Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA SPIS TREŚCI Od redakcji... 3

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI Od redakcji... 3 Zdzisław Hofman: Nauczyciel fachowiec twórczy czy odtwórczy?... 4 Małgorzata Marcinkowska: Szkoła miejscem spotkania serc... 6 Bogusław Śliwerski: Ktoś w rodzaju szamana... 7 Zofia Zaorska: Szkoła dla babć i dziadków... 9 Anna Gaca: Też chcę być superbabcią! Renata Kownacka: Teoria WI, czy warto Iwona Kubacka: Przygoda z teatrem Małgorzata Swędrowska: Podróż do Krainy Przyjaźni. Scenariusz imprezy szkolnej dla uczniów klas I III szkoły podstawowej Iwona Morawska: Juliuszowi Słowackiemu z okazji nie tylko jubileuszu Magdalena Ciechańska: Wkrótce Boże Narodzenie Magdalena Ciechańska: Pada, pada, pada śnieg Sylwia Reichel-Rzepecka: Walc angielski Anna Wasilak: Karnawałowe spotkanie z okazji Dnia Babci i Dziadka Joanna Stefaniak: Uczeń z Zespołem Aspergera w szkole masowej jako wyzwanie pedagogiczne. Część V. Strategie wspierania ucznia w zakresie stereotypowych zachowań i specyficznych zainteresowań Marcin Adamski, Magdalena Szutarska: Karty dialogowe w pomaganiu Anna Gaca: Świąteczny skarbczyk Utwór Walc angielski został załączony do numeru jako oddzielny plik. Redakcja: Anna Bieganowska, Magdalena Ciechańska, Anna Gaca, Ewa Gęca, Leszek Gęca, Karol Juros, Elżbieta Kędzior-Niczyporuk (redaktor naczelna), Renata Kownacka, Małgorzata Marcinkowska, Dorota Ozimek, Grażyna Wiśniewska (korekta), Katarzyna Ziomek-Michalak Redakcja techniczna: Elżbieta Kędzior-Niczyporuk Projekt okładki: Eliza Galej Ilustracje do tekstów i rysunek na okładce: Agnieszka Szewczyk Projekt czasopisma: Łukasz Stypuła Skład i opracowanie graficzne: Paweł Niczyporuk Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA Adres redakcji i wydawcy: Lublin, ul. Peowiaków 10/9, tel. / fax Kontakt z redakcją wyłącznie drogą elektroniczną: redakcja@klanza.org.pl ISSN Copyright by PSPiA KLANZA Kopiowanie i powielanie bez zgody autorów, redakcji i wydawcy zabronione. Czasopismo chronione prawem autorskim. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania adiustacji i skrótów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Informacje o sprzedaży i prenumeracie znajdują się na stronie: Zasady udostępniania czasopisma przez biblioteki regulują przepisy dotyczące bibliotek i prawa autorskiego. Zapraszamy do bezpłatnej czytelni czasopisma: moj@klanza.org.pl strona 2

3 strona 3 moj@klanza.org.pl Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów OD REDAKCJI Świąteczny czas to czas spotkań w rodzinnym gronie. Ale też czas wspomnień bliskich, których zabrakło przy wigilijnym stole najczęściej babć, dziadków. Tym bardziej warto docenić ich, póki jeszcze są. W styczniu ich święto. W przedszkolach i młodszych klasach szkoły podstawowej przygotowywane są spotkania z tej okazji. Znalazła się i wśród naszych artykułów propozycja takiego spotkania. Ja jednak chciałabym zwrócić uwagę na trzy inne teksty, ukazujące mało jeszcze popularną rolę dziadków aktywnych, świad o- mych uczestników procesu wychowania i edukacji swoich wnuków. O roli, jaką mogliby dziadkowie pełnić w szkole, do której uczęszczają wnuki, pisze profesor Bogusław Śliwerski, przyznając dziadkom prawa, jakie zwykle wydają się zarezerwowane tylko dla rodziców (o ile i tym szkoła nie odmawia mo żliwości wpływu na to, czego i w jaki sposób uczą się ich dzieci). Dwa pozostałe artykuły, Zofii Zaorskiej i Ani Gacy, prezentują realizację autorskiego pomysłu dr Zaorskiej Szkoły Superbabci szkoły dla babć i dziadków aktywnych, zainteresowanych własnym rozwojem, ale też i podniesieniem swoich umiejętności wychowawczych, pozyskiwaniem nowych pomysłów na ciekawe spędzanie wolnego czasu z dzieckiem. A co można robić wspólnie z dziećmi czy wnukami, podpowiada M agda Ciechańska, zasypując wręcz Czytelnika mnóstwem atrakcyjnych propozycji plastycznych. Kto znajdzie czas i ochotę, może też sięgnąć po książkę polecaną przez Anię Gacę w artykule pt. Świąteczny skarbczyk. Elżbieta Kędzior-Niczyporuk, redaktor naczelna moj@klanza.org.pl strona 3 strona 3

4 NAUCZYCIEL FACHOWIEC TWÓRCZY CZY ODTWÓRCZY? Twórczość to brak zgody na szarość, nudę i zastój. Krzysztof J. Szmidt Według współczesnych poglądów twórczość to bezpośrednia pochodna osobowości. Człowiek ma naturalną potrzebę tworzenia kreacji. Motywacja do zachowań twórczych jest cechą w mniejszym lub większym stopniu przysługującą wszystkim ludzio m bez wyjątku. Wszyscy posiadają potencjalne zdolności twórcze. Człowiek tworzy dla samego tworzenia. Impulsem do twórczości nie są więc potrzeby i wymogi społeczne, lecz dążenie do samorealizacji 1. Czy wśród przedstawicieli zawodów pedagogicznych jest więcej osób o skłonności do twórczych zachowań niż pośród przedstawicieli innych zawodów? Wydaje się, że praca pedagoga, jeżeli nie posiada swoistych cech kreatywnych zachowań, staje się jedynie pasmem realizowanych mniej lub bardziej skutecznie procedur zawsze to samo, zawsze tak samo. Taki styl pracy jest nudny i szary nie tylko dla uczniów, ale także przyspiesza syndrom wypalenia zawodowego belfrów. Jak dbać o twórczą osobowość? Będąc wychowawcami i nauczycielami, w pełni odpowiadamy za własny rozwój osobowy. Podstawowe cechy, które warto wzmacniać i cenić w sobie, to: 1. Wyrazisty, optymistyczny światopogląd i czytelna struktura wartości. Wychowujemy i uczymy nie tylko poprzez deklaracje i werbalne zapewnienia, ale przez to, jacy jesteśmy w c o- dziennych relacjach z naszymi podopiecznymi. Czy potrafimy okazywać szacunek nawet tym trudnym, często sprawiającym kłopoty uczniom, nie rezygnując z wymagań i zdrowego dystansu? Optymizm przejawia się także piękną cechą okazywania zaskoczenia i zdziwienia tym, co ciekawe, nowe i piękne. 2. Motywacja do pracy wysoki poziom chęci i aktywność w byciu nauczycielem. Czy potrafię wyznaczać własne cele zawodowe i dobierać odpowiednie narzędzia do ich osiągania? Czy jestem w tym konsekwentny? Co robię, gdy w naturalny sposób moja motywacja spada? 3. Szerokie zainteresowania uruchamiające aktywność i zdobywanie wiedzy. Moje zainteresowania współczesnością inspirują i poszerzają horyzonty myślenia. Ważne, czy rozumiem także zainteresowania uczniów, czy wiem, co dzieje się we współczesnej kulturze dzieci i młodzieży. 4. Umiejętność samokontroli i samoakceptacji. Lubię siebie, znam własne atuty i potrafię kontrolować słabe strony, te, które utrudniają mi pracę. Wiem, co robić, by wzmacniać i hartować charakter. Czy uprawiam jakiś sport, jestem aktywny fizycznie, zgodnie z zasadą w zdrowym ciele zdrowy duch? 5. Dążenie do rozwoju i umiejętność korzystania z doświadczenia życiowego i zawodowego. Są to zasoby, które zapewniają rozwój i dystans do siebie, bogactwo pozwalające skutecznie odpowiadać na potrzeby rozwojowe uczniów. 6. Zainteresowanie ludźmi i ich rozwojem. Ciekawy jest każdy człowiek duży i mały, wart odkrywania. Czy moi podopieczni lubią przebywać w moim towarzystwie? Odpowiedź pozytywna na to pytanie jest miernikiem mojej pedagogic z- nej efektywności. 7. Otwartość i zaufanie w relacjach kluczem do budowania skutecznych kompetencji społecznych, bardzo ważnych w naszej ciągle zmieniającej się rzeczywistości. W Polsce zaufanie to deficytowa wartość; trzeba jej uczyć, aby wzmocnić kondycję społeczną uczniów. Do tego niezbędna jest otwartość gotowość do dzielenia się własnymi myślami i emocjami. Powyższe cechy trzeba w sobie dostrzegać, cenić i rozwijać. Suma ich prezentacji stanowi o naszej ekspresyjnej intelige n- cji emocjonalnej. Umiejętności twórczego nauczyciela Cechy twórczej osobowości rodzą umiejętności, które stają się skutecznym mechanizme m kierowania rozwoje m indywidualnym uczniów, jak i całej grupy. Są też bazą do rozwoju pedagogicznych kompetencji. 1. Rozpoznawanie i identyfikacja prawidłowości rządzących zachowaniami uczniów. Szerokie spojrzenie na uwarunkowania uczniowskich postaw i motywów. Wiedza z zakresu psychologii rozwojowej i struktury rodziny. 2. Otwarta komunikacja interpersonalna, która ma mocny wpływ na skuteczność pedagogiczną. Na tę kompetencję składają się trzy umiejętności: słuchanie i słyszenie, zadawanie otwierających pytań i udzielanie informacji zwrotnych. 3. Postępowanie w sytuacjach kryzysowych nie tracę głowy w sytuacjach trudnych, panuję nad sobą i umiem zastosować skuteczną interwencję pomocną uczniom w rozwiązaniu trudności. Pomaga mi w tym praktyczny model informacji zwrotnej, który w pedagogicznym języku można przedstawić skrótem FUO informacja, która precyzyjnie opisuje fakty, uczucia, oczekiwania wyrażone spokojnym, zdecydowanym tonem. 4. Zdolność do twórczego rozwiązywania problemów, z których każdy jest inny, gdyż angażuje różne osoby. Zaradność w poszukiwaniu najbardziej stosownych rozwiązań bierze się z analizy przyczyn i indywidualnych motywów. 5. Samodzielne opracowywanie działań edukacyjnych. Choć ograniczają nauczycieli ramy procedur i dokumentów jak na przykład podstawa programowa to warto zmieniać metody, szukać nowych, intrygujących rozwiązań, takich, które wzmacniają ciekawość poznawczą uczniów oraz rozluźniają syste m klasowo -lekcyjny, co wzmacnia motywację uczniów. 6. Wzbudzanie motywacji uczniów. Motywacja to sztuka i wiedza zarazem. Nic tak nie motywuje, jak własny przykład nauczyciela, któremu oczy iskrzą się radością i pasją wiedzy, zaraża nią swoich uczniów. Najlepiej nauczy matematyki ten, który kocha matematykę i tę miłość okazuje. 1 S. Popek, Człowiek jako jednostka twórcza, Wydawnictwo UMCS, Lublin moj@klanza.org.pl strona 4 strona 7

5 7. Zdolność do wywierania konstruktywnego wpływu na zachowania i motywację uczniów przejawia się umiejętnością doboru odpowiedniego stylu kierowania do sytuacji, w jakiej znajduje się uczeń i grupa. Trzeba czasami być bardziej stanowczym, wymagającym i dyrektywnym, a czase m warto ro z- luźnić wymagania, zaufać i być partnerem ucznia. 8. Skuteczna strategia radzenia sobie ze stresem, który jest nierozłącznie związany z pracą nauczyciela; niewielki motywuje, ale nadmierny niszczy zdrowie. Trzeba mieć indywidualny sposób na stres, dbać o wewnętrzny spokój i stabilność emocjonalną. Nadmierny stres udziela się uczniom i ogranicza ich efektywność, dlatego tak ważny jest czas poświęcany na racjonalny odpoczynek oraz ładowanie osobistych akumulatorów. P O Ż E G N A N I E Uczeń zyskuje, gdy powyższe cechy i umiejętności łączą się w: Zasadę zorganizowania działań edukacyjnych celowość poparta czytelnymi procedurami dydaktycznymi. Zasadę odpowiedzialności cokolwiek nauczyciel robi, przewiduje skutki swego działania, nie rozpoczyna nic, czego nie umie zakończyć z pożytkiem dla szkolnej grupy. Zasadę kierowania w każdym działaniu potrzebni są liderzy akceptowani przez grupę. Wychowawca jest także akceptowanym liderem i potrafi rozpoznać i wzmocnić liderów w grupie uczniów. Zasadę wymagań nauczyciel określa swoje wymagania, bez nich nie ma wychowania i edukacji, przyjaźnie wymaga, ale jest konsekwentny. Zasadę nagradzania każde skuteczne działanie powinno być dostrzeżone i nagrodzone pochwałą, oceną, powinno być wzmocnione. Warto nagradzać nie tylko za efekty, ale także za wkład pracy. Szczególnie warta nagradzania jest współpraca i gotowość do pomocy innym. KLANZA już prawie od 20 lat propaguje skuteczne metody twórczej pracy z uczniami, które odpowiednio zastosowane wspierają młodych ludzi w rozwoju, tworząc jednocześnie odpowiedni klimat dla aktywnej edukacji. W swoich programach szkoleniowych dbamy, aby nasz uczestnik nauczyciel, pedagog, terapeuta, animator potrafił wzbogacać swój pedagogiczny warsztat, dbał o własny rozwój. Oferta naszych działań jest bogata w różnorodne formy. Stosujemy narzędzia, które w głównej mierze czerpią z pedagogiki zabawy, naszej kluczowej specjalności, i wspólnie z uczestnikami warsztatów budujemy wyjątkową markę metody KLANZY. Zdzisław Hofman, prezes ZG PSPiA KLANZA, nauczyciel, trener KLANZY, PTP i Stowarzyszenia Szkoła Liderów, socjoterapeuta, tutor I edycji Programu Liderzy PAFW, koordynator lic znych programów edukacyjnych i społecznych, kierownik lubelskiego zespołu szkolącego w ramach programu Edukacja skuteczna, przyjazna, nowoczesna. 4 grudnia odeszła z tego świata Ela Sołtys trener i przyjaciel wielu członków KLANZY, których uczyła, wzmacniała, a także pomagała w znalezieniu nowych dróg rozwiązywania bardzo różnych problemów. Była naszym superwizorem, życzliwym obserwatorem i doradcą. Jej spokój, uwaga, z jaką słuchała każdego pomagały wierzyć w dobro i w drugiego człowieka. Ceniliśmy Jej pracowitość, zaangażowanie, a także poczucie humoru, z którym było łatwiej uczestniczyć w wielogodzinnych warsztatach. Chciała, by w Polsce było lepiej, mądrzej, i dlatego pracowała nie szczędząc sił, próbując dotrzeć do różnych środowisk. Ceniła KLANZĘ, lubiła obserwować nasze tańce i zabawy. Wzmacniała naszą wiarę, że jesteśmy potrzebni. Będzie nam Jej bardzo brakowało. Żegnaj, Elu, i niech Duch Twój znajdzie spokój w Wieczności, do której wszyscy zdążamy. Zofia Zaorska Z wielkim bólem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Eli Sołtys Członka Honorowego Stowarzyszenia KLANZA. Ela była przyjacielem, mentorem, doradcą. Nauczyła nas, jak dbać o rozwój stowarzyszenia. Dała nam wiedzę, dzieliła się doświadczeniem, pokazywała to, co w pracy trenerów i liderów społecznych najważniejsze. Trudno nazwać słowami i policzyć, ile Jej zawdzięczamy. Z ogromną dumą możemy się nazywać uczniami Eli Sołtys. Jej ciepło, dobroć i optymizm dawały nadzieję i mobilizowały, Jej ogromna energia budziła chęć do skutecznej pracy. Leczyła nasze umysły, a często i dusze. Teraz będzie już bardzo trudno żyć i pracować ze świadom o- ścią, że nie ma przy nas Eli. Rodzinie śp. Elżbiety Sołtys najbliższym: Robertowi, Marcie i Albertowi, w imieniu wszystkich członków Stowarzyszenia KLANZA składam głębokie wyrazy współczucia. Zdzisław Hofman moj@klanza.org.pl strona 5 strona 7

6 Wielowymiarowe patrzenie na człowieka nieuchronnie musi prowadzić do patrzenia na siebie i nasze relacje z innymi z perspektywy tego, co umownie nazywamy sercem. Z perspektywy kogoś, kto czuje i ma potrzeby, które wnosi do spotkania z drugą osobą. Szkoła, klasa szkolna, pojedyncza lekcja, przerwa w czasie lekcji jest takim właśnie spotkaniem. M.M. SZKOŁA MIEJSCEM SPOTKANIA SERC Jeśli w jednym czasie i w jednej przestrzeni zgromadzimy wiele osób, których potrzeby nie spotykają się a nawet więcej są ze sobą sprzeczne, zaczynają się konflikty. Konflikty zewnętrzne, konflikty interesów i konflikty wewnętrzne pytania o moje miejsce w systemie, o moje poczucie bezpieczeństwa jako nauczyciela i o warunki, które z jednej strony muszę spełnić, a z drugiej stworzyć, żeby zrealizować postawione przez siebie cele. W pracę nauczyciela z definicji wpisane są trudności. Możemy ją porównać do drogi, do podróży, do której zaproszeni są uczniowie. Drogi, która ma odkrywać przed nimi jakieś prawdy, być dla nich pomocą w odkrywaniu siebie, swoich zdolności, możliwości. Drogą, na której pojawią się ważne pytania o sens życia, o to, czym jest szczęście, przyjaźń, miłość, jak przeżyć życie w zgodzie ze sobą i innymi. Podróż to niespodzianki, to przygoda, to jakaś atrakcja i dziwne się wydaje, że można nie chcieć skorzystać z zaproszenia do takiej podróży. A jednak Co takiego się dzieje, że zaproszenie do tej podróży spotyka się z niechęcią czy wręcz odmową? Co takiego się dzieje, że nauczyciel może poczuć się w pewnym sensie osamotniony w kroczeniu drogą, która wydaje się być konieczna do odbycia, a uczeń tak naprawdę zamyka się na świat i na siebie samego. Za tym idzie pytanie o odpowiedzialność nauczyciela za efekt końcowy jego pracy. Za to, dokąd ostatecznie jest w stanie doprowadzić swoich uczniów. Odpowiedzią na to pytanie może być zaproponowany przez L.M. Brammera 1 schemat tworzenia warunków skutecznego rozwoju. Bez względu na to, jakiego obszaru rozwoju osoby dotyczy praca z wychowankiem, odpowiedzialność ta rozkłada się podobnie. Każdy z nas jest jednością ciała, intelektu, uczuć i ducha kontaktując się z osobą, nie możemy nie kontaktować się z nią całą. (Nigdy nie komunikujemy się tylko z częścią osoby!) Nasza odpowiedzialność dotyczy tego, kim jesteśmy w relacji wychowawczej, jakie mamy umiejętności i jakie warunki rozwoju tworzymy. Jesteśmy odpowiedzialni za to, jaki osobisty potencjał wnosimy do spotkania oraz jak je organizujemy. Nie jesteśmy i to jest ważne odpowiedzialni za ostateczny efekt naszej pracy. Nie może tak być przynajmniej z trzech powodów: Po pierwsze: osoba, z którą pracujemy, ma swój czasami ograniczony potencjał. Nie każdy uczeń ma te same możliwości, intelektualne i osobowościowe. Po drugie: nie jesteśmy jedynymi wychowawcami, jedynymi osobami, które modelują najróżniejsze wartości, postawy, zachowania, normy i tradycję. Po trzecie: nie sposób nie wziąć po uwagę tego, że nasz wychowanek jest wolny. Wolność jest nam dana jako dar, który jak każdy inny może być wykorzystany dobrze lub źle, z korzyścią albo ze szkodą dla nas samych. Nasi wychowankowie mogą wybierać. Jeśli myślimy inaczej, miejmy świadomość, że stawiamy siebie w roli policjanta, a nie nauczyciela, kaprala, a nie towarzysza drogi, instruktora, a nie facylitatora zmiany. Sami doświadczamy wtedy wypalenia, zniechęcenia, uczucia porażki i nie jesteśmy w stanie dobrze wypełniać swojej roli. Celowo używam tu słowa rola, gdyż bycie nieautentycznym w relacji z drugim człowiekiem w praktyce sprowadza się do odgrywania roli. To musi zmęczyć i aktora, i widza. Jeśli przypomnicie sobie Państwo dobry spektakl teatralny, to na pewno powiecie o nim: aktorzy byli tacy autentyczni w swoich rolach I tu jest ukryta tajemnica mądrość człowieka każe mu iść za tym, co autentyczne, bo tylko to jest bezpieczne. Bardzo często w swoich życiowych i zawodowych rolach boimy się autentyczności, a inni nie kupują używając handlowego określenia falsyfikatu. Być prawdziwym to przyjąć na siebie konsekwencje takiej decyzji. Często wprost oznacza to przyjęcie zranienia. Wiemy o tym dobrze i wiedzą to nasi wychowankowie. Oni też wkładają maski, które dobrze sprawdzają się w życiu: nic mnie nie obchodzi, nikogo nie potrzebuję, inni mnie nie obchodzą, sam sobie poradzę, nic nie ma sensu, wszystko o sobie wiem. Znamy te postawy a co gorsze sami często taką maskę wkładamy. Maska pozwala przetrwać, maska nie kosztuje, maska daje poczucie pewności, tuszuje braki, sprawia, że pod nią tak nie boli życie. To, że życie boli i dalekie jest od obiecanego Raju wiedzą wszyscy. Wiedzą to nawet najmłodsi uczniowie. Trzeba pracować, rodzice są zapracowani, nie mają czasu, nie mają pieniędzy, nie są szczęśliwi, muszą wyjeżdżać. Nauczyciele są zdenerwowani, śpieszą się, są sfrustrowani jak im uwierzyć w to, że warto żyć, starać się, rozwijać, poznawać siebie, być dobrym dla ludzi i z szacunkiem odnosić się do siebie samego. Jak uwierzyć w przyjaźń, jeśli nie mam przyjaciela? W miłość, jeśli nikt mnie nie kocha? Myśleć o sobie, że jestem ważny, jeśli nikt mi tego nie okazuje; że jestem zdolny, jeśli wytykają mi błędy; dobry, jeśli stale słyszę, że czegoś mi brakuje. Jak uwierzyć, że jest dobro, jeśli go nie widzę i nie czuję? Skupione na sobie, zalęknione, nastawione obronnie serce nie usłyszy nas, bo samego siebie nie słyszy. Nie zobaczy nas, bo samego siebie nie widzi ma przecież maskę. Bardzo ważne pytanie, które warto postawić sobie: Z jakim sercem przystępuję do pracy? Do jakich serc idę? Jeśli moje serce jest zalęknione, nieszczęśliwe i idę do jemu podobnych serc, jak możemy spotkać się w przestrzeni zaufania? Jak w tej przestrzeni możemy usłyszeć i dostrzec wzajemne potrzeby, usłyszeć i porozumieć się? Tak długo, jak długo uczeń i nauczyciel nie czują się bezpiecznie, możliwe jest tylko uczenie, a nie spotkanie. Wykładanie i przekazywanie wiedzy, a nie modelowanie. Jeśli chcemy być skutecznymi przewodnikami na drodze ku pełni życia, stale aktualne winno być pytanie nauczycielu, kim jesteś? postawione samemu sobie. Małgorzata Marcinkowska, pedagog, socjoterapeuta, trenerka PSPiA KLANZA; miłośniczka Bieszczadów i wierszy ks. Jana Twardowskiego. 1 Schemat zaczerpnięty z: L.M. Brammer, Kontakty służące pomaganiu. Procesy i umiejętności, PTP, Warszawa moj@klanza.org.pl strona 6 strona 7

7 Tak więc, drodzy dziadkowie, macie wiele do zaoferowania swoim wnukom, co pomoże im poznawać, rozumieć więcej i stawać się lepszymi uczniami. Oczywiście, rodzice twoich wnuków powinni wiedzieć o tym, co robicie i dlaczego. Dzieci uczą się od osób, które je kochają i byłoby niewybaczalne, gdyby osoby je kochające nie umiały się porozumieć. Znajdźcie radość we wzajemnym uczeniu, dzieleniu się doświadczeniem, tworzeniu dobrych wspomnień na przyszłość. Dajcie znać, jak wam idzie. 1 Zainspirowana tekstem profesora Śliwerskiego, zaczęłam przeszukiwać Internet w poszukiwaniu wypowiedzi na temat babć czy dziadków. Na stronach związanych ze szkolnictwem rzucała się w oczy tematyka dotycząca obchodów Dni Babci i Dziadka. Nie wiem, czy zabrakło mi determinacji, by odnaleźć coś innego? Natknęłam się jednakże na tekst, którego fragment cytuję powyżej i który także naszym Czytelnikom polecam do przeczytania. E.K.-N. 1 Patricia Porter, Podarunek od babci i dziadka, tłumaczenie: Elżbieta Pawłowicz, Anna Grabowska, podarunekod-babci-i-dziadka-patricia. html go wspólnie z wnukiem na kolanach po ziemi, wspinającego się z nim po górach, wędrującego po parku czy też pływającego w basenie. Nikt w otoczeniu dziecka nie zna lepiej te lewizyjnych dobranocek czy znaczenia dziecięcych zbiorów znaczków, etykiet od gum do żucia czy marek przemykających po ulicach zagranicznych samochodów. Ile ż wspólnych doświadczeń z po zycji tych jeszcze lub już niepotrzebnych osób w społeczeństwie rządzonym i urządzonym przez dorosłych (w głównej mierze dla nich samych) sprzyja wytworzeniu się poczucia so lidarności, lojalności i wzaje mnego zrozumienia? To ludzie starsi mają tak trudny do urzeczywistnienia między rodzicami czy pedagogami a dziećmi atut autentycznego wczuwania się i wsłuchiwania w rytm umykającego bez wartości dla własnego ro zwoju czasu. Spoglądając na wnuka, powracają pamięcią do gorzkich bądź radosnych lat własnego dzieciństwa, aby w bezpośrednim kontakcie wykrzesać maksimu m doświadczeń niosących radość, spokój, poczucie bezpieczeństwa i sztukę reagowania na zło. KTOŚ W RODZAJU SZAMANA W fabryce bajek mojej fantazji wyobrażam sobie, że gdybym miał dziadka, byłby stary, mądry i naprawdę wspaniały. Trochę filozof, a trochę czarodziej, ktoś w rodzaju szamana. R. Fulghum W czasie dyskusji na temat sił społecznych w wychowaniu nie mo że zabraknąć tych, którzy niedoceniani są jako partnerzy w procesie wychowawczym szkoły i innych instytucji oświatowo wychowawczych. Myślę tu o babciach oraz dziadkach naszych uczniów. Jeśli podejmują oni z własnej woli jakąko lwiek in icjatywę wobec wnucząt uczęszczających do szkoły, to nie są ani postrzegani, ani traktowani jako ci, którzy z mocy nieporównywalnej do żadnej innej miłości do własnego wnuka czy wnuczki mo gliby stanowić bezcenną pomoc we wsparciu jego edukacji w tej placówce. Nie chodzi tu o tak oczywiste wsparcie, jak serdeczne zainteresowanie szko lnymi osiągn ięciami, tolerancja wobec niepowodzeń, pomoc materialna czy odprowadzanie do szkoły. Niedostrzegany wymiar głębi i możliwości pełnego, wzaje m- nego zrozumienia między dziadkie m/babcią a wnukiem kryje nie tylko bogactwo treści istotnych dla egzystencji młodego człowieka, ale i sprzyja wzrostowi jego osobowego rozwoju. Nie towarzyszą temu rozczarowania dziecka, jakie mają miejsce w tradycyjnych i codziennych oddziaływaniach pedagogicznych jego rodziców czy nauczycieli. Ludzie starsi nie odwołują się bowiem w interakcjach z dziećmi do aktów mniej lub bardziej zawoalowanej przemocy, by w ten sposób wymusić pożądany akt woli i wewnętrznych doznań. Ich nie przeraża ani nie wzbudza w nich manipulacyjnych pokus wyprawa do najgłębszych zakamarków wewnętrznego życia dziecka, by zawładnąć nim dla jego dobra poprzez uczenie powierzchownych i płytkich rozwiązań proble mów. Wolą goić w nich rany po głębokich porażkach, niepowodzeniach, wyciszać lęk i niepokój, by dziecko samo mogło krok po kroku staczać bój o niespełniony w ich życiu humanistyczny wymiar jego głębi. Jak słusznie marzy cytowany przeze mnie we wstępie Robert Fulghum, obecność babci czy dziadka jest pożądana n ie tylko ze względu na ich dojrzałość, mądrość, filozofię życia, ale dlatego, że stanowią kiełkujące ziarno dla nowego życia. To właśnie dopiero w kontaktach babci lub dziadka z wnukie m stają się mo żliwe w pełni partnerskie interakcje, autentyzm przyjaźni, równości i dialogu. Kto, jak nie oni, ma przed sobą na tyle uwolnioną od codziennych, zawodowych dylematów psychikę, by bez obaw o losy własnej kariery nie żałować osobistego czasu na wsłuchanie się w potrzeby i zainteresowania dziecka? Dla kogo, jak nie dla babci i dziadka, każdorazowy kontakt z wnukiem staje się okazją do przełamywania barier ko munikacyjnych między generacjami? Potwierdza to ich gotowość i zaangażowanie się w poznawanie świata nawet wówczas, gdy trzeba być w pozycji pełzając e- moj@klanza.org.pl strona 7 strona 7

8 Subtelny urok spotkań wnuka z babcią i dziadkiem staje się pomostem między pedagogiką przemocy a pedagogiką wolności, o którą coraz silniej dopominają się nie tylko dzieci, ale i sami pedagodzy. Dostrzeżenie tkwiącej między nimi barwnej prozy kuszącej możliwościami wyjścia ponad statystyczną przeciętność powinno otworzyć drzwi naszych szkół dla zaistnienia w nich babć i dziadków. Tak, jak dzieci nie lubią, kiedy wykorzystuje się właściwości ich wieku i rozwoju do zaspokajania roszczeń i ambicji sytuujących się ponad nimi dorosłych, tak i babcie i dziadkowie nie zechcą zaangażować się w reformę szkoły, jeśli będzie się od nich oczekiwać jeszcze jednego przedłużenia ramienia panującej w niej władzy. Inna sprawa, że tak nauczyciele, jak i rodzice uczniów nie biorą pod uwagę możliwości odwołania się do pomocy babć czy dziadków w sprawach organizacyjnych (np. opieka nad dziećmi w czasie wycieczki, wykonanie pomocy dydaktycznych, napraw sprzętu szkolnego). Te jednak, gdyby miały nawet stać się przedmiotem zainteresowania podmiotów bezpośrednio odpowiedzialnych za efekty kształcenia dzieci i młodzieży, nie powinny zdominować oczekiwanych form pomocy. KARTY DIALOGOWE Karty dialogowe są przydatne w pracy z ludźmi w różnym wieku. Bardzo często stosowane są do celów dyda ktycznych, stąd też czasami mówi się o nich, że są to karty edukacyjne. Zadaniem kart dialogowych jest wywoływanie skojarzeń, prowokowanie twórczego myślenia, stwarzanie okazji do rozmów oraz wymiany poglądów i doświadczeń. Służą współpracy i porozumieniu. Zaproszenie babć i dziadków do współkreowania koncepcji kształcenia w różnych jego wymiarach (cele, treści, metody i formy ich realizacji oraz środki dydaktyczne) mogłoby przerwać marazm, konserwatyzm, bierność czy powszechność narzekań na możliwość wyjścia z kryzysu. Moje doświadczenia z klas autorskich wykazują, że formalne zniesienie barier wobec babć i dziadków (przyznanie im prawa do oglądania czy prowadzenia lekcji, zaproszenie ich do współkreowania zajęć pozalekcyjnych czy do spotkań z nauczycielami w ramach cosemestralnego analizowania i omawiania postępów edukacyjnych wnuków, udział w imprezach okolicznościowych klasy itp.) natrafia na wewnętrzny opór ich samych. Dość często pytali z niedowierzaniem, ale zarazem i ukrytą chęcią towarzyszenia swoim wnukom w toku ich edukacji: Czy naprawdę wolno im zaistnieć w szkole? Czy rzeczywiście mogą być jej przydatni? Powyższe dylematy nie towarzyszą jednak wszystkim babciom i dziadkom naszych uczniów. Nie każdy z nich chce, potrafi, może, a nawet powinien zaofiarować swój wkład w przemiany szkolnej edukacji. Potrzebna jest tu zmiana mentalności ich samych, ich dzieci, społeczności lokalnej i nauczycieli. Można powiedzieć, że ludzie starsi nie nadają się do wprowadzania jakichkolwiek zmian społecznych, tym bardziej w szko l- nej edukacji, która i tak jest już wystarczająco silnie obciążona konserwatyzmem i oporem na wszelkie reformy. Ja nie mam jednak wątpliwości, że ludzie starsi ( trochę filozofowie, czarodzieje i szamani ) są niedocenianą, a przecież jednak niezwykle cenną trzecią siłą, dzięki której edukacja może być wartością odzyskiwaną wspólnie. Teraz, kiedy ich 6-letnie wnuki znalazły się w szkole, może mogliby wesprzeć także szkołę swoją pomocą, aktywną obecnością. Może dzięki temu szkoła będzie się kojarzyć maluchom z radością i większym poczuciem bezpieczeństwa? kolorowych kart do tworzenia i opowiadania tysiąca i jednej opowieści COPE 88 kart obrazkowych do wyrażania radości i cierpienia ECCO 99 abstrakcyjnych kart obrazkowych przeznaczonych do zabawy z własną fantazją HABITAT 88 kart na temat związków człowieka z przyrodą MORENÁ 88 kart obrazkowych o życiu w brazylijskiej puszczy plus 22 karty ze śladami dłoni i stóp MYTHOS 55 kart obrazkowych do tworzenia i opowiadania legend i mitów OH 88 kart z obrazkami i 88 kart z pojęciami wywołującymi skojarzenia, służące porozumiewaniu się przy pomocy naszej wyobraźni PERSONA 77 portretów różnych ludzi, 33 karty sytuacyjne przedstawiające relacje między osobami PERSONITA 77 kolorowych portretów i 44 karty sytuacyjne Wydawca: Moritz Egetmeyer, Niemcy Dystrybucja: PSPiA KLANZA, Bogusław Śliwerski, rektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi, profesor zwyczajny Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu. moj@klanza.org.pl strona 8 strona 3 strona 9

9 Wydawałoby się, że babcia już niczego nie musi się uczyć. Mąż jednej pani na pytanie: Zapisać się do Szkoły Superbabci? odpowiedział: Zwariowałaś?!. A jednak na przekór stereotypom w roku ubiegłym udało mi się napisać projekt i uzyskać dotację w ramach konkursu Seniorzy w Akcji. Realizacja programu zaimponowała Fundacji Polsko-Amerykańskiej i mamy możliwość powtórzenia I edycji w udoskonalonej formie. Czym zatem jest Szkoła Superbabci? Poniżej dwa teksty jeden mój, w którym prezentuję swój pomysł, drugi to wrażenia Ani Gacy z wizyty w naszej szkole. Z.Z. SZKOŁA DLA BABĆ I DZIADKÓW Program Szkoły Superbabci, jaką udało mi się utworzyć w Lublinie, obejmuje kilka rodzajów spotkań o charakterze warsztatowym. Oznacza to, że uczestnicy uczą się przede wszystkim praktycznie, odwołując się do własnych doświadczeń i porównując dotychczasową wiedzę z wiedzą współczesną. Bloki tematyczne obejmują: Zabawy i zabawki rozwijające, Literatura dla dzieci, sposoby jej wykorzystania, a także znajomość programów dla dzieci w Internecie, Komunikacja w rodzinie, Rozwój dziecka, radzenie sobie z problemami, Dbanie o własne zdrowie i aktywność. Trzygodzinne zajęcia odbywają się raz w tygodniu; raz w miesiącu w piątek i sobotę trwają godzin. W sumie Szkoła Superbabci to 100 godzin dydaktycznych. Bardzo przydaje mi się znajomość metody KLANZY zwracam uwagę na stopniową integrację, ustalanie zasad i podział obowiązków. Zanim nastąpi uroczysta inauguracja szkoły przez trzy spotkania oswajamy się ze sobą, budujemy wzajemne zaufanie i chęć współpracy. Zaczynamy też od wspomnień o własnych babciach, które, mając wiele obowiązków, potrafiły być super dla swoich licznych wnuków. Życie koncentrowało się wokół pracy w domu, gospodarstwa, a dziadkowie byli uznanym autorytetem. Ale warunki życia współczesnych dzieci się zmieniły, więcej jest szans, ale też więcej zagrożeń, których obawiają się zwłaszcza babcie. Rodzice dużo pracują poza domem, a babcie mają więcej czasu i dużo dobrych chęci. Nie zawsze jednak potrafią wypełnić dzieciom czas, być konkurencją dla telewizji i Internetu. Dlatego powoli rodzi się nowa potrzeba edukacyjna, dotycząca osób starszych. Może takich szkół wkrótce powstanie więcej. Już skorzystano z naszych doświadczeń w Koszalinie, gdzie powstała kolejna Szkoła Superbabci. Wprawdzie projekt jest tylko trzymiesięczny, ale co mnie ucieszyło zajęcia ro z- poczęto tam od zabaw dla dzieci metodą KLANZY. Osobiście prowadziłam jedne z zajęć w tamtejszej szkole i teraz czekam na wiadomości o kontynuacji programu. Część zajęć prowadzą trenerzy Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA, bo to oni doskonale wiedzą, jak prowadzić warsztaty, jak angażować uczestników i jak ich uczyć w sposób wyzwalający twórcze możliwości. Początkowy dystans do programu bo jak tu wytrzymać tyle godzin ustępuje. Czas szybko mija, tworzą się koleżeńskie więzi, rodzą się nowe pomysły na zorganizowanie spotkania przedświątecznego, zabawy noworocznej, wycieczki wspólnie z wnukami. W tym roku powstaje prawdziwy teatrzyk kukie ł- kowy, który może pokaże swoje przedstawienie także innym dzieciom, np. chorym. Inauguracja szkoły Ubiegłoroczne absolwentki założyły Klub Superbabci spotykają się rzadziej, ale też planują systematyczne chodzenie na spacery z kijkami Nordic Walking. Babcie muszą dbać o kondycję, bo opieka nad dziećmi to duży wysiłek. Mają też swoje koszulki z logo według własnego pomysłu, tworzą książkę kucharską i piszą pamiętniki. Prezentacja projektu Na zajęciach w małych grupach przygotowujemy się do wspomnień z dzieciństwa Szkołę prowadzi Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej Oddział w Lublinie, zaś PSPiA KLANZA objęło patronat i wspiera ją w różny sposób. Zainteresowanych zapraszam do kontaktu owego: zzaorska@wp.pl moj@klanza.org.pl strona 9 strona 3 strona 10

10 Babcia Teresa: Szkoła pomogła mi zrozumieć, jak duża jest rola babci w rodzinie. Dała mi możliwość poznania wielu zabaw, piosenek, wierszyków, przybliżyła sztukę opowiadania, uwrażliwiła na tematy związane z psychologią dziecka, komunikacją w rodzinie, problemami babci z dzieckiem i jego rodzicami. Szkoła pozwoliła mi poznać nowych ludzi i funkcjonować w nowej grupie społecznej przez okres jej trwania. Wytworzyła także większą mobilizację do życia i zwiększyła aktywność należało nie tylko wyjść z domu, ale także przygotować się do zajęć. Babcia Jadwiga: Na pytanie to odpowiem krótko: chętnie pracuję nad sobą, chłonę literaturę pedagogiczną, psychologiczną, śledzę nowości wydawnicze, nie waham się rozmawiać o problemach moich dzieci, wnucząt, staram się zrozumieć, co odczuwa dziecko, jakie przeżywa emocje, czytam literaturę dziecięcą i wybieram utwory odpowiednie dla wnuków. Jakie cechy ma superbabcia praca w grupach Domek z gazety nowa propozycja dla wnuków Szykujemy portret superbabci Nasze wnuki Autor zdjęć: Janusz Rybka. Prezentacja portretu superbabci A oto wypowiedzi absolwentek Szkoły Superbabci na temat Co dała mi Szkoła Superbabci?, odnotowane w pamiętnikach i umieszczone w tym roku w ulotce informacyjnej: Zofia Zaorska, dr nauk humanistycznych, gerontolog, współzałożycielka i były wieloletni kierownik Lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Założycielka KLANZY, obecnie prezes honorowy; kierownik Szkoły Superbabci. Tworzyła wiele grup zadaniowych, animowała powstanie grup rozwijających idee pedagogiki zabawy, organizowała różne formy wielopokoleniowego wolontariatu. moj@klanza.org.pl strona 10 strona 3 strona 11

11 TEŻ CHCĘ BYĆ SUPERBABCIĄ! Ćwiczę sobie kiedyś wieczorkiem we własnym domku, na wygodnej kanapce tzw. bierne życie, czyli oglądam telewizję, i co widzę: w Lublinie już drugi rok działa kolejna nowa szkoła dla starszych uczniów Szkoła Superbabci (i superdziadka)! Nie mam wątpliwości, coś takiego mogła wymyślić i zrealizować tylko Zosia Zaorska! Wiem, wiem. Ci, co czytali niektóre moje artykuliki, wiedzą już, że nie jestem jeszcze babcią, ale że nie pogniewałabym się, gdybym nią została. Bycie babcią, wszakże, to nie nasza zasługa, ale bycie superbabcią, owszem, tak. Mnie i tak byłoby łatwiej niż innym paniom być aktywną babcią, ponieważ przez kilka ładnych lat uczyłam w młodszych klasach szkoły podstawowej. Znam więc wiele piosenek, gier i zabaw, umiem zrobić ludziki z kasztanów i żołędzi, gwiazdki na choinkę czy aniołka z masy solnej (a także nauczyć tego innych). Udało mi się też zrecenzować kilka książeczek z literatury dziecięcej. Również (jako członkini KLANZY) uczestniczyłam niejednokrotnie w różnych warsztatach, zabawach, a nawet sama je prowadziłam. Kilkanaście lat temu byłam też w Wiedniu na Targach Gier i Zabaw, gdzie także uczestniczyłam w ciekawych warsztatach i przekonałam się, jak wielką wagę przywiązują do zabawy bogatsze od nas kraje. Cóż w takim razie miałabym robić w takiej szkole? Nawet nie wiecie, jak się myliłam! Ale przekonałam się o tym dopiero wtedy, gdy poszłam przyjrzeć się z bliska owej szkole. Trafiłam akurat na zajęcia Komunikacja w rodzinie. To tego też uczą? zdziwiłam się bardzo. Kilkanaście osób, w tym jeden pan, w nobliwym wieku siedziało w kręgu i z uwagą słuchało krótkiego wstępu o tym, co miało być tematem zajęć, a mianowicie o słuchaniu aktywnym. Prowadząca przedstawiła sposoby aktywnego słuchania i wszyscy uczestnicy otrzymali na piśmie ściągawkę, gdyby ktoś przypadkiem zapomniał jakiegoś szczegółu. Po podziale na dwuosobowe grupy nastąpiły ćwiczenia. Wiecie pewnie z doświadczenia, że nie było to proste zadanie, bo łatwiej jest mówić, niż słuchać, prawda? Osoba słuchająca miała się teraz ustosunkować do wypowiedzi przedmówcy. To też nie było łatwe, bo co odpowiedzieć, żeby nie osądzać, nie oceniać, nie pouczać, nie ranić uczuć, bo przecież nikt tego nie lubi! Ten ktoś miał jakiś problem, z którym trudno mu było sobie poradzić, może chciał się tylko wygadać, a może oczekiwał tylko zrozumienia czy wsparcia. Nie wiem, czy po jednych zajęciach wszystko dobrze zrozumiałam, ale na pewno dostrzegłam problem i pozazdrościłam uczniom tej szkoły, że po ćwiczeniach domowych temat będzie kontynuowany, bo na następnych zajęciach nauczą się Jak rozmawiać z dzieckiem. A jakie jeszcze inne zajęcia proponuje szkoła? Było już, na przykład, spotkanie z logopedą. Kto, jak nie babcie czy dziadkowie, mają największą możliwość dostrzeżenia problemów wnuków w wysławianiu się Logopeda podpowiadał, jak należy je korygować. Odbędą się też warsztaty plastyc z- ne, nauka piosenek i zabaw przedszkolaka, zajęcia z muzykoterapii oraz warsztaty literackie. Już w tym roku wszyscy samodzielnie przygotują ozdoby na choinkę, a nawet zabawę choinkową. Nie zabraknie tematu dotyczącego wychowania do wartości. Słuchacze dowiedzą się także, jak mówić, aby dzieci słuchały. Superbabcie tworzą obrazki z przypraw kuchennych Warto się jeszcze pouczyć?! A to przecież nie wszystko! Dodatkowe korzyści to nawiązanie nowych znajomości, może nawet przyjaźni. Bardzo ważna też jest wymiana doświadczeń w postępowaniu z wnukami (bo przecież mamy podobne problemy). Na przykład jedna z superbabć podzieliła się z nami pomysłem, jak przekonać się, czy wnuk, który bardzo chce mieć pieska, sprosta poważnym, dodatkowym obowiązkom. Otóż najpierw należy kupić tylko smycz i zaproponować wnuczkowi, by, na przykład przez miesiąc, wychodził z tą smyczą na spacerki. Jeśli sprosta zadaniu, można pomyśleć o kupnie pieska. Uważam, że to świetny pomysł! W czasie zajęć nie było ani nudno, ani za poważnie, co chwilę wybuchały salwy śmiechu, padały dygresje i żarciki. Byłam tylko na jednych zajęciach, a tyle się nauczyłam. To naprawdę dobra szkoła! Autor zdjęć: Janusz Rybka. Superbabcie przygotowały grę planszową Przygody Kota Psota Anna Gaca, nauczycielka klas młodszych i biologii w szkole podstawowej, doradca metodyczny. Od kilkunastu lat na emeryturze. moj@klanza.org.pl strona 11 strona 3 strona 11

12 W poprzednim artykule pisałam o współczesnych trendach w uczeniu się, które efektywny nauczyciel, także w kształceniu zintegrowanym, powinien znać i stosować podczas zajęć. Wiąże się z tym konieczność przypomnienia, na czym polega proces uczenia się. Współczesna wiedza o funkcjonowaniu mózgu preferuje modele uczenia się łączące style, wymagające aktywności obu półkul mózgowych. Taki model proponuje na przykład Bernice McCarthy, która przez uczenie się rozumie przechodzenie od konkretnych doświadczeń, poprzez refleksyjną obserwację, praktykę, odwoływanie się do własnych doświadczeń aż do integracji zastosowania i doświadczenia. Na efektywność uczenia się wpływa przyswajanie wiedzy przez odkrywanie i doświadczanie wykorzystujące wszystkie możliwe kanały sensoryczne. Dziś już wiadomo, że uczyć się będziemy szybciej, jeśli rozwiniemy własny, charakterystyczny, preferowany styl uczenia się (odbiór bodźców za pomocą najczęściej używanego narządu zmysłu), na którego ukształtowanie mają wpływ zarówno czynniki dziedziczne, jak i wychowanie. Powtarzające się działania utrwalają bowiem drogi przekazu między narządami zmysłów a mózgiem. Współcześnie mówi się nawet o tak zwanym superzłączu czy złączu edukacyjnym, które jest kombinacją naszego stylu uczenia się i preferencji w wykorzystywaniu półkul mózgowych. Pozwala nam ono na łatwiejsze, przyjemniejsze, szybsze uczenie się. R.K. TEORIA WI, CZY WARTO Uczymy się jako wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy (czuciowcy), wykorzystujemy bardziej lewą lub prawą półkulę. Przekonujące wydaje się twierdzenie, iż właściwie mamy dwa mózgi, obie bowiem półkule w procesie uczenia się odgrywają równie ważną rolę. Lewa logiczna, jest często wykorzystywana w naszym systemie szkolnym, natomiast zapomina się o prawej twórczej. Bywa to przyczyną wielu szkolnych niepowodzeń uczniów, gdyż dla optymalnego zapamiętania potrzebna jest integracja obu półkul mózgowych; wówczas osiąga się najlepsze efekty. Należy także wziąć pod uwagę i to, że pamięć zależy między innymi od pierwszego wrażenia, intensywności pierwszego zapisu. Dlatego tak ważny jest sposób prezentowania nowych informacji uczniom. Na efektywność uczenia się mają wpływ i inne czynniki, a wśród nich znajomość dyspozycji wrodzonych uczniów (typu inteligencji, stylu sensorycznego, stylu myślenia itp.). Jak na podstawie obserwacji rozpoznać styl sensoryczny ucznia, wspominałam w poprzednim artykule, dziś chciałabym przybliżyć Teorię Wielorakich Inteligencji (WI) Howarda Gardnera, psychologa, profesora neurologii, który uważa, że nie ma dzieci nieinteligentnych, są natomiast dzieci o różnych typach inteligencji. H.Gardner wyróżnił inteligencje: lingwistyczną, przyrodniczą, matematyczno-logiczną, muzyczną, wizualno- -przestrzenną, interpersonalną (społeczną), intrapersonalną (intuicyjną), kinestetyczną (lista jest otwarta i będzie się ona powiększać w miarę rozwoju badań nad tym zagadnieniem). Uważa on, że: Każda osoba posiada różne rodzaje inteligencji, rozwinięte w różnym stopniu. Tworzą one profil inteligencji niepowtarzalny dla innych jednostek. Profile te są dynamiczne i zmieniają się w trakcie rozwoju jednostki. Wszystkie inteligencje współpracują ze sobą w różnych konfiguracjach. Inteligencje można rozwijać poprzez różnorodne ćwiczenia. Rozwojowi inteligencji wielorakich sprzyja taka organizacja środowiska szko lnego i domowego, która zapewnia wielointeligentne funkcjonowanie. Teoria Gardnera jest dla nauczycieli szczególnie ważna, gdyż sugeruje, w jaki sposób prezentować materiał, aby stworzyć warunki do efektywnego uczenia się wszystkim dzieciom. Zadaniem nauczyciela jest rozpoznanie preferencji uczniów i uczenie ich zgodnie z predyspozycjami. Chodzi nie tylko o mocne strony dziecka, ale także o stymulowanie słabszych stron. Nauczyciel powinien pomóc dziecku w rozpoznaniu jego możliwości poznawczych poprzez organizowanie aktywności umożliwiających przeżycia krystalizujące, dotyczące odkrywania swoich uzdolnień, predyspozycji, dominujących inteligencji. Szkole w tym zadaniu powinna pomóc rodzina i placówki, instytucje edukacyjne, takie jak np.: filharmonia, muzea, kino, teatr. Aby stosować w praktyce wszystkie założenia teorii Gardnera, należałoby spełnić kilka warunków: określić profil inteligencji nauczyciela (aby wyeliminować preferowanie metod zgodnych z jego profilem inteligencji), określić profil inteligencji w klasie dla każdego dziecka (korzystając w przypadku młodszych dzieci z obserwacji, w przypadku starszych z odpowiednich testów), dobierać metody nauczania, uczenia się do profilu inteligencji i dominacji każdego dziecka, określić profil dominacji każdego ucznia, urządzić klasę szkolną tak, by znalazły się w niej kąciki rozwijające różnorodne typy inteligencji, zapoznać rodziców z profilem inteligencji dziecka, zapewnić sobie współpracę rodziny. Nie wszystkie warunki w naszej szkolnej rzeczywistości możemy spełnić chociażby ze względu na ograniczone środki finansowe, ale przecież możemy określić profil inteligencji swój i uczniów, urządzić nawet skromne kąciki zainteresowań zgodne z rodzajami inteligencji, unikać monotonii metodyc z- nej, wzbogacać warsztat pracy, często wychodzić z dziećmi poza mury szkoły, nawiązać bliższą współpracę z rodzicami. By przekonać do WI i pokazać, że uczenie zgodnie z teorią nie przerasta naszych nauczycielskich możliwości, przytaczam kilka wskazówek dla nauczycieli pracujących z dziećmi o określonych typach inteligencji. Z dziećmi o uzdolnieniach lingwistycznych zaleca się: ćwiczenia w pisaniu historyjek (pierwsza osoba zaczyna, następna kontynuuje), rozwiązywanie krzyżówek, szarad, łamigłówek, ćwiczenia w czytaniu bez specjalnego przygotowania, pisanie pamiętników, notatek, streszczeń, prowadzenie dyskusji, tworzenie prezentacji, układanie dialogów. Z dziećmi o inteligencji matematyczno-logicznej zaleca się: stosowanie krytycznego myślenia, ćwiczenia w wykorzystywaniu logiki i wnioskowania matematycznego, ćwiczenia w odróżnianiu faktów od fikcji, stosowanie symboliki, języka abstrakcji, stosowanie analizy, porównania, oceny, logicznego podsumowania. moj@klanza.org.pl strona 12 strona 24

13 Z dziećmi uzdolnionymi muzycznie należy stosować: piosenki, ćwiczenia wymowy, akcentu, barokową muzykę do relaksacji na zajęciach, muzykę Mozarta do uaktywnienia mózgu podczas uczenia się na przykład gramatyki czy słówek, zabawy rytmiczne, tańce. Dla dzieci z inteligencją kinestetyczną ważne są: ruch, mowa ciała w pracy nad słownictwem, odgrywanie scenek sytuacyjnych, praca w grupach. Z dziećmi o przewadze inteligencji intrapersonalnej zaleca się: układanie i pisanie opowiadań typu Moje życie do dnia dzisiejszego, Moje życie w przyszłości, interpretowanie literatury w odniesieniu do współczesności, stosowanie dramy, wcielanie się w rolę bohatera utworu i przewidywanie swojego postępowania w określonej sytuacji, tworzenie planów, projektów, stosowanie testów samooceny, zachęcanie do pisania wierszy, prezentowania ich w klasie. Teoria WI pomaga uczniom zrozumieć możliwości swoje i innych. Pokazuje uczniom, jak używać swoich mocnych stron i poprawiać słabe. Buduje poczucie własnej wartości w uczniach. Pomaga uczyć się lepiej poprzez doświadczanie niezapomnianych wrażeń, w które zaangażowane są wszystkie zmysły. Doskonali podstawowe umiejętności uczniów, dzięki czemu osiągają oni wyższy poziom. Osobom zainteresowanym tym tematem polecam książkę Howarda Gardnera Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w praktyce. W następnym artykule przedstawię propozycję scenariusza zajęć z wykorzystaniem teorii WI w klasach młodszych. A nauczycielom, którzy jeszcze nie mieli bliższego kontaktu z teorią Gardnera, proponuję test pozwalający określić poziom poszczególnych inteligencji, zaczerpnięty z publikacji Alistair Smith Przyspieszone uczenie się w klasie wydanej przez WOM Katowice w 1997 roku. Z dziećmi, u których dominuje inteligencja interpersonalna, korzystne są: tworzenie łączonych historyjek (pierwszy zaczyna, następny kontynuuje), dyskusje na forum grupy i klasy, czytanie i omawianie tekstów, utworów z różnych punktów widzenia, ćwiczenia w parach i małych grupach. Z uzdolnionymi wizualno-przestrzennie zaleca się stosowanie: wizualnych pomocy dydaktycznych tablic, wykresów, diagramów, map pamięci, różnorodnych technik plastycznych (glina, farby, piasek, kolorowe drukarki itp.), wizualizacji marzeń, tworzenie rysunków, szkiców, projektów, wykorzystywanie puzzli, filmów. Z uzdolnionymi przyrodniczo można: prowadzić obserwacje, doświadczenia, organizować wycieczki, wychodzić w plener, prowadzić minihodowle roślin, opiekować się klasowymi zwierzętami, wykonywać długoterminowe obserwacje wybranych obiektów przyrodniczych, robić zielniki, albumy. Czy nie robimy takich ćwiczeń na zajęciach? Większość z nich nie jest dla nas nowością. Jednak może za rzadko? Może nie uwzględniamy niektórych profili inteligencji? Warto się nad tym problemem zastanowić Nie da się ukryć, że stosowanie teorii WI, przynajmniej na początku, jest wyzwaniem dla nauczyciela, wymaga od niego dodatkowego wysiłku, czasu, więc: czy warto? Jeśli jesteśmy nawiedzonymi nauczycielami i nie lubimy rutyny, nie ma się nad czym zastanawiać. Ale jeśli jeszcze nie jesteśmy przekonani, oto pięć powodów, dla których warto stosować Teorię Wielorakich Inteligencji: INSTRUKCJA Wypełnij poniższy kwestionariusz, przypisując wartość liczbową każdemu stwierdzeniu. Użyj cyfr od 5 do 0, aby określić stopień prawdziwości poszczególnych stwierdzeń. Jeśli w pełni się z nim zgadzasz, postaw cyfrę 5. Jeżeli sądzisz, że nie masz z nim nic wspólnego, wstaw 0. Wyniki zsumuj i wpisz według klucza dla każdego typu inteligencji. Kwestionariusz do badania wielorakich typów inteligencji 1 Posiadam uzdolnienia manualne. 2 Posiadam dobre wyczucie kierunku. 3 Posiadam naturalną umiejętność rozwiązywania sporów między przyjaciółmi. 4 Łatwo zapamiętuję słowa piosenek. 5 Potrafię wyjaśnić w prosty sposób trudne zagadnienia. 6 Robię wszystko krok po kroku Dobrze znam samego siebie i rozumiem, dlaczego postępuję tak, a nie inaczej. Lubię ćwiczenia grupowe i spotkania towarzyskie. Dobrze uczę się, słuchając wykładów i wywodów innych. 10 Słuchając muzyki, doznaję zmian nastroju Lubię krzyżówki, łamigłówki i problemy logiczne. Tablice, zestawienia i pomoce wizualne odgrywają dla mnie ważną rolę podczas uczenia się. moj@klanza.org.pl strona 13 strona 3 strona 25

14 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Jestem wrażliwy na nastroje i uczucia otaczających mnie ludzi. Najlepiej uczę się, kiedy musze wziąć się w garść i zrobić coś samemu. Zanim zechcę się czegoś nauczyć, muszę zobaczyć, jaką będę miał z tego korzyść. Podczas nauki i rozmyślań lubię spokój i samotność. Potrafię usłyszeć poszczególne instrumenty w złożonych utworach muzycznych. Łatwo przychodzi mi wywołanie w pamięci zapamiętanych wymyślonych obrazów. Posiadam bogaty język i potrafię się nim posługiwać. 20 Lubię robić notatki. Koło wielorakich inteligencji Wpisując uzyskane wyniki na okręgach w polach odpo wiadających poszczególnym typo m inteligencji i zacieniając pola o najwyższych wynikach, otrzymasz graficzny obraz rozkładu swoich typów inteligencji zgodnie z teorią Howarda Gardnera Posiadam dobre wyczucie równowagi i lubię ruch fizyczny. Potrafię dostrzegać strukturę przedmiotów i związki między różnymi rzeczami. Potrafię pracować w zespole i korzystać z cudzych doświadczeń. Jestem dobrym obserwatorem i często zauważam rzeczy uchodzące uwadze innych. 25 Często bywam niespokojny. 26 Lubię pracować i uczyć się niezależnie od innych. 27 Lubię komponować muzykę. 28 Potrafię radzić sobie z liczbami i problemami matematycznymi. Klucz do kwestionariusza do badania wielorakich typów inteligencji Typ inteligencji Numery stwierdzeń Suma punktów Bibliografia: 1. Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań Gardner H., Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, tłum. A. Jankowski, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań Gardner H., Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w praktyce, Laurum, Warszawa Kubiczek B., Metody aktywizujące, Wydawnictwo NOWIK Sp.j., Opole Linksman R., W jaki sposób szybko się uczyć, Świat Książki, Warszawa Smith A., Przyspieszone uczenie się w klasie, WOM, Katowice LINGWISTYCZNA MATEMATYCZNO- -LOGICZNA WIZUALNO- -PRZESTRZENNA MUZYCZNA Renata Kownacka, nauczycielka Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Bogatyni, współautorka programu realizowanego w szkole Uczymy się, bawiąc, współautorka publikacji i warsztatów kierowanych do nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz kształcenia zintegrowanego, trenerka PSPiA KLANZA, Sekcja Kształcenia Zintegrowanego. INTERPERSONALNA INTRAPERSONALNA KINESTETYCZNA moj@klanza.org.pl strona 14 strona 3 strona 25

15 PRZYGODA Z TEATREM Moja przygoda z teatrem trwa już 16 lat, od kiedy zaczęłam prowadzić koło teatralne w ramach zajęć pozalekcyjnych. Wszystko, co z teatrem związane, jest ważnym elementem pracy pedagogicznej. Moje doświadczenia wynikające z prowadzenia zajęć teatralnych, a także analiza literatury dotyczącej roli teatru w edukacji, przekonały mnie, że jest to wszechstronna forma uaktywniania dzieci, bardzo twórcza i przynosząca wiele korzyści. Dla dzieci świat teatru jest rzeczywistością wyjątkową, w której wszystko może się zdarzyć, a odtwórca roli może realizować swoje marzenia, by stać się kimś innym. Zabawy w teatr wywierają duży wpływ na postawy moralne dzieci, wyostrzają zmysł obserwacji, kształtują osobowość i rozładowują nagromadzone emocje. Niejednokrotnie są ukrytą terapią. W zeszłym roku doświadczyłam zajęć teatralnych z grupą dzieci niepełnosprawnych z różnymi schorzeniami. Były to warsztaty z projektu Magiczna moc wyobraźni, finansowanego przez Fundację im. Stefana Batorego w ramach Programu Kolorowa Akademia. Uczestniczyły w nim dzieci i młodzież z Towarzystwa Przyjaciół Dzieci przy Kole Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej w Bogatyni oraz uczniowie z Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 (w której pracuję). Przedsięwzięcie musiało być poprzedzone integracją zespołu. Wciąż jeszcze istnieją w naszej świadomości dwa światy świat ludzi zdrowych i świat niepełnosprawnych. opiekował się osobą niepełnosprawną. Pomagał w zajęciach, podpowiadał, kierował itd. Grupa bardzo zżyła się ze sobą. Kilkoro dzieci zaczęło odwiedzać Dawida (chłopca wspomnianego wcześniej), czytało mu książki, słuchało wspólnie muzyki. Mama chłopca bardzo cieszyła się z tych wizyt. Taka wzajemna wymiana dobrych energii zadziałała w obie strony. Grupa dzieci zdrowych początkowo patrzyła z zaskoczeniem, później z podziwem na spontaniczność dzieci niepełnosprawnych, które nie wstydziły się okazywać radości, impulsywności, wrażliwości i niekłamanych emocji. Podczas scenek czy dłuższych etiud zauważyć można było, jak grupa powoli odsłania woal wstydu i pozwala emocjom wyjść na zewnątrz. Była to wzajemna terapia. Dzieci potrzebowały siebie. Animacja papierowych ptaków Zabawa Jestem twoim lustrem Dzieci z PSP nr 1 uczestniczyły w tego typu zajęciach pierwszy raz, więc zostały najpierw odpowiednio przygotowane i wprowadzone w problem. Ich dojrzałość wszystkich zaskoczyła. Grupa dziewcząt przeszukała strony internetowe, literaturę na temat niepełnosprawności i specyfiki niektórych chorób, aby wiedzieć, jak postępować z osobami niepełnosprawnymi. Na zajęcia uczęszczał upośledzony chłopiec z zaawansowaną cukrzycą; dzieci od razu ustaliły, iż nie mogą przynosić żadnych słodyczy czy czegokolwiek do przegryzienia. Inny z chłopców, Dawid, z porażeniem mózgowym, porusza się na wózku. Grupa uznała, że należy nauczyć się obsługiwać wózek (ma napęd elektryczny), aby mama chłopca mogła go bez obaw zostawiać. Podczas zajęć każdy niewidzialnie W czasie zajęć teatralnych wszyscy bardzo się angażowali. Nie było osoby, która odmówiłaby udziału w jakiejkolwiek zabawie czy działaniu czysto teatralnym. Jednym było łatwiej, innym trudniej, ale energia grupy powodowała, że wielu przełamało bariery. Największym chyba dowodem na terapeutyczne oddziaływanie zajęć był ich wpływ na jedną z dziewczynek Sandrę. Wcześniej była bardzo skryta, nie komunikowała się z nikim, nie angażowała emocjonalnie. Jej udział w działaniach polegał na odtwarzaniu, powtarzaniu. Po kilku spotkaniach Sandra zaczęła się uśmiechać, co zaraz wychwyciły inne dzieci, o d- powiadała krótkimi komunikatami, wysyłała niewerbalne znaki, że jest zadowolona. W efekcie 27 maja 2009 r. podczas M iędzynarodowego Przeglądu Twórczości Osób Niepełnosprawnych zagrała jedną z głównych ról w spektaklu. Przemiana, jaka dokonała się w dziecku, zaskoczyła również rodziców dziewczynki. moj@klanza.org.pl strona 15 strona 3 strona 25

16 Na warsztatach realizowane były różne techniki sztuki aktorskiej: etiudy z rekwizytami, animacje kolorowych tkanin, elementy pantomimy, taniec, teatr cieni. Dzieci same wymyślały tematy etiud, wykazując się przy tym ogromnym poczuciem humoru. O chęci zabawy i zaangażowaniu świadczyć może fakt, iż nie chciały przerw na tzw. łyk wody. Ustaliły, że będą popijać wodę w miarę potrzeb w czasie zajęć, aby nie tracić czasu. W rezultacie grupa przygotowała spektakl pt. Krótkie historie z życia, który pokazała podczas wspomnianego już Międzynarodowego Przeglądu Twórczości Osób Niepełnosprawnych. Dialog Wycinamy z szarego papieru sylwetę. Przyczepiamy ją na plecach dziecka, którego zadaniem jest stworzenie dialogu z sylwetą, ze zmianą modulacji głosu. W momencie, gdy kwestie wygłasza sylweta, musi być ona widoczna. Dziecko porusza się wokół własnej osi, pokazując raz sylwetę, raz swoją postać. Oczywiście ruch ten może być inny, zależy to od pomysłu dziecka i prowadzącego. Warto przygotować gotowe zabawne dialogi. Jednak na początek proponuję dać dzieciom zupełną swobodę w tworzeniu. Warianty: wiersz, w którym rozmawiają dwie postaci (łatwiejsze), rozmowa z robotem itp. Teatr głów zatrzymaj minę Przygotowujemy dużą folię lub płachtę materiału z wyciętymi pięcioma otworami na głowy. Dzieci wystawiają tylko głowy i wykonują polecenia prowadzącego, np.: pokażcie, że jesteście zaskoczeni, źli, radośni, wystraszeni. Można przygotować wiersze, np. Na straganie zadaniem dzieci będzie zagrać go tylko głosem i twarzą. Można też przygotować krótkie zabawne dialogi itp. Próby przed spektaklem Dzieci bardzo przeżywały prezentacje sceniczne. Dla wielu było to pierwsze zetknięcie ze sceną i widownią. Wyrazem emocji były gratulacje i uściski, jakimi obdarowywali się nawzajem po występie. Wiedzieli, że to ich wspólne dzieło, za które czuli się odpowiedzialni. Dla mnie ważna była również informacja zwrotna od rodziców dzieci, które opowiadały w domach o tym, co robią na zajęciach, czego się uczą, przenosiły emocje z warsztatów do swoich rodzin. Rodzice, mimo iż nie uczestniczyli w zajęciach, wiedzieli o nich wszystko. To nowe doświadczenie (nigdy wcześniej nie pracowałam z taką grupą) utwierdziło mnie w przekonaniu, jak wiele dobrego można zdziałać w prosty sposób, poprzez ruch, taniec, naśladowanie, czyli całą gamę możliwości, jakie daje zabawa w teatr. Ekspresja Uczestnicy dobierają się parami. Jedna osoba w parze ma zasłonięte oczy i to ona wychodzi za drzwi. W tym czasie pozostali uczestnicy budują z krzeseł, stołów itp. konstrukcje przestrzenne. Kiedy są gotowe, włączamy spokojną muzykę. Każdy prowadzi swojego partnera do wybranej budowli, następnie wolno przesuwa jego ręce, by zapamiętał jej kształty. Kolejna część zabawy bowiem to odtwarzanie zapamiętanych kształtów według własnego pomysłu. Uczestnikom towarzyszy też muzyka, muszą więc uważnie słuchać, by zgrać z nią ruchy ciała. Odczytywanie kształtów Występ na Międzynarodowym Festiwalu Twórczości Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej Poniżej zamieszczam kilka przykładów zabaw propozycji na zajęcia teatralne. Magiczna lina Zaznaczamy na scenie przestrzeń (najlepiej liną; mogą też być gazetowe pałeczki). Dzieci, wchodząc w wyznaczony obszar, zachowują się zgodnie ze wskazówkami prowadzącego, np. są kierowcą rajdowym, matką bawiąc ą się z dzieckiem. Mogą losować sytuacje, postaci, przedmioty, zjawiska itp. Wariant trudniejszy, który wymyśliła moja grupa W klasie czy w sali gimnastycznej zaznaczamy linami kilka przestrzeni, np. trzy. Na zewnątrz każdej leży kartka z informacją, kim lub czym staniemy się, przekraczając linę, lub jak mamy się zachowywać. Przykład: 1. przestrzeń jesteś radosnym pieskiem, 2. przestrzeń chodzisz po gorącym piasku, 3. przestrzeń jesteś piłką. moj@klanza.org.pl strona 16 strona 24

17 Witamy w sklepie z nakręcanymi zabawkami Dzieci zajmują dowolne miejsc a w sali. Wszystkie są jakąś zabawką (piłką, nakręcanym pajacykiem, samochodzikiem na baterie, smutnym misiem, baleriną itp.), które stoją, siedzą lub leżą nieruchomo. Jedno z dzieci jest kupującym, ale nie wie, na którą zabawkę się zdecydować. Podchodzi więc do pierwszej wybranej i nakręca ją. Zabawka zaczyna poruszać się w sposób charakterystyczny dla niej piłka skacze, balerina może tańczyć itp. Tak dziecko wprawia w ruch też pozostałe zabawki (ważne, aby podeszło do każdej). Początkowo dziecko nakręca pojedyncze zabawki i zatrzymuje je. Później może nakręcić wszystkie jednocześnie. Jeśli bawimy się z małymi dziećmi, warto na początku powiedzieć, jak poruszają się poszczególne zabawki. Chociaż wiem z doświadczenia, że dzieci bardzo dobrze radzą sobie z tym ćwiczeniem. W pracy z moją grupą wprowadzam tu muzykę i dodatkowym utrudnieniem jest poruszanie się w rytm muzyki. Ewa Wilamowska, Joanna Walczak CZARODZIEJSKIE BAJKI Animacja tkaniny Scenariusze zajęć do programu profilaktycznowychowawczego o charakterze biblioterapeutycznym dla klas I III szkoły podstawowej Działania z chustkami Pokaż emocje Zaproponowany przez autorki program profilaktycznowychowawczy powstał przede wszystkim z myślą o dzi e- ciach, które mają trudności z przezwyciężaniem sytuacji lękowych. Głównym celem programu jest przygotowanie uczniów klas młodszych szkoły podstawowej do tego, aby lepiej rozumieli siebie i swoje uczucia, a poprzez zabawę nauczyli się współpracy oraz dostrzegania i szanowania odmienności innych osób. Podczas zajęć dzieci uczą się rozpoznawania, wyrażania i akceptowania uczuć własnych i cudzych. Uczą się też tolerancji i otwartości wobec innych ludzi. Podnoszą swoją wartość, odkrywając swoje mocne strony. Ćwiczenia skonstruowane są tak, aby dzieci kształciły umiejętność mówienia o sobie, o przeżywanych emocjach oraz potrafiły szukać wsparcia w sytuacjach kryzysowych. Zdjęcia ze zbiorów autorki. Iwona Kubacka, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 1 w Bogatyni, członkini PSPiA KLANZA, opiekunka teatru klas IV VI DO GÓRY NOGAMI. Wydawnictwo KLANZA Lublin 2005 format B4, stron 77 moj@klanza.org.pl strona 17 strona 3 strona 25

18 Podróż do Krainy Przyjaźni przeżywałam z uczniami w dniu św. Walentego, który to dzień tematycznie kojarzy się z lutym, chociaż ta uniwersalna tematyka przyjaźń, może być wykorzystana w Dniu Kobiet, Dniu Dziecka i zawsze wtedy, gdy potrzebne jest ożywienie emocjonalne w szkole. Poza tym program Bezpieczna i przyjazna szkoła program rządowy stawia przed nauczycielami zadanie potęgowania zabiegów wychowawczych, na przykład w zakresie budowania dobrych relacji między uczniami i uczniów z nauczycielami. M.S. PODRÓŻ DO KRAINY PRZYJAŹNI Scenariusz imprezy szkolnej dla uczniów klas I III szkoły podstawowej Impreza odbywa się w dniu walentynek, który od kilku lat gości w terminarzu wychowawcy klasy polskiej szkoły. Walentynki potraktowane są tutaj jako pretekst do mówienia o wartościach: przyjaźni, dobru, prawdzie i pięknie. CZĘŚĆ I Przygotowania Każda klasa otrzymuje zalakowaną kopertę z informacją: 14 lutego w dniu św. Walentego czeka na Was zagadka nie lada gratka. W sali gimnastycznej się spotkamy i wspólnie drogi poszukamy do pewnej krainy, która z dobroci, prawdy i piękna słynie. Przygotujcie stroje częściowo czerwone, coś wspólnego niech każda klasa ma kokardę na szyi, kapelusz na głowie, a może opaskę na czole. Przynieście ze sobą cztery klasowe plakaty z napisami: Dobro, Prawda, Piękno, Przyjaźń. Ponadto niech każdy z Was przyniesie 19 1 serduszek wyciętych z papieru i coś do pisania. Do zobaczenia, św. Walenty. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym intuicyjnie definiują wartości i spontanicznie opowiadają o uczuciach i postawach. Chcąc nadać odpowiednią rangę przyjaźni i otaczającym ją wartościom, proponuję zabawę tematyczną, w której uczniowie z poszczególnych klas, czasem grupowo, a czasem indywidualn ie, odbywają podróż do Krainy Przyjaźn i. Najważniejszym celem imprezy, oprócz integracji dzieci, jest odkrycie w sobie tego ogromnego skarbu, jakim jest właśnie przyjaźń. Cele: budowanie pozytywnego klimatu społecznego w grupie dzieci, akcentowanie roli współpracy i wzajemnej pomocy w dążeniu do celu, wzmacnianie więzi między dziećmi oraz dziećmi i nauczycielami, doskonalenie umiejętności interpersonalnych, tworzenie ze szkoły miejsca przyjaznego, pełnego szacunku, tolerancji i wzajemnego zaufania. Czas trwania i miejsce: przygotowania trzy godziny dydaktyczne, indywidualnie w każdej klasie, impreza szkolna na sali gimnastycznej trzy godziny dydaktyczne. Pomoce dydaktyczne i materiały niezbędne do przeprowadzenia imprezy: tekst bajki o uczuciach, nagrania tańców integracyjnych, muzyka relaksacyjna, około 150 balonów i 50 serc (do wykorzystania jako wystrój sali gimnastycznej), 8 stacji zadaniowych, dyplom dla każdego uczestnika, sprzęt do odtwarzania muzyki. Czynności nauczyciela: wspiera aktywność uczniów, przygotowuje szablon w kształcie serduszka (dla chętnych dzieci). Czynności uczniów: podejmują decyzję o zrobieniu wybranego wspólnego elementu stroju, wykonują ten element, dzielą się na cztery grupy, a następnie wybraną przez siebie techniką przygotowują plakaty Dobra, Prawdy, Piękna i Przyjaźni, rysują lub odrysowują serduszka z szablonu, wycinają je, pomagają sobie, mają niekonwencjonalne pomysły, np. tworzą serduszka wydzierane. CZĘŚĆ II Podróż do Krainy Przyjaźni Do sali gimnastycznej, przybranej w czerwone balony i czerwone serca z papieru, o umówionej godzinie przychodzą grupy klasowe i przypinają plakaty w wyznaczonych miejscach. W tle słychać spokojną muzykę, np. Cudowny świat Armstronga. Czynności nauczyciela: razem ze swoją klasą uczestniczy w podróży, czyli odwiedza stacje zadaniowe, dyskretnie ukierunkowuje i wspiera uczniów w realizowaniu pomysłów. 1 W tym miejscu podajemy liczbę serduszek odpowiadającą liczbie dzieci w klasie minus jedno. moj@klanza.org.pl strona 18 strona 24

19 Czynności uczniów (przebieg imprezy): 1. Św. Walenty (jeden z nauczycieli) wita przybyszów, wyj a- śnia cel spotkania i zaprasza do integracyjnego tańca na dobry początek wszyscy ustawiają się w dwóch współśrodkowych kołach i śpiewają na melodię harcerskiego pląsu Autobusy bussy 2 : Mam dwie dobre ręce i dwie zwinne nogi, które zaprowadzę w świat wielkiej przygody. Wszyscy podskakują, wystawiając raz prawą, raz lewą nogę do przodu i wymachując rękami w taki sposób, że prawa dłoń dotyka lewego łokcia ugiętej lewej ręki uniesionej ku górze i odwrotnie. Hop sa sa sa, hop sa sa, hop sa sa sa, hop sa sa. Dwa współśrodkowe koła wchodzą rytmicznie do środka, trzymając się za ręce, i wracają na miejsce. Całość powtarzamy trzy razy. 2. W czasie trwania podróży będziemy potrzebować rąk, nóg, ale i dobrego oka, wytężonego słuchu i nieugiętego karku zapraszamy do jeszcze jednej zabawy integracyjnej. Uczniowie pozostają w kołach i powtarzają słowa: To zabawa całkiem nowa. To się robi tak. Jak? Ręka ręka, noga noga Oko, ucho, kark. Tak! Pierwszy raz słowa wymawiamy głośno stojąc, za drugim razem wykonujemy klęk prosty i mówimy ciszej. Po raz trzeci słowa wymawiamy szeptem, siedząc po turecku. Tak gotowe do słuchania dzieci dowiadują się, jakie zadania przygotował dla nich św. Walenty: należy znaleźć kopertę z nazwą swojej klasy, przeczytać głośno list i wykonać osiem zadań według wskazówek tam podanych. Zadania rozmieszczone są na ścianach sali gimnastycznej w wielkich tęczowych kopertach, odpowiednio ponumerowanych. Na wykonanie wszystkich zadań przeznaczamy 45 minut. O mijającym czasie co 10 minut będzie przypominać uczestnikom gong. 3. Klasy szukają wielkich kopert z zadaniami zaadresowanymi do nich. Numery zadań są zapisane na dużej kartce mapie podróży. Uczniowie wykonują poszczególne zadania, podchodząc do kolejnych kopert. Przez cały czas dyskretnie towarzyszy im wychowawca. Stacji zadaniowych jest osiem, ale uczniowie poszczególnych klas zaliczają tylko pięć z nich. Zadania są dostosowane do umiejętności i kompetencji poszczególnych grup wiekowych pierwszaki tworzą odpowiedzi na poziomie werbalnym i artystycznym; klasy drugie i trzecie zapisują swoje rozważania i owoce wysiłku intelektualnego. ZADANIA DLA KLAS: Zadanie 1. Nauczcie się słów piosenki M am dwie dobre ręce ; zaśpiewamy ją na koniec naszej imprezy. Zadanie 2. Krótkie scenki dobre uczynki. Przygotujcie scenkę ilustrującą klasowy dobry uczynek. Zadanie 3. Usiądźcie w kręgu ze swoją klasą, wyjmijcie serduszka i napiszcie coś miłego każdemu koledze i każdej koleżance ze swojej klasy. Następnie wręczcie sobie nawzajem te serduszka jako dowody przyjaźni. Zadanie 4. Z czym kojarzy Wam się przyjaźń? spróbujcie stworzyć mapę myśli. Zadanie 5. Napiszcie życzenia przyjaźni dla klasy. Zadanie 6. Narysujcie życzenia przyjaźni dla klasy. Zadanie 7. Wstawcie odpowiednie wyrazy to będzie jeszcze jedna piosenka na naszej imprezie. Melodia jest prosta i dobrze znana taka jak w piosence Było morze, w morzu kołek, a na kołku był wierzchołek... Była (prawda), mądre (słowo), Dobre (ręce), piękne (serce). Razem w zgodzie sobie żyły I (przyjaźnią) jedną były, tralala 3. Zadanie 8. Przeczytajcie Bajkę o uczuciach 4, a następnie porozmawiajcie, o czym jest ta bajka. 2 Tekst autorki. 3 Tekst autorki. 4 Wydruk z Int ernetu, a.pl/bajka. htm. moj@klanza.org.pl strona 19 strona 24

20 Bajka o uczuciach Dawno, dawno temu na oceanie istniała wyspa, którą zamieszkiwały emocje, uczucia oraz ludzkie cechy takie jak: dobry humor, smutek, mądrość, duma; a wszystkich razem łączyła miłość. Pewnego dnia mieszkańcy wyspy dowiedzieli się, że niedługo wyspa zatonie. Przygotowali swoje statki do wypłynięcia w morze, aby na zawsze opuścić wyspę. Tylko miłość postanowiła poczekać do ostatniej chwili. Gdy pozostał jedynie maleńki skrawek lądu, miłość poprosiła o pomoc. Pierwsze podpłynęło Bogactwo na swoim luksusowym jachcie. Miłość zapytała: Bogactwo, czy możesz mnie uratować? Niestety nie. Pokład mam pełen złota, srebra i innych kosztowności. Nie ma tam już miejsca dla ciebie odpowiedziało Bogactwo. Druga podpłynęła Duma swoim ogromnym czteromasztowcem. Dumo, zabierz mnie z sobą! poprosiła Miłość. Niestety nie mogę cię wziąć! Na moim statku wszystko jest uporządkowane, a ty mogłabyś mi to popsuć odpowiedziała Duma i z dumą podniosła piękne żagle. Powiedz mi, proszę, kto mnie uratował? To był Czas odpowiedziała Wiedza. Czas? zdziwiła się Miłość Dlaczego Czas mi pomógł? Tylko Czas rozumie, jak ważnym uczuciem w życiu każdego człowieka jest Miłość odrzekła Wiedza. 4. Po 45 minutach św. Walenty zaprasza wszystkich uczestników podróży w okolice sceny lub prosi o stworzenie dwóch kręgów. Podsumowując imprezę, prosi: Pokażcie minami, jak się czuliście podczas zabawy. Zachęca do kontynuowania zabawy w salach, dla której pretekstem będzie walentynkowa laurka powstała po wklejeniu wszystkich serduszek otrzymanych na zabawie. 5. Na zakończenie wszyscy tańczą z balonami do piosenek Mam dwie dobre ręce i Była prawda, po czym następuje rozdanie okolicznościowych dyplomów. Charakter imprezy nie ma nic wspólnego z tradycyjną, statyczną akademią. To zabawa w ruchu, w której każdy uczestnik porusza się tak, jak chce, po obszarze wyznaczonym przez prowadzącego. Każda klasa podąża w swoim kierunku, czasem dochodzi do spotkania, ale nad całością unosi się harmonia i uporządkowanie. Na zbutwiałej łódce podpłynął Smutek. Smutku, zabierz mnie z sobą! poprosiła Miłość. Och, Miłość, ja jestem tak strasznie smutny, że chcę pozostać sam odrzekł Smutek i smutnie powiosłował w dal. Dobry Humor przepłynął obok Miłości, nie zauważając jej, bo był tak rozbawiony, że nie usłyszał nawet wołania o pomoc. Wydawało się, że Miłość zginie na zawsze w głębiach oc e- anu... Nagle Miłość usłyszała: Chodź! Zabiorę cię z sobą! powiedział nieznajomy starzec. Miłość była tak szczęśliwa i wdzięczna za uratowanie życia, że zapomniała zapytać, kim jest jej wybawca. Kiedy niebezpieczeństwo minęło, Miłość zapragnęła dowiedzieć się, kim jest ten tajemniczy starzec. Zwróciła się o poradę do Wiedzy. Małgorzata Swędrowska, nauczycielka nauczania zintegrowanego w SSP nr 1 STO Poznań; trenerka I stopnia PSPiA KLANZA; współautorka warsztatów Harce w kręgu i na łące sprawdzonych pomysłów tysiące, autorka warsztatów Obserwuję, pytam, badam, za przyrodą wprost przepadam. Fascynuje ją drugi człowiek; swoją drogę życiową rozpoczęła od prowadzenia drużyny zuchowej (10 lat), następnie studiowała nauczanie początkowe i wychowanie przedszkolne na UAM; pracowała najpierw w przedszkolu, a od 2000 roku pracuje w szkole. Ukończyła Podyplomowe Studia w zakresie Konstruowania Programów Kształcenia Stymulujących i Wspierających Rozwój Wzwyż oraz Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka, absolwentka kursu trenerskiego Systemu Edukacji przez Ruch Doroty Dziamskiej. moj@klanza.org.pl strona 20 strona 24