Spis treści. O autorach Wstęp CZĘŚĆ I. INFORMACJE O PRZEPŁYWACH PIENIĘŻNYCH... 15

Transkrypt

1

2 Spis treści O autorach Wstęp CZĘŚĆ I. INFORMACJE O PRZEPŁYWACH PIENIĘŻNYCH Rozdział 1. Aspekt sprawozdawczy przepływów pieniężnych w tworzeniu wiernego obrazu działalności przedsiębiorstwa Ewa Śnieżek 1.1. Podstawy prawne sporządzania rachunku przepływów pieniężnych Istota, struktura, metodologia rachunku przepływów pieniężnych Rodzaje działalności w rachunku przepływów pieniężnych Zawartość merytoryczna poszczególnych pozycji rachunku przepływów pieniężnych Rozdział 2. Jak czytać cash flow? Ewa Śnieżek 2.1. Dynamiczne ujęcie procesów gospodarczych w podmiocie Przydatność informacji o przepływach pieniężnych w ocenie kondycji finansowej podmiotów gospodarczych Cash flow jako element systemu wczesnego ostrzegania w przedsiębiorstwie Cash flow w ocenie przedsięwzięć rozwojowych przedsiębiorstwa

3 6 Spis treści CZĘŚĆ II. PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE W UJĘCIU EX POST Rozdział 3. Analiza ośmiu przypadków w praktyce gospodarczej Ewa Śnieżek 3.1. Wariantowość wstępnej oceny dokonań przedsiębiorstw na podstawie segmentowych strumieni przepływów pieniężnych netto Przypadki 1 4 przykłady liczbowe z komentarzem Przypadki 5 8 przykłady liczbowe z komentarzem Interpretacja wpływów i wydatków operacyjnych przy wykorzystaniu metody bezpośredniej Rozdział 4. Wstępne diagnozowanie dokonań przedsiębiorstw na podstawie segmentowych strumieni przepływów pieniężnych wyniki badań Ewa Śnieżek 4.1. Wyniki badania struktury segmentowych strumieni przepływów pieniężnych netto w polskich spółkach publicznych w latach Wyniki badania struktury segmentowych strumieni przepływów pieniężnych netto w polskich spółkach publicznych w latach Obraz sytuacji finansowej polskich spółek publicznych w latach na podstawie wstępnej oceny ich przepływów pieniężnych Rozdział 5. Analiza wskaźnikowa przepływów pieniężnych Ewa Śnieżek 5.1. Przydatność wskaźników cash flow w ocenie płynności i wypłacalności Prezentacja wskaźników i ich interpretacja Przykład liczbowy z komentarzem CZĘŚĆ III. PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE W UJĘCIU EX ANTE Rozdział 6. Przepływy pieniężne w zarządzaniu kapitałem obrotowym Michał Wiatr 6.1. Zarządzanie składnikami kapitału pracującego w krótkim okresie czasu narzędzie sterowania płynnością Zarządzanie elementami kapitału pracującego budżetowanie i monitoring wybranych składników

4 Spis treści Modele zarządzania gotówką. Preliminarz środków pieniężnych Rozdział 7. Zarządzanie płynnością finansową, czyli kapitałem pracującym Michał Wiatr 7.1. Płynność finansowa ogólne założenia i strategie Strategie płynności finansowej kreowanie wartości dla właścicieli bądź płynności finansowej Metody oceny efektywności strategii płynności finansowej Rozdział 8. Prognozowanie sprawozdań finansowych plan finansowy Michał Wiatr 8.1. Prognozowanie sprawozdań finansowych metoda stałych wskaźników Prognozowanie sprawozdań finansowych metoda procentu od sprzedaży Praktyczne aspekty i problemy prognozowania sprawozdań finansowych CZĘŚĆ IV. SZCZEGÓLNE OBSZARY WYKORZYSTANIA INFORMACJI O PRZEPŁYWACH PIENIĘŻNYCH Rozdział 9. Inne aspekty wykorzystania prognozowania cash flow w praktyce gospodarczej analiza opłacalności projektów inwestycyjnych Michał Wiatr 9.1. Proste metody oceny przedsięwzięć rozwojowych Dyskontowe metody oceny przedsięwzięć rozwojowych Wybrane problemy oceny projektów inwestycyjnych Rozdział 10. Współczesne koncepcje pomiaru dokonań oparte na przepływach pieniężnych Ewa Śnieżek Wolne przepływy pieniężne (FCF) jako podstawa szacowania wartości przedsiębiorstwa Pieniężna stopa zwrotu z inwestycji (CFROI) a gotówkowa wartość dodana (CVA) Zakończenie Bibliografia Indeks

5

6 O autorach Ewa Śnieżek doktor habilitowany, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego, pracownik naukowy w Katedrze Rachunkowości na Wydziale Zarządzania UŁ. Specjalista w zakresie rachunkowości przepływów pieniężnych, rachunkowości międzynarodowej oraz harmonizacji i standaryzacji rachunkowości, ze szczególnym uwzględnieniem sprawozdawczości finansowej i raportowania biznesowego. Autorka ponad 140 publikacji, wykładowca rachunkowości finansowej na studiach magisterskich, doktoranckich oraz podyplomowych, autorka otwartych i zamkniętych szkoleń z zakresu rachunkowości przepływów pieniężnych dla różnych jednostek gospodarczych. Laureatka wielu nagród za dorobek naukowy i dydaktyczny. Współtwórca projektów z rachunkowości przepływów pieniężnych dla wielu polskich przedsiębiorstw. Współautorka Krajowego Standardu Rachunkowości nr 1 Rachunek przepływów pieniężnych. Michał Wiatr pracownik dydaktyczno-naukowy i doktorant w Katedrze Rachunkowości na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalista w zakresie badań i analizy sprawozdań finansowych, organizacji systemu rachunkowości, zarządzania finansami, doradztwa transakcyjnego, analiz due diligence. Autor wielu publikacji z zakresu rachunkowości i wyceny przedsiębiorstw. Konsultant firm doradczych i szkoleniowych, współtwórca projektów z rachunkowości finansowej i zarządczej dla wielu polskich przedsiębiorstw.

7

8 Wstęp Zysk i pieniądz. Pieniądz i zysk. Słowa klucze. Determinują podstawowe cele działania gospodarczego niezmiennie od wieków. Pozwalają na budowanie imperiów, ale także i zamków na lodzie. Są przedmiotem nieustannego pożądania w każdym biznesie, ale nie są łatwe do ujarzmienia, szczególnie obecnie, w dobie internetu, ipodów, klonowania i sztucznej inteligencji. Konsekwentnie od lat czynione starania, aby zamknąć luki informacyjne, które w znaczący sposób komplikują realizację funkcji informacyjnej rachunkowości, m.in. na skutek trudności w uzyskaniu informacji wiarygodnych i porównywalnych, to nasz chleb powszedni. W tym kontekście informacje o przepływach pieniężnych nabierają szczególnego znaczenia, istotne staje się nie tylko jednolite, prawidłowe i przejrzyste ich ujęcie w raporcie finansowym, ale również prawidłowa interpretacja, wspomagająca proces decyzyjny. Sytuację finansową przedsiębiorstwa ocenia się, najczęściej przyjmując za podstawę kryterium rentowności, płynności, ryzyka oraz niezależności finansowej. Do niedawna źródłem takich informacji był tylko bilans i rachunek wyników. Teraz, od kilkunastu lat ocenia się także przepływy pieniężne. Interpretacja informacji o przepływach pieniężnych nie jest łatwa. Na taki stan rzeczy mają wpływ dwa czynniki. Po pierwsze, ani w środowisku akademickim, ani w praktyce nie wypracowano, jak dotąd, jednolitych zasad interpretacji i analizy takich informacji. Po drugie, przepływy pieniężne jako narzędzie pomiaru są niezwykle wrażliwe na wszelkie zmiany w otoczeniu biznesowym podmiotu, na tyle wrażliwe, że czasem dają przesadny impuls do działania, a czasem nie pozwalają na jednoznaczne umiejscowienie wąskiego gardła w zarządzaniu gotówką. Niniejsze opracowanie powstało w odpowiedzi na potrzeby i oczekiwania praktyków rachunkowości. Książka ma przede wszystkim charakter praktyczny i dotyczy najważniejszych aspektów interpretacji, analizy i wykorzystania informacji o przepływach pieniężnych. Cash flow w niniejszym opracowaniu starano

9 12 Wstęp się ująć kompleksowo, przedstawiając zarówno aspekty retrospektywne, jak i prospektywne przepływów pieniężnych. Podstawowemu celowi niniejszego opracowania podporządkowano jego strukturę i zakres merytoryczny. Opracowanie zostało podzielone na cztery części. Część I obejmuje zagadnienia ogólne dotyczące informacji o przepływach pieniężnych i składa się z dwóch rozdziałów. W rozdziale 1 omówiono wybrane zagadnienia dotyczące sprawozdawczego aspektu przepływów pieniężnych: regulacje prawne, strukturę, metodologię oraz zawartość merytoryczną pozycji sprawozdania. W rozdziale 2 przedstawiono dynamiczne ujęcie procesów gospodarczych w podmiocie gospodarczym, co posłużyło za tło dla rozważań na temat przydatności informacji o przepływach pieniężnych w ocenie kondycji finansowej podmiotów gospodarczych. Podkreślono też rolę cash flow jako elementu systemu wczesnego ostrzegania w przedsiębiorstwie, a także jego znaczenie w ocenie przedsięwzięć rozwojowych podmiotów gospodarczych. W części II, obejmującej trzy rozdziały, przedmiotem rozważań są przepływy pieniężne w ujęciu retrospektywnym. W rozdziale 3 omówiono podstawowe zasady zastosowania analizy ośmiu przypadków do interpretacji i analizy informacji o przepływach pieniężnych w ujęciu ex post. Przedstawiono wariantowość wstępnej oceny segmentowych strumieni przepływów pieniężnych, a następnie omówiono, na wybranych przykładach praktycznych, różne warianty kształtowania się przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Rozdział kończą przykłady interpretacji informacji o operacyjnych przepływach pieniężnych zaprezentowanej przy użyciu metody bezpośredniej. W rozdziale 4 przedmiotem rozważań jest wstępne diagnozowanie kondycji finansowej podmiotów gospodarczych na podstawie segmentowych strumieni przepływów pieniężnych. Zaprezentowano tu wyniki badań struktury i charakteru strumieni przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej spółek giełdowych w latach , które opatrzono obszernym komentarzem. Dokonano też próby oceny dokonań polskich spółek publicznych w latach na podstawie wstępnej analizy ich przepływów pieniężnych. Rozdział 5 dotyczy w całości analizy wskaźnikowej cash flow. Określono tu przydatność takich wskaźników, następnie dokonano prezentacji wybranych wskaźników i sposobu ich interpretacji, a na koniec przedstawiono, na rozbudowanym przykładzie liczbowym, wyliczone wskaźniki i krótkie komentarze dotyczące ich poziomu. Rozważania zawarte w części III książki dotyczą przepływów pieniężnych w ujęciu prospektywnym i obejmują trzy rozdziały. W rozdziale 6 omówiono

10 Wstęp 13 podstawowe zagadnienia z zakresu zastosowania przepływów pieniężnych w zarządzaniu elementami kapitału obrotowego. Przedstawiono tu narzędzia sterowania płynnością, zasady budżetowania i monitoringu wybranych składników kapitału pracującego, a także omówiono modele zarządzania gotówką i zasady sporządzania preliminarza obrotów gotówkowych jako instrumentu aktywnej, krótkookresowej polityki pieniężnej. Rozdział 7 w całości poświęcono zasadom zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwa. Omówiono tu strategie płynności, metody oceny ich efektywności oraz różne aspekty prognozowania zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Rozdział 8 obejmuje rozważania na temat prognozowania sprawozdań finansowych, a w szczególności ich praktycznych aspektów i problemów z prognozowaniem. W części IV podjęto problematykę szczególnych obszarów związanych z wykorzystaniem informacji o przepływach pieniężnych w kontekście poszukiwania wartości dla właścicieli i obejmuje ona dwa rozdziały. W rozdziale 9 omówiono inne aspekty wykorzystania prognoz w zakresie przepływów pieniężnych, skupiając uwagę przede wszystkim na analizie opłacalności projektów inwestycyjnych. Rozdział 10 obejmuje wybrane zagadnienia z zakresu współczesnych koncepcji pomiaru dokonań opartych na przepływach pieniężnych, tj. wolne przepływy pieniężne, pieniężną stopę zwrotu oraz gotówkową wartość dodaną. Niniejsze opracowanie jest adresowane przede wszystkim do analityków finansowych i do zarządzających podmiotami gospodarczymi. Książka jest również przeznaczona dla szerokiego kręgu Czytelników, w tym dla księgowych, biegłych rewidentów, studentów, uczestników szkoleń i kursów z zakresu rachunkowości i zarządzania finansami. Z uwagi na fakt, że książka jest ostatnią częścią trylogii cash flow, autorzy po raz kolejny mają nadzieję, że każdy znajdzie w tym opracowaniu takie ujęcie problematyki przepływów pieniężnych, które pozwoli na lepsze zrozumienie procesów generowania, interpretowania, analizowania i monitorowania użytecznej, rzetelnej, porównywalnej i wiarygodnej informacji o przepływach pieniężnych. Zakończmy naszą przygodę z przepływami pieniężnymi, parafrazując myśl zawartą w zakończeniu naszej drugiej książki o przepływach. O cash flow można mówić i pisać bez końca. Wciąż odkrywa się je na nowo, ciągle zaskakują nowymi aspektami, technicznym wykorzystaniem i trafnością ujęć. Szczęścia nie dają, ale trudno bez nich żyć. A więc uczmy się rozumieć przepływy, polubmy myślenie ich kategoriami i nie deprecjonujmy ich znaczenia we współczesnym biznesie. Watch Cash Flow! Ewa Śnieżek

11

12 Część I Informacje o przepływach pieniężnych

13

14 Rozdział 1 Aspekt sprawozdawczy przepływów pieniężnych w tworzeniu wiernego obrazu działalności przedsiębiorstwa 1 Ewa Śnieżek 1.1. Podstawy prawne sporządzania rachunku przepływów pieniężnych Generowanie strumieni dodatnich przepływów pieniężnych jest głównym celem działania gospodarczego. Przedsiębiorstwo może utrzymywać różnego rodzaju aktywa, może podejmować zobowiązania, inwestować i spłacać swoje długi, ale prawdziwą przyczynę tych działań rozważać można wyłącznie w kategoriach przepływów pieniężnych: odzyskać więcej, niż zainwestowano. Papierowy prorok, jakim często okazuje się zysk, nie może zagrozić tam, gdzie przepływy pieniężne są monitorowane w ujęciu historycznym, i przewidywane w toku efektywnych procesów decyzyjnych. Niewątpliwie kombinacja różnych informacji stwarza decydentowi lepsze warunki do podejmowania efektywnych decyzji gospodarczych. 1 W roku 2011 nakładem Wolters Kluwer Polska ukazały się dwie książki E. Śnieżek i M. Wiatra: Raportowanie przepływów pieniężnych w kontekście zmian we współczesnej sprawozdawczości finansowej oraz Praktyczne aspekty sprawozdawczości przepływów pieniężnych. Niniejsza książka stanowi, w zamierzeniu autorów, trzecią część swoistego tryptyku o przepływach pieniężnych. Zagadnienia omówione w tym rozdziale były już opisywane szczegółowo w książce drugiej, traktującej o technikach sporządzania rachunku przepływów pieniężnych, ale autorzy zdają sobie sprawę, że nie każdy czytelnik będzie zainteresowany lekturą poprzednich opracowań. Dlatego w niniejszym rozdziale w sposób możliwie najbardziej syntetyczny ponownie omówiono regulacje, strukturę i metodologię rachunku przepływów pieniężnych w celu umożliwienia pełniejszego zrozumienia treści zawartych w dalszych częściach opracowania.

15 18 Część I. Informacje o przepływach pieniężnych Swego czasu rachunek przepływów pieniężnych był traktowany przez sporządzających przede wszystkim ze względu na trudności przy sporządzaniu jako zło konieczne, które trzeba tolerować, bo taki jest obowiązek sprawozdawczy określony ustawą o rachunkowości. Niewielki odsetek użytkowników, sporządzających i zarządów dostrzegał wartości informacyjne i poznawcze płynące z prawidłowo sporządzonego rachunku przepływów pieniężnych. Dziś wieloletnia dyskusja nad zasadnością stosowania rachunku przepływów pieniężnych dobiega końca. Jak w innych, istotnych kwestiach życia gospodarczego, tak i w tym przypadku wciąż można spotkać się ze zwolennikami i przeciwnikami tego sprawozdania. Dopiero jednak wpływ wydarzeń ostatnich dwóch dekad oraz kryzysu światowego sprawił, że rachunkowi przepływów zaczęto przyglądać się uważniej, tym samym uznając go za jeden z podstawowych elementów sprawozdania finansowego, który umożliwia prognozowanie bankructw, analizę wypłacalności czy zdolności obsługi długu. Wspólny projekt sprawozdawczy opracowywany przez International Accounting Standards Board (IASB) i amerykańską Financial Accounting Standards Board (FASB) Financial Statement Presentation idzie jeszcze krok dalej w tym zakresie. Według IASB i FASB przepływy pieniężne mają stanowić jeden z podstawowych wyznaczników oceny działalności przedsiębiorstw, mają gwarantować wyceny składników bilansowych opracowywane na bazie prognozowanych przepływów pieniężnych. Tym samym wyraźnie zarysowuje się trend znoszenia dominacji zysku (memoriału) oraz przypisywania wiodącej roli rachunkowości wartości, która bazuje na zdolności jednostek do generowania przepływów pieniężnych. W takim ujęciu nie tylko w prognozach, ale również w ujęciu historycznym rachunek przepływów pieniężnych staje się elementem sprawozdania finansowego, który dostarcza najbardziej istotnych informacji potrzebnych do oceny jednostki czy tworzenia strategii. Obowiązek sporządzania sprawozdania finansowego mają w Polsce przedsiębiorstwa podlegające ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz z późn. zm., nazywanej dalej u.o.r.) 2. Podmiot sporządzający sprawozdanie finansowe zgodnie z Między- 2 Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 u.o.r. odnosi się to do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: 1) spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz spółek cywilnych, z zastrzeżeniem pkt 2, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego, 2) osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej euro, 3) jednostek organizacyjnych działających na podstawie prawa bankowego, przepisów o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o funduszach inwestycyjnych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów, 4) gmin, powiatów, województw i ich związków, a także państwowych, gminnych,

16 1. Aspekt sprawozdawczy przepływów pieniężnych narodowymi Standardami Rachunkowości/Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSR/MSSF) stosuje zapisy ustawy o rachunkowości w przypadku zagadnień nieuregulowanych przez tę ustawę. Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa obejmuje: bilans, rachunek zysków i strat, informację dodatkową obejmującą wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia, Dodatkowo jednostki zobligowane do badania i ogłaszania sprawozdania finansowego, wymienione w art. 64 ust. 1 3 sporządzają: zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym, rachunek przepływów pieniężnych. Rachunek przepływów pieniężnych (tak jak i inne elementy sprawozdania finansowego) na podstawie MSR/MSSF może sporządzać: emitent papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu lub ubiegających się o dopuszczenie w Polsce lub na jednym z regulowanych rynków Unii Europejskiej (art. 45 ust. 1a), jednostka wchodząca w skład grupy kapitałowej, w której jednostka dominująca sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR/ MSSF (art. 45 ust. 1b). powiatowych i wojewódzkich: a) jednostek budżetowych, b) gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, c) zakładów budżetowych, d) funduszy celowych niemających osobowości prawnej, 5) jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek, o których mowa w pkt 1 i 2, 6) osób zagranicznych, oddziałów i przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych, z uwzględnieniem przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, 7) jednostek niewymienionych w pkt 1 6, jeżeli otrzymują one na realizację zadań zleconych dotacje lub subwencje z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub funduszów celowych od początku roku obrotowego, w którym dotacje lub subwencje zostały im przyznane. 3 Badaniu i ogłaszaniu podlegają roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych oraz roczne sprawozdania finansowe kontynuujących działalność: 1) banków, zakładów ubezpieczeń oraz zakładów reasekuracji; 2) jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych; 2a) jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych; 3) spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji; 4) pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków: a) średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób, b) suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej euro, c) przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej euro. Badaniu podlega także roczne sprawozdanie finansowe jednostek sporządzone zgodnie z MSR (art. 64 ust. 3 u.o.r.).