STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr XXVII/123/08 Rady Gminy Kampinos z dnia 27 października 2008 r. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS NA LATA PAŹDZIERNIK 2008

2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE CZĘŚĆ WSTĘPNA TŁO I PRZYCZYNY WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA CHARAKTERYSTYKA GMINY DEMOGRAFIA MARGINALIZACJA I WYKLUCZENIE Z PERSPEKTYWY OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ KWESTIA DZIECKA KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH KWESTIA UZALEśNIEŃ KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI IDENTYFIKACJA NAJWAśNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA TERENIE GMINY ANALIZA SWOT ZASOBY UMOśLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ CZĘŚĆ PROGRAMOWA MISJA CELE STRATEGICZNE, OPERACYJNE I KIERUNKI DZIAŁAŃ MONITORING I WDRAśANIE STRATEGII UWAGI KOŃCOWE STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 2

3 WPROWADZENIE Mówiąc o gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, naleŝy mieć na myśli w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji pomocy społecznej (i pokrewnych), prowadzone na terenie gminy, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin, mieszkańców gminy. W oparciu o uzyskane informacje i materiały został przygotowany dokument, który pozwoli na racjonalizację lokalnej polityki społecznej oraz wskaŝe obszary, które w najbliŝszym czasie powinny stać się przedmiotem szczególnej troski władz lokalnych. Metodyka opracowania dokumentu pozwoliła zaangaŝować środowisko lokalne w budowę strategii na najwaŝniejszych etapach, od diagnozy do wdroŝenia i realizacji. PrzedłoŜony materiał został opracowany w Ośrodku Pomocy Społecznej w Kampinosie przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia SłuŜb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Pomoc zewnętrzna polegała głównie na doradztwie i systematyzacji układu głównych elementów wypracowanego dokumentu. Perspektywa czasowa obowiązywania niniejszego dokumentu została skomunikowana z głównymi dokumentami strategicznymi wpływającymi na rozwiązywanie lokalnych problemów, tj. Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności) oraz Narodową Strategią Integracji Społecznej, wyznaczającymi działania i stwarzającymi moŝliwość ubiegania się o środki zewnętrzne do 2013 roku. W pracach nad strategią uczestniczyli poniŝej wymienieni eksperci, specjaliści, przedstawiciele środowisk oświaty, kultury, ochrony zdrowia, sądownictwa, policji, pomocy społecznej, przedstawiciele organizacji pozarządowych i samorządu lokalnego. Lp. Imię i nazwisko PrzynaleŜność (instytucja, organizacja) 1. Tomasz Tymoftyjewicz Wójt Gminy Kampinos 2. Paweł Białecki p.o. Zastępcy Wójta Gminy Kampinos 3. Ludwika Kwidas-Wierzbicka Przewodnicząca Rady Gminy 4. Andrzej Wołczyński Radny Powiatu Warszawskiego Zachodniego 5. Barbara Wasilewska Radna Powiatu Warszawskiego Zachodniego STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 3

4 6. Beata Rutkowska 7. Krystyna Krzemińska 8. Renata Szymańska 9. Barbara Gębala 10. Anna Raszkiewicz 11. Maria Wyganowska- Miklaszewska Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie Pracownik socjalny w Ośrodku Pomocy Społecznej w Kampinosie Pracownik socjalny w Ośrodku Pomocy Społecznej w Kampinosie Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w OŜarowie Mazowieckim Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Błoniu Dyrektor Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Kampinosie 12. Krzysztof Radkowski Dyrektor Gimnazjum w Kampinosie 13. Anna Rybka Dyrektor Szkoły Podstawowej w Kampinosie 14. Marta Dobosz Dyrektor Przedszkola w Kampinosie 15. Jarosław Wróblewski Komendant Posterunku Policji w Kampinosie 16. Radni z terenu gminy Kampinos 17. Sołtysi z terenu gminy Kampinos Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kampinos na lata składa się z trzech zasadniczych części, tj. części wstępnej, diagnostycznej i programowej. Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu są w niej przedstawione: aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego, zasady i wartości, na których opiera się lokalna polityka społeczna, oraz analiza dokumentów strategicznych, z którymi powinna korespondować i być spójna strategia. Część diagnostyczna dokumentu zawiera charakterystykę gminy, informacje na temat sytuacji demograficzno-bytowej jej mieszkańców oraz diagnozę problemów społecznych gminy, opartą na badaniu źródeł zastanych oraz analizie specjalnie STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 4

5 skonstruowanych do tego celu ankiet i wywiadów. Diagnoza obejmuje następujące kwestie: 1. Marginalizacja i wykluczenie w perspektywie Ośrodka Pomocy Społecznej; 2. Kwestia dziecka; 3. Kwestia osób bezrobotnych; 4. Kwestia uzaleŝnień; 5. Kwestia niepełnosprawności; 6. Kwestia przestępczości; 7. Identyfikacja najwaŝniejszych problemów społecznych na terenie gminy; 8. Analiza SWOT; 9. Zasoby umoŝliwiające rozwiązywanie problemów społecznych. W podsumowaniu części diagnostycznej, po nałoŝeniu wyników dokonanej analizy na zakres moŝliwości kompetencyjnych samorządu gminnego, zostały wskazane najwaŝniejsze obszary problemowe, których rozwiązanie powinno stać się przedmiotem troski samorządu lokalnego, a są one treścią części programowej dokumentu. Ponadto pokazany został związek zidentyfikowanych w procesie badawczym problemów społecznych z czynnikami, które naleŝy brać pod uwagę w programowaniu działań słuŝących rozwiązywaniu problemów społecznych środowiska lokalnego. W części programowej dokumentu zostały przedstawione najistotniejsze załoŝenia polityki społecznej gminy na najbliŝsze lata. Zostały one ujęte w formie misji, celów strategicznych, celów operacyjnych i kierunków działań. Ponadto została zaprezentowana informacja na temat sposobu wdroŝenia strategii oraz prowadzenia monitoringu i ewaluacji jej realizacji. Część programowa dokumentu zawiera równieŝ projekty zaproponowane przez przedstawicieli organizacji pozarządowych i instytucji gminy działających w obszarze polityki społecznej. Przedstawienie graficzne metodologii opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kampinos na lata prezentuje poniŝej zamieszczony diagram. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 5

6 METODOLOGIA OPRACOWANIA DOKUMENTU CZĘŚĆ WSTĘPNA CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego Zasady i wartości, na których opiera się lokalna polityka społeczna Analiza dokumentów strategicznych, z którymi powinna korespondować i być spójna strategia Analiza: źródeł zastanych (dane statystyczne, dane Ośrodka Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy, Policji, Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, kuratorów sądowych, inne) źródeł wywołanych (badanie ankietowe Sytuacja dziecka w środowisku szkolnym, Identyfikacja najwaŝniejszych problemów społecznych, analiza SWOT) analiza zasobów (instytucje samorządowe, organizacje pozarządowe) CZĘŚĆ PROGRAMOWA Misja Cele strategiczne Cele operacyjne Kierunki działań Informacja na temat sposobu wdroŝenia strategii oraz prowadzenia monitoringu i ewaluacji jej realizacji Programy Projekty zaproponowane przez przedstawicieli organizacji pozarządowych i instytucji gminy działających w obszarze polityki społecznej UWAGI KOŃCOWE STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 6

7 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu. Przedstawione w niej zostały aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego, oraz zasady i wartości, na których opiera się lokalna polityka społeczna. Ponadto zawiera ona analizę dokumentów programowych opracowanych na poziomie kraju, województwa, powiatu i gminy, z którymi powinna korespondować i być spójna strategia. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 7

8 1.1. TŁO I PRZYCZYNY Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych ma stanowić podstawę do realizacji względnie trwałych wzorów interwencji społecznych, podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Dokument charakteryzuje w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji rozwiązujących kwestie społeczne, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin. Obowiązek opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika wprost z art. 17. ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.). RóŜnorodność problemów społecznych występujących w gminie powoduje konieczność wzięcia pod uwagę takŝe innych aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i rozwiązywanie zadań społecznych w przyszłości. Są to m.in.: ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŝytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122, poz z późn. zm.), ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001), ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 1982 r. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.), ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1485), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180 poz. 1493). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 8

9 ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 228 poz z późn. zm.), ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłuŝników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. z 2005 r. Nr 86 poz. 732 z późn. zm.), Oprócz wspomnianych aktów prawnych przy realizacji strategii moŝe zachodzić potrzeba odwołania się równieŝ do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia, oświaty i edukacji publicznej, budownictwa socjalnego. Europejska polityka społeczna została określona w głównej mierze podczas Szczytu Lizbońskiego w 2000 roku, na którym kraje członkowskie Unii Europejskiej uznały, Ŝe zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego będzie centralnym elementem w procesie modernizacji europejskiego modelu społecznego. W roku 2001 uzgodniony został przez Radę, Parlament i Komisję Europejską Wspólnotowy program na rzecz walki z wykluczeniem społecznym na lata Jego celem jest wsparcie współpracy pomiędzy krajami Unii Europejskiej i zwiększenie skuteczności przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Polska zgłosiła gotowość przystąpienia do programu, w efekcie czego podjęła prace nad przygotowaniem Memorandum w sprawie Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum JIM), Narodowej Strategii Integracji Społecznej oraz Krajowego Planu Działania na rzecz Integracji Społecznej. Powołany przez Prezesa Rady Ministrów w roku 2003 Zespół Zadaniowy do spraw Reintegracji Społecznej opracował dokument pt.: Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski. Autorzy tego dokumentu podjęli próbę dokonania całościowej analizy sytuacji społecznej w Polsce, wskazania priorytetowych problemów oraz dobrych praktyk na rzecz inkluzji osób i grup. Opracowując lokalną strategię integracji i rozwiązywania problemów społecznych, uwzględniono dokumenty programowe, w których akcentuje się konieczność zapewnienia dialogu i partnerskiej współpracy instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz biznesu. Uznaje się takŝe za niezbędną partnerską współpracę z osobami podlegającymi wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty to przede wszystkim: STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 9

10 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności ), Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE Wartość to termin uŝywany do określenia tego, co godne uznania i poŝądania, cenne i dobre. Człowiek budujący swój system wartości pewne z nich odrzuca jako złe, czyli traktuje jako antywartości, inne pozostawia i hierarchizuje według przypisywanej im waŝności. Wartość jest cechą względną, a to oznacza, Ŝe nie zawsze, nie w kaŝdym miejscu, nie przez wszystkich i nie w kaŝdych okolicznościach przypisywana jest przedmiotom podlegającym ocenie. Przedmiotami wartościowania w polityce społecznej są najczęściej stosunki społeczne, stan zaspokojenia potrzeb, instytucje społeczne, stosunki między człowiekiem a przyrodą. Z wartości wynikają zarówno cele polityki społecznej, jak i zasady. Źródła, z których czerpie wartości polityka społeczna, są bardzo róŝnorodne. Są to m.in. ideologie, doktryny społeczne i gospodarcze, społeczne oczekiwania wyraŝane za pośrednictwem róŝnych kanałów społecznej komunikacji, normy zwyczajowe, poglądy osób znaczących w społeczeństwie. W polityce społecznej, odwołującej się do wartości cenionych przez społeczeństwo, waŝny jest podział na wartości odczuwane i uznawane. Wartości odczuwane wiąŝą się głównie ze sferą emocjonalną, zaś uznawane opierają się na przekonaniach, Ŝe pewne cechy powinny być odczuwane jako wartość. Zasady to ogólne doktryny i normy działania, którymi powinny kierować się podmioty polityki społecznej w realizacji podstawowego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb. Niektóre zasady polityki społecznej są toŝsame z wartościami. Zasady, które są najczęściej artykułowane bądź realizowane w polityce społecznej, a które stają się dla twórców strategii podstawowymi fundamentami budowania społeczności lokalnej, wolnej od zagroŝeń i problemów społecznych, to: STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 10

11 1. Zasada samopomocy przejawia się w istnieniu i rozwoju pomocy wzajemnej ludzi zmagających się z podobnymi problemami Ŝyciowymi oraz pomocy silniejszych dla słabszych; zazwyczaj w ramach niewielkich nieformalnych grup. 2. Zasada przezorności oznacza, Ŝe bezpieczeństwo socjalne jednostki nie moŝe być tylko efektem świadczeń ze strony społeczeństwa, ale wynikać powinno takŝe z odpowiedzialności człowieka za przyszłość własną i rodziny. 3. Zasada solidarności społecznej najczęściej rozumiana jako przenoszenie konsekwencji, niekiedy utoŝsamiana z solidaryzmem społecznym, oznaczającym wyŝszość wspólnych interesów członków społeczeństwa nad interesami poszczególnych klas lub warstw. 4. Zasada pomocniczości oznacza przyjęcie określonego porządku, w jakim róŝne instytucje społeczne dostarczają jednostce wsparcia, gdy samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb; w pierwszej kolejności pomoc powinna pochodzić od rodziny, a następnie od społeczności lokalnej, a na końcu od państwa. 5. Zasada partycypacji wyraŝa się w takiej organizacji Ŝycia społecznego, która poszczególnym ludziom zapewnia moŝliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych, natomiast poszczególnym grupom pozwala zająć równoprawne z innymi miejsce w społeczeństwie. 6. Zasada samorządności stanowi realizację takich wartości, jak wolność i podmiotowość człowieka, a wyraŝa się w takiej organizacji Ŝycia społecznego, która jednostkom i grupom gwarantuje prawo do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych oraz tworzenia nowych instytucji w celu skuteczniejszego zaspokajania potrzeb i realizacji interesów. 7. Zasada dobra wspólnego przejawia się w takich działaniach władz publicznych, które uwzględniają korzyści i interesy wszystkich obywateli i polegają na poszukiwaniu kompromisów tam, gdzie interesy te są sprzeczne. 8. Zasada wielosektorowości polega na równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które dostarczają środków i usług słuŝących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 11

12 Polityka społeczna, jako przewodnik czy teŝ wskazówka działania oparta na zadeklarowanych wartościach i zasadach, określa i wyjaśnia misję, obejmuje moŝliwości i cele przedsięwzięć organizacyjnych, wymusza odpowiednie zachowania, nakreślając przydział odpowiedzialności i towarzyszącą temu delegację kompetencji na wszystkie poziomy organizacyjne. Z wymienionych powyŝej zasad wynikają podstawowe cele, które powinny kształtować politykę społeczną w danym środowisku lokalnym. Są to przede wszystkim: dąŝenie do poprawy połoŝenia materialnego i wyrównywanie szans Ŝyciowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych; prowadzenie bieŝących działań osłonowych; dostrzeganie z wyprzedzeniem zagroŝeń społecznych; dorównywanie do standardów unijnych i międzynarodowych. Polityka społeczna Unii Europejskiej opiera swoje załoŝenia na działaniach związanych z polepszeniem warunków Ŝycia, pracy i kształcenia, zapewnieniem powszechności prawa do zatrudnienia i wykształcenia, a wreszcie stworzeniem systemu zabezpieczenia społecznego. Z uwagi na przystąpienie naszego kraju do tej struktury społeczno-gospodarczej jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, Ŝe właśnie te wartości i zasady stanowią fundament budowy dokumentu wskazującego lokalne problemy społeczne i metody ich rozwiązywania. W polityce społecznej terminem problemy społeczne oznacza się wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w Ŝyciu zbiorowym. Natomiast określeniem kwestia społeczna wyróŝnia się wśród nich te, które: odznaczają się szczególną dolegliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa; są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo, do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych; nie są moŝliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich. W węŝszym znaczeniu termin kwestia społeczna oznacza konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla Ŝycia i współdziałania członków społeczności. W szerszym znaczeniu termin ten oznacza natomiast sprzeczność STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 12

13 pomiędzy zasadami obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji, a dąŝeniami jednostek i zbiorowości do godnego Ŝycia. Przygotowując dokument programowy, wskazujący kierunki działań samorządu w kształtowaniu i realizacji lokalnej polityki społecznej, nie moŝna nie wspomnieć o wartości podstawowej, która posłuŝyła autorom za fundament przy jego opracowywaniu. Wartością tą jest zasada wspierania rodziny jako najwaŝniejszej komórki społecznej. Jest ona głównym przesłaniem niniejszego dokumentu, gdyŝ od wspierania siły rodziny naleŝy rozpoczynać kaŝdy rodzaj oferowanej pomocy PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Konstruując strategię integracji i rozwiązywania problemów społecznych gminy, naleŝy pamiętać, Ŝe nie jest to jedyny dokument w obszarze polityki społecznej, którego skutki będą dotyczyły jej mieszkańców. Krytyczna analiza dokumentów programowych powstających na poziomie kraju, województwa czy powiatu pozwala na skuteczniejsze programowanie działań na poziomie lokalnym w taki sposób, by nie powielać pewnych działań, ale wpisywać się własnymi propozycjami programowymi w juŝ funkcjonującą rzeczywistość formalnoprawną. Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kampinos na lata jest spójna z poniŝszymi dokumentami NARODOWA STRATEGIA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004 r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Wynikają równieŝ z załoŝeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000 r. przez Radę Europejską w Nicei, które Polska w pełni zaakceptowała i oficjalnie potwierdziła poprzez przyjęcie w grudniu 2003 r. Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 13

14 Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji Strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich UE w marcu 2000 roku. Polskie priorytety wpisują się takŝe w podstawowe załoŝenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004 r. w Warszawie. Jednym z tych załoŝeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej. Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich realizacji do 2010 roku. Krajowy Plan Działania uwzględnia te priorytety, których realizacja jest szczególnie pilna. Wynikają one takŝe z przedstawionej analizy sytuacji ekonomiczno-społecznej ilustrującej podstawowe przyczyny ubóstwa i zagroŝenia wykluczeniem społecznym. Priorytety zawarte w NSIS w zakresie realizacji prawa do edukacji są następujące: wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym; poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym; upowszechnienie kształcenia na poziomie wyŝszym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy; rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci; upowszechnienie kształcenia ustawicznego. W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego: radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań; ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwienia dochodowego, tak aby róŝnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE. Bezrobocie jest jedną z form wykluczenia społecznego silnie powiązaną z innymi jego przejawami, np. ubóstwem, w warunkach niskiej skuteczności systemu zabezpieczenia socjalnego dla osób bezrobotnych i ich rodzin. Dlatego teŝ w Narodowej STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 14

15 Strategii Integracji Społecznej cztery z dwudziestu priorytetów odnoszą się do sfery działań dotyczących realizacji prawa do pracy: ograniczenie bezrobocia długookresowego; zmniejszenie bezrobocia młodzieŝy; zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych; zwiększanie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy. W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia: wydłuŝenie przeciętnego dalszego trwania Ŝycia w sprawności; upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; zwiększenie zakresu programów zdrowia publicznego obejmujących kobiety i dzieci. W zakresie realizacji innych praw społecznych: zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagroŝonych bezdomnością; zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych; rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami; zaangaŝowanie obywateli w działalność społeczną; realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne; zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej to program poprawy dostępu do praw społecznych i zwiększania poziomu ich realizacji. Jest to równieŝ zasadniczy instrument osiągania integracji społecznej w europejskim modelu społecznym. Realizacja praw społecznych wymaga oczywiście poniesienia określonych kosztów, tak samo jak realizacja wszystkich innych kategorii praw człowieka zawartych STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 15

16 w prawie międzynarodowym i krajowym. NaleŜy więc zapewnić w sposób trwały zasoby finansowe, kadrowe, lokalowe, rzeczowe i inne instytucjom odpowiedzialnym za realizację tych praw. Prawa społeczne powinny mieć obecnie priorytet w wydatkach publicznych. Ich realizacja znacznie się pogorszyła w ostatnich latach, a więc zmniejsza się poziom integracji społecznej i zwiększa się skala i zasięg procesów wykluczenia społecznego. W Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej za najwaŝniejsze uznano: działania edukacyjne, socjalne i zdrowotne zapobiegające wykluczeniu oraz wspierające grupy zagroŝone; budowę systemu bezpieczeństwa socjalnego i przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu; realizację prawa do pracy dla kaŝdego, w tym szczególnie dla grup defaworyzowanych na rynku pracy poprzez odpowiednią politykę makroekonomiczną i politykę zatrudnienia; rozwój systemu instytucjonalnego z jasnym podziałem odpowiedzialności instytucji rządowych i samorządowych, otwierającego przestrzeń dla aktywności obywatelskiej i upodmiotowienia osób korzystających z usług społecznych, świadczonych zarówno przez państwo, jak i przez organizacje pozarządowe. Na poziomie operacyjnym waŝne jest, Ŝe polska polityka integracji społecznej musi być realizowana we współpracy z szeroko rozumianymi partnerami społecznymi. Szczególnie chodzi tu o związki zawodowe i związki pracodawców, organizacje pozarządowe, samorządy lokalne oraz instytucje charytatywne, kościoły i związki wyznaniowe. NiezaleŜnie od osiągniętego poziomu zamoŝności oraz stanu koniunktury gospodarczej państwo nie jest w stanie zrealizować celów tej polityki bez partnerstwa z innymi instytucjami. W tym kontekście ustalono następujące priorytety na najbliŝsze dwa lata: zaangaŝowanie obywateli w działalność społeczną, głównie poprzez zwiększenie ich uczestnictwa w działalności organizacji pozarządowych i innych formach pracy społecznej oraz samopomocy; STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 16

17 wzrost liczby samorządów, które z pełną wraŝliwością i zaangaŝowaniem podejmą się tworzenia lokalnych strategii przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, a następnie zrealizują ich załoŝenia NARODOWE STRATEGICZNE RAMY ODNIESIENIA (NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI ) Zgodnie z rozporządzeniem Rady Europejskiej, ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, przygotowano strategiczne wytyczne w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, określające indykatywne ramy interwencji funduszy z uwzględnieniem innych polityk Unii Europejskiej. Projekt tego dokumentu Komisja Europejska opublikowała w dniu 5 lipca 2005 r. pod nazwą Polityka spójności wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: Strategiczne Wytyczne Wspólnoty (SWW). Dokument ten zaleca kaŝdemu funduszowi realizację celu priorytetowego, którym jest promowanie harmonijnego, zrównowaŝonego i trwałego rozwoju Wspólnoty. Uwzględnienia przy tym zalecenia KE w zakresie polityki gospodarczej oraz zatrudnienia Zintegrowany Pakiet Wytycznych w sprawie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia na lata (ZPW). Na podstawie zapisów Strategicznych Wytycznych Wspólnoty Polska opracowała Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (NSRO), które integrują główne priorytety Wspólnoty z priorytetami polskimi, uwzględniając jednocześnie zapisy Krajowego Programu Reform, odpowiadającego na wyzwania zawarte w Strategii Lizbońskiej. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia stanowią podstawę do programowania interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności (FS). Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia określają działania o charakterze rozwojowym, jakie rząd polski zamierza podjąć w latach w zakresie promowania trwałego wzrostu gospodarczego, wzrostu konkurencyjności oraz wzrostu zatrudnienia. NSRO słuŝą jednocześnie zapewnieniu skutecznej pomocy na rzecz regionów i grup społecznie zmarginalizowanych oraz pomocy w restrukturyzacji STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 17

18 sektorów i regionów problemowych. Zakładanym efektem strategii proponowanej w NSRO jest znaczące podniesienie jakości Ŝycia mieszkańców Polski i zbliŝenie poziomu rozwoju do obecnie najbiedniejszych starych państw członkowskich, a w dłuŝszej perspektywie poziomu zbliŝonego do średniej europejskiej. W wyniku przeprowadzonej analizy, która wykazała róŝnice poziomu społecznego-gospodarczego rozwoju kraju oraz poszczególnych jego regionów w stosunku do innych krajów UE, oraz w odpowiedzi na wyzwania Strategii Lizbońskiej i cele Zintegrowanego Pakietu Wytycznych, których instrumentem realizacji na gruncie krajowym jest Krajowy Program Reform, sformułowano cel strategiczny Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata Zakłada on tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych, co oznacza, Ŝe wszystkie programy, działania i projekty podejmowane w ramach NSRO realizują je jednocześnie aczkolwiek w róŝnym zakresie. Celami horyzontalnymi NSRO są m.in.: poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa; poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej; budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski; wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI NajwaŜniejszym instrumentem finansowym polityki społecznej Unii Europejskiej jest Europejski Fundusz Społeczny. Finansuje on działania państw członkowskich w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i rozwoju zasobów ludzkich w celu osiągnięcia spójności gospodarczej i społecznej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia. Zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO) całość interwencji STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 18

19 Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce na lata została ujęta w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Jego celem jest umoŝliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych państwa. Problematyka integracji społecznej została ujęta w dwóch priorytetach tego Programu, tj. w realizowanym na poziomie centralnym priorytecie I Zatrudnienie i integracja społeczna oraz w realizowanym na poziomie regionalnym priorytecie VII Promocja integracji społecznej. W ramach tych priorytetów przewidziano następujące działania odnoszące się do problematyki integracji społecznej: Priorytet I Działanie 1.2. Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej, którego cel zakłada podniesienie jakości i efektywności funkcjonowania instytucji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej poprzez rozszerzanie realizowanych przez nie usług, poprawę systemu monitorowania i oceny efektywności podejmowanych działań oraz inwestycje w rozwój kwalifikacji i kompetencji kadr; Priorytet I Działanie 1.3. Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej, którego celem jest opracowywanie, wdraŝanie i promocja ogólnopolskich i ponadregionalnych rozwiązań z zakresu aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, skierowanych do grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, w tym w szczególności: młodzieŝy zagroŝonej wykluczeniem społecznym, osób pozbawionych wolności, osób niepełnosprawnych oraz członków społeczności romskiej, a takŝe upowszechnianie rozwiązań na rzecz godzenia Ŝycia zawodowego i rodzinnego oraz wyrównywania szans kobiet i męŝczyzn w dostępie do zatrudnienia; Priorytet VII Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, którego cel zakłada rozwijanie aktywnych form integracji społecznej i umoŝliwianie dostępu do nich osobom zagroŝonym wykluczeniem społecznym oraz poprawę skuteczności funkcjonowania instytucji pomocy społecznej w regionie; STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 19

20 Priorytet VII Działanie 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, którego celem jest poprawa dostępu do zatrudnienia osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym i rozwijanie sektora ekonomii społecznej; Priorytet VII Działanie 7.3. Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji, którego cel zakłada wsparcie dla rozwoju inicjatyw na rzecz aktywizacji i integracji społeczności lokalnych, przyczyniające się do realizacji strategii rozwoju kapitału ludzkiego na terenach wiejskich. Pośrednio dla problematyki integracji społecznej istotne jest równieŝ wyznaczone w ramach Priorytetu V Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, którego cel zakłada wspieranie potencjału organizacji pozarządowych w celu ich efektywnego i profesjonalnego uczestnictwa w mechanizmach partnerstwa, szczególnie w obszarach istotnych dla realizacji Strategii Lizbońskiej i Krajowego Programu Reform STRATEGIA WOJEWÓDZKA W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO NA LATA Ze względu na swój dalekosięŝny charakter strategia budowana na poziomie lokalnym musi uwzględniać i brać pod uwagę przesłanki zawarte w dokumentach strategicznych podmiotów, z którymi gmina współpracuje na zasadzie partnerstwa. Jednym z nich jest samorząd województwa mazowieckiego. Strategia Wojewódzka w Zakresie Polityki Społecznej dla Województwa Mazowieckiego na lata pozwala zaplanować działania województwa z zakresu polityki społecznej w taki sposób, aby przeciwdziałać najistotniejszym zagroŝeniom społecznym, takim jak negatywne skutki ubóstwa i zjawisko wykluczenia społecznego, przy aktywnym udziale samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych. Zadaniem samorządu województwa jest nie tylko rozwiązywanie problemów społecznych, ale równieŝ organizowanie wsparcia i pomocy osobom potrzebującym w miejscu ich zamieszkania przy udziale jednostek organizacyjnych samorządów lokalnych. Województwo poprzez działalność Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej pełni rolę wspierającą, aktywizującą, koordynującą i inicjującą nowe STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 20

21 rozwiązania, zmierzające do wyrównywania poziomu Ŝycia mieszkańców Mazowsza. Strategia określa główne działania samorządu województwa zgodnie z przypisanymi województwu zadaniami z zakresu pomocy społecznej. W toku prac nad strategią misję samorządu województwa mazowieckiego, realizowaną w ramach strategii wojewódzkiej polityki społecznej Mazowsza na lata , określono jako osiągnięcie odczuwalnych społecznie, pozytywnych efektów w zakresie priorytetowych obszarów polityki społecznej, jakie stanowią: ubóstwo, uzaleŝnienia, starość, bezrobocie, niepełnosprawność. Dla kaŝdego z pięciu wyodrębnionych obszarów sformułowano następujące cele strategiczne. I. Ubóstwo 1. Podejmowanie selektywnych działań na rzecz osób i rodzin znajdujących się w stanie ubóstwa, ze szczególnym uwzględnieniem przedsięwzięć ograniczających skutki Ŝycia w biedzie 2. Tworzenie mechanizmów wychodzenia z bezdomności i zapobiegających przechodzeniu osób ubogich w stan bezdomności II. UzaleŜnienia 1. Zahamowanie wzrostu spoŝycia alkoholu, promocja zdrowego stylu Ŝycia, rozwijanie postaw sprzyjających tym zachowaniom 2. Ograniczenie uŝywania i dostępności do narkotyków i innych środków psychoaktywnych oraz związanych z tym problemów III. Starość 1. Podniesienie jakości Ŝycia osób starszych, zaspokajanie ich potrzeb poprzez spójne i skoordynowane działania podmiotów mających wpływ na realizację regionalnej polityki społecznej IV. Bezrobocie 1. Rozwijanie aktywnej polityki rynku pracy w zakresie działań objętych pomocą społeczną, wspieranej przez realizację sektorowych i regionalnych programów V. Niepełnosprawność 1. Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałanie ich wykluczeniu społecznemu STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 21

22 STRATEGIA ROZWOJU POWIATU WARSZAWSKIEGO ZACHODNIEGO DO 2015 ROKU Strategia Rozwoju Powiatu Warszawskiego Zachodniego do 2015 roku została przyjęta przez Radę Powiatu Warszawskiego Zachodniego 10 marca 2005 r. Dokument składa się z dwóch podstawowych części: diagnozy stanu Powiatu Warszawskiego Zachodniego raportu o aktualnym stanie rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu, strategii właściwej oceny słabych i mocnych stron, szans i zagroŝeń rozwoju powiatu, analizy SWOT, określenia głównych celów strategicznych i przypisanych im zadań realizacyjnych. Przyjęta w Strategii misja Powiatu Warszawskiego Zachodniego została zdefiniowana następująco: Powiat Warszawski Zachodni dzięki swojemu połoŝeniu w sąsiedztwie aglomeracji warszawskiej i na szlakach komunikacyjnych północ południe, wschód zachód, wybitnym walorom naturalnym bliskości Kampinoskiego Parku Narodowego, rozwiniętej infrastrukturze, trwale i w sposób zrównowaŝony zapewnia atrakcyjne warunki Ŝycia i wypoczynku. Rozwój społeczno-gospodarczy Powiatu Warszawskiego Zachodniego powinien być oparty w szczególności o: szeroko rozumiany rynek usług, zwłaszcza z zakresu obsługi przedsiębiorców, rolnictwo i przetwórstwo rolno-spoŝywcze, turystykę i rekreację. Na podstawie przyjętych strategii samorządu województwa i samorządów gminnych tworzących powiat wykreowana została wizja Powiatu Warszawskiego Zachodniego: Powiat Warszawski Zachodni staje się pręŝnie funkcjonującym ośrodkiem zapewniającym mieszkańcom poczucie dobrobytu oraz zadowolenia z poziomu Ŝycia, na terenie powiatu aktywnie działają stowarzyszenia branŝowe oraz grupy producenckie, wspomagające rozwój przedsiębiorczości, liczne zakłady przetwórstwa rolno-spoŝywczego tworzą lokalny rynek zbytu na produkty rolne, stymulując tym samym rozwój rolnictwa na terenie powiatu. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 22

23 Zgodnie z zapisem strategii, główne działania na rzecz rozwoju społecznoekonomicznego Powiatu koncentrować się będą w sześciu celach strategicznych, z których dwa końcowe z uwagi na ich znaczenie dla problematyki społecznej zostały przedstawiona w niniejszym dokumencie w sposób szczegółowy. Cele strategiczne określono i zhierarchizowano w sposób następujący: I Cel strategiczny Osiągnięcie poziomu rozwoju infrastruktury technicznej w stopniu zadowalającym wszystkich mieszkańców Powiatu Warszawskiego Zachodniego II Cel strategiczny Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i porządku publicznego mieszkańcom Powiatu Warszawskiego Zachodniego III Cel strategiczny Zachowanie i ochrona walorów środowiska naturalnego Powiatu Warszawskiego Zachodniego IV Cel strategiczny Podniesienie atrakcyjności turystycznej Powiatu Warszawskiego Zachodniego V. Cel strategiczny Stwarzanie warunków do rozwoju obywatelskiego społeczeństwa lokalnego 1. Cel pośredni Realizacja załoŝeń reformy ustroju szkolnego upowszechnienie wykształcenia średniego poprzez dostosowanie kierunków kształcenia przygotowanie młodzieŝy w systemie szkolnym do przedsiębiorczości stworzenie systemu edukacji specjalnej na kaŝdym poziomie kształcenia działania na rzecz aktywnego uczestnictwa rodziców ze szkołami na rzecz współrządzenia i współodpowiedzialności za funkcjonowanie szkoły stworzenie systemu edukacji permanentnej na bazie Centrum Kształcenia Ustawicznego 2. Cel pośredni Tworzenie warunków na rzecz kształcenia i wychowania lokalnego i regionalnego dzieci i młodzieŝy z terenu powiatu wspieranie działań na rzecz samorządności lokalnej tworzenie moŝliwości w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych wzmocnienie programów nauczania o treści lokalnej i regionalnej wymiana doświadczeń poprzez rozwój współpracy z zagranicą inicjowanie programów wspomagających wychowawczą rolę rodziny STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 23

24 VI Cel strategiczny Zapewnienie bezpieczeństwa społecznego i socjalnego dla osób niezaradnych Ŝyciowo, niepełnosprawnych, dzieci i młodzieŝy pozbawionej moŝliwości wychowywania się w rodzinach naturalnych 1. Cel pośredni Stworzenie warunków do prawidłowych działań w zakresie opieki nad dzieckiem i rodziną wspieranie utworzenia ośrodka terapeutycznego dla dzieci z zaburzeniami zachowania wspieranie utworzenia ośrodka interwencji kryzysowej wspieranie tworzenia rodzinnych domów dziecka wspieranie powołania rodzin zastępczych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego 2. Cel pośredni Pomoc osobom niepełnosprawnym umoŝliwienie dostępu niepełnosprawnym do powiatowych instytucji publicznych poprzez zniesienie barier architektonicznych wspieranie utworzenia Środowiskowego Domu Samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi wspieranie powstania Centrum Wsparcia i Informacji dla osób niepełnosprawnych 3. Cel pośredni Pomoc osobom starszym oraz niezaradnym Ŝyciowo wspieranie utworzenia Domu Pomocy Społecznej dla osób starszych i przewlekle chorych wspieranie powstania ośrodka wsparcia dziennego (Centrum Usług) STRATEGIA ROZWOJU GMINY KAMPINOS DO 2020 ROKU Samorządy lokalne działające w warunkach gospodarki rynkowej, cechującej się duŝą dynamiką zmian i niepewnością co do ich kierunków, muszą posiadać zdolność do wczesnego rozpoznawania zagroŝeń, jak i dostrzegania pojawiających się szans. Silne oddziaływania czynników zewnętrznych, w których istotną rolę odgrywa dynamika i ekspansywność jednostek terytorialnych (gmin miejskich i wiejskich oraz województw), konkurujących w dostępie do ograniczonego rynku inwestorów i kapitału, wymuszają konieczność stosowania przez władze samorządowe odpowiednich metod zarządzania. W takich warunkach istotnego znaczenia nabiera zarządzanie strategiczne, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 24

25 które, oparte na opracowywaniu, wdraŝaniu i kontroli realizacji planów strategicznych, umoŝliwia dostosowanie funkcjonowania jednostek terytorialnych do zmian zachodzących w otoczeniu. W obecnych warunkach na poziomie zarządzania lokalnego (gminnego) jedną z podstawowych ról wśród tego typu planów pełnią strategie rozwoju. W opracowaniach tych określane są cele rozwoju lokalnego oraz sposoby realizacji tych celów przy wyróŝnieniu najbardziej poŝądanych dla rozwoju gminy działalności. Strategia Rozwoju Gminy Kampinos do 2020 roku wyodrębnia pięć obszarów problemowych (1. Jakość Ŝycia mieszkańców, 2. Ekorozwój, 3. Turystyka i rekreacja, 4. Przedsiębiorczość, 5. Rolnictwo, walory przyrodnicze), na których koncentrują się cele strategiczne i średniookresowe konieczne do osiągnięcia w perspektywie do 2020 roku. W dokumencie wyznaczono następujące cele strategiczne, odnoszące się do wymienionych obszarów problemowych: I. Wzrost jakości Ŝycia mieszkańców gminy oraz wzmocnienie trendów osadniczych, w wyniku realizacji następujących celów średniookresowych pomoc w tworzeniu organizacji pozarządowych na terenie gminy kreowanie społeczeństwa obywatelskiego prowadzenie działań integrujących społeczeństwo i budujących toŝsamość lokalną rozwój społeczeństwa informatycznego rozwój małej architektury poprawa bezpieczeństwa ruchu na drodze wojewódzkiej prewencja zjawisk patologicznych w gminie stworzenie warunków dla rozwoju zawodowego i realizacji aspiracji intelektualnych mieszkańców stworzenie systemu informacyjnego dla mieszkańców gminy wprowadzenie systemu konsultacji społecznych z mieszkańcami rozwój sieci placówek kultury rozwój zaplecza sportowego w gminie poprawa jakości usług słuŝby zdrowia intensyfikacja osadnictwa na terenie gminy wzbogacenie oferty zagospodarowania czasu wolnego mieszkańców STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 25

26 rozwój bazy oświatowej (budowa szkoły średniej, sal gimnastycznych, boisk) zwiększenie zakresu usług specjalistycznych słuŝby zdrowia zwiększenie moŝliwości dostępu do nauki dla zdolnej młodzieŝy nawiązanie współpracy międzynarodowej dla aktywizacji wymiany młodzieŝowej planistyczne przygotowanie terenów pod osadnictwo rozwój gminnego budownictwa mieszkaniowego poprawa pracy policji opracowanie lokalnej Agendy 21 II. Wzmocnienie trendów ekorozwoju gminy we współpracy z Kampinoskim Parkiem Narodowym i gminami sąsiednimi III. Uczynienie z turystyki i rekreacji głównej osi rozwoju gminy IV. Planowy i szybki rozwój przedsiębiorczości dla kreowania miejsc pracy i dochodów gminy V. Restrukturyzacja rolnictwa wraz z promocją walorów przyrodniczych gminy Z powyŝej wymienionymi celami strategicznymi powiązano cele średniookresowe, z których z uwagi na charakter i zakres niniejszego dokumentu - wymieniono jedynie te, które odnoszą się do szeroko rozumianej sfery społecznej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 26

27 2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Część diagnostyczna zawiera diagnozę problemów społecznych gminy. Diagnoza została oparta na badaniu źródeł zastanych oraz analizie skonstruowanych specjalnie do tego celu ankiet i wywiadów. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 27

28 2.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY Kampinos jest gminą wiejską, połoŝoną w zachodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie warszawskim zachodnim (rycina 1.), w odległości 35 km od Warszawy. Od północy sąsiaduje bezpośrednio z Kampinoskim Parkiem Narodowym, od zachodu z powiatem sochaczewskim (z gminami Teresie, Sochaczew, Brochów, Leoncin), a od wschodu z gminą Leszno w powiecie warszawskim zachodnim. Gmina zajmuje powierzchnię 84 km 2 i liczy mieszkańców, z czego 767 osób mieszka w Kampinosie będącym największą miejscowością w gminie i siedzibą władz gminy (stan na r.). W jej skład wchodzi 21 sołectw: Kampinos, Józefów (Koszówka), Kampinos A, Wiejca, Komorów, Granica (Bieliny), Podkampinos, Kwiatkówek, Garbnik, Łazy (Łazy Leśne), Pasikonie, Skarbikowo, Wola Pasikońska, Kiersztajnów (Pindal), Budki śelazowskie, Strojec (Rzęszyce), StrzyŜew, Szczytno, Prusy, Stare Gnatowice i Zawady. Rycina 1. Gmina Kampinos w powiecie zachodnim warszawskim. Kampinos posiada dogodne połoŝenie komunikacyjne; leŝy przy drodze wojewódzkiej i w bezpośrednim sąsiedztwie z trasą krajową nr 2 (E30) oraz drogą stanowiącą łącznik między trasa gdańską i katowicką. Na walory turystyczne gminy składają się takie czynniki jak bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego, śelazowej Woli i Niepokalanowa. Przez gminę przebiega Kampinoski Szlak Rowerowy z odgałęzieniem do Teresina, kilka szlaków turystyki pieszej oraz szlak pielgrzymkowy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 28

29 W gminie dominuje rolnictwo. Udział uŝytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy w 2004 r. wynosił 73%, z czego 61% stanowiły grunty orne. JednakŜe zmieniające się uwarunkowania społeczno-gospodarcze sprawiają, Ŝe rolnictwo przestaje być czynnikiem rozwojowym, a produkcja rolna ulega ograniczeniu. Utrzymanie funkcji rolniczej przewidywane jest w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego, gdzie rozwija się specjalistyczna gospodarka rolna oraz sadownictwo i hodowla bydła. Południowa część gminy przeznaczona jest pod rozwój przemysłu i inwestycji. Na terenie gminy nie ma duŝych przedsiębiorstw przemysłowych. Działają natomiast 352 prywatne podmioty gospodarcze, głównie handlowe i usługowe, a takŝe jeden publiczny podmiot gospodarczy (dane z 2007 r.). Sieć placówek oświatowych na terenie gminy tworzą: przedszkole, do którego w roku szkolnym 2007/2008 uczęszczało 102 dzieci, szkoła podstawowa w której uczyło się 299 uczniów, oraz gimnazjum, w którym naukę pobierało 184 uczniów. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe z uwagi na połoŝenie gminy, młodzieŝ moŝe kontynuować naukę zarówno w Warszawie, jak i w Błoniu, Sochaczewie i Grodzisku Mazowieckim. Mieszkańcy gminy mają zapewnioną opiekę zdrowotną w jednym ośrodku zdrowia oraz jednym prywatnym gabinecie lekarskim DEMOGRAFIA Sytuacja demograficzna mieszkańców gminy została opracowana na podstawie informacji zebranych podczas przeprowadzania Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku oraz danych Urzędu Gminy Kampinos z lat Ich analiza pozwoliła na zobrazowanie sytuacji społeczno-ekonomicznej ludności, przedstawienie obecnej struktury demograficznej mieszkańców i dokonanie w tym zakresie prognozy na najbliŝsze lata. Czynniki powyŝsze odgrywają bowiem istotną rolę w planowaniu zabezpieczenia społecznego ludności. Według danych Urzędu Gminy Kampinos z 31 grudnia 2007 roku teren gminy zamieszkiwało osób, w tym kobiet i męŝczyzn. Na 100 męŝczyzn przypadały 102 kobiety. Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosił 47 osób na 1 km 2. Jak na tereny podwarszawskie, gęstość zaludnienia była dość niska, co stwarza gminie moŝliwość absorpcji ruchów migracyjnych z aglomeracji warszawskiej. Dla porównania STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 29

30 dodajmy, Ŝe gęstość zaludnienia w powiecie warszawskim zachodnim w omawianym roku wynosiła 170 osób na km 2. Ludność gminy według płci z końcem 2007 roku 1966; 49,4% 2013; 50,6% kobiety męŝczyźni Dane Urzędu Gminy Kampinos. Dla polityki społecznej niemniej waŝnym wskaźnikiem od ogólnej liczby mieszkańców jest struktura wiekowa ludności. Dane w tym zakresie przedstawiają poniŝsze wykresy. Struktura wiekowa mieszkańców gminy z końcem 2005 roku Struktura wiekowa mieszkańców gminy z końcem 2006 roku 614; 15,4% 1000; 25,0% 620; 15,5% 958; 24,0% 2382; 59,6% osoby w wieku przedprodukcyjnym osoby w wieku produkcyjnym osoby w wieku poprodukcyjnym 2415; 60,5% osoby w wieku przedprodukcyjnym osoby w wieku produkcyjnym osoby w wieku poprodukcyjnym Dane Urzędu Gminy Kampinos. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 30

31 Struktura wiekowa mieszkańców gminy z końcem 2007 roku 624; 15,7% 933; 23,4% 2422; 60,9% osoby w wieku przedprodukcyjnym osoby w wieku produkcyjnym osoby w wieku poprodukcyjnym Dane Urzędu Gminy Kampinos. Z powyŝej przedstawionych danych wynika, iŝ struktura wiekowa mieszkańców gminy Kampinos w latach była korzystna, co przejawiało się większą liczbą osób w wieku przedprodukcyjnym w porównaniu z osobami w wieku poprodukcyjnym. W analizowanym okresie następował powolny spadek ogólnej liczby ludności gminy z osób w 2005 roku do osób w 2007 roku. Analizując ogólne tendencje demograficzne w gminie, stwierdzić naleŝy, iŝ uwidocznił się spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, przy jednoczesnym wzroście liczby osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, co wskazuje na starzenie się społeczności lokalnej. Prognozując sytuację demograficzną gminy na najbliŝsze lata, naleŝy podkreślić, dwie charakterystyczne cechy, które kształtować będą oczekiwania mieszkańców wobec szeroko rozumianej sfery społecznej, w tym pomocy społecznej. Pierwsza dotyczy stosunkowo duŝego odsetka ludzi młodych i związana jest z takimi potrzebami społecznymi, jak edukacja i wychowanie, sport i rekreacja, organizacja czasu wolnego. Druga związana jest z przechodzeniem znaczniej grupy osób w wieku produkcyjnym, kończących działalność zawodową, do grona seniorów. Z perspektywy systemu zabezpieczenia społecznego jest to o tyle waŝne, Ŝe wymaga dostosowania do potrzeb tej grupy odpowiedniej sfery usług społecznych. Wzrost udziału osób starszych w ogóle populacji moŝe przyczynić się do zwiększenia liczby osób niepełnosprawnych. Starsze grupy wiekowe są bardziej STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 31

32 naraŝone na ryzyko niepełnosprawności obecnie prawie 60% niepełnosprawnych jest wśród osób po 55. roku Ŝycia. Dodajmy, Ŝe proces starzenia się lokalnej społeczności wynika takŝe skądinąd z pozytywnej przesłanki wydłuŝania się średniego czasu Ŝycia. Obok wieku, poziom wykształcenia ludności jest kolejną, istotną przesłanką w aspekcie zadań i oczekiwań wobec pomocy społecznej. W procesie oceny umiejętności i radzenia sobie poszczególnych osób, przede wszystkim na rynku pracy, wykształcenie odgrywa niebagatelną rolę. Im bowiem dana osoba jest lepiej wykształcona, tym łatwiej potrafi się przystosować do rynku pracy, tym mniejsze prawdopodobieństwo korzystania przez nią z pomocy społecznej. Ludność gminy w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2002 roku 182; 5,6% 159; 4,9% 58; 1,8% 67; 2,1% 1229; 37,8% 744; 22,9% 815; 25,0% podstawowe ukończone zasadnicze zawodowe średnie wyŝsze podstawowe nieukończone policealne nieustalone Dane Narodowego Spisu Powszechnego W 2002 roku teren gminy Kampinos zamieszkiwało osób. Analizując strukturę wykształcenia ludności w wieku 13 lat i więcej (3.254 osoby), naleŝy stwierdzić, iŝ największe grupy stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym ukończonym (1.229 osób) i zasadniczym zawodowym (815 osób), a wykształceniem wyŝszym legitymowało się 182 mieszkańców. Wykształcenie ludności jest bezpośrednio związane z jej cechami społecznozawodowymi, wpływa na procesy demograficzne (np. warunkując zróŝnicowanie płodności kobiet), a takŝe na aktywność zawodową ludności i źródła jej utrzymania. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 32

33 Ludność gminy według głównego źródła utrzymania w 2002 roku z pracy najemnej z pracy na rachunek własny i z dochodów z najmu z emerytur z rent na utrzymaniu nieustalone Dane Narodowego Spisu Powszechnego W 2002 roku spośród mieszkańców gminy osoby (61,2%) posiadały własne źródło utrzymania. Wśród nich osób utrzymywało się z pracy, w tym 909 osób z pracy najemnej i 502 osoby z pracy na rachunek własny i z dochodów z najmu (388 osób z pracy we własnym gospodarstwie rolnym). Z pozostałych źródeł utrzymania korzystało osób, w tym 635 osób otrzymywało emerytury, a 287 osób renty. Na utrzymaniu pozostawało osób, a źródła utrzymania nie ustalono dla 36 osób. WyróŜniamy trzy rodzaje źródeł utrzymania: rolnicze, pozarolnicze oraz niezarobkowe. Udział ludności utrzymującej się ze źródeł rolniczych w ogólnej liczbie ludności danej jednostki administracyjnej (regionu, kraju) moŝna traktować jako syntetyczny miernik rozwoju społeczno-gospodarczego. Komentując zaprezentowane dane, warto zauwaŝyć, Ŝe choć w sensie administracyjnym i demograficznym gmina jest gminą wiejską (jej ludność zamieszkuje tereny wiejskie), to ludność rolnicza, czyli korzystająca z rolniczych źródeł utrzymania, nie stanowiła w 2002 roku dominującej grupy społeczno-zawodowej. Z pracy w rolnictwie utrzymywało się mniej mieszkańców niŝ z zajęć pozarolniczych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 33

34 2.3. MARGINALIZACJA I WYKLUCZENIE Z PERSPEKTYWY OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ Według ustawy o pomocy społecznej pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umoŝliwienie osobom i rodzinom przezwycięŝanie trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i moŝliwości (art. 2. 1). Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umoŝliwia im Ŝycie w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3. 1). Ustawa o pomocy społecznej stwierdza, Ŝe udziela się pomocy osobom i rodzinom w szczególności z powodu: 1) ubóstwa; 2) sieroctwa; 3) bezdomności; 4) bezrobocia; 5) niepełnosprawności; 6) długotrwałej lub cięŝkiej choroby; 7) przemocy w rodzinie; 8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10) braku umiejętności w przystosowaniu do Ŝycia młodzieŝy opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze; 11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy; 12) trudności w przystosowaniu do Ŝycia po zwolnieniu z zakładu karnego; 13) alkoholizmu lub narkomanii; 14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; 15) klęski Ŝywiołowej lub ekologicznej. Za realizację zadań z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy Kampinos odpowiedzialny jest Ośrodek Pomocy Społecznej. Do jego obowiązków naleŝy: prowadzenie diagnostyki jednostkowej i środowiskowej, bezpośrednie i pośrednie udzielanie świadczeń (w tym organizowanie opieki i usług domowych), współpraca z organizacjami i instytucjami, a zwłaszcza z samorządem lokalnym, aktywizowanie środowiska lokalnego. Decydujący wpływ na korzystanie z systemu pomocy społecznej w Polsce mają regulacje prawne zawarte w ustawie o pomocy społecznej oraz innych aktach normatywnych. Podstawową przesłanką przyznania świadczeń jest kryterium dochodowe osoby i rodziny. Od 1 października 2006 roku kryterium to ustalono na poziomie 477 zł STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 34

35 miesięcznie w przypadku osoby samotnie gospodarującej i 351 zł na osobę w rodzinie. Niski poziom kwot uprawniających do przyznania świadczeń zawęŝa liczbę uprawnionych do korzystania z pomocy i moŝe istotnie wypaczać skalę występującego ubóstwa. Uwzględniając ustawowe kryteria, OPS w latach objął pomocą następującą liczbę mieszkańców gminy Kampinos: Osoby objęte pomocą społeczną w gminie w latach liczba osób w rodzinach liczba osób liczba rodzin Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. W latach liczba osób objętych systemem pomocy społecznej w gminie Kampinos ulegała zmniejszeniu. Analizując przyczyny spadku liczby beneficjentów w 2007 r. naleŝy zwrócić uwagę na dwie przesłanki, tj. fakt skorzystania w 2006 roku przez 58 osób z zasiłków celowych z powodu start spowodowanych w gospodarstwach rolnych klęską suszy oraz powolną poprawę sytuacji bytowej rodzin, przy jednoczesnym utrwalaniu się zjawiska ubóstwa w niektórych środowiskach, na co wskazują znaczne i stałe rozmiary świadczonej pomocy Ŝywnościowej (w 2006 r. z rządowego programu Posiłek dla potrzebujących skorzystało 249 osób, a rok później 252 osoby). MoŜna zatem stwierdzić, ze obecnie ubóstwo nie wynika jedynie z krótkotrwałego pogorszenia się sytuacji rodzin, ale nabiera cech trwałości, przyczyniając się do długotrwałego pozbawienia moŝliwości korzystania z dóbr i usług, a tym samym prowadzi do wykluczenia społecznego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 35

36 Na syndrom głębokiego ubóstwa w Polsce składa się bezrobocie połączone z niskim poziomem wykształcenia głowy gospodarstwa domowego, wielodzietność oraz fakt zamieszkania w małych ośrodkach miejskich oraz na wsi, szczególnie na obszarach dotkniętych bezrobociem strukturalnym. NaleŜy podkreślić, iŝ wzrost skali ubóstwa w ostatnich latach dokonał się przy poprawie przeciętnej sytuacji materialnej ogółu społeczeństwa, co świadczy o rosnących w społeczeństwie nierównościach w sytuacji dochodowej i poziomie Ŝycia. Porównując dane na temat liczby beneficjentów pomocy społecznej z ogólną liczbą mieszkańców gminy, uzyskać moŝna syntetyczny wskaźnik przedstawiający dysproporcje w statusie społeczno-materialnym mieszkańców. Liczba osób korzystających z systemu pomocy społecznej a ludność gminy w 2007 roku 369; 9,3% 3610; 90,7% osoby objęte pomocą społeczną pozostali mieszkańcy gminy Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. Spośród mieszkańców gminy, 369 osób skorzystało z systemu pomocy społecznej w roku Liczba ta obejmuje równieŝ członków rodzin osób, którym decyzją administracyjną przyznano wsparcie. Wzrost liczby beneficjentów pomocy społecznej prowadzi z reguły (choć nie zawsze) do wzrostu wydatków na sferę społeczną. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 36

37 Wydatki OPS-u na pomoc społeczną i świadczenia rodzinne w latach zł zł zł zł zł zł zł zł zł świadczenia rodzinne zadania zlecone (bez świadczeń rodzinnych) zadania własne Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. Na wykresie przedstawiono wysokość środków finansowych pozostających w dyspozycji Ośrodka Pomocy Społecznej, uwzględniając wydatki na zadania własne oraz kwoty na zadania zlecone, w tym wartość świadczeń rodzinnych. Analizując wysokość nakładów przeznaczonych na pomoc społeczną w gminie, naleŝy zauwaŝyć, iŝ nakłady finansowe na wspomaganie osób i rodzin w latach zwiększały się z roku na rok. Taki stan rzeczy był w głównej mierze efektem wzrostu ilości środków na zadania zlecone, wśród których dominującą pozycję stanowiły kwoty przeznaczane na realizację świadczeń rodzinnych. Ogółem wielkość wydatków na udzielane wsparcie w kolejnych latach wyniosła: w roku zł (w tym zł na świadczenia rodzinne), w roku zł (w tym zł na świadczenia rodzinne), a w 2007 roku zł (w tym zł na świadczenia rodzinne). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 37

38 Skala nakładów finansowych na pomoc społeczną stanowi tylko jeden z czynników warunkujących efektywność udzielanego wsparcia. Niemniej waŝne jest dostosowanie rodzajów pomocy do określonych potrzeb odbiorców. Potrzeby wynikają zaś m.in. z wieku i aktywności zawodowej beneficjentów. Struktura demograficzna odbiorców pomocy społecznej w 2007 r. (liczba osób w rodzinach) 55; 14,9% 16; 4,3% 13; 3,5% 147; 39,8% 38; 10,3% 49; 13,3% 32; 8,7% 19; 5,1% do 16 lat lat i więcej Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. Struktura wiekowa świadczeniobiorców systemu pomocy społecznej w 2007 roku odbiegała od struktury demograficznej całej lokalnej społeczności, a to z uwagi na nadreprezentatywność najmłodszej grupy wiekowej wśród odbiorców pomocy. Stanowiła ona ok. 40% ogółu beneficjentów. Znaczna grupa dzieci i młodzieŝy wspierana przez system pomocy społecznej, głównie poprzez doŝywianie w szkołach (53 dzieci), dowodzi istnienia powaŝnych niedoborów materialnych wśród znacznej liczby rodzin. Niepokojąco duŝa była grupa beneficjentów w wieku produkcyjnym, którzy, posiadając ku temu warunki, powinni samodzielnie pracować i osiągać dochody umoŝliwiające utrzymanie siebie i swoich rodzin. Dotyczy to szczególnie osób w wieku lat, które stanowiły ok. 15% ogółu klientów pomocy społecznej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 38

39 Struktura odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową w 2007 r. (liczba osób w rodzinach) 24; 6,5% 22; 6,0% 16; 4,4% 12; 3,3% 5; 1,4% 111; 30,2% 44; 12,0% 63; 17,2% uczy się nie pracuje pracuje dorywczo na rencie studiuje 70; 19,1% bezrobotny bez prawa do zasiłku pracuje na emeryturze na zasiłku dla bezrobotnych Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. Analizując strukturę odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową, naleŝy zauwaŝyć, iŝ najliczniejszą grupę beneficjentów w 2007 roku stanowiły osoby uczące się. Z pomocy społecznej korzystały takŝe mniej liczne grupy: osoby bezrobotne bez prawa do zasiłku, osoby niepracujące i osoby mające zatrudnienie. Wśród głównych przyczyn takiego stanu rzeczy winno się wskazać sytuację na rynku pracy związaną z bezrobociem i uzyskiwaniem niskich dochodów uniemoŝliwiających utrzymanie siebie i swoich rodzin. Liczne grupy tworzyły równieŝ osoby pracujące dorywczo, a takŝe pozostające na emeryturze i rencie. Beneficjentami systemu pomocy społecznej w 2007 roku były takŝe osoby pobierające zasiłki dla bezrobotnych i osoby studiujące. Ustawa o pomocy społecznej zawiera zamkniętą listę powodów, dla których kaŝdy mieszkaniec ma prawo skorzystać z systemu pomocy społecznej. PoniŜsza tabela przedstawia powody przyznawania pomocy społecznej w gminie Kampinos w latach STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 39

40 Powody przyznawania pomocy społecznej w gminie w latach (liczba osób w rodzinach) Powody 2005 rok Powody 2006 rok Gradacja Gradacja Gradacja Powody 2007 rok 1. bezrobocie bezrobocie bezrobocie 198 bezradność bezradność bezradność 2. w sprawach opiekuńczo w sprawach opiekuńczo w sprawach opiekuńczo- 294 wychowawczych wychowawczych wychowawczych 3. niepełnosprawność niepełnosprawność niepełnosprawność długotrwała lub cięŝka choroba długotrwała lub cięŝka choroba długotrwała lub cięŝka choroba alkoholizm alkoholizm alkoholizm zdarzenia losowe 4 8. zdarzenia losowe 12 zdarzenia losowe 3 trudności trudności trudności w przystosowaniu w przystosowaniu w przystosowaniu 6. do Ŝycia 4 9. do Ŝycia 5 8. do Ŝycia 3 po zwolnieniu po zwolnieniu po zwolnieniu z zakładu karnego z zakładu karnego z zakładu karnego ubóstwo 3. ubóstwo ubóstwo bezdomność 2 bezdomność 8. bezdomność 3 przemoc w rodzinie przemoc w rodzinie 7. przemoc w rodzinie 25 klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna 7. klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna 58 klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 40

41 Najczęstsze powody przyznawania pomocy społecznej w gminie w latach (liczba osób w rodzinach) bezrobocie bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych niepełnosprawność długotrwała lub cięŝka choroba alkoholizm Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. Najczęstszym powodem przyznawania pomocy społecznej w latach 2005 i 2006 było bezrobocie, na drugim miejscu znalazła się bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych. Natomiast w 2007 roku bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych znalazła się na pierwszym miejscu, a bezrobocie na drugim. Podstawową przesłanką przyznawania pomocy jest spełnienie wspominanego wcześniej kryterium dochodowego, informującego o istotnym braku środków do Ŝycia, zarówno w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jak i całej rodziny. Dostosowanie rodzajów pomocy do potrzeb beneficjentów jest jednym z głównych zadań OPS, realizowanych w oparciu o ustawę o pomocy społecznej. Większość świadczeń jest przyznawana w drodze decyzji administracyjnej. Osoby niezadowolone z uzyskanej pomocy mają prawo odwołać się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, które, w trybie administracyjnym, moŝe decyzję OPS-u utrzymać w mocy, uchylić w części lub całości albo przekazać do ponownego rozpoznania. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 41

42 Rodzaje pomocy udzielanej przez OPS w latach (liczba osób) świadczenia pienięŝne świadczenia rzeczowe udzielenie porad udzielanie schronienia inne Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. W latach świadczenia pienięŝne były najczęściej świadczoną formą pomocy. Analizując moŝliwości przyznawania przez ośrodek pomocy społecznej świadczeń pienięŝnych, naleŝy wskazać na podstawowe zasiłki, którymi obecnie są: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek celowy, składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie. Istotnymi formami wparcia były równieŝ świadczenia rzeczowe oraz porady udzielane przez pracowników ośrodka. Liczba osób nimi objętych ulegała wahaniom. Rodzaje świadczeń realizowanych przez OPS w latach Typy świadczeń Liczba osób Liczba rodzin Liczba osób Liczba rodzin Liczba osób Liczba rodzin PienięŜne Rzeczowe Udzielenie porad STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 42

43 Udzielanie schronienia Inne Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. System świadczeń rodzinnych jest systemem pozaubezpieczeniowym, zorganizowanym na zasadzie zaopatrzeniowej, finansowanym z budŝetu państwa. Obowiązuje od l maja 2004 roku, a jego głównym elementem są świadczenia realizowane na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. PoniŜszy wykres przedstawia dane szczegółowe dotyczące świadczeń rodzinnych przyznanych przez OPS w Kampinosie w 2007 roku. Świadczenia rodzinne przyznane przez OPS w 2007 roku 224; 2,3% 367; 3,8% 370; 3,8% 704; 7,3% 171; 1,8% 133; 1,4% 32; 0,3% 13; 0,1% 876; 9,1% 996; 10,3% zasiłek rodzinny 5754; 59,7% dodatek do zasiłku z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej dodatek do zasiłku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania zasiłek pielęgnacyjny dodatek do zasiłku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego dodatek do zasiłku z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego świadczenie pielęgnacyjne dodatek do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania dziecka dodatek do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka dodatek do zasiłku z tytułu urodzenia dziecka Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 43

44 Zgodnie z ustawą, świadczeniami rodzinnymi są: zasiłek rodzinny i dodatki do tego zasiłku, świadczenia opiekuńcze w postaci zasiłku pielęgnacyjnego i świadczenia pielęgnacyjnego, jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka oraz zapomoga wypłacana przez gminy z tytułu urodzenia się dziecka. W 2007 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Kampinosie przyznał: zasiłki rodzinne dla 256 osób, 996 dodatków do zasiłku z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej dla 54 osób, 876 dodatków do zasiłku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania dla 73 osób, 704 zasiłki pielęgnacyjne dla 13 osób, 370 dodatków do zasiłku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego dla 189 osób, 367 dodatków do zasiłku z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego dla 35 osób, 224 świadczenia pielęgnacyjne dla 21 osób, 171 dodatków do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania dziecka dla 9 osób, 133 dodatki do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego dla 15 osób, 32 jednorazowe zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka dla 32 osób, 13 dodatków do zasiłku z tytułu urodzenia dziecka dla 13 osób. W 2007 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Kampinosie opłacał równieŝ składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe i zdrowotne za osoby pobierające świadczenia opiekuńcze. Zaliczka alimentacyjna jest świadczeniem wypłacanym od l września 2005 roku dziecku wychowywanemu w rodzinie niepełnej, w przypadku bezskuteczności egzekucji zasądzonych świadczeń alimentacyjnych, a takŝe dzieciom wychowywanym przez osoby pozostające w związkach małŝeńskich, w sytuacji gdy toczy się postępowanie o rozwód lub separację. Zaliczka przysługuje do ukończenia 18 roku Ŝycia lub do ukończenia 24 roku Ŝycia, jeŝeli dziecko uczy się w szkole lub szkole wyŝszej. Dochód na osobę w rodzinie nie moŝe przekroczyć kwoty 583 zł netto (po odliczeniu podatku i składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne). Wypłata zaliczek alimentacyjnych finansowana STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 44

45 jest w formie dotacji celowej z budŝetu państwa. DłuŜnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu naleŝności w wysokości zaliczek wypłaconych osobie uprawnionej, powiększonej o 5%. Połowa kwoty zwróconej przez dłuŝnika stanowi dochód własny gminy. Zaliczki alimentacyjne przyznane przez OPS w latach Liczba osób, którym decyzją przyznano zaliczkę Liczba przyznanych zaliczek Wartość przyznanych zaliczek (zł) Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. Liczba zaliczek alimentacyjnych przyznanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Kampinosie w latach znacznie wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim. W kolejnych latach OPS wypłacił następującą liczbę zaliczek: w 2005 r. 84 (dla 11 osób na łączną kwotę zł), w 2006 r. 256 (dla 8 osób na łączną sumę zł), a w 2007 r. 264 (dla 9 osób na łączną kwotę zł). Dodatki mieszkaniowe są formą pomocy świadczoną przez gminę, a realizowaną przez OPS, na rzecz gospodarstw domowych, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania. Dodatki mieszkaniowe wypłacone przez OPS w latach Liczba osób, którym decyzją Liczba przyznanych dodatków Wartość przyznanych dodatków (zł) przyznano dodatek Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Kampinosie. W latach Ośrodek Pomocy Społecznej w Kampinosie wypłacił dodatki mieszkaniowe dla odpowiednio 2, 4 i 3 osób na łączną kwotę w 2005 r zł, w 2006 r zł, a w 2007 r zł. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 45

46 Organizowanie placówek całodobowej opieki nie jest zadaniem samorządu gminnego, tym niemniej to pracownicy OPS-u kwalifikują i kierują za pośrednictwem właściwego Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie osoby do DPS-ów. W roku 2007 Ośrodek Pomocy Społecznej w Kampinosie skierował do Domu Pomocy Społecznej 1 osobę. Do DPS-ów trafiają osoby wymagające całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, które nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w codziennym Ŝyciu, a nie moŝna im zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Osobę taką kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliŝej miejsca zamieszkania, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego. Zarówno dla zainteresowanej osoby, jak i dla całego systemu, skierowanie do domu pomocy społecznej jest zawsze ostatecznością, gdyŝ powoduje izolację osoby od jej naturalnego środowiska KWESTIA DZIECKA Polityka społeczna zajmuje się dziećmi jako grupą wymagającą szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz dzieci polega przede wszystkim na ochronie ich praw, wyrównywaniu szans Ŝyciowych poprzez ułatwienie dostępu do oświaty, słuŝby zdrowia, wypoczynku oraz asekurowaniu w obliczu ryzyka Ŝyciowego. System opieki nad dziećmi potrzebującymi wsparcia organizują instytucje państwowe, samorządy, organizacje pozarządowe. Na system ten składają się: domy pomocy społecznej dla dzieci specjalnej troski, pogotowia opiekuńcze, domy dziecka, ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci i młodzieŝy, ogniska wychowawcze, placówki środowiskowe zapobiegające niedostosowaniu społecznemu i osamotnieniu dzieci i młodzieŝy oraz zapewniające pomoc rodzicom mającym trudności w wychowaniu dzieci, wioski dziecięce, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 46

47 ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, młodzieŝowe ośrodki wychowawcze. Wszystkie te placówki wyrównują szanse dzieci i młodzieŝy, niemniej dziecko, dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości, powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia. W celu uzyskania informacji o problemach dzieci i młodzieŝy w lokalnym systemie kształcenia i wychowania zostały rozesłane do szkół gminy ankiety. Pozwalają one zdiagnozować środowisko szkolne pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej wśród uczniów oraz przekazują informacje o realizacji działań opiekuńczo-wychowawczych, profilaktycznych i leczniczych prowadzonych wśród dzieci i młodzieŝy. W sumie do badania przedłoŝono trzy ankiety po jednej z Przedszkola, Szkoły Podstawowej i Gimnazjum. Tworzą one Zespół Szkolno- Przedszkolny z Oddziałami Integracyjnymi w Kampinosie. W materiale badawczym respondenci oceniali głównie pozycję dzieci i młodzieŝy w środowisku lokalnym. Problemy występujące w środowisku dzieci i młodzieŝy przedszkolnej i szkolnej z terenu gminy Obecność poszczególnych cech Lp. Cechy patologii społecznej występuje (liczba szkół) liczba ujawnionych przypadków nie występuje 1 Alkoholizowanie się Narkotyzowanie się 3 3 Palenie papierosów Ucieczki z domu 5 KradzieŜe Agresja i przemoc, w tym: poniŝanie, zastraszanie, znęcanie się, bicie, wymuszanie pieniędzy, zmuszanie do palenia papierosów 3 11 STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 47

48 7 Autoagresja 8 Przestępczość ujawniona 9 Niszczenie mienia szkolnego Udział w grupach negatywnych 11 Opieka kuratora sądowego Przemoc w rodzinie Zaniedbanie przez dom Wykorzystywanie seksualne Badania własne Centrum AV. Najczęściej występujące problemy w środowisku dzieci i młodzieŝy przedszkolnej i szkolnej (liczba szkół, w których stwierdzono dany problem, oraz liczba ujawnionych przypadków) 3 (66) (28) 30 2 (15) 20 3 (5) 3 (9) 2 (6) 3 (11) 2 (4) 10 0 zaniedbanie przez dom niszczenie mienia szkolnego alkoholizowanie się agresja i przemoc (ogółem) opieka kuratora sądowego kradzieŝe palenie papierosów przemoc w rodzinie Badania własne Centrum AV. Wskazując najistotniejsze kwestie, pedagodzy korzystali z zamkniętego zestawu kategorii, mając do wyboru 14 zmiennych. Stwierdzając obecność poszczególnych cech, podawali jednocześnie liczbę występujących przypadków. Do problemów społecznych najczęściej występujących na terenie szkoły i w domu rodzinnym uczniów zaliczyli sięganie po papierosy i alkohol, zaniedbanie przez dom, stosowanie agresji i przemocy STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 48

49 w grupie rówieśniczej, niszczenie mienia szkolnego, a takŝe choć w mniejszym stopniu przemoc w rodzinie, potrzebę sprawowania opieki przez kuratora sądowego oraz kradzieŝe (za podstawowe kryterium klasyfikacji cech patologicznych przyjęto częstotliwość ich występowania). Omawiając problemy uczniów w pytaniach otwartych, ankietowani wskazywali głównie na trudną sytuację materialno-bytową rodzin i ich uboŝenie pogłębiane alkoholizmem, dysfunkcje występujące w domu odnoszące się do zaniedbania dzieci i braku zainteresowania nimi oraz pojawiające się przypadki odrzucenia dzieci przez rówieśników. Zasoby i oferta szkolna Wszystkie ankietowane placówki zapewniają dostęp do internetu, prowadzą doŝywianie uczniów i umoŝliwiają korzystanie z sali gimnastycznej. W badanym Zespole Szkolno-Przedszkolnym funkcjonują oddziały integracyjne. Trzy placówki zatrudniają psychologa, dwie pedagoga, a jedna logopedę. Ogół placówek oferuje zajęcia dodatkowe (m.in. róŝnorodne tematycznie koła zainteresowań, zajęcia muzyczne, plastyczne, sportowe SKS i korekcyjne), a dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zajęcia reedukacyjne (2 szkoły) oraz wyrównawcze, korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne i korekcyjne (w kaŝdej ze szkół). Bezpieczeństwo w gminie Według ankietowanych, na terenie gminy są rejony wymagające szczególnej interwencji ze względu na sytuację dziecka. Do takich miejsc zaliczono w Kampinosie: okolice stacji benzynowej, nieoświetloną drogę za budynkiem OSP i przystanki autobusowe. Działania profilaktyczno-naprawcze podejmowane w szkołach Określając działania profilaktyczne i naprawcze konieczne do przeprowadzenia na terenie szkoły, badani wskazywali na potrzebę zwiększenia oferty zajęć pozalekcyjnych w celu integracji uczniów oraz odpowiedniego zabezpieczenia kadrowego podejmowanych działań profilaktyczno-naprawczych poprzez utworzenie na terenie szkoły filii Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i zatrudnienie na pełnym etacie STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 49

50 psychologa. Pozwoliłoby to m.in. na prowadzenie cyklicznych programów terapeutycznych oraz poradnictwa indywidualnego i rodzinnego. Dysponowanie odpowiednim kapitałem ludzkim i instytucjonalnym pozwoliłoby skutecznie zrealizować programy, których celem jest pedagogizacja rodziców i edukacja w zakresie profilaktyki. Podejmując kwestię badań koniecznych do przeprowadzenia wśród dzieci, młodzieŝy i rodziców, pedagodzy stwierdzili, iŝ naleŝy przede wszystkim zintensyfikować wywiady środowiskowe i badania ankietowe. Potrzeby dzieci i młodzieŝy Analizując potrzeby dzieci i młodzieŝy, ankietowani podkreślali głównie konieczność zapewnienia szerszego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, m.in. poprzez zwiększenie liczby zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, utworzenie świetlicy środowiskowej czynnej w godzinach popołudniowych i wieczornych, prowadzącej m.in. zajęcia komputerowe. Ponadto zwracali uwagę na potrzebę utworzenia w gminie szkoły średniej i zlikwidowania barier komunikacyjnych utrudniających uczniom dojazdy do miasta i korzystanie z dóbr kultury. MoŜliwości przyczynienia się przez szkoły do poprawy sytuacji dziecka Zastanawiając się nad tym, w jaki sposób szkoła moŝe się przyczynić do poprawy sytuacji dziecka, pedagodzy wskazywali m.in. na moŝliwość organizowania zajęć pozalekcyjnych (artystycznych, kulturalnych i sportowych) będących atrakcyjną formą spędzania czasu wolnego, w których uczestniczyć mogłyby równieŝ osoby zagroŝone wykluczeniem społecznym. Oprócz poszerzenia oferty zajęć pozalekcyjnych pedagodzy podkreślali równieŝ, Ŝe szkoły mogłyby zintensyfikować działania profilaktyczne oraz pomoc psychologiczną i pedagogiczną, a takŝe w większym stopniu przyczyniać się do pedagogizacji rodziców. Zdaniem pedagogów przedstawione powyŝej kwestie naleŝałoby podjąć w lokalnym programie opieki na dziećmi i młodzieŝą. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 50

51 2.5. KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH Statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duŝy stopień tzw. bezrobocia utajonego oraz powszechności pracy na czarno. Bezrobocie powoduje, iŝ standard Ŝycia wielu ludzi stale się obniŝa i rozszerza się obszar patologii społecznej. Bezrobotnym, zgodnie z definicją ustawową, jest osoba pozostająca bez pracy, ale jednocześnie zdolna i gotowa do jej podjęcia w pełnym wymiarze czasu. Bezrobocie, przyczyniając się do zuboŝenia materialnego, w bezpośredni sposób wpływa na poziom Ŝycia rodzin, wywierając negatywne skutki, zwłaszcza w postaci: dezintegracji rodziny, zmniejszenia siły wsparcia emocjonalnego i solidarności pomiędzy członkami rodziny, zwiększenia ryzyka zaistnienia patologii Ŝycia społecznego. Długookresowe bezrobocie ma wpływ na ekonomiczną i psychospołeczną sferę Ŝycia człowieka bezrobotnego oraz jego rodzinę. Jednym z pierwszych skutków utraty pracy jest obniŝenie standardu Ŝycia rodziny, takŝe wtedy, gdy otrzymywane są świadczenia kompensujące płacę. Sytuacja materialna osób dotkniętych bezrobociem zaleŝy od ich standardu Ŝycia w czasie trwania zatrudnienia, a zwłaszcza od posiadanych dóbr trwałego uŝytku, oszczędności i długów. DuŜe znaczenie ma poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej i społecznej. W najbardziej dramatycznej sytuacji są rodziny świadczeniobiorców pomocy społecznej, które od dawna korzystały z systemu wsparcia socjalnego z powodu np. niskich dochodów, wielodzietności, inwalidztwa. Trudności finansowe w takich rodzinach prowadzą do drastycznych ograniczeń wydatków nawet na podstawowe potrzeby bytowe. Problem bezrobocia dotyczy nie tylko osoby nim dotkniętej, lecz takŝe całej rodziny. Pogorszenie stanu funkcjonowania rodziny jest proporcjonalne do okresu pozostawania bez pracy, co przejawia się problemami opiekuńczo-wychowawczymi, przemocą czy zanikiem autorytetu rodzicielskiego. MoŜe takŝe prowadzić do rozpadu STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 51

52 rodziny. W tych okolicznościach pojawia się równieŝ groźba przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji dziedziczenia statusu bezrobotnego. Wzrost liczby bezrobotnych świadczeniobiorców powoduje przyrost ilości zadań z zakresu pomocy społecznej oraz zwiększenie puli wydatków na udzielanie pomocy. Sytuacja taka wymusza równieŝ konieczność dostosowania dotychczasowych form działania do nowych potrzeb. PoniewaŜ moŝliwości budŝetu państwa i samorządu lokalnego są ograniczone, podstawowego znaczenia w pomocy w wychodzeniu z bezrobocia nabiera praca socjalna, która przyjmuje zróŝnicowane formy. Praca socjalna prowadzona przez pracowników socjalnych to między innymi pomoc w planowaniu nowych koncepcji Ŝycia zawodowego, rozbudzanie motywacji do działania ukierunkowanego na zatrudnienie oraz technika kontraktu socjalnego, która pozwala na uzaleŝnienie pomocy formy, wysokości i okresu wypłacania świadczenia od aktywności bezrobotnego i jego rodziny. Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji Ŝycia rodzinnego. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb Ŝycia wyzwalają zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne. Negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliŝszych ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci. Długotrwałe bezrobocie, z jego negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, wymaga stosowania odpowiednich form oddziaływań. PoniŜszy wykres przedstawia stopę bezrobocia w powiecie warszawskim zachodnim, województwie mazowieckim i kraju w latach STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 52

53 Stopa bezrobocia w kraju, województwie i powiecie w latach ,0 19,1 17, ,4 13,2 15,0 13,8 14,8 11,7 11,8 10,7 11,4 10 8,1 9, ,5 powiat warszawski zachodni województwo mazowieckie Polska Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Stopa bezrobocia to procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie cywilnej ludności aktywnej zawodowo, ale bez osób odbywających czynną słuŝbę wojskową oraz pracowników jednostek budŝetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. Analizując powyŝszy wykres, naleŝy stwierdzić, iŝ w latach powiat warszawski zachodni charakteryzował się znacznie niŝszą, w stosunku do województwa mazowieckiego i kraju, stopą bezrobocia. Generalnie w skali całego kraju z uwagi na poprawę kondycji gospodarki mamy do czynienia z powolnym zmniejszaniem się stopy bezrobocia. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Błoniu na dzień 31 grudnia 2007 roku w gminie Kampinos pozostawało zarejestrowanych 120 bezrobotnych. Wśród nich większą liczebnie grupą były kobiety, które stanowiły 57,5% ogółu bezrobotnych w gminie (69 osób). NaleŜy dodać, Ŝe poziom bezrobocia odnotowany w statystykach instytucji rynku pracy moŝe być róŝny od rzeczywistej liczby informującej o osobach pozostających bez pracy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 53

54 Bezrobotni i osoby aktywne zawodowo pracujące z gminy z końcem 2007 roku 120; 5,0% 2302; 95,0% bezrobotni osoby aktywne zawodowo pracujące Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Błoniu. Spośród osób z terenu gminy Kampinos, będących w wieku produkcyjnym, z końcem 2007 roku 120 osób pozostawało bez zatrudnienia. Bezrobocie było drugim, pod względem liczby beneficjentów, powodem korzystania z pomocy społecznej w 2007 roku. Jeśli przyjąć, Ŝe w kaŝdej z 67 rodzin wspieranych z tej przyczyny był przynajmniej jeden bezrobotny, to okazuje się, Ŝe statystycznie co najmniej 55,8% ogółu osób bezrobotnych w gminie stanowili klienci OPS. Charakteryzując statystycznego bezrobotnego z gminy Kampinos, Powiatowy Urząd Pracy w Błoniu ( Charakterystyka wybranych zagadnień dotyczących rynku pracy na terenie gminy Kampinos listopad 2007) wskazuje, Ŝe jest to z reguły długotrwale bezrobotna kobieta w wieku powyŝej 25 lat, wychowującą dzieci, nieposiadająca kwalifikacji zawodowych, nieprzejawiająca zainteresowania programami aktywizacji zawodowej, zainteresowana natomiast usługami osłonowymi (ubezpieczeniem zdrowotnym dla siebie, dzieci i męŝa pracującego na czarno) oraz świadczeniami socjalnymi, która z uwagi na brak odpowiedniego staŝu pracy nie nabędzie uprawnień emerytalnych. Według PUP, 60% zarejestrowanych bezrobotnych z gminy Kampinos deklaruje brak gotowości do podjęcia pracy i nie oczekuje Ŝadnej pomocy w zmianie sytuacji zawodowej, wskazując jako uzasadnienie: wychowywanie dzieci, problemy zdrowotne uniemoŝliwiające podjęcie pracy oraz opiekę nad członkami rodziny. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 54

55 Osoby zgłaszające wyŝej wymienione problemy dokonały rejestracji w PUP wyłącznie w celu podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz uzyskania zaświadczenia o statusie bezrobotnego dla OPS. Osoby aktywnie poszukujące zatrudnienia na otwartym rynku pracy (40% zarejestrowanych bezrobotnych) jako główną barierę w podjęciu pracy podawały brak połączeń komunikacyjnych między gminami powiatu warszawskiego zachodniego oraz z Warszawą. Gotowe byłyby one zmienić swoją sytuację poprzez: aktywne szukanie pracy na otwartym rynku pracy, udział w szkoleniach zawodowych, wykonywanie prac społecznie uŝytecznych oraz udział w robotach publicznych. Reasumując powyŝsze obserwacje, naleŝy stwierdzić, Ŝe mimo spadku bezrobocia i jego relatywnie niewielkiej skali, pozostanie ono jedną z głównych przyczyn ubiegania się o pomoc społeczną. Bezrobocie nabrało bowiem w gminie cech trwałości, a dalsze ograniczenie jego rozmiarów wiązać się moŝe z koniecznością podjęcia bardziej złoŝonych, wszechstronnych i skoordynowanych działań aktywizujących zawodowo choćby wspomnianą grupę kobiet. Na przykład poprzez poradnictwo, zaoferowanie opieki przedszkolnej dla ich dzieci (np. alternatywne formy przedszkolne organizowane na podstawie nowelizacji ustawy o systemie oświaty z 7 września 2007 r. Dz. U. Nr 181, poz lub dostosowanie kryteriów przyjmowania dzieci do przedszkola w Kampinosie do realnych potrzeb samotne matki) czy umoŝliwienie świadczenia nienormowanej pracy w domu (np. e-praca z wykorzystaniem internetu). Dodajmy, Ŝe ostatni problem został dostrzeŝony w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Kampinos. Zwrócono w nim uwagę na bariery występujące w zasobach ludzkich, utrudniające rozwój w warunkach cywilizacji informacyjnej. Dla osób aktywnie poszukujących pracy konieczne jest natomiast stworzenie warunków umoŝliwiających podniesienie kwalifikacji zawodowych i dojazd do miejscowości o większym potencjale zatrudnieniowym. Omawiając zjawisko bezrobocia w gminie Kampinos, naleŝy równieŝ zwrócić uwagę na jej rolniczy charakter i strukturę agrarną gospodarstw. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego to 4,46 ha. Przewagę mają małe gospodarstwa, przynoszące minimalne dochody. Ich właściciele, z uwagi na posiadanie gospodarstwa rolnego o powierzchni powyŝej 2 ha przeliczeniowych, nie mogą uzyskać statusu bezrobotnego. Jest to grupa szczególne zagroŝona ubóstwem i faktycznym bezrobociem. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 55

56 2.6. KWESTIA UZALEśNIEŃ Problemy wynikające z picia alkoholu i zaŝywania narkotyków stanowią obecnie jedną z powaŝniejszych kwestii społecznych. Zjawisko to ma istotny wpływ zarówno na poczucie bezpieczeństwa społecznego (wzrasta liczba nieletnich nietrzeźwych sprawców przestępstw, ale równieŝ nieletnich nietrzeźwych ofiar), jak równieŝ ogólny stan zdrowia populacji, zdolność do konkurencji na coraz bardziej wymagającym rynku pracy, a takŝe na relacje interpersonalne z rówieśnikami i środowiskiem rodzinnym. Liczba osób uzaleŝnionych od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jest trudna do ustalenia. Z jednej strony moŝemy się opierać na danych szacunkowych ustalonych dla populacji, m.in. przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, które prezentuje poniŝsze zestawienie, z drugiej na danych przedstawianych przez poszczególne instytucje podejmujące kwestie uzaleŝnień w swej działalności statutowej. Populacje osób, u których występują róŝne kategorie problemów alkoholowych W Polsce 38,6 mln W mieście 100 tys. mieszk. W mieście 25 tys. mieszk. W gminie 10 tys. mieszk. Liczba osób uzaleŝnionych od alkoholu Dorośli Ŝyjący w otoczeniu alkoholika (współmałŝonkowie, rodzice) Dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholików ok. 2% populacji ok. 800 tys. ok osób ok. 500 osób ok. 200 osób ok. 4% populacji ok. 1,5 mln ok osób ok osób ok. 400 osób ok. 4% populacji ok. 1,5 mln ok osób ok osób ok. 400 osób Osoby pijące szkodliwie 5-7% populacji 2-2,5 mln osób osób ok osób Ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym 2/3 osób dorosłych oraz 2/3 dzieci z tych rodzin razem ok. 2 mln osób: dorosłych i dzieci ok osób: dorosłych i dzieci ok osób: dorosłych i dzieci ok. 530 osób: dorosłych i dzieci Dane szacunkowe Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 56

57 Definiując problem alkoholizmu, przyjmuje się, Ŝe jest to całokształt problemów związanych z uŝywaniem napojów alkoholowych. Rozumie się przez to zarówno upośledzenie decyzji dotyczących rozpoczynania picia alkoholu, jak i polegających na niemoŝności przerwania picia alkoholu. Problem alkoholizmu rozpatrywany jest w dwóch płaszczyznach: jako choroba alkoholowa (utrata kontroli picia, niemoŝność utrzymania się w abstynencji); jako zagadnienie spoŝycia napojów alkoholowych i akceptowanych przez społeczeństwo wzorów picia, co stwarza konieczność poszukiwania alkoholu. Rozmiary zjawiska uzaleŝnień odnotowane w oficjalnych statystykach róŝnią się od faktycznego stanu. Najlepiej widać to w sferze odczuć społecznych mieszkańców, którzy bardzo często wskazują na uzaleŝnienia jako powaŝny problem społeczny. Spośród 126 rodzin objętych pomocą społeczną przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Kampinosie w 2007 roku, 22 rodziny liczące 60 osób swą trudną sytuację Ŝyciową tłumaczyły problemem alkoholowym. Nie było uwidocznione uŝywanie narkotyków. W analizowanym roku z tytułu narkomanii miejscowy Ośrodek nie świadczył pomocy, co jednak nie moŝe być toŝsame z twierdzeniem zupełnego braku występowania zjawiska. Aby eliminować niekorzystny wpływ uzaleŝnień na społeczność gminy, konieczne jest prowadzenie działań o charakterze profilaktycznym oraz róŝnych form promocji zdrowego stylu Ŝycia. WaŜną rolę odgrywają w tym procesie podejmowane przez Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w ramach przysługujących jej uprawnień działania oraz uchwalane corocznie: gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i gminny program przeciwdziałania narkomanii. Do głównych zadań wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, które skonkretyzowano w Gminnym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2007 r. naleŝało: zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzaleŝnionych i udzielanie rodzinom, w których występuje problem alkoholowy i narkotykowy, pomocy psychospołecznej i prawnej; prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej; wspomaganie działalności słuŝącej rozwiązywaniu problemów uzaleŝnień; podejmowanie interwencji w związku z naruszeniem przepisów STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 57

58 ustawy o wychowaniu w trzeźwości; wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie Centrów Integracji Społecznej, monitorowanie problemów alkoholowych i ewaluacja działań profilaktyczno-naprawczych. W 2007 roku Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Kampinosie przyjęła 31 wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe osób naduŝywających alkoholu, doprowadzając do skierowania 3 osób na leczenie przymusowe. W analizowanym roku członkowie GKRPA dokonali równieŝ 8 kontroli punktów sprzedających napoje alkoholowe. Środki finansowe słuŝące rozwiązywaniu problemów uzaleŝnień w latach zł zł zł środki finansowe Dane Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Kampinosie. Wielkość środków przeznaczanych na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych w gminie Kampinos w latach była na takim samym poziomie ( zł), natomiast w 2007 r. finansowanie ograniczono do zł. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 58

59 2.7. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI Przestępczość jest jednym z tych zjawisk społecznych, które odciskają dotkliwe piętno na funkcjonowaniu lokalnej społeczności. Jest to margines Ŝycia społecznego, ale intensywność zdarzeń oraz częstotliwość, z jaką występują, mogą mieć wpływ na formowanie się postaw i zachowań ludzi tworzących społeczność gminy Kampinos. Z analizy stanu zagroŝenia przestępczością za okres 12 miesięcy 2007 roku wynika, iŝ na terenie gminy Kampinos ujawniono 78 sprawców czynów o charakterze przestępczym. Liczba sprawców i kategorie przestępstw ujawnionych na terenie gminy w 2007 roku nietrzeźwy kierujący rowerem kradzieŝ z włamaniem przywłaszczenie mienia uszkodzenie mienia znęcanie się nad rodziną oszustwo niestosowanie się do wyroku nietrzeźwy kierujący samochodem kradzieŝ uszkodzenie ciała posiadanie środków odurzających niealimentowanie przekupstwo znęcanie się nad zwierzętami Dane Posterunku Policji w Kampinosie. Analizując powyŝsze zestawienie, naleŝy stwierdzić, iŝ najczęściej popełnianym przestępstwem na terenie gminy Kampinos w roku 2007 było kierowanie rowerem w stanie nietrzeźwości. Policjanci ujawnili 40 męŝczyzn, którzy dopuścili się tego przestępstwa oraz jedną kobietę. W tym samym czasie zatrzymano 11 nietrzeźwych kierowców pojazdów mechanicznych. Inne przestępstwa miały charakter incydentalny. I tak: kradzieŝy lub kradzieŝy z włamaniem dopuściło się 6 sprawców, posiadanie STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 59

60 środków odurzających stwierdzono u 3 osób (w wieku od 18 do 30 lat), uchylanie się od płacenia alimentów zarzucono 3 męŝczyznom (30-50 lat), uszkodzenie ciała zarzucono 3 sprawcom, psychiczne i fizyczne znęcanie się nad rodziną jednemu męŝczyźnie (60-70 lat), a niestosowanie się do wyroku sądowego 3 osobom. Ponadto pojedyncze osoby były sprawcami oszustwa, przekupstwa, przywłaszczenia mienia i zabicia psa KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W rozumieniu ustawy o pomocy społecznej niepełnosprawność oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie bądź uniemoŝliwienie samodzielnej egzystencji. Tymczasem obecnie niepełnosprawność jest równieŝ rozumiana jako wynik barier społecznych, ekonomicznych oraz fizycznych, jakie jednostka napotyka w środowisku zamieszkania. W związku z tym polityka społeczna powinna promować aktywne działania na wszystkich szczeblach Ŝycia społecznego oraz aktywnie wspierać wszelkie działania na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych, a takŝe przeciwdziałać ich dyskryminacji i tworzyć mechanizmy wyrównujące szanse Ŝyciowe oraz warunki do korzystania z przysługujących im praw. PoniŜszy wykres prezentuje udział osób niepełnosprawnych z terenu gminy Kampinos w ogólnej liczbie mieszkańców w 2002 roku. Osoby niepełnosprawne a ludność gminy w 2002 roku 330; 8,3% 84; 2,1% 3542; 89,5% osoby niepełnosprawne prawnie pozostali mieszkańcy gminy osoby niepełnosprawne biologicznie Dane Narodowego Spisu Powszechnego STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 60

61 W roku 2002 w gminie Kampinos zamieszkiwało 414 osób niepełnosprawnych (w tym 215 męŝczyzn i 199 kobiet), co stanowiło 10,4% ogółu mieszkańców gminy. Niepełnosprawni są silnie zróŝnicowaną grupą, nie tylko pod względem stopnia niepełnosprawności, ale takŝe wieku, wykształcenia i źródła utrzymania. W skali całego kraju zdecydowana większość osób niepełnosprawnych 84% utrzymuje się głównie ze świadczeń społecznych: rent, emerytur i zasiłków. (W 2007 roku z powodu niepełnosprawności z pomocy społecznej w gminie Kampinos skorzystało 45 rodzin liczących 130 osób i była to trzecia pod względem liczby beneficjentów, przyczyna udzielania wsparcia; w tym samym roku 26 rodzin liczących 48 osób skorzystało z pomocy OPS z powodu długotrwałej lub cięŝkiej choroby). Jedynie dla 8% tej populacji główne źródło utrzymania stanowi praca, zaś kolejne 8% pozostaje na utrzymaniu innych osób, nie posiadając własnych środków na przeŝycie. PoniŜszy wykres przedstawia podział osób niepełnosprawnych z terenu gminy Kampinos według ekonomicznych grup wieku w 2002 roku. Osoby niepełnosprawne z terenu gminy według ekonomicznych grup wieku w 2002 roku 170; 41,1% 17; 4,1% 227; 54,8% osoby niepełnosprawne w wieku przedprodukcyjnym osoby niepełnosprawne w wieku produkcyjnym osoby niepełnosprawne w wieku poprodukcyjnym Dane Narodowego Spisu Powszechnego W 2002 roku 54,8% niepełnosprawnych w gminie było w wieku produkcyjnym (227 osób), co było zjawiskiem niepokojącym. Mniejszą grupę reprezentowały osoby w wieku poprodukcyjnym (170 osób). Najmniejszą liczebnie grupę stanowiły dzieci i młodzieŝ łącznie 17 osób. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 61

62 Jednym z głównych przejawów wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych jest bierność zawodowa. Wykluczenie z dostępu do pracy jest jednocześnie wyeliminowaniem z uczestnictwa w głównym nurcie Ŝycia społecznego. Jak wygląda problem aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w gminie Kampinos, pokazuje poniŝszy wykres. Osoby niepełnosprawne z ternu gminy według aktywności ekonomicznej w 2002 roku 2; 0,5% 67; 16,2% 8; 1,9% 337; 81,4% aktywni zawodowo pracujący aktywni zawodowo bezrobotni bierni zawodowo (łącznie z osobami w wieku poniŝej 15 lat) nieustalony status na rynku pracy Dane Narodowego Spisu Powszechnego W 2002 roku zdecydowana większość osób niepełnosprawnych w gminie była bierna zawodowo 337 osób. Wśród aktywnych zawodowo zarejestrowano 67 osób pracujących i 8 osób pozostających bez pracy. Nieustalony status na rynku pracy posiadały 2 osoby. Integracja społeczna osób niepełnosprawnych przez pracę stanowi w Polsce bardzo wymagające i trudne do realizacji zadanie. Istnieje wiele czynników wpływających niekorzystnie na zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Po stronie podaŝowej są to (poza relatywnie niskimi kwalifikacjami osób niepełnosprawnych): słabe motywacje i liczne bariery instytucjonalno-infrastrukturalne, a po stronie popytu na pracę: niechęć pracodawców i w konsekwencji znaczny koszt ich motywowania oraz ogólnie trudny rynek pracy, charakteryzujący się słabą dynamiką tworzenia miejsc pracy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 62

63 Niekorzystna sytuacja osób niepełnosprawnych związana jest generalnie z niskim poziomem wykształcenia tej zbiorowości. W Polsce co druga osoba niepełnosprawna miała co najwyŝej wykształcenie podstawowe, co znacznie utrudnia wejście na rynek pracy lub utrzymanie zatrudnienia. Wykształcenie średnie posiadało 19,2% osób niepełnosprawnych, a jedynie 3,7% wyŝsze. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe wykształcenie wyŝsze, w przypadku osób niepełnosprawnych, kilkakrotnie zwiększa ich szanse na podjęcie pracy. PoniŜszy wykres przedstawia strukturę wykształcenia osób niepełnosprawnych z terenu gminy Kampinos w 2002 roku. Osoby niepełnosprawne z terenu gminy w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2002 r. wyŝsze policealne średnie zasadnicze zawodowe podstawowe ukończone podstawowe nieukończone nieustalony liczba osób Dane Narodowego Spisu Powszechnego W 2002 roku najliczniejszą grupę niepełnosprawnych w gminie stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym ukończonym 213 osób. Osoby niepełnosprawne są bardzo zróŝnicowaną grupą ludzi, w związku z tym konieczna jest polityka, która będzie respektować tę róŝnorodność. Szczególnej uwagi wymagają osoby o złoŝonych, wielorakich potrzebach uzaleŝniających je od pomocy innych oraz ich rodziny. Niepełnosprawni są często gorzej wykształceni, co zdecydowanie utrudnia ich funkcjonowanie na rynku pracy. Rodziny posiadające STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 63

64 niepełnosprawne dzieci wymagają szczególnej uwagi, jeŝeli chodzi o ich edukację i społeczne włączanie oraz moŝliwości rehabilitacyjne. Szczególnych wysiłków wymaga rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych, tj. m.in.: promocja dostępu osób niepełnosprawnych do zatrudnienia oraz budowa systemu wsparcia dla osób chorych psychicznie, których systematycznie przybywa. Wspomniane działania stwarzają moŝliwość integracji tej grupy osób z pozostałą częścią społeczeństwa. Jednocześnie nadal powinny być konsekwentnie likwidowane bariery architektoniczne, komunikacyjne oraz transportowe, utrudniające osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w społeczeństwie. Instytucją świadczącą opiekę i pomoc osobom niepełnosprawnym na terenie gminy Kampinos jest Ośrodek Pomocy Społecznej. Ponadto w Zespole Szkolno- Przedszkolnym w Kampinosie istnieje Oddział Integracyjny IDENTYFIKACJA NAJWAśNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA TERENIE GMINY Identyfikacja problemów społecznych jest jednym z najwaŝniejszych elementów kaŝdego postępowania diagnostycznego, mającego określić zasadnicze problemy i ewentualne kierunki ich rozwiązywania. Podstawowym narzędziem badawczym, za pomocą którego identyfikowano problemy społeczne gminy, była ankieta rozesłana do osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej, między innymi do osób reprezentujących wybrane instytucje lokalne, takie jak: ośrodek zdrowia, kościół, szkoła, organizacje pozarządowe, a takŝe do lokalnych przedsiębiorców, pracowników socjalnych OPS-u, radnych, mieszkańców gminy. W pierwszych pytaniach poproszono respondentów o wskazanie środowisk zagroŝonych ubóstwem oraz określenie przyczyn tego zjawiska. Uzyskane odpowiedzi prezentują poniŝsze wykresy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 64

65 Środowiska zagroŝone ubóstwem Przyczyny popadania w ubóstwo 8% 8% 8% 8% 43% 8% 8% 17% 59% osoby dotknięte problemem uzaleŝnień osoby starsze i samotne osoby uzyskujące niskie dochody osoby bezrobotne osoby chore 33% dziedziczenie ubóstwa uzaleŝnienia niedostosowanie społeczne bezrobocie choroby Badania własne Centrum AV. Według badanych, problem ubóstwa dotyczy najbardziej osób dotkniętych problemem uzaleŝnień (59%), oraz osób starszych i samotnych (17%). Jako najczęstsze przyczyny popadania w stan ubóstwa respondenci podawali dziedziczenie ubóstwa (43%) i uzaleŝnienia (33%). Odpowiadając na kolejne pytania respondenci identyfikowali środowiska zagroŝone uzaleŝnieniami, określali skalę tego zjawiska oraz oceniali ofertę pomocy osobom uzaleŝnionym. Środowiska zagroŝone uzaleŝnieniami Skala problemu uzaleŝnień 26% 8% 33% 8% 8% 33% osoby bezrobotne rodziny dysfunkcyjne osoby uzyskujące niskie dochody osoby bezdomne średnia wysoka niska 84% Badania własne Centrum AV. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 65

66 Wśród środowisk zagroŝonych zjawiskiem uzaleŝnień najczęściej wymienianymi grupami były osoby bezrobotne i rodziny dysfunkcyjne (po 33%) oraz osoby uzyskujące niskie dochody (26%). Określając skalę występowania tego problemu większość badanych (84%) oceniła ją jako średnią, a po 8% jako wysoką lub niską. Czy oferta pomocy osobom uzaleŝnionym jest wystarczająca? 17% 8% 50% 25% raczej tak tak trudno powiedzieć raczej nie Badania własne Centrum AV. Jeśli chodzi o ocenę oferty pomocy dla osób uzaleŝnionych, łącznie trzy czwarte ankietowanych stwierdziło, iŝ jest ona raczej wystarczająca lub wystarczająca. Odmiennego zdania było w 8% badanych. Jednocześnie 17% badanych nie miało zdania. W ankiecie znalazły się równieŝ pytania dotyczące sytuacji osób starszych w środowisku lokalnym. Pozwoliły one na identyfikację najwaŝniejszych problemów dotykających tę grupę osób oraz ocenę pomocy świadczonej osobom w wieku poprodukcyjnym. Uzyskane odpowiedzi prezentują poniŝsze wykresy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 66

67 Problemy społeczne dotykające osoby starsze Czy oferta pomocy osobom starszym jest wystarczająca? 17% 8% 33% 8% 8% 51% 17% 25% choroby samotność niepełnosprawność ubóstwo i bieda brak opieki ze strony rodziny 33% raczej tak trudno powiedzieć raczej nie tak Badania własne Centrum AV. Za najczęstsze problemy dotykające osoby starsze uznawano choroby (33%) i samotność (25%) oraz niepełnosprawność, ubóstwo i biedę (po 17%). Co do oceny oferty pomocy osobom starszym, wśród ankietowanych dominowały zdania pozytywne. W sumie 59% badanych stwierdziło, Ŝe jest ona raczej wystarczająca lub wystarczająca, a 8% osób wyraziło odmienną opinię. Jednocześnie 33% respondentów nie potrafiło sprecyzować stanowiska. W ankiecie pytano takŝe o stosunek do osób niepełnosprawnych oraz próbowano wysondować, jak postrzegana jest w społeczności lokalnej oferta pomocy dla tej grupy osób. Odpowiedzi na te pytania prezentują poniŝsze wykresy. Czy osoby niepełnosprawne są akceptowane w środowisku lokalnym? Czy oferta pomocy osobom niepełnosprawnym jest wystarczająca? 33% 8% 8% 42% 17% tak raczej tak 67% 25% raczej tak raczej nie trudno powiedzieć nie tak Badania własne Centrum AV. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 67

68 W sprawie akceptacji osób niepełnosprawnych badani wypowiedzieli się pozytywnie. Jeśli natomiast chodzi o ofertę pomocy ww. osobom, to połowa ankietowanych stwierdziła, iŝ jest ona wystarczająca lub raczej wystarczająca. Negatywny pogląd w tej sprawie wyraziło w sumie 33% osób, a 17% badanych nie potrafiło jasno sprecyzować swojego stanowiska. Wnikając w kwestię niepełnosprawności, poproszono ankietowanych o wskazanie problemów dotykających osoby niepełnosprawne. Uzyskane odpowiedzi przedstawiono na poniŝszym wykresie. Problemy społeczne dotykające osoby niepełnosprawne 17% 49% 17% 17% bariery architektoniczne utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych ubóstwo utrudniony dostęp do usług opiekuńczych Badania własne Centrum AV. Za problem najbardziej nękające osoby niepełnosprawne badani uznali bariery architektoniczne (49%). W ankiecie znalazło się równieŝ pytanie odnoszące się do osób chorych psychicznie zamieszkujących na terenie gminy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 68

69 Czy na terenie gminy zamieszkują osoby chore psychicznie? 17% 8% 42% 33% słyszałem o takich osobach tak, znam takie osoby nie znam takich osób nie słyszałm o takich osobach Badania własne Centrum AV. Zagadnienie osób chorych psychicznie zamieszkujących w gminie nie jest obce większości jej mieszkańcom w sumie trzy czwarte ankietowanych stwierdziło, iŝ zna takie osoby lub o nich słyszało. Pozostali respondenci wyrazili odmienną opinię. Osobne zagadnienie w ankiecie stanowiła przemoc w rodzinie. Ankietowani wypowiadali się na temat znajomości rodzin dotkniętych tym zjawiskiem. Uzyskane odpowiedzi prezentuje poniŝszy wykres. Czy w rodzinach istnieje zjawisko przemocy domowej? 17% 50% 33% słyszałem o takich przypadkach znam takie przypadki nie znam takich przypadków Badania własne Centrum AV. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 69

70 Podejmując problem przemocy domowej, zdecydowana większość badanych (łącznie 83%) stwierdziła, iŝ słyszała o przypadkach występowania tej patologii w gminie bądź je zna, co naleŝy uznać za zjawisko niezwykle niepokojące. Odmiennego zdania było 17% respondentów. W ankiecie znalazły się równieŝ pytania dotyczące stanu bezpieczeństwa w środowisku zamieszkania. Respondenci dzieląc się swoimi odczuciami w tym zakresie, wskazywali jednocześnie źródła swojej wiedzy na temat stanu bezpieczeństwa w gminie Uzyskane odpowiedzi prezentują poniŝsze wykresy. Czy czuje się Pani/Pan bezpiecznie w miejscu zamieszkania? Źródło wiedzy na temat stanu bezpieczeństwa w gminie 17% 8% 8% 75% tak raczej tak raczej nie 92% doświadczenia własne doświadczenia innych osób Badania własne Centrum AV. Jeśli chodzi o poczucie bezpieczeństwa w gminie, to zdecydowana większość ankietowanych (łącznie 92%) stwierdziła, Ŝe czuje się bezpiecznie bądź raczej bezpiecznie w miejscu zamieszkania. Odmiennego zdania było jedynie 8% respondentów. Źródłem wiedzy respondentów na temat stanu bezpieczeństwa w środowisku lokalnym były w głównej mierze doświadczenia własne (92%). Dla porównania dodajmy, Ŝe według badań TNS OBOP z 2006 r., 70% mieszkańców Polski czuło się bezpiecznie w miejscu zamieszkania, 28% wyraziło odmienny pogląd (badania przeprowadzono na zlecenie policji wśród osób powyŝej 15. roku Ŝycia). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 70

71 Czy pomoc OPS-u jest wystarczająca? Jaką formę wsparcia powinien oferować OPS? 8% 50% 17% 8% 33% 42% tak raczej tak trudno powiedzieć 17% 25% wsparcie rzeczowe doradztwo praca socjalna aktywizacja bezrobotnych pomoc finansowa Badania własne Centrum AV. Ocena pracy pracowników socjalnych 17% 8% 17% 58% dobrze przeciętnie bardzo dobrze nie mam zdania Badania własne Centrum AV. W kwestii oceny pomocy udzielanej przez OPS, zdecydowana większość ankietowanych (łącznie 92%) stwierdziła, iŝ jest ona wystarczająca lub raczej wystarczająca. Nie miało zdania na ten temat 8% respondentów. Wśród form wsparcia, jakie powinien oferować OPS, badani najczęściej wskazywali na wsparcie rzeczowe (33%), doradztwo (25%), pracę socjalną i aktywizację zawodową (po 17%). Jeśli natomiast chodzi o ocenę pracy pracowników socjalnych, trzy czwarte oceniło ją dobrze lub bardzo dobrze. Ocenę przeciętna wystawiło 17% respondentów, a pozostali (8%) nie mieli zdania. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 71

72 Czy oferta pomocy świadczonej przez organizacje pozarządowe zaspokaja potrzeby środowiska lokalnego? 8% 8% 33% 18% 33% trudno powiedzieć raczej tak raczej nie tak nie Badania własne Centrum AV. Oceniając adekwatność pomocy świadczonej przez organizacje pozarządowe w stosunku do potrzeb ludności gminy, w sumie 41% badanych stwierdziło, iŝ jest ona raczej wystarczająca lub wystarczająca. Odmiennego zdania było łącznie 26% ankietowanych, a 33% nie sprecyzowało swojej opinii ANALIZA SWOT Bardzo uŝyteczną metodą przy określaniu priorytetów rozwojowych jest coraz powszechniej stosowana w pracach nad strategią analiza SWOT. Nazwa SWOT jest akronimem angielskich słów: Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagroŝenia w otoczeniu). Analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron organizacji oraz badania szans i zagroŝeń, jakie stoją przed organizacją. Analizę tę moŝna z powodzeniem zastosować do dowolnego przedsięwzięcia, włącznie z programowaniem strategicznym. Wnikliwe opracowanie SWOT jest istotnym etapem procesu planowania strategicznego. Przy właściwym opracowaniu stanowi punkt wyjściowy dla określania celów strategicznych oraz projektów socjalnych. Analiza SWOT została przygotowana w miejscowym Ośrodku Pomocy Społecznej. Przedstawione poniŝej czynniki obejmują: STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 72

73 siły wewnętrzne uwarunkowania o pozytywnym wpływie na sytuację społeczną, słabości wewnętrzne uwarunkowania o negatywnym wpływie na sytuację społeczną, szanse zewnętrzne uwarunkowania o pozytywnym wpływie na realizację celów, zagroŝenia zewnętrzne uwarunkowania o negatywnym wpływie na realizację celów. Wynik prac obrazują prezentowane poniŝej zestawienia. Dodać naleŝy, Ŝe w analizie SWOT odniesiono się wyłącznie do kwestii społecznych. Kwestia osób bezrobotnych Mocne strony niska skala bezrobocia, wzrost znaczenia wykształcenia jako wartości, istnienie organizacji pozarządowych pomagających osobom bezrobotnym, z którymi współpracują władze lokalne, dobre przygotowanie pracowników pomocy społecznej do pracy z osobami bezrobotnymi. Słabe strony występowanie bezrobocia długotrwałego, występowanie zjawiska dziedziczenia bezrobocia, niski poziom wykształcenia osób bezrobotnych długotrwale, niepodnoszenie kwalifikacji przez osoby bezrobotne długotrwale. Szanse brak wzrostu bezrobocia długotrwałego i dziedziczenia bezrobocia, współpraca władz lokalnych i regionalnych z partnerami społecznymi w ramach rozwiązywania problemów osób bezrobotnych i długotrwale bezrobotnych, powiązanie programów dla bezrobotnych długotrwale z programami rozwoju zasobów ludzkich, przekwalifikowań i reorganizacji, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 73

74 wzrost mobilności zawodowej i geograficznej, ułatwiony dostęp do kształcenia ustawicznego na obszarach wiejskich. ZagroŜenia rozwój zjawiska wykluczenia społecznego, osłabienie instytucji rodziny w zbiorowościach dotkniętych długotrwałym bezrobociem, istnienie zjawiska nielegalnego zatrudnienia. Kwestie dzieci, młodzieŝy i rodziny Mocne strony dostateczna ilość środków finansowych, adekwatne do potrzeb zatrudnienie kadry merytorycznej w systemie pomocy społecznej, współpraca pomiędzy instytucjami zajmującymi się problematyką dzieci i młodzieŝy, właściwa komunikacja pomiędzy pracownikami sfery samorządowej i pozarządowej, aktywna działalność pracowników słuŝb społecznych na rzecz pomocy dzieciom i młodzieŝy, wspieranie przez samorząd organizacji pozarządowych i grup nieformalnych pracujących na rzecz dzieci, młodzieŝy i rodziny, prowadzenie przez samorząd działań zapobiegających dysfunkcjom rodziny, wysoki poziom aktywności w poszukiwaniu środków pozabudŝetowych, wystarczające warunki do prowadzenia skutecznej pracy socjalnej, zabezpieczanie dzieciom i młodzieŝy dostępu do róŝnorodnych form spędzania czasu wolnego, podejmowanie działań w zakresie upowszechniania idei wolontariatu wśród dzieci i młodzieŝy. Słabe strony deficyt ośrodków wsparcia dla rodzin w kryzysie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 74

75 Szanse wzrastające znaczenie organizacji pozarządowych w pracy na rzecz pomocy dzieciom i młodzieŝy, członkostwo Polski w Unii Europejskiej szansą na poprawę polityki społecznej wobec dzieci, młodzieŝy i rodziny, zadowalający poziom współpracy pomiędzy szkołą a rodziną, prowadzenie przez szkoły programów profilaktycznych. ZagroŜenia niesprzyjająca udzielaniu pomocy społecznej dzieciom i młodzieŝy decentralizacja władzy, występowanie zagroŝeń funkcjonowania rodziny: uzaleŝnień, rozpadu więzi rodzinnych, bezrobocia, przemocy w rodzinie i ubóstwa, niewystarczająca opieka medyczna w szkołach, brak stabilności prawnej w dziedzinie pomocy społecznej dziecku i rodzinie. Kwestia osób uzaleŝnionych Mocne strony odpowiednio przygotowana kadra do pracy z osobami uzaleŝnionymi, prawidłowe wykorzystywanie środków pochodzących z zezwoleń na sprzedaŝ alkoholu, dysponowanie stałymi środkami finansowymi na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych, wymiana doświadczeń pomiędzy instytucjami zajmującymi się uzaleŝnieniami, włączanie się społeczności lokalnej w działania pomocowe. Słabe strony słabo przygotowana baza lokalowa, brak bazy lecznictwa odwykowego, deficyt miejsc pobytu dla ofiar przemocy, brak organizacji pozarządowych zajmujących się osobami uzaleŝnionymi, ograniczona współpraca z Kościołem. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 75

76 Szanse traktowanie uzaleŝnień jako problemu społecznego, dostateczne wykorzystywanie systemu informacji. ZagroŜenia niemoŝność sprostania potrzebom w zakresie uzyskiwania pomocy w dziedzinie uzaleŝnień, niewystarczająca współpraca pomiędzy fachowcami róŝnych dziedzin na rzecz przeciwdziałania uzaleŝnieniom, brak systemu wsparcia dla osób i rodzin wymagających specjalistycznej pomocy, niska skuteczność i efektywność działań podejmowanych na rzecz osób uzaleŝnionych, oznaki zmęczenia, bezsilności i bezradności w społeczeństwie. Kwestia ludzi starszych Mocne strony profesjonalne przygotowanie kadry w świadczeniu pomocy osobom starszym, dostateczny dostęp osób starszych do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, wystarczająca ilość kadry zajmującej się problematyką osób starszych, prawidłowy obieg informacji o formach pomocy społecznej, dobra dostępność domów pomocy społecznej. Słabe strony brak określonego standardu usług dla osób starszych, niski poziom Ŝycia osób starszych, wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym na terenie gminy, brak w gminie małych form pomocy społecznej dla osób starszych, niemoŝność kontynuowania przez osoby starsze aktywności zawodowej oraz realizowania się w organizacjach samopomocowych, niepoprawianie sfery technicznej ułatwiającej codzienne Ŝycie osób starszych, niekorzystanie ze wsparcia wolontariuszy w dziedzinie pomocy osobom starszym. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 76

77 Szanse dostosowywanie standardów usług do wymogów Unii Europejskiej, prowadzenie dokładnego rozpoznania potrzeb osób starszych, brak zjawiska migracji ludzi młodych na inne tereny, sprzyjająca pomocy osobom w III wieku ogólna sytuacja społeczna kraju. ZagroŜenia brak szkoleń dla kadry realizującej pomoc osobom starszym, ograniczona działalność w zakresie uwraŝliwiania systemu oświaty na problem osób starszych, wzrost liczby osób samotnych, niedostosowana do osób starszych infrastruktura, niski poziom koordynacji działań podmiotów na rzecz osób starszych, występowanie niekorzystnych zjawisk demograficznych, niesprzyjająca pomocy osobom w III wieku sytuacja finansowa kraju. Kwestia osób niepełnosprawnych Mocne strony upowszechnianie w środowisku lokalnym pozytywnych wzorców postaw filantropijnych i charytatywnych, równomierna i wystarczająca oferta pomocy osobom niepełnosprawnym, dobry przepływ informacji pomiędzy podmiotami pomocowymi. Słabe strony brak na terenie gminy organizacji pozarządowych funkcjonujących w sferze niepełnosprawności, niski poziom zaangaŝowania środowiska osób niepełnosprawnych w działalność samopomocy, istnienie barier utrudniających pełen udział osób niepełnosprawnych w Ŝyciu społecznym, niedostateczna baza rehabilitacyjna dla osób niepełnosprawnym, niedostateczna oferta opieki nad osobami niepełnosprawnymi, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 77

78 niepełne rozpoznanie liczby osób niepełnosprawnych. Szanse wzrost społecznej akceptacji osób niepełnosprawnych, prowadzenie edukacji o rozumieniu potrzeb osób niepełnosprawnych, współpraca sektora publicznego z sektorem pozarządowym w dziedzinie pomocy osobom niepełnosprawnym, równomierne korzystanie ze środków pozabudŝetowych i pomocowych, sprzyjająca pomocy osobom niepełnosprawnym sytuacja ekonomiczno-gospodarcza kraju, upowszechnianie w mediach problematyki niepełnosprawności w celu kształtowania pozytywnych postaw, stabilna liczba miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. ZagroŜenia wzrost zapotrzebowania na placówki opieki stacjonarnej, usługi opiekuńcze i stacjonarne, ograniczona działalność w zakresie likwidacji barier architektonicznych. Rozwój kadr i słuŝb pomocowych Mocne strony posiadanie wyspecjalizowanej kadry pracowników pomocy społecznej, brak zjawiska przeciąŝenia pracowników socjalnych liczbą zadań, prowadzenie działań socjalnych z rodziną. Słabe strony ograniczona pomoc Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w rozwiązywaniu lokalnych problemów społecznych, brak pracowników kompleksowo zajmujących się rodzinami z róŝnymi problemami, utrudniony dostęp do placówek oświatowych zajmujących się kształceniem w zakresie usług opiekuńczych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 78

79 Szanse odpowiednie do potrzeb rynku przygotowanie zawodowe absolwentów szkolnictwa w zakresie słuŝb pomocy społecznej, stałe doskonalenie zawodowe pracowników pomocy społecznej, współpraca z jednostkami pomocy społecznej prowadzonymi przez inne podmioty, wystarczająca w stosunku do potrzeb ilość wykwalifikowanej kadry. ZagroŜenia niedobór specjalistów (psycholog, konsultant, prawnik) w sektorze pomocy społecznej. Inne mocne i słabe strony lokalnego systemu polityki społecznej Mocne strony wystarczająca ilość środków finansowych, szybkie działanie; szeroka i wszechstronna pomoc i szukanie kompleksowych rozwiązań, chęć do podejmowania nowych wyzwań z wykorzystaniem nowych moŝliwości, duŝa wiedza merytoryczna i podnoszenie kwalifikacji, ciągły rozwój poprzez tworzenie nowych rozwiązań, profesjonalne podejście do klienta, otwartość na współpracę z innymi instytucjami i organizacjami, dobre wyposaŝenie ośrodka w sprzęt. Słabe strony brak warunków lokalowych zabezpieczających sytuacje kryzysowe, rozległy teren gminy brak komunikacji lokalnej, brak anonimowości, brak moŝliwości utworzenia poradni, w tym specjalistycznej, trudności w tworzeniu i dostępności instytucji terapeutycznych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 79

80 2.11. ZASOBY UMOśLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Zasobami umoŝliwiającymi rozwiązywanie problemów społecznych określamy instytucje znajdujące się na terenie gminy lub obejmujące swym zasięgiem działania jej mieszkańców, które funkcjonują w obszarze polityki społecznej i rozwiązują dane problemy. Są to zarówno jednostki samorządowe, jak i niepubliczne, na przykład organizacje pozarządowe INSTYTUCJE SAMORZĄDOWE Instytucją oferującą pomoc i wsparcie mieszkańcom gminy jest Ośrodek Pomocy Społecznej mieszczący się w Kampinosie przy ul. Niepokalanowskiej 3. Podmiotem prowadzącym jednostkę jest Gmina Kampinos. Ośrodek, działając m.in. na podstawie ustaw o pomocy społecznej, świadczeniach rodzinnych, postępowaniu wobec dłuŝników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej i dodatkach mieszkaniowych, koordynuje rozwiązywanie problemów społecznych w gminie. Oferta jednostki skierowana jest do mieszkańców gminy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialno-bytowej i zdrowotnej. Kadra zatrudniona w Ośrodku Pomocy Społecznej (kierownik, 2 pracowników socjalnych oraz 2 innych pracowników) uczestniczy w róŝnych formach dokształcania i podnoszenia kwalifikacji, wśród których naleŝy wymienić następujące szkolenia i kursy: Świadczenia rodzinne, Kadry i płace i Kapitał ludzki ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W gminie Kampinos funkcjonuje 11 stowarzyszeń oraz są 2 parafie kościoła rzymskokatolickiego. Samorząd gminy dysponuje uregulowaniami prawa miejscowego dotyczącymi współpracy z organizacjami naleŝącymi do sektora pozarządowego. Pomiędzy sektorem publicznym a pozarządowym istnieje dobry przepływ informacji dotyczący podopiecznych korzystających z pomocy, o czym świadczy np. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 80

81 dofinansowywanie działalności statutowej organizacji, udzielanie wsparcia lokalowego i rzeczowego oraz doradztwo i konsultacje. KaŜda społeczność, w której istnieją silne więzi społeczne, winna organizować współpracę między samorządem a organizacjami pozarządowymi, aby współdziałać w kierunku uzupełnienia i usprawnienia instytucjonalnego form pomocy. PoniŜej prezentowane są organizacje pozarządowe działające na terenie gminy Kampinos. Wykaz organizacji pozarządowych z terenu gminy L.p. Nazwa i adres Charakterystyka działania Komitet Obchodów Roku Fryderyka Chopina w gminie Kampinos, Kampinos A 30a, Kampinos Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Między Wisłą a Kampinosem, Czosnów, ul. Gminna 6, Czosnów Uczniowski Ludowy Klub Sportowy Ryś, ul. Szkolna 5, Kampinos Klub Sportowy Orzeł, ul. Chopina 10, Kampinos Przygotowanie obchodów Roku Chopinowskiego, promocja twórczości Chopina Działania na rzecz obszarów wiejskich gmin Czosnów, Kampinos, Leoncin. Opracowanie i realizacja lokalnej strategii rozwoju dla ww. gmin Kształtowanie pozytywnych cech charakteru i osobowości poprzez uczestnictwo w realizacji zadań sportowych Klubu Organizacja form współzawodnictwa sportowego, piłka noŝna Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Kampinosie, ul. Niepodległości 5, Kampinos Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Zawadach, Zawady 23, Kampinos Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Gnatawicach, Stare Gnatawice 4, Kampinos Ochotnicza StraŜ PoŜarna w StrzyŜewie, StrzyŜew 20, Kampinos Działania mające na celu zapobieganie poŝarom oraz współdziałanie w tym zakresie z instytucjami i stowarzyszeniami. Udział w akcjach ratowniczych, informowanie ludności o zagroŝeniach, prowadzenie działalności sportowej, kulturalno-oświatowej i rozrywkowej STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 81

82 Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Wiejcy, Wiejca 67, Kampinos Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Szczytnie, Szczytno 38a, Kampinos Działania mające na celu zapobieganie poŝarom oraz współdziałanie w tym zakresie z instytucjami i stowarzyszeniami. Udział w akcjach ratowniczych, informowanie ludności o zagroŝeniach, prowadzenie działalności sportowej, kulturalno-oświatowej i rozrywkowej PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ Zespół dokonujący diagnozy problemów społecznych na terenie gminy Kampinos korzystał z szeregu moŝliwości pozyskania informacji od jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego, jednostek pozarządowych oraz instytucji współdziałających w szeroko rozumianym obszarze polityki społecznej. Nie poprzestając na analizie źródeł zastanych, korzystano ze źródeł wywołanych, tj. badań ankietowych i analizy SWOT. Sumując uzyskane informacje i nakładając wyniki diagnozy na zakres moŝliwości kompetencyjnych samorządu, moŝemy wskazać najwaŝniejsze obszary problemowe, których rozwiązanie powinno stać się przedmiotem troski samorządu lokalnego, a są one treścią części programowej niniejszego dokumentu. Zespół przygotowujący dokument uznał, iŝ w pierwszej kolejności naleŝy zaprogramować działania słuŝące poprawie sytuacji rodziny, dzieci i młodzieŝy. Rodzinę naleŝy wzmocnić tak, by w skuteczniejszy sposób mogła opierać się kryzysom powodowanym przez takie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, jak np. ubóstwo, bezrobocie czy problem alkoholowy powodujący rozpad poŝycia. Równie waŝne jest udzielenie odpowiedniego wsparcia osobom zagroŝonym wykluczeniem społecznym, a wśród nich grupom najbardziej naraŝonym na marginalizację, tj. osobom ubogim, bezrobotnym, dotkniętym problemem uzaleŝnień, bezdomnym oraz niepełnosprawnym i starszym. W pośredni sposób na funkcjonowanie lokalnej społeczności wpływają równieŝ system monitorowania i oceny pojawiających się problemów społecznych oraz kondycja i działalność organizacji pozarządowych. Dlatego teŝ naleŝy mieć na uwadze dalszą profesjonalizację słuŝb publicznych, a w szczególności pracowników socjalnych zatrudnionych w Ośrodku Pomocy Społecznej, oraz rozwijanie współpracy z sektorem STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 82

83 pozarządowym, aby móc w skuteczny sposób realizować nowatorskie rozwiązania i występować o fundusze wspomagające rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych. Tworząc politykę społeczną na poziomie lokalnym zgodnie z zasadami pomocniczości i partycypacji społecznej nie sposób nie dostrzec tych kwestii w dokumencie programowym i wskazać dla nich właściwych moŝliwości rozwoju. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 83

84 PoniŜszy wykres przedstawia związek zidentyfikowanych w procesie badawczym problemów społecznych z czynnikami, które naleŝy brać pod uwagę w programowaniu działań słuŝących rozwiązywaniu problemów społecznych środowiska lokalnego. Oczywiście wpływ poszczególnych czynników jest złoŝony i niejednorodny. Największe znaczenie przy projektowaniu działań mają moŝliwości kompetencyjne samorządu lokalnego oraz warunki finansowe, nieco mniejsze, choć takŝe istotne, inne dokumenty strategiczne omówione w części wstępnej. ZWIĄZEK ZIDENTYFIKOWANYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Z PROGRAMOWANIEM DZIAŁAŃ ZIDENTYFIKOWANE PROBLEMY SPOŁECZNE INNE DOKUMENTY STRATEGICZNE PROGRAMOWANIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MOśLIWOŚCI FINANSOWE I ORGANIZACYJNE ZADANIA SAMORZĄDU GMINNEGO STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 84

85 3. CZĘŚĆ PROGRAMOWA W tej części dokumentu przedstawiono najistotniejsze załoŝenia polityki społecznej gminy na najbliŝsze lata. Zostały one ujęte w formie misji, celów strategicznych, celów operacyjnych i kierunków działań. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 85

86 3.1. MISJA GMINA KAMPINOS SILNE RODZINY, ORAZ AKTYWNI MIESZKAŃCY SOLIDARYZUJĄCY SIĘ Z GRUPAMI ZAGROśONYMI WYKLUCZENIEM I MARGINALIZACJĄ SPOŁECZNĄ STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 86

87 ZWIĄZEK MISJI Z CELAMI STRATEGICZNYMI ROZWÓJ ZINTEGROWANEGO SYSTEMU WSPARCIA ZAPOBIEGAJĄCEGO KRYZYSOM W RODZINIE ORAZ WZMACNIAJĄCEGO POZYCJĘ DZIECKA Gmina Kampinos silne rodziny, aktywni mieszkańcy solidaryzujący się z grupami zagroŝonymi wykluczeniem i marginalizacją społeczną WSPARCIE I AKTYWIZACJA GRUP ZAGROśONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM PARTNERSTWO NA RZECZ ROZWOJU WSPÓŁPRACY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY KAMPINOS 87