Wydział Polityki Społecznej. Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego. Gorzów Wlkp., sierpień 2014r.

Transkrypt

1 Raport z prowadzonego w 2013r. przez gminy województwa lubuskiego monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej Wydział Polityki Społecznej Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego Gorzów Wlkp., sierpień 2014r.

2 Wraz z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2012r. ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. o wpieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 135 ze zm.) samorządy gminne zostały zobligowane do prowadzenia monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej. Jest to jedno z 8 zadań gminy, które samorząd powinien realizować w ramach środków własnych. W celu właściwej realizacji tego zadania Wojewoda Lubuski dwukrotnie zwrócił się z apelem do Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów lubuskich miast i gmin. Pierwszy apel, wystosowany w marcu 2013r. miał na celu uwrażliwienie włodarzy gmin na problemy wszystkich rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, a w szczególności tych rodzin, które wychowują dzieci chore, niepełnosprawne. Po raz drugi wojewoda apelował do gmin w styczniu 2014r., podkreślając odpowiedzialność gospodarzy gmin za spójne funkcjonowanie systemu oparcia dla rodzin, mającego swoje źródło w systemie pomocy społecznej, przeciwdziałania przemocy w rodzinie, jak również nowym systemie wspierania rodzin i pieczy zastępczej. Włodarze lubuskich gmin zostali poproszeni o przedstawienie raportu z działań dotyczących monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej. 81 gmin przedstawiło żądane informacje (2 gminy Bledzew i Czerwieńsk mimo monitów nie złożyły raportu). Z przedstawionych przez gminy deklaracji wynika, że wszystkie wspomniane gminy (81) realizują zadanie. Wszystkie gminy deklarują, że pomoc rodzinom zagrożonym kryzysem to priorytet w ich działalności, oraz że zawsze reagują w sytuacjach gdy dobro dzieci jest zagrożone. Wszystkie gminy zapewniają, że mają świadomość jak ważna jest współpraca wszystkich służb działających na rzecz rodziny. Każdy z włodarzy zapewnił również, że na terenie jego gminy istnieje współdziałanie służb pomocy społecznej z policją, lekarzami i pielęgniarkami, oświatą czyli nauczycielami i pedagogami szkolnymi oraz kuratorami rodzinnymi. 2

3 Zatrudnienie asystentów rodziny Z analizy raportów wynika, że lubuskie gminy w większości zatrudniają asystentów rodziny. Poniżej przedstawiono mapkę przedstawiającą szczegółowe zatrudnienie asystentów rodziny w poszczególnych gminach w II półroczu 2013r., zgodnie ze sprawozdaniem rzeczowo-finansowym z zakresu realizacji przez gminę zadań z zakresu wspierania rodziny (symbol DSR-WRiPZ-G). Graficznie sytuacja zatrudnienia asystentów gminy przedstawia się tak jak na mapce. Legenda: liczba asystentów rodziny Czerwonym kolorem na mapce zaznaczono gminy, w których nie zatrudniono w 2013r. asystentów rodziny takich gmin jest 9,co stanowi prawie 11% ogółu. Najwięcej, bo aż 49 gmin zatrudnia 1 asystenta (co stanowi 59 %), 20 gmin zatrudnia 2 lub 3 asystentów rodzin (24% gmin), a 3 gminy (niecałe 4%) zatrudniają od 5 do 9 asystentów. Są to: Miasto Gorzów Wlkp. 9 asystentów, Miasto Zielona Góra 8 asystentów i gmina Cybinka 3

4 5 asystentów rodziny. Większość asystentów (115 osób) zatrudniona jest w Ośrodkach Pomocy Społecznej, 7 osób zatrudnia Urząd Gminy. Zatrudnienie asystentów rodziny opiera się zarówno na podstawie umów o pracę w systemie zadaniowego czasu pracy, jak i na podstawie umów o świadczenie usług stosunek obu form rozkłada się w woj. lubuskim równomiernie. W woj. lubuskim czas pracy asystenta z konkretną rodziną zamyka się najczęściej w okresie od 3 do 12 miesięcy. Liczba rodzin zobowiązanych przez sąd do pracy z asystentem rodziny wyniosła 65, co stanowi 4,5 % rodzin, z którymi pracował asystent rodziny. W 285 przypadkach asystent zrealizował cel pracy z rodziną, co skutkowało zakończeniem współpracy i stanowiło 52% wszystkich rodzin, z którymi asystent zakończył pracę (493 rodziny). Pozostałe rodziny (48% rodzin kończących współpracę), zrezygnowały ze współpracy z asystentem rodziny lub praca nie przynosiła efektów. Poniżej zaprezentowano zestawienie tabelaryczne, zawierające zatrudnienie asystentów rodziny i pracowników socjalnych w poszczególnych gminach województwa lubuskiego. Z przedstawionej tabeli wynika, że w badanym okresie zatrudniono łącznie 122 asystentów rodzin. Asystenturą rodzinną dzięki temu zostały objęte rodziny. Na 1 asystenta przypadało więc w 2013r. średnio 12 rodzin. Jest to zgodne z przepisami prawa, które w tym zakresie wskazują, że 1 asystent może pracować maksymalnie z 20 rodzinami w tym samym czasie. Ponadto, z deklaracji gmin przedstawionych w raportach wynika, że rodziny, w których istniało zagrożenie kryzysem, objęte są intensywną pracą socjalną. Według stanu na r. zatrudnienie specjalistów pracujących z rodziną zagrożoną kryzysem (asystentów i pracowników socjalnych) w gminach przedstawiało się następująco: Gmina zatrudnienie pracowników socjalnych - osoby zatrudnienie pracowników socjalnych - etaty brakujące etaty pracowników socjalnych zatrudnienie asystentów rodziny Babimost 2 2 1,7 0 Bledzew Bobrowice Bogdaniec Bojadła Brody Brzeźnica Bytnica 3 2,

5 Bytom Odrzański Cybinka Czerwieńsk Dąbie Deszczno 4 4 0,3 2 Dobiegniew Drezdenko Gorzów Wlkp Gozdnica Górzyca Gubin miasto 8 8 0,5 2 Gubin Iłowa Jasień 4 3, Kargowa Kłodawa 3 3 0,8 1 Kolsko Kostrzyn nad Odrą Kożuchów Krosno Odrzańskie 9 7,50 0,3 1 Krzeszyce Lipinki Łużyckie Lubiszyn Lubniewice Lubrza 2 1, Lubsko Łagów Łęknica Małomice Maszewo 3 2, Międzyrzecz ,6 1 Niegosławice Nowa Sól ,12 2 Nowa Sól 3 3 0,36 1 Nowe Miasteczko 2 2 0,79 1 Nowogród Bobrz ,72 2 Ośno Lubuskie Otyń Przewóz Przytoczna Pszczew Rzepin Santok Siedlisko Skąpe Skwierzyna Sława

6 Słońsk 2 2 0,4 1 Słubice Stare Kurowo Strzelce Krajeńskie Sulechów ,33 2 Sulęcin Szczaniec Szlichtyngowa Szprotawa Świdnica 3 3 0,9 3 Świebodzin 16 13, Torzym Trzciel Trzebiechów Trzebiel Tuplice Witnica Wschowa Wymiarki 3 2, Zabór Zbąszynek Zielona Góra miasto ,6 8 Zielona Góra 9 9 0,39 1 Zwierzyn Żagań miasto Żagań Żary miasto Żary ŁĄCZNIE , Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, ośrodek pomocy społecznej zatrudnia 1 pracownika na mieszkańców gminy. Z danych za 2013r. wynika, że aż 15 ośrodków pomocy społecznej nie spełnia wskaźnika zatrudnienia, przewidzianego w ustawie o pomocy społecznej. Braki w zatrudnieniu dotyczą zazwyczaj 0,1 do 1 etatu pracownika socjalnego tj. przeciętnie 1 osoby, ale analiza pokazała, że w mieście Zielona Góra brakuje aż 12 osób. 9 gmin nie zatrudniających asystentów rodziny poddano analizie pod kątem spełniania wskaźnika zatrudnienia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby mieszkańców gminy. Analiza pokazała, że 8 takich gmin zatrudnia pracowników socjalnych w odpowiedniej proporcji do liczby mieszkańców (komórki w tabeli zaznaczone na zielono). Najtrudniejsza sytuacja jest w gminie Babimost (zaznaczonej w tabeli na niebiesko), w której nie zatrudniono żadnego asystenta rodziny, a do spełnienia współczynnika zatrudnienia 6

7 pracowników socjalnych na wymaganym poziomie brakuje 2 osób. Poniżej zamieszczono mapkę, która zawiera graficzne przedstawienie liczby rodzin, którym przyznano pomoc w postaci asystenta rodziny. Kolorem czerwonym oznaczono gminy, na terenie których żadna rodzina nie została objęta tą formą pomocy. Są to te same gminy, które nie zatrudniają asystentów rodzin (9 gmin 11% ogółu). Najwięcej gmin znajduje się w przedziale 2-11 rodzin oznaczone kolorem niebieskim (32% gmin). Kolor pomarańczowy na mapce obrazuje gminy (27% gmin), w których liczba rodzin objętych pomocą asystenta rodziny mieści się w przedziale Kolorem ciemnozielonym na mapie oznaczono 20% gmin, tam liczba rodzin objęta asystenturą wynosi rodzin. 7 gmin w województwie obejmuje asystenturą powyżej 34 rodzin. Rekordzistą jest tu miasto Gorzów Wlkp. 133 rodziny i Miasto Zielona Góra 98 rodzin. Rodziny korzystające z usług asystenta rodziny w 2013 r. Legenda: liczba rodzin objęta asystenturą rodzinną 7

8 Sprawozdanie rzeczowo-finansowe z zakresu realizacji przez gminę zadań z zakresu wspierania rodziny i pieczy zastępczej za okres lipiec grudzień 2013r. wskazuje, że 65 rodzin w województwie z 21 gmin zostało zobowiązanych przez sąd do pracy z asystentem rodzinnym. Najwięcej takich rodzin 12 zamieszkiwało w Mieście Zielona Góra (w Gorzowie nie było takich rodzin). 8

9 Placówki wsparcia dziennego We wskazanym okresie sprawozdawczym gminy wykazały, że na ich terenie funkcjonują 154 placówki wsparcia dziennego, w tym 55 prowadzonych przez inny podmiot niż gmina. Są to świetlice, koła zainteresowań, kluby i ogniska wychowawcze. 136 z nich działa jako forma opiekuńcza placówki wsparcia dziennego, świadcząc podstawowe usługi: opiekę i wychowanie, pomoc w nauce i organizację czasu wolnego. 19 z nich ma formę specjalistyczną, świadcząc oprócz podstawowych usług również zajęcia terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne. Placówki te dysponują miejscami dla dzieci. Gminy raportują, że w zajęciach zorganizowanych przez te placówki uczestniczyło w 2013r. przeciętnie dzieci. Można zatem zauważyć, że 725 miejsc w placówkach wsparcia dziennego pozostawało niewykorzystanych. Poniższa mapka przedstawia widok województwa lubuskiego z wyszczególnieniem gmin, świadczących usługi w postaci placówki wsparcia dziennego. Legenda: liczba placówek wsparcia dziennego 9

10 Mapka pokazuje, że 34 gminy posiadają takie placówki, co stanowi 40% ogółu gmin, natomiast większość gmin 49 (60%) nie posiada żadnej placówki na swoim terenie. Gminy te oznaczono kolorem czerwonym na mapie. Tylko 4 gminy w województwie pochwalić się mogą sporą liczbą placówek tego typu dla dzieci - są to Miasta Gorzów Wlkp. i Nowa Sól po 18 placówek, Zielona Góra 16 placówek oraz Szprotawa 11 placówek. Dobra sytuacja jest też w gminach Kostrzyn, Międzyrzecz, Sulęcin, Drezdenko, Wschowa, Iłowa, Trzebiel tam działa od 4 do 10 placówek (kolory zielony i niebieski).wspomniana wcześniej gmina Babimost posiada 1 placówkę wsparcia dziennego. Placówki wsparcia dziennego, zgodnie z aktualnym stanem prawnym, określonym ustawą z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, znajdują się obecnie w okresie przejściowym. Do dnia 1 stycznia 2015r. placówki wsparcia dziennego funkcjonujące przed 1 stycznia 2012r. zobowiązane są do dostosowania standardów lokalowych obiektu, w których działają placówki do poziomu określonego w nowej ustawie. W rejestrze placówek opiekuńczo-wychowawczych prowadzonym przez wojewodę lubuskiego przed 1 stycznia 2012r., znajdowało się 88 placówek wsparcia dziennego. Z analiz sporządzanych w marcu 2013r. przez Wydział Polityki Społecznej wynika, że tylko 25 starych placówek deklaruje spełnianie standardu do zakończenia okresu przejściowego. Pozostałe placówki nie będą mogły funkcjonować po upływie okresu przejściowego. W 2013r. gminy miały możliwość pozyskania z MPiPS środków finansowych z przeznaczeniem na dofinansowanie standardów placówek wsparcia dziennego. Dotacja na wsparcie samorządu gminnego w ramach programu mogła wynieść nawet 95% kosztów realizacji zadania. 15 gmin z województwa lubuskiego wnioskowało o przyznanie środków w ramach programu. Były to gminy: Bojadła, Bobrowice, Bytnica, Cybinka, Dąbie, miasto Gorzów Wlkp., Gubin, Jasień, Kargowa, Lubsko, Ośno Lubuskie, Tuplice, miasto Zielona Góra, miasto Żagań i miasto Żary. W efekcie programu 6 gmin (Bojadła, Cybinka, Gorzów Wlkp., Jasień, Lubsko i Tuplice) otrzymało dofinansowanie na 8 placówek wsparcia dziennego. Dzięki dotacji przeprowadzono remont w świetlicach w Tuplicach (największa inwestycja w województwie na kwotę zł ) oraz w Gorzowie Wlkp. (inwestycja na kwotę zł), a 8 świetlic doposażono. Doposażenie obejmowało zakup nowych mebli, sprzętu audiowizualnego, komputerów wraz z oprogramowaniem, zestawów instrumentów muzycznych, rowerów, sprzętu sportowego oraz gier edukacyjnych, co pozwoliło na wzbogacenie oferty zajęć programowych tych placówek. 10

11 Rodzina wspierająca Rodziny wspierające to również jedna z form, która jest oferowana rodzinom z problemami w sprawowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Rodzina wspierająca pomaga rodzinie z trudnościami przy opiece i wychowaniu dzieci, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych. Niestety tylko 2 gminy posiadały takie rodziny, było to Deszczno 1 rodzina i miasto Żary 4 rodziny. Karta dużej rodziny W 8 lubuskich gminach działa karta dużej rodziny. Karta wprowadzona została przez samorządy gminne i zakłada przyznanie rodzinom z przynajmniej trójką dzieci, niezależnie od dochodu upustów na korzystanie z usług kulturalnych, rekreacyjnych i handlowych na terenie gminy. Karty są wydawane bezpłatnie, każdemu członkowi rodziny. Najdalej w przyznaniu korzyści rodzinom poszła gmina miejska Zielona Góra. Jej mieszkańcy mogą korzystać z uprawnień, jakie daje Karta Zgranej Rodziny, posiadając już 1 dziecko. Karty Dużej Rodziny w województwie lubuskim (stan na dzień r.) Lp. Miasto/Gmina Adresaci Zakres zniżek Gorzów Wlkp. Karta Dużej Rodziny Zielona Góra Zgrana Rodzina Gubin Rodzina 3+ Międzyrzecz Międzyrzecka Karta Rodziny 3+ Rodziny wielodzietne, w tym zastępcze, zamieszkujące pod wspólnym adresem na terenie Miasta Gorzowa Wlkp., składające się z rodziców/rodzica, trojga i więcej dzieci w wieku do ukończenia 18 roku życia lub do ukończenia 24 roku życia w przypadku, gdy dziecko uczy się lub studiuje, zaś w przypadku dzieci niepełnosprawnych bez ograniczenia wieku. Wszyscy mieszkańcy Zielonej Góry, którzy są w mieście zameldowani i jednocześnie są rodzicami przynajmniej jednego dziecka w wieku poniżej 18 lat. Warto podkreślić unikalność programu, który obejmuje wyjątkowo szeroką grupę docelową w Programie nie ma znaczenia liczba posiadanych dzieci czy status materialny. Rodzinę stanowi zarówno rodzina wielodzietna, jak i rodzic samotnie wychowujący dziecko. Jedynym warunkiem jest zameldowanie na terenie miasta Zielona Góra. Rodziny wielodzietne z minimum trojgiem dzieci, do ukończenia 18 lat, a w przypadku dzieci uczących się do 24 r. ż. Rodziny wielodzietnie z minimum trojgiem dzieci w wieku do 18 lat, w przypadku studentów- do 25 lat. sport i rozrywka kultura turystyka zdrowie handel usługi sport i rozrywka kultura zdrowie handel usługi kultura handel usługi kultura handel usługi 11

12 5 6 Sulechów Sulechowska Rodzina 3+ Świdnica Gmina jak Rodzina Rodziny z trojgiem i więcej dzieci do 18 roku życia lub do 25 roku życia w przypadku, gdy dziecko uczy się lub studiuje, zamieszkujące na terenie Gminy Sulechów. Imienna Karta może być wydana osobie pełnoletniej lub małoletniemu, który ukończył 13 lat, za zgodą przedstawiciela ustawowego. Rodziny posiadające przynajmniej jedno dziecko i zameldowane na terenie gminy Świdnica sport i rozrywka kultura handel usługi sport handel usługi 7 8 Witnica Karta Rodziny 3+ Zbąszynek Rodzina na 5 plus Rodziny z trojgiem i więcej dzieci do 18 roku życia lub do 25 roku życia w przypadku, gdy dziecko uczy się lub studiuje, zamieszkujące na terenie Miasta i Gminy. Rodzina zameldowana oraz zamieszkała na terenie Gminy Zbąszynek, prowadząca wspólne gospodarstwo domowe z minimum trojgiem dzieci do ukończenia 18 roku życia (a w przypadku dziecka kontynuującego naukę do 25 r. ż. sport i rozrywka kultura opłaty komunalne sport i rozrywka kultura zdrowie handel usługi Niezależnie od działań podejmowanych przez samorządy od czerwca 2014r. realizowany jest rządowy program dla rodzin wielodzietnych w województwie lubuskim już 33 gminy przyjęły wnioski od 92 rodzin o wydanie Ogólnopolskiej Karty Dużej Rodziny. Szacuje się, że rodzin które skorzystają w naszym województwie z różnego typu ulg, jakie dane Karta, może być nawet ponad 14 tysięcy. Wnioski z postępowań kontrolnych w ośrodkach pomocy społecznej: W 2013 roku problematyka działań gmin na rzecz udzielania rodzinom i osobom pomocy z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego stała się jednym z obszarów objętych kontrolą wojewody. Tematyka ta została włączona do zakresu kontroli kompleksowych, prowadzonych w ośrodkach pomocy społecznej województwa lubuskiego. Po przeprowadzeniu postępowań kontrolnych w tym zakresie stwierdzić można, że gminy podejmują działania nastawione na pomoc rodzinom przejawiającym problem bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Gminy pomagają również rodzinom w problemach przy prowadzeniu gospodarstwa domowego i rodzinom wielodzietnym. Z rodzinami, w których stwierdzono te problemy, pracował asystent rodziny. Asystent opracowywał plan pomocy rodzinie, w którym określał cele do realizacji w najbliższym czasie. Ocena realizacji planu sporządzana była zazwyczaj po okresie 6 miesięcy. Następnie, po przeprowadzeniu takiej ewaluacji, określano nowe cele do realizacji lub też kontynuowanie tych, których nie udało się zrealizować. Z rodzinami w trudnych sytuacjach pracował także pracownik 12

13 socjalny, który oprócz pomocy w postaci zasiłków lub dożywania, świadczył również pracę socjalną. W obszarze planowania i dokumentowania pracy socjalnej w kontrolowanych jednostkach stwierdzano zazwyczaj uchybienia i wydawano stosowne zalecenia w tej kwestii. Stwierdzono również, że nie wszystkie kontrolowane jednostki opracowały 3 letnie programy wspierania rodziny, który obowiązek został nałożony na gminy wraz z nową ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Gminy nie oferowały również pomocy w postaci rodziny wspierającej. Część z kontrolowanych gmin była w stanie zapewnić swoim podopiecznym pomoc w postaci opieki i wychowania dziecka w placówkach wsparcia dziennego. Gminy zazwyczaj oferowały konsultacje i specjalistyczne poradnictwo, głównie w zakresie terapii uzależnień, psychologiczne, prawne i pedagogiczne. Jedna gmina świadczyła pomoc w formie warsztatów umiejętności wychowawczych. 13

14 Wnioski z raportu: Z przeprowadzonych analiz wyłania się niezbyt korzystny obraz placówek wsparcia dziennego. Zbyt mało gmin posiada na swoim terenie takie placówki. Duża liczba placówek wsparcia dziennego, działających przed r., nie będzie w stanie spełnić standardu po zakończeniu okresu przejściowego placówki te będą musiały zakończyć działalność (niewiele gmin korzystało z dofinansowania na osiąganie standardów placówek wsparcia dziennego). Równocześnie miejsca w istniejących placówkach wsparcia dziennego pozostają niewykorzystane. Na dodatek tylko w dwóch lubuskich gminach działają rodziny wspierające. Może to obrazować niedocenianie takich form wsparcia przez samorządy gminne. Natomiast zatrudnianie asystentów rodziny może napawać optymizmem. W okresie 2 lat od wprowadzenia zawodu asystenta rodziny zdecydowana większość gmin zatrudniała przynamniej 1 taką osobę. Tylko w 9 gminach nie zatrudniano asystenta. Efektywność pracy asystentów rodziny można również ocenić dość wysoko aż w 52% przypadkach asystent zrealizował cel pracy z rodziną, co skutkowało zakończeniem współpracy. Jest to tym bardziej obiecujące, że zawód asystenta jest zupełnie nową profesją, a już zauważalne są efekty działań osób zatrudnionych na tych stanowiskach. Z drugiej strony zauważalna jest niska motywacja rodzin do poprawy swojej sytuacji rodzinnej aż 48% rodzin zakończyła współpracę z asystentem rodziny z własnej inicjatywy. Biorąc pod uwagę również niewykorzystanie miejsc w placówkach wsparcia dziennego, można zastanawiać się czy motywacja rodzin do wyjścia z kryzysu jest odpowiednio wysoka. Podpisana w sierpniu br. przez Prezydenta nowelizacja ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadza systemowe zmiany w zakresie nadzoru nad organizacją i instytucjami pieczy zastępczej, jak również wspierania rodzin. Znowelizowana ustawa istotnie wzmacnia kompetencje kontrolne wojewody nad realizacją zadań wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego i jednostki organizacyjne wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej w zakresie zadań z zakresu wspierania rodziny, pieczy zastępczej, usamodzielnień pełnoletnich wychowanków i adopcji, a także nad tym, czy pracownicy jednostek, które się tym zajmują, mają właściwe kwalifikacje. Należy się spodziewać, że wpłynie to na jakość działań podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego w tym zakresie. Opracowanie: Agnieszka Kraska Marta Radwańska