Wpływ środowiska rodzinnego na aktywność młodzieży w zakresie turystyki kwalifikowanej

Transkrypt

1 Turystyka i Rekreacja Tom 1/2005 \ 5} Krzysztof Lubański Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa Wpływ środowiska rodzinnego na aktywność młodzieży w zakresie turystyki kwalifikowanej The influence of family environment on the actiyity of teenagers in the field of ąualified tourism Summary Tourism is strictly connected with huge educational benefits. The particular value is the one of ąualified tourism, e.g. hiking, cycling, aąuatic. The series of research done among students of secondary schools showed that fewer than one out of five students practise at least one form of ąualified tourism and that the family is the most important educational eiwironment creating positive experience and attitude in this field. Wstęp Aktywność turystyczna, niezależnie od potencjału atrakcyjności emocjonalnej, może mieć ogromne znaczenie wychowawcze. Na ten aspekt zagadnienia zwracano uwagę od samego początku pojawienia się w Polsce naukowego piśmiennictwa na temat społecznych aspektów turystyki [6]. Wśród ogromnego zróżnicowania jej form [por. l, 3] dla młodych ludzi największe znaczenie dla rozwoju osobowości wydaje się mieć turystyka kwalifikowana. Chcąc ją w miarę precyzyjnie scharakteryzować i odróżnić tym samym od innych rodzajów należy wskazać jej trzy cechy konstytutywne [por. 4]: 1. W turystyce kwalifikowanej niezbędne jest posiadanie umiejętności posługiwania się zarówno sprzętem turystycznym /namiot, kuchnia gazowa/, jak i lokomocyjnym /rower, kajak, żaglówka/. 2. Turystyka kwalifikowana jest zawsze turystyką wędrowną, polegającą na sukcesywnym przemieszczaniu się po zaplanowanej lub zaimprowizowanej trasie. 3. Jednym z atrybutów tury styki kwalifikowanej /aczkolwiek - jak wykazują obserwacje - systematycznie zanikającym/jest połączenie jej z aktywnością krajoznawczą. Przy powyższych uwarunkowaniach powszechnie do turystyki kwalifikowanej zalicza się pieszą nizinną i górską, rowerową nizinną i górską, kajakową, żeglarską, konną oraz narciarską śladową. Pamiętać jednak należy, że formy te tylko wówczas mogą być traktowane jako turystyka kwalifikowana, jeśli ich cechą jest permanentna wędrówka - w przeciwnym razie /przejażdżka kajakiem czy żaglówką, nauka jazdy konnej/ mogą być zakwalifikowane do form rekreacji ruchowej. Wątpliwości może budzić brak w powyższym zestawieniu turystyki motorowej /samochodowej i motocyklowej/. Trudno jednak rozróżnić te formy jako kwalifikowane lub masowe, ponadto w turystyce młodzieży występują one śladowo. Nie powinno się także zaliczać do turystyki kwalifikowanej wspinaczki, speleologii czy nurkownictwa, gdyż wymagają one uprawnień formalnych, zaś turyści realizują poprzez te formy aktywności inne cele 1. Mówiąc o społeczno-wychowawczych funkcjach turystyki nie sposób przecenić wartości turystyki kwalifikowanej, zwłaszcza w odniesieniu do ludzi młodych. Najogólniej mówiąc uczy ona zaradności, kształtuje postawy adaptacyjne, zaznajamia z walorami przyrodniczymi, kulturowymi i społecznymi odwiedzanych terenów, wpływa na kondycję fizyczną i zdrowie.

2 152 Chcąc przekonać się, czy zasygnalizowany problem ma odniesienie do współczesnej młodzieży przeprowadzono badania, które miały charakter diagnostyczny, a ich celem było uzyskanie odpowiedzi na dwa pytania problemowe: 1. Jakie jest miejsce turystyki kwalifikowanej w całokształcie aktywności turystycznej młodzieży szkolnej? 2. Jakie miejsce w kształtowaniu zainteresowań turystyką kwalifikowaną zajmuje środowisko rodzinne jako priorytetowe pod względem pedagogicznym? Materiał i metody Badania przeprowadzone zostały w marcu i kwietniu 2004 roku w warszawskich szkołach ponadgimnazjalnych 2. Objęto nimi uczniów klas maturalnych różnych typów szkół /licea ogólnokształcące, licea profilowane oraz technika/ w łącznej liczbie 574 osób. Wiek badanych wahał się w granicach lat, dominowała płeć żeńska /63%/. Wśród rodziców przeważało wykształcenie średnie /44%/ i wyższe /38%/. Dobór populacji miał charakter celowo-losowy. Przyjęto założenie, że młodzież w wieku maturalnym powinna mieć już wykrystalizowane zainteresowania, wpływ szkoły średniej na badane zjawisko został zrealizowany w pełni, a rodzina w dużej mierze spełniła swoje zadania wychowawcze, co pozwoli na wnikliwszą analizę empiryczną. Dobór Warszawy jako terenu badań był uzasadniony przeświadczeniem, że w środowisku wielkomiejskim jest najwięcej możliwości zdobycia różnorodnych doświadczeń zarówno w sferze społecznej jak i przedmiotowej. Ze spisu warszawskich placówek oświatowych dobrano metodą losową 20 szkół średnich, a wśród nich tą samą drogą wylosowano jedną klasę. Populacja wydaje się być reprezentatywna dla środowiska warszawskiego. Przy analizie wyników nie uwzględniano podziału na różne typy szkół wychodząc z założenia, że najbardziej przekonywujący będzie obraz globalny, w dodatku czynnik ten nie stanowił istotnej zmiennej wpływającej na rozkład wypowiedzi. W badaniach zastosowano metodę sondażu diagnostycznego, zrealizowaną techniką ankiety audytoryjnej [5]. Wyniki Chcąc zanalizować postawione w badaniach problemy zadano respondentom pięć pytań. Pierwsze z nich dotyczyło ich doświadczeń turystycznych z okresu pobytu w szkole średniej. Kształtują się one następująco: 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% nie wyjeżdżało pobyt u rodziny lub znajomych wczasy obozy szkolne stacjonarne turystyka kwalifikowana pobyt na campingu inne formy Wykres 1: Doświadczenia turystyczne badanych /n = 574/,' '3 4 Z uwagi na zainteresowania badawcze najważniejszą kwestią była ocena stanu rozpowszechnienia wśród uczniów poszczególnych rodzajów turystyki kwalifikowanej, przy czym za kryterium przyjęto przynajmniej dwukrotny wyjazd danego rodzaju w ciągu ostatnich 4-ch lat.

3 153 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% piesza nizinna piesza górska rowerowa nizinna rowerowa górska kajakowa żeglarska konna narciarska Wykres 2: Formy turystyki kwalifikowanej uprawiane przez badanych /n = 104/ Przyjęto założenie, że doświadczenia turystyczne /także w zakresie poszczególnych form turystyki kwalifikowanej/ mogą być konsekwencją różnorodnych kontaktów społecznych. Oprócz tak oczywistych, jak rodzinne i szkolne, zapytano także o środowiska rówieśnicze /głównie grupy nieformalne/, wpływ przynależności do organizacji społecznomłodzieżowych /ze szczególnym uwzględnieniem harcerstwa i PTTK-u, choć respondenci wymieniali także np. Ligę Ochrony Przyrody/ oraz inne źródła doświadczeń w omawianym zakresie /podawano tu m.in. wycieczki piesze, rowerowe i kajakowe organizowane w ramach wczasów lub przez nieliczne biura podróży/. o% znajomi rodzina szkoła organizacje społeczne inne Wykres 3: Źródła najważniejszych doświadczeń w zakresie turystyki kwalifikowanej /n = 1047 Wszystkim uczniom, którzy zadeklarowali, że przynajmniej dwukrotnie w ciągu ostatnich 4-ch lat wyjeżdżali dobrowolnie poza miejsce zamieszkania /bez względu na rodzaj turystyki/ zadano pytanie o ich subiektywną ocenę roli rodziny w tych przedsięwzięciach /poddani ocenom stali się zarówno rodzice, rodzeństwo jak i dalsi krewni/. L

4 154 r Wykres 4: Ocena roli rodziny w rozwoju zainteresowań ogólnoturystycznych /n - 528/ Na koniec powtórnie wyselekcjonowano jedynie osoby uprawiające którąś z form turystyki kwalifikowanej i zapytano ich o współudział środowiska rodzinnego w ukształtowaniu zainteresowań tą formą aktywności i w przekazywaniu właściwych wzorów postępowania turystycznego. Wykres 5: Ocena roli rodziny w rozwoju zainteresowań turystyką kwalifikowaną/n = 104/ Zaprezentowane wyniki skłaniają do pewnych refleksji. Dyskusja i wnioski Przeciętnie co dwunasty uczeń warszawskich szkół średnich przez ostatnie cztery lata ani razu nie wyjeżdżał poza miejsce zamieszkania, co wydaje się być wskaźnikiem dość wysokim. Największą popularnością cieszą się natomiast wyjazdy samodzielne o charakterze campingowym 5, w trakcie których zachowania młodzieży nie podlegają z reguły żadnej kontroli, oraz najczęściej wymuszone brakiem innych możliwości turystycznych odwiedziny krewnych i znajomych 6. Kontakty z turystyką kwalifikowaną ma mniej niż co piąty ankietowany, co można uznać za zakres dość ograniczony. Jednakże wartym podkreślenia jest priorytet rejsów żeglarskich oraz wędrówek po górach, gdyż formom tym powszechnie przypisuje się duże wartości w zakresie kształtowania osobowości. Jak wykazały badania, najbardziej wartościowe doświadczenia w omawianym zakresie młodzież nabywa w środowisku rodzinnym poprzez fakt wspólnych wyjazdów, których początek datuje się najczęściej na początkowy okres pobytu respondenta w szkole podstawowej. Samodzielne uprawianie turystyki, szczególnie jej form kwalifikowanych oraz specjalistycznych, jest uwarunkowane nie tylko samym doświadczeniem, lecz przede wszystkim wykrystalizowanymi zainteresowaniami. Młodzież uczestnicząca we wszelkich

5 155 przejawach ruchu turystycznego deklaruje, iż środowisko rodzinne miało z reguły znaczący wpływ na postawy w tym zakresie, choć jednocześnie niemal co czwarta osoba nie stwierdza tu żadnej zależności. Odmiennie proces ten przebiegał w odniesieniu do tych, którzy aktualnie samodzielnie uprawiają różne formy turystyki kwalifikowanej - tu wpływ rodziny był bezsprzecznie decydujący, zaś inne środowiska społeczno-wychowawcze organizujące turystykę miały co najwyżej znaczenie wspomagające. Tak więc na podstawie relacjonowanych badań można stwierdzić, iż turystyka kwalifikowana nie jest zbyt rozpowszechniona wśród młodzieży szkolnej, co może być konsekwencją faktu, iż największe znaczenie dla rozwoju tego typu zainteresowań ma rodzina, w którym to środowisku najczęściej brak jest tradycji jej uprawiania. Piśmiennictwo 1. Gaworecki W. 2000: Turystyka. PWE, Warszawa 2. Merski J. 2002: Turystyka kwalifikowana. WSE, Warszawa 3. Łobożewicz T. 1997: Propedeutyka turystyki. AWF Warszawa 4. Łobożewicz T.1983: Turystyka kwalifikowana. Wyd. PTTK Kraj, Warszawa 5. Pilch T. 1977: Zasady badań pedagogicznych. Ossolineum, Wrocław 6. Przecławski K. 1971: Turystyka a wychowanie. Nasza Księgarnia, Warszawa ' Te formy zaliczane są na ogół do turystyki specjalistycznej. 2 Relacjonowane badania są fragmentem badań bardziej kompleksowych, których wyniki są w stadium końcowego opracowania. 3 Dla przejrzystości danych wszystkie wyniki zaokrąglono do pełnych wartości procentowych. 4 W wykresach 1-2 procenty nie sumują się do 100 ze względu na możliwość wielokrotnych odpowiedzi. 5 Tego typu wyjazdy jedynie w 26% były realizowane w gronie rodzinnym. 6 Opinia taka była powszechnie deklarowana przez badanych.