Z DZIAŁALNOŚCI KARTOGRAFÓW W OKUPACYJNEJ WARSZAWIE

Transkrypt

1 BOGUSŁAW KRASSOWSK Z DZAŁALNOŚC KARTOGRAFÓW W OKUPACYJNEJ WARSZAWE Wosną 863 r jednym z arszaskch ateler fotogr:afcznych trała ożym::a praca: ykonyano zamóene, jakego dotąd ne otrzymał żaden zakład fotografczny - ponad sto zdjęć, klka tysęcy odbtek Ne lczba tu jednak była stotna, a obektem pozującym fotografo ne była tym razem znana osobstość elkego śata" Wyołane zdjęca ne przedstaały też słynnej budol an yjątkoo uroczego krajobrazu Obektem była Polska - przenesona na paper za pomocą umonych znakó topografcznych rysoanych matematyczne ylczoną nanesoną satkę geografczną połudnkó rónoleżnkó, garantującą dużą dokfadność - czyl mapa - Topografczna Karta Królesta Polskego", poszechne zana mapą katermstrzosta Do opracoana jej przystąpl topografoe Sztabu Katermstrzosta Królesta Polskego 822 r deą przyśecającą tej pracy była koncepcja postana narodoego Wybuchło ono lstopadze 830 r, mapa jednak ne była jeszcze ukończona Wydana została dopero 843 r W dadześca 0t po ydanu, a ponad czterdześc od chl rozpoczęca nad ną pracy, mała spełnć zadane, o którym marzyl jej nspratorzy - mała pomóc alce o yzolene Polsk Jednak żeby mogła trafć do postańczych part, trzeba ją było poelć odpoednej lczbe egzemplarzy Dlatego łaśne jednym z arszaskch zakładó fotografcznych osną 863 r pracoano z takm pośęcenem Właśne przy poelanu tej mapy po raz perszy hstor śatoej kartograf użyto aparatu fotografcznego do masoej reprodukcj ojskoych map topografcznych 2 W osemdzesąt lat pozmej, osną 943 r, o zmroku, tuż przed nadejścem godzny polcyjnej, przed sedzbą Starosta Warszae Blżej o mape katermstrzosta zob B Krassosk, Topograftczna Karta Królesta Polsktego ( ), arszaa 978 B Krassosk, Topografczna Karta, s 23, oraz B Krassosk n Potska na starych mapach - katalog y:jtay, Warszaa 977, s 5'9, p 0 W tymże 863 r dentyczną technką ykonyano Paryżu mapy dla postańcó polskch alczących na Lte, zob B Olszecz, Polska kartografa olkoa, arszaa 92, s 89-90

2 284 Bogusła Dzałalność kartografó okupacyjnej Warszae Krassosk 285 Afaj~hJffm~m~~sW~m~l~rt~nk~rz~~y~~~~ ~~~c~-~~ ~~F~~~~~~~~~~-~~~~~~~ Tysącletnej Rzeszy" W tym samym czase zakładze grafcznym nemeckej gadznók" - N oego Kurera Warszaskego", meszczącym sę na zapleczu tak plne strzeżonego gmachu, klka osób z pozornym spokojem pracoało przy maszyne offsetoej Z nętrza maszyny, tempe 800 sztuk na godznę, yskakały mapy to mapy tak doskonałe, że z poodzenem mogły konkuroać z podobnym ykonyanym pracującym tuż obok za murem nemeckm nstytutem kartografcznym W przeceńste do tych ostatnch ne dla tórcó trafały do rąk germańskej Europy były one jednak przeznaczone partyzantó, by pomóc m alce z nemeckm okupantem Dodać tu jeszcze ypada, że Polska podzemna" jako jedyna okupoanej Europe czase drugej ojny śatoej podjęła konspracyjnych arunkach produkcję map Wele postało dzeł o alce polskch partyzantó, o dyersj, ysadzanych pocągach, udanych zamachach A przeceż atrybutem nezbęd-lj@llto;; nym do planoana czy proadzena jakchkolek akcj bojoych była mape ojskoej - ludzom, dokładna mapa Dlatego łaśne jej którzy ją torzyl, drukoal dbal, by trafła do łaścych rąk, po-~ł?:~-j~~~ śęcony jest ten artykuł --, - ',!-&~~~~~ * Na uk~runko~n~prac kartografcz~ch W~rsza~ ~tach dru-~ ~~~~~~~~~~~~~ 4~~~~~~~~-~~~~~ gej ojny śatoej mały pły przede szystkm potrzeby alk konspracyjnej Należy pamętać, że łaśne tu - stolcy - meścły sę sztaby szystkch ększych konspracyjnych organzacj mlta~ nych Jeżel ponadto zażymy, ż okrese mędzyojennym ększość Mapa : 00 OOO, druk r 943 przez Czesłaa śmecńskego kartografó arszaskch była ścśle zązana z dzałalnoścą Wojskoego nstytutu Geografcznego, zrozumałym sę stane, że proadzone na terene masta prace kartografczne ązały sę głóne z dzałem Ne będze tym ele przesady, jeżel sterdzę, że persze prace, :artografczne" rozpoczęto dnu kaptulacj Warszay; polegały one który ogólne zyklśmy nazyać kartografą ojskoą ta ynoszenu zabezpeczanu map topografcznych pozostaonych dzał~lnosc różnorodnej całej Ne sposób jednym artyk~e ukazać grupy zaodoej lczącej, pommo lcznych strat ojennych,, ~l~~etrzez oddzały ojskoe różnych punktach masta Ne można oczyosób Toteż postanołem ogranczyć sę zasadnczo do dzałalnosc scslevśce terdzć, że czynono to już tedy z myślą o przyszłej alce zązanej z alką zbrojną, nne zaś formy konspracyjnych prac kartoodzemnej (chocaż ten czynnk mus być uzględnony), natomast grafcznych potraktoać neco margnesoo Ne muszę też chyba tłu-est bezspornym faktem, ż ele z tych map trafło następne do skład maczyć, że ne zostaną tu opsane żadne przykłady legalnej dzałalnośc\c oddzałó konspracyjnych W pracach tych z rzadka tylko uczestnzyl kartografoe, którzy, zmoblzoan perszych dnach ojny kartografcznej nsproanej przez ładze okupacyjne rzezwaj~oyfu~y~tge~raf~n~oymc~~ero~ro~e~~l a o dzałalnośc Wojskoego nstytutu Geografcznego okrese mędzyojennym zobo całej Polsce Akcja ta kontynuoana była późnej szym okrese, B Krassosk Polska kartografa ojskoa Latach , Warszaa 974, s 'Blżej o d~ałalnośc kartografó ojskoych arszae czase druge? ojny śa edy to Nemcy zgromadzl duże lośc polskch map topografcznych toej zob B Krassosk, Polska kartograf a, s ,

3 286 Bogusła Krassosk Dzałalność kartografó okupacyjnej Warszae 287 gmachu Poltechnk Warszaskej Wynoszene map z tego bądź co bąd plnoanego obektu było neco utrudnone, trało jednak jeszcze ~~~~~==~~- ~~~r;;;~~~~~~="~~~~~~~~='b~~ft perszych mesącach 940 r Wszystke te poczynana, użyając ję zyka handloego, należałoby szakże nazać detalcznym Pradz ~ ym hurtonkem" okazał sę nż Stansła Strójąs (spółłaśc \ft - -~ cel znanej przed ojną frmy Strójąs) Doedzaszy sę paźdzer nku 939 r od znajomego drukarza Mońka Hrszfelda, że gmach Wojskoego nstytutu Geografcznego Nemcy sprzedają jako makula turę neykończone mapy, udał sę tam zakupł klkaset klogramó ': tej makulatury Dzęk odpoednej łapóce ręczonej podofcero ~ ;- nadzorującemu załadunek paperu oraz operatynośc robotnkó ła dujących ozy, oprócz makulatury yezono óczas klkaset klo gramó zupełne dobrych map topografcznych Oczyśce te nadpro gramoe klogramy ne zostały udocznone na kce stanoącym do kument zakupu Mapy te, raz z yselekcjono:anym z zakuponej ma kulatury egzempla rzam, na których brak poszczególnych koloró na drukoych, np zelonego czy nebeskego, ne obnżały ch artośc użytkoej dla celó ojskoych, na początku 940 r za pośredncte Stansłaa Potroskego zostały przekazane do magazynó Zązk Walk Zbrojnej 5 Opsane przypadk, aczkolek lczne 2J<ł0patrujące oddzały konsp racyjne doskonały materał kartografczny, proadzone były prze ludz neele lub zgoła nc ne mających spólnego z kartografą 7 Persza zorganzoana rakcja nastąpła ketnu 940 r, to grupa byłych praconkó Wojskoego nstytutu Geografczneg przeproadzła zabezpeczene matryc map topografcznych znajdującyc sę od rześna 939 r drukarnach Głóczeskego Werzbckego przy ul Chmelnej: odpoedno opakoane matryce, o adze ponad 50 kg, przy użycu ryksz roeroych przeezono przez całą Warsza~ ~~&-~--=~~~~~-~~ do ll kpt Kazmerza Engerta na Służecu ukryto specjaln przygotoanym schoku7 W trzy lata późnej, 943 r, spod matry 2 Plan Poznana : 25 OOO, ykonany przez zespół Makśa" tych yszły persze nakłady map ydaanych przez konspracyjne zakłady grafczne Po ojne przekazano je restytuoanemu Wojskoemu nstytuto Geograf{cznemu Tak ęc gocy jako pers okupoanej Warszae przystąpl sposób zorganzoany do zabezpe czana materałó kartografcznych, jednakże dzałalność ch mała cha5 o yezenu dużej part map z gmachu WG-u przez s Strójąsa spomnal sych doraźny Projekt zorganzoana centralnego ośrodka kartograrakter złożył relację Dokładną 967) X! ( Strzyżesk s r) 967 ( Noakosk W relacjach na moje ręce S Strójąs 8 V 978 r Wszystke relacje pochodzą ze zboró autora fcznego konspracj yszedł z zupełne nnego środoska s Drukarne Głóczeskego Werzbckego przez cały okres mędzyojenny spółpraco W r 940 gromadzenem materałó kartografcznych, jak zresztą stąd obecność matryc map topografczały z WG-em, drukując dla nego ele map nych tych zakładach szelkego sprzętu przydatnego do celó konspracj, zajmoał sę od Przebeg akcj odtorzyłem na podstae relacj J Darka (7 X 967 r) Cz śmecń skego (29 X 967 r) Kpt K Engert - były ofcer WG-u, topograf; po ojne mjr Służby dzał V Komendy Głónej ZWZ (Katermstrzosto) Pod konec tetopografcznej WP zmarł 957 r go roku, z ncjatyy praconkó naukoych z przedojennego Pań-

4 288 Bogusła Krassos k Dzałalność 289 kartografó okupacyjnej Warsza e ar!' d~ży pły na organzację pracę Szefost a Służby Geograstoeg o nstytut u Geologcznego, ystępujących pod pseudon ma AK Rozkaz 5/0SZ z 9 V 942 r dotycz~cy _odtarza~a Gozda a" Golat", postała przy Burze Fnansó Kontrol K nej KG skazo k poszczegolzberan Zbrojny ch (OSZ) kraju, komórka, której zadanem ZWZ duosob oa służbom oddzałom KG AK sprae planoa ma prac na okrese zakup magazyn oane materałó kartogra fcznych Była to pers po~szec~ne postam bardzo ograncz onym stopnu z pacj Końcoym jego efektem mało być ąca spełnaj a komófk cyjna konspra romez ogolne 940 r Gazda opanoane terenu kraju Rozkaz ó GeografJczneJ W ostat_nch okresy: konspracjl da na je dzeląc Geografcznej, a - ktory został kerom kem tej persz ej komórk geografczne ac Służbe kraju anu opano po OSZ a 2 Polsk podzem nej", zorganzoał neelk skład map pryatn y ostan konsp jednostk ym, okres~ konspra cj, zgodne z tym ytyczn ~eszkanu przy ul Chmeln ej Dzęk dużej operatynośc obu geol cyjne mały zaopatryać sę materały kartogra fczne samodzelne go skromny skład :nap z 940 r zamenł sę cągu klku mesęc any maga 0 zadań Szefost a SłUŻby tym czase nalezało: yszuka me za~ado W zasobny, Jak na oczesn e potrzeby, doskona le zamasko h nadających sę do adaptac j przez Służbę opraco ame sp~ zyn ~aterałó kartogra fcznych Głónym zadane m komórk Gaz afcznyc kartogra fczn bu zorganzoana W nch reprodu kcj map; zebrame zaopatry ane W day W tym okrese losc zapotrze boane na map odpoe dno zakonsp roany ch magazy nach potrzebnej_ j ZWZ Komend y kartogra fcznych ; rozpozn ane Jeszcze zbyt elke, realzo ane go ne me zorgamz o;ame apy opracoane sposobó opano ana tych ykony ane 000/o' kcyneg o reprodu cj konspra potrzeby na ro Moment em zrotny m pracy komórk geograf cznej oego podsta dnej reorgan zacja ko az przygoto ane odpoe W persz ej jego ych grafczn h zakładac onych druku map uruchom mork, zrost jej lczebnośc, zmana nazy podległośc organza cyj lu podjęca y _ to okres OSZ po opa~oamu przed zanego ter~ następn Etap (zasadl_l ne, a nade ~zystko aktyz acja ukształtoane głównych Szefost a Służby znaczne sę tu zększały _N~azmeczych) kerunk o dzałama Na te zmany decydujący pły mały d Zadana zabezpe czene sztabó alc;zą~ych oddzało d~ komend anta głónego AK, mano ce rozkaz nr 5/0SZ z 9 ym z nch było rozkazy 9 do map przema noana 42 r oraz rozkaz z 9 V 942 r '_la uzupełma do róneż jak ych, grafczn kcj zakładach V KG AK na Katerm strzost o' Ten ostatn dotyczył mędzy nny a reprodu z m~ or~z nych zdobycz map sadany ch zapasó przez przejmo ane yłączena komórk geografcznej spod kompete ncj ppłka Stansła ych pryzbro źródeł (z produkc j Sekcj WG-u Edy~bur~u, ze a Thuna" podporządkoana jej - jako Szefost a Służby Geogra marozdzel eme zadanem dypl atnych tp) KG AK, fczne KG AK - katerm strzo edług dale], ma~ e składnc e okręgo ólne poszczeg pomędzy Zygmun to Młkoskemu Na czele Szefost a Służby Geograf czne raló ana dla ojska polu odtarz anych _elkch Jednoste k potrzebo posta sko", Schron cyjny KG AK, które przyjęło krypton m konspra peme do utorzerua dośadczonego ofcera WG-u ppłka Meczysłaa Szumańskego oddzałó dalszej kolejnośc planoano przystą ")2 B (0no podjęca pracy WG-uorganó Służby Geografczne była następuą" ury ć odtarz ana Następne prace rozój Schron ska" ążą sę ścśle z rozkaze m nr a:kolejnoś początkoo mano pqołać Szefosto Sł~żbJ' Geografczne] KG AK 5/0sz, który aczkol ek ngdy ne został pełn ykona ny, to jednak Warszae, Centralną Składncę Map romez Warszae, oraz Nazsk doktora ym zamerz erelacja płka M Szumańskego z 8 X 969 r, s -2 Zbory łasne kręgoe składnce map na obszarze całego kraju; końco': geolog Gozday " Golata" ne zdołałem ustalć Szczeczne~o Geogra~ u sygn nstytut WH), ego em mało być utorze ne Wojsko Materały dokument y Wojskoe go nstytutu Hstoryczn ego (dalej: MD 0, oraz s nstrukcje, a Zarządzen jny Organzacy pozostaoddzał cznej, AK, Geograf /2; Komenda Głóna ane planó odtarzana Służby jny Plany nstrukcje ółoe opraco sygn /2/9; Komenda Głóna AK, Oddzał, Wydzał Moblzacy , s 3, t który opracoał je na podsta e b~dan potrzeb Zbrojne, Służby, Stly Polskte szefo też zob ono 364; 'S, 79 0 (940-94) ZWZ KG Kontrol Fnansó dyspopseud Leszcz", szef Bura możlośc oraz stanu osoboe go fachoe go personel u, ktorym Denhof", Głóny Katerms trz KG AK (94-944) Pseud 2 Płk M Szumańsk, pseud: Meczysła Kozaczes k", Dyrektor", Bały" Bury" (ten oał za~ezpeczeme m~tera cela meprzyj~ źródeł zaopatr~e~a zrodeł; zakładu lośc materału materały Poneaż nastręczało trudnoś stał sę łasnego, pracującego a całkot a połoe nastąpł było Głone dotyczący głónemu ytyczn_~ daał mesącach da~ a Słuzby oddzała było było 9~2 daał szczegółoe było początkoo Oddzał edną lczbę Należało ęc przystąpc mezłoczme Następnym płko było 0 podj~ po~ada~ych 8 k~ronk Ofcenkajl~ ~----~~~~~ przedaje nnego WG-u, topogra~ szef Służby Geografcz nej KG AK latach Ofcer użyany najczęścej) ; Topografó latach Szkoły Zmarł e Francj 972 r ostatn ta MD WH, sygn /2/9, Schronsk o", s 36 nn 9 - Rocznk Warszask

5 290 Bogusła Projekt Burego'', aczkolek znaczne bardzej p~ró':nanu 29 Dzałalność kartografó okupacyjnej Warszae Krassosk śmały a tym sam Zakłady grafczne pracoały pod kerunkem nż Stansłaa Tar- z rozkazem 5/0SZ, już krótce, j~k doodło ż skego okazał sę meystar?mjący dla zabezpeczena cąż rosnących p Ponadto stnała jeszcze cała sec punktó przerzutoych składnc trz~? alk zbrojnej Ogołem tym czase edencj szefa Schron ap Trudno ustalć, czy stanoły one yodrębnony ydzał z jednoska znajdoało sę 25 ofceró-geografó ; z przeagą ofceró sta oboym keronctem - ale raczej ne Pracą ch keroal oprócz me spoczy''lrn, zdolnych do pracy, oraz około 50 kartografó, kreślarz spomnanych już Gozday" nż Tardoskego kpt Kazmerz chem~r_afo, drukarzy urzędnkó, byłych praconkó WG-u Jed ngert, Golat" nn noczesme Bury" zapenł sobe_spółpracę fachocó z Wydzału Po Podany poyżej schemat organzacyjny Służby stanoł jed~ocześne maroego Mmstersta Komumkacj oraz geologó z Państoego n kelet przyszłego WoJskoego nstytutu Geografczqego, ktory rmał stytutu Geologcznego" Posadane tak lcznej, jak na arunk kons ostać poołany do życa chl 'ybuchu ogólnego postana oparacyjn_e, ka_d ryfa:choej _pozolło Buremu" na storzene dużej, ap:, _oana Warszay W arunkach konspracyjny_ch ne zasze pokryał ty_m n'ezmerme sprame dzałającej organzacj, której pommo oży ę on z proflem ykonyanych prac Czasem stotmeszy pły rmal on: _ b~rdzo różnorakej dzałalnośc ne zanotoano an jednej rzypadek czy chęć skorzystana z nadarzającej sę okazj alk z oku0 realny ce, azmejszej padk p Służby Geografcznej KG AK przedstaał Służby stał szef _ ppłk Meczysła Szumań Schemat organmcyjny następująco antem, nekoneczne chodzącej zakres zadań służby geografcz- ęc podaną yżej obsadę personalną posz~zególnych et>tostanosk Służby należy traktoać penej merze jako teore- ej Tak N a czele ych d o po~ocy dóch zastępcó: Gozdaę" mjra Sylu s czną " Bu ry " ' m~jąc sza Berbenusza Podzał zadań pomędzy zastępcam by! bardzo slab zaakcentoany Gozdaa" początkoo zajmoał sę zagadnena ""chodzącym za~es oboązkó referatu ogólnego fnansam, ja romez rozproadzanem map, a naet ch reprodukcj W okrese pozmejszym n~leżalo do nego przeproadzane yadu t _skła~_mca_rm p?g:,aflc~nego zajmoał sę Głónym zadanem Schronska" było zaopatryane materały artografczne oddzałó AK Mapy czerpano z zapasó przedojennych rzez ynoszene ch (zdobycz) z magazynó nemeckch oraz z produkj Sekcj WG-u Edynburgu, przekazyanej do kraju zrzutach otnczych, dokonyanych głóne ramach drugego sezonu operacyj24 n~cznym": unacześrranem' czyl aktualzacją map, topografą tp Ne zas~e jednak te źródła zaopatrzena ystarczały na pokryce zaw skład Szefosta Schronska" chodzł ponadto por Henryk Sado otrzeboan, zlaszcza gdy ykraczały one poza tereny pokryte mapask, pełmący oboązk dutanta" polskm Zmuszało to zespół Schronska" do podejmoana bardzo Referat ogólny - _jak spomnałem _ był pod opeką Gozday" yzykonych przedsęzęć, polegających na ynoszenu map ze ścśle W roku 944 keromkem referatu został kpt Wacła Zych7 trzeżonych magazynó nemeckch, a reszce do podjęca prób reprona czele Referatu Geodezyjnego stał nż Ślusarczyk ramach teg dukcj map na terene kraju W perszych mesącaeh 942 r otrzymało referatu yodrębmł sę mkem kpt Pracą MJr Sylmsz Berberusz Stansłaem spraam tech ego ntonacja" z czasem Referat Fotogrametryczny, z kero Schronsko" polecene mopatrzena pot Szulcem8 Referatu Topografcznego keroał kpt Józef Darek9 Referat Geologczny - keronk Stefan"" Referat Kartografczny - keronk kpt Francszek Nock" zględem kartografcznym ak- cj Wachlarz", która, jak adomo, zasęgem sym ybegała znaczme poza schodne grance Polsk, a tym samym róneż poza tereny po- kryte mapam polskm W tym samym mnej ęcej czase Wytórn Raperó Wartoścoych Nemcy utorzyl składncę map topografcz- ~;,;M;~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~Jnych zdob~ych na terenach ca~j n~m~europ~ Zpenymtr~n~c~u WH, sygn Etaty Wojskoego nstytutu Geografcznego, s l 2 ' m udało sę tam otrzymać pracę por Henryko Sadoskemu proofcer WG-u, topograf Zgnął czase postana e rześn!u 944 r 8 Były ofcer WG-u, kartograf 7 Były ofcer WG-u, pracoał Wydzale Admnstracyjnym n Były praconk WG-u; relacjach ystępuje róneż, jako por Tardosk" Pseudo~~nż Slusarczyk relacjach płka M Szumańskego ystę~uje róneż jako dr Slusar Gozdaa " Ogończyk " zmarł 948 r ctzy ; przed ojną, podobne jak kpt S Szulc, pracoał Wydzale Pomaroy"m Mn nmy: u Schemat organ~acyjny zob MD WH, sygn /29; Etat Szefosta Służby Ge<>grafcznej s ersta Komunkacj KG Centralnej Składncy Map faze OSZ, s 328 Obsadę personalną ustalłem na pod Były ofcer WG-u topograf cza s e ok upac j użyał rćruez nazska Wesła Wójck stae relacj: płka M Szumańskego (0 970, s 4), mjra F Nockego (2 X 967), mj ra m s~e~~~;ć~racomk naukoy Państoego nstytutu Geologcznego Nazska ne udał J Darka (7 X 967) nnych u Potskte SUy Zbrojne, t 3, s 40 Był Y 0 f'cer WG-u, topograf; czase okupacj użyał nazska Stansła Rońsk 0 Były 9*

6 292 Bogusła Krassosk Dzalalność 293 kartografó ' okupacyjnej Warszae blem zaopatrzen a mapy akcj Wachlarz" został rozązany pozy tyne KELCE Następne zapotrzebo ane przekraczające możlośc składnc Schro nska" zostało złożone tym samym roku Dotyczyło ono map dla obo zó jeneckch z terenó Nemec, Austr, Czech Węger, któryc Schronsk o" ne posadało Dzęk staran!om Gozday" potrzebne map skal : 300 OOO zostały sproadzon e z Berlna przez Nemcó na po trzeby Amt fr Bodenforsc hung (Państoy nstytut Geologczny) Następne komplet ch został ynesony z nstytutu przekazany Schronsku", które ne było jeszcze óczas przygotoa ne do podjęca prac reprodukcy jnych Jednak ze zględu na agę spray zdecydoa no sę przeproadzć próbę reprodukcj potrzebnyc h egzemplarz y map Dodatkoą trudność stanoł opłakany stan materału: mapy były brudne, pomęte, ymagały nezłocznej konseracj Po pracach konserato rskch; które polegały na pranu prasoanu, mapy zostały sfotografoane Flmoe matryce" poddano retuszo, a następne Stansła Strzyżesk ykonał z nch reprodukcj e Rezultat tych prac dalek był od doskonałośc, jednak ze zględu na brak nnych możlośc mapy zostały przekazane Oddzało Organzacy jnemu KG AK, a następne yekspedo ane do obozó jeneckch26 Rok 942 był yjątkoo trudny dla Schronska" Poszczegól ne oddzały KG AK jak gdyby prześcgały sę ysuanu coraz to oryg nalnejszyc h żądań Następne zamóene prało skrajną melan- Plan Kelc ykonany 944 r przez Schronsko", druk Jan KropdłoskL 3 cholę najększych optymstó z zespdłu Schronsk a": dotyczyło ono n mnej, n ęcej, tylko ykonana możle najdokładnejszych map pr~ejść grancznyc h ~rzez Preneje: Jednak tym raze~ Gozdaa" cj storzyć zakład grafczny z pradzeg o z~arzena, dys?onując~ uzyskał ~otrzeb~y ~aterał Jak ~u sę to udało, pozostane c~y?,a ~:nooczesnym sprzętem polgrafczn ym, szybkm, pełnoym~ro~m zasz~ Jego t~jemncą Przystąp~ono do druku Czesła Śmecmsk dubarny m maszynam offsetoym, pozalając~ ykonac ~~z~ą, ~akupł od zna~omego drukarza ~eco z~emoloan~ maszynę drukarską najprecyzyjnejszą naet pracę Take maszyny mozna było znalezc J~ zamontoał Ją e łasnym meszklanu na V pętrze przy ul Mar- d ne zakładach grafcznych podlegając ych okupanto Tam tez Je szałkoskej Była to stara prasa ręczna, nadająca sę najlepszym z~alezono raze do drukoan a nekrologó, ~le drukoać ~ nej ~apy? Jedn~~ W po<;zątkach 943 r Śmecńsk, który tym cz~se,~racoał jako ydrukoa no A rezultat? No coz, była, to kolejna por~~ka zespo~u maszynsta offsetoy fl drukarn tz gadzmo~~ - Noego Tym razem ostatna Postanoo no zerac z partyzantką konspra- Kurera Warszask ego", meszczącej sę na zapleczu oczesnego Starosta - AL Jerozolmsk e 93, po zaprzysężenu sych najblższy~h H Były drukarz przedojenneg o WG-u, pseud Fotosełoec" spółpraconkó (Wacła Błotnak Słoń", Floran Zaślak, Bułczyn H Na podstae relacj: płka M Szumańskego (0 lll 970, s 3), S Strzyżeskego ( X 967) Cz Smecńskego (0 X 967) Wg relacj płka A Sanojcy, szefa Odd7lału Operacyj- sk Szlezyng~r), rozpoczął pracę, nego KG AK (2 968), mapy te zostały rooesłane do obozó jeneckch mmo złej jaw marę zrastana zadań komórka sę rozrastała krotkm c~se kośc zadane se spełnły n Były maszynsta offsetoy WG-u W czase okupacj czynne zaangażoany pracy przekształcła sę dość duże, bo lczące ~lkan~~ce osób, ~r~ed,sębor konspracyjne j żołnerz Kedyu, drukarz Schronska", podczas postana stopnu st sto", podzelone na ydzały zatrudnają ce roznych spec:rahstov: Jak serżanta alczył na barykadach arszay Dukrotne odznaczony Krzyżem Vrtut Mlyglądała organzacja pracy zakładze? Podstao ym materałem, tar Po ojne praconk Służby Topografcznej WP do 970 r Zmarł 974 u Na podsta'e relacj cz Smecńskego (0 X 967 r) z którego korzystano, były matryce zabezpeczo ne perszych me~ 25

7 25 Dzałalność kartografó okupacyjnej Warszae 294 Bogusła Krassosk sącach ojny ukryte ll kpt Engerta W początkoym okres dla zmylena okupanta, praym dolnym rogu map drukoanyc z tych matryc drukoyano fkcyjną datę ydana: X 939" Wkrótce jednak zanechano tych praktyk sygnoano szystke ydan mapy praym lub "Y'l leym dolnym rogu lteram,,bom", poch dzącym od ncjałó pseudonmó: B" Bury" (ppłk Meczysła Szumańsk szef Służby), O" - Ogończyk" (nż Stansła Ta dosk - szef zakładó grafcznych Służby) M" - Maks" (Czesła Śmecńsk - drukarz) Byały jednak mapy opracoane przez refera kartografczny Schronska" - te ne posadały matryc Trzeba je by ło ykonać Zajmoal sę tym Wtold Gordon fotograf, a nastę pne Wacła Błotnak, do którego oboązkó należało ykonyan matryc Pracam drukarskm zajmoał sę zespół pracujący przy jednym of fsece pod bezpośrednm ker~nkem Czesłaa Śm_ecńskego ~yl to Karol Penconek - pomocnk maszynsty, Jerzy Dzączko - uczeń, Fe lcja Madejczyk - nakładaczka Druk odbyał sę nocam, po zamknę cu zaplomboanu zakładó, na dukoloroej, o pełnym formac maszyne typu Mann" N a takch samych maszynach przed ojną pra coano Wojskoym nstytuce Geografcznym, toteż konspracyjn ydane np mapy taktycznej skal : 00 OOO neele ustępoał produkcj przedojennej Wysokość poszczególnych nakładó ynosł ok 800 egz, co rónało sę godzne pracy maszyny Godzny prac maszyny, która mmo ż należała do tz cchobeżnych, spraała jed nak neco hałasu, doberane były szczególne precyzyj!le: czase gd żyy jeszcze ruch ulczny głuszył szum offsetu, a artoncy plnując gmachu Starosta ne dokonyal jeszcze nocnych obchodó Reszt nocy zajmoało sortoane pakoane map, które następnego dn rano, raz z podobnym paczkam zaerającym np afsze flmoe, y ożono z terenu drukarn przekazyano do punktu przerzutoego n ul Złotą Ekspedycją map zajmoała sę Halna Śmecńska Dość po ażną trudność spraało zdobyane materału potrzebnego do pra produkcyjnych - paperu klsz fotografcznych Spraam zaopatrze n a zajmoał sę Szlezynger Nemałej pomocy udzelal mu: keron dzału offsetó, Włodzmerz Wereszczak, oraz Meczysła Skokosk Jan Andrzejesk, Kazmerz Szlotała nn Dla szystkch uczestnkó tych prac było rzeczą oczystą, że tak konspracyjna dzałalność pod neśadomą opeką" nemeckch artonkó plnujących gmachu Starosta ne mogła trać zbyt długo rze'czśce, pod konec 943 r do drukarn kroczyl gestapocy Trafl jednak próżnę: klka dn cześnej, po ostrzeżenu przez y'ad AK; drukarna została zlkdoana, a szyscy głęboko zaangażo- - 4 Plan Warszay ykonany przez Schronsko" 943 r, druk Maks" an pracy konspracyjnej znknęl z terenu zakładu 29 ~kdacja zakładu Maksa" ne była dla Służby specjalnym zaskoczenem: _zadanem Czesłaa śmecńskego było możle szybko dobrze ydac maksymalną lczbę map różnych skalach, na beżące plano~a~e potrzeby konspracj Zadane to zostało spełnone A jednoczesne r~k 943 był okresem szybkego rozoju Schronska", okrese~ utorzena całego systemu czy też sec: zakładó graf~cznych, punkto przerzutoych, magazynó, punktó eksped~ujących tp Pod konec 943 r oprócz omó0nego poyzej zakładu keroanego przez Czesłaa Śmecńskego Służba Geografczna K~ AK dysponoała jeszcze doma ~akładam grafcznym: przy ul Emlu Plater, zorganzoanym keroanym przez Jana Kropdłoskego 30, oraz przy ul Leszno Ten ostatn, proadzony przez Stansłaa Strzyzeskego, yposażono e spomnaną już prasę ręczną, któ~ej n~efortunne ~yczy ny" przy druku map przejść grancznych PreneJach sta;,y sę bezpośrednm bodźcem do postana przedsęborsta Maksa Podobno przed zamontoanem jej lokalu _p rzy ul Leszno przeszła ona dou Na podstae relacj płka M Szumańskego cz Smecńskego (29 X 967) ae Były maszynsta offsetoy WG-u (0 970, s 20-22), W Błot;naka (3 X 967) -

8 296 Bogusła kładny Krasso sk Dzałalność kartog rafó okupac yjnej Warsza e 297 remon t została przys toso ana do druku map W system e dru Schr onsk a" do końca jego dzałalnośc trakto ana była jako r zero a na szczęśce ne postała koneczność podjęc a na nej pracy Tak ęc bezpośredno po lkd acj zakładu Czesłaa Smecńskeg produkcję map podjął zakład nr 2 Dyspo noał on znacz ne prym ty nejsz ym oprzyrządoanem techn czny m, ystąpły rón eż tym cza se duże trudnośc uzysk anu odpo edne j jakośc pape ru - tote mapy tam druko ane znacz ne odbegały yglądem od map yda a nych przez Mak sa" Jedno koloro e, ykó nane na dość lchym paper ze przypomnały produkcję WG- u z początku jego stne na latach du dzest ych, skala jedna k zacho ana była bezbłędne 3 Mapy yda ane przez Schr onsk o" były ększośc repro dukcj am przed ojen nych map goskgh, ne ymagającym przep road zana prac kartog raf cznyc h Wyjątek stanoły mędzy nnym plany mast skal : 25 OOO, które nejed nokro tne trzeba było łączyć z klku arkus zy przed ojen nych map szczegółoych Oprac oan em kartog rafcz nym tych map zajmo al sę Mara '( Eda rd Karcz marko e32, któ7zy ykazal ele fantaz j spryt u organzując praconę kartografczną ofcyne nem eckeg o hotelu (a ścślej domu publc znego) Asto ra" przy ul Chm elnej Do najce kasz ych prac yko nanyc h przez Służbę Geogr afczną KG AK należy neątple plan Warsz ay skal : 25 OOO Wyko nano go ~osną 943 r na rozka z szefa Sztab u KG AK, płka dypl Tadeu sza Pełczyńskego Była to jedyn a mapa, której druk został poprz edzon y praca m tereno ym, polegającym na częścoym, specy fczn e ukerunko any m unacześnenu Celem prac tereno ych było nanes ene na arkus ze mapy szczegółoej rejonu Warsz ay obek tó 5 Mapa : 300 OOO, ykon ana przez zespół Maks a" zajętych przez ojsk o nstyt ucje nem ecke oraz budyn kó, które uległy znszczenu ynk u dzałań ojen nych Pracę rozpoczęto od y adu tereno ego dotyczącego ym enon ych obek tó na obsza rze zame szczo nym na y adu materały topog rafó przek azano do oprac oan a kartog rafcz cztere ch arkus zach mapy szczegółoej: G, H, A 40- ego kpt Noc kemu -32-B Wy ad przep road zl: mjr Syl usz Berbe rusz, kpt kpt FranOgółem ynk u przep road zoneg o umcześn~e~a nam~s cszek Noc k, Józef Darek, Zygm unt Herm an por Henry 0~0 ~a a~k Sado sk kusze 79 obek tó zajętych przez ojsk o bądz mstyt ucje memecke Teren Warsz ay podz elono na sześć sektor ó, które następne przy- oraz 54 obek ty znszc zone ynk u dzałań ~jennych Ceka y, J~St dzelo no poszc zególn ym topog rafom Tak np kpt Darek opracoyał sposób jak przep road zono to jedyn e som ro~zaju unac~esm~ tereny Belan, Żolborza, Północnej Prag, kpt Noc k - część Sród- ne Otóż topog rafo e muse l ' przejś ć szyst~e ulce zazn~czyc znajmeśca część Prag td Wym enon e obek ty nanos zono na mapy dujące sę na nch obek ty zajęte przez Nemc o Jako mater~ł podst askal : 25 OOO, yda ne przez WG latach Po zakończenu oy służyły m mapy, które przedstaał y stan zabud oy mast~ z lat Od tego czasu ulce zabud oa uległy pe": n~ zman om, Na podsta e relacj: płka M SZumańs co utrudnało nektó rych przyp adkac h dokładną lokahz klego (0 970, s 2-22), Cz Smecń skego (29 X ację rozpoz~a96'), W Noako skego (5 970) :r Dorocńskego (27 970) a PracoW ncy byłego WG-u, kartogr afoe go Obektu ' zmuszaj ąc nek edy do ym erzan a, kroka m poszczeg~lne u Wg relacj M E Karczm arkó (5 X 98') nych odległośc Czynnośc te z zasad y yko nya no na oczach" nekarń

9 298 Bogusła Krassos k Dzałalność kartograf ó okupacyj nej Warsza e 299 pokój na Żolborzu Peneg o dna po poroc e do domu zastał nm gestapo ca dóch cylny ch agentó Kennka rta reśadczene z me jsca pracy ne zbudzły podejrzeń Spraa krótce sę yjaśnła: Nemcy oczek al porotu młodego człoeka ynajmującego są sedn pokój Oczek ane trało 24 godzny - chłopak ne rócł Nemcy byl na tyle uprzejm, że następnego dna zaado ml telefonczne rzekome go chlebodacę kpt Darka, a łaśce Wesłaa Wójcka, że jego ksęgoy dnu tym do pracy ne przyjdz e Chlebo daca" (kero nk zakładu stolarsk o-remon toego meszczącego sę przy ul Żelaznej), który raz tylko, przy ydaa nu zaśadczena o zatrudnenu, dzał sego praco nka", ykazał znakomtą bystrość umysłu, zając tym yrażając elke nezado olene z tego poodu pośadc opuścl Nemcy ch godzna 24 Po ntó samym pradzość dokume szukać musał Wójck vel meszklane, lecz lokal był spalony " Darek dypod podłodze na noego pomesz czena Podczas zyty Nemcó Darek anem znajdoały sę mapy, nad których unacześnenem kpt pracoał Wystarczyło podneść róg dyanu Na podsta e uzyskan ych materałó kpt Nock sporządzał odpoedne czystory sy Za materał podsta oy służyły mu tym razem ne stare przedo jenne mapy gosk e, lecz najaktua lnejsze - ykona ne maju 943 r przez Nemec k nstytut Kartogr afczny - orygna lne czystory sy map Warsza y dentycz nej skal : 25 OOO Sposób, jak te czystory sy trafały do Schron ska", to neomal hstora z flmu szpego skego W połoe maja 943 r zaado mono ł )$0\m Maksa", że lekko podchm elony żołnerz nemec k sedzący poblsk ej $~ 4~no tałtt r Jtł~ (; Opfaco"c;,,r nu;q restaura cj ma do sprzedan a jakeś mapy Po przybyc u na mejsce "';, Maks" ze zdz~enem sterdzł, ż są to czystory sy najnos zych map Warsza y skal : 25 OOO Nemec, z pochodz ena Austrak, ne sta ten sposób ał zbyt ygóro anych arunkó Szybko dobto targu Kro Jana przez ym keroan zakładze ej ykonan OOO, 00 : 6 Wycnek mapy połoe 943 r Schron sko" ydało najaktua lnejszy plan Warsza y, pdłoskego z zaznacz onym mn szystk m bocznca m kqlejo ym, których na przez okupant ó próżno by szukać na mapach użyanych tym czase só, na poczystory enu odtorz po Nemcy ydal ten plan dopero (kenn nty dokume e posadan że ścą,?eckch,~rton~ó, ze śadomo czątku 944 r " kolorze larta, zasl!adczeme z mejsca pracy), aczkol ek doskona le podrobo ne Omaanąmapa została ydana przez zakład «Maksa» są fałszye Ze zględu na bezpeczeństo map teren ne zaberan o cemnoz elonym z nanese nem (g materałó przygot oanyc h przez W szystke uag spostrzeżena notoan o pamęc, a po poroc kpt Nockego) kolorze czeron ym: obektó zajętych przez armę z yad u nanoszo no je na mapę Neked y korzysta no z notatek robo urzędy nemec ke (oznaczono je obodząc czeroną lną kształt danych na margne se gazet nego obektu psując lterę N"), obektó znszczo nych (przez zakres:raca nad m,a~ą p~zebegała na ogół bez zakłóceń Jedyną przygodą, koane danego obektu) oraz rejonu getta (przez obedz ene czeroną ktora na ~zczęsce ąe spoodoała przykry ch następst, była zyta lną + naps ghetto" ) Ogółem ydruko ano po 500 egz: każdego arkugestapo co meszka nu kpt Darka Wynajmoał on oym czas sza Zelony kolor, którym je ykona no, ne był przypad koy: yda ~ mtm fl'ł'!n»w:fłttsa ł~

10 300 Bogusła Dzałalność kcl;rtografó okupacy jnej Warsza e Krasso sk ane z myślą o plano anym posta nu, ykon ane zostały tak, by moż na było nanosć na ne potrzeb ne szczegóły sytuacj ; stąd konecz noś użyca koloru mnej ntensy nego (mapy blanko 34 e) Jednym z dzałó, którym bardzo często korzyst ano z umejętnośc kartogr afó, były prace yad ocze ch celem było rozpozn ane roz praco ane ażnych ęzłó kolejo ych, lotnsk, mostó, polgon ó obozó ojsko ych, a ponadt o rozpozn ane sły ochron y ojsko e obektó, umocneń, rozmes zczene obrony przec lotncze j, gnazd ka rabnó maszyn oych tp Do ceka szych prac tego rodzaju ząlczyć należy ykona ne 94 r planó arsza skeg o ęzła kolejo ego Została ona ykon ana głó ne przez Wojce cha N oako skego 35 przy spółpracy mn kpt Kazmerz a Enge rta Chodzło o uzyska ne pełnygh możle aktual nyc~ planó toró, bocznc, ramp, urządzeń technc znych, sygnal zacj, łącz nośc, zabezp eczena td Warsza sk ęzeł kolejo y z chlą rozpoczęca dzałań ojenn ych na schod ze mał dla okupan ta znaczen e perszorzędne, toteż szyst ke jego plany były plne strzeżone Spraa początkoo yglądała beznad zejne - pełny komple t potrzeb nych planó znajdoał sę pod ścsłą kontrolą dotarc e do nego było zupeł ne nemożle Postano ono ęc kopoać kolejne plany poszcze gólnych stacj odcnkó, by ten sposób uzyskać potrzeb ne matera ły Zmuszało to do przepro adzen a rozmó z klkudz esęcoma osobam mającym do nch dostęp, co tym samym zększało możlość padk Dzęk szerok m znajomoścom Maran a Kacprz aka36 Ferdyn anda StankeWcza37 śród kolejar zy udało sę ększość trudnośc pokonać W cą gu klku tygodn ykon ano klkase t planó, których elkość ynosła od klkudzesęcu centym etró do klku metró długośc Najększe trudnośc napotk ano przy zdobyc u planó bocznc y kolejoej na Okęcu Znajdoały sę one budynk u położonym na terene strzeżonym przez ojska Lufta ffe Klucza m do szafy, której były przecho yan e, opekoał sę nemec k urzędnk, znany ze sych narodoo socjals tycznyc h sympat Przeku psto było zatem ykluc zone Rozpracoujący" go kolejar ze polscy ykryl jednak, że przeko nana te ne przeszkadzają mu dość częstym zaglądanu do kelszk a Pou Na podsta e relacj: płka M Szumańskego (0 970, s 4-5), mjra J Darka (7 X 96'7), mjra F Nocke go (2 X 967) Zob też mapy: Zakład Zboró Ka_r tografcz nych Bblotek Narodo ej Warsza e, sygn S-8909 do S-892 Były kartograf WG-u W okreslle okupacj do 942 r zązany z ZWZ, następne z GL, z tz Paszportóką" W tym czase yspecjalzoał sę podraba nu nemeck ch peczęc urzędoych Zob też B Krassos k, Faszye dokumen ty Kryptont m Legattza cja", WTK" 974, nr 45, s 6 Były kartograf WG-u Dzałacz konsprac yjny AK PAL, członek RPPS - ' założycel komórk legalzac yjnej RPPS Areszto any marcu 944 r, skazany na śmer~ )Przez Sąd Doraźny Polcj Bezpeczeństa 24 ketna 944 r Kolejarz, były keron k nastan stacj arszaa Głóna 30 \' 7 Relacja płka Meczysłaa Szumańskego dotycząca prac Schron ska", z r, s 9 stano ono to ykorz ys t ac, J ak sposób udało sę Stanke czo pomagającym mu kolejar zom zdobyć oe plany, tru~no dzś poedzeć Faktem jest, że po całonocnej pracy plany zostały skopo ane, kope przekaz ano łaścej komórc e, a orygnały rócły do sejfu na Okęcu38 M Na podstae relacj Noako skego )

11 302 Bogusła Krassosk Dzałalność kartografó okupacyjnej Warszae Plk Meczysła Szumańsk szef Schr-enska" Zdjęce z Bury" r ' ~924 Jednak głóny cężar pracy yadze spadł na praconkó Amt flr B~enforsc~ung (Państoego nstvtutu Geolol!cznego) Rvło to zrozumałe, gdyz ramach prac proadzonych dla ojskoych ładz nemeckch mel on możlość łatego poruszana sę, to ne tvlko Generalnej Gubern, lecz róneż poza jej grancam, na terpn::rh 7Rjętych przez ojska nemecke Mędzy nnym zespół składający sę z Gozday", Stefana" Gganta" rozpracoał rozmeszczene~ rodzaj ~ o~ł~nę mostó na rzekach: Dnepr, Dnestr, Bug, Nemen, Wsła, San Plca W tym samym czase nny zespół zajął sę mostam na Wśle Wars:zae Modlne, na Warce Notec Jednocześne 943 r rozszerza sę zakres zanteresoań Schronska" obektam nemeckm Przybyają też no specjalśc, a śród nch nż Slusarczyk fotogrametra kpt Szulc, byl praconcy Wydzału Pomaroego Mnstersta Komunkacj W 943 r Amt fur Bodenforschung otrzymał od nemeckch ładz' ojskoych zamóene na ykonane szeregu prac nżyneryjno-geologcznych na potrzeby ojska Prace te obejmoały mn: lotnska, obekty przemysłoe, polgony tp Do ykonana ch Nemcy dostarczyl szystke potrzebne materały kartografczne, ze zdjęcam lotnczym łączne Uzyskane dostępu do tak ~oskonałych 9 Kpt Kazmerz Engert, fcer Schronska" Zdjęce z 956 r 0 Jan Kropdłosk Zdjęce z okresu okupacj źródeł umożlło zespoło Schronska" rozpracoane elu obektó dużym znaczenu mltarnym 39 0 o możloścach Służby Geografcznej KG AK oraz zespołu ludz okół nej zgromadzonych śadczą ykonyane przez ną prace W połoe 943 r płynęło zapotrzeboane na mapę geologczno-hydro grafczną Półyspu Jutlandzkego lub zebrane danych opsoych Poneaż członkoe Schronska" oprócz doraźnej pracy topografcznej czy reprodukcyjnej zajmoal sę róneż gromadzenem lteratury fachoej, to zadane zostało ykonane, a odpoedno opracoane elaboraty przekazano zamaającemu Mmo lcznych oboązkó służboych trudnych arunkó konspracyjnych członkoe Schronska" znajdoal róneż cżas na proadzene studó badań naukoych Postało ele materałó geologcznych, geodezyjnych, a także fachoyćh opracoań dotyczących organzacj prac ojskoych służb geografcznych państ- europejskch n zob MD WH, sygn /22/64, /22/65, l/359 Zob też relację płka M Szumańskego ( 970, s 6-9) oraz E Janczesk, Kronka nstytutu od rześna 939 (o stycznta 945, : K Bohdanocz, Państoy nstytut Geolog czny tatach , arszaa 948, s 20

12 304 Dzałalność Bogusła Krasso sk kartogra fó okupacyjnej Warsza e 305 przecho yane specja l ne na ten cel przeznaczo- Z a k ł a d y g r a f c z n e Pracę zakładó grafcz nych omółem JUZ Matera ły te bvły J 40 h Zakłady grafcz ne nym magazy ne cześnej, tu może jeszcze klka uag ogólnyc sze zapotrz e- Schro nska" (ne lcząc persz ych, neuda nych prób z 942 r) praco ks ze hczmej prod ukcj a map, a tak ze coraz ę Własna 944 r Ogólna lczba map przez ne ~oama spo~oały szybk' rozój całej satk składnc, zakładó gra- ały od osny 943 r do lpca a ze zględu na brak jakchk olfczny~h, punkto przerzu toych kontak toych, punktó eksped ycyj- ydany ch trudna jęst dzś do ustalen ~achodzące relacja ch W przyróżnce e n~ch ~tp Post~ł cały syst~m, którego schema t organz acyjny przedst a- ek dokum entó oraz poażn mast skal ał sę następująco: blżenu można przyjąć, że ydano : klkanaśce planó : 25 OOO; skal ż róne łoej, źródła zaopatr zena materały kartogr afczne _ zakłady grafcz - : 25 OOO; tyleż arkuszy mapy szczegó klkaoraz co najmn ej 80 godeł mapy taktycz nej skal : 00 OOO ne - punkty przerzu toe - składnce - eksped ycja 00 gonaśce godeł mapy operacy jnej skal : 300 OOO : ogółem ponad gólnych ydań ahały sę od klkuż r, ó d ł a z a o ~ a t r z e n a m a t e r a ł y k a r t 0 gr a f c z n e deł map planó Nakłady poszcze tym dzesęcu do klkuse t egzemp larzy, yjątkoych przypa dkach przeokresle me materały kartog rafczn e" jest tu mało precyzy jne 43 ~rzypadku były to boem materały dość 'różnorake: gotoe matryc e kraczały naet 000 egz czystor ysy map, pochodzące z okresu przed ojenneg o, czystor ysy map P u n k t y p r z e r z u t o e Były one dojak ego rodzaju : ~ykonane Przez Refera t Kartog rafczn y Schro nska", zdjęca fotogra - ) Dla materałó kartogr afczny ch ynes onych ze składnc neme cfczne, a takze mapy kch lub opraco anych przez Refera t Kartog rafczn y Schro nska", prze, ~atryce satyny z okresu przed ojenneg o pochodzły głóne z trzech 49, znaczo nych do r~produkcj Meścły sę one, mn, przy ul Chmel nej zrodeł: 26, mskch meszk anu Mar Edard a Karczm arkó; Al Jerozol a/ z zabezp eczony ch przez goc ó materałó znajdujących sę Mateskego Kameń a Jansła nż ym Burze Techn czno-h andlo d~ukar:ach Werzb ckego Głóczeskego; składnc do czenem przezna z rały z tych punktó ędroały zgodne b) z rozbte go e rześnu 939 r pod Sedlca m transpo rtu kolejo map lub do zakładó reprodu kcyjny ch egd WG-u ; 2) Dla map ydruk oanyc h przez zakłady grafc~ne Schro nska" 4 c) ynoszo~e z arch um Kregs karten- und Vermes sungsa mt WarTak punkt, proad zony przez Tadeus za Mroc a 4, znajdoał sę przy schau, (m~szcz~ce~o s~ę gmachu WG-u ) przez pracujących tam ane ul Żelaznej, sklepe papern czym Z tego punktu mapy kero Polako, Jak rome z nektór ych Nemcó 4 były do odpo ednch składnc Czysto rysy ykon ane przez Refera t Kartog rafczn y Schro nska" Prace zązane z przerzu tem były tak zorgan zoane, aby materały ~~ł~ to czystor ysy map unacześnanych (np mapa Warsza y skal znajdoały sę punkc e stosunk oo krótko, a jednocześne, by przeooo), map noych ykon anych przez / referat (plany mast : kazujący ne stykał sę z odborcą m)?raz czystor ysy ~ap różnych skalach, przygo toany ch do reproe Schro nsko" dysponoało d ukcjl Czysto rysy kreslon e były na paperz e bądź na fol co znaczn Skład n ce map Wosną 944 r fozdjęć a robec ność h punkta ch Warsza y różnyc m upras~czało produkcję, gdyż elmnoało konecz szczony 8 składncam map, rozme barano korzyst szkcó map h fcznyc fotogra zdjęć przecho yan a okreś Ze do była znych tografc N a ogół każda ze składnc przezna czona łu orygna na uzyska ośc nemożl ach ypadk że stnała pena ch jedyne eć, dzo rzadko, lonych matedałó, a zatem można poedz ch aż pone ne, nechęt ż róne ku ypad Z r:ap korzy~tano tym specjal zacja obrobka techmczna była bardzo ucążla, a jakość uzyska nych tą drogą ma~ sł~ba Techmkę tę stoso ano jedyne tedy, gdy brak czasu une poszczegó lnych nakładó " Przekazy źródłoe dotyczące lczby ydanyc h godeł ysokośc mozhał kartogr afczne przygo toan e reprodu kcj42 ydano 4 godła 4 że ogółem bardzo różne; np Potske SUy Zbrojne (t 3, s 34) podają, jąc o planach mast maskal : 25 ooo ponad 80 godeł skal l : 00 ooo, nc Ue spomna Kartograf lcznych Wars~ae pach topograf cznych nnych skalach W Zakładze Zboró tej samej skal, ponad 40 goznajduje sę obecne 6 godeł skal : 25 OOO, 4 plany mast Ynka, że ponadto ydaan e relacj z OOO 300 : skal ark 2 oraz OOO 00 : skal deł skalach ngdze ne spotkatych map jednakże ooo, 500 : OOO 200 : skalach były mapy są ' : Na P?sta e relacj płka M Szumańskego ( 970, s 2-3) arsch ngsamt Vermessu und rtenw Knegska grup konsprac yjnych zajmujących sę ynoszen em materałó karto ra~~!r:coało klka pracy tych grup zob Blżej o B Krassos k, Konsptra cja WG-u WTK" 974g, nr 5, Ys h 8-9 " Na Od P stae relacj płka M Szumańskego (0 970 s 6-7 ), mjra :r Darka (7 X nnych ) X ( go 2 967), mjra F Nocke 967 łem " Pseudon m Medyk" 20 - żołnerz batalonu Zośka" Zgnął czase postan a, 2 rześna Rocznk Warsza sk \

13 306 Bogusła Krassosk Składnca nr, przy ul Francszkańskej 5, meścła sę na drugm pętrze skrytce ykonanej ścane,pokoju Postała pod konec 940 r, była oblczona na 20 OOO map Znajdoały sę nej mapy topografczne przeznaczo ne do realzacj zapotrzeboań oddzałó okrę gó AK Została całkoce znszczona ynku bombardo ana 7 serpnja 944 r Składnca nr 2 była perszym magazynem map zorganzo anym przez komórkę geografczną Gozday" 940 r Meścła sę przy ul Chmelnej, meszkanu pryatnym Ze zględu na neelką pojemność użyana była bardzo rzadko Składnca nr 3 zorganzo ana 943 r przy ul Chmelnej, zama~koana arsztatem stolarskm Oblczona na przechoy ane ponad 60 OOO map Ze zględu jednak na lgoć nezbyt nadaała sę do magazynoan a materałó kartografc znych W perszych mesącach 944 r z poodu aar przeodó odocągoych składncę częścoo zalała oda Znajdujące sę tam mapy przeneson o do nnych magazynó Po usunęcu aar składnca mała być reaktyo ana, lecz przeszkodzł temu ybuch postana Przechoy ano nej mapy topografczne do realzacj zapotrzeboań okręgó oddzałó AK Składnca nr 4 - ybudoa na oddana do użytku e rześnu 943 r przy ul Krochmaln ej, śetne zamaskoa na arsztatem stolarskm nagazynem materałó budolany ch Był to najększy z magazynó Schronsk a" Przechoy ano nm około 80 /o szystkch map, którym dysponoało Szefosto Służby Geografcz nej Spełnała rolę centralnej składncy map, zaopatrując jednocześne oddzały KG AK Dzęk soldnemu ykonanu okres postana systematyc znego nszczena Warszay przetrała bez strat Odkryta przypadko o pod konec 945 r pr:aez ele tygodn dostarczała doskonałego paperu pakoego arszask m sklepom straganom nterencj a ojska przerała ten ntratny nteres Jednak uratoane mapy stanoły zalede neelką część perotnyc h zasobó Stąd też mapy ydane przez Schronsk o" należą dzś do elkch rzadkośc Składnca nr 5 - na Starym Meśce, przy ul Śętojańskej, służyła za archum prac terenoych, kreślarskch, geologczny ch opracoań naukoych W czase postana uległa znszczenu Składnca nr 6 składze nut ksęgarn Gebethnera Wolffa przy ul Senkec za róg Zgoda Znajdoały sę nej materały pomaroe ykonane przed ojną, czase okupacj przez ojska okupacyjne, jak łasne, Schronsk a" Wększość przechoy anych materałó uległa znszczenu podczas postana Składnca nr 7 na Służecu, przy ul Wołodyjoskego 7, ll Dzałalność kartografó okupacyjnej Warszae 307 kpt Ę'azmerza Engerta Przechoy ano nej głóne matryce yzystorysy kartografc zne, z któr~ch ększość pochodzła z op~ya nej poyżej akcj przeproad zonej 0sną 940 r przez goco drukarnac h Werzbcke go Głóczeskego Wszystke matryce znajdujące sę tej składncy przetrały ojnę, a następne zostały przekazane 945 r noo postałemu Wojskoem u nstytuto Geografcznemu Składnca nr 8 - na Żolborzu Przechoy ano nej mapy pochodzena obcego, obejmujące sym zasęgem prae cały obszar Europy W czercu 944 r została ykryta przez Nemcó; mapy uległy konfskace, a obsługujący składncę praconk został zamordoa ny E ks pe dy c ja Zaopatry ane okręgó oddzałó KG AK mapy odbyało sę sposób następujący: zapotrzebo ana na mapy otrzymyano za pośrednctem Katerms trzosta KG AK raz z ytycznym dotyczącym elkośc lczby paczek, a czasem także sposobu pakoana Tam róneż ustalano mejsce czas przekazan a map W okreś lonym termne przekazy ano mapy ze składnc do punktu ekspedycyjnego, stamtąd zaś, po odpoedn m zapakoan u, przerzucan o mapy poprzez łącznkó na umóone mejsce, gdze następoało przekazan e paczek Transport do poszczególn ych okręgó poza grance Warszay ne należał do oboązkó Schronska ''45 W dnu ybuchu postana personel Schronsk a" zebrał sę przy ul Chłodnej 20 Byl to: płk Meczysła Szumańsk, kpt Józef Darek; kpt Francszek Nock, kpt Stefan Goszczyńsk46, por nż Stansła Tardosk, Zarat" 47, Sulca" 48 jeszcze klka osób, o których brak danych Zespół podzelono na de grupy, z których mnejsza, skła dze: kpt Nock, kpt Goszczyńsk Zarat", została skeroana do składncy przy ul Francszkańskej 5; pozostal, pod doództe m płka Szumańskągo, po z:aopatrzen u sę odpoedn e materały kartografczne przebyal na ul Chłodnej Zadąnem obu grup było zaopatrya ne mapy alczących oddzałó Grupa z ul Francszkańskej pracoała do 7 serpna 944 r, tzn do momentu rozbca magazynu przez nemecke bomby " Opracoałem na podstae relacj: płka M Szumańskego (0 970, s 7-23), W Błotna ka (3 x 967), mjra J Darka (7 X 967), J Dorocńskego (27 970), L Kuroskego (2 V 968), mjra F Nockego (2 X 967), s Strzyżeskego ( Xll 967), Cz Smecńskego (0 x X 967) oraz N Zembńskego (8 X X 967) M Ofcer przedojenneg o WG-u - keronk Referatu Rachunkoo-Budżetoego WG latach Pseudonm Stefan " u Geolog, praconk naukoy PG-u, nektórych relacjach utożsamany z Golatem" Na2:ska ne zdołałem ustalć z nektórych relacj ynka, że był ofcerem YWadu AK Nazska ne zdołałem ustalć

14 308 Bogusła Krassosk Grupę głóną, płka Szumańskego, po perszych dnach postanl przenesono na ul Senną 43 raz z posadanym materałam kartografcznym, pod konec serpna - na ul Szczyglą 5, stamtąd zaś m Mokotoską 50, gdze nastąpło rozązane grupy jako ydzelonegc oddzału AK, a poszczególn jej członkoe zostal przydzelen do róż nych oddzałó Arm Krajoej 49 ~~~~~~~~~~ł "'Dzeje Schronska" okrese pos,tana arszaskego opracoałem na podstawe re lacj mjra F Nockego mjra J D~rka, \