terenów pod działalność górniczą niż ilości gruntów zrekultywowanych, a następnie przekazanych innym użytkownikom, została ostatnio wyraźnie zahamowana. Rozpatrując problemy związane z rekultywacją terenów zdegradowanych działalnością górniczą nie sposób pominąć udziału Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w finansowaniu tych prac. Z ogólnej ilości wniosków zakładów górniczych o dofinansowanie planowanych zadań inwestycyjnych o charakterze proekologicznym, przesyłanych do Wyższego Urzędu Górniczego celem zaopiniowania, około 60,0% dotyczyło przedsięwzięć z zakresu rekultywacji. Należy podkreślić, że skuteczność ochrony środowiska przed wpływami działalności górniczej związanej z wydobywaniem, eksploatacją oraz przetwarzaniem surowców mineralnych wymaga kompleksowych i skoordynowanych działań organów nadzoru górniczego wspólnie z innymi, właściwymi organami administracji. 5. Podsumowanie Przedstawione powyżej zagrożenia środowiska wynikające, zarówno z dokonanej, jak i aktualnie prowadzonej podziemnej eksploatacji surowców mineralnych, są specyficzne w skali nie tylko krajowej. Przedsiębiorstwa górnicze, podobnie jak wszystkie inne podmioty 33

10 J. DULEWSKI, L. WTOREK - Zagrożenia dla środowiska wypływające z podziemnej... gospodarcze, są zobowiązane do przestrzegania przepisów prawnych w zakresie ochrony środowiska, zarówno w trakcie prowadzonej przez siebie działalności, jak też przy podejmowaniu niezbędnych działań naprawczych. Należy podkreślić, że chociaż przedsiębiorstwa górnicze przeznaczają znaczne środki finansowe na ograniczanie szkodliwych skutków swej bieżącej działalności i likwidację szkód powstałych wcześniej, to obecnie utrzymanie tego poziomu nakładów staje się, pomimo dofinansowania z NFOŚiGW, trudnym problemem ekonomicznym. Dlatego też restrukturyzacja górnictwa powinna zatem polegać nie tylko na rozwiązywaniu problemów ekonomiczno-organizacyjnych, ale przede wszystkim na sformułowaniu i wdrożeniu programu minimalizacji szkód powodowanych podziemną eksploatacją górniczą. Program przebudowy gospodarki, w tym restrukturyzacji górnictwa, stanowi w polityce ochrony środowiska strategię pomocniczą gdyż umożliwi zmniejszanie obciążenia środowiska poza projektami inwestowania w urządzenia ochrony środowiska. Politykę ochrony środowiska determinują m.in. takie cele długofalowe, jak zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańcom, zachowanie odpowiednich warunków życia dla przyszłych pokoleń oraz ochrony przyrody jako czynnika zapewniającego godne warunki życia człowieka. Coraz bardziej upowszechnia się pogląd, że jedynie konsekwentna realizacja tej polityki, również przez górnictwo, pozwoli założone cele osiągnąć. Jak już wspomniano powyżej do najczęściej stosowanych instrumentów realizacji polityki ochrony środowiska należy zaliczyć zasady prawa, standardy i zintegrowane zezwolenia środowiskowe, a także regulacje prawne obowiązujące w Unii Europejskiej. Takie podejście ma fundamentalne znaczenie dla stworzenia nowych, przejrzystych i w miarę uniwersalnych regulacji prawnych z dziedziny ochrony środowiska. Celem niniejszych rozważań jest również przedstawienie możliwości i konieczności dostosowania polskiego prawa i polityki ochrony środowiska do prawa Unii Europejskiej, w kontekście przygotowań do przystąpienia naszego kraju do struktur europejskich, bowiem integracja działań dotyczących ochrony środowiska w Europie oznacza wspólne przyjęcie podstawowych założeń realizacji tej polityki. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w wydawanych programach działania w tej dziedzinie oraz uchwalonych przez Radę Wspólnot Europejskich dyrektywach i zaleceniach. Omawiając funkcje prawa jako instrumentu polityki środowiskowej, nie sposób zapomnieć o zobowiązaniach naszego kraju, które wynikają z art. 68 i 69 Układu Europejskiego z dnia 16 grudnia 1991 roku ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z drugiej strony. Jednym bowiem z warunków członkostwa Polski w Unii Europejskiej jest obowiązek dostosowania prawa polskiego do uregulowań unijnych. W pierwszym etapie prawo polskie musi być dostosowane do wymogów prawa Wspólnot Europejskich, a w drugim w Polsce zacznie obowiązywać całość prawa wspólnotowego. Programy działania Wspólnot zawierają uzasadnienie potrzeby wprowadzania w życie coraz ostrzejszych norm, podkreślając jednocześnie, że wysokie normy ochrony środowiska należy wprowadzać w sposób jak najmniej biurokratyczny oraz jak najbardziej efektywny z ekonomicznego punktu widzenia. Aktualnie najbardziej zaawansowane są prace nad projektem ustawy o ochronie środowiska, która ma stanowić podstawowy akt prawny w tej dziedzinie. Celem nowej ustawy jest stworzenie nowoczesnych podstaw ochrony wszystkich elementów środowiska oraz środowiska jako całości, a także, w miarę możliwości, ujednolicenie wymagań i procedur 34

11 w tym zakresie zgodnie z prawem Unii Europejskiej. Ponadto, bardzo zaawansowane są następujące projekty ustaw: - o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko oraz o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie, - o odpadach, - Prawo wodne, - Prawo geologiczne i górnicze. Jak wynika z powyższego proces dostosowania polskiego prawa i polityki ochrony środowiska do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej będzie przedsięwzięciem nie tylko trudnym i złożonym ale także wymagającym zaangażowania interdyscyplinarnych zespołów. Istnieje jednak prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, że rezultat zakończonych rokowań wpłynie korzystnie na polskie prawo i politykę ochrony środowiska. Literatura [1] Lipiński A., Mikosz R., 1995: Instrumenty ochrony środowiska w nowym prawie geologicznym i górniczym. IETU, Katowice. [2] Lipiński A., Dobrowolski D., 1998: Prawo ochrony środowiska. Zbiór przepisów, TNPOŚ, Wrocław. [3] Raport w sprawie zagospodarowania wód kopalnianych w 1998 roku. Materiały niepublikowane Departamentu Ochrony Środowiska i Gospodarki Złożem WUG - Katowice, lipiec 1999 r. [4] Raport w sprawie gospodarki odpadami górniczymi w 1998 roku. Materiały niepublikowane Departamentu Ochrony Środowiska i Gospodarki Złożem WUG - Katowice, czerwiec 1999 r. [5] Rekultywacja terenów zdegradowanych działalnością górniczą w 1998 roku. Materiały niepublikowane Departamentu Ochrony Środowiska i Gospodarki Złożem WUG - Katowice, lipiec 1999 r. Environmental impedence from underground mining of minerals Basic notions and definitions refered to the environment, as well as Polish legal system in the area of environmental protection are presented in the paper. There is also contained the description of underground mining influence on particular elements of environment including water supply and sewage disposal, waste management and postmining lands reclamation. The paper refers too to compatibility of Polish and European regulations in this area. 35

Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych

Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych dr inż. Henryk KLETA WYDZIAŁ GÓRNICTWA I GEOLOGII POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Katedra Geomechaniki, Budownictwa Podziemnego i Zarządzania Ochroną Powierzchni Analiza

Bardziej szczegółowo

Chemiczne oddziaływanie składowisk odpadów górnictwa węgla kamiennego na środowisko

Chemiczne oddziaływanie składowisk odpadów górnictwa węgla kamiennego na środowisko Chemiczne oddziaływanie składowisk odpadów górnictwa węgla kamiennego na środowisko Prof. nadzw. dr hab. Andrzej Misiołek Wydział Nauk Technicznych Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach

Bardziej szczegółowo

7. ZARZĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU. 7.1. Zarządzanie programem ochrony środowiska

7. ZARZĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU. 7.1. Zarządzanie programem ochrony środowiska 7. ZARZĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU 7.1. Zarządzanie programem ochrony środowiska Podstawową zasadą realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Pińczowskiego powinna być zasada wykonywania

Bardziej szczegółowo

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru) do zaliczeń i egzaminów

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru) do zaliczeń i egzaminów Prof. dr hab. inż. Jan Palarski Instytut Eksploatacji Złóż Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru) do zaliczeń i egzaminów Przedmiot LIKWIDACJA KOPALŃ I WYROBISK GÓRNICZYCH 1. Wymień czynniki,

Bardziej szczegółowo

Ochrona powierzchni determinantem rozwoju przemysłu wydobywczego. Piotr Wojtacha Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego

Ochrona powierzchni determinantem rozwoju przemysłu wydobywczego. Piotr Wojtacha Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego Ochrona powierzchni determinantem rozwoju przemysłu wydobywczego Piotr Wojtacha Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego Determinant rozwoju przemysłu wydobywczego Ochrona powierzchni Zagospodarowanie przestrzenne.

Bardziej szczegółowo

LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH

LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH NA 2015 ROK I. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

ROZDZIAŁ 2: Charakterystyka i ocena aktualnego stanu środowiska Powiatu

ROZDZIAŁ 2: Charakterystyka i ocena aktualnego stanu środowiska Powiatu Program ochrony środowiska Powiat Strzelce Opolskie Spis treści str. 1 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1: Wstęp. Informacje ogólne. 1.1. Cel opracowania programu.... 3 1.2. Metodyka opracowania... 4 1.3. Informacje

Bardziej szczegółowo

Załącznik do uchwały nr 56/2017, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 10 lipca 2017 r.

Załącznik do uchwały nr 56/2017, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 10 lipca 2017 r. Załącznik do uchwały nr 56/2017, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 10 lipca 2017 r. Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie przewidzianych

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 22 lipca 2015 r. Poz UCHWAŁA NR VIII/44/2015 RADY GMINY SOKOŁÓW PODLASKI. z dnia 29 maja 2015 r.

Warszawa, dnia 22 lipca 2015 r. Poz UCHWAŁA NR VIII/44/2015 RADY GMINY SOKOŁÓW PODLASKI. z dnia 29 maja 2015 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Warszawa, dnia 22 lipca 2015 r. Poz. 6414 UCHWAŁA NR VIII/44/2015 RADY GMINY SOKOŁÓW PODLASKI z dnia 29 maja 2015 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania

Bardziej szczegółowo

WYTYCZNE DO SPORZĄDZENIA KARTY INFORMACYJNEJ PRZEDSIĘWZIĘCIA

WYTYCZNE DO SPORZĄDZENIA KARTY INFORMACYJNEJ PRZEDSIĘWZIĘCIA WYTYCZNE DO SPORZĄDZENIA KARTY INFORMACYJNEJ PRZEDSIĘWZIĘCIA zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa

Bardziej szczegółowo

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta Tczewa na lata

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta Tczewa na lata załącznik Nr 2 do uchwały Nr XXV/198/2012 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 25 października 2012 r. w sprawie przyjęcia Aktualizacji Programu ochrony środowiska dla miasta Tczewa na lata 2012-2015 z uwzględnieniem

Bardziej szczegółowo

Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce

Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce Mat. Symp. str. 67 75 Jan DULEWSKI, Bogusława MADEJ Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce Streszczenie W referacie omówiono zagadnienia dotyczące

Bardziej szczegółowo

Krajowy Program Gospodarki Odpadami

Krajowy Program Gospodarki Odpadami Krajowy Program Gospodarki Odpadami KPGO został sporządzony jako realizacja przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 oraz z 2002 r. Nr 41, poz. 365 i Nr 113, poz.

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. ROZDZIAŁ 2: Charakterystyka i ocena aktualnego stanu środowiska gminy.

SPIS TREŚCI. ROZDZIAŁ 2: Charakterystyka i ocena aktualnego stanu środowiska gminy. Program ochrony środowiska Gmina Izbicko str. 1 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1: Wstęp. Informacje ogólne. Strategia i wizja rozwoju Gminy a ochrona środowiska. 1.1. Cel opracowania programu.... 3 1.2. Metodyka

Bardziej szczegółowo

LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W RZESZOWIE NA 2019 ROK

LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W RZESZOWIE NA 2019 ROK LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W RZESZOWIE NA 2019 ROK Rzeszów, czerwiec 2018 r. Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu

Bardziej szczegółowo

Marek Nieć Barbara Radwanek-Bąk. Potrzeby modyfikacji regulacji prawnych w zakresie rekultywacji i zagospodarowania terenów pogórniczych

Marek Nieć Barbara Radwanek-Bąk. Potrzeby modyfikacji regulacji prawnych w zakresie rekultywacji i zagospodarowania terenów pogórniczych Marek Nieć Barbara Radwanek-Bąk Potrzeby modyfikacji regulacji prawnych w zakresie rekultywacji i zagospodarowania terenów pogórniczych Górnictwo- eksploatacja złóż kopalin- tradycyjnie postrzegane jest

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1. Cele strategiczne i kierunki zadań A B C G H I OBSZAR INTERWENCJI LP.

Załącznik nr 1. Cele strategiczne i kierunki zadań A B C G H I OBSZAR INTERWENCJI LP. Załącznik nr 1. Cele strategiczne i kierunki zadań LP. 1 OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA Poprawa jakości powietrza Zarządzanie jakością powietrza Trwała wymiana indywidualnych źródeł ogrzewania Promowanie

Bardziej szczegółowo

L I S T A PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH DO DOFINANSOWANIA PRZEZ WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W KIELCACH w 2016 ROKU

L I S T A PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH DO DOFINANSOWANIA PRZEZ WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W KIELCACH w 2016 ROKU Załącznik do uchwały Nr 14/15 Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Kielcach z dnia 29 czerwca 2015 r. L I S T A PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH DO DOFINANSOWANIA PRZEZ WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI

Bardziej szczegółowo

Gospodarka odpadami wydobywczymi z punktu widzenia organów nadzoru górniczego

Gospodarka odpadami wydobywczymi z punktu widzenia organów nadzoru górniczego Gospodarka odpadami z punktu widzenia organów nadzoru górniczego Bogusława Madej Departament Ochrony Środowiska i Gospodarki ZłoŜem WyŜszy Urząd Górniczy Kielce 16.09.2011r. Ustawa o odpadach wydobywczych

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 27/17 RADY NADZORCZEJ WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W KIELCACH. z dnia 24 sierpnia 2017 r.

UCHWAŁA NR 27/17 RADY NADZORCZEJ WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W KIELCACH. z dnia 24 sierpnia 2017 r. UCHWAŁA NR 27/17 RADY NADZORCZEJ WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W KIELCACH z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie zatwierdzenia Listy przedsięwzięć priorytetowych do dofinansowania

Bardziej szczegółowo

Załącznik do uchwały nr 72/2014, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 27 czerwca 2014 r.

Załącznik do uchwały nr 72/2014, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 27 czerwca 2014 r. Załącznik do uchwały nr 72/2014, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 27 czerwca 2014 r. Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie

Bardziej szczegółowo

Zgodnie z powyżej przywołanym paragrafem, jego ust. 1, pkt 4 ścieki bytowe, komunalne, przemysłowe biologicznie rozkładalne oraz wody z odwodnienia

Zgodnie z powyżej przywołanym paragrafem, jego ust. 1, pkt 4 ścieki bytowe, komunalne, przemysłowe biologicznie rozkładalne oraz wody z odwodnienia UZASADNIENIE rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie z dnia 13 grudnia 2017 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód regionu wodnego

Bardziej szczegółowo

Białystok, dnia 9 sierpnia 2017 r. Poz UCHWAŁA NR LVIII/345/17 RADY MIEJSKIEJ W SOKÓŁCE. z dnia 31 lipca 2017 r.

Białystok, dnia 9 sierpnia 2017 r. Poz UCHWAŁA NR LVIII/345/17 RADY MIEJSKIEJ W SOKÓŁCE. z dnia 31 lipca 2017 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO Białystok, dnia 9 sierpnia 2017 r. Poz. 3094 UCHWAŁA NR LVIII/345/17 RADY MIEJSKIEJ W SOKÓŁCE w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK NR 6 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MICHAŁOWO - ARONIOWA W POZNAN

ZAŁĄCZNIK NR 6 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MICHAŁOWO - ARONIOWA W POZNAN ZAŁĄCZNIK NR 6 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MICHAŁOWO ARONIOWA W POZNANIU DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA Fot.1. Ulica Aroniowa Fot.2.

Bardziej szczegółowo

Program ochrony środowiska Gmina Ujazd str. 1 SPIS TREŚCI. ROZDZIAŁ 1: Wstęp. Informacje ogólne. Strategia i wizja rozwoju Gminy a ochrona środowiska.

Program ochrony środowiska Gmina Ujazd str. 1 SPIS TREŚCI. ROZDZIAŁ 1: Wstęp. Informacje ogólne. Strategia i wizja rozwoju Gminy a ochrona środowiska. Program ochrony środowiska Gmina Ujazd str. 1 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1: Wstęp. Informacje ogólne. Strategia i wizja rozwoju Gminy a ochrona środowiska. 1.1. Cel opracowania programu.... 3 1.2. Metodyka opracowania...

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska

Uwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska Uwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska Katarzyna Kurowska Ścieki komunalne - definicja Istotnym warunkiem prawidłowej oceny wymagań, jakim

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA WYBORU PRZEDSIĘWZIĘĆ FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W TORUNIU

KRYTERIA WYBORU PRZEDSIĘWZIĘĆ FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W TORUNIU Załącznik nr 2 do uchwały nr 283/09 z dnia 17.12.2009 r. Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Toruniu KRYTERIA WYBORU PRZEDSIĘWZIĘĆ FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI

Bardziej szczegółowo

ZABEZPIECZENIE POTRZEB SUROWCOWYCH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO WARUNKIEM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. KORZYŚCI DZIAŁALNOŚCI GÓRNICZEJ DLA ŚRODOWISKA

ZABEZPIECZENIE POTRZEB SUROWCOWYCH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO WARUNKIEM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. KORZYŚCI DZIAŁALNOŚCI GÓRNICZEJ DLA ŚRODOWISKA ZABEZPIECZENIE POTRZEB SUROWCOWYCH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO WARUNKIEM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. KORZYŚCI DZIAŁALNOŚCI GÓRNICZEJ DLA ŚRODOWISKA Marek NIEĆ Komitet Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi

Bardziej szczegółowo

Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa

Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa A A 1. Wstęp Prawo ochrony środowiska tworzą akty prawne o różnej randze. Najwyższym z nich jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona w 1997

Bardziej szczegółowo

Chemia stosowana, odpady i zarządzanie chemikaliami

Chemia stosowana, odpady i zarządzanie chemikaliami Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii Chemia stosowana, odpady i zarządzanie chemikaliami Prowadzący: dr Elżbieta Megiel Plan wykładów Data Zagadnienia 7.03 Chemia stosowana 14.03 Zielona chemia 21.03

Bardziej szczegółowo

prof. dr hab. inż. M. Jacek Łączny dr inż. Krzysztof Gogola Główny Instytut Górnictwa Zakład Terenów Poprzemysłowych i Gospodarki Odpadami GIG

prof. dr hab. inż. M. Jacek Łączny dr inż. Krzysztof Gogola Główny Instytut Górnictwa Zakład Terenów Poprzemysłowych i Gospodarki Odpadami GIG Przesłanki i propozycja założeń do regionalnej strategii ochrony powierzchni Górnośląskiego Zagłębia Węglowego poprzez likwidację pustek po płytkiej eksploatacji górniczej prof. dr hab. inż. M. Jacek Łączny

Bardziej szczegółowo

Lista przedsięwzięć priorytetowych WFOŚiGW we Wrocławiu planowanych do dofinansowania w 2013 r.

Lista przedsięwzięć priorytetowych WFOŚiGW we Wrocławiu planowanych do dofinansowania w 2013 r. Lista przedsięwzięć priorytetowych Funduszu na rok 2013 została sporządzona w oparciu o hierarchię celów wynikającą z polityki ekologicznej państwa, Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska

Bardziej szczegółowo

Spis aktów prawnych funkcjonujących w Wydziale Ochrony Środowiska

Spis aktów prawnych funkcjonujących w Wydziale Ochrony Środowiska ZAŁĄCZNIK NR 1 Spis aktów prawnych funkcjonujących w Wydziale Ochrony Środowiska Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska. (tekst jednolity z dnia 23 stycznia 2008r., Dz. U. z 2008r. Nr

Bardziej szczegółowo

WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie. Wpływ odkrywkowych zakładów górniczych wydobywających węgiel brunatny na środowisko

WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie. Wpływ odkrywkowych zakładów górniczych wydobywających węgiel brunatny na środowisko WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str. 89 96 Jan DULEWSKI, Roman UZAROWICZ Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Wpływ odkrywkowych zakładów górniczych wydobywających węgiel

Bardziej szczegółowo

1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11

1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11 Spis treści 1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11 1.1. Rozwój cywilizacji człowieka a korzystanie z zasobów Ziemi... 11 1.2. Czy zasoby naturalne Ziemi mogą ulec wyczerpaniu?... 14

Bardziej szczegółowo

dotyczą całego obszaru planu X Wskazanie wykracza poza kompetencje ustaleń planu X Wskazanie wykracza poza kompetencje ustaleń planu

dotyczą całego obszaru planu X Wskazanie wykracza poza kompetencje ustaleń planu X Wskazanie wykracza poza kompetencje ustaleń planu Lp. WYKAZ UWAG WNIESIONYCH DO KONCEPCJI PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO KOSZTOWY PÓŁNOCNE W MYSŁOWICACH PODDANEJ KONSULTACJOM Z MIESZKAŃCAMI MIASTA MYSŁOWICE Data wpływu uwagi

Bardziej szczegółowo

Doświadczenia w zakresie rekultywacji terenów pokopalnianych

Doświadczenia w zakresie rekultywacji terenów pokopalnianych Doświadczenia w zakresie rekultywacji terenów pokopalnianych dr inż. Paweł Olszewski Zakład Terenów Poprzemysłowych i Gospodarki Odpadami Główny Instytut Górnictwa Rekultywacja Przez rekultywację rozumie

Bardziej szczegółowo

VIII. Zarządzanie Programem ochrony środowiska

VIII. Zarządzanie Programem ochrony środowiska VIII. Zarządzanie Programem ochrony środowiska Ustawa Prawo ochrony środowiska wymaga określenia w programie środków niezbędnych do osiągnięcia celów, w tym mechanizmów prawno-ekonomicznych i środków finansowania.

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Katowice, dnia 14 listopada 2014 r. Poz. 5824 UCHWAŁA NR LXIV/506/14 RADY GMINY ŚWIERKLANIEC z dnia 30 października 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu

Bardziej szczegółowo

Plan wykładu: Wstęp. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Zanieczyszczenia wód. Odpady stałe

Plan wykładu: Wstęp. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Zanieczyszczenia wód. Odpady stałe Plan wykładu: Wstęp Klasyfikacja odpadów i zanieczyszczeń Drogi przepływu substancji odpadowych Analiza instalacji przemysłowej w aspekcie ochrony środowiska Parametry charakterystyczne procesu oczyszczania

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r. Projekt z dnia 18 kwietnia 2012 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia monitoringu obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych 2)

Bardziej szczegółowo

Badania środowiskowe w procesie poszukiwania i rozpoznawania gazu z formacji łupkowych

Badania środowiskowe w procesie poszukiwania i rozpoznawania gazu z formacji łupkowych Badania środowiskowe w procesie poszukiwania i rozpoznawania gazu z formacji łupkowych dr Małgorzata Woźnicka - 29.10.2013 r., Warszawa Poszukiwanie i rozpoznawanie gazu z łupków - etapy realizacji przedsięwzięcia

Bardziej szczegółowo

Program ochrony środowiska dla Powiatu Poznańskiego na lata

Program ochrony środowiska dla Powiatu Poznańskiego na lata 10. Dane źródłowe - Informacja o stanie środowiska w roku 2014 i działalności kontrolnej Wielkopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w powiecie poznańskim ziemskim w roku 2014, WIOŚ, Poznań,

Bardziej szczegółowo

Badania środowiskowe związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem gazu z łupków

Badania środowiskowe związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem gazu z łupków Badania środowiskowe związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem gazu z łupków dr Małgorzata Woźnicka - 8.10.2013 r., Lublin Szczelinowanie hydrauliczne niezbędne dla wydobycia gazu ze złoża niekonwencjonalnego

Bardziej szczegółowo

POLSKI RUCH CZYSTSZEJ PRODUKCJI NOT

POLSKI RUCH CZYSTSZEJ PRODUKCJI NOT Seminarium Informacyjno-promocyjne projektu: Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju. Zmiany wzorców produkcji i konsumpcji w świetle

Bardziej szczegółowo

DOW-S-V MC Wrocław, dnia 24 sierpnia 2016 r. L.dz. 1956/08/2016

DOW-S-V MC Wrocław, dnia 24 sierpnia 2016 r. L.dz. 1956/08/2016 Ogólnie rzecz biorąc DOW-S-V.7222.18.2016.MC Wrocław, dnia 24 sierpnia 2016 r. L.dz. 1956/08/2016 DECYZJA Na podstawie art. 193 ust. 1 pkt 2 oraz art. 378 ust. 2a pkt 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE. MINISTRA ŚRODOWISKA l)

ROZPORZĄDZENIE. MINISTRA ŚRODOWISKA l) Projekt z dnia 24 czerwca 2013 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA l) Na podstawie art. 118 ust. 4 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981 oraz z 2013

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR VIII/47/2015 RADY GMINY LUBRZA. z dnia 8 czerwca 2015 r.

UCHWAŁA NR VIII/47/2015 RADY GMINY LUBRZA. z dnia 8 czerwca 2015 r. UCHWAŁA NR VIII/47/2015 RADY GMINY LUBRZA z dnia 8 czerwca 2015 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego Trzebina Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 5 ustawy

Bardziej szczegółowo

PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA

PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA 2017-2020 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2021-2024 Po przyjęciu dokumentu pn. Program ochrony środowiska dla powiatu starogardzkiego

Bardziej szczegółowo

Wzór. Karta informacyjna przedsięwzięcia

Wzór. Karta informacyjna przedsięwzięcia Wzór Karta informacyjna przedsięwzięcia zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska

Bardziej szczegółowo

Karta informacyjna przedsięwzięcia

Karta informacyjna przedsięwzięcia Karta informacyjna przedsięwzięcia Sporządzona zgodnie z z art. 3 ust 1 pkt 5 ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie

Bardziej szczegółowo

PLAN REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA BIAŁOGARD NA LATA 2014-2017 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2018-2022

PLAN REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA BIAŁOGARD NA LATA 2014-2017 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2018-2022 ZAŁĄCZNIK 1 do Programu ochrony środowiska Miasta Białogard na lata 2014-2017, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2018-2022 PLAN REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA BIAŁOGARD NA LATA

Bardziej szczegółowo

BYDGOSKI OBSZAR FUNKCJONALNY Inwestycje kluczowe do realizacji do roku 2020

BYDGOSKI OBSZAR FUNKCJONALNY Inwestycje kluczowe do realizacji do roku 2020 BYDGOSKI OBSZAR FUNKCJONALNY Inwestycje kluczowe do realizacji do roku 2020 Zespół nr III Gospodarka Komunalna i Ochrona Środowiska Grzegorz Boroń -Z-ca Dyrektora Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony

Bardziej szczegółowo

IDENTYFIKACJA PROBLEMU

IDENTYFIKACJA PROBLEMU PREZENTACJA IDENTYFIKACJA PROBLEMU Problematyka rewitalizacji terenów zdegradowanych dotyczy każdego regionu poprzemysłowego. Również władze Miasta Piekary Śląskie zauważyły, że problem terenów przekształconych

Bardziej szczegółowo

INWESTYCJE, OCHRONA ŚRODOWISKA ORZESZE MIASTEM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

INWESTYCJE, OCHRONA ŚRODOWISKA ORZESZE MIASTEM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU INWESTYCJE, OCHRONA ŚRODOWISKA ORZESZE MIASTEM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU rozwój zrównoważony ochrona środowiska miasto Orzesze KONFERENCJA, 22 maja 2013 r. DEFINICJA POJĘCIA ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY: rozwój społeczno-gospodarczy,

Bardziej szczegółowo

Bibliografia. Akty prawne

Bibliografia. Akty prawne Bibliografia Akty prawne 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62, poz. 627; 2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. O ochronie przyrody Dz. U. Nr 92, poz. 880; 3. Ustawa

Bardziej szczegółowo

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru)- zaliczenie lub egzamin

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru)- zaliczenie lub egzamin Prof. dr hab. inż. Jan Palarski Instytut Eksploatacji Złóż Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru)- zaliczenie lub egzamin Przedmiot TECHNOLOGIE SKŁADOWANIA I ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW

Bardziej szczegółowo

charakterystyka uzyskiwanych kosztów i korzyści przyrodniczych i/lub społeczno-gospodarczych

charakterystyka uzyskiwanych kosztów i korzyści przyrodniczych i/lub społeczno-gospodarczych Tab. 3. Katalog alernatyw funkcjonalnych Zał. nr 3 identyfikacja sposobów użytkowania wód identyfikacja alternatyw funkcjonalnych przyczyny niemożliwości osiągnięcia DSE w zakresie hydromorfologii (istniejące

Bardziej szczegółowo

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PRZECISZÓW

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PRZECISZÓW GMINA PRZECISZÓW STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PRZECISZÓW Część I WPROWADZENIE Załącznik nr 1 do uchwały Nr V/39/15 Rady Gminy Przeciszów z dnia 26 marca 2015 r.

Bardziej szczegółowo

TECHNIK OCHRONY ŚRODOWISKA. Opracowała: mgr inż. Joanna Depta- Ładak

TECHNIK OCHRONY ŚRODOWISKA. Opracowała: mgr inż. Joanna Depta- Ładak TECHNIK OCHRONY ŚRODOWISKA Opracowała: mgr inż. Joanna Depta- Ładak Charakterystyka zawodu Technik ochrony środowiska koordynuje pracę w zakresie ochrony powietrza, wód, powierzchni ziemi, ochrony przed

Bardziej szczegółowo

Mariusz CZOP. Katedra Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej AGH

Mariusz CZOP. Katedra Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej AGH Nowoczesne rozwiązania dla potrzeb zrównoważonej gospodarki wodnej i ochrony zasobów wód na obszarach o silnej antropopresji, ze szczególny uwzględnieniem terenów prowadzonej i planowanej działalności

Bardziej szczegółowo

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rybno

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rybno Bibliografia Akty prawne 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62, poz. 627; 2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz. U. Nr 92, poz. 880; 3. Ustawa

Bardziej szczegółowo

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GORZYCE- II ZMIANA

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GORZYCE- II ZMIANA Wójt Gminy Gorzyce STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GORZYCE- II ZMIANA UZASADNIENIE ZAWIERAJĄCE OBJAŚNIENIA PRZYJĘTYCH ROZWIĄZAŃ ORAZ SYNTEZĘ USTALEŃ STUDIUM Załącznik

Bardziej szczegółowo

UWAGI Komitetu Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polskiej Akademii Nauk odnośnie ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze

UWAGI Komitetu Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polskiej Akademii Nauk odnośnie ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze UWAGI Komitetu Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polskiej Akademii Nauk odnośnie ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze Przedmiotem prac Komitetu Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi

Bardziej szczegółowo

Bibliografia. Akty prawne. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Aleksandrów Kujawski. ABRYS Technika Sp. z o.o.

Bibliografia. Akty prawne. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Aleksandrów Kujawski. ABRYS Technika Sp. z o.o. Bibliografia Akty prawne 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62, poz. 627; Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań,

Bardziej szczegółowo

A8-0358/16. Tekst proponowany przez Komisję. Uzasadnienie

A8-0358/16. Tekst proponowany przez Komisję. Uzasadnienie 7.1.016 A8-0358/16 16 Artykuł 1 punkt -1 (nowy) Artykuł 3 punkt 1 litera g Tekst proponowany przez Komisję -1) skreśla się art. 3 pkt 1) lit. g); Łupki naftowe zostały zdefiniowane ostatnio w publikacjach

Bardziej szczegółowo

GOSPODARKA ODPADAMI. Dr Ewa Mańkowska Zastępca Prezesa

GOSPODARKA ODPADAMI. Dr Ewa Mańkowska Zastępca Prezesa GOSPODARKA ODPADAMI Dr Ewa Mańkowska Zastępca Prezesa WFOŚiGW we Wrocławiu Zasady gospodarowania odpadami Projektowane zmiany prawne w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach Badanie poziomu

Bardziej szczegółowo

uzasadnienie Strona 1 z 5

uzasadnienie Strona 1 z 5 uzasadnienie do projektu uchwały w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu obejmującego część obrębów geodezyjnych: Bogdałów Kolonia, Krwony i Kuźnica Janiszewska, gmina Brudzew

Bardziej szczegółowo

Bibliografia. Akty prawne

Bibliografia. Akty prawne Bibliografia Akty prawne 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62, poz. 627; 2. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne. Dz. U. Nr 115, poz. 1229; 3. Ustawa z dnia

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ OCHRONY ŚRODOWISKA i ROLNICTWA

WYDZIAŁ OCHRONY ŚRODOWISKA i ROLNICTWA WYDZIAŁ OCHRONY ŚRODOWISKA i ROLNICTWA I. Wydział Środowiska i Rolnictwa realizuje swoje zadania w oparciu o następujące ustawy: 1. Ustawa z 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska tekst jednolity

Bardziej szczegółowo

KOMPOZYTY POPIOŁOWO - SKALNE

KOMPOZYTY POPIOŁOWO - SKALNE KOMPOZYTY POPIOŁOWO - SKALNE DO ZASTOSOWAŃ W GÓRNICTWIE WĘGLA KAMIENNEGO Główny Instytut Górnictwa Zakład Terenów Poprzemysłowych i Gospodarki Odpadami prof. dr hab. inż. M. Jacek Łączny PLAN PREZENTACJI:

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do Powiatowego Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Zgierskiego. Wykaz waŝniejszych aktów prawnych stan na r.

Załącznik nr 1 do Powiatowego Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Zgierskiego. Wykaz waŝniejszych aktów prawnych stan na r. Załącznik nr 1 do Powiatowego Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Zgierskiego Wykaz waŝniejszych aktów prawnych stan na 11.10.2003 r. Regulacje ogólne dotyczące ochrony środowiska - Konstytucja Rzeczypospolitej

Bardziej szczegółowo

UWARUNKOWANIA PRAWNE REMEDIACJI GLEB W POLSCE

UWARUNKOWANIA PRAWNE REMEDIACJI GLEB W POLSCE UWARUNKOWANIA PRAWNE REMEDIACJI GLEB W POLSCE Joanna Kwapisz Główny specjalista Tel. 22 57 92 274 Departament Gospodarki Odpadami Obowiązujące Ochrona powierzchni regulacje ziemi prawne Poziom UE: Dyrektywa

Bardziej szczegółowo

NOWA PERSPEKTYWA FINANSOWA

NOWA PERSPEKTYWA FINANSOWA NOWA PERSPEKTYWA FINANSOWA PO IiŚ 2014-2020 stan prac Joanna Miniewicz WFOŚiGW w Gdańsku Fundusze polityki spójności 2014-2020 Infrastruktura i Środowisko 27 513,90 Inteligentny Rozwój 8 614,10 Wiedza,

Bardziej szczegółowo

Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA

Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA Zestawienie standardów jakości środowiska oraz standardów emisyjnych Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA STANDARDY JAKOŚCI ŚRODOWISKA (IMISYJNE) [wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR VIII/73/15 RADY GMINY SZCZERCÓW. z dnia 20 maja 2015 r.

UCHWAŁA NR VIII/73/15 RADY GMINY SZCZERCÓW. z dnia 20 maja 2015 r. UCHWAŁA NR VIII/73/15 RADY GMINY SZCZERCÓW z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części obszaru Gminy Szczerców. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt

Bardziej szczegółowo

Zagospodarowanie wód opadowych na terenach miejskich w świetle planowanych zmian legislacyjnych. Michał Behnke

Zagospodarowanie wód opadowych na terenach miejskich w świetle planowanych zmian legislacyjnych. Michał Behnke Zagospodarowanie wód opadowych na terenach miejskich w świetle planowanych zmian legislacyjnych Michał Behnke 20.01.2017 1 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne Rozporządzenie Ministra Środowiska

Bardziej szczegółowo

KOMPLEKSOWY PROGRAM GOSPODARKI ODPADAMI NIEBEZPIECZNYMI W REGIONIE POLSKI POŁUDNIOWEJ 31

KOMPLEKSOWY PROGRAM GOSPODARKI ODPADAMI NIEBEZPIECZNYMI W REGIONIE POLSKI POŁUDNIOWEJ 31 KOMPLEKSOWY PROGRAM GOSPODARKI ODPADAMI NIEBEZPIECZNYMI W REGIONIE POLSKI POŁUDNIOWEJ 31 2.2 Odpady niebezpieczne zdeponowane na składowiskach Składowiska odpadów niebezpiecznych stanowią w mniejszym lub

Bardziej szczegółowo

KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA

KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA wg art. 3 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK NR 5A PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO OSIEDLE ZODIAK W POZNANIU

ZAŁĄCZNIK NR 5A PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO OSIEDLE ZODIAK W POZNANIU PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA PROJEKTU MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO OSIEDLE ZODIAK W POZNANIU ZAŁĄCZNIK NR 5A DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA Fot.1. Zabudowa wielorodzinna

Bardziej szczegółowo

UZASADNIENIE wynikające z art. 42 pkt 2 oraz. PODSUMOWANIE wynikające z art. 55 ust. 3

UZASADNIENIE wynikające z art. 42 pkt 2 oraz. PODSUMOWANIE wynikające z art. 55 ust. 3 UZASADNIENIE wynikające z art. 42 pkt 2 oraz PODSUMOWANIE wynikające z art. 55 ust. 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa

Bardziej szczegółowo

Załącznik Nr 1. Wykaz najważniejszych aktów prawnych. Prawodawstwo polskie

Załącznik Nr 1. Wykaz najważniejszych aktów prawnych. Prawodawstwo polskie Załącznik Nr 1 Wykaz najważniejszych aktów prawnych Prawodawstwo polskie Ustawy i Rozporządzenia o charakterze ogólnym Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627,

Bardziej szczegółowo

Wpływ likwidacji górnictwa na środowisko wodne na przykładzie regionu częstochowskiego i górnośląskiego

Wpływ likwidacji górnictwa na środowisko wodne na przykładzie regionu częstochowskiego i górnośląskiego Państwowy Instytut Geologiczny Dr Lidia Razowska-Jaworek Wpływ likwidacji górnictwa na środowisko wodne na przykładzie regionu częstochowskiego i górnośląskiego Środowisko wodne - element środowiska naturalnego

Bardziej szczegółowo

Opracowanie pozycjonowania technologii wybór kluczowych technologii dla obszaru zagospodarowania odpadów z górnictwa węgla kamiennego

Opracowanie pozycjonowania technologii wybór kluczowych technologii dla obszaru zagospodarowania odpadów z górnictwa węgla kamiennego Opracowanie pozycjonowania technologii wybór kluczowych technologii dla obszaru zagospodarowania odpadów z górnictwa węgla kamiennego Opracowano na podstawie wyników badań uzyskanych w projekcie: Foresight

Bardziej szczegółowo

Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska w odniesieniu do działalności górniczej

Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska w odniesieniu do działalności górniczej Mat. Symp. str. 57 65 Jan DULEWSKI, Zdzisław KULCZYCKI Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska w odniesieniu do działalności górniczej Streszczenie Działalność

Bardziej szczegółowo

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PŁUśNICA

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PŁUśNICA SPIS TREŚCI Wstęp.. 8 I UWARUNKOWANIA PONADLOKALNE 9 1 UWARUNKOWANIA LOKALIZACYJNE GMINY. 9 1.1 Cechy położenia gminy 9 1.2 Regionalne uwarunkowania przyrodnicze 10 1.3 Historyczne przekształcenia na terenie

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXXVIII/261/17 RADY MIEJSKIEJ W BARCZEWIE. z dnia 28 marca 2017 r.

UCHWAŁA NR XXXVIII/261/17 RADY MIEJSKIEJ W BARCZEWIE. z dnia 28 marca 2017 r. UCHWAŁA NR XXXVIII/261/17 RADY MIEJSKIEJ W BARCZEWIE z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działek nr 66/2, 67/3, 67/5, 67/6, 65/11 w obrębie

Bardziej szczegółowo

KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA (KIP)

KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA (KIP) KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA (KIP) (jako załącznik do wniosk u o wydanie decyzji o środ owiskowych uwarunkowaniach) dla przedsięwzięcia pn. :... Na podstawie art. 3 ust. 1, pkt. 5 oraz art. 74 ustawy

Bardziej szczegółowo

WNIOSEK O WYDANIE DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH

WNIOSEK O WYDANIE DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH /imię i nazwisko wnioskodawcy, adres/ /miejsce, data/ WNIOSEK O WYDANIE DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH Dla przedsięwzięcia polegającego na: które zgodnie z / / ust. 1 pkt / / rozporządzenia Rady

Bardziej szczegółowo

Instytut Maszyn Cieplnych

Instytut Maszyn Cieplnych Politechnika Częstochowska Instytut Maszyn Cieplnych Potencjał minerałów antropogenicznych Krzysztof Knaś, Arkadiusz Szymanek Masa wytworzonych [mln Mg] 135 130 125 120 115 110 105 100 2006 2007 2008 2009

Bardziej szczegółowo

POZWOLENIE ZINTEGROWANE

POZWOLENIE ZINTEGROWANE POZWOLENIE ZINTEGROWANE : art. 184 ust.2, art. 208 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.); art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1, art. 27 ust.

Bardziej szczegółowo

Odpady energetyczne i wydobywcze jako składniki produktów dla górnictwa, budownictwa i geoinżynierii

Odpady energetyczne i wydobywcze jako składniki produktów dla górnictwa, budownictwa i geoinżynierii Odpady energetyczne i wydobywcze jako składniki produktów dla górnictwa, budownictwa i geoinżynierii Rafał Przystaś Marek Cała Antoni Tajduś Radosław Pomykała Justyna Adamczyk Agnieszka Stopkowicz Waldemar

Bardziej szczegółowo

REWITALIZACJA OBSZARÓW POGÓRNICZYCH POŁOŻONYCH W OBRĘBIE MIAST

REWITALIZACJA OBSZARÓW POGÓRNICZYCH POŁOŻONYCH W OBRĘBIE MIAST INSTYTUT GOSPODARKI SUROWCAMI MINERALNYMI I ENERGIĄ PAN Pracownia Badań Strategicznych Dr hab. inż. Elżbieta Pietrzyk-Sokulska prof. ndzw. REWITALIZACJA OBSZARÓW POGÓRNICZYCH POŁOŻONYCH W OBRĘBIE MIAST

Bardziej szczegółowo

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ochrona powierzchni ziemi i gospodarka odpadami

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ochrona powierzchni ziemi i gospodarka odpadami Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Ochrona powierzchni ziemi i gospodarka odpadami Warszawa 2013 Skutecznie i efektywnie wspieramy działania na rzecz środowiska. NFOŚiGW lider systemu

Bardziej szczegółowo

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PRZECISZÓW

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PRZECISZÓW GMINA PRZECISZÓW STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY PRZECISZÓW Część I WPROWADZENIE T E K S T U J E D N O L I C O N Y Załącznik nr 1 do uchwały Nr... Rady Gminy Przeciszów

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr XIX/214/08... Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim z dnia 27 marca 2008 r...

Uchwała Nr XIX/214/08... Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim z dnia 27 marca 2008 r... Uchwała Nr XIX/214/08... Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim z dnia 27 marca 2008 r... w sprawie odstąpienia od sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego.

Bardziej szczegółowo

Druk nr 1299 Warszawa, 31 stycznia 2003 r.

Druk nr 1299 Warszawa, 31 stycznia 2003 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IV kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-9-03 Druk nr 1299 Warszawa, 31 stycznia 2003 r. Pan Marek Borowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art. 118

Bardziej szczegółowo

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WRAZ Z PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI GMINY MICHAŁOWICE

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WRAZ Z PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI GMINY MICHAŁOWICE Załącznik do Uchwały Rady Gminy nr XXII/170/2004, z dnia 24.06.2004 r. Gmina Michałowice PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WRAZ Z PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI GMINY MICHAŁOWICE PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY

Bardziej szczegółowo

Propozycja działań naprawczych zwiększających potencjał ekologiczny Zbiornika Sulejowskiego

Propozycja działań naprawczych zwiększających potencjał ekologiczny Zbiornika Sulejowskiego Propozycja działań naprawczych zwiększających potencjał ekologiczny Zbiornika Sulejowskiego Dr Aleksandra Ziemińska-Stolarska Politechnika Łódzka Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Smardzewice,

Bardziej szczegółowo