Prawo karne materialne

Transkrypt

1 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Prawa i Administracji Katedra Prawa Karnego Prawo karne materialne Rozwiązywanie kazusów Metodyka Pod redakcją dr Joanny Długosz mgr. Pawła Nalewajko Poznań 2009

2 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Prawa i Administracji Katedra Prawa Karnego Prawo karne materialne Rozwiązywanie kazusów Metodyka Pod redakcją dr Joanny Długosz mgr. Pawła Nalewajko Poznań

3 3

4 Spis treści Strona Wstęp. 7 Część pierwsza. Schemat prawno-karnego kwalifikowania analizowanego zachowania.. 9 Część druga. Schemat wymierzania kary i orzekania innych środków Część trzecia. Schemat modyfikowania prawomocnie orzeczonych kar i innych środków.. 17 Część czwarta. Kazusy z rozwiązaniami I. Kazus nr 1 23 A. Treść kazusu B. Kwalifikacja prawno-karna zachowań osób A i B a. Przestępstwo z art K.k. w zw. z art K.k b. Przestępstwo z art. 193 K.k c. Przestępstwo z art pkt 3 K.k. w zw. z art K.k. 29 d. Przestępstwo z art K.k 32 e. Wynik analizy zachowań wskazanych w pkt. a-d C. Kwalifikacja prawna zachowania osoby C jako przestępstwa z art pkt 2 K.k.. 35 D. Wymierzenie kary lub orzeczenie innych środków a. Odpowiedzialność karna osoby A 38 b. Odpowiedzialność karna osoby B 43 II. Kazus nr 2 47 A. Treść kazusu 47 B. Kwalifikacja prawna zachowań osoby K. 48 a. Przestępstwo z art K.k 48 b. Przestępstwo z art K.k 50 c. Przestępstwo z art K.k 53 C. Kwalifikacja prawna zachowań osoby M 56 a. Przestępstwo z art K.k 56 b. Przestępstwo z art K.k 57 c. Przestępstwo z art K.k 59 D. Wymierzenie kary lub orzeczenie innych środków 60 a. Odpowiedzialność karna osoby K 60 b. Odpowiedzialność karna osoby M

5 III. Kazus nr 3 65 A. Treść kazusu 65 B. Kwalifikacja prawna zachowania Adama W...66 a. Przestępstwo z art. 155 K.k..66 b. Przestępstwo z art K.k c. Przestępstwo z art K.k d. Przestępstwo z art K.k C. Kwalifikacja prawna zachowania Michała S.. 74 a. Przestępstwo z art K.k b. Przestępstwo z art K.k D. Wymierzenie kary lub orzeczenie innych środków a. Odpowiedzialność karna Adama W b. Odpowiedzialność karna Michała S IV. Kazus nr 4 86 A. Treść kazusu. 86 B. Kwalifikacja prawno-karna zachowań Pawła K. z art K.k. 88 C. Kwalifikacja prawno-karna zachowań Jacka O D. Kwalifikacja prawno-karna zachowania Mirosława J. z art K.k E. Kwalifikacja prawno-karna zachowania Jolanty M. z art K.k F. Wymierzenie kary lub orzeczenie innych środków a. Odpowiedzialność karna Pawła K b. Odpowiedzialność karna Mirosława J. 107 c. Odpowiedzialność karna Jolanty M V. Kazus nr A. Treść kazusu. 112 B. Kwalifikacja prawno-karna zachowań osoby A 113 a. Przestępstwo z art K.k. w zw. z art K.k b. Przestępstwo z art K.k. w zw. z art K.k. w zw. z art K.k 118 c. Wynika analizy zachowania osoby A. 121 C. Wymierzenie kary lub orzeczenie innych środków osobie A. 122 Część piąta. Inne kazusy Kazus nr Kazus nr Kazus nr Kazus nr Kazus nr Kazus nr

6 Kazus nr Kazus nr Kazus nr Kazus nr Kazus nr

7 Wstęp Niniejsza publikacja jest opracowaniem mającym kształtować umiejętność rozwiązywania kazusów z zakresu prawa karnego materialnego. Publikacja zawiera schemat, wedle którego rozwiązuje się takie kazusy dokonując prawno-karnej kwalifikacji analizowanego zachowania, następnie schemat, wedle którego wymierza się z tego tytułu karę i orzeka się inne środki oraz schemat ewentualnego modyfikowania prawomocnie orzeczonych kar i innych środków. W dalszej części z uwzględnieniem dwóch pierwszych schematów - zostały wskazane rozwiązania pięciu kazusów, najpierw rozwiązania co do prawno-karnej kwalifikacji zachowania względnie zachowań wskazanych w kazusie, następnie rozwiązania co do wymiaru kary i orzeczenia innych środków z tytułu zachowania względnie zachowań zakwalifikowanego względnie zakwalifikowanych jako przestępstwo względnie przestępstwa określonego typu wskazanego w kwalifikacji prawnej. Publikację zamykają kazusy, które należy próbować rozwiązać samemu według wskazanych schematów i wzorów. Należy zwrócić uwagę na to, że każdy kazus wymaga nie tylko właściwego rozwiązania, ale uczynienia tego według metody uwzględniającej zasady egzekwowania odpowiedzialności karnej, przewidziane w stosownych regulacjach prawa karnego. Nie bez znaczenia jest więc kolejność, w jakiej należy analizować problemy związane z zakwalifikowaniem analizowanego zachowania jako przestępstwo określonego typu oraz wymierzeniem z tego tytułu kary lub orzeczeniem innych środków. Rozstrzygnięcie każdego z tych problemów wymaga naturalnie uzasadnienia. Publikacja niniejsza jest rozszerzonym wydaniem pierwszego tego typu opracowania z 2008 roku. W dalszym ciągu zwracamy się z prośbą o uwagi, które mogą i powinny sprzyjać doskonaleniu następnych wydań tej publikacji. Prof. dr hab. Andrzej J. Szwarc Kierownik Katedry Prawa Karnego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 7

8 8

9 CZĘŚĆ PIERWSZA SCHEMAT PRAWNO-KARNEGO KWALIFIKOWANIA ANALIZOWANEGO ZACHOWANIA 9

10 10

11 Hipotetyczna kwalifikacja prawna: Wskazanie sprawcy względnie sprawców, jego zachowania względnie ich zachowań (czynu względnie czynów), podlegającego względnie podlegających ocenie prawno-karnej oraz sformułowanie wstępnej hipotezy co do kwalifikacji prawnej zachowania względnie zachowań objętych analizą. 0. Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej A. Wiek sprawcy B. Poczytalność sprawcy C. Miejsce popełnienia przestępstwa D. Czas popełnienia przestępstwa (nullum crimen sine lege) 1. Ustawowe znamiona strony przedmiotowej przestępstwa Z uwzględnieniem: - odpowiedniej formy stadialnej (przygotowanie, usiłowanie, dokonanie), - odpowiedniej formy zjawiskowej (sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo polecające, sprawstwo kierownicze, podżeganie, pomocnictwo) A. Znamiona strony przedmiotowej a. Znamię czynności wykonawczej b. Przedmiot czynności wykonawczej c. Znamię skutku (jeśli przestępstwo jest przestępstwem skutkowym) d. Znamiona modalizujące (jeśli występują) B. Związek przyczynowy, obiektywne przypisanie, jeśli przestępstwo jest przestępstwem skutkowym 2. Ustawowe znamiona podmiotu przestępstwa Analiza znamion podmiotu charakteryzujących przestępstwo indywidualne A. Sprawca właściwy B. Uczestnik 3. Ustawowe znamiona strony podmiotowej przestępstwa A. Umyślność względnie nieumyślność B. Inne znamiona strony podmiotowej (jeśli występują) 4. Ustawowe znamiona przedmiotu ochrony 5. Bezprawność zachowania 11

12 6. Społeczna szkodliwość zachowania A. Okoliczności uwzględniane w ocenie społecznej szkodliwości czynu (art K.k. ) B. Stopień społecznej szkodliwości czynu 7. Wina Wynikiem analizy powinno być potwierdzenie lub odrzucenie hipotetycznej kwalifikacji prawnej. 12

13 CZĘŚĆ DRUGA SCHEMAT WYMIERZANIA KARY I ORZEKANIA INNYCH ŚRODKÓW 13

14 14

15 1. Przedawnienie karalności czynu 2. Warunkowe umorzenie postępowania karnego A. Przesłanki B. Okres próby C. Orzeczenie dozoru D. Orzeczenie obowiązków a. Obowiązki obligatoryjne b. Obowiązki fakultatywne 3. Stosowanie środków zabezpieczających orzekanych w miejsce kary A. Środki izolacyjno-lecznicze B. Środki administracyjne 4. Odstąpienie od wymierzenia kary A. Przesłanki B. Odstąpienie obligatoryjne C. Odstąpienie fakultatywne 5. Wymiar kary z uwzględnieniem dyrektyw i zasad karania A. Zwyczajny wymiar kary, z uwzględnieniem: a) wymiaru kary w przypadku przestępstwa ciągłego b) wymiaru kary w przypadku zbiegu przepisów B. Nadzwyczajny wymiar kary a. Nadzwyczajne obostrzenie kary, z uwzględnieniem: aa) recydywy bb) uczynienia z popełniania przestępstw stałego źródła dochodu cc) działania w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym dd) ciągu przestępstw ee) innych przypadków nadzwyczajnego obostrzenia kary b. Nadzwyczajne złagodzenie kary, z uwzględnieniem obligatoryjności względnie fakultatywności nadzwyczajnego złagodzenia kary oraz zasad dot. sposobu nadzwyczajnego złagodzenia kary c. Kara zamienna d. Zbieg podstaw nadzwyczajnego obostrzenia i/albo nadzwyczajnego złagodzenia kary C. Wymiar kary w przypadku zbiegu przestępstw a. Wymiar kary łącznej b. Wymiar kary w przypadku ciągu przestępstw c. Wymiar kary w przypadku innych zbiegów przestępstw D. Warunkowe zawieszenie wykonania kary a. Przesłanki b. Okres próby c. Orzeczenie grzywny d. Orzeczenie obowiązków e. Orzeczenie dozoru 15

16 6. Stosowanie środków zabezpieczających orzekanych obok kary A. Środki izolacyjno-lecznicze B. Środki administracyjne 7. Środki karne Z uwzględnieniem między innymi przesłanek, obligatoryjności względnie fakultatywności, konieczności sprecyzowania orzekanego środka, czasokresu zakazu lub pozbawienia praw A. Pozbawienie praw publicznych B. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej C. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi D. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu E. Zakaz prowadzenia pojazdów F. Przepadek G. Obowiązek naprawienie szkody H. Nawiązka I. Świadczenie pieniężne J. Podanie wyroku do publicznej wiadomości 16

17 CZĘŚĆ TRZECIA SCHEMAT MODYFIKOWANIA PRAWOMOCNIE WYMIERZONYCH KAR I INNYCH ORZECZONYCH ŚRODKÓW 17

18 18

19 1. Zasada wiernego i terminowego wykonania prawomocnie orzeczonych kar i innych orzeczonych środków 2. Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego A. Czas podjęcia postępowania warunkowo umorzonego B. Obligatoryjne podjęcie postępowania warunkowo umorzonego C. Fakultatywne podjęcie postępowania warunkowo umorzonego 3. Zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej A. Czas zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej B. Obligatoryjne zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej C. Fakultatywne zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej 4. Grzywna A. Środki i kary zastępcze a. Praca społecznie użyteczna b. Zastępcza kara pozbawienia wolności B. Odroczenie wykonania grzywny C. Rozłożenie grzywny na raty D. Umorzenie grzywny 3. Kara ograniczenia wolności A. Zmiany dotyczące dozoru i obowiązków B. Odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności C. Przerwa w wykonaniu kary ograniczenia wolności D. Zmiana formy pracy E. Skrócenie kary ograniczenia wolności F. Zastępcza kara pozbawienia wolności 4. Kara pozbawienia wolności A. Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności B. Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności C. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności a. Przesłanki b. Okres próby c. Orzeczenie dozoru d. Orzeczenie obowiązków e. Odwołanie warunkowego zwolnienia 5. Zmiany dotyczące dozoru i obowiązków orzeczonych w związku z zastosowaniem środków probacyjnych 19

20 6. Skrócenie wykonywania środków karnych i uznanie zakazu za wykonany 7. Zmiany dotyczące środków zabezpieczających 8. Przedawnienie wykonania kary 6. Zatarcie skazania A. Ustawowe zatarcie skazania B. Sądowe zatarcie skazania C. Zatarcie skazania aktem łaski D. Zbieg skazań 20

21 CZĘŚĆ CZWARTA KAZUSY Z ROZWIĄZANIAMI 21

22 22

23 I. Kazus nr 1 Paweł Nalewajko A. Treść kazusu Adam Adamski ( A ) jest znanym w Poznaniu ślusarzem. Od ukończenia szkoły zawodowej w 1990 r. A po godzinach dorabia wspierając, słynnego z bezkompromisowości, bezrobotnego Bronisława Bronke ( B ). 31 grudnia 2007 A i B postanowili po raz kolejny skorzystać z (już sześciokrotnie wypróbowanej w trakcie kończącego się roku) metody pozyskiwania dodatkowych środków finansowych: A ustala, w którym z domów jednej z willowych dzielnic nie ma domowników, znanym sobie sposobem otwiera drzwi, podczas gdy B opróżnia wnętrze z cennych przedmiotów. Regularnie zdobywanym w ten sposób łupem dzielą się po połowie. Tym razem A zaplanował, że ich celem padnie willa znanego przedsiębiorcy Czesława Cennego ( C ), o którym A wiedział, że rokrocznie zapraszany jest na bal sylwestrowy w Monte Carlo. Będąc na miejscu, A otworzył, przygotowanym wcześniej wytrychem, tylne drzwi, wpuścił B, sam zaś wrócił do zaparkowanego po drugiej stronie ulicy auta. Przeszukując (jak dotychczas bezowocnie) mieszkanie, B natknął się na leżącego w salonie C, który - ze względu na złe samopoczucie - postanowił spędzić Sylwestra w łóżku. Mimo wcześniejszych ustaleń z A ( jeśli coś pójdzie nie tak, ratujemy się ewakuacją ), B stwierdził, że za późno na ucieczkę i należy pozbyć się niewygodnego świadka, po czym zaatakował C przyniesionym nożem. C udało się w ostatnim momencie uniknąć ciosu i zabranym nożem odeprzeć atak. Sąsiedzi, zaalarmowani dobiegającym z willi hałasem, powiadomili policję, której udało się ująć A i B. Z mieszkania C nic nie zginęło. W wyniku ran kłutych B doznał krwotoku, przecięcia nerwu i trwałego bezwładu ręki. Polecenie: 1. Kierując się schematem prawno-karnego kwalifikowania analizowanego zachowania należy rozstrzygnąć możliwość przypisania przestępstw osobom A, B i C z tytułu ich zachowań opisanych w kazusie. 2. Następnie należy wskazać te okoliczności, które w kontekście przestępstwa przypisanego sprawcy należy uwzględnić wymierzając mu karę lub orzekając inne środki, kierując się schematem wymiaru kary i innych środków. 23

24 B. Kwalifikacja prawno-karna zachowań osób A i B a. Przestępstwo z art K.k. w zw. z art K.k. Hipotetyczna kwalifikacja prawna: Przedmiotem karno-prawnej oceny są zachowania Adama Adamskiego ( A ) i Bronisława Bronke ( B ), polegające na tym, że - działając wspólnie i w porozumieniu - usiłowali dokonać kradzieży z włamaniem, lecz - z uwagi na interwencję właściciela - zamierzonego celu nie osiągnęli, tj. czyny kwalifikowane wstępnie jako przestępstwa określone w art w zw. z art K.k. 0. Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej Stan faktyczny nie daje podstaw do zakwestionowania zdolności A i B do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Brak jest zwłaszcza przesłanek do zanegowania zdolności A i B do ponoszenia odpowiedzialności karnej ze względu na wiek (na co wskazuje informacja o ukończeniu szkoły w 1990 r.), poczytalność lub inne okoliczności (miejsce i czas popełnienia czynu). 1. Ustawowe znamiona strony przedmiotowej przestępstwa Zachowanie się sprawcy przestępstwa określonego w art K.k. polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej, przy czym zabór musi zostać dokonany z włamaniem. Druga ze wskazanych czynności sprawczych polega na przełamaniu zabezpieczenia rzeczy ruchomej (usunięciu przeszkody materialnej) zamykającego dostęp do rzeczy innym osobom, pierwsza zaś sprowadza się do zaboru zabezpieczonej rzeczy ruchomej. Przestępstwo określone w art K.k. jest przestępstwem materialnym, jego dokonanie wymaga skutku w postaci przywłaszczenia rzeczy przez sprawcę. Według stanu faktycznego do przywłaszczenia rzeczy jednak nie doszło. W przypadku formy stadialnej usiłowania sprawca powinien bezpośrednio zmierzać do dokonania czynu zabronionego. Włamaniem jest nie tylko przepiłowanie krat, kłódek, uszkodzenie drzwi etc., lecz także posłużenie się skradzionym oryginalnym kluczem lub kluczem dopasowanym. A otwierając wytrychem drzwi willi C, przełamał zabezpieczenia, chroniące dobytek C przed kradzieżą. Druga z czynności sprawczych sprowadza się do zaboru zabezpieczonej rzeczy ruchomej, czyli wyjęcie rzeczy spod władztwa osoby nią władającej (właściciela, posiadacza lub dzierżyciela) i objęcie jej we własne władanie. Tę część planu miał zrealizować B. Nie jest konieczne, aby każdy współsprawca sam zrealizował wszystkie znamiona zarzucanego mu przestępstwa, o ile realizacja pozostałych znamion przez współsprawcę objęta została porozumieniem. Z istoty współsprawstwa wynika bowiem, że każdy ze współsprawców ponosi odpowiedzialność za całość uzgodnionego przestępstwa, także w tej jego części, w której znamiona czynu zabronionego zrealizował inny współsprawca. Warunkiem 24

25 jest istnienie porozumienia w kwestii podziału ról. Zgodnie z wcześniejszym porozumieniem, zaboru mienia miał dokonać B. Bezpośredniość - jako kryterium usiłowania - oceniać należy na podstawie takich czynności, które rzeczywiście są zbliżone do dokonania i są ostatnią fazą działalności, którą sprawca ma wykonać, aby urzeczywistnić swój zamiar. Istotnym jest osiągnięcie etapu, gdy zagrożenie dla dobra prawnego, będącego znamieniem czynu zabronionego objętego zamiarem sprawcy, przekształca się z zagrożenia abstrakcyjnego w zagrożenie realne. W wieloosobowej konfiguracji form sprawczych zamierzonego czynu zabronionego, znamię bezpośredniego zmierzania do dokonania należy odnosić do zachowania poszczególnych współsprawców. Zgodnie z zasadą indywidualizacji odpowiedzialności karnej oraz konstrukcją współsprawstwa, odpowiedzialności za usiłowanie podlegać będą tylko ci współdziałający, których zachowania według porozumienia i przyjętego w nim podziału ról wkroczyły w stadium zmierzania bezpośrednio ku dokonaniu tego fragmentu ze znamion, które w myśl porozumienia miało być przez niego zrealizowane. 1 A bezspornie zrealizował w całości swe zadanie, określone w porozumieniu. Uwzględniając zawarty w stanie faktycznym opis wydarzeń, zwłaszcza fakt, że B przebywał już w willi C i był w trakcie poszukiwań, należy stwierdzić, iż wystarczy, że stworzone zagrożenie dla mienia C miało realny wymiar i tylko ze względu na ingerencję C nie nastąpił skutek w postaci przywłaszczenia mienia. Tym samym czynności powzięte przez A i B zmierzały w bezpośredni sposób do dokonania zarzucanego im czynu. 2. Ustawowe znamiona podmiotu przestępstwa Przestępstwo określone w art. 279 K.k. jest przestępstwem powszechnym. Jego sprawcą może być każdy podmiot zdatny do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Zatem A i B mogą być uznani za podmiot omawianego przestępstwa. 3. Ustawowe znamiona strony podmiotowej przestępstwa Karalność kradzieży z włamaniem wymaga umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego kierunkowego. Sprawca musi działać z zamiarem zaboru cudzej rzeczy ruchomej oraz w celu przywłaszczenia przedmiotu zaboru, a ponieważ włamanie stanowi środek prowadzący do tego celu, musi także być objęte zamiarem bezpośrednim. Ponieważ w treści stanu faktycznego wyraźnie wskazano, że A i B chcieli dokonać zaboru cennych przedmiotów należących do C oraz włamania do jego willi w celu przywłaszczenia mienia, należy przyjąć, że działali w zamiarze bezpośrednim kierunkowym. 4. Ustawowe znamiona przedmiotu ochrony Przedmiotem ochrony przestępstwa kradzieży z włamaniem jest (jak w art. 278 K.k.) własność, posiadanie oraz inne prawa rzeczowe i obligacyjne do rzeczy ruchomej - przedmiotu materialnego, wyodrębnionego i mogącego samodzielnie występować w obrocie oraz przedstawiającego wartość majątkową. Poprzez swoje zachowanie A 1 Por. P. Kardas, Teoretyczne podstawy odpowiedzialności karnej za przestępne współdziałanie, Kraków 2001, s

26 i B stworzyli konkretne zagrożenie dla wskazanego rodzajowego przedmiotu ochrony analizowanego przepisu. 5. Bezprawność zachowania Stwierdzona uprzednio sprzeczność z normą sankcjonowaną nie jest jeszcze warunkiem wystarczającym do stwierdzenia bezprawności czynu, mogą bowiem wystąpić okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy). Stan faktyczny nie wskazuje istnienia okoliczności wyłączających bezprawność analizowanego zachowania osób A i B i nie daje podstaw do kwestionowania bezprawności tego zachowania. 6. Społeczna szkodliwość zachowania Zgodnie z art. 1 2 K.k. nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, który jest pozbawiony społecznej szkodliwości oraz którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Uwzględniając przesłanki przedmiotowe i podmiotowe determinujące ocenę społecznej szkodliwości, wskazane w art K.k., w tym m. in. rodzaj zaatakowanego dobra prawnego i rozmiar zagrożenia dobra jako przesłanki przedmiotowe, oraz m. in. postać zamiaru jako przesłankę podmiotową, należy uznać, ładunek społecznej szkodliwości zachowań A i B" przekracza próg wskazany w art. 1 2 K.k. 7. Wina Zgodnie z art. 1 3 K.k. przypisanie winy sprawcy czynu zabronionego jest konstytutywnym warunkiem przestępności czynu. Analizowany stan faktyczny nie daje podstaw do uznania, że w odniesieniu do A i B zachodzą okoliczności wyłączające winę. Należy więc uznać, że ich analizowane zachowania były zawinione. 26

27 b. Przestępstwo z art. 193 K.k. Hipotetyczna kwalifikacja prawna: Przedmiotem karno-prawnej oceny są zachowania Adama Adamskiego ( A ) i Bronisława Bronke ( B ), polegające na tym, że - działając wspólnie i w porozumieniu wdarli się do cudzego domu, tj. czyny kwalifikowane wstępnie jako przestępstwa określone w art. 193 K.k. 0. Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej Zdolność A i B do ponoszenia odpowiedzialności karnej nie wywołuje wątpliwości. 1. Ustawowe znamiona strony przedmiotowej przestępstwa Do znamion strony przedmiotowej przestępstwa należy wdarcie się do jednego z wymienionych w art. 193 K.k. miejsc. Przedmiotem czynności wykonawczej są miejsca cudze dla sprawcy czynu zabronionego: dom, mieszkanie, lokal, pomieszczenie albo ogrodzony teren. Przez wdarcie się należy rozumieć wszelkie sposoby przedostania się do miejsca wymienionego w przepisie bez zgody - chociażby domniemanej - osoby uprawnionej. Wdarcie może mieć zatem miejsce zarówno wbrew wyraźnie wyrażonej woli dysponenta, jak i z naruszeniem jego woli dorozumianej (np. wejście do zamkniętego pomieszczenia za pomocą podrobionego klucza). Zgodnie z podziałem ról A, otwierając drzwi podrobionym kluczem, umożliwił B wejście do domu C, wbrew dorozumianej woli właściciela. Tym samym A i B wypełnili wspólnie i w porozumieniu znamiona strony przedmiotowej przestępstwa określonego w art. 193 K.k. 2. Ustawowe znamiona podmiotu przestępstwa Przestępstwo określone w art. 193 K.k. jest przestępstwem powszechnym. Jego sprawcą może być każdy podmiot zdolny do odpowiedzialności karnej. Zatem A oraz B mogą być uznani za podmioty omawianego przestępstwa. 3. Ustawowe znamiona strony podmiotowej przestępstwa Spornym jest, czy karalność przestępstwa określonego w art. 193 K.k. wymaga umyślności z zamiarem bezpośrednim, czy wystarczająca jest umyślność z zamiarem ewentualnym. Wskazówką jest tutaj znamię wdziera się, które oprócz swojej treści przedmiotowej zawiera aspekt podmiotowy, wykluczający możliwość popełnienia tego przestępstwa z zamiarem wynikowym. 2 Konieczna jest więc świadomość wejścia 2 Por. A. Zoll, w: Kodeks karny część szczególna, Komentarz pod red. A. Zolla, Tom II, Zakamycze 2006, art. 193, nb. 17; Inaczej: T. Bojarski, Karnoprawna ochrona nietykalności mieszkania jednostki, Lublin 1992, s. 134 i nast. 27

28 bez podstawy prawnej oraz bez zgody osoby uprawnionej do miejsca określonego w przepisie. Stan faktyczny daje podstawy do przyjęcia, że A i B mieli taką świadomość i wolę wejścia w takich okolicznościach do mieszkania C. 4. Ustawowe znamiona przedmiotu ochrony Przedmiotem ochrony w analizowanym przepisie jest wolność jednostki od naruszeń jej prawa do decydowania o tym, kto może przebywać w miejscach, w których jednostka ta jest gospodarzem oraz prawo do spokojnego zamieszkania, wolnego od zakłóceń przez osoby niepożądane. Analizowane zachowania sprawców były naruszeniem wskazanego rodzajowego przedmiotu ochrony. 5. Bezprawność zachowania Stan faktyczny nie daje podstaw do przyjęcia okoliczności wyłączających bezprawność. Należy więc przyjąć, że zachowania A i B były bezprawne. 6. Społeczna szkodliwość zachowania 7. Wina Zgodnie z art. 1 2 K.k. nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, który jest pozbawiony społecznej szkodliwości oraz którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Uwzględniając przesłanki przedmiotowe i podmiotowe determinujące ocenę społecznej szkodliwości, wskazane w art K.k., w tym m. in. rodzaj zaatakowanego dobra prawnego i rozmiar zagrożenia dobra jako przesłanki przedmiotowe, oraz m. in. postać zamiaru jako przesłankę podmiotową, należy uznać, ładunek społecznej szkodliwości zachowań A i B" przekracza próg wskazany w art. 1 2 K.k. Zgodnie z art. 1 3 K.k. przypisanie winy sprawcy czynu zabronionego jest konstytutywnym warunkiem przestępności czynu. Analizowany stan faktyczny nie daje podstaw do uznania, że w odniesieniu do A i B zachodzą okoliczności wyłączające winę. Należy więc uznać, że ich analizowane zachowania były zawinione. 28

29 c. Przestępstwo z art pkt 3 K.k. w zw. z art K.k. Hipotetyczna kwalifikacja prawna: Przedmiotem karno-prawnej oceny są zachowania Adama Adamskiego ( A ) i Bronisława Bronke ( B ) związane z faktem, że B zaatakował osobę C nożem w celu pozbycia się niewygodnego świadka, realizując w ten sposób czyn przewidziany w art pkt 3 K.k. w zw. z art K.k. 0. Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej Zdolność A i B do ponoszenia odpowiedzialności karnej nie wywołuje wątpliwości. 1. Ustawowe znamiona strony przedmiotowej przestępstwa Zachowanie realizujące znamiona typu określonego w art pkt 3 K.k. polega na spowodowaniu śmierci człowieka (148 1 K.k.), zaś znamieniem kwalifikującym jest zabicie człowieka w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (art pkt 3 K.k.), przy czym znamię to jest ustawowym znamieniem strony podmiotowej przestępstwa. Zamierzone przez B spowodowanie powyższego skutku zostało przez C w ostatnim momencie udaremnione. Ze względu na realny wymiar zagrożenia dla życia C można zachowanie B ocenić jako bezpośrednie zmierzanie do popełnienia przestępstwa przewidzianego w art pkt 3 K.k. Wątpliwości rodzi kwestia, czy z tytułu zachowania osoby B, można przypisać osobie A współsprawstwo z tytułu popełnienia przestępstwa określonego w art pkt 3 K.k. Z istoty współsprawstwa wynika, iż każdy ze współdziałających odpowiada także za to, co uczynili pozostali współsprawcy, pod warunkiem że mieści się to w granicach zawartego porozumienia. Poza granicami odpowiedzialności za współsprawstwo pozostają przypadki, gdy jeden ze współdziałających dopuszcza się zachowania wykraczającego poza ramy zawartego porozumienia (tzw. ekscesu), które nie było objęte zamiarem i którego nie mógł przewidzieć inny współsprawca (zasada indywidualizacji odpowiedzialności, art. 20 K.k.). Zgodnie ze stanem faktycznym osoby A i B ustaliły, że jeśli coś pójdzie nie tak ratują się ucieczką. Ze względu na brak porozumienia w przedmiocie ataku na C, odpowiedzialność A nie rozciąga się zatem na eksces osoby B. Osoba A nie ponosi więc odpowiedzialności za analizowane zachowanie osoby B kwalifikowane wstępnie jako przestępstwo przewidziane w art pkt 3 K.k. w zw. z art K.k., wobec czego w odniesieniu do osoby A bezprzedmiotowe jest analizowane dalszych elementów schematu prawno-karnego kwalifikowania w ten sposób jej zachowania. 29

30 2. Ustawowe znamiona podmiotu przestępstwa Przestępstwo określone w art pkt 3 K.k. jest w formie działania przestępstwem powszechnym. Jego sprawcą może być więc każdy podmiot zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej. B jest więc podmiotem mogącym ponosić odpowiedzialność karną za przestępstwo przewidziane w art pkt 3 K.k. w zw. z art K.k. 3. Ustawowe znamiona strony podmiotowej przestępstwa Kontrowersyjną jest kwestia, czy karalność przestępstwa określonego w art pkt 3 K.k. wymaga zamiaru bezpośredniego 3, czy wystarczający jest w tym wypadku zamiar wynikowy (ewentualny) 4. Przekonującym jest argument SN, że na szczególne potępienie zasługiwać ma motyw leżący u podstaw powzięcia zamiaru dokonania zabójstwa. Wyklucza to popełnienie tego przestępstwa z zamiarem wynikowym (ewentualnym). Według stanu faktycznego B chciał śmierci C ( pozbycia się niewygodnego świadka ), co sugeruje bezspornie zamiar bezpośredni. Pojęcie motywacji zasługującej na szczególne potępienie jest kategorią ogólną (ocenną). Znamię to odnosi się do strony podmiotowej przestępstwa, przy czym muszą to być motywy, które w rozumieniu powszechnym są jaskrawo naganne, wywołują reakcje repulsywne w społeczeństwie (oburzenie, potępienie, gniew). W orzecznictwie i literaturze do motywacji takiej zalicza się również pozbycie się niewygodnego świadka. 5 Sprawca poświęca bowiem najważniejsze dobro prawne - ludzkie życie - dla własnego niegodziwego zysku i uniknięcia konsekwencji karnych. Prowadzi to do konkluzji, że B działał w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. 4. Ustawowe znamiona przedmiotu ochrony W przypadku typów zachowań określonych w art pkt 3 K.k. przedmiotem ochrony jest życie człowieka w jego aspekcie egzystencjalnym (biologicznym). Poprzez swoje zachowanie B stworzył konkretne zagrożenie dla tak wskazanego rodzajowego przedmiotu ochrony. 5. Bezprawność zachowania Stan faktyczny nie wskazuje istnienia okoliczności wyłączających bezprawność analizowanego zachowania osoby B i nie daje podstaw do kwestionowania bezprawności tego zachowania. 6. Społeczna szkodliwość zachowania Zgodnie z art. 1 2 K.k. nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, który jest pozbawiony społecznej szkodliwości oraz którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Uwzględniając przesłanki przedmiotowe i podmiotowe determinujące ocenę 3 Por. wyrok SN z 23 maja 2003 r. WA 24/2003, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych 2003, poz Por. SA w Lublinie w wyroku z 12 czerwca 2001 r., II AKa 98/2001, KZS 2002, z. 2, poz. 46 i Por. A. Zoll, w: Kodeks karny... op.cit., art. 148, nb. 47 z tam cytowanym orzecznictwem. 30

31 7. Wina społecznej szkodliwości, wskazane w art K.k., w tym m. in. rodzaj zaatakowanego dobra prawnego i rozmiar zagrożenia dobra jako przesłanki przedmiotowe, oraz m. in. postać zamiaru jako przesłankę podmiotową, należy uznać, ładunek społecznej szkodliwości zachowania B przekracza próg wskazany w art. 1 2 K.k. Analizowany stan faktyczny nie daje podstaw do uznania, że w odniesieniu do B zachodzą okoliczności wyłączające winę. Należy więc uznać, że analizowane zachowanie osoby B było zawinione. 31

32 d. Przestępstwo z art K.k. Hipotetyczna kwalifikacja prawna: Przedmiotem karno-prawnej oceny jest zachowanie zachowanie Bronisława Bronke ( B ), polegające na zaatakowaniu przez B nożem C przez co naraził C na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia - tj. o czyn z art K.k. 0. Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej Zdolność B do ponoszenia odpowiedzialności karnej nie wywołuje wątpliwości. 1. Ustawowe znamiona strony przedmiotowej przestępstwa Podstawą penalizacji jest każde działanie albo zaniechanie polegające na sprowadzeniu skutku narażeniu człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Niebezpieczeństwo jest rozumiane jako pewien szczególny układ rzeczy i zjawisk, z którego rozwojem zachodzi wysokie prawdopodobieństwo nastąpienia uszczerbku w dobrze prawnym. Dla potwierdzenia bezpośredniości zagrożenia decydujące znaczenie ma wysoki stopień prawdopodobieństwa zaistnienia wymienionych w art K.k. skutków - bez dalszych czy dodatkowych czynności ze strony sprawcy lub innych osób. Według stanu faktycznego osobie C udało się w ostatnim momencie uniknąć ciosu zadanego nożem przez B. Pozwala to przyjąć zaistnienie bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu osoby C. 2. Ustawowe znamiona podmiotu przestępstwa Przestępstwo określone w art K.k. jest przestępstwem powszechnym. B może więc być sprawcą tego przestępstwa. 3. Ustawowe znamiona strony podmiotowej przestępstwa Karalność przestępstwa określonego w art K.k. wymaga umyślności w postaci bądź to zamiaru bezpośredniego, względnie wynikowego. Sprawca swoją świadomością musi objąć przynajmniej możliwość narażenia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i chce tego albo, przewidując możliwość narażenia człowieka na określone w ustawie skutki, godzi się na takie narażenie. Według stanu faktycznego B chce śmierci ( pozbycia się niewygodnego świadka ), obejmuje więc też swoją świadomością możliwość narażenia C na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia. 4. Ustawowe znamiona przedmiotu ochrony Przedmiotem ochrony typu czynu zabronionego określonego w art K.k. jest życie i zdrowie człowieka. Poprzez zachowanie B doszło do narażenia wskazanego rodzajowego przedmiotu ochrony analizowanego przepisu. 32

33 5. Bezprawność zachowania Stan faktyczny nie wskazuje istnienia okoliczności wyłączających bezprawność analizowanego zachowania osoby B i nie daje podstaw do kwestionowania bezprawności tego zachowania. 6. Społeczna szkodliwość zachowania 7. Wina Uwzględniając przesłanki przedmiotowe i podmiotowe determinujące ocenę społecznej szkodliwości, wskazane w art K.k., w tym m. in. rodzaj zaatakowanego dobra prawnego i rozmiar zagrożenia dobra jako przesłanki przedmiotowe, oraz m. in. postać zamiaru jako przesłankę podmiotową, należy uznać, ładunek społecznej szkodliwości zachowania B przekracza próg wskazany w art. 1 2 K.k. Analizowany stan faktyczny nie daje podstaw do uznania, że w odniesieniu do B zachodzą okoliczności wyłączające winę. Należy więc uznać, że analizowane zachowanie osoby B było zawinione. 33

34 e. Wynik analizy zachowań wskazanych w pkt. a-d 1. Zachowanie osób A i B polegające na włamaniu do willi osoby C stanowi przestępstwo z art K.k. w zw. z art K.k. oraz z art. 193 K.k. 2. Zachowanie osoby B polegające na zaatakowaniu nożem osoby C stanowi przestępstwo z art pkt 3 K.k. w zw. z art K.k. oraz z art K.k. 3. Osoba A nie ponosi odpowiedzialności karnej z tytułu zachowania osoby B stanowiącego przestępstwo z art pkt 3 K.k. w zw. z art K.k. oraz z art K.k. 34

35 C. Kwalifikacja prawna zachowania osoby C jako przestępstwa z art pkt 2 K.k. Hipotetyczna kwalifikacja prawna: Przedmiotem karno-prawnej oceny jest zachowanie Czesława Cennego ( C ), polegające na zadaniu osobie B ran kłutych, na skutek których B doznał krwotoku, przecięcia nerwu oraz trwałego bezładu ręki, tj. czyn przewidziany w art pkt 2 K.k. 0. Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej Zdolność C do ponoszenia odpowiedzialności karnej nie wywołuje wątpliwości. 1. Ustawowe znamiona strony przedmiotowej przestępstwa 1.1. Realizacja znamion Przez ciężkie kalectwo należy rozumieć zupełne zniesienie lub bardzo znaczne ograniczenie czynności ważnego narządu. Skoro natura wyposażyła człowieka w szereg narządów parzystych, ważnych dla życia, to także niedowład jednego z tych narządów oznacza odebranie w bardzo znacznym zakresie temu ważnemu dla życia narządowi zdolności funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem. 6 Trwały niedowład ręki B jest zatem ciężkim kalectwem w rozumieniu art pkt 2 K.k Związek przyczynowo-skutkowy By stwierdzić, że zachowanie C doprowadziło do trwałego bezwładu ręki, konieczne jest ustalenie, czy pomiędzy przyczyną leżącą w zadaniu ran kłutych, a skutkiem (niedowład ręki) występuje zależność przyczynowoskutkowa. Opierając się na stosowanej w orzecznictwie formule conditio sine qua non, bez wątpienia można stwierdzić, że spowodowany skutek nie nastąpiłby bez opisanej wyżej przyczyny. Oceniając powyższą kwestię także na płaszczyźnie empirycznej należy dojść do wniosku, że wiedza i doświadczenie wskazują na istnienie prawidłowości, zgodnie z którą przecięcie ciała zadane nożem może powodować przecięcie nerwów, skutkujące niedowładem kończyny. Konkludując, w ocenianym stanie faktycznym wystąpienie zależności przyczynowo-skutkowej nie budzi wątpliwości. 2. Ustawowe znamiona podmiotu przestępstwa Przestępstwo określone w art K.k. jest w formie działania przestępstwem powszechnym. Jego sprawcą może być więc każdy podmiot zdolny do 6 Por. wyrok SN z 10 listopada 1973 r. (IV KR 340/73, OSNPG 1974, nr 3, poz. 42). 35

36 ponoszenia odpowiedzialności karnej. C jest więc podmiotem mogącym ponosić odpowiedzialność karną z art K.k. 3. Ustawowe znamiona strony podmiotowej przestępstwa Karalność przestępstwa określonego w art K.k. wymaga umyślności bądź to w postaci zamiaru bezpośredniego, bądź wynikowego. Zadany przed C cios nożem i spowodowany skutek były działaniem zamierzonym. C musiał być świadom faktu, że jego zachowanie może doprowadzić do wystąpienia skutku stanowiącego znamię typu czynu zabronionego opisanego w art K.k. i musiał się na to godzić. Pozwala to na przypisanie osobie C działania z zamiarem wynikowym. 4. Ustawowe znamiona przedmiotu ochrony Przedmiotem ochrony, w wypadku przestępstwa określonego w art K.k., jest zdrowie człowieka, rozumiane jako prawidłowość procesów fizjologicznych i związana z tym wydolność człowieka do wypełniania jego funkcji społecznych. Poprzez swoje zachowanie B naruszył wskazany rodzajowo przedmiot ochrony. 5. Bezprawność czynu zabronionego Stwierdzona uprzednio sprzeczność z normą sankcjonowaną nie jest jeszcze warunkiem wystarczającym do stwierdzenia bezprawności czynu, mogą bowiem wystąpić okoliczności wyłączające bezprawność. W tym przypadku sprawdzenia wymaga, czy zachowanie C nie miało miejsca w okolicznościach uzasadniających obronę konieczną. By przyjąć działanie prawne w ramach obrony koniecznej konieczne jest sprawdzenie wymienionych w art K.k. znamion określających warunki dopuszczalności podjęcia działań obronnych oraz znamion dotyczących samych działań obronnych Znamiona warunkujące dopuszczalność obrony Znamionami tymi są: zamach, bezpośredniość zamachu, bezprawność zamachu, skierowanie zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Zamachem jest zachowanie człowieka godzące w prawem chronione dobro. Zainicjowany przez B atak na życie C jest bezsprzecznie zamachem skierowanym na dobro chronione prawem. Zamach wtedy jest już bezpośredni, kiedy z zachowania napastnika w konkretnej sytuacji jednoznacznie można wywnioskować, że przystępuje on do ataku na określone dobro zindywidualizowane oraz że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa natychmiastowego ataku na dobro 7. Dla oceny, czy zamach posiadał cechę bezpośredniości może być przydatny test usiłowania. Zamach jest wtedy bezpośredni, jeśli można przyjąć, że miało 7 Por. wyrok SN z 11 grudnia 1978 r., II KR 266/78, OSNKW 1979, z. 6, poz

37 miejsce usiłowanie naruszenia dobra chronionego prawem. Opisany w stanie faktycznym przebieg wydarzenia, wg którego doszło już do ataku na C, pozwalają potwierdzić bezpośredniość zamachu. Konkludując, zainicjowany przez B atak na życie C jest bezpośrednim zamachem w znaczeniu art K.k. i jest to zamach bezprawny (por. wyżej: Część czwarta, I, B, c, pkt 5) Znamiona obrony: odpieranie zamachu, działanie motywowane odparciem zamachu, konieczność obrony Zgodnie z art K.k. działanie w obronie koniecznej polega na odpieraniu zamachu. Istotny jest zwłaszcza zamiar odparcia zamachu oparty na świadomości znamion określających warunki podjęcia działań obronnych a więc zamiar poświęcenia w tym celu dobra napastnika i współmierny do niebezpieczeństwa zamachu sposób obrony (konieczność obrony). C zaatakował osobę B nożem w odpowiedzi na uprzedni atak B, podjęciu tych działań towarzyszył zamiar odparcia bezprawnego zamachu ze strony osoby B. Spowodowanie ran kłutych w obliczu niebezpieczeństwa dla życia nie pozostawia wątpliwości co do spełnienia wymogu współmierności sposobu obrony. Wynik analizy ocenianego zachowania Bez potrzeby analizowania dalszych elementów schematu dokonywania prawno-karnej kwalifikacji analizowanego zachowania należy skonstatować, że wobec wyłączenia bezprawności - C nie poniesie odpowiedzialności karnej z art pkt 2 K.k. 37

38 D. Wymierzenie kary lub orzeczenie innych środków Polecenie: Z uwzględnieniem schematu wymierzania kary i orzekania innych środków należy zweryfikować te okoliczności wskazane w schemacie, które znajdują swe odbicie w treści kazusu. a. Odpowiedzialność karna osoby A 1. Przedawnienie karalności czynu Według stanu faktycznego A w okresie 2007 roku, w regularnych odstępach, łącznie siedmiokrotnie dopuścił się przestępstwa z art K.k., z czego ostatnie miało miejsce 31. grudnia Przestępstwo to zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. Zgodnie z art. 101 pkt 2a K.k. karalność przestępstwa, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat, ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 15 lat. W przypadku czynu ciągłego i ciągu przestępstw decydujące jest ostatnie przestępne zachowanie się sprawcy 8 (czyli opisane w stanie faktycznym zdarzenie z r.). Ukaranie A z art K.k. jest więc możliwe. 2. Warunkowe umorzenie postępowania karnego Zgodnie z art K.k. warunkowe umorzenie postępowania karnego jest dopuszczalne wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego karą do 3 lat, zaś w sytuacjach określonych w 3, do lat 5 pozbawienia wolności. Z tego względu, nawet jeśli inne z przesłanek byłyby spełnione, umorzenie postępowania karnego nie jest możliwe. 3. Stosowanie środków zabezpieczających orzekanych w miejsce kary Stan faktyczny nie daje podstaw do stosowania środków zabezpieczających orzekanych w miejsce kary. 4. Odstąpienie od wymierzenia kary Nie zachodzi żadna z podstaw odstąpienia od wymierzenia kary. 8 Por. wyrok SN z r. IV KK 258/05, OSNKW 2006, z. 4, poz

39 5. Wymiar kary z uwzględnieniem dyrektyw i zasad karania 5.1. Zwyczajny wymiar kary A dopuścił się przestępstwa z art K.k. oraz z art. 193 K.k. Zakwalifikowanie zachowania z jednego ze zbiegających się przepisów (art K.k.) czyni zbędnym, z punktu widzenia potrzeby oddania zawartości kryminalnej, kwalifikowanie czynu z drugiego przepisu (art. 193 K.k.). W niniejszej sytuacji zachodzi więc zbieg niewłaściwy (tzw. konsumpcja). Stan faktyczny nie zawiera dalszych informacji o okolicznościach, które w myśl dyrektyw i zasad karania winny być uwzględnione Nadzwyczajny wymiar kary Zgodnie z treścią stanu faktycznego w 2007 r. A dopuścił się siedmiokrotnie, w regularnych odstępach, przestępstwa z art K.k. Skłania to do uwzględnienia obostrzeń, o których mowa w art K.k. ( czynienie sobie z popełnienia przestępstwa stałego źródła dochodu ) oraz w art K.k. (ciąg przestępstw) Uczynienie z popełniania przestępstw stałego źródła dochodów Wyjaśnienia wymaga użyte w art K.k. określenie czynienie sobie z popełnienia przestępstwa stałego źródła dochodu. Wedle przepisu źródło dochodu, jakie daje popełnienie przestępstwa, musi być stałe. Nie jest jednak konieczne, aby było to wyłączne lub nawet główne źródło utrzymania sprawcy. W konsekwencji może tu chodzić zarówno o sprawców dorabiających do wykonywanej pracy (jak w przypadku A ), oraz takich, którzy pozostają bez stałej pracy, a utrzymujących się wyłącznie z popełniania przestępstw. Dla oceny stałości dochodów decydujące jest to, przez jak długi czas dochód był przez sprawcę osiągany oraz z jaką częstotliwością. Wynikający z powyższego wymóg pewnej regularności nie musi jednak odpowiadać regularności takiej, jaką zapewnia wykonywanie stałej pracy. Stan faktyczny wyraźnie wskazuje na stały i powtarzalny charakter uzyskiwania przez A korzyści materialnych z przestępstwa polegającego na kradzieżach z włamaniem przez okres jednego roku. Przesłanki art K.k. zostały więc zrealizowane. Konsekwencją wskazaną w art K.k. jest przewidziane w art K.k. zaostrzenie wymiaru kary: sąd wymierza karę pozbawienia wolności w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę Ciąg przestępstw W świetle art K.k. do przesłanek, od których zależy uznanie wielości czynów za ciąg przestępstw, należą: popełnienia przez sprawcę co najmniej dwóch przestępstw przed wydaniem pierwszego 39

40 nieprawomocnego wyroku, tożsamość kwalifikacji, krótkie odstępy czasu i podobny sposób ich popełnienia. Zgodnie ze stanem faktycznym A w taki sam sposób, w regularnych odstępach w okresie jednego roku sześciokrotnie dopuścił się kradzieży z włamaniem, czyli przestępstwa stypizowanego w art K.k. Mimo, że ostatnie z przestępstw z dnia popełnione zostało w formie usiłowania, możliwe jest jego zaliczenie w skład jednego ciągu przestępstw z pozostałymi kradzieżami Zbieg podstaw nadzwyczajnego obostrzenia kary Jak stwierdzono powyżej, stan faktyczny pozwala w stosunku do A na przyjęcie zarówno ciągu przestępstw (art K.k.), jak i przesłanki czynienia sobie z popełnienia przestępstw stałego źródła dochodu (art K.k.). Do rozwiązania pozostaje problem zbiegu obydwu konstrukcji. Art. 57 K.k znajduje zastosowanie jedynie w sytuacji zbiegu podstaw nadzwyczajnego wymiaru kary. W przypadku ciągu przestępstw powstaje wątpliwość, czy należy go traktować jako podstawę określenia nowej górnej granicy (zwykłego) wymiaru kary za przestępstwa tworzące ciąg, czy też raczej jako podstawę nadzwyczajnego obostrzenia kary. Za pierwszą z opcji (zwykły wymiar kary) mógłby przemawiać fakt, iż charakterystyczne dla ciągu przestępstw wyznaczenie granic wymiaru jednej kary za wielości czynów, wskazuje na analogiczną funkcję ciągu przestępstw i kary łącznej. Wniosek z takiego porównania uprawniałby do założenia, że art. 91 K.k. dotyczy sfery zwykłego wymiaru kary, a konsekwencją byłoby wyłączenie stosowania art. 57 K.k. i możliwość ponownego zwiększenia, podwyższonej już na podstawie art K.k. o połowę, górnej granicy ustawowego zagrożenia. Przed taką multiplikacją obostrzeń górnej granicy kary miał zaś właśnie chronić przepis art K.k. Ponadto przewidziane w art K.k. obostrzenie znajduje swoje uzasadnienie nie tylko w ilości przestępstw, lecz również w podobnym sposobie ich popełnienia, krótkich odstępach czasu oraz tożsamości kwalifikacji prawnej popełnionych czynów. Wreszcie posiłkowo warto zwrócić uwagę na regulację art pkt 3 K.k.s., który popełnienie dwóch lub więcej przestępstw skarbowych w warunkach ciągu przestępstw jednoznacznie traktuje jako okoliczność uzasadniającą obligatoryjne zastosowanie nadzwyczajnego obostrzenia kary. 10 Z tych przyczyn ciąg przestępstw uznać należy jako podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary. Przewidzianą w art. 57 K.k. 1 konsekwencją zbiegu dwóch podstaw nadzwyczajnego obostrzenia kary (tzw. zbieg pozytywny) jest tylko jednorazowe obostrzenie kary. 9 Por. uchwała SN z 11 sierpnia 2000 r., I KZP 17/2000, OSNKW 2000, nr 7-8, poz Por. J. Giezek, w: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz pod red. J. Giezka, LEX, 2007, art. 91, nb. 21 i nast. 40

41 5.3. Wymiar kary w przypadku zbiegu przestępstw Konsekwencją uznania wielości czynów za ciąg przestępstw jest wymierzenie jednej kary do wysokości górnej granicy sankcji zwiększonej o połowę (91 1 K.k.). Zrealizowanie przez A także przesłanki czynienia sobie z popełnienia przestępstw stałego źródła dochodu (art K.k.) prowadzi do uznania, że A jest winnym popełnienia w warunkach art K.k. siedmiu przestępstw określonych w art K.k. w zw. z art K.k, za które sąd jednorazowo obostrzy karę Warunkowe zawieszenie wykonania kary Zgodnie z art K.k. stosowanie warunkowego zawieszenia jest zakazane wobec sprawców określonych w art K.k., z wyjątkiem szczególnych okoliczności. Zasada ta odnosi się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu (art K.k. w zw. z art K.k.). Stan faktyczny nie wskazuje na istnienie szczególnych okoliczności rzutujących na prognozę kryminologiczną, co skłania do wykluczenia możliwości zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary. 6. Stosowanie środków zabezpieczających orzekanych obok kary Stan faktyczny nie daje podstaw do stosowania środków zabezpieczających orzekanych obok kary. 7. Środki karne 7.1. Przepadek Zgodnie z art K.k. możliwe jest orzeczenie przepadku przedmiotów, określanych jako narzędzia przestępstwa (instrumenta sceleris). Chodzi zarówno o przedmioty wytworzone specjalnie do popełniania przestępstw, jak też narzędzia w znaczeniu szerszym w postaci przedmiotów służących celom nieprzestępnym, które zostały wykorzystane do popełnienia przestępstwa. 11 Do pierwszej kategorii przedmiotów (wytworzonych specjalnie do popełniania przestępstw) należy wytrych, którym A posłużył się otwierając drzwi willi zamieszkałej przez C. Uzupełnić należy, że nie jest możliwe orzeczenie przepadku wspomnianego w stanie faktycznym auta, które sprawcom posłużyło jedynie do przemieszczania się na miejsce popełnienia przestępstwa Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej Wyjaśnienia wymaga kwestia, czy sąd może wobec A będącego ślusarzem orzec środek karny z art. 39 pkt 2 K.k. Przez zawód należy rozumieć określony rodzaj zajęcia wymagającego pewnego zasobu wiedzy fachowej 11 A. Marek, Kodeks Karny. Komentarz, art. 44, nb Por. wyrok SA w Krakowie z r. (II AKa 224/97, KRS 1997, z , poz. 53). 41

42 i doświadczenia, wykonywanego w sposób w miarę stały. 13 Zgodnie ze stanem faktycznym A jest znanym poznańskim ślusarzem, co wskazuje na fachowy i stały charakter wykonywanego zawodu. Orzeczenie przedmiotowego zakazu możliwe jest zwłaszcza w sytuacji nadużycia zawodu, które ma m.in. miejsce, wówczas gdy sprawca popełnia umyślne przestępstwo wykorzystując związaną z wykonywanym zawodem lub zajmowanym stanowiskiem wiedzę zawodową czy wiedzę nabytą przy okazji wykonywania zawodu. 14 A wykorzystał fachową wiedzę i dostępne z tytułu wykonywanego zawodu środki do serii kradzieży z włamaniem, co skłania do rozważenia możliwości orzeczenia przedmiotowego środka karnego. Brak jest dalszych informacji w stanie faktycznym, które skłaniałyby do uwzględnienia możliwości zastosowania innych środków karnych. 13 Por. N. Kłączyńska w: Kodeks karny pod red. J. Giezka, op.cit., art.41, nb Por. N. Kłączyńska w: Kodeks karny pod red. J. Giezka, op.cit., art.41, nb