Ministerstwo Edukacji Narodowej TECHNIK ADMINISTRACJI 343 [01]

Transkrypt

1 Ministerstwo Edukacji Narodowej 343[01] /MEN/2008. PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK ADMINISTRACJI 343 [01] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2008

2 Autorzy: mgr Arkadiusz Charążka mgr Anna Janiga mgr Alicja Jodkowska mgr Wojciech Kawka Recenzenci: mgr inż. Małgorzata Budzicz mgr Edyta Kozieł Opracowanie redakcyjne: mgr Kazimiera Tarłowska 1

3 Spis treści I. Plany nauczania 3 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 4 1. Wstęp do nauki o państwie i prawie 4 2. Prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze oraz prawo gospodarcze Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych Prawo administracyjne i prawo finansów publicznych Ekonomika przedsiębiorstw Zarys statystyki Rachunkowość i analiza ekonomiczna Socjologia i psychologia społeczna Technika biurowa Organizacja pracy biurowej Język angielski zawodowy Praktyka zawodowa 86 2

4 I. PLAN NAUCZANIA Szkoła Policealna Zawód: technik administracji 343 [01] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie L.p. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I - IV Forma stacjonarna Dla dorosłych Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Forma zaoczna 1. Wstęp do nauki o państwie i prawie Prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze oraz prawo gospodarcze Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych Prawo administracyjne i prawo finansów publicznych Ekonomika przedsiębiorstw Zarys statystyki Rachunkowość i analiza ekonomiczna Socjologia i psychologia społeczna Technika biurowa Organizacja pracy biurowej Język angielski zawodowy Specjalizacja* Razem Praktyka zawodowa: 8 tygodni * Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla zawodu. 3

5 II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH WSTĘP DO NAUKI O PAŃSTWIE I PRAWIE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa, sklasyfikować rodzaje norm i przepisów prawnych, wyjaśnić istotę prawa i jego umiejscowienie w różnych systemach normatywnych, zdefiniować pojecie systemu prawa i dokonać podziału na gałęzie, przedstawić źródła prawa i formy prawotwórczej działalności państwa, określić rodzaje aktów normatywnych i ich hierarchię, określić zasady ogłaszania aktów normatywnych, określić zasady obowiązywania prawa w aspektach: terytorialnym i czasowym, dokonać wykładni aktu prawnego, zdefiniować pojęcie stosunku prawnego i jego elementy, określić cechy państwa, wyjaśnić pojęcia: władza państwowa, aparat państwowy, organ państwowy, scharakteryzować ustroje współczesnych państw i mechanizmy ich funkcjonowania, określić cechy demokratycznego państwa prawnego, scharakteryzować konstytucyjny system organów państwowych w Rzeczypospolitej Polskiej, wyjaśnić tryb powoływania i funkcje organów centralnych, określić rolę partii politycznych i organizacji społecznych, wyjaśnić proces tworzenia partii politycznej, określić źródła prawa międzynarodowego, wyjaśnić relacje między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym, scharakteryzować zorganizowane formy współpracy międzynarodowej, scharakteryzować organy Wspólnot Europejskich i wyjaśnić ich podstawowe kompetencje, określić konstytucyjne zasady ustroju RP, określić konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce, określić organizację wewnętrzną oraz kompetencje Sejmu i Senatu, określić cechy i zadania naczelnych organów administracji publicznej, 4

6 scharakteryzować kompetencje centralnych i terenowych organów administracji rządowej, określić rolę organów administracji samorządowej w systemie administracji publicznej, scharakteryzować pozycję Prezydenta RP w systemie ustrojowym państwa, scharakteryzować kompetencje Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, scharakteryzować podstawowe instytucje wymiaru sprawiedliwości, wyjaśnić rolę Rzecznika Praw Obywatelskich, przedstawić problematykę praw człowieka i prawne formy ich ochrony. Materiał nauczania 1. Podstawowe pojęcia prawne Rodzaje przepisów prawnych. Sposoby powstawania prawa. Rodzaje i charakterystyka aktów normatywnych. Norma prawna, jej cechy i budowa. Struktura i hierarchia aktów normatywnych. Źródła prawa. Gałęzie prawa. Obowiązywanie prawa co do miejsca, czasu i osoby. Zasady tworzenia prawa. Stosowanie prawa i wykładnia prawa. Elementy stosunku prawnego. Wykazywanie różnic między poszczególnymi źródłami prawa. Dokonywanie wykładni wybranych przepisów prawa. Analizowanie trybu uchwalania ustaw. 2. Podstawowe wiadomości o państwie Pojęcie państwa i jego cechy. Funkcje państwa. Pojęcie typu i formy państwa. Demokratyczne państwo prawne. Współczesne formy państw demokratycznych. Pojęcie organu państwowego i klasyfikacja organów. Modele samorządu terytorialnego. Partie polityczne i grupy nacisku w mechanizmie funkcjonowania państwa. Charakteryzowanie systemów: parlamentarno-gabinetowego, prezydenckiego, mieszanego i kanclerskiego. 3. Prawo Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej) Współpraca międzynarodowa. Prawo międzynarodowe, prawo wspólnotowe, prawo krajowe. Źródła prawa Wspólnot Europejskich. Organy Wspólnot Europejskich. 5

7 Analizowanie wybranych orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu. 4. Ustrój polityczny i prawny Rzeczypospolitej Polskiej Konstytucyjne zasady ustroju RP. System organów państwowych. Zasady systemu wyborczego. Sejm i Senat pozycja ustrojowa, struktura i kompetencje. Rada Ministrów i administracja rządowa. Pozycja i kompetencje Prezydenta. Sądy i Trybunały Sąd Najwyższy, sądy powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny, wojewódzkie sądy administracyjne, sądy wojskowe, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu. Najwyższa Izba Kontroli organizacja i zakres działania. Rzecznik Praw Obywatelskich. Sporządzanie skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich wywołanych naruszeniem prawa przez instytucje władzy publicznej. 5. Prawa człowieka Pojęcie i źródła praw człowieka. Międzynarodowa ochrona praw człowieka a prawo polskie. Środki dydaktyczne Akty normatywne. Komentarze do aktów normatywnych. Konwencje praw człowieka. Zbiory orzeczeń. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Specjalistyczne programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa i administracji. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu nauczania przedmiotu Wstęp do nauki o państwie i prawie jest kształtowanie umiejętności posługiwania się pojęciami prawnymi, korzystania z tekstów źródłowych, analizowania i interpretowania norm prawnych oraz wyjaśniania mechanizmów funkcjonowania państwa i prawa. Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, jak: wykład informacyjny, 6

8 dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna oraz ćwiczenia. Ćwiczenia powinny być prowadzone w pracowni prawa i ekonomii oraz komputerowej, w 15 osobowych grupach. Podczas zajęć uczniowie powinni korzystać z aktów prawnych, komentarzy i materiałów prasowych oraz komputerowych programów specjalistycznych i zasobów Internetu. Proponuje się tworzenie sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa w zajęciach i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach. W procesie nauczania-uczenia się uczeń powinien opanować elementarną wiedzę o istocie prawa i jego roli w demokratycznym państwie oraz umiejętności posługiwania się aktami prawnymi i dokonywania prawidłowej wykładni przepisów. Szczególnie ważne jest kształtowanie nawyku bezpośredniego korzystania z aktów normatywnych a nie wyłącznie komentarzy. Nabyte umiejętności ułatwią uczniom samodzielne i efektywne podejmowanie właściwych decyzji. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na istotę demokratycznego państwa prawnego i zasady jego funkcjonowania oraz formy ustrojowe współczesnych państw. W oparciu o Konstytucję i inne akty prawne należy przedstawić tryb powoływania i kompetencje poszczególnych organów państwowych w Polsce. W czasie ćwiczeń należy korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa oraz jego wykładni. Wskazane jest również prezentowanie filmów z zakresu prawa oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracji publicznej, sądów i kancelarii prawnych. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Podstawowe pojęcia prawne Podstawowe wiadomości o państwie Prawo Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej) Ustrój polityczny i prawny Rzeczypospolitej Polskiej Prawa człowieka 4 Razem 64 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. 7

9 Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. W trakcie oceniania należy zwrócić uwagę na aktywność uczniów podczas zajęć, umiejętność współpracy w grupie oraz umiejętność posługiwania się terminologią prawniczą. Proces oceniania powinien obejmować: diagnozę poziomu wiedzy ucznia przed przystąpieniem do realizacji programu, sprawdzanie postępów uczniów w trakcie realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiągnięciu celów kształcenia, sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów poleca się stosować: sprawdziany ustne, sprawdziany pisemne: krótką wypowiedź na piśmie lub rozwiązanie zadania problemowego, testy osiągnięć szkolnych z zadaniami wielokrotnego wyboru, ukierunkowaną obserwację czynności ucznia w czasie wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwracać szczególną uwagę na interpretację przepisów oraz stosowanie specyficznych form wypowiedzi i konstrukcji zapisów w dokumentach prawnych. W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 8

10 Literatura Ahlt M., Szpunar M.: Prawo europejskie. C. H. Beck, Warszawa 2006 Dokumenty europejskie. t. III, opr.: Przyborowska-Klimczak A., Skrzydło- Tefelska E., Marpol, Lublin 1999 Jasudowicz T.: Administracja wobec praw człowieka. TNOiK, Toruń 1998 Korybski, L. Leszczyński, Pieniążek A.: Wstęp do prawoznawstwa. Marpol, Lublin 1999 Nobel A.: Przewodnik po Unii Europejskiej. Książka i Wiedza, Warszawa 1998 Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. Scriptus, Poznań Seidler G. L., Groszyk H., Malarczyk J., Pieniążek A.: Wstęp do nauki o państwie i prawie. Marpol, Lublin 1999 Seidel R.: Prawoznawstwo, empi, Poznań 1994 Skrzydło W. (red.) Polskie prawo konstytucyjne. Wyd. Morpol, Lublin 2005 Nowacki J., Tobor Z.: Wstęp do prawoznawstwa. PWN, Warszawa 2001 Winczorek P.: Wstęp do nauki o państwie. LIBER, Warszawa 1998 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 9

11 PRAWO CYWILNE, PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE ORAZ PRAWO GOSPODARCZE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować instytucje prawa cywilnego: materialnego i proceduralnego, scharakteryzować stosunek cywilnoprawny i określić jego elementy, dokonać wykładni przepisów prawa cywilnego, odróżnić stosunek cywilnoprawny od innych stosunków prawnych, np.: karnego i administracyjnego, zastosować przepisy o formie czynności prawnych, rozpoznać wady czynności prawnych, ocenić zdolność osoby fizycznej do czynności prawnych, określić warunki udzielenia pełnomocnictwa, określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, ocenić skutki niezachowania zastrzeżonej formy czynności prawnej, określić formę organizacyjno-prawną podmiotów nie będących osobami fizycznymi, określić zasady obliczania terminów w prawie cywilnym, ustalić termin przedawnienia roszczenia majątkowego, rozróżnić poszczególne formy władania rzeczami, określić różne sposoby nabycia i utraty własności, scharakteryzować sposoby ochrony własności i posiadania, określić wzajemne uprawnienia i obowiązki Skarbu Państwa lub Gminy i użytkownika wieczystego, wykazać różnice pomiędzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi, określić zastosowanie zastawu i hipoteki, wyjaśnić znaczenie prawne ksiąg wieczystych i ewidencji gruntów, sporządzić wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, zinterpretować informacje z wyciągu z księgi wieczystej, scharakteryzować źródła zobowiązań, rozróżnić odpowiedzialność deliktową i kontraktową, określić skutki niewykonywania lub nienależytego wykonania prawa zobowiązań, określić sposoby wygaśnięcia zobowiązania, scharakteryzować czyny niedozwolone, scharakteryzować bezpodstawne wzbogacenie, przygotować treść umowy cywilnoprawnej, scharakteryzować zasady dziedziczenia ustawowego i testamentowego, 10

12 określić dopuszczalne formy testamentów, wskazać przesłanki zawarcia małżeństwa, wskazać przeszkody zawarcia małżeństwa, określić sposoby zawarcia związku małżeńskiego, sporządzić akt stanu cywilnego, scharakteryzować przesłanki rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa, określić prawa i obowiązki małżonków, scharakteryzować małżeński ustrój majątkowy, scharakteryzować obowiązek alimentacyjny, scharakteryzować instytucje opieki i kurateli, scharakteryzować przysposobienie i jego skutki, sporządzić pismo procesowe w sprawie cywilnej zarówno w imieniu własnym oraz jako przedstawiciel lub organ osoby prawnej, zaproponować zgodny z prawem ugodowy sposób rozwiązania problemu cywilnoprawnego, scharakteryzować instytucje prawa gospodarczego: publicznego i handlowego, określić formę organizacyjno-prawną przedsiębiorcy, dokonać wykładni przepisów prawa gospodarczego, sporządzić wniosek o wpis przedsiębiorcy do Krajowego Rejestru Sądowego, przedstawić procedurę zmierzającą do rozpoczęcia działalności gospodarczej, przygotować treść umowy cywilnoprawnej w obrocie gospodarczym, określić podstawowe zasady postępowania upadłościowego, układowego i naprawczego. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie do prawa cywilnego Pojęcie i źródła prawa cywilnego. Osoby fizyczne a osoby prawne. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych. Rodzaje, formy i przesłanki ważności czynności prawnych. Osobowość prawna. Przedstawicielstwo ustawowe a pełnomocnictwo. Ubezwłasnowolnienie i jego skutki. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite. Określanie rodzaju norm i przepisów prawnych na podstawie kodeksu cywilnego. Ocenianie ważności i skuteczności określonej czynności cywilnoprawnej. 11

13 Dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności prawnej. Analizowanie przyczyn i skutków ubezwłasnowolnienia na podstawie opisu przypadków. Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego. Ustalanie terminów przedawnienia roszczeń. Rozróżnianie potocznego i prawnego rozumienia instytucji prawnych. 2. Prawo rzeczowe Pojęcie i rodzaje rzeczy, charakter praw rzeczowych. Instytucje prawa rzeczowego. Charakterystyka praw rzeczowych. Określanie form korzystania z rzeczy. Ustalanie sposobu nabycia prawa własności w określonej sytuacji. Ustalanie terminu przedawnienia roszczeń majątkowych na podstawie opisu przypadków. Sporządzanie wniosków o dokonanie wpisów w księgach wieczystych. 3. Prawo zobowiązań Pojęcie i źródła zobowiązań. Podmioty stosunku zobowiązaniowego. Wielość dłużników i wierzycieli. Odpowiedzialność odszkodowawcza. Umowy jako źródło zobowiązań. Bezpodstawne wzbogacenie. Czyny niedozwolone. Wykonanie i wygaśnięcie zobowiązań. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań. Sporządzanie wybranych umów cywilnoprawnych. Ustalanie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Dobieranie sposobów naprawienia szkody spowodowanej czynem niedozwolonym. 4. Prawo spadkowe Pojęcie spadku, dziedziczenia, spadkodawcy i spadkobiercy. Zasady dziedziczenia ustawowego. Formy testamentu i warunki jego ważności. Stanowisko prawne spadkobiercy. Zapis, zachowek, wydziedziczenie. Sporządzanie aktów dotyczących prawa spadkowego, np. protokołu przyjęcia testamentu przez przewodniczącego zarządu gminy lub kierownika USC. 12

14 5. Prawo rodzinne i opiekuńcze Powstanie i ustanie małżeństwa. Stosunki majątkowe między małżonkami. Ustalanie pochodzenia dziecka. Władza rodzicielska. Przysposobienie i jego skutki. Opieka i kuratela. Obowiązek alimentacyjny. Analizowanie orzecznictwa sądowego w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Analizowanie wzajemnych relacji między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym. Wykazywanie różnic między opieką a kuratelą oraz między opieką prawną a opieką faktyczną. Sporządzanie aktów stanu cywilnego. 6. Postępowanie cywilne Postępowanie cywilne procesowe i nieprocesowe. Podmioty procesu cywilnego. Pisma procesowe. Orzeczenia i ich zaskarżanie. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Sporządzanie pozwów, wniosków, apelacji i zażaleń oraz innych pism procesowych w postępowaniu cywilnym. Sporządzanie pism procesowych z zakresu prawa rodzinnego. 7. Prawo gospodarcze Podstawowe pojęcia i źródła prawa gospodarczego. Podmiotowy charakter działalności gospodarczej. Obrót gospodarczy i jego prawna regulacja. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca. Osoby prawne jako przedsiębiorcy. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Klasyfikacja działalności gospodarczej. Ewidencja działalności gospodarczej. Krajowy Rejestr Sądowy. Spółki prawa handlowego. Spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje, przedsiębiorstwa państwowe. Reglamentowanie działalności gospodarczej. Postępowanie w sprawach koncesji i zezwoleń. Sporządzanie wniosku o wpisanie działalności gospodarczej do Krajowego Rejestru Sądowego. Sporządzanie decyzji administracyjnych o udzieleniu, odmowie lub cofnięciu koncesji albo zezwolenia. 13

15 Środki dydaktyczne Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks handlowy, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zbiory orzeczeń. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Specjalistyczne programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji Realizacja programu nauczania przedmiotu ma na celu zapoznanie uczniów z podstawową terminologią z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i prawa gospodarczego oraz kształtowanie umiejętności rozróżniania form prawnych władania rzeczami, korzystania z tekstów źródłowych, sporządzania umów, pism procesowych, wypełniania dokumentacji prawnej prowadzonej w urzędach administracji, porównywania przepisów prawa krajowego i prawa wspólnotowego oraz podejmowania decyzji zgodnych z prawem. Podczas realizacji programu zaleca się stosowanie następujących metod nauczania-uczenia się: wykładu konwersatoryjnego, metod aktywizujących, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, ćwiczenia. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z aktów prawnych, komentarzy i materiałów prasowych oraz programów specjalistycznych i zasobów Internetu. Proponuje się tworzenie na zajęciach sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach. W czasie ćwiczeń należy korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa cywilnego oraz jego wykładni. Wskazane jest również prezentowanie filmów z zakresu prawa cywilnego oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracji, sądów, kancelarii prawnych. Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w 15 osobowych grupach z podziałem na 2-3 osobowe zespoły, w pracowni komputerowej oraz prawno-ekonomicznej. 14

16 Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Część ogólna prawa cywilnego Prawo rzeczowe Prawo zobowiązań Prawo spadkowe Prawo rodzinne i opiekuńcze Postępowanie cywilne Prawo gospodarcze 40 Razem 160 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. Systematyczne ocenianie motywuje uczniów do nauki i daje im satysfakcję z osiągniętych wyników. Proces oceniania powinien obejmować: diagnozę poziomu wiedzy ucznia przed przystąpieniem do realizacji programu, sprawdzanie postępów uczniów w trakcie realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiągnięciu celów kształcenia, sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów poleca się stosować: sprawdziany ustne, sprawdziany pisemne: krótką wypowiedź na piśmie lub rozwiązanie zadania problemowego, testy osiągnięć szkolnych z zadaniami wielokrotnego wyboru, ukierunkowaną obserwację czynności ucznia w czasie wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwracać szczególną uwagę na umiejętności: posługiwania się terminologią prawniczą, interpretacji przepisów prawa cywilnego, doboru źródeł prawa do rozstrzygnięcia konkretnej sytuacji prawnej, 15

17 doboru argumentacji i specyficznych form wypowiedzi, formułowania zapisów w dokumentach prawnych. W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen. Literatura Filipiak T. A., Mojak J., Nazar M., Niezbecka E.: Zarys prawa cywilnego i rodzinnego. LTN, Lublin 2005 Gniewek E.: Prawo rzeczowe.c.h. Beck, Warszawa 2003 Ignatowicz J.: Prawo rzeczowe. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2002 Kosikowski C.: Polskie publiczne prawo gospodarcze. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1995 Kufel J.: Siuda W.: Prawo gospodarcze. Scriptus, Poznań 2002 Mądrzak H., D. Krupa, Marszałkowska-Krześ E.: Postępowanie cywilne. (red. H. Mądrzak), C. H. Beck, Warszawa 1997 Radwański Z.: Prawo cywilne. Część ogólna. C. H. Beck, Warszawa 2006 Radwański Z.: Zobowiązania. Część ogólna. C. H. Beck, Warszawa 2006 Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K.: Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa Wierzbowski M. (red.): Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjno prawne. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2005 Zieliński A.: Postępowanie cywilne. Kompendium. C. H. Beck, wyd. II, Warszawa 1998 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 16

18 PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować instytucje prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, określić źródła prawa pracy, dokonać wykładni przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, ocenić ważność i skuteczność określonej czynności z zakresu prawa pracy, określić zasady podejmowania pracy w państwach Unii Europejskiej na podstawie obowiązujących przepisów prawa, przygotować tekst umowy o pracę, przygotować tekst aktu mianowania, przygotować tekst aktu powołania, przygotować tekst wypowiedzenia umowy o pracę, przygotować tekst aktu rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia oraz wypowiedzenia zmieniającego, sporządzić świadectwo pracy, opracować tekst regulaminu pracy, opracować tekst regulaminu wynagradzania, sporządzić zawiadomienie o ukaraniu pracownika karą porządkową, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, scharakteryzować wymagania ergonomii dotyczące organizacji stanowiska pracy, opracować rozkład czasu pracy pracownika zgodnie z jego wymiarem, obliczyć wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi, wykonać różne czynności procesowe w sprawach dotyczących prawa pracy, wykonać czynności sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych, zaproponować sposoby rozwiązania problemów z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. 1. Wprowadzenie do prawa pracy Definicja i przedmiot prawa pracy. Cechy charakterystyczne stosunku pracy. Źródła prawa pracy. Znaczenie układów zbiorowych. 17

19 2. Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy Rodzaje umów o pracę. Zmiana treści rozwiązania umowy o pracę. Ochrona pracownika przed wypowiedzeniem. Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy na podstawie: mianowania, powołania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę. Sporządzanie umów o pracę, aktów mianowania, wypowiedzeń oraz wypowiedzeń zmieniających. 3. Obowiązki i odpowiedzialność pracownika Obowiązki pracownika wynikające z kodeksu pracy, pragmatyk służbowych, umowy o pracę lub aktu mianowania (powołania) i regulaminu pracy. Czas pracy. Obowiązek lojalności wobec pracodawcy. Obowiązek zachowania tajemnicy służbowej. Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna pracownika. Odpowiedzialność materialna pracownika. Sporządzanie regulaminów pracy. Ustalanie czasu pracy pracownika zgodnie z jego wymiarem. Przygotowywanie zawiadomień o ukaraniu pracownika karą porządkową. 4. Obowiązki pracodawcy Obowiązki związane z organizowaniem pracy. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia związane z pracą. Urlopy wypoczynkowe i zaspokajanie innych potrzeb pracowników. Szczególna ochrona pracy kobiet i młodocianych. Obliczanie wymiaru urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi. Sporządzanie odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę. Analizowanie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odmowie przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. Analizowanie przepisów prawa dotyczących zatrudnienia w państwach Unii Europejskiej. 18

20 5. Kontrola przestrzegania prawa pracy, rozstrzyganie sporów ze stosunku pracy, rozwiązywanie sporów zbiorowych Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy, Społecznej Inspekcji Pracy oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Komisje pojednawcze. Postępowanie sądowe w sprawach dotyczących prawa pracy. Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy. Uprawnienia związków zawodowych. Spory zbiorowe. Analizowanie decyzji Państwowej Inspekcji Pracy. Sporządzanie pism w sprawach dotyczących prawa pracy. Porównywanie statutów różnych związków zawodowych. 6. Ubezpieczenie społeczne Prawo do zabezpieczenia społecznego i sposoby jego realizacji: ubezpieczeniowa, zaopatrzeniowa i opiekuńcza (pomoc społeczna). Akty prawne regulujące system zabezpieczenia społecznego. Zasady systemu ubezpieczeń społecznych, zbieg tytułów do ubezpieczenia. Świadczenia związane z chorobami, wypadkami przy pracy i macierzyństwem. Ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe. Rozpoznawanie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sporządzanie decyzji ZUS w sprawie świadczenia emerytalnego na podstawie opisu przypadków. Sporządzanie pism w postępowaniu administracyjnym oraz sądowym w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych. Środki dydaktyczne Kodeks Pracy. Komentarze do aktów prawnych dotyczących prawa pracy. Zbiory orzeczeń Państwowej Inspekcji Pracy. Czasopisma. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Specjalistyczne programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa pracy. Techniczne środki kształcenia. 19

21 Uwagi o realizacji Realizacja programu nauczania przedmiotu Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych ma na celu zapoznanie uczniów z podstawową terminologią z zakresu prawa pracy, sposobami nawiązania stosunku pracy, obowiązkami i uprawnieniami pracownika i pracodawcy, sposobami kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasadami i sposobami realizacji ubezpieczeń społecznych. W procesie nauczania-uczenia się szczególną uwagę należy zwrócić na normy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych określające nie tylko prawa i obowiązki stron stosunku pracy, ale także regulujące stosunki pozostające w ścisłym związku z pracą zarobkową ludzi, świadczoną na warunkach określonych w kodeksie pracy. Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwi stosowanie metod nauczania-uczenia się, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, ćwiczenia. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z aktów prawnych, komentarzy i materiałów prasowych oraz specjalistycznych programów i zasobów Internetu. Proponuje się tworzenie na zajęciach sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach. Analizując poszczególne zagadnienia prawne w czasie ćwiczeń należy korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa oraz jego wykładni. Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracji, sądów, kancelarii prawnych. Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w grupach 15 osobowych, w pracowni komputerowej z oprogramowaniem specjalistycznym oraz prawno-ekonomicznej wyposażonej w literaturę, teksty źródłowe, wzory pism, formularze, druki, filmy edukacyjne. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Wprowadzenie do prawa pracy 5 2. Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy Obowiązki i odpowiedzialność pracownika Obowiązki pracodawcy Kontrola przestrzegania prawa pracy, rozstrzyganie sporów 10 ze stosunku pracy, rozwiązywanie sporów zbiorowych 6. Ubezpieczenia społeczne 13 Razem 64 20

22 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. Systematyczne prowadzenie kontroli i oceny, umożliwi nauczycielowi korygowanie błędów oraz dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy i środków dydaktycznych do możliwości poznawczych uczniów. Ocena osiągnięć szkolnych uczniów powinna być dokonywana na podstawie: sprawdzianów ustnych, sprawdzianów pisemnych: krótkiej wypowiedzi na piśmie lub rozwiązania zadania problemowego, testów osiągnięć szkolnych z zadaniami wielokrotnego wyboru, ukierunkowanej obserwacji czynności ucznia w czasie wykonywania ćwiczeń. W procesie oceniania należy zwracać szczególną uwagę na umiejętności: korzystania z różnych źródeł informacji, interpretacji przepisów dotyczących prawa pracy, opracowywania umów o pracę, aktów mianowania i regulaminów pracy, wykonywania czynności administracyjnych dotyczących prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Przedmiotem oceny powinna być również aktywność uczniów podczas zajęć, umiejętność współpracy w grupie oraz umiejętność rozwiązywania kazusów dotyczących prawa pracy. W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 21

23 Literatura Barzycka-Banasik M.: Prawo pracy. C. H. Beck, Warszawa 2005 Ubezpieczenie społeczne. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz akty wykonawcze. C. H. Beck, Warszawa 1999 Florek L., Zieliński T.: Prawo pracy. Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2005 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie społeczne. T. 1. Część ogólna. Lexis Nexis, Warszawa 2004 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie społeczne. T. 2. Ubezpieczenie rentowe. Ubezpieczenie emerytalne. Lexis Nexis, Warszawa 2004 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie emerytalne. Trzy filary. Lexis Nexis, Warszawa 2001 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe. Lexis Nexis, Warszawa 2002 Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Lexis Nexis, Warszawa Szpor G.: red. System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe. Lexis Nexis, Warszawa 2003 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 22

24 PRAWO ADMINISTRACYJNE I PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zidentyfikować źródła prawa administracyjnego, określić istotę i zakres prawa administracyjnego, wskazać sposoby powstania stosunku administracyjnoprawnego, scharakteryzować prawne formy działania administracji, zinterpretować przepisy poszczególnych działów prawa administracyjnego: prawa ustrojowego, prawa materialnego oraz procesowego, scharakteryzować podstawowe instytucje prawa administracyjnego, scharakteryzować podział terytorialny państwa, określić kompetencje naczelnych i centralnych organów administracji publicznej, określić strukturę i kompetencje organów administracji rządowej i samorządowej, określić kompetencje organów administracji zespolonej i niezespolonej, rozpoznać właściwość rzeczową, miejscową i instancyjną organów administracji publicznej, scharakteryzować europejskie modele administracji publicznej, określić sytuację prawno-administracyjną obywatela RP, obywatela jednego z państw UE i obcokrajowca przebywającego na terytorium RP, zastosować przepisy prawa do ochrony danych osobowych, zidentyfikować źródła prawa materialnego, zastosować procedury postępowania administracyjnego w poszczególnych działach prawa materialnego, udzielić informacji o merytorycznej właściwości poszczególnych działów prawa materialnego oraz o zakresie i trybie załatwiania spraw, określić zasady porządku i bezpieczeństwa publicznego, opracować projekty aktów stosowania prawa, określić zasady postępowania administracyjnego, określić sytuacje wyłączenia organu lub jego pracownika od udziału w postępowaniu administracyjnym, ocenić zdolność procesową strony do udziału w postępowaniu administracyjnym, przeprowadzić wizję lokalną, opracować projekty aktów prawa miejscowego, określić procedury doręczania pism administracyjnych, 23

25 przeprowadzić postępowanie dowodowe, ustalić terminy rozpatrzenia spraw administracyjnych, wskazać organ właściwy do przeprowadzenia postępowania odwoławczego, określić tryb i przesłanki wznowienia postępowania, sporządzić skargę na decyzję do wojewódzkiego sądu administracyjnego, przygotować projekty odpowiedzi na skargi i wnioski, zastosować zasady nadzoru i kontroli administracyjnej, rozróżnić środki egzekucji należności pieniężnych i niepieniężnych, określić sposób postępowania zabezpieczającego, zanalizować orzecznictwo Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, porównać europejskie i polskie standardy prawa administracyjnego, zorganizować zebranie społeczności lokalnej, sporządzić projekt decyzji administracyjnej, postanowienia i innych aktów stosowania prawa, wykazać różnice między finansami państwowymi i samorządowymi, określić zasady konstrukcji budżetu, określić tryb stanowienia budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego, odróżnić administrację finansową od kontroli finansowej państwa i samorządu, określić strukturę (podmiot, przedmiot, podstawa opodatkowania i stawka) poszczególnych podatków. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie do prawa administracyjnego Miejsce prawa administracyjnego wśród innych gałęzi prawa. Ogólne zasady prawa administracyjnego. Rodzaje organów administracyjnych. Podstawowe pojęcia prawa administracyjnego. Prawne formy działania administracji. Źródła prawa administracyjnego. Analizowanie wybranych tekstów w celu identyfikacji zewnętrznych form działania administracji (akt normatywny, akt administracyjny, przyrzeczenie administracyjne, umowa i porozumienie administracyjne). Identyfikowanie dziedzin aktywności ludzkiej uregulowanych przez prawo administracyjne na podstawie zaprezentowanych obszarów życia społecznego. 24

26 Identyfikowanie podmiotów administrujących spośród wybranych podmiotów występujących w obrocie prawnym. 2. Prawo ustrojowe Administracja rządowa. Administracja samorządowa. Samorząd gminny. Samorząd powiatowy. Samorząd województwa. Administracja rządowa w województwie. Analizowanie tekstów aktów normatywnych w celu ustalenia materii ich regulacji prawnej. Analizowanie przebiegu referendum lokalnego w wybranej gminie, na podstawie opisu przypadków. 3. Prawo materialne Obywatelstwo. Status obcokrajowca. Zmiana imion i nazwisk. Ewidencja ludności. Nadawanie orderów, odznaczeń i odznak. Prawo stowarzyszeń. Prawo zgromadzeń. Prawo do ochrony danych osobowych. Zasady dostępu do informacji. Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa. Planowanie przestrzenne terenu. Prawo budowlane. Prawo ochrony środowiska. Prawo wodne. Gospodarka komunalna. Prawo komunikacji, łączności, radiofonii i telewizji. Administracja ochrony zdrowia. Administracja zatrudnienia i pomocy socjalnej. Administracja nauki i oświaty. Ochrona dóbr kultury. Sporządzanie wykazu dokumentów składanych przez osoby ubiegające się o wydanie dowodu osobistego. Wydawanie zezwoleń na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Dokonywanie wpisów do ewidencji ludności prowadzonej przez organ wykonawczy gminy. Ocena decyzji administracyjnych organu gminy i organów odwoławczych w sprawie zakazów organizowania zgromadzeń. 4. Postępowanie administracyjne Zakres obowiązywania kodeksu postępowania administracyjnego. Pojęcie strony. Wyłączenie pracownika i organu z postępowania. Sposoby doręczania pism urzędowych. Wszczęcie postępowania. Udostępnianie akt stronom. Dowody w postępowaniu administracyjnym. Wszczęcie postępowania i rozprawa. Zawieszenie postępowania. Decyzje i postanowienia. Ugoda administracyjna. Zaświadczenia. Odwołania i zażalenia. Wznowienie postępowania. Stwierdzenie 25

27 nieważności decyzji. Udział prokuratora w postępowaniu administracyjnym. Skargi i wnioski. Właściwość sądów administracyjnych. Strony postępowania sądowo-administracyjnego. Wszczęcie postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym. Środki odwoławcze. Orzeczenia NSA. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt. Zasady postępowania egzekucyjnego. Podmioty postępowania egzekucyjnego. Wszczęcie egzekucji. Czynności egzekucyjne. Środki zaskarżenia i nadzoru w postępowaniu egzekucyjnym. Wyłączenie spod egzekucji. Postępowanie zabezpieczające. Postępowanie uproszczone. Sporządzanie projektów decyzji i postanowień administracyjnych. Sporządzanie projektów ugód administracyjnych. Sporządzanie zaświadczeń na podstawie danych osobowych. Sporządzanie wezwań. Sporządzanie protokołów: ustnie złożonego podania, zeznania świadków, dokonania oględzin. 5. Prawo finansów publicznych Ustrój finansowy Rzeczpospolitej Polskiej. Administracja finansowa państwa. Procedury stanowienia budżetu państwa. Procedury stanowienia budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Podatki państwowe. Podatki i opłaty samorządowe. Zakres obowiązywania ordynacji podatkowej. Postępowanie przed organami podatkowymi. Postępowanie przed organami kontroli finansowej. Ustalanie zasadności pobierania podatków przez związki publicznoprawne. Sporządzanie projektów decyzji i postanowień w sprawie zobowiązań podatkowych. Sporządzanie protokołów w sprawach kontroli podatkowych. Środki dydaktyczne Akty normatywne (Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty UE i akty prawa miejscowego). Akty administracyjne. Dzienniki Ustaw. Resortowe dzienniki urzędowe. Wojewódzkie dzienniki urzędowe. 26

28 Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Prawo administracyjne i prawo finansów publicznych obejmuje treści dotyczące prawa ustrojowego, materialnego i postępowania administracyjnego oraz prawa finansów publicznych. Realizacja programu ma na celu przygotowanie ucznia do wykonywania zaplanowanych w programie czynności administracyjnych oraz kształtowanie postaw niezbędnych do aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa obywatelskiego. Program powinien być realizowany w korelacji z przedmiotami: Wstęp do nauki o państwie i prawie oraz Prawo cywilne, rodzinne i opiekuńcze, prawo gospodarcze oraz prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności: rozpoznawania źródeł i zasad stosowania prawa administracyjnego, analizowania tekstów normatywnych, sporządzania dokumentów dotyczących ewidencji ludności, sporządzania projektów decyzji i postanowień administracyjnych, rozpoznawania prawnych konsekwencji naruszenia tajemnicy zawodowej oraz ujawnienia chronionych danych osobowych. Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna oraz ćwiczenia. Nauczyciel może wykorzystać ćwiczenia zaproponowane w programie, może również opracować własne ćwiczenia zgodnie z potrzebami edukacyjnymi uczniów i możliwością ich realizacji w szkole. Podczas ćwiczeń należy stworzyć uczniom warunki do twórczej aktywności i współpracy w rozwiązywaniu kazusów prawnych. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach do 15 osób, z podziałem na 2-3 osobowe zespoły, w pracowni prawno-ekonomicznej i administracyjnej. 27

29 Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Wprowadzenie do prawa administracyjnego Prawo ustrojowe Prawo materialne Postępowanie administracyjne Prawo finansów publicznych 44 Razem 224 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie na podstawie ustalonych kryteriów. Systematyczne prowadzenie kontroli i oceny postępów, umożliwi nauczycielowi korygowanie błędów oraz dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy i środków dydaktycznych do możliwości poznawczych uczniów. Sprawdzanie osiągnięć uczniów powinno być dokonywane przy pomocy: sprawdzianów pisemnych i ustnych, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. W procesie sprawdzania należy uwzględnić umiejętności: korzystania z kodeksu prawa administracyjnego, doboru przepisów prawa do rozstrzyganej sprawy, sporządzania projektów decyzji i postanowień administracyjnych. Przedmiotem oceny powinna być również: aktywność uczniów, umiejętność współpracy w grupie, umiejętność posługiwania się terminologią prawniczą. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela oraz samoocenę dokonaną przez ucznia. 28

30 Literatura Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. C.H.Beck, Warszawa 2004 Borodo A.: Polskie prawo finansowe (zarys ogólny). TNOiK, Toruń 2007 Chojna-Duch E.: Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne. LexisNexis, Warszawa 2007 Chorąży K., Taras W., Wróbel A.: Postępowanie administracyjne egzekucyjne sądowoadministracjne. Zakamycze, Kraków 2005 Wierzbowski M., Cieślak Z., Jagielski J., Lang J., Szubiakowski M., Wiktorowska A.: Prawo administracyjne. LexisNexis, Warszawa 2006 Zajdel R.: Prawo i postępowanie administracyjne, część I (2002r.), część II (2004r.), ćwiczenia I (2006r.) i ćwiczenia II (2003r), empi 2 Mariana Pietraszewskiego, Poznań Wajgner M.: Prawo i postępowanie administracyjne, część I (2003r.), część II (2003r.) i część III (2004r.), REA, Warszawa Gazeta Prawna (dodatki stałe: Tygodnik prawa administracyjnego i Samorządowiec) Rzeczpospolita (stały dodatek: Prawo co dnia) Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 29

31 EKONOMIKA PRZEDSIĘBIORSTW Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić przedmiot mikro- i makroekonomii, posłużyć się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, wyjaśnić istotę mechanizmu rynkowego, określić zakres oddziaływania państwa na rynek, zanalizować rynki: pracy, kapitału, ziemi i pieniężno-kredytowy, określić zachowania podstawowych podmiotów gospodarczych w określonych sytuacjach rynkowych, obliczyć na podstawie danych statystycznych mierniki aktywności gospodarczej, określić czynniki i bariery wzrostu gospodarczego, określić wielkość oraz przyczyny i skutki inflacji, przedstawić strukturę budżetu państwa, określić wielkość deficytu budżetowego i sposoby jego finansowania, wyjaśnić rolę i zadania banku centralnego w gospodarce, określić korzyści wynikające z międzynarodowego podziału pracy i integracji gospodarczej, dokonać analizy korzyści i zagrożeń dla Polski po integracji z Unią Europejską, określić cel działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej, sklasyfikować przedsiębiorstwa według formy własności, wskazać różnice między przedsiębiorstwami, uwzględniając ich sposób tworzenia, osobowość prawną i zasady działania, określić funkcje organów zarządzających przedsiębiorstwem państwowym, spółką i spółdzielnią, zidentyfikować instytucje wspomagające działalność przedsiębiorcy, rozróżnić zasoby przedsiębiorstwa, wyjaśnić istotę majątku trwałego i obrotowego w przedsiębiorstwie, rozróżnić obce źródła finansowania przedsiębiorstwa: kredyt bankowy, leasing, przygotować dokumenty związane z udzieleniem kredytu przez bank, określić zasady funkcjonowania rachunków bankowych, wyjaśnić istotę przychodów i kosztów w przedsiębiorstwie, sklasyfikować koszty według rodzajów, określić zasady ustalania wyniku finansowego, sklasyfikować podatki dotyczące działalności gospodarczej, obliczyć wysokość należnego podatku, scharakteryzować podstawowe rodzaje papierów wartościowych, uregulować płatność przy pomocy weksla, określić rolę marketingu w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, 30

32 wyjaśnić funkcjonowanie podstawowych instrumentów marketingu, dobrać środki i formy reklamy do promocji określonych produktów. Materiał nauczania 1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne Ekonomia jako nauka. Potrzeby ludzkie i sposoby ich zaspokajania. Problemy rzadkości i racjonalności działania. Czynniki wytwórcze. Badanie związków i zależności zachodzących między produkcją a konsumpcją. Analizowanie sposobów zaspokajania potrzeb. Rozpoznawanie potrzeb materialnych ludności miejskiej i wiejskiej. Porównywanie nieograniczoności potrzeb z ograniczonością zasobów na określonym przykładzie. Określanie zasad racjonalnego działania w celu ochrony środowiska. Określanie kosztu alternatywnego budowy autostrad w kraju. Porównywanie cen czynników wytwórczych na określonych rynkach. 2. Modele i systemy gospodarki Gospodarka naturalna i towarowa. Epoki gospodarcze w dziejach ludzkości. Systemy gospodarcze. Rynek i jego elementy. Porównywanie cech gospodarki naturalnej i towarowej oraz tradycyjnej i rynkowej. Porównywanie warunków rynkowych w feudalizmie i kapitalizmie. Analizowanie rynków dóbr i usług. Charakteryzowanie powiązań między elementami rynku. 3. Struktury rynku i ich uwarunkowania Struktury rynku. Efektywność gospodarowania a struktury rynku. Konkurencja a efektywność gospodarowania. Porównywanie cech konkurencji doskonałej i niedoskonałej. Sporządzanie wykresu równowagi przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych. Określanie wpływu konkurencji na rynkowe decyzje przedsiębiorców. Ocenianie działań monopolistycznych przedsiębiorstw. Analizowanie metod walki z nieuczciwą konkurencją na rynku. 31

33 4. Mechanizm rynkowy Podstawowe kategorie rynku. Mechanizm rynkowy. Statyczne i dynamiczne ujęcie mechanizmu rynkowego. Czynniki określające popyt i podaż. Prawo popytu i podaży. Równowaga rynkowa. Mierniki elastyczności popytu i podaży. Charakteryzowanie podstawowych kategorii rynkowych. Rozpoznawanie relacji cena popyt podaż w warunkach gospodarki rynkowej. Sporządzanie wykresu obrazującego cenę równowagi, nadwyżkę i niedobór popytu oraz podaży na rynku. Charakteryzowanie rynkowych procesów dostosowawczych. Wyznaczanie krzywych popytu i podaży, cen równowagi rynkowej, nadwyżki i niedoboru rynkowego na podstawie określonych danych. Interpretowanie współczynników elastyczności popytu i podaży. Obliczanie przychodów całkowitych, gdy popyt jest elastyczny i nieelastyczny. 5. Wybory i zachowania podstawowych podmiotów gospodarczych Podstawowe podmioty gospodarcze. Gospodarstwo domowe dochody i wydatki konsumentów. Decyzje konsumentów i ich ekonomiczne podstawy. Przedsiębiorstwo w otoczeniu rynkowym. Koszty i zysk w przedsiębiorstwie. Decyzje ekonomiczne przedsiębiorców. Charakteryzowanie podstawowych podmiotów gospodarczych. Określanie cech gospodarstwa domowego jako podstawowego konsumenta. Analizowanie preferencji konsumentów. Analizowanie zachowań konsumenta na rynku przy pomocy marginalnej stopy substytucji, linii budżetu i optimum konsumenta. Wykreślanie pozycji równowagi konsumenta oraz krzywych Engla. Określanie cech przedsiębiorstwa jako podstawowego producenta. Charakteryzowanie form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw na podstawie określonych cech. Wyznaczanie wielkości produkcji jako podstawy funkcjonowania przedsiębiorstwa. Obliczanie wielkości produktu całkowitego, przeciętnego i marginalnego na podstawie określonych danych. Wyznaczanie optimum produkcji i ścieżek ekspansji rynku. 32

34 Obliczanie kosztów całkowitych, zmiennych, przeciętnych i marginalnych w przedsiębiorstwie. Wyznaczanie krzywych obojętności, izokwant produkcji oraz ścieżki ekspansji produkcji. 6. Mierzenie rezultatów aktywności gospodarczej w skali makroekonomicznej Zakres działania państwa w sferze gospodarczej. Ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. Rachunek dochodu narodowego. Wzrost gospodarczy. Określanie roli państwa i jego funkcji gospodarczych. Określanie cech równowagi makroekonomicznej. Porównywanie zagregowanego popytu i podaży w skali roku. Rysowanie schematu ruchu okrężnego produktów i środków pieniężnych w gospodarce. Obliczanie mierników działalności gospodarczej państwa. Interpretowanie podstawowych mierników działalności państwa na podstawie danych statystycznych dotyczących: produktu krajowego i narodowego brutto oraz netto, a także PKB nominalnego i realnego. Korygowanie mierników działalności państwa o skutki inflacji: deflator PNB. Określanie poziomu dobrobytu ekonomicznego kraju przy pomocy wskaźnika Genewskiego. Porównywanie poziomu dobrobytu ekonomicznego netto różnych krajów na podstawie wskaźników. Określanie ekstensywnych i intensywnych czynników wzrostu gospodarczego. Porównywanie wskaźników wzrostu gospodarczego w długim i krótkim okresie czasu. Określanie barier i kosztów wzrostu gospodarczego. 7. Dysproporcje w gospodarce Koniunktura gospodarcza. Bezrobocie. Inflacja. Określanie zmian koniunkturalnych w gospodarce. Określanie cech kryzysu jako regulatora rynku. Ocenianie zmian gospodarczych po zastosowaniu modelu mnożnikaakceleratora. Obliczanie i interpretowanie wskaźników koniunktury. 33