Przyroda i Człowiek. czynna ochrona cennych przyrodniczo gatunków i siedlisk. Fundacja Przyroda i Człowiek

Transkrypt

1 czynna ochrona cennych przyrodniczo gatunków i siedlisk Fundacja Czynna ochrona przyrody sposób utrzymania aktualnego stanu gatunków i siedlisk przez świadomą ingerencję w podlegające przemianom ekosystemy. Działanie to dotyczy najczęściej utrzymania gospodarczego użytkowania. Czasem ingerencja ta polega na przywróceniu (restytucji) gatunków, które zanikły i odtworzeniu ich siedlisk. Publikacja wydana w ramach promocji projektu HEIFER PROJECT INTERNATIONAL Zwiększenie dochodu rodzin rolniczych oraz ochrona wartości przyrodniczych i krajobrazowych poprzez przywrócenie hodowli owcy olkuskiej na terenie Jury północnej realizowanego przez Fundację obuwik pospolity, paź żeglarz, fot. Marcin Kutera

2 Żarnowiec miotlasty jest elementem zakrzewień wkraczających na murawy szczotlichowe. Zagrożeniem dla siedliska są planowane i samoistne zalesienia oraz nawożenie, w tym mineralne. Dudek gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej. W celu jego ochrony należy pozostawiać dziuplaste drzewa w krajobrazie rolniczym, a w sytuacji braku miejsc gniazdowych wprowadzać budki lęgowe zabezpieczone przed drapieżnikami oraz ograniczyć zarastanie w miejscach jego bytowania.

3 Tradycyjne użytkowanie podmokłych łąk, występujących na torfowiskach niskich i przejściowych, polega na koszeniu raz w roku lub rzadziej. Zagrożeniem są melioracje osuszające siedliska bagienne oraz zaniechanie użytkowania. Prowadzi to do zarastania szuwarami, a w konsekwencji pojawienia się tu lasu, i zaniku siedlisk rzadkich gatunków. Charakterystycznym gatunkiem dla tego siedliska jest objęty ochroną ścisłą bekas kszyk. Jako ptak związany z krajobrazem użytkowanym rolniczo wymaga przesunięcia pierwszego koszenia na sierpień i zaniechania działań podnoszących produktywność łąk. fot. Tomasz Sczansny

4 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) są bogate florystycznie. Wymagają późnoletniego koszenia. Przy zaniechaniu takiego użytkowania zanikają rzadkie gatunki, m.in. kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty. Łąki te podlegają ochronie siedliskowej Natura Gniazdujący na takich łąkach derkacz prowadzi skryty tryb życia. Przemyka pośród traw na piechotę. Derkaczowi zagraża zanik siedlisk lęgowych na skutek zarastania takich łąk lasem. Ochrona winna polegać na przesunięciu terminu koszenia i pozostawianiu nieskoszonych fragmentów łąk. Gatunek podlegający ścisłej ochronie ze względu na jego zanik w państwach Europy Zachodniej. fot. Paweł Wacławik

5 Ciepłolubna murawa na podłożu wapiennym. Jest wrażliwym siedliskiem z unikatowymi gatunkami roślin i zwierząt. Ze względu na zaprzestanie użytkowania, głównie wypasu lub jego intensyfikację, traci swoje walory przyrodnicze. Skalnik driada okazały motyl dzienny preferujący na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej torfowiska niskie ze zmiennowilgotnymi łąkami trzęślicowymi oraz murawy kserotermiczne. W Polsce gatunek bardzo rzadki, objęty ochroną prawną (Polska czerwona księga zwierząt bezkręgowce krytycznie zagrożony). Do powstrzymania degradacji jego siedlisk przyczynia się ekstensywny wypas krów na łąkach trzęślicowych oraz kóz i owiec na zboczach kserotermicznych. fot. Marcin Kutera

6 Owce rasy olkuskiej są dostosowane do warunków siedliskowych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, objęte Programem Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich. Ich wypas na murawach kserotermicznych nawiązuje do sytuacji sprzed kilkudziesięciu lat, kiedy mieszane stada owiec i kóz utrzymywały otwarte przestrzenie górujących w krajobrazie wzgórz wapiennych, zwieńczonych ostańcami skalnymi. Zawilec wielkokwiatowy gatunek objęty ochroną ścisłą, preferujący otwarte, nasłonecznione przestrzenie z glebami zawierającymi wapń. Na Wyżynie występuje w miejscach, gdzie prowadzony jest ekstensywny wypas zwierząt gospodarskich. Zagrożeniem jest zarastanie muraw kserotermicznych.

7 Murawa naskalna z objętym ścisłą ochroną goździkiem sinym należy do najbardziej wrażliwych siedlisk Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Niekontrolowana penetracja szczytowych partii ostańców skalnych, zbyt duża obsada wypasanych zwierząt lub zastosowanie zabiegów ochronnych w niewłaściwym czasie sezonu wegetacyjnego, prowadzą do zaniku unikatowych gatunków roślin i zwierząt, w tym motyli. Wąż gniewosz plamisty gatunek objęty ochroną strefową. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie. Preferuje silnie nasłonecznione, skalne lub kamieniste siedliska ciepłolubnych muraw i zarośli, utrzymywane w tym stadium sukcesyjnym. Odżywia się prawie wyłącznie jaszczurkami.

8 Wielogatunkowa murawa ciepłolubna w szczytowej części wapiennego wzgórza, z zarazą Bartlinga z Czerwonej listy roślin naczyniowych Polski (gatunek rzadki). Pustułka, gatunek objęty ochroną ścisłą, jest jednym z przedstawicieli sokołowatych, poluje na terenach otwartych. Najczęściej na drobne gryzonie, czasem na jaszczurki. Preferuje użytkowane ekstensywnie tereny rolnicze, zwłaszcza łąki i pastwiska. W celu jej ochrony należy ograniczać ruch wspinaczkowy na skałach, na których się gnieździ. Ze względu na podobną bazę pokarmową z gniewoszem plamistym na murawach ciepłolubnych, niezbędny jest monitoring tych gatunków i w niektórych miejscach ograniczanie instalowania skrzyń lęgowych dla pustułki.

9 Kosaciec syberyjski, gatunek objęty ochroną ścisłą ze zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych (Molinion). fot. Andrzej Czylok Modraszek nausitous i jego roślina żywicielska krwiściąg lekarski. Niewielki motyl dzienny, przeważnie zamieszkujący torfowiska niskie w zbiorowiskach zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych. W Polsce jest gatunkiem lokalnym, występującym dosyć licznie na łąkach o umiarkowanej sukcesji i odpowiednio zachowanych stosunkach wodnych. Zaprzestanie tradycyjnego użytkowania, tj. koszenia oraz wypasu krów i koni, doprowadza do zarastania, a w efekcie do zmniejszenia jego populacji. Objęty ścisłą ochroną, w Polskiej czerwonej księdze zwierząt bezkręgowce ze statusem niższego ryzyka. Ponadto umieszczony w załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE, stanowiąc podstawę do wyznaczania obszarów Natura fot. Marcin Kutera

10 Ważną rolę w kształtowaniu krajobrazu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej pełni pasterstwo. Owca może być wypasana w obszarach bezwodnych, stanowiących specyficzną cechę Wyżyny. Swoistą ciekawostkę stanowią terasy zwierzęce wykształcone w wyniku wypasu na stromych zboczach Wąwozu Małuskiego. Czajka zwyczajna gatunek objęty ochroną ścisłą, związany z wilgotnymi i podmokłymi ekosystemami polnymi lub łąkowymi oraz ekstensywnymi pastwiskami. Zagrożeniem jest osuszanie siedlisk oraz intensyfikacja rolnictwa.

11 Ostatnie kilkaset lat to kształtowanie przestrzeni Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej przy udziale człowieka. Tylko fragmenty zbiorowisk leśnych i być może muraw naskalnych można uznać dzisiaj za zbliżone do naturalnych. Tradycyjny krajobraz rolniczy to mozaika pól i łąk z zadrzewieniami i zakrzewieniami. Takie urozmaicone krajobrazowo tereny stanowią siedlisko wielu gatunków zwierząt. fot. Maria Stróżecka-Gola Ptakiem związanym z takim krajobrazem jest dzierzba gąsiorek, objęty ścisłą ochroną. W celu ochrony tego gatunku należy zachować oraz przywracać zadrzewienia śródpolne z kolczastymi krzewami, np. ze śliwą tarniną.

12 Śliwa tarnina częsty element zadrzewień śródpolnych, na jej liściach żerują gąsiennice pazia żeglarza. Paź żeglarz duży, ciepłolubny, chroniony motyl dzienny, zanikający na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Związany z zaroślami śródpolnymi. Na wielu stanowiskach gatunek zanika w związku z niszczeniem jego roślin żywicielskich lub chemizacją rolnictwa. Umieszczony w Polskiej czerwonej księdze zwierząt bezkręgowce ze statusem narażony. Od 2012 roku na terenie Wyżyny prowadzony jest program jego restytucji. fot. Marcin Kutera

13 W strefie obniżeń wzdłuż cieków powstają zalewiska tworzone przez bobry. Budowane przez nie tamy piętrzące wodę, zwiększają retencję i sprzyjają odtwarzaniu i utrzymaniu bogatych florystycznie wilgotnych łąk. fot. Andrzej Czylok Spośród interesujących gatunków warto odnotować obecność na takich łąkach chronionego goździka pysznego, objętego ścisłą ochroną. fot. Andrzej Czylok