Piotr Krzesicki, Piotr Kur Małgorzata Poręba. Program nauczania przedmiotu wiedza o społeczeństwie w gimnazjum

Transkrypt

1 Piotr Krzesicki, Piotr Kur Małgorzata Poręba Program nauczania przedmiotu wiedza o społeczeństwie w gimnazjum 1

2 SPIS TREŚCI I. Charakterystyka i opis programu 1. Zadania i cele edukacji w zakresie wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum 2. Układ i konstrukcja programu 3. Uwagi o realizacji programu 4. Opis szczegółowych celów kształcenia i wychowania 5. Opis osiągania celów. Metody pracy na lekcjach wiedzy o społeczeństwie 6. Sposoby oceny osiągnięć uczniów II. Zakres tematyczny i opis osiągnięć szczegółowych z przedmiotu wiedza o społeczeństwie w gimnazjum III. Opis absolwenta gimnazjum kończącego edukację z zakresu WOS 2

3 I. CHARAKTERYSTYKA I OPIS PROGRAMU 1. Zadania i cele edukacji w zakresie wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum Uczeń kończący gimnazjum powinien posiadać ogólną wiedzę i wysoki poziom umiejętności indywidualnych, związanych z umiejętnościami społecznymi, które pozwolą mu zrozumieć najważniejsze zasady, obowiązujące w przestrzeni publicznej i uczestniczyć w życiu obywatelskim. Podstawa programowa formułuje dość szczegółowe cele stawiane przed szkołą w zakresie nauczania wiedzy o społeczeństwie na III etapie kształcenia. Odnoszą się one do następujących sfer: Wykorzystanie i tworzenie informacji. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Współdziałanie w sprawach publicznych. Znajomość zasad i procedur demokracji. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej. Na podstawie treści i celów zapisanych w podstawie programowej, a także własnego doświadczenia sformułowano zadania, specyficzne dla powyższego programu WoS. Opisują one efekt pracy, który według autorów powinno się osiągnąć, realizując ten program. Przy uwzględnieniu wymienionych elementów, za podstawowe efekty edukacji WoS uznano: Rozwijanie motywacji i umiejętności pozwalających aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i publicznym. Doskonalenie umiejętności związanych z definiowaniem i rozwiązywaniem prostych problemów interpersonalnych. Pogłębianie i rozwijanie poszanowania dla wartości (np. demokracji, patriotyzmu, tolerancji, tożsamości) niezbędnych do określenia własnego miejsca w świecie oraz kształtowania szacunku dla instytucji państwa, prawa oraz rozwijania poczucia współodpowiedzialności. Przygotowanie do uczestnictwa w gospodarce wolnorynkowej, np. do planowania własnej kariery zawodowej i gospodarowania posiadanymi środkami. 3

4 Wskazywanie na te elementy wiedzy o społeczeństwie, które pomagają zrozumieć najważniejsze procesy społeczne, polityczne i gospodarcze, zachodzące we współczesnym świecie. Doskonalenie umiejętności pozwalających podejmować samodzielnie pracę z wykorzystaniem różnorodnych źródeł i nośników informacji. Kształtowanie postaw przedsiębiorczych i obywatelskich skierowanych na działania na rzecz innych. 2. Układ i konstrukcja programu Określenie zadań i celów edukacyjnych stanowi wstęp do konstruowania najważniejszych elementów programu. Na potrzeby programu przyjęta została prosta konstrukcja składająca się z następujących elementów: Opis szczegółowych celów kształcenia i wychowania. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania. Opis osiągnięć przedmiotowych gimnazjalisty z WoS. Treści nauczania w kontekście przewidywanych osiągnięć szczegółowych ucznia z WoS. Propozycje kryteriów ocen i metod sprawdzania osiągnięć ucznia. 3. Uwagi o realizacji programu Program jest dostosowany do realizacji w wymiarze 1 godziny tygodniowo w czasie czterech semestrów. Można go realizować zarówno w klasach 1 i 2, jak też w 2 i 3. Jednak bardziej zasadna, ze względu na egzaminy gimnazjalne, wydaje się pierwsza propozycja. Ma to związek z terminami egzaminów, które odbywają się zawsze wczesną wiosną, co skraca realnie możliwości zrealizowania wszystkich treści. Należy pamiętać, że treści zapisane w podstawie programowej stają się wymaganiami egzaminacyjnymi, a więc niezrealizowanie do czasu egzaminu niektórych treści z podstawy może mieć poważne konsekwencje dla uczniów piszących egzamin. Treści zawarte w programie są propozycją, z której nauczyciel powinien korzystać w sposób twórczy, odpowiednio eksponując treści w zależności od specyfiki klasy, z którą będzie współpracować. 4

5 Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów Wykorzystanie i tworzenie informacji Optymalna realizacja programu zakłada współpracę między nauczycielami z różnych dyscyplin, ze szczególnym uwzględnieniem szeroko rozumianych nauk humanistycznych. 4. Opis szczegółowych celów kształcenia i wychowania Szczegółowe cele edukacyjne i wychowawcze, specyficzne dla powyższego programu, zostały sformułowane na podstawie celów zapisanych w podstawie programowej z dnia 23 grudnia 2008 r. Sposób formułowania szczegółowych celów prezentuje zamieszona poniżej tabela. Cele zapisane w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze Zapoznanie z wielością środków służących do tworzenia i przekazywania informacji. Doskonalenie umiejętności odróżniania opinii od faktów. Odczytywanie i interpretowanie różnych informacji. Doskonalenie umiejętności przetwarzania informacji i ich prezentacji. Zapoznanie z funkcjami, jakie pełnią media we współczesnym świecie. Wskazywanie, jak media i reklama mogą kształtować opinię publiczną. Kształtowanie postaw krytycyzmu. Wskazywanie na różne zagrożenia, które mogą wynikać z nieodpowiedniego korzystania z różnorodnych środków przekazu i tworzenia informacji. Kształtowanie postaw tolerancji wobec różnorodnych opinii i postaw. Wskazywanie przyczyn powstawania konfliktów i ich roli życiu społecznym. Zapoznanie z różnymi sposobami rozwiązywania konfliktów. Kształtowanie umiejętności pozytywnego rozwiązywania konfliktów. Doskonalenie umiejętności radzenia sobie w sytuacji konfliktu. Kształtowanie postaw tolerancji wobec poglądów niezgodnych z własnymi. Doskonalenie umiejętności rozwiązywania prostych konfliktów interpersonalnych. Kształtowanie postaw sprzyjających rozwiązywaniu konfliktów w wyniku negocjacji. Cele zapisane w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze 5

6 Znajomość zasad i procedur demokracji Współdziałanie w sprawach publicznych Wskazywanie na społeczną naturę człowieka i jego zachowanie z tego wynikające. Przybliżenie zasad funkcjonowania grup społecznych i ról pełnionych w społeczeństwie. Zapoznanie z zasadami organizacji życia szkolnego, a także prawami i obowiązkami z tego wynikającymi. Kształtowanie aktywnego uczestnictwa (np. poprzez samorząd) w życiu szkoły. Uświadomienie potrzeby działań publicznych związanych np. z obroną praw człowieka lub zagadnieniami ekologicznymi. Wskazywanie na rolę władz samorządowych w podejmowaniu spraw publicznych. Kształtowanie zasad praworządności w sprawach publicznych. Promowanie zasad społeczeństwa obywatelskiego. Kształtowanie umiejętności formułowania oraz wypełniania druków i pism urzędowych. Kształtowanie umiejętności dokonywania wyborów i ponoszenia ich konsekwencji. Kształtowanie postaw pro społecznych, nastawionych na innych. Promowanie aktywności społecznej. Rozwijanie postaw szacunku wobec dobra wspólnego. Rozwijanie postaw etycznych i praworządnych. Kształtowanie cnót obywatelskich. Zapoznanie z najważniejszymi zasadami demokracji i cechami państwa demokratycznego. Przybliżenie procedur demokratycznych i wpływu obywateli na państwo. Kształtowanie wskazywania mocnych i słabych stron systemów demokratycznych, autorytarnych i totalitarnych. Geneza państwa i narodu. Zapoznanie z różnymi ustrojami politycznymi. Rozwijanie umiejętności wskazywania różnic pomiędzy republiką a monarchią. Przybliżenie zasad działania władz samorządowych w państwie demokratycznym. Wskazanie na role partii politycznych i wyborów we współczesnej demokracji. Geneza i rola instytucji międzynarodowych działających na rzecz demokracji. Rola kultury politycznej i etyki w życiu państwa demokratycznego. Kształtowanie postaw otwartości wobec różnych poglądów politycznych. Rozwijanie zainteresowania zagadnieniami politycznymi jako wartości potrzebnej do zrozumienia współczesnego świata. Praktyczne stosowanie procedur demokratycznych w życiu klasowym i szkolnym. Budowanie szacunku dla innych narodów i społeczności. 6

7 Rozumienie zasad gospodarki rynkowej Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej Cele zapisane w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne Prezentacja podstawowych zasad ustroju Rzeczypospolitej Polskiej i zadań władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej. Zapoznanie uczniów z kierunkami polskiej polityki zagranicznej. Wskazanie na rolę symboliki narodowej i jej wartości dla całego narodu. Kształtowanie poszanowania odrębności kulturowej mniejszości narodowych zamieszkujących w Polsce. Przybliżenie terminu obywatelstwo i sposobów jego nabywania. Szczegółowe cele wychowawcze Kształtowanie świadomości obowiązków wobec własnej ojczyzny oraz rozwijanie postawy patriotycznej. Budzenie szacunku dla ojczyzny i symboli narodowych. Kształtowanie dumy z dziedzictwa kulturowego i osiągnięć narodu polskiego. Przybliżenie roli i funkcji pieniądza. Doskonalenie umiejętności wykonywania najważniejszych operacji pieniężnych. Doskonalenie umiejętności planowania budżetu gospodarstwa domowego. Ukazanie mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej. Ukazanie zasad działania budżetu państwa i systemu podatkowego. Określenie kierunku dalszej nauki i jej celu. Zrozumienie przyczyn i skutków bezrobocia. Kształtowanie umiejętności koniecznych przy szukaniu zatrudnienia. Poznanie procedury zakładania własnej firmy i różnych form zatrudnienia. Propagowanie zasad etycznych w gospodarce. Kształtowanie postaw, które sprzyjają etycznym zachowaniom. Doskonalenie analizowania własnych umiejętności (dobrych i słabych stron). Doskonalenie najważniejszych umiejętności umożliwiających poprawne reagowanie na sytuacje kryzysowe na rynku pracy. Świadome podejmowanie decyzji dotyczących przyszłości. 5. Opis osiągania celów. Metody pracy na lekcjach wiedzy o społeczeństwie Specyfika każdego przedmiotu i usytuowanie go w nowym systemie szkolnym powoduje, że opis osiągania celów edukacyjnych gimnazjalisty dobrze jest rozpocząć od scharakteryzowania wiedzy i umiejętności absolwenta szkoły podstawowej. Można to traktować jako punkt wyjścia do stawiania kolejnych celów realizowanych w ramach zadań szkoły. Uczeń kończący szkołę podstawową w zakresie nauk społecznych powinien posiadać określony zakres zainteresowań, przejawiać postawę gotowości do podjęcia dalszego trudu kształcenia i wykazywać się dociekliwością w kontekście zainteresowań zjawiskami 7

8 społecznymi. Jego postawa zawiera się w formułowaniu pytań typu: Dlaczego tak jest i czy mogłoby być inaczej i próbach poszukiwania odpowiedzi. Absolwent szkoły podstawowej powinien wykazywać się także umiejętnością planowania własnych działań, gotowością do współpracy i ponoszenia współodpowiedzialności za efekty swoich decyzji. Istotnym elementem, zmierzającym do osiągnięcia celów edukacyjnych, jest odpowiedni dobór treści i sformułowanie na ich podstawie jasnych wymagań edukacyjnych. Takie podejście pozwala na znalezienie optymalnych metod pracy z uczniem poprzez włączenie go w proces zdobywania nowych umiejętności i wiadomości. Umożliwia także uczniowi współdecydowanie o podejmowanych razem z nauczycielem działaniach edukacyjnych i ponoszenie współodpowiedzialności za ich ostateczny efekt. Sposobem na podjęcie takiej współpracy powinno być jasne sformułowanie wymagań edukacyjnych. Uczeń, który w pełni świadomie pozna i zaakceptuje cel działania, jest bardziej skłonny do aktywnej i twórczej pracy, osiągając tym samym lepsze wyniki. Niezwykle ważne w osiąganiu celów jest także stosowanie odpowiednich metod pracy. Podstawowymi metodami nabywania nowych wiadomości i umiejętności będą te, które preferują aktywne uczestnictwo ucznia w lekcji. Wśród najbardziej polecanych metod należy wymienić: dyskusję, tworzenie własnych projektów, gry dydaktyczne z elementami dramy, mapa skojarzeń, metaplan, dyskusja punktowa, debata. Ponadto powinno się zachęcać uczniów do: przeprowadzenia wywiadów, ankiet, badań opinii publicznej, próby analizy i interpretacji różnych źródeł informacji, organizowania i udziału w dużych projektach angażujących całą społeczność szkolną, np. wybory do samorządu, udział w projektach typu młodzi głosują, dni Europy, tworzenia i prezentacji referatów i krótkich wystąpień na forum klasy, pracy z różnymi materiałami źródłowymi, próby ich interpretacji i wyciągania wniosków. 8

9 Obszerne korzystanie z aktywnych metod pracy z uczniami nie oznacza całkowitej rezygnacji z innych metod, np. wykładu czy samodzielnej pracy z tekstem, rozwijającej umiejętności sekcjonowania materiału, streszczenia, pozyskiwania określonych wiadomości. O wyborze optymalnej metody pracy zadecyduje ostatecznie nauczyciel, biorąc pod uwagę własne predyspozycje i charakter zespołu, z jakim przyjdzie mu współpracować. Należy podkreślić, że autorzy podstawy programowej postulują, aby 20% treści realizowanych w ramach zajęć WoS miało formę projektów uczniowskich. Ważne jest, aby każdy uczeń przynajmniej raz w roku szkolnym uczestniczył w projekcie. Poprzez te działania uczniowie: zdobywają wiedzę zgodną ze swoimi zainteresowaniami, badają problem, poszukując praktycznych rozwiązań i ucząc się skutecznie planować i realizować założone cele, uczą się organizacji własnej pracy i współpracy z innymi, przedstawiają publicznie efekty swojej pracy, doskonaląc umiejętność autoprezentacji. W pracy projektowej nie mniej ważna jest rola nauczyciela, która sprowadza się do następujących działań: przekazanie najważniejszych informacji na temat tworzenia projektów i pomoc w zdobyciu umiejętności niezbędnych do ich realizacji, przedstawienie propozycji projektów lub pomoc w wypracowaniu własnego tematu, pomoc w tworzeniu planu formy prezentacji i przedstawienie kryteriów oceniania projektu, przeprowadzenie konsultacji z uczniami realizującymi projekt i kontrola poszczególnych etapów pracy nad projektem, stworzenie optymalnych warunków do prezentacji projektu, jego omówienie i ocena. Ważnymi działaniami, zmierzającymi do osiągnięcia postawionych celów, jest indywidualizacja pracy z uczniem, rozumiana tutaj jako przyjęcie pewnego stylu pracy, pozwalającego na realizację zamierzeń ucznia, z uwzględnieniem jego specyficznych możliwości. Ważną rolę odgrywać będzie szeroki dobór różnych metod pracy z całym zespołem, przy jednoczesnym zróżnicowaniu wymagań edukacyjnych w stosunku do każdego z uczniów. 9

10 6. Sposoby oceny osiągnięć uczniów Ocenianie osiągnięć uczniów powinno z jednej strony mieścić się w ramach opracowanego przez każdą szkołę wewnątrzszkolnego systemu, z drugiej powinno mieć wymiar oceny zewnętrznej, dokonanej przez Centralną Komisję Egzaminacyjną, która będzie odpowiedzialna za przeprowadzenie egzaminu maturalnego. Należy tutaj podkreślić, że treści zapisane w podstawie programowej z 2008 r. staną się za trzy lata obwiązującymi standardami egzaminacyjnymi dla uczniów kończących gimnazjum. Stąd zapewne wyniknie konieczność zrealizowania wszystkich treści przed terminem przeprowadzenia egzaminów CKE. Ważnym elementem oceny osiągnięć powinno być wyraźne określenie zasad współpracy w relacji nauczyciel uczeń. Przy ocenie powinno się brać pod uwagę stopień opanowania wiedzy i umiejętności przez ucznia, ale również uwzględniać efektywność pracy nauczyciela i jego oddziaływań edukacyjnych w odniesieniu do poszczególnych osób. Postulat ten może być realizowany przez działania, obejmujące: określenie wymagań edukacyjnych w ramach poszczególnych działów programu i sporządzenie, uwzględniając te wymagania, opisu oczekiwanych osiągnięć ucznia w zakresie edukacji WoS; jasne i wyraźne sformułowanie sposobów sprawdzania wiedzy i umiejętności; sformułowanie systemu oceniania, w którym zawarte zostaną zasady dotyczące kryteriów oceniania. Szczegółowy system formułowania wymagań edukacyjnych powinien zostać wypracowany przez każdego nauczyciela, stając się integralną częścią wewnątrzszkolnego systemu oceniania. Dlatego też w powyższym programie zostały opisane te osiągnięcia ucznia, które są postrzegane jako niezbędne dla formułowania pełnych wymagań edukacyjnych na poziomie gimnazjalnym. Wynikający z charakteru programu sposób sprawdzania umiejętności i wiedzy powinien być traktowany jako nierozerwalna część sytemu oceniania, który zmierza do wyraźnego określenia oczekiwań nauczyciela. Można tak uczynić, formułując i przekazując uczniowi informację o proponowanych formach sprawdzania kompetencji i sposobie ich oceny. 10

11 Proponuje się następujące formy sprawdzania wiedzy i umiejętności: a) Wypowiedzi ustne o dyskusje, o przemówienia, o debaty z wykorzystywaniem argumentowania, syntezy, analizy, wnioskowania, komentarza. b) Praca na projektem uczniowskim i ocena jego prezentacji. c) Prace pisemne w klasie o kartkówka do 15 min, materiał tylko z ostatniej lekcji, niezapowiedziana; o sprawdzian czas trwania dowolny, materiał z 3 5 lekcji, zapowiedziana tydzień wcześniej i potwierdzona wpisem do dziennika; o praca klasowa obejmuje większą partię materiału, zapowiedziana tydzień wcześniej i potwierdzona wpisem do dziennika; o testy różnego typu otwarte, zamknięte, problemowe, wyboru, zadaniowe, sprawdzające znajomość treści etapami; o prace semestralne tworzone jako interdyscyplinarne sprawdziany kompetencji, konstruowane wspólnie z innymi przedmiotami humanistycznymi. d) Prace domowe o ćwiczenia, o notatki, o własna twórczość, np. przygotowanie przemówienia, wywiady, projekty, o indywidualne lub zespołowe opracowanie referatu, o prowadzenie prac badawczych i opracowanie ich wyników, o opracowanie zagadnień dotyczących bieżących zagadnień z różnych sfer społecznych, o przygotowanie, pod kierunkiem nauczyciela, zajęć tematycznych oraz ćwiczeń. e) Aktywność na lekcji o praca w grupie (organizacja pracy grupy, zaangażowanie, sposób prezentacji, efekty pracy), o aktywna praca indywidualna poprzez prezentację referatów, projektów itp. 11

12 f) Udział w konkursach przedmiotowych i projektach angażujących całą społeczność szkolną Nauczyciel, korzystając z powyższej propozycji, powinien uwzględnić specyfikę szkoły, a także inne uwarunkowania wynikające z jego metod pracy dydaktycznej, biorąc pod uwagę wszystkie sugestie dotyczące oceniania zawarte w powyższym programie. Ostateczny i szczegółowy kształt oceniania powinien zostać opracowany przez zespół przygotowujący wewnętrzny system oceniania. Optymalne wydaje się stosowanie tradycyjnych stopni w skali 1 6. Ważne jest jednak, żeby niezależnie od przyjętego systemu oceniania, uczniowie byli poinformowani o zakresie i kryteriach ocen oraz sposobach sprawdzania wiedzy i umiejętności. Wyraźne przedstawienie wymagań i zasad oceny może być podstawą do formułowania pozytywnych zasad współpracy między nauczycielem a uczniem. 12

13 ZAKRES TEMATYCZNY I OPIS OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Z PRZEDMIOTU WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Formułowanie zakresu tematycznego i osiągnięć gimnazjalisty następuje przez opisywanie poszczególnych treści zawartych w podstawie programowej. Dzięki temu edukację w gimnazjum można traktować jako proces całościowy, mający korelację z podstawą programową i posiadający jednocześnie wyraźnie określony cel swoich działań opis osiągnięć gimnazjalisty. Na podstawie takich założeń skonstruowano jednostki lekcyjne, prezentujące zakres tematyczny wynikający z podstawy programowej i osiągnięcia ucznia gimnazjum z zakresu wiedzy o społeczeństwie. Materiał ten może stanowić praktyczne narzędzie dydaktyczne, całościowo ujmujące proces edukacji WoS w gimnazjum lub być punktem wyjścia do opracowania przez każdego nauczyciela specyficznego rozkładu treści nauczania. Autorzy programu propozycje rozkładu treści z rozbudowaną obudową metodyczną (korelacja z kartami pracy i propozycjami prac projektowych) umieszczą w odrębnej części publikacji przewodnika metodycznego. Układ tematyczny treści ma holistyczny charakter, pozwalający uczniowi poznawać zjawiska od najbliższych jego osobie po zagadnienia bardziej skomplikowane i abstrakcyjne. Dlatego też proponuje się następujący układ bloków tematycznych: Człowiek i społeczeństwo Być uczniem, być obywatelem W świecie mediów i informacji Samorząd terytorialny Państwo i władza demokratyczna Aktywność polityczna Ustrój Rzeczypospolitej Polska, Europa i współczesny świat Przedsiębiorczość i aktywność zawodowa Współczesny rynek i gospodarka 13

14 Szczegółowy opis poszczególnych działów prezentuje zamieszczona tabela. ZAKRES TEMATYCZNY I OPIS OSIĄGNIĘĆ Z PRZEDMIOTU WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Lp. Tytuł bloku: Człowiek i społeczeństwo Temat lekcji i zakres Opis osiągnięć ucznia materiału Zakres podstawy programowej 1 Oto jest człowiek - człowiek i jego najważniejsze umiejętności Co wyróżnia nas od innych? Potrzeby człowieka 2 Człowiek wśród innych Dlaczego jesteśmy istotami społecznymi? Człowiek na społecznej scenie (role społeczne) Więzi społeczne 3 Człowiek w grupie społecznej Grupa społeczna jako fundament życia społecznego Rodzaje grup społecznych Sporządza spis swoich uzdolnień i umiejętności. Potrafi określić najważniejsze elementy osobowości człowieka. Potrafi opisać człowieka ze względu na jego specyficzne cechy i potrzeby. Wie, dlaczego człowiek jest istotą społeczną. Potrafi wskazać przykłady potwierdzające, że człowiek jest istotą społeczną. Wie, czym są role społeczne. Wymienia kilka ról społecznych, które pełni. Wie, czym są i jaką rolę pełnią grupy społeczne. Potrafi scharakteryzować różne grupy społeczne, wskazując ich specyficzne cechy Rozumie i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w małej grupie Rozpoznaje role społeczne, w których występuje oraz związane z nimi oczekiwania Podaje przykłady zbiorowości, grup, charakteryzuje grupę rówieśniczą jako małą grupę. 4 Nie ma jak w grupie Normy grupowe Role pełnione w grupie Różne typy przywództwa w grupie Sposoby podejmowania decyzji w grupie Potrafi dokonać podziału grup społecznych na formalne i nieformalne oraz pierwotne i wtórne, duże i małe. Wie, jakie role można pełnić w grupie. Potrafi opisać rożne typy przywództwa. Zna różne sposoby podejmowania decyzji w grupie oraz wskazuje ich dodatnie i ujemne strony. Potrafi wskazywać dobre i złe strony różnych typów przywództwa Przedstawia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji Rozumie i przestrzega normy wzajemności w życiu grupy Identyfikuje różne role grupowe i typy przywództwa. 14

15 5 Wszystko zaczyna się w rodzinie Rodzina jako szkoła życia w społeczeństwie Duże zbiorowości społeczne: społeczność a społeczeństwo 6 Podziały, zróżnicowanie i problemy społeczeństwa Być albo mieć, czyli o wartościach i stylach życia Zróżnicowanie społeczeństwa O społeczeństwie polskim i jego problemach 7. Walczyć, odejść, negocjować Dlaczego powstają konflikty? Sposoby rozwiązywania konfliktów Zna podstawowe funkcje pełnione przez rodzinę. Potrafi opisać rodzinę jako małą grupę społeczną. Wyjaśnia, na czym polega różnica między społecznością a społeczeństwem. Potrafi scharakteryzować na wybranych przykładach społeczeństwo otwarte i społeczeństwo zamknięte. Potrafi scharakteryzować wybrane warstwy społeczne. Wie, na czym polega zróżnicowanie społeczeństwa. Potrafi odszukać problemy społeczne w swoje najbliżej okolicy. Wymienia najważniejsze rodzaje konfliktów. Wskazuje przyczyny powstawania konfliktów. Potrafi podjąć próbę rozwiązania na drodze negocjacji prostego konfliktu interpersonalnego. Zna najważniejsze zasady prowadzenia negocjacji Podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charakteryzuje rodzinę jako małą grupę Charakteryzuje, odwołując się do przykładów, wybrane warstwy społeczne, grupy zawodowe i style życia Omawia problemy i perspektywy życiowe młodych Polaków (na podstawie samodzielnie zebranych informacji) Przedstawia wybrany problem społeczny, występujący w jego miejscowości (bieda, bezrobocie, nierówność szans, wykluczenie społeczne, alkoholizm itp.) i sposoby jego rozwiązywania Przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie i między grupami Wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić. Lp. Tytuł bloku: Być uczniem, być obywatelem Temat lekcji i zakres Opis osiągnięć ucznia Zakres podstawy materiału programowej 8. Jestem uczniem, czyli lekcja o szkole Zasady i normy funkcjonowania szkoły Kodeks ucznia Blaski i cienie społeczności szkolnej Wie, jakie funkcje pełnią w szkole: dyrektor, rada rodziców, rada pedagogiczna i samorząd szkolny. Potrafi wskazać co najmniej kilka ważnych funkcji, jakie pełni szkoła. Wie, jaką rolę w życiu społeczności szkolnej odgrywa kodeks ucznia Charakteryzuje życie szkolnej społeczności, jego reguły i problemy Wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans lub przeciwstawiać się nieaprobowanym przez siebie zachowaniom grupy. 9. Ile zależy od nas samych, Wskazuje najważniejsze funkcje, 5.5. Opracowuje - indywidualnie 15

16 czyli słów kilka o szkolnym samorządzie Co to jest samorządność? Jak funkcjonuje samorząd szkolny? Niezbędnik szkolnego samorządowca jak zorganizować wybory samorządowe w szkole 10. Umiejętności i cnoty obywatelskie Katalog cnót i umiejętności obywatelskich Znaczenie cnót i umiejętności obywatelskich Cechy dobrego obywatela jakie pełni samorząd szkolny. Zna najważniejsze zasady wyboru samorządu szkolnego. Potrafi określić znaczenie cnót i umiejętności obywatelskich. Wskazuje cechy dobrego obywatela, odwołując się do przykładów współczesnych i historycznych. lub w zespole - projekt uczniowski dotyczący rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz) Zna zasady demokratycznych wyborów i potrafi je zastosować w głosowaniu w szkole Przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i współczesnych postaci, wykazuje znaczenie obywatelskich postaw i cnot. 11. Społeczeństwo obywatelskie Co to jest społeczeństwo obywatelskie? Różnorodność działań obywatelskich Czy Polacy są społeczeństwem obywatelskim? Wie, czym jest społeczeństwo. Wie, jak można aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym i obywatelskim. Potrafi wskazać działania, jakie podejmuje społeczeństwo obywatelskie Przedstawia przykłady działania organizacji społecznych (od lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych) i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli Określa, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym. Lp. Temat lekcji i zakres materiału 12. Środki masowego przekazu we współczesnym świecie Różnorodność środków masowego przekazu Rola mediów w społeczeństwie Dlaczego środki masowego przekazu są nazywane czwartą władzą? 13. Jak korzystać ze środków masowego przekazu? Jak odróżniać informację od komentarza? Tytuł bloku: W świecie mediów i informacji Opis osiągnięć ucznia Zna różne rodzaje mediów. Potrafi opisać różne sposoby interaktywnej komunikacji. Wie, jaką rolę odgrywają media we współczesnym społeczeństwie. Wie, dlaczego media są nazywane czwartą władzą. Potrafi wyszukiwać w mediach potrzebne informacje. Wie, jak odróżniać informację od Zakres podstawy programowej 6.1. Omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w życiu obywateli Charakteryzuje prasę, telewizję, radio, internet jako środki masowej komunikacji i omawia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na specyfikę przekazu i odbiorców Wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii życia publicznego w Polsce Wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje różnice między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy, krytycznie 16

17 Jaką rolę pełni reklama w mediach? Badania opinii publicznej i ich znaczenie dla społeczeństwa komentarza. Potrafi w sposób krytyczny odbierać przekaz reklamowy Wie, jakie jest znaczenie badań opinii publicznej. analizuje przekaz reklamowy Uzasadnia na przykładach znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie, odczytuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej i interpretuje je. Potrafi odczytać i dokonać interpretacji sondażu opinii publicznej. 14. Jak zdobywać, przetwarzać i prezentować informacje? Informacja na wagę złota a społeczeństwo informacyjne Jak odróżnić opinię od faktów? Trudna sztuka prezentacji Lp. Temat lekcji i zakres materiału 15. Nic o nas bez nas, czyli kilka słów o samorządzie terytorialnym Co to jest samorząd terytorialny? Sposób powoływania i struktura władz samorządowych Zadania gminy, powiatu województwa 16. Społeczność lokalna i sposoby jej zorganizowania Samorządność jako sposób organizowania się społeczności W jaki sposób obywatele mogą wpływać na decyzje władz samorządowych? Samorząd terytorialny Potrafi odróżniać opinie od faktów. Wie, jak przygotować samodzielnie prezentację i publicznie ją przedstawić. Rozumie i stosuje zasady komunikowania się i budowania współpracy w ramach grupy. Tytuł bloku: Samorząd terytorialny Opis osiągnięć ucznia Wie, czym jest samorząd terytorialny. Potrafi opisać strukturę i wymienić najważniejsze zadnia samorządu terytorialnego. Zna sposób powoływania władz samorządu terytorialnego. Potrafi wskazać nazwę gminy, powiatu i województwa, w którym mieszka. Wie, w jaki sposób obywatele mogą wpływać na decyzje władz samorządowych. Potrafi napisać petycję lub list otwarty skierowany do władz samorządu lokalnego. Potrafi wyjaśnić, na czym polega zasada decentralizacji i 1.1. Rozumie i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w małej grupie (np. prowadzi dyskusję, przewodniczy zebraniu, przeprowadza wybory) Wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii życia publicznego w Polsce. Zakres podstawy programowej Uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym i podaje przykłady działania samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców Wymienia najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje, jak odnosi się to do jego codziennego życia Przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym podejmowania decyzji w sprawie budżetu Porównuje - na wybranych przykładach - zakres działania samorządu wojewódzkiego i wojewody Przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego oraz ich przykładowe zadania Przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia i postaci z jej dziejów Wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości Nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi oraz podejmuje 17

18 a władza centralna pomocniczości. współpracę z jedną z nich (na miarę swoich możliwości). 17. Jak funkcjonują urzędy samorządu terytorialnego? Procedury obowiązujące w załatwianiu spraw w urzędach Co możemy załatwić w gminie, powiecie i województwie Wie, jakie sprawy można załatwić w urzędach samorządu terytorialnego Zna najważniejsze sposoby postępowania przy załatwianiu różnych spraw w urzędach. Potrafię sporządzić pismo urzędowe Potrafi napisać podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnić prosty druk urzędowy. 18. Mała ojczyzna i regiony To, co małe bliskie sercu Czynniki kształtujące odrębność regionalną Patriotyzm obywatelski Wie, czym jest mała ojczyzna i region. Potrafi wymienić czynniki kształtujące odrębność regionalną. Potrafi wskazać cechy charakterystyczne regionu, w którym mieszka. Wie, czym jest patriotyzm obywatelski. 9.1 Wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną, i omawia te więzi na własnym przy kładzie Wyjaśnia, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski Przygotowuje plakat lub folder promujący swoją gminę, okolicę lub region. Lp. Temat lekcji i zakres materiału 19. Na początku było państwo Geneza państwa Funkcje państw Geneza narodów 20. Polak czy polski obywatel? Czy każdy polski obywatel jest Polakiem? Siła stereotypów - jak postrzegamy inne narody, a jak inni postrzegają nas Tytuł bloku: Państwo i władza demokratyczna Opis osiągnięć ucznia Zna najważniejsze teorie powstania państwa. Potrafi wymienić funkcje państwa. Zna genezę współczesnych narodów i wie, jak kształtuje się poczucie tożsamości narodowej. Potrafi wyjaśnić, czym różni się obywatelstwo od narodowości. Wie, w jaki sposób można nabyć obywatelstwo na zasadzie ziemi i krwi. Potrafi wymienić prawa i obowiązki obywatelskie wynikające z Konstytucji. Wie, czym jest i jak funkcjonuje stereotyp. Zakres podstawy programowej Wyjaśnia, czym jest państwo i jakie są jego podstawowe funkcje Wyjaśnia, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski Wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (prawo ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa, sytuacja rezydentów, np. uchodźców) Wskazuje, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają relacje między narodami. 21. Trudna sztuka patriotyzmu Jak powstawały polskie symbole narodowe? Wie, jak powstały polskie symbole narodowe Określa, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną, i analizuje te więzi na własnym przykładzie. 18

19 Ojczyznę kochać trzeba i szanować - różne oblicza patriotyzmu Młodzi ludzie a patriotyzm Odwołując się do różnych przykładów wyjaśnia, czym jest patriotyzm. Potrafi wskazać różnice między patriotyzmem, a nacjonalizmem, szowinizmem, kosmopolityzmem. Dostrzega zależność między byciem Polakiem, Europejczykiem a mieszkańcem świata. Wie, do czego może doprowadzić głoszenie haseł nienawiści narodowej lub rasowej Wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według niej/niego jest patriotyzm oraz porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem Uzasadnia, jak można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i obywatelem świata Wykazuje, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjonalizm. 22. Inni u nas, my u innych - o mniejszościach narodowych, etnicznych i Polonii Mniejszości narodowe a mniejszości etniczne Polacy na obczyźnie Dlaczego trzeba szanować inne narody? 23. O najważniejszych zasadach demokracji Dzieje demokracji Najważniejsze zasady nowożytnej demokracji Dlaczego demokracja, czyli o wadach i zaletach demokracji 24. Systemy autorytarne i totalitarne Wiek XX wiekiem totalitaryzmu i autorytaryzmu Potrafi odróżnić mniejszości narodowe od mniejszości etnicznych. Wie, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski. Wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące obecnie w Polsce. Wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą podtrzymują swoją więź z ojczyzną. Na podstawie samodzielnie zebranych materiałów potrafi przedstawić prawa mniejszości. Zna najważniejsze etapy w dziejach demokracji. Potrafi określić najważniejsze zasady nowożytnej demokracji. Wskazuje mocne i słabe strony demokracji. Wie, czym są systemy totalitarne i autorytarne. Potrafi określić, na czym polega 8.3. Wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy imigrantów żyjące obecnie w Polsce, przedstawia ich prawa i charakteryzuje jedną z nich na podstawie samodzielnie zebranych materiałów Wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą podtrzymują swoją więź z ojczyzną Wyjaśnia, na czym polegają zasady większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym Wskazuje najważniejsze elementy demokratycznych tradycji (antyczna, europejska, amerykańska, polska), porównując demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz większościową z konstytucyjną Rozważa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji Wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym. 19

20 Władza a obywatel w systemach autorytarnych Władza a obywatel w systemach totalitarnych negatywna rola systemów totalitarnych i autorytarnych. 25. Polskie tradycje demokratyczne Polskie tradycje demokratyczne Władza autorytarna i totalitarna w tradycji państwa polskiego III Rzeczpospolita Potrafi wskazać najważniejsze tradycje demokracji polskiej. Wie, jak powstała III Rzeczpospolita Potrafi wymienić najważniejsze sukcesy III Rzeczypospolitej 10.2.Wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym Wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska, amerykańska, polska). Lp. Temat lekcji i zakres materiału 26. Wyborcy i wybory Dlaczego warto i trzeba uczestniczyć w wyborach? Zasady demokratycznych wyborów Kryteria, którymi kierują się wyborcy Kampania wyborcza 27. Współczesne systemy partyjne Systemy partyjne i ich podział Charakterystyka polskiego systemu partyjnego 28. Partyjny, bezpartyjny a może związkowiec? Cechy i funkcje partii politycznych i związków zawodowych Charakterystyka najważniejszych partii politycznych i związków zawodowych działających w Polsce Tytuł bloku: Aktywność polityczna Opis osiągnięć ucznia Wskazuje argumenty za udziałem w wyborach. Wymienia najważniejsze zasady demokratycznych wyborów. Potrafi wymienić najważniejsze z punktu widzenia wyborcy cechy kandydata. Krytycznie ocenia plakaty i hasła wyborcze. Potrafi wskazać różnice między różnymi systemami partyjnymi. Charakteryzuje wybrany system partyjny i wskazuje jego wady i zalety. Zna najważniejsze funkcje partii politycznych. Charakteryzuje partie polityczne obecne w Sejmie, wskazując, które należą do koalicji rządzącej a które do opozycji Omawia najważniejsze funkcje związków zawodowych Zakres podstawy programowej 7.1. Przedstawia argumenty na rzecz udziału w wyborach lokalnych, krajowych i europejskich Zna zasady demokratycznych wyborów i potrafi je zastosować w głosowaniu w szkole Wskazuje, czym powinien kierować się obywatel. podejmując decyzje wyborcze Krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze Wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między systemem dwu- i wielopartyjnym Wymienia partie polityczne obecne w danym momencie w Sejmie wskazując, które należą do koalicji rządzącej a które do opozycji. 29. Blaski i cienie życia Określić cechy, jakie powinien 20

21 politycznego Od polis do współczesnego polityka Na czym polega kultura polityczna? Moralność a polityka posiadać dobry polityk. Wie, na czym polega kultura polityczna. Potrafi podać przykłady zachowań etycznych w polityce a także sytuacje, gdy nie są one przestrzegane. Potrafi sporządzić oficjalny list lub petycję. 5.2.Uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym i podaje przykłady skutków ich łamania. Lp. Temat lekcji i zakres materiału 30. Konstytucja jako najważniejszy akt prawny O konstytucjach polskich Dlaczego Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym? Najważniejsze zasady ustrojowe zapisane w Konstytucji 31. Prawa i obowiązki wynikające z Konstytucji Katalog praw i obowiązków wynikających z Konstytucji Dlaczego warto znać swoje prawa i obowiązki? Prawa obywatelskie a prawa człowieka 32. Władza ustawodawcza Sejm i Senat Sposób powoływania władzy ustawodawczej Zakres władzy i funkcje Sejmu i senatu Jak powstają ustawy? Na czym, polega praca polskiego parlamentu Nazwa bloku: Ustrój Rzeczypospolitej Opis osiągnięć ucznia Zna najważniejsze polskie konstytucje. Potrafi określić rolę, jaką odgrywa konstytucja w państwie. Wie, na czym polega wyjątkowa funkcja konstytucji w państwie. Zna najważniejsze zasady ustrojowe zapisane w polskiej Konstytucji. Potrafi podać przykłady praw i wolności zapisanych w konstytucji. Wyjaśnia, jakie znaczenie ma wypełnianie obowiązków, zarówno przez innych, jak i przeze mnie. Wie, dlaczego prawa są wartościami niezależnymi od obowiązków. Wie, czym są prawa człowieka. Wyjaśnia zasadę trójpodziału władzy na przykładzie państwa polskiego. Wie, jak są przeprowadzane w Polsce wybory parlamentarne. Potrafi omówić zadania, zasady działania i funkcje polskiego parlamentu. Zna proces uchwalania ustawy. Zakres podstawy programowej Wyjaśnia, co oznacza, że Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w RP i wyszukuje w Konstytucji zapisy dotyczące wskazanego tematu Omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, trójpodział władz, rządy prawa, pluralizm) Korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podstawowe prawa i wolności w niej zawarte Wyjaśnia, jak są przeprowadzane w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne Omawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu, w tym sposób tworzenia ustaw Na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu sporządza notatkę prasową na temat ich przebiegu i przygotowuje krótkie wystąpienie sejmowe w wybranej sprawie. 21

22 33. Władza wykonawcza Rzeczpospolitej Polskiej Sposób powoływania władzy wykonawczej prezydent, Rada Ministrów Zakres władzy premiera i prezydenta Służba cywilna 34. Jak działa system sądowniczy w Rzeczpospolitej Polskiej? Organizacja sytemu sadownictwa w III RP Zasady określające działalność władzy sądowniczej Wie, jak są przeprowadzane w Polsce wybory prezydenckie i kto może kandydować na urząd prezydenta RP. Wymienia przykłady uprawnień prezydenta w różnych dziedzinach. Wyjaśnia, jak jest powoływany i czym zajmuje się rząd. Potrafi podać nazwisko aktualnego premiera i kilku ministrów. Wyjaśnia, na czym polega konstruktywne wotum nieufności. Wie, w jakim celu powoływana jest służba cywilna i czym powinien charakteryzować się urzędnik służby cywilnej. Zna organy władzy sądowniczej. Potrafi określić zasady, na podstawie których działają sądy Wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne Wyjaśnia, jakie są najważniejsze zadania prezydenta RP i wyszukuje w środkach masowego przekazu informacje na temat działań urzędującego prezydenta Wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd; podaje nazwisko aktualnego premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybranych ministerstw Przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi się zajmują. 35. Organy wymiaru sprawiedliwości i kontroli prawnej Jak działają organy wymiaru sprawiedliwości? Sądy i Trybunały, organy kontroli prawa 36. Polska w Europie, Polska na świecie Najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej Relacje Polski z sąsiadami Polskie przedstawicielstwa zagraniczne Wie, jak działają sądy powszechne. Wyjaśnia, jaką rolę odgrywa w Polsce Trybunał Konstytucyjny, a jaką Trybunał Stanu. Potrafi określić, czym zajmują się organy kontroli prawa. Przedstawia najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej. Charakteryzuje relacje Polski z wybranym krajem na podstawie samodzielnie zebranych informacji. Wyjaśnia, czym zajmują się ambasady i urzędy konsularne. Wymienia najważniejsze cele polskiej polityki obronnej i Wyjaśnia, jaką rolę odgrywa w Polsce Trybunał Konstytucyjny, a jaką Trybunał Stanu Przedstawia najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki z Unią Europejską i USA, relacje z sąsiadami, współpraca rozwojowa) Charakteryzuje relacje Polski z wybranym krajem na podstawie samodzielnie zebranych informacji Wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty. 22

23 37. We wspólnej Europie Najważniejsze etapy tworzenia Unii Europejskiej Cele i zasady funkcjonowania wspólnej Europy Instytucje Unii Europejskiej Przyszłość integracji Europejskiej 38. W Polsce, czyli w Europie Co to znaczy być obywatelem Unii Europejskiej? Blaski członkostwa w UE Pozycja Polski w UE podjęte w tym celu inicjatywy. Zna cele integracji europejskiej oraz wyjaśnia, jak w UE są realizowane zasady pomocniczości i solidarności. Przedstawia etapy integracji europejskiej oraz wskazuje na mapie Europy starych i nowych członków Unii Europejskiej. Wyjaśnia, czym zajmują się najważniejsze instytucje Unii Europejskiej. Potrafi sformułować własne stanowisko na temat dalszego rozszerzenia Unii Europejskiej oraz pogłębienia integracji. Zna podstawowe uprawnienia, wynikające z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej. Potrafi sformułować własne wnioski na temat korzyści płynących z członkostwa w Unii Europejskich oraz na temat pozycji Polski w UE. Wskazuje przykłady działań mających na celu pozyskanie i wykorzystanie unijnych funduszy w najbliższym środowisku Przedstawia cele integracji europejskiej i wyjaśnia, jak w UE realizowane są zasady pomocniczości i solidarności Wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budżecie unijnym i na co są przeznaczane Wskazuje na mapie starych i nowych członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opinię na temat jej dalszej integracji i rozszerzania Wyjaśnia, czym zajmują się najważniejsze instytucje UE (Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska) Przedstawia uprawnienia wynikające z posiadania unijnego obywatelstwa Wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych przez polskich obywateli, przedsiębiorstwa i instytucje Formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo w UE, odwołując się do przykładów z własnego otoczenia i całego kraju. 39. Ten niespokojny świat... Przyczyny i miejsca najważniejszych konfliktów międzynarodowych Działalność ONZ Najważniejsze organy ONZ Organizacje działające w ramach ONZ Potrafi wskazać najważniejsze przyczyny współczesnych konfliktów międzynarodowych. Wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzynarodowych, omawia ich przebieg i próby rozwiązania jednego z nich. Wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ Zna najważniejsze organy ONZ Wyjaśnia, czym się zajmuje ONZ, jej najważniejsze organy (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje afiliowane Wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzynarodowych, omawia przebieg i próby rozwiązania jednego z nich. 40. Ten problematyczny świat... Charakterystyka największych problemów współczesnego świata Dokąd zmierza współczesny świat? Wyjaśnia, czym jest globalizacja oraz odwołując się do konkretnych przykładów potrafi wskazać jej przejawy w kulturze, gospodarce i polityce. Potrafi wymienić najważniejsze problemy współczesnego świata, Porównuje sytuację w krajach biednego Południa i bogatej Północy i wyjaśnia na przykładach, na czym polega ich współzależność Uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angażuje się (na miarę swoich możliwości) w 23

24 wskazuje rejony ich występowania i najważniejsze ich przyczyny. Podaje przykłady działań, które mogą doprowadzić do poprawy sytuacji na świecie. Tytuł bloku: Przedsiębiorczość i aktywność zawodowa działania instytucji, które ją organizują Wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze kultury, gospodarki i polityki oraz ocenia jej skutki Wyjaśnia możliwość wpływu własnych zachowań na życie ludzi na całym świecie Ocenia sytuację imigrant i uchodźca we współczesnym świecie Wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje. się go zwalczać. Lp. Temat lekcji i zakres materiału 41. Czy warto być przedsiębiorczym? Opis osiągnięć ucznia Definiuje, na czym polega postawa przedsiębiorcza i wymienia przyczyny, z których powodu ludzie podejmują pracę. Wymienia pięć rodzajów potrzeb człowieka i wskazuje, w jaki sposób praca pozwala zaspokajać ludzkie potrzeby. Wskazuje cztery typy osobowości i potrafi je powiązać z postawą przedsiębiorczą. Wymienia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego i wykorzystuje je w swojej pracy. Zakres podstawy programowej Wyjaśnia, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu potrzeb Zna cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego i bierze udział w przedsięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwinąć. 42. Jak się stawać przedsiębiorczym potęga autoprezentacji Wyjaśnia, jaka jest rola pozytywnej autoprezentacji w kształtowaniu postawy przedsiębiorczej. Wskazuje, w jaki sposób można zbudować postawę przedsiębiorczą. Potrafi przygotować i przedstawić prezentację o swoich zainteresowaniach na forum klasy Wyjaśnia, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu potrzeb. 43. Czy więcej zawsze znaczy lepiej? Potrafi zinterpretować pojęcie niewidzialnej ręki rynku oraz zdefiniować pojęcie rynku. Wymienia i definiuje trzy Wyjaśnia działanie prawa podaży i popytu oraz ceny jako regulatora rynku; analizuje rynek wybranego produktu i wybranej usługi. 24

25 mechanizmy rynkowe oraz wskazuje, w jaki sposób wpływają one na siebie. Rozumie zjawisko dumpingu i potrafi odpowiedzieć, dlaczego niektórym przedsiębiorstwom opłaca sprzedawać się produkty po zaniżonych cenach. 44. Budżet domowy co kupić a na czym zaoszczędzić 45. Działać z głową podstawowe zasady organizacji pracy Przygotowuje zrównoważony budżet gospodarstwa domowego. Wskazuje na związek między gospodarstwem domowym a gospodarką kraju. Podaje główne źródła dochodów i rodzaje wydatków gospodarstw domowych. Zna i wykorzystuje w planowaniu najważniejsze zasady racjonalnego gospodarowania budżetem domowym. Zna i potrafi zastosować najważniejsze zasady organizacji pracy własnej oraz pracy grupowej. Stosuje w praktyce schemat organizacji pracy w grupie. Wymienia najważniejsze cechy i umiejętności dobrego lidera. Potrafi zaplanować i razem z grupą wdrożyć w życie wybrany projekt artystyczny, naukowy lub sportowy Przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo) i związki między nimi Podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania, stosuje zasady racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do zasobów, którymi dysponuje. 1) wyjaśnia na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe; 2) wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; układa jego budżet; 3) przygotowuje budżet konkretnego przedsięwzięcia z życia ucznia, klasy, szkoły; rozważa wydatki i źródła ich finansowania Stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie celu, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów). 46. U podstaw kariery Potrafi wyjaśnić, jakie znaczenie ma dobrze skonstruowany plan kariery zawodowej dla wyboru szkoły ponadgimnazjalnej i późniejszej drogi zawodowej Potrafi stworzyć indywidualny plan kariery edukacyjnej i zawodowej. Wymienia cechy i umiejętności Planuje dalszą edukację (w tym wybór szkoły ponadgimnazjalnej), uwzględniając własne preferencje i predyspozycje. 25