Polska Piastów. Dynastia Piastów (Siemowit, Lestek, Siemomysł podbój Kujaw, Mazowsza, części Pomorza) Mieszko I:

Transkrypt

1 1 Polska Piastów Pradzieje ziem polskich kultura łużycka osada w Biskupinie VIII/VII pne Plemiona polskie: Wiślanie (Kraków) Polanie (Gniezno) Dynastia Piastów (Siemowit, Lestek, Siemomysł podbój Kujaw, Mazowsza, części Pomorza) Mieszko I: 966 chrzest Polski za pośrednictwem Czechów i ślub z Dobrawą (zabezpieczenie przed najazdami Niemców pod pozorem chrystianizacji; możliwość starań o koronę) 968 pierwsze misyjne biskupstwo w Poznaniu bp Jordan 972 zwycięstwo nad Niemcami pod Cedynią 991 dokument Dagome Iudex najstarsze polskie źródło pisane, symboliczne oddanie Polski pod opiekę papieża, opis granic państwa państwo patrymonialne własność władcy, poddani składają daninę ; książę drużyna wojów duchowni ludność służebna kmiecie (wolni chłopi) Bolesław Chrobry: misja Wojciecha do Prus i śmierć (zwłoki - relikwie do Gniezna; drzwi gnieźnieńskie sceny z życia Wojciecha) zjazd gnieźnieński: Otton III chce przekonać Bolesława do idei uniwersalistycznej; w Gnieźnie powstaje arcybiskupstwo i trzy biskupstwa: Kraków, Kołobrzeg, Wrocław - wojna z Niemcami (pokój w Budziszynie do Polski przyłączone Milsko i Łużyce) - wojna z Rusią i przyłączenie Grodów Czerwieńskich rok koronacja Chrobry pierwszym królem Polski koronacja - najazd na Polskę Czechów, Niemców i Rusinów - kryzys objęcie rządów Mieszko II: Kazimierz Odnowiciel: - oderwanie się Mazowsza, powstanie chłopskie przeciw rosnącym daninom dla księcia i kościoła najazd Czechów na Śląsk i Wielkopolskę - przeniesienie stolicy z Gniezna do Krakowa Bolesław Śmiały: (Szczodry) - zbrojne wyprawy na Węgry popieranie antyniemieckich władców - odmowa płacenia Czechom trybutu za Śląsk - osadzanie na kijowskim tronie swojego kandydata - poparcie dla Grzegorza VII w sporze z Henrykiem IV o inwestyturę

2 koronacja Śmiałego - utrata Pomorza Gdańskiego bunt przeciw królowi (bp. Stanisław) - stłumienie powstania i skazanie biskupa STANISŁAWA na śmierć Władysław Herman podział państwa między synów: Zbigniewa (Wielkopolska i Kujawy) i Bolesława (Małopolska i Śląsk) - konflikt między braćmi : zależność od Niemiec Zbigniew tak, Bolesław nie; podbój Pomorza Zbigniew nie; Bolesław tak. - wypędzenie Zbigniewa powodem najazdu niemieckiego na Polskę obrona Głogowa (dzieci na machinach oblężniczych) - oślepienie Zbigniewa z rozkazu Bolesława (śmierć Zbigniewa) przyłączenie do Polski Pomorza Gdańskiego i wysyłanie misjonarzy Pomorzanie przyjmują polską religię i obyczaje 1138 rok testament Bolesława Krzywoustego i podział Polski na dzielnice: - zasada senioratu najstarszy Piast zwierzchnikiem, dzielnica senioralne niepodzielna -Władysław Wygnaniec Śląsk; - Bolesław Kędzierzawy Mazowsze; Mieszko Stary Wielkopolska Henryk Sandomierski ziemia sandomierska; Kazimierz Sprawiedliwy pogrobowiec Pierwsza polska kronika Galla Anonima (na dworze Krzywoustego) XII/XIII wiek kronika Wincentego Kadłubka (dwór Kazimierza Sprawiedliwego) Polska dzielnicowa: Wypędzenie Władysława (Wygnaniec) - Bolesław Kędzierzawy seniorem Złamanie zasady senioratu 1180 rok zjazd w Łęczycy i wybór najmłodszego syna Krzywoustego Kazimierza Sprawiedliwego zjazd w Gąsawie koniec zasady senioratu i uznawania zwierzchnictwa księcia krakowskiego przez pozostałych Piastów; rozdrabnianie dzielnic i dalsze podziały - wzrost znaczenia możnych; słabość militarna; najazdy Prusów, Litwinów ; straty terytorialne; liczne cła na granicach dzielnic zastój handlu - sprowadzanie osadników z Europy Zachodniej (kolonizacja); rozwój górnictwa Bochnia i Wieliczka; sprowadzenie przez Konrada Mazowieckiego Krzyżaków: w zamian za dzierżawę ziemi chełmińskiej podbiją Prusów i oddadzą ich ziemie Konradowi. - tworzenie państwa Krzyżackiego wzdłuż Wisły, potem wybrzeża Bałtyku; powstania ludności pruskiej przeciw krzyżakom; stolica w Malborku (od 1309); zakładanie miast: Toruń, Elbląg, Królewiec i sprowadzanie osadników z zachodu najazd Mongołów na Polskę, aby nie udzieliła pomocy Węgrom śmierć Henryka Pobożnego pod Legnicą koniec rozbicia dzielnicowego: zjednoczenie Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego: koronacja Przemysła II w Gnieźnie

3 koronacja Wacława II Przemyślida; reformy: jednolita moneta grosze praskie; wprowadzenie urzędu starosty śmierć Wacława II i jednoczenie Polski przez Łokietka: Władysław Łokietek: - pretensje Jana Luksemburskiego (następca Wacława II w Czechach) do polskiego tronu; najazd Brandenburczyków na Gdańsk prośba gdańszczan o pomoc do krzyżaków wypędzenie Brandenburczyków przez krzyżaków i zajęcie przez nich Pomorza na 150 lat zajęcie wielkopolski przez Łokietka - sojusz z Danią i Węgrami (małżeństwo Elżbiety Łokietkówny z królem Węgier Karolem Robertem Andegaweńskim) koronacja Łokietka w Krakowie odtąd tam koronacje! -nieudane próby odzyskania Pomorza - utrata Kujaw i ziemi dobrzyńskiej na rzecz krzyżaków zwycięska bitwa pod Płowcami z krzyżakami Państwo przestaje być uważane za własność panującego (monarchia patrymonialna), a staje się monarchią stanową rycerze i duchowieństwo na zjazdach i wiecach decydują o istotnych sprawach politycznych ostatni Piast Kazimierz Wielki zjazd w Wyszehradzie odszkodowanie dla Jana Luksemburskiego za zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu pokój wieczysty z Krzyżakami w Kaliszu: Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską, Krzyżacy zachowali Pomorze i ziemię chełmińską przyłączenie Rusi halickiej (Wołyń, Podole, Przemyśl, Lwów szlak handlowy) - lokacje miast, wsi, budowa zamków obronnych; rozwój handlu: prawo składu i przymus drogowy; przywileje dla Żydów; stały podatek rolny poradlne; 1364 Akademia Krakowska; ujednolicenie prawa: statuty dla Wielko i Małopolski Polska za rządów Andegawenów: 1339 umowa z Węgrami: w zamian za pomoc w sporze polsko-krzyżackim w przypadku bezpotomnej śmierci Kazimierza wielkiego tron obejmie przedstawiciel Andegawenów Ludwig Węgierski królem Koszyce: w zamian za zgodę szlachty na dziedziczenie tronu przez córkę Ludwika król zwalnia szlachtę z podatków prócz dwóch groszy z łana rocznie bezkrólewie Polska pod rządami Jagiellonów Władysław Jagiełło 1385 Krewo: unia personalna polsko-litewska (przyczyny: wspólny wróg Krzyżacy; nadzieje na chrystianizację Litwy; rozwój handlu; możliwość uzyskania przywilejów przez bojarów) postanowienia: ślub Jadwigi z Jagiełłą, chrzest Jagiełły i Litwy; odzyskanie przez Jagiełłę Pomorza

4 unia w Wilnie: Witold dożywotnim władcą Litwy w zamian za wierność Jagielle i udzielanie pomocy Polsce bitwa pod Grunwaldem pierwszy pokój toruński: Polska odzyskała ziemię dobrzyńską a Litwa Żmudź do śmierci Witolda unia w Horodle: WXL uznane za oddzielne i równorzędne państwo pod rządami wielkiego księcia Sobór w Konstancji: Mikołaj Trąba, Zawisza Czarny i Paweł Włodkowic dowodzą, że krzyżacy łamią zasady chrześcijaństwa przemocą nawracając pogan. - wojna trzynastoletnia Kazimierz Jagiellończyk - ucisk podatkowy w Prusach; łamanie praw przez Krzyżaków, poczucie związku ludności Prus z kulturą i językiem polskim: poselstwo mieszczan pruskich (Jan Bażyński) do Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o przyłączenie Prus do Polski przyczyną wybuchu wojny z zakonem - zwycięstwo krzyżaków pod Chojnicami - zdobycie Malborka - zwycięstwo Polaków pod Świecinem (Jezioro Żarnowieckie) i na Zalewie Wiślanym 1466 II pokój toruński: Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską (Prusy Królewskie); tereny zatrzymane przez Krzyżaków Prusy Zakonne (Krzyżackie) stolica w Królewcu XV wiek złota jesień polskiego średniowiecza: rozkwit działalności artystów - rzeźba gotycka ołtarz Wita Stwosza w Krakowie (inicjatywa Zbigniewa Oleśnickiego liczne dzieła gotyckie) - Akademia Krakowska : Mikołaj Kopernik, Paweł Włodkowic, Jan Ostroróg pisarze polityczni i prawnicy - kultura stanowa każdy stan miał własne obyczaje, zasady i wzorce postępowania Demokracja szlachecka: Przekształcanie się rycerstwa w szlachtę: stan posiadający herb, przywileje, równość wobec prawa Magnaci, szlachta średnia (folwarki pańszczyźniane), zagrodowa, zaściankowa Przywileje koszycki 1374 rok cerekwicko nieszawski król nie zwoła pospolitego ruszenia, nie nałoży nowych podatków i praw 1505 nihil novi nic nowego żądna ważna decyzja nie będzie podjęta bez zgody trzech stanów sejmujących: króla, senatu i sejmu pierwsze obrady 1493 początek polskiego parlamentaryzmu trzy stany sejmujące - król sejm senat Rodzaje sejmów: - sejm walny zwyczajny co roku w Piotrkowie

5 5 - konwokacyjny po śmierci króla, wyznacza czas i miejsce wolnej elekcji - rokoszowy w czasie buntu przeciw królowi Sejmiki ziemskie: przedsejmowy: wybór posłów na sejm i sporządzenie dla nich instrukcji poselskich generalny: posłowie i senatorowie danej prowincji zbierali się, aby uzgodnić stanowisko prowincji na sejm walny. instrukcje poselskie wykaz postulatów, jakie należy przedstawić władcy i wskazówki, jak posłowie mają głosować Zasłużeni urzędnicy otrzymują od króla królewszczyzny, czyli ziemie w dożywotnie użytkowanie Ruch egzekucyjny uchwalenie ustaw, mających na celu odebranie magnatom bezprawnie zagarniętych królewszczyzn; przeznaczenie ¼ dochodów z odzyskanych ziem na wojsko kwarciane (stała armia zaciężna 2,5 tys żołnierzy, mających chronić granice) Szlachta bogaci się na folwarkach pańszczyźnianych i uprawie zboża (spławiane Wisłą do Gdańska) Koniec XV wieku rządy dynastii Jagiellonów w Czechach, na Węgrzech, Litwie i w Polsce Zygmunt Stary i królowa Bona Rywalizacja z Habsburgami rok śluby wiedeńskie małżeństwa wnuków cesarza Maksymiliana Habsburga z dziećmi Władysława Jagiellończyka skutek - trony Czech i Węgier w ręce Habsburgów w zamian za niepopieranie przez Habsburgów krzyżackich roszczeń do Pomorza Wojna polsko litewska z Moskwą (zwycięstwo Konstantego Ostrogskiego pod Orszą 1514, ale utrata Smoleńska 1525 hołd pruski: Albrecht Hohenzollern rozwiązał zakon krzyżacki, stał się świeckim, luterańskim władcą Prus Książęcych i złożył hołd lenny Zygmuntowo Staremu (Prusy Książęce lennem Polski) 1530 elekcja Zygmunta Augusta vivente rege za życia króla Zygmunt August ostatni Jagiellon 1561 Inflanty lennem Polski ; skutek wojna o Inflanty z Danią, Szwecją i Rosją ( Polska zatrzymała całe płd Inflanty z Rygą. Szwecja Estonię) 1569 unia lubelska realna połączenie Polski i Litwy w RP Obojga Narodów - wspólny król, sejm, senat, polityka zagraniczna i przywileje szlacheckie - oddzielny skarb, wojsko, prawa i urzędy XVI wiek: złotym wiekiem czasy renesansu w Polsce: rozkwit nauki, sztuki, literatury: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski;

6 6 zamek na Wawelu, kaplica zygmuntowska, (arrasy); ratusz w Zamościu przykładem renesansowej świeckiej architektury Reformacja w Polsce: Polska krajem tolerancyjnym,(państwo bez stosów) luteranizm: gł. miasta pruskie, kalwinizm Litwa i cz. Małopolski (Lublin), arianie Raków (akademia); Królewiec drukarnie wydające dzieła w języku polskim, także Nowy Testament 1570 rok ugoda Sandomierska porozumienia między protestantami w Polsce odnośnie obrony ich wyznań przed prześladowaniami 1573 rok konfederacja warszawska równouprawnienie szlachty bez względu na wyznania, zakaz prześladowania ze względów wyznaniowych, wieczysty pokój między różnowiercami Kontrreformacja sprowadzenie zakonu jezuitów- (Stanisław Hozjusz) ; jezuickie szkoły średnie kolegia (Braniewo, Toruń, Gdańsk), ks. Piotr Skarga mówca ( Kazania sejmowe ) utrudnianie zajmowania stanowisk przez protestantów 1596 rok unia brzeska porozumienia części duchownych prawosławnych z katolikami uznanie zwierzchnictwa papieża unici lub grekokatolicy 1573 pierwsza wolna elekcja Henryk Walezy - pacta conventa osobiste zobowiązania każdego władcy: - artykuły henrykowskie (zbiór zasad ustrojowych RP) : wolna elekcja; sejm dwa tygodnie zwoływany co najmniej raz na dwa lata; król nie może podejmować decyzji w sprawach polityki wewnętrznej ani zagranicznej bez zgody sejmu; król zasięga rady senatorów, przywileje szlacheckie i konfederacja warszawska; rokosz Stefan Batory 1575 rok podwójna elekcja : wybrany Stefan Batory i książę Maksymilian Habsburg - działania Jana Zamoyskiego koronacja Batorego - bunt gdańszczan przeciw Batoremu oblężenie Gdańska przez wojska królewskie: porozumienie, port pod zwierzchnictwem króla - utworzenie piechoty wybranieckiej wojsko złożone z chłopów z dóbr królewskich najazd Rosjan na Inflanty zajęcie przez Polaków Wielkich łuków i Pskowa XVII wiek rządy Wazów wojny ze Szwecją, Turcją i Rosją, powstanie kozackie na Ukrainie 1586 wybór Zygmunta Wazy (ze Szwecji) 1607 r. - dążenie króla do wzmocnienia władzy przyczyną rokoszu Zebrzydowskiego ( pokonanie rokoszan przez wojska królewskie pod Guzowem) - dążenie Zygmunta do odzyskania tronu szwedzkiego, Inflanty i walka o dominację nad Bałtykiem przyczynami wojen ze Szwecją

7 Kircholm zwycięstwo husarii Jana Chodkiewicza 1627 zwycięstwo floty polskiej pod Oliwą Skutek Szwedzi zatrzymują Inflanty WOJNA Z ROSJĄ przyczyny: chęć wykorzystania przez Polaków wielkiej smuty (kryzys po śmierci Iwana Groźnego) w Rosji i dymitriady Kłuszyn zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego - zdobycie Smoleńska i wkroczenie Polaków do Moskwy Skutek: 1634 r. pokój w Polanowie Polska uzyskała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską największy w dziejach obszar milion km.kw. WOJNA Z TURCJĄ Przyczyny: najazdy kozaków (wolni, ukraińscy chłopi) poddanych króla polskiego na lenna tureckie (Mołdawia i Wołoszczyzna) oraz najazdy tatarów (poddani sułtana) na ziemie polskie klęska Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą zwycięstwo Jana Chodkiewicza pod Chocimiem Pokój : zachowanie przebiegu granic, zobowiązanie Zygmunta Wazy do pilnowania kozaków, a sułtana do zapobiegania napadów tatarskich na Polskę 1632 koronacja Władysława IV Wazy Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego: dążenie szlachty polskiej do ograniczania rejestru kozackiego (wolni kozacy służący w armii) i przekształcenia kozaków w chłopów pańszczyźnianych; różnice wyznaniowe (polska, katolicka, szlachta; ukraińscy prawosławni chłopi) 1648 powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie Bitwy pod Korsuniem, Żółtymi Wodami i Piławcami, obrona Zbaraża Walka z powstańcami książę Jeremi Wiśniowiecki (Beresteczko 1651) Wojna polsko rosyjska zakończona podziałem Ukrainy wzdłuż Dniepru między Polskę i Rosję (rozejm w Andruszowie 1667 i pokój 1688 r. ) Jan Kazimierz Waza: Przyczyny potopu: chęć wykorzystania przez króla Szwecji Karola X Gustawa osłabienia Rzeczpospolitej wywołanego wojną na Ukrainie, zajęciem części Litwy przez Rosjan i wewnętrznymi rozgrywkami o władzę - potop szwedzki: obrona Jasnej Góry; śluby lwowskie Jana Kazimierza

8 8 Skutki potopu: 1657r. - traktaty welawsko bydgoskie Polacy rezygnują ze zwierzchności lennej nad Prusami Książęcymi. Hohenzollernowie zyskują władzę nad tym terytorium. Ujście Wisły, Gdańsk i Prusy Królewskie znalazły się w kleszczach posiadłości Hohenzollernów pokój w Oliwie: Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla szwedzkiego, a Rzeczpospolita utraconych już wcześniej Inflant. Dla Szwecji wycofanie się z Polski oznaczało załamanie się planu opanowania całego basenu Morza Bałtyckiego Kryzys gospodarczy: spadek zapotrzebowania Zachodu na polskie zboże i wynikające z tego zmniejszenie dochodów z majątków ziemskich; ruina znacznych połaci kraju, spowodowana przemarszami obcych wojsk i działaniami wojennymi na terenie kraju, brak rąk do pracy na wsi; przekształcanie się miast i miasteczek w osady rolnicze Kryzys polityczny: uzależnianie się (materialne i polityczne) coraz liczniejszych kręgów szlacheckich od magnaterii; paraliżowanie pracy sejmu (1652 r pierwsze liberum veto ); wzniecanie rokoszy przeciw władcy pod pretekstem obrony złotej wolności szlacheckiej ; zmiana światopoglądu mieszkańców RP: wzrost nietolerancji i ksenofobii; rozprzestrzenianie się wizji Polski jako przedmurza chrześcijaństwa i twierdzy katolicyzmu. Dążenia Jana Kazimierza do wzmocnienia władzy królewskiej 1666 rokosz Lubomirskiego kląska wojsk króla pod Mątwami: król wycofuje się z prób umocnienia rządów 1668 rok abdykacja Jana Kazimeirza 1669 r elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego (popierany przez antyturecko nastawionych Habsburgów) Konflikt z Turcją: - zdobycie przez Turków Kamieńca Podolskiego, Podola, Bracławszczyzny i woj. Kijowskiego rok: pokój w Buczaczu: Polska oddała Turcji województwa podolskie, Racławskie, cz. Kijowskiego i zobowiązała się płacić Turcji haracz r. zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem i rok - wybór na króla Jana III Sobieskiego - sojusz z cesarzem Leopoldem odsiecz Wiednia w 1683 r. - sojusz między RP, cesarstwem, Wenecją i papieżem Święta Liga w celu walki z muzułmanami 1699 r. : pokój w Karłowicach: Rzeczpospolita odzyskuje Podole i Ukrainę; wzrost pozycji Rosji i Austrii na arenie międzynarodowej XVII wiek barok i sarmatyzm, Wilanów, portrety trumienne; Mikołaj sęp Szarzyński, Jan Andrzej Morsztyn, Jan Chryzostom Pasek

9 9 XVIII wiek 1697 koronacja Augusta II Mocnego Wettina (unia z Saksonią) - próby umacniania władzy, rozwój rzemiosła i handlu, merkantylizm, - przystąpienie króla bez zgody sejmu do wojny północnej wojna domowa zwolenników (konfederacja sandomierska) z przeciwnikami króla (konfederacja warszawska) - wojna od Sasa do Lasa sejm niemy urzędnicy sascy nie mogą decydować o sprawach polskich, stałe podatki na 24-tys. wojsko; ograniczenie praw niekatolickiej szlachty pretekst do ingerowania w nasze sprawy Rosji i Prus jako obrońców innowierców koronacja Augusta III Sasa po walce z Leszczyńskim - osłabienie władzy króla, sprzeciw szlachty wobec reform w obawie przed absolutyzmem Reformy sejmu konwokacyjnego 1763 r. a) podejmowanie decyzji większością głosów w sprawach skarbowych b) zakaz przysięgania na instrukcje poselskie c) ograniczenie samowoli podskarbich i hetmanów. d) wprowadzenie cła generalnego obejmującego również duchownych i szlachtę, 1764 rok : elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego- wiara, że reformy w Polsce można wprowadzić tylko przy wsparciu Rosji Konfederacja barska i pierwszy rozbiór Polski zgoda zastraszonego przez Rosjan sejmu na równouprawnienie innowierców i uchwalenie praw kardynalnych: wolna elekcja, liberum veto, rokosz - luty 1769 zawiązanie w miejscowości Bar konfederacji w obronie wiary i wolności - walki konfederatów z wojskami królewskimi i rosyjskimi, - porozumienie między Józefem II, Fryderykiem II i Katarzyną: w zamian za akceptację Austrii i Prus dla rosyjskich zdobyczy terytorialnych na południu zgoda Katarzyny na rozbiór Rzeczpospolitej 5 sierpnia 1772 pierwszy rozbiór Sejm rozbiorowy: Tadeusz Rejtan - powołanie: Rady Nieustającej - ożywienie handlu, - zakładanie banków, -nowe manufaktury produkujące luksusowe wyroby (Antoni Tyzenhaus); - propagowanie unowocześniania wsi i zamian pańszczyzny na czynsz (kanclerz Andrzej Zamoyski Życie kulturalne: - Operalnia w Warszawie, fundowane przez magnatów teatry i sale koncertowe pierwsza publiczna Biblioteka Załuskich - dążenie króla do przeobrażenia sarmackiego społeczeństwa poprzez upowszechnienie idei oświeceniowych - obiady czwartkowe spotkania przy królewskim stole wybitnych pisarzy: Adama Naruszewicza, Stanisława Trembeckiego, Ignacego Krasickiego, Franciszka Zabłockiego, Franciszka Bohomolca i wielu innych - czasopismo Monitor w 1765 roku w celu zmiany świadomości społeczeństwa: wyszydzanie w publicystyce i spektaklach teatralnych kultury sarmackiej i propagowanie nowych wzorców gospodarowania, polityki i obyczajów rok Teatr Narodowy (Wojciech Bogusławski)

10 10 Reformy oświaty: - Collegium Nobilium (Szkoła Rycerska) łacina, retoryka, fizyka, języki nowożytne, nauki przyrodnicze, historia ojczysta, w-f nowoczesne kształcenie młodego pokolenia przygotowanie przyszłych reformatorów państwa (Tadeusz Kościuszko, Józef Poniatowski) r. rozwiązanie przez papieża jezuitów ustanowienie Ministerstwa oświaty KEN zakładanie świeckich szkół parafialnych średnich i wyższych język polski zamiast łaciny Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych opracowywanie podręczników i metod nauczania (Grzegorz Piramowicz zasada wychowywania młodzieży w duchu obywatelskim i patriotycznym) Bernardo Bellotto (Canaletto) cykl obrazów Warszawa; Marcelo Bacciarelli poczet królów - przebudowa Zamku Ujazdowskiego z inspiracji Dominika Merliniego - przekształcenie wnętrz Zamku Królewskiego i dobudowanie do niego Biblioteki - budowa zespołu pałacowego w Łazienkach Okoliczności zwołania Sejmu Wielkiego: - w zamian za obietnicę udziału Polski w koalicji antytureckiej zgoda carycy Katarzyny na zwołanie sejmu skonfederowanego (bez liberum veto, dłuższy niż 6 tygodni) - marszałkowie: Stanisław Małachowski, Kazimierz Sapieha Stronnictwo Program Przedstawiciele patriotyczne Usprawnienie pracy sejmu i rządu, prawa polityczne dla Ignacy Potocki Stanisław Potocki mieszczan; uniezależnienie od Rosji, sojusz z Prusami dworskie Poparcie dla reform, sojusz z Rosją. Wzmocnienie władzy króla Hugo Kołłątaj hetmańskie Sprzeciw wobec jakichkolwiek reform Franciszek Branicki, Seweryn Rzewuski, Stanisław Potocki Sejm Czteroletni Reformy sejmu : likwidacja Rady Nieustającej; armia; stały podatek dla szlachty i księży; - sojusz z Prusami - ustawa o sejmikach marzec 1791 gołota szlachecka nie ma prawa udziału w sejmikach ustawa o miastach królewskich: - zniesienie podziału na zajęcia miejskie i szlacheckie - nietykalność osobista i możliwość kupowania dóbr ziemskich dla mieszczan - dostęp dla mieszczan do niższych urzędów, stopni oficerskich i godności duchownych - możliwość nobilitacji mieszczanina (nadania tytułu szlacheckiego) - przedstawiciele mieszczan w sejmie bez prawa udziału w głosowaniu 3 maja 1791 Konstytucja Trzeciego Maja - pełne prawa polityczne tylko dla zamożnej szlachty (cenzus majątkowy) - podział władzy na ustawodawczą (sejm), wykonawczą Straż Praw i król, i sądowniczą - zniesienie liberum veto i wolnej elekcji

11 11 - Rzeczpospolita monarchią konstytucyjną zawiązanie konfederacji targowickiej (stronnictwo hetmańskie) : żądanie przywrócenia dawnego ustroju RP, sprzeciw wobec ograniczenia wolności szlacheckiej i prośba o pomoc Rosji - wojna polsko rosyjska Józef Poniatowski: powstrzymanie Rosjan pod Zieleńcami; zwycięstwo pod Dubienką (Tadeusz Kościuszko) 1793 Rosja i Prusy: drugi rozbiór Polski - ostatni sejm Rzeczpospolitej w Grodnie : zatwierdzenie traktatu rozbiorowego i odrzucenie większości uchwał Sejmu Czteroletniego Rosja: Ukraina i Białoruś; Prusy Wielkopolska, Kujawy, cz. Mazowsza rok Tadeusz Kościuszko- (Insurekcja) powstanie w obronie konstytucji i przeciwko II rozbiorowi - bitwy z Rosjanami pod Racławicami, Szczekocinami i Maciejowicami - uniwersał połaniecki: wolność osobista dla chłopów i obniżenie pańszczyzny za akces do powstania - rzeź Pragi armia Suworowa; abdykacja Poniatowskiego 1795 trzeci rozbiór Polski 1797 Jan Dąbrowski, Kniaziewicz i Wybicki tworzenie Legionów Polskich swe Włoszech walczą przy boku Napoleona we Włoszech, potem na San Domingo(powstaje Mazurek Dąbrowskiego pokój francusko rosyjski w Tylży: utworzenie Księstwa Warszawskiego (II i III zabór pruski) unia personalna z Saksonią dziedziczna władza Fryderyka Augusta - trójpodział władzy: dwuizbowy sejm, rada ministrów rząd powołany przez księcia i przed nim odpowiedzialny i rada stanu, niezależne sądy mianowane przez władcę - dekret grudniowy 1807 zniesienie poddaństwa osobistego chłopów, ale pozostawienie szlachcicowi własności ziemi - kodeks Napoleona równość obywateli wobec prawa, nietykalność osobista i majątkowa, dostęp do urzędów wojna z Austrią (Józef Poniatowski Raszyn) powiększenie Księstwa o III zabór austriacki rok Kongres wiedeński utworzenie Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Wolnego Miasta Krakowa (autonomia) Królestwo Polskie: - konstytucja Adam Czartoryski; królem car Aleksander I; równość obywateli wobec prawa, wolność religii i druku; - Józef Zajączek namiestnikiem Towarzystwo Kredytowe Ziemskie; minister skarbu Drucki Lubecki: Bank Polski 1828 Okręgi przemysłowe: łódzki,(włókienniczy) dąbrowski (wydobywczy) staropolski (wydobywczy i hutnictwo) Uniwersytet Warszawski i Wileński; Towarzystwo Przyjaciół Nauk (Staszic, Niemcewicz) Łamanie konstytucji przez cara: cenzura --- opozycja w sejmie kaliszanie - car nie zwołuje sejmu 5 lat

12 12 - powstawanie organizacji spiskowych: Wolnomularstwo Narodowe i Towarzystwo Patriotyczne (Walerian Łukasiński); Towarzystwo Filomatów (Adam Mickiewicz) i Filaretów --- rozbite, zsyłki do Rosji - spisek w Warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty Piotr Wysocki; sukces rewolucji lipcowej w Paryżu; pogłoski o zamiarach wysłania armii polskiej do tłumienia powstania w Belgii powstanie listopadowe - detronizacja Mikołaja I i przejęcie władzy przez rząd tymczasowy - bitwy z Rosjanami: noc listopadowa Arsenał, Belweder; Olszynka Grochowska, Ostrołęka, Wawer, Iganie, Stoczek, Dębe Wielkie - dowódcy: Chłopicki, Krukowiecki, Skrzynecki -Sowiński i Ordon obrona Woli; Emilia Plater powstanie na Litwie - atak Rosjan na Warszawę Paskiewicz i kapitulacja Polaków (1831) Skutki powstania: - zsyłki na Sybir i konfiskaty majątków uczestników powstania; - likwidacja konstytucji Statut Organiczny; - budowa Cytadeli; - rusyfikacja administracji, zamiana województw na gubernie; - zamknięcie uniwersytetów i liceum w Krzemieńcu Wielka emigracja: (Paryż) Komitet Narodowy Polski (Lelewel) Polska republiką; Hotel Lambert (Adam Czartoryski) pozyskiwanie sojuszników dla sprawy polskiej, Polska ma odzyskać niepodległość w wyniku konfliktu międzynarodowego; Polska monarchią konstytucyjną; Towarzystwo Demokratyczne Polskie ogólnonarodowe powstanie w trzech zaborach, uwłaszczenie chłopów; Gromady Ludu Polskiego za upadek Polski winna jest szlachta W kraju działają: - Centralizacja Poznańska; - Związek Plebejuszy; - Stowarzyszenie Ludu Polskiego; - ks. Piotr Ściegienny Koncepcja pracy organicznej: legalne inicjatywy, umacnianie świadomości narodowej, oświata wśród ludu (Chłapowski, Marcinkowski Bazar poznański, Cegielski - fabryka) Zabór austriacki: 1846 rabacja galicyjska chłopi (Jakub Szela) wyrzynają szlachtę polską oraz powstanie krakowskie (Tyssowski, Dembowski) stłumione Zabór pruski: 1848 wiosna ludów powstanie wielkopolskie Ludwik Mierosławski (Książ, Miłosław, Sokołów) - klęska, ale polska reprezentacja w sejmie pruskim 1848 uwłaszczenie chłopów w Galicji POWSTANIE STYCZNIOWE 1863/64 Przyczyny wybuchu powstania styczniowego - klęski Rosji w wojnie krymskiej w Turcją i odwilż posewastopolska (reformy Aleksandra II w Rosji) oraz zjednoczenie Włoch rozbudzają nadzieje Polaków na niepodległość - demonstracje uliczne i nabożeństwa za ojczyznę tłumione przez wojsko rosyjskie - przywrócenie przez cara stanu wojennego - dwa ugrupowania: biali (chcą poprzez bierny opor wymuszać na carze ustępstwa) i czerwoni (chcą wywalczyć niepodległość) - działalność Aleksandra Wielopolskiego: lojalizm, rozwój oświaty,oczynszowanie chłopów bezpośrednia przyczyna branka (nadzwyczajny pobór do wojska) 22 STYCZNIA 1863 ROK OGŁOSZENIE PRZEZ CZERWONYCH WYBUCHU POWSTANIA

13 13 - manifest rządu narodowego wzywający Polaków i Litwinów do walki z carem i zapowiadający uwłaszczenie chłopów - działania partyzanckie Langiewicz, Traugutt, Hauke Bosak Sytuacja w zaborze rosyjskim po powstaniu styczniowym: uwłaszczenie chłopów przez cara - likwidacja odrębności politycznej, gospodarczej ziem polskich, wprowadzenie stanu wojennego i cenzury prewencyjnej - wyższe stanowiska dla Rosjan; rosyjski językiem urzędowym - zmiana nazwy Królestwo Polskie na Kraj Przywiślański - rusyfikacja: rosyjski językiem wykładowym zamknięcie Uniwersytetu Warszawskiego a otwarcie rosyjskiej szkoły Głównej Odpowiedź Polaków w zaborze rosyjskim: - praca organiczna i praca u podstaw: rywalizacja z zaborcą na polu gosp. ; szerzenie wśród chłopów wiedzy o kulturze i historii Polski; organizacja kas zapomogowych, towarzystw rolniczych, itd. - okres nazywany pozytywizmem warszawskim: działalność Aleksandra Świętochowskiego, Elizy Orzeszkowej, Bolesława Prusa - walka z analfabetyzmem, sieć czytelni, rozwój prasy, tajne nauczanie Sytuacja w zaborze pruskim po powstaniu styczniowym: - Kulturkampf (walka o kulturę) : represje wobec Kościoła (ocenzurowanie kazań, wpływ państwa na obsadę stanowisk kościelnych, Niemiec arcybiskupem gnieźnieńskim) - walka z polskością w myśl hasła wykorzenić : wysiedlanie Polaków bez obywatelstwa pruskiego (rugi pruskie); wykup ziemi od Polaków i organizowanie osadnictwa niemieckiego (Komisja Kolonizacyjna); germanizacja administracji, szkolnictwa, nazw; działalność Hakaty (Związek Popierania Niemczyzny) - pruskie ustawodawstwo wyjątkowe: lekcje religii po niemiecku (1901); nakaz uzyskania zezwolenia na postawienie domu (1904); ustawa kagańcowa: nakaz używania niemieckiego podczas zgromadzeń publicznych Odpowiedź Polaków w zaborze pruskim: - walka o polskość w:literaturze (M. Konopnicka, Rota)malarstwie (W. Kossak, Rugi pruskie) szkolnictwie (1901 protest dzieci we Wrześni) - idea pracy organicznej: towarzystwa oświatowe i rolnicze; kasy pożyczkowe, banki; różne formy spółdzielczości ( Bazar poznański); - budzenie świadomości narodowej : na Śląsku Karol Miarka (pismo Katolik ); Wojciech Korfanty ( Górnoślązak ) na Mazurach Krzysztof Mrongowiusz. Wojciech Kętrzyński - postawa Michała Drzymały: zamieszkał w wozie cyrkowym, a potem w jamie, ponieważ Niemcy odmówili mu zezwolenia na budowę domu. Sytuacja Polaków w zaborze austriackim: r. Statut Krajowy dla Galicji określający jej ustrój: - namiestnikiem Agenor Gołuchowski - w rządzie Austro Węgier minister dla Galicji Polak opiniujący projekty jej dotyczące - Sejm krajowy: ordynacja oparta o cenzus majątkowy, każda ustawa wymaga zgody cesarza; - istnieje Wydział Krajowy zarządzający finansami, kulturą, gospodarką, budownictwem, opieka społ. - Galicja ostoją polskości: język polski urzędowy, polonizacja szkolnictwa, działalność uniwersytetów w Krakowie i Lwowie, Politechniki Lwowskiej, ASP, teatry, obchody wielkich rocznic; rozkwit malarstwa (Jan Matejko, Józef Chełmoński) Partie na ziemiach polskich:

14 14 Ruch robotniczy i socjalistyczny: Wielki Proletariat (Ludwik Waryński) - cel: wprowadzenie komunizmu na świecie; Polska Partia Socjalistyczna (PPS) Józef Piłsudski, Stanisław Wojciechowski,Bolesław Limanowski cel: niepodległość Polski, reformy społeczne: równość, wolność słowa i religii, prawo do strajku, republika demokratyczna z parlamentem Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy SDKPiL Róża Luksemburg i Julian Marchlewski: obalenie cara - rosyjska republika demokratyczna, utworzenie ogólnoświatowej republiki socjalistycznej, odrzucenie walki o niepodległość, likwidacja własności prywatnej Polska Partia Socjalistyczna Galicji i Śląska (PPSD) Ignacy Daszyński Nurt nacjonalistyczny: - Narodowa Demokracja (Endecja) Roman Dmowski najważniejsze są interesy narodu polskiego, prawa mniejszości drugorzędne; cel odzyskanie niepodległości; solidaryzm narodowy współpraca warstw społecznych w trzech zaborach Ruch ludowy (chłopski) - Polskie Stronnictwo Ludowe podział na PSL Lewica i PSL Piast (Wincenty Witos) poprawa życia chłopów, niższe podatki, korzystne kredyty dla rolników Kultura: pozytywizm, idea nauki i gruntownego wykształcenia, praca u podstaw i organiczna, Sienkiewicz, Wyspiański, Matejko malarstwo historyczne impresjonizm, modernizm Młoda Polska: Żeromski, Reymont, Kasprowicz,

15 15 Pierwsza wojna światowa Przyczyny: - podział Europy na dwa obozy polityczno-wojskowe: trójporozumienie (Rosja, Anglia, Francja) i trójprzymierze (Austria, Niemcy, Włochy) - dążenie Niemiec i Włoch do nowego podziału kolonialnego świata - sprzeciw Rosji wobec Austro- Węgierskich planów ekspansji na Bałkany - dążenie Francji do odzyskania Alzacji i Lotaryngii - zaniepokojenie W. Bryt. rozbudową niemieckiej floty wojennej - kocioł bałkański: - 28 czerwca 1914: zamordowanie W Sarajewie (stolicy Bośni) następcy tronu austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda - odrzucenie przez rząd serbski austriackiego ultimatum, oznaczającego utratę suwerenności Serbii Front zachodni Front wschodni i południowy 1914: plan Schlieffena błyskawicznej wojny 3 VIII atak niemiecki na Belgię i Luksemburg 6-9 IX bitwa nad Marną klęska Niemiec wojna pozycyjna 1915: przystąpienie Włoch do ententy bitwa pod Ypres (użycie gazów bojowych iperyt) 1916r: 1914: VIII atak Rosji na Prusy Wschodnie zwycięstwo Niemiec pod Tannenbergiem zwycięstwo Rosji nad Austro Węgrami i zajęcie Galicji i Bukowiny klęski Rosji : front na linii Zatoka Ryska Dniestr desant angielsko-francuski w Dardanelach nieudana próba opanowania cieśnin 1917r. II XII krwawa bitwa pod Verdun V bitwa jutlandzka zmuszenie floty niemieckiej do ucieczki VII XI : bitwa pod Sommą (czołgi) ofensywa gen. Aleksandra Brusiłowa: sukcesy Rosji - zajęcie Bukowiny i cz. Galicji zajęcie Rumunii przez p.c. ogłoszenie przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej IV przystąpienie USA do ententy rewolucje w Rosji klęski na froncie 1918r. 11 XI : kapitulacja Niemiec rozejm w Compiegne i traktat wersalski pokój państw centralnych z Rosja w Brześciu rozpad monarchii austro węgierskiej 3 XI kapitulacja Austrii Sytuacja w Rosji w 1917 roku: - klęski na frontach; niezadowolenie z despotycznej władzy cara i żądania reform politycznych - 18 II 1917 r. rewolucja lutowa: fala strajków i manifestacji zakończona abdykacją cara - Rosja Republiką - Wykorzystanie złej sytuacji kraju przez bolszewików (rewolucyjny odłam SPRR) i przybycie do Rosji Włodzimierza Lenina: a) Nawoływanie do rewolucji robotniczej, zniszczenia kapitalizmu, zniesienia własności prywatnej, odebrania ziemi posiadaczom i podziału jej między chłopów b) Ogłoszenie tez kwietniowych: natychmiastowe wycofanie Rosji z wojny, ziemia dla chłopów, nacjonalizacja fabryk Rewolucja październikowa:

16 16 24/25 października 1917 atak bolszewików na Pałac Zimowy: - przejęcie władzy przez Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich - Lenin przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych - powołanie Czeki: Nadzwyczajna Komisja do walki z Sabotażem, Kontrrewolucją i Spekulacją (Feliks Dzierżyński) - wydanie dekretu o ziemi (ziemia dla chłopów) i pokoju (zakończenie wojny bez aneksji i kontrybucji) - I 1981 ogłoszenie powstania komunistycznego państwa Rosji Radzieckiej - III 1918 r. ; zawarcie przez bolszewików pokoju w Brześciu z Niemcami i Austro Węgrami: Rosja zrzekła się praw do Łotwy, Litwy, Estonii i Polski Wojna domowa w Rosji: - walka pomiędzy białymi (pod wodzą Denikina) zwolennikami przywrócenia w Rosji władzy cara a czerwonymi (bolszewikami) rok ogłoszenie powstania Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) Skutki rewolucji październikowej: - realizacja założeń komunistycznych dyktatura partii i proletariatu - terror rewolucyjny (czeka) - likwidacja wszystkich partii poza bolszewikami - emigracja około 2 milionów ludzi - reformy społeczne i gospodarcze: dekret o ziemi - wycofanie Rosji z wojny