Prawda o unijnej pomocy w rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce

Transkrypt

1 Prawda o unijnej pomocy w rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce Wprowadzenie W ostatnich dniach, w prasie centralnej ukazały się ogłoszenia skierowane do samorządów lokalnych i specjalistów zajmujących się energetyką w Polsce, informujące i zapraszające do składania wniosków o dotacje ze środków unijnych - na rzecz modernizacji systemów energetycznych, infrastruktury technicznej i rozwoju obszarów wiejskich (SAPARD). Programy pomocowe funkcjonują juŝ od kilku lat, dlatego warto się pokusić o próbę dotychczasowej ich oceny, roli i znaczenia w rozwoju gospodarczym społeczności lokalnych, gmin i kraju. PoniewaŜ rząd i media proeuropejskie podkreślają wręcz nadzwyczajną i decydującą ich rolę w strategii rozwoju Polski - przeanalizujmy kilka najwaŝniejszych, dotychczas realizowanych programów Unii Europejskiej w naszym kraju. Program SAPARD Jak dotychczas, trzy wcześniejsze edycje Programu zakończyły się klęską i wykorzystaniem przeznaczonych dla Polski środków finansowych na poziomie kilku procent 1. Kolejna, czwarta edycja Programu z terminem składania wniosków do 15 września 2003, zakończy się równie katastrofalnie. Dlaczego? PoniewaŜ warunki uczestnictwa w tym programie są nie do przyjęcia przez gminy, samorządy lokalne i samych rolników. Najpierw gminy muszą opracować kompleksowy program modernizacji infrastruktury lokalnej np. energetyki. Następnie go sfinansować i wykonać z własnych środków, by ostatecznie ubiegać się o dotacje z Unii Europejskiej. Nie przekraczają one jak dotychczas, kilku procent wartości inwestycji, płatnych najczęściej dopiero po dwóch latach, od skończenia inwestycji. To obłuda i demagogia przedstawicieli rządu i instytucji unijnych, zapewniających nas o pieniądzach, które rzekomo są i będą w stanie szybciej niŝ dotychczas postawić na nogi gminy, miasta i gospodarkę całej Polski. Dowód? W ostatniej, czwartej edycji Programu SAPARD w ramach,,działania 3. pod tytułem Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich, jest przewidziany, waŝny perspektywicznie obszar (Schemat 3.5.): Zaopatrzenie w energię 4. Zakres inwestycji objętych tym programem jest szeroki; są to wiodące problemy współczesnej i przyszłościowej energetyki jak: dąŝenie do zapewnienia samowystarczalności energetycznej gmin, modernizacja i automatyzacja energetycznych sieci przesyłowych, czy maksymalne zaopatrzenie w czystą energię elektryczną i cieplną z zasobów odnawialnych (energia geotermalna, wiatrowa, słoneczna, wodna, z biogazu i biomasy). Zgodnie z programem SAPARD, kryteria wyboru projektów energetycznych przez Unię Europejską są następujące: udokumentowana zamoŝność gminy, wpływ inwestycji na rozwój gospodarczy gminy, tworzenie nowych miejsc pracy, deficyt energii w gminie (bilans energetyczny), zgodność inwestycji ze strategią rozwoju województwa. Preferowane są duŝe projekty gminne i inwestycje realizowane przez związki międzygminne. Podstawą ubiegania się o dotacje jest szczegółowo opracowany wniosek z załącznikami (informacje są na stronie internetowej: w szczególności zawierający pełną dokumentacje techniczną projektu, aktualne zezwolenia na budowę, kosztorys rzeczowy i przetargowy inwestycji. Wszystko to wymaga ogromu pracy i nakładów finansowych gminy. Jest przekazywane instytucjom unijnym bez Ŝadnych zabezpieczeń i ochrony praw autorskich. W przekonaniu na akceptację, z uwagi na rangę problemu i skalę potrzeb gminy potwierdzoną decyzjami samorządów lokalnych i ministerstw. Tymczasem prawdopodobieństwo ich akceptacji i dofinansowania przez UE jest jak dotąd zdumiewająco niskie, praktyczne Ŝadne. 2,4

2 Dlaczego? PoniewaŜ ze środków unijnych, mogą być finansowane wyłącznie tzw. koszty kwalifikowane jak: studium wykonalności i biznes plan, zakup materiałów i urządzeń nowych, roboty budowlane, obsługa geodezyjna inwestycji, rozruch technologiczny, nadzór autorski i inwestorski. Inne nie. Największe zdziwienie i zaskoczenie samorządów wywołuje jak dotąd, forma i poziom pomocy finansowej dla gmin. Dla tak szczegółowo, kompleksowo i profesjonalnie opracowanych wniosków kolejnej edycji programu SAPARD, aktualna maksymalna dotacja na rozwój energetyki nie moŝe przekroczyć 420 tys. zł. jeŝeli inwestycję realizuje jedna gmina, oraz tys. zł. jeŝeli inwestycję realizuje związek międzygminny złoŝony z minimum 3 gmin 4. Jest to nieporozumienie. To kropla w morzu potrzeb finansowych dla istotnych, duŝych i preferowanych projektów gminnych. To praktycznie Ŝadne wsparcie w rozwoju gmin. W kolejnej edycji programu, preferowane są następujące projekty energetyczne: reelektryfikacja gmin, budowa geotermalnych systemów ciepłowniczych wraz z infrastrukturą techniczną pozwalającą wykorzystać bezpośrednio wody geotermalne (Program ); budowa elektrowni wiatrowych podłączonych do sieci elektroenergetycznych (Program 3.5.1); budowa instalacji grzewczych wykorzystujących kolektory słoneczne cieczowe (Program 3.5.4) oraz kolektory słoneczne powietrzne (Program 3.5.5). Dla tych projektów, rzeczywiste dofinansowanie SAPARD w proponowanej wysokości jest kwotą symboliczną. Przykładowo, koszt zakładu geoenergetycznego, zaopatrującego gminę w energię cieplną, z zasobów geotermalnych o mocy grzewczej 20 MW wynosi około 40 mln złotych, z czego około 30 mln zł to koszt głębokich odwiertów. Jest to inwestycja proekologiczna, przynajmniej o połowę tańsza inwestycyjnie niŝ ze spalania gazu, zaś w eksploatacji najtańsza z wszystkich. Z uwagi na niewyczerpywalne zasoby energii geotermicznej w Polsce, stwarzające warunki samowystarczalności energetycznej kaŝdej gminy, powiatów i całej Polski przedsięwzięcia takie i środki na ich sfinansowanie, winny być ujęte w Narodowym Planie Rozwoju Polski Ale tak nie jest. Inwestycje takie winny być zrealizowane w kaŝdym powiecie i gminie do roku Dotacja SAPARD dla tak przyszłościowych, prorozwojowych dla Polski i gmin przedsięwzięć - w wysokości wynoszącej maksymalnie 420 tys. złotych będzie stanowić tylko 1% kosztów całej inwestycji. Co za te pieniądze moŝna zrobić? Praktycznie, więc fundusz SAPARD nie funkcjonuje; winien zostać wstrzymany i renegocjowany na korzystniejszych warunkach dla Polski. PHARE oraz ISPA W latach w ramach pomocy przedakcesyjnej Unii Europejskiej realizowane były i są programy PHARE oraz ISPA. 1,2,4 W ramach programu PHARE Ochrona Środowiska realizowano projekt PL9907 Środowisko naturalne oraz PL9912 Fundusz DuŜych Projektów Infrastrukturalnych. W ustawie budŝetowej na programy te w latach zaplanowano kwotę tys. zł., a wykorzystano tys. zł., co stanowi 16%. 1 Na program ISPA Ochrona Środowiska w latach zaplanowano tys. euro, faktycznie uzyskane środki wyniosły tys. euro co stanowi 28% planowanych środków. Z tego fizycznie wykorzystano, poniewaŝ tyle wpłynęło na konta inwestorów, tylko tys. euro, co stanowi 2,7 % ogólnej kwoty 1. Sprawa funduszu ISPA jest kolejnym, klinicznym przykładem skandalicznie niskiego wykorzystania środków pomocowych UE dla Polski; świadczy o naszych ogromnych problemach w kontaktach z Komisją Europejską w zakresie finansowania koniecznych Polsce projektów. Jak stwierdzają oficjalne dokumenty sejmowe 1, strona Polska nie ma na to praktycznie Ŝadnego wpływu. Ponadto, proces od złoŝenia wniosku wstępnego do podpisania pierwszego kontraktu i pierwszych pieniędzy z UE trwa minimum 2 lata. Bardzo częste są przypadki, Ŝe przetarg wygrywa firma zachodnia za kwotę wielokrotnie większą niŝ oferowana kwota przez firmy polskie, po czym podzleca ona wykonanie tego projektu firmie polskiej, która go wykonuje za symboliczne grosze.

3 6. Program Ramowy UE Jest to podstawowy program Unii do dofinansowania prac naukowo badawczych i wdroŝeniowych mających na celu dogonienie i prześcignięcie USA przez UE do roku Realizowany jest on w Polsce od 1999 roku. Dotychczas w programie w latach zgłoszono z Polski 4292 projekty, z których wybrano do realizacji Stanowiło to 24% zgłoszeń. Z rzeczywistego dofinansowania, wnioskowanego na te zadania w wysokości 642,5 mln euro, przyznano Polsce 152,2 mln euro, co stanowiło mniej niŝ 24% potrzebnych środków 2,4. A jak przebiega realizacja 6. Programu Ramowego w latach ? W ramach tego budŝetu, 12 mld euro jest przeznaczone na 7 głównych priorytetów tematycznych, którymi są: biotechnologia, technologie społeczeństwa informacyjnego, nanotechnologie i nauka o materiałach, aeronautyka i przestrzeń kosmiczna, energetyka (w tym czyste technologie energetyczne oraz odnawialne źródła energii), transport, społeczeństwo oparte na wiedzy. W pierwszym konkursie na projekty 6. Programu Ramowego , który dotyczył dziedziny Technologie społeczeństwa informacyjnego, z Polski zgłosiło się 120 jednostek naukowych i badawczo rozwojowych. Wstępnie do dalszych negocjacji zakwalifikowano tylko 8 firm, co stanowi 7% zgłoszeń. Krajowi wnioskodawcy liczyli na dofinansowanie projektów w wysokości 245 mln. euro; unijni weryfikatorzy stwierdzili, iŝ mogą zatwierdzić najwyŝej kilka milionów euro, ostatecznie przyznali 1,5 miliona euro 1,2,4. Jest to efektywność dofinansowania przez UE projektów naukowo badawczych i rozwojowych, najbardziej potrzebnych dziś Polsce na poziomie poniŝej 1% zgłoszonych potrzeb. Są to wskaźniki dramatycznie niskie, niewspółmiernie małe w stosunku do zgłaszanych bieŝących; praktycznie bez Ŝadnego znaczenia, na rozwój polskiej nauki, szkolnictwa wyŝszego i technologii. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) Przykładowo, z planu jaki przedstawił wicemarszałek Małopolski na spotkaniu z przedstawicielami gmin i powiatów w sierpniu 2003 w Nowym Sączu wynika, Ŝe w ciągu lat , wszystkie samorządy w regionie Małopolski mogą otrzymać do podziału na rozwój między innymi energetyki i infrastruktury technicznej łącznie 48 mln euro 5. Dzieląc tę kwotę przez liczbę samorządów w regionie i przeliczając ją na złotówki przypada po 300 tysięcy zł rocznie na kaŝdą gminę. Za takie pieniądze nic się nie da zrobić. Rozbudzono wielkie nadzieje w społeczeństwie na inwestycje finansowane z unijnych pieniędzy, a tymczasem gdybyśmy chcieli przeznaczyć oferowaną pomoc tylko na potrzeby drogowe, to okaŝe się, Ŝe dopiero za 100 lat Sądecczyzna mogłaby mieć takie drogi jak mieć powinna. To skandal. Z programu, który miał słuŝyć wyrównywaniu szans uczyniono karykaturę stwierdził starosta nowosądecki. 5 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego zakłada kierowanie środków finansowych do najbiedniejszych gmin i powiatów Polski, aby mogły dorównać ich odpowiednikom w Unii Europejskiej. Tymczasem rząd SLD-UP zdecydował inaczej; najbardziej dofinansowane będą inwestycje centralne. Jest to decyzja rządu dla gmin nie do przyjęcia, albowiem spowoduje ona całkowite zamroŝenie inwestycji gminnych, równieŝ w zakresie energetyki, na wiele lat; zaś gminy są juŝ tak zadłuŝone, Ŝe nie będą w stanie zrobić nic więcej, poza bieŝącą działalnością ustawową. ZadłuŜenie gmin i Polski Jak wynika z raportu NajwyŜszej Izby Kontroli (NIK) oraz materiałów Regionalnych Izb Obrachunkowych (RIO) rosnące i olbrzymie zadłuŝenie samorządów lokalnych, stanowi potęŝną przeszkodę w ich rozwoju i uzyskaniu jakichkolwiek środków z Unii Europejskiej 1,2,5. Wiele gmin, miast, powiatów i województw juŝ nie jest i nie będzie stać, na zapewnienie sobie własnego udziału finansowego w planowanych duŝych przedsięwzięciach i programach UE. Od roku łączne zadłuŝenie samorządów w Polsce wzrosło przeszło 2-krotnie z mln zł. do mln zł. 2.

4 JuŜ dziś samorządy wielu gmin i miast nie mogą zaciągać Ŝadnych, nowych zobowiązań finansowych. Jak wiadomo, poziom zadłuŝenia gminy czy miasta nie moŝe przekroczyć 60% planowanych, rocznych dochodów. Tymczasem z roku na rok, rząd SLD-UP powiększa listę zadań, które mają być finansowane przez gminy. Bez Ŝadnego wsparcia finansowego z budŝetu centralnego, traktując je jako nowe zadania własne. Taki sam wzrost zadłuŝenia dotyczy miast na prawach powiatu, powiatów oraz województw. Od roku 1999 do 2002 dług powiatów wzrósł 11-krotnie do kwoty 148 mln zł., zaś w województwach 7-krotnie do kwoty 330 mln zł. Projekt nowej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zakłada zmianę struktury dochodów samorządów. Spowoduje to jednak radykalne uszczuplenie dochodów miast i gmin. JeŜeli w tej ustawie część zadań obecnie finansowana z budŝetu, zostanie przeniesiona na szczebel gminy i potraktowana jako zadanie własne - to gminy te utoną w ratowaniu wydatków bieŝących na: mieszkania, oświatę, naukę, pomoc społeczną, zdrowie, kulturę i sport. Ten problem dotyczy przede wszystkim najbiedniejszych gmin, których jest przeszło 50% w Polsce. Gminy te nie mają ani zaciągniętych kredytów, ani teŝ nie mają środków na współfinansowanie koniecznych inwestycji przewidzianych programami unijnymi albowiem ich wpływy z podatków są niewielkie. W takich samorządach zadłuŝenie juŝ na poziomie 30% rocznego planu dochodów jest barierą nie do pokonania, zaś zadłuŝenie Polski na poziomie 400 mld złotych stale rosnące doprowadzi nieuchronnie do,,katastrofy argentyńskiej. W przyszłym roku nastąpi planowany przez rząd L. Millera kolejny, gigantyczny wzrost zadłuŝenia Państwa. Wyniesie on blisko 60 mld zł w porównywalnych cenach. Jest to przyrost roczny długu wynoszący 15% 5. Fundusze strukturalne Komisja Europejska zgodziła się aby Polska mogła wykorzystać fundusze strukturalne na duŝe programy energetyczne juŝ od 1 stycznia 2004 roku, to jest 4 miesiące przed ewentualnym przystąpieniem do UE. Środki, które zostaną przeznaczone na rok 2004, przepadną jeŝeli nie zostaną wykorzystane do roku Łącznie na lata UE przeznaczyła dla Polski z tytułu pomocy strukturalnej prawie 11,4 mld. euro. Jak dotąd nie została uchwalona ustawa o dochodach samorządów, która dawałaby im moŝliwość zdobywania środków na dofinansowanie inwestycji. Tymczasem aŝ 40 % funduszy strukturalnych ma być wykorzystywanych wyłącznie przez samorządy wojewódzkie i powiatowe, resztę przez gminy. Inwestycje, które będą przynosiły dochód inwestorom, będą dofinansowane maksymalnie w połowie. Tutaj równieŝ samorządy muszą najpierw wyłoŝyć konieczne pieniądze na inwestycje, poniewaŝ UE zwraca nakłady na podstawie faktur, po zakończeniu i nie wszystkie. Z tego powodu wzrasta szybko ryzyko utraty przez Polskę przeszło połowę funduszy strukturalnych na lata Podstawowy powód to brak funduszy krajowych na ich zrealizowanie, oraz brak kompletnych projektów inwestycyjnych. Na co moŝna do 2006 roku wydawać pieniądze z funduszy strukturalnych UE, określa Narodowy Plan Rozwoju 6. Plan wraz z załącznikami moŝna znaleźć na stronach internetowych Ministerstwa Gospodarki ( Ministerstwo Gospodarki ponadto uruchomiło Internetowy System Ewidencji Kart Projektów (ISEKP), gdzie moŝna zgłaszać do oceny pomysły na projekty dofinansowane ze środków strukturalnych. Adres internetowy tej bazy to Co z tego wynika dla Polski? Przeprowadzona analiza najwaŝniejszych programów unijnych w Polsce prowadzi do następujących wniosków: Ŝaden z omówionych programów nie spełnia oczekiwań samorządów lokalnych i gmin w zakresie moŝliwości szybkiej, istotnej poprawy określonej dziedziny rozwoju, w tym energetyki; są to programy z formalnych przyczyn, braku poszanowania strony polskiej i partnerstwa przez decydentów UE, oraz całkowitej samowoli unijnych urzędników w podejmowaniu strategicznych i ostatecznych decyzji w sprawach suwerennej Polski nie do przyjęcia; skutkiem tego są nieprecyzyjne, subiektywne i jednostronne kryteria, procedury i decyzje UE, pozwalające jej urzędnikom i Komisjom na wybiórcze i niewspółmierne do rzeczywistych potrzeb i kosztów projektów inwestycyjnych dofinansowanie. Jak dotychczas na poziomie kilku procent;

5 winę za ten stan rzeczy i fatalne warunki wzajemnej współpracy ponoszą zdecydowanie polscy negocjatorzy, którzy po prostu źle wynegocjowali omawiane programy, niezgodnie z naszym interesem narodowym, polską racją stanu; dofinansowanie rzeczywiste polskich projektów winno wynosić przynajmniej 75% kosztów inwestycji, jak równieŝ zdecydowanie wyŝszy na poziomie minimum 70% winien być wskaźnik przyjętych do finansowania przez UE wniosków gminnych z Polski; zatwierdzonych przecieŝ ostatecznie przez polskie ministerstwa. Takie są aktualnie nasze potrzeby, na obecnym stopniu rozwoju kraju, w proporcji do dotychczasowych i przyszłych wpłat Polski do budŝetu UE; Polska nie moŝe być płatnikiem netto dla UE. Takie były zobowiązania i deklaracje UE w stosunku do Polski kilka lat temu oraz gwarancje premiera Millera w Kopenhadze. Społeczeństwo polskie nie moŝe utrzymywać per saldo bogatej Unii Europejskiej. Polski nie stać na wieloletnie juŝ wpłaty składek i róŝnych opłat do UE, z których otrzymujemy, jak stwierdzają oficjalne dokumenty rządowe, na tzw. fundusze,,pomocowe dotacje w wysokości jednego do kilku procent potrzeb; przed kolejnym, koniecznym referendum ogólnopolskim w sprawie Konstytucji UE, winien być opracowany i opublikowany rzetelny bilans stanu polskiej gospodarki i dotychczasowej współpracy z UE - w celu jednoznacznego wykazania korzyści i strat wynikających z dotychczasowej umowy stowarzyszeniowej z UE; tendencyjna propaganda rządowa i medialna dezinformuje, twierdząc Ŝe programy i pieniądze z UE są tylko dla profesjonalistów 1,2,5 poniewaŝ tych nam nie brakuje, i są to przewaŝnie zespoły specjalistów, bijące na głowę decydentów w UE; brakuje nam natomiast przejrzystych, jednoznacznych zasad i procedur w zakresie kwalifikacji, kryteriów ocen i stopnia dofinansowania projektów na rzeczywiste potrzeby gmin Polski zgłaszane przez nie, a nie na wirtualne, abstrakcyjne projekty typu: Miasto w Internecie czy Nowa organizacja biznesowa w Internecie ; jeŝeli podstawowym warunkiem uzyskania dotacji, jest profesjonalne przygotowanie dokumentacji wnioskowej, a opracowują ją specjalistyczne firmy konsultingowe, przewaŝnie międzynarodowe to nie moŝe być uznaniowych decyzji Brukseli, dyskwalifikujących 95% naszych projektów. JeŜeli Unia chce finansować,,przyszłość u siebie to niech to robi za własne pieniądze. Nasz standard rozwoju jest o około lat spóźniony niŝ w wiodących krajach UE, stąd, gdyby UE chciała nam rzeczywiście pomóc, winna jak wcześniej deklarowała, przeznaczyć na nasze projekty, nie kilka procent środków finansowych jak dotychczas, ale przeszło 100% i to przez wiele najbliŝszych lat; jeŝeli w tym zakresie nie nastąpią niezwłocznie zasadnicze zmiany na naszą korzyść to będziemy nadal traktowani przez UE jako nierównoprawny partner, który ma co roku odprowadzić do kasy unijnej równowartość 1,2% produktu krajowego brutto (PKB), otrzymując w zamian kilka procent wpłaty jak dotychczas. JeŜeli w bardzo silnej, narodowej specjalności informatycznej, w najbardziej obleganym pierwszym Konkursie 6. Programu Ramowego UE na lata w zakresie informatyki zakwalifikowano z Polski zaledwie 8 firm z przeszło 120 zgłoszonych to jest katastrofa. To dla jednych z najlepszych na świecie informatyków, znak eliminacji z konkurencji europejskiej. JeŜeli całość funduszy UE dla tych 8 polskich firm i instytucji naukowych wyniesie ostatecznie tylko 1,5 mln euro, zamiast oczekiwanych 245 mln euro - to jest to kolejna kompromitacja i skandal. Albowiem stanowi to 0,6% oczekiwanych nakładów finansowych UE w latach na informatyzację polskiej gospodarki.

6 Podsumowanie Przedstawiony materiał analityczny, potwierdza jednoznacznie ukrywane dotychczas fakty, Ŝe dostępność i wykorzystanie tak zwanych funduszy,,pomocowych UE dla Polski to jeden wielki skandal trwający od kilku lat. To po prostu kompromitacja! Z wielkiej burzy optymizmu, jaką rozpętano mówiąc o pieniądzach z unijnej kasy, przeznaczonych na gminne i powiatowe inwestycje mamy teraz ledwie kilka kropel deszczu. To stwierdził starosta nowosądecki w wywiadzie prasowym sprzed kilku dni 5. I taka jest prawda o,,pomocy unijnej dla Polski. Tylko czy to jest pomoc? I kto komu pomaga? Prof. Julian Sokołowski Prof. Jacek Zimny (wrzesień 2003r.) Literatura 1. Materiały Sejmowe oraz Wydawnictwa Kancelarii Sejmu za okres , Warszawa. 2. Dokumenty rządowe Ministerstw: Gospodarki, Finansów, Środowiska za okres , Warszawa 3. Stanowiska negocjacyjne Polski z UE, dokumenty oficjalne, rządowe strony internetowe, dokumenty sejmowe za okres Programy UE dla Polski dokumenty, dane statystyki, rządowe strony internetowe, dokumenty sejmowe, Publikacje prasowe z zakresu tematu, Narodowy Plan Rozwoju Polski, Ministerstwo Gospodarki, 2002, Warszawa. 7. Program Rozwoju Samorządnej, Niepodległej Polski, Kraków-Warszawa, kwiecień Opracowanie autorskie niezaleŝnych ekspertów pod kierownictwem autorów niniejszej publikacji Przypis Opracowanie niniejsze zostało opublikowane w Naszym Dzienniku, dnia 12 września 2003r. p.t. Prawda o unijnej pomocy.