Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania Agnieszka Jankowska Zespół Programowania i Ewaluacji

Transkrypt

1 Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania Agnieszka Jankowska Zespół Programowania i Ewaluacji Warszawa, sierpień

2 1. Wstęp Ogólne informacje o funduszach strukturalnych w kontekście nowego okresu programowania Cele polityki regionalnej na lata Konwergencja Konkurencyjność i Zatrudnienie w regionach Europejska Współpraca Terytorialna Zasady obowiązujące w procesie zarządzania funduszami strukturalnymi Komplementarność, spójność i zgodność Partnerstwo Dodatkowość Wyrównywanie szans Zasada Programowania Strategiczne Wytyczne Wspólnoty Narodowe Strategiczne Ramy odniesienia Programy Operacyjne Poziom wsparcia z funduszy strukturalnych oraz kwalifikowalność wydatków Instytucje powoływane do zarządzania funduszami strukturalnymi Instytucja zarządzająca Instytucja certyfikująca Instytucja pośrednicząca Jednostka audytu Komitet Monitorujący Inne instytucje Systemy zarządzania i kontroli Zasady dotyczące zarządzania finansowego środkami unijnymi Ewaluacja Rezerwy Działania informacyjne i promocyjne Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny

3 1. Wstęp W lipcu 2004 r. Komisja Europejska opublikowała na swoich stronach internetowych pierwsze projekty rozporządzeń związanych ze zreformowaną polityką spójności na lata Projekty rozporządzeń zawierają ogólne oraz szczegółowe przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, a także tworzą fakultatywne ramy prawne dla powołania przez państwa członkowskie i regiony organów współpracy transgranicznej. Zaproponowany kształt rozporządzeń dotyczących funduszy strukturalnych w nowej perspektywie finansowej stanowi realizację założeń zawartych w Trzecim Raporcie Spójności przyjętym przez Komisję Europejską w dniu 18 lutego 2004 r. W Raporcie tym zaprezentowano szczegółowy projekt priorytetów i systemu wdrażania dla nowej generacji programów wdrażanych w ramach polityki spójności w latach Ostatnie rozszerzenie Unii Europejskiej o 10 nowych krajów oraz planowane na rok 2007 kolejne rozszerzenie o dwa kraje Bułgarię i Rumunię, stanowi olbrzymie wyzwanie dla konkurencyjności i spójności tego ugrupowania. Nowe kraje członkowskie są znacznie słabiej rozwinięte pod względem społeczno-ekonomicznym niż kraje dawnej Piętnastki, w związku z tym po rozszerzeniu w 2007 r. znacznemu zwiększeniu ulegnie dystans gospodarczy pomiędzy nowymi i starymi krajami członkowskimi, a także pogorszeniu ulegnie sytuacja w dziedzinie zatrudnienia. Wzrosną również dysproporcje w poziomie rozwoju poszczególnych regionów. Jednocześnie Unia Europejska stoi wobec konieczności wzmocnienia swojej międzynarodowej pozycji konkurencyjnej w obliczu zmieniających się warunków gospodarowania pod wpływem współczesnego procesu globalizacji. Proces ten wiąże się m.in. z rosnącą swobodą przepływów handlowych i kapitałowych, silnym rozwojem technologii, szczególnie informacyjnych i komunikacyjnych, oraz rozwojem społeczeństwa opartego na wiedzy. W ostatnich latach wzrost gospodarczy UE uległ spowolnieniu, co jest szczególnie widoczne w porównaniu do wyników ekonomicznych osiąganych przez Stany Zjednoczone. W 3

4 celu sprostania wyzwaniom globalizacji i poprawy słabnącej pozycji międzynarodowej UE, na Szczycie Szefów Państw i Rządów w Lizbonie w 2000 r. przyjęto Strategię Lizbońską. W wyniku realizacji Strategii Lizbońskiej UE ma się stać najlepiej prosperującą i najbardziej konkurencyjną gospodarką opartą na wiedzy do 2010 r. Polityka spójność UE stanowi istotny element realizacji założeń zawartych w Trzecim Raporcie Spójności oraz w Strategii Lizbońskiej. Z tego względu polityka spójności powinna obejmować cele określone na szczytach w Lizbonie i następnie w Goeteborgu. Ponadto, cele te powinny znaleźć się w krajowych i regionalnych programach rozwoju. Projekty nowych rozporządzeń przyjmujące propozycje legislacyjne dotyczące reformy polityki spójności mają na celu większe zorientowanie operacji finansowanych z funduszy strukturalnych na założenia strategiczne UE (w szczególności promowanie konkurencyjność i rozwijanie gospodarki opartej na wiedzy, a także koncentracja na priorytetach Europejskiej Strategii Zatrudnienia). Największe wsparcie mają otrzymać regiony najmniej rozwinięte, jednak przewiduje się wsparcie rozwoju również pozostałych obszarów UE. Jednocześnie system wdrażania ma być w większym stopniu zdecentralizowany i uproszczony, bardziej przejrzysty i przez to skuteczniejszy. Projekt rozporządzenia Rady dotyczącego ogólnych przepisów w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności z dnia 14 lipca 2004 r. określa wspólne zasady, przepisy oraz normy wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. Biorąc pod uwagę zasadę wspólnego zarządzania funduszami strukturalnymi przez UE, państwa członkowskie i przedstawicieli regionów, projekt rozporządzenia określa nową procedurę programowania, a także wspólne normy zarządzania finansami, kontroli i ewaluacji. Przewiduje się uproszczone, proporcjonalne oraz bardziej zdecentralizowanie zarządzanie funduszami strukturalnymi i Funduszem Spójności. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego z dnia 4

5 14 lipca 2004 r. określa zakres przedmiotowy oraz podmiotowy interwencji tego funduszu. Najważniejsze priorytety obejmują badania i rozwój, innowacyjność, ochronę środowiska oraz zapobieganie ryzyku, rozwój infrastruktury, wsparcie przedsiębiorstw. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący Europejskiego Funduszu Społecznego z dnia 14 lipca 2004 r. określa zakres przedmiotowy oraz podmiotowy interwencji EFS. Fundusz ten wspiera przede wszystkim kierunki polityki oraz priorytety przyczyniające się do tworzenia nowych i lepszych miejsc pracy, poprawy jakości i wydajności pracy oraz zwiększania integracji i spójności społecznej. Interwencje EFS dokonywane są zgodnie z wytycznymi i zaleceniami zawartymi w Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Projekt rozporządzenia Rady ustanawiającego Fundusz Spójności z dnia 14 lipca 2004 r. określa obszary interwencji tego Funduszu w krajach członkowskich. Dotyczą one dwóch dziedzin ochrony środowiska oraz rozwoju sieci transeuropejkich. W nowym okresie programowania Fundusz Spójności obejmie 10 nowych krajów członkowskich oraz Grecję i Portugalię. Jednocześnie Fundusz ten będzie przyczyniał się (równolegle do interwencji EFRR) do finansowania wieloletnich programów inwestycyjnych, które będą zarządzane w sposób zdecentralizowany, a nie w oparciu o realizację projektów indywidualnie zatwierdzanych na poziomie Komisji Europejskiej. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego ustanowienia Europejskich Grup ds. Współpracy Transgranicznej z dnia 14 lipca 2004 r. UE zaproponowała nowy instrument prawny zapewniający fakultatywne ramy prawne dla stworzenia europejskich organów współpracy transgranicznej. Organom tym zostanie nadana osobowość prawna w zakresie wdrażania programów współpracy transgranicznej, oparta na umowie zawartej pomiędzy uczestniczącymi władzami krajowymi, regionalnymi i krajowymi oraz innymi przedstawicielami publicznymi. Celem tego instrumentu będzie pokonanie przeszkód utrudniających współpracę transgraniczną. Ponadto, Komisja Europejska zaprezentowała projekty rozporządzenia Rady dotyczącego wsparcia rozwoju obszarów 5

6 wiejskich przez Europejski Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich (dawniej Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej) oraz rozporządzenia Rady dotyczącego Europejskiego Funduszu Rybołówstwa (dawniej Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa). Fundusze te w nowym okresie programowania nie będą uznawane za fundusze strukturalne (ich realizacja nie podlega zasadom i przepisom wskazanym w rozporządzeniu ogólnym) i będą stanowiły komplementarne instrumenty wsparcia. 2. Ogólne informacje o funduszach strukturalnych w kontekście nowego okresu programowania. W nowym okresie programowania obejmującym lata polityka regionalna Unii Europejskiej będzie skupiała się wokół trzech (jak dotychczas) celów priorytetowych działań współfinansowanych ze środków strukturalnych: Konwergencja, Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna. Komisja Europejska zaproponowała, aby działania wspierane w ramach polityki spójności koncentrowały się na interwencjach podejmowanych w obrębie ograniczonej liczby priorytetów wspólnotowych, które będą odzwierciedlały ustalenia przyjęte podczas szczytów w Lizbonie oraz Goeteborgu. Interwencje wspólnotowe mają przyczynić się do zwiększenia efektu dźwigni finansowej oraz wiązać się ze znaczną wartością dodaną. W projekcie rozporządzenia ogólnego 1 zaproponowano wprowadzenie wielu ważnych uproszczeń oraz innowacyjnych rozwiązań. Dotyczą one: - prowadzenia corocznego dialogu strategicznego z państwami członkowskimi na forum Rady, a także z Parlamentem Europejskim, Komitetem Ekonomiczno-Społecznym oraz Komitetem Regionów w celu zapewnienia przestrzegania europejskich priorytetów podczas całego okresu programowania, 1 Przez projekt Rozporządzenia ogólnego należy rozumieć projekt rozporządzenia Rady dotyczącego ogólnych przepisów w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności z dnia 14 lipca 2004 r. określającego wspólne zasady, przepisy oraz normy wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. 6

7 - wzmocnienia finansowania obszarów o naturalnych niedogodnościach, jak również większej koncentracji na wsparciu obszarów miejskich, - znacznego oddelegowania odpowiedzialności na poziom państw członkowskich i regionów, również w zakresie kontroli, przy zachowaniu zasad dotyczących zarządzania finansowego, - redukcji liczby finansowych instrumentów polityki regionalnej, - włączenia zakresu przedmiotowego obecnych inicjatyw wspólnotowych URBAN i EQUAL oraz działań innowacyjnych do priorytetów programów operacyjnych państw członkowskich lub regionów, - finansowania programów operacyjnych przez jeden fundusz, z wyjątkiem programów dotyczących rozwoju infrastruktury, które mogą być finansowane jednocześnie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności, - zmiany sposobu finansowania operacji z Funduszu Spójności, - umożliwienia wszystkim obywatelom UE oraz jej obszarom korzystania w pełni z nowej polityki regionalnej. Polityka regionalna będzie wprawdzie koncentrowała się na rozwoju obszarów zacofanych, ale jednocześnie będzie dostosowywana do zmieniających się warunków i sytuacji. W poniższej tabeli zaprezentowano najważniejsze zmiany, jakie są planowane w nowym okresie programowania w porównaniu do obecnej perspektywy finansowej, obejmującej lata

8 1. Porównanie obecnego i nowego okresu programowania najważniejsze elementy Obszar Okres programowania Okres programowania Cel nowego podejścia Źródła finansowania na poziomie wspólnotowym - EFRR - EFS - EFOiGR - FIWR - Fundusz Spójności - EFRR - EFS - Fundusz Spójności Uproszczenie przepływów finansowych Cele polityki regionalnej i inne dziedziny priorytetowe podlegające dofinansowaniu - trzy cele - cztery Inicjatywy Wspólnoty - działania innowacyjne - trzy cele Koncentracja środków, Uproszenie przepływów finansowych, Ograniczenie liczby instrumentów Limit absorpcji - 4% PKB - 4% PKB (dotyczy tylko celu Konwergencja) Programowanie - NPR - PWW - PO - Uzupełnienie PO - Strategiczne wytyczne Rady dotyczące spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (ramy dla interwencji funduszy strukturalnych) - Narodowe strategiczne ramy odniesienia - PO Rezygnacja z PWW i uzupełnień PO w celu uproszczenia procesu decyzyjnego i programowania Finansowanie PO przez fundusze strukturalne Programy operacyjne jedno i/lub wielofunduszowe Programy operacyjnie wyłącznie jednofunduszowe (dwa wyjątki) Uproszenie i zwiększenie przejrzystości systemu finansowania 8

9 Alokacje, płatności - Na poziomie działania - Płatności zaliczkowa (7%), okresowe i końcowa - Na poziomie priorytetu - Płatności zaliczkowa (7% dla funduszy strukturalnych i 10,5% dla Funduszu Spójności), okresowe i końcowa Zwiększenie elastyczności realokacji środków, lecz z możliwością zamykania działań zakończonych Sposób zarządzania - w ramach funduszy strukturalnych zarządzanie przez programy (PO i RPO) - w ramach Funduszu Spójności zarządzanie przez projekty - zarządzanie przez programy Uproszczenie procesu zarządzania i programowania Systemy zarządzania i kontroli - zasada N+2 - duża rola KE w przeprowadzanych kontrolach - zasada N+2 - zwiększona rola audytu (na początku okresu w drodze opinii o systemie wyrażonej przez niezależny organ audytowy, każdego roku w drodze opinii jednostki audytu i na koniec okresu w drodze gwarancji końcowej deklaracji wydatków) - zmniejszenie kontroli KE, natomiast zwiększenie roli krajów członkowskich proporcjonalnie do zaangażowanych środków Zwiększenie odpowiedzialności krajów członkowskich zakres i intensywność kontroli WE będą proporcjonalne do zakresu jej wkładu, w przypadku gdy kraj członkowski jest głównym źródłem finansowania programu będzie miał możliwość przygotować niektóre elementy kontroli zgodnie z zasadami krajowymi Zwiększenie jakości systemów zarządzania i kontroli Efektywność i wyniki - ewaluacja na początku, w połowie i na koniec okresu programowania, - ewaluacja na początku, w połowie i na koniec okresu programowania + ewaluacje Zwiększenie jakości, efektywności i poprawa wyników operacji 9

10 Subsydiarność, decentralizacja - krajowa rezerwa wykonania na najlepsze działania, - raporty dotyczące wyłącznie kwestii finansowych, - dodatkowość badana według jednego modelu bez względu na cel polityki regionalnej i wartość alokowanych środków - zasady dotyczące kwalifikowania wydatków generalnie na poziomie ad hoc połączone z monitorowaniem PO, gdy monitoring PO wskazuje na znaczące odejście od celów początkowo przyjętych lub, gdy proponowana jest rewizja PO, - rezerwa wykonania na poziomie wspólnotowym i dostosowana do charakteru danego celu polityki regionalnej UE, - raport na temat celów i priorytetów strategicznych, - dodatkowość weryfikowana na poziomie wspólnotowym i dostosowana do wartości alokowanych środków, - rezerwa krajowa na pokrycie nadzwyczajnych strat i nieprzewidzianych wydatków o wymiarze sektorowym lub lokalnym w związku z restrukturyzacją gospodarczą i społeczną lub ze skutkami otwarcia handlu (charakter pomocniczy, uzupełniający w stosunku do programów krajowych i regionalnych; 1% dla celu Konwergencja). - zasady dotyczące kwalifikowania wydatków na poziomie krajowym + pewne finansowanych ze środków wspólnotowych, większa wartość dodana Uelastycznienie procesu wdrażania, eliminacja trudności wynikających ze 10

11 krajowym, lecz w oparciu o wytyczne wspólnotowe, - projekty finansowane z Funduszu Spójności wytyczane i akceptowane na poziomie KE wyjątki określone w rozporządzeniach dotyczących poszczególnych funduszy strukturalnych, - decentralizacja zarządzania Funduszem Spójności, - zwiększenie znaczenia współpracy struktur regionalnych, - szczegółowe wytyczne odnośnie większego zaangażowania władz miejskich. zmian interpretacyjnych i modyfikacji zasad zarządzania wewnątrz krajów członkowskich Utrzymanie efektów projektu 5 lat od daty przyznania dofinansowania przez instytucję zarządzającą lub inny właściwy organ krajowy. 7 lat od daty przyznania dofinansowania przez instytucję zarządzającą lub inny właściwy organ krajowy (+ utrata prawa do korzystania ze wsparcia z funduszy) Delokalizacja ograniczenie możliwości przenoszenia działalności produkcyjnej przedsiębiorstw w ramach jednego kraju członkowskiego, a w szczególności do innego kraju członkowskiego 11

12 Komisja Europejska zaproponowała sprecyzowanie roli różnych instrumentów służących wspieraniu rozwoju wsi i sektora rybołówstwa. Aktualne programy operacyjne dotyczące polityki rozwoju obszarów wiejskich zostaną połączone w jeden instrument funkcjonujący w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Celem tego instrumentu będzie zwiększenie konkurencyjności sektora rolniczego poprzez wsparcie procesów restrukturyzacyjnych, a także wzmacnianie środowiska i terenów wiejskich oraz poprawę jakości życia na obszarach wiejskich i propagowanie dywersyfikacji działalności gospodarczej. Obecna inicjatywa wspólnotowa LEADER+ zostanie włączona w zakres głównego nurtu programowania. Również działania podejmowane na rzecz restrukturyzacji rybołówstwa zostaną zgrupowane w ramach jednego instrumentu. Instrument ten będzie koncentrował się na działaniach towarzyszących restrukturyzacji sektora rybołówstwa oraz zmierzających do poprawy warunków pracy i życia na obszarach, gdzie sektor rybołówstwa odgrywa bardzo ważną rolę. Środki dostępne w nowym okresie programowania na realizację zobowiązań Komisji Europejskiej w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności wyniosą 336,1 mld euro (zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego). Roczny podział tej kwoty przedstawiono poniżej. Roczny podział zobowiązań w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na lata (w mln euro) Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Środki przeznaczone na realizację polityki spójności zostały tak podzielone, aby osiągnąć znaczącą koncentrację na wsparciu 12

13 regionów kwalifikujących się do pomocy w ramach celu Konwergencja. Podział zobowiązań w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności pomiędzy trzy cele polityki spójności w latach (w mld euro). 240 mld euro (78,54%) 57,9 mld euro (17,22%) 13,2 mld euro (3,94%) Cel Konwergencja Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Cel Europejska Współpraca Terytorialna Z całkowitej wartości środków przeznaczonych na realizację celów polityki spójności, 0,3% środków zostanie przeznaczonych na pomoc techniczną dla Komisji Europejskiej (czyli około 1 mld euro). Dla krajów objętych wsparciem w ramach celu Konwergencja, całkowita roczna alokacja środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (łącznie z innymi instrumentami wsparcia, jak np. z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Wsi) nie może przekroczyć 4% PKB danego kraju członkowskiego. Limit ten nie dotyczy krajów członkowskich, które będą korzystały ze wsparcia w ramach celów Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna, gdyż jest ono na tyle ograniczone, że nie dojdzie do przekroczenia czteroprocentowego limitu pomocy. 3. Cele polityki regionalnej na lata W nowym okresie programowania obejmującym lata Komisja Europejska zaproponowała trzy nowe cele polityki spójności: Konwergencja, Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna. Interwencje funduszy strukturalnych powinny uwzględniać na poziomach krajowym i regionalnym wspólnotowe priorytety sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi poprzez wzmacnianie wzrostu 13

14 gospodarczego, konkurencyjności oraz zatrudnienia, wspieranie integracji społecznej, a także ochronę i podnoszenie jakości środowiska. Priorytety te zostaną osiągnięte w drodze realizacji różnorodnych programów finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz innych instrumentów wsparcia, w ramach trzech niżej opisanych celów polityki spójności. Źródła finansowania celów polityki regionalnej UE w latach Cel Konwergencja Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Fundusz Spójności Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Cel Europejska Współpraca Terytorialna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nowe cele polityki spójności Unii Europejskiej w pewnym stopniu odpowiadają zakresowi przedmiotowemu celów obowiązujących w aktualnym okresie programowania oraz inicjatywie wspólnotowej INTERREG. Cele polityki regionalnej Unii Europejskiej w latach oraz Okres programowania Okres programowania Cel 1 Cel 2 Cel 3 Inicjatywa INTERREG Cel Konwergencja Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Cel Europejska Współpraca Terytorialna 14

15 3.1 Cel Konwergencja Cel Konwergencja skierowany jest do krajów członkowskich oraz regionów najmniej rozwiniętych. Cel ten stanowi najważniejszy z kierunków interwencji na poziomie wspólnotowym, dlatego też w Traktacie zapisano, iż zmniejszenie dysproporcji pomiędzy poziomami rozwoju różnych regionów lub obszarów UE jest priorytetem polityki spójności. Rozszerzenie Unii Europejskiej o 10 nowych krajów wiąże się ze wzrostem dysproporcji pomiędzy jej poszczególnymi regionami. Różnica w poziomie PKB na jednego mieszkańca między 10% ludności zamieszkującej najzamożniejsze regiony i takim samym odsetkiem ludności zamieszkującej najgorzej prosperujące obszary podwoiła się w porównaniu do sytuacji, gdy UE tworzyło 15 krajów członkowskich. Aktualnie w UE 123 miliony ludzi żyje w regionach, w których PKB na jednego mieszkańca nie przekracza 75% średniego PKB per capita dla całej UE. Zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego, cel Konwergencja służy przyspieszeniu konwergencji państw członkowskich oraz regionów najsłabiej rozwiniętych poprzez poprawę warunków wzrostu i zatrudnienia poprzez podnoszenie jakości inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki, rozwój innowacyjności i społeczeństwa informacyjnego, ochronę i poprawę środowiska naturalnego oraz podnoszenie efektywności administracji. Celem Konwergencja zostaną objęte przede wszystkim te regiony UE, których PKB na jednego mieszkańca jest niższy od 75% średniego PKB per capita dla całej Unii Europejskiej. Pomoc udzielana w ramach tego celu ma sprzyjać tworzeniu warunków wzmacniających wzrost gospodarczy oraz kreowaniu czynników prowadzących do realnej konwergencji. Strategie krajowe realizowane przy współudziale środków strukturalnych powinny koncentrować się na sprzyjaniu rozwojowi długookresowej konkurencyjności oraz tworzeniu nowych miejsc pracy. Ponadto, celem tym zostaną objęte również te regiony UE, które w wyniku tzw. efektu statystycznego (wiążącego się z rozszerzeniem UE o 10 nowych państw) utraciły status regionów słabiej rozwiniętych. PKB per capita tych regionów obiektywnie będzie wyższy w poszerzonej Unii (przekraczający 75% średniego PKB per capita UE), jednak gdyby do poszerzenia nie doszło, wówczas regiony te zachowałyby możliwość ubiegania się o środki w ramach celu 15

16 Konwergencja. Regiony te będą objęte wsparciem przy zastosowaniu tzw. mechanizmów przejściowych (phasing out). Regiony kwalifikujące się do objęcia wsparciem w ramach celu Konwergencja definiowane są na poziomie NUTS II (a więc na poziomie polskich województw). Lista regionów, które spełniają kryteria określone w rozporządzeniu ogólnym (gł. poziom rozwoju gospodarczego mierzony PKB per capita) i mogą korzystać z pomocy udzielanej w ramach celu Konwergencja, przyjmowana jest w formie decyzji Komisji Europejskiej (natychmiast po wejściu w życie rozporządzenia ogólnego). Lista ta będzie obowiązywała od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. W ramach celu Konwergencja krajowe i regionalne programy operacyjne w nowym okresie programowania będą objęte wsparciem z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Najmniej rozwinięte kraje członkowskie (tj. takie, których PNB jest niższy od 90% średniego PNB całej UE) będą również korzystały ze wsparcia z Funduszu Spójności. Na cel Konwergencja przeznaczono 78,54% środków strukturalnych, a więc 240 mld euro z ogólnej kwoty 336,1 mld euro. Z kwoty zarezerwowanej dla celu Konwergencja, 67,34% zostanie przeznaczone na finansowe wsparcie regionów najmniej rozwiniętych, 8,38% na wsparcie przejściowe, 23,86% na pomoc w ramach Funduszu Spójności oraz 0,42% na pomoc dla regionów peryferyjnych. Ponadto, 3% wartości alokacji na standardowe wsparcie regionów najmniej rozwiniętych oraz na wsparcie przejściowe zostanie przeznaczone na tzw. rezerwę wykonania i jakości (performance and quality reserve). 3.2 Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Obok priorytetowego kierunku wsparcia, jakim jest rozwój regionów najsłabiej rozwiniętych w krajach członkowskich, istnieją inne bardzo ważne wyzwania dotyczące wszystkich państw tworzących UE. Dotyczą one m.in. restrukturyzacji i gwałtownych przemian społeczno-ekonomicznych, liberalizacji handlu, rozwoju nowej gospodarki oraz społeczeństwa opartego na wiedzy, starzenia się społeczeństwa, wzrostu imigracji, niedoboru wysoko wykwalifikowanej siły roboczej w kluczowych 16

17 sektorach gospodarczych, czy też problemów związanych z integracją społeczną. Z tego względu cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będzie opierał się na dualnym podejściu. Po pierwsze, wsparcie będzie udzielane poprzez regionalne programy operacyjne, finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Polityka spójności będzie skoncentrowana na wspomaganiu regionów i władz regionalnych w zakresie przewidywania oraz pobudzania przemian ekonomicznych na obszarach przemysłowych, miejskich i wiejskich, poprzez wzmacnianie ich konkurencyjności, atrakcyjności, przy uwzględnieniu istniejących zróżnicowań gospodarczych, społecznych i terytorialnych. Po drugie, zadaniem polityki regionalnej będzie pomaganie osobom fizycznym w przewidywaniu i dostosowywaniu się do zmian ekonomicznych, zgodnie z priorytetami określonymi w Europejskiej Strategii Zatrudnienia, poprzez wspieranie polityk zmierzających ku tworzeniu pełnego zatrudnienia, podnoszeniu jakości i wydajności pracy oraz sprzyjaniu integracji społecznej. Kraje członkowskie prezentując narodowe strategiczne ramy odniesienia wskazują regiony, które mają być objęte wsparciem z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach, na poziomie NUTS I i NUST II. Lista regionów kwalifikujących się do wsparcia z niniejszego celu zostanie przyjęta przez Komisję Europejską w formie decyzji. Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach służy wzmocnieniu konkurencyjności i atrakcyjności regionów oraz zwiększeniu zatrudnienia, z wyłączeniem regionów najsłabiej rozwiniętych, które objęte będą wsparciem w ramach celu Konwergencja. Priorytety celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach zostaną osiągnięte dzięki ekstrapolacji zmian społeczno-ekonomicznych oraz tych, które związane są z otwarciem handlu, a także poprzez promocję innowacyjności i społeczeństwa opartego na wiedzy, promocję przedsiębiorczości, ochronę i poprawę środowiska naturalnego, poprawę dostępu do rynku pracy itp. Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej, regionalne programy operacyjne finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego powinny w większym stopniu koncentrować się na 17

18 działaniach podejmowanych w trzech obszarach: innowacji i promowania gospodarki opartej na wiedzy, ochrony środowiska i zapobiegania ryzyku, zwiększania dostępności i tworzenia powszechnych usług o charakterze ogólnogospodarczym. Wsparcie w ramach celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach dotyczy: - regionów, które kwalifikują się w obecnym okresie programowania do wsparcia w ramach Celu 1, natomiast w przyszłym okresie programowania nie będą kwalifikowały się do wsparcia w ramach celu Konwergencja ze względu na znaczący postęp w ich rozwoju gospodarczym (w tym przypadku nie występuje efekt statystyczny wiążący się z rozszerzeniem UE). Regiony te będą korzystały ze wsparcia na zasadach przejściowych, w oparciu o mechanizm phasing-in, który będzie podlegał metodzie porównywalnej do metody stosowanej w przypadku regionów nie objętych już wsparciem w ramach Celu 1 w latach pozostałych regionów UE, które nie będą objęte ani wsparciem w ramach celu Konwergencja, ani mechanizmem przejściowym. Programy operacyjne finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego powinny koncentrować się na priorytetach określonych w Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Wsparcie będzie dotyczyło szczególnie następujących priorytetów: - zwiększenia możliwości przystosowania pracowników i przedsiębiorstw do rynku pracy, - poprawy dostępu do zatrudnienia i zwiększenia uczestnictwa w rynku pracy, - wzmocnienia integracji społecznej, - wspierania reform w dziedzinach zatrudnienia i integracji społecznej. Na cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach przeznaczono 17,22% środków strukturalnych, a więc 57,9 mld euro z ogólnej kwoty 336,1 mld euro. Z kwoty przeznaczonej na ten cel, 83,44% zostanie przeznaczone na pomoc dla regionów objętych standardowym wsparciem w ramach niniejszego celu, natomiast 18

19 na wsparcie przejściowe przeznaczono pozostałe środki, tj. 16,56%. 3.3 Europejska Współpraca Terytorialna Komisja Europejska zaproponowała, aby w okresie programowania obejmującym lata , jeden z celów polityki spójności koncentrował się na pogłębianiu harmonijnej, zrównoważonej integracji terytorium Unii Europejskiej. Działania podejmowane w tym zakresie będą właściwe dla celu Europejska Współpraca Terytorialna. Cel ten wykorzystuje doświadczenia inicjatywy wspólnotowej INTERREG i dotyczy wspierania współpracy regionów w zakresie zagadnień ważnych z punktu widzenia całej Unii Europejskiej na poziomach transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym. Działania realizowane w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna będą finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej, interwencje podejmowane w obrębie tego celu będą przyjmowały formę zintegrowanych programów zarządzanych przez jeden organ i dotyczących kluczowych priorytetów UE określonych podczas szczytów w Lizbonie i Goeteborgu. Komponent dotyczący współpracy transgranicznej będzie dotyczyć wszystkich regionów zlokalizowanych przy granicach wewnętrznych Unii Europejskiej, niektórych regionów umiejscowionych przy granicach zewnętrznych, jak również określonych regionów położonych przy granicach morskich (na poziomie NUTS III). Wzmocnieniu współpracy transgranicznej będzie sprzyjało podejmowanie wspólnych inicjatyw lokalnych. Priorytetami celu Europejska Współpraca Terytorialna będzie propagowanie wspólnych rozwiązań podejmowanych przez sąsiadujące ze sobą regiony i dotyczących wspólnych problemów, np. w zakresie rozwoju miast, wsi, obszarów przybrzeżnych, rozwoju stosunków ekonomicznych, współpracy małych i średnich przedsiębiorstw w ramach sieci kooperacyjnych. W odniesieniu do podejmowania szeroko zakrojonych działań promujących współpracę transnarodową, państwa członkowskie oraz regiony zostały poproszone przez Komisję Europejską o dokonanie oceny użyteczności i efektywności istniejących obecnie 19

20 trzynastu transnarodowych stref współpracy (określonych w ramach inicjatywy wspólnotowej INTERREG IIIB) wobec rozszerzenia Unii Europejskiej o dziesięć nowych państw. Ma to na celu podjęcie wspólnej decyzji przez Komisję Europejską, państwa członkowskie i regiony odnośnie liczby stref współpracy transnarodowej, które charakteryzują się dostateczną spójnością oraz występowaniem wspólnych interesów i możliwości wymagających dalszego rozwoju. Propozycja Komisji Europejskiej przewiduje, że współpraca transnarodowa będzie koncentrowała się na strategicznych priorytetach o wymiarze transnarodowym, tj. takich jak prace badawczo-rozwojowe, ochrona środowiska, zapobieganie powstawaniu ryzyka, zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi. Komisja Europejska zaproponowała również, aby regiony w przyszłości uwzględniły działania w zakresie współpracy międzyregionalnej w swoich programach regionalnych. Z tego względu programy regionalne powinny przewidywać przeznaczenie części środków na działania networkingowe oraz dotyczące wymiany doświadczeń i współpracy z regionami w innych państwach członkowskich. W odniesieniu do wsparcia w zakresie współpracy transgranicznej i transnarodowej, listę regionów kwalifikujących się do objęcia wsparciem w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna przyjmuje Komisja Europejska w formie decyzji. W odniesieniu do promowania współpracy międzyregionalnej, wsparcie dotyczy całego terytorium Unii Europejskiej. Na cel Europejska Współpraca Terytorialna przeznaczono 3,94 % środków strukturalnych, a więc 13,2 mld euro z ogólnej kwoty 336,1 mld euro. Z kwoty zarezerwowanej dla niniejszego celu 35,61% zostanie przeznaczone na finansowe współpracy transgranicznej, 12,12% na wkład Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego do Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, 47,73% na finansowanie współpracy transgranicznej oraz 4,54% na finansowanie sieci współpracy i wymiany doświadczeń. Ponadto, przepisy szczegółowe dotyczące celu Europejska Współpraca Terytorialna, który będzie finansowany wyłącznie ze środków EFRR, zostały określone w projekcie rozporządzenia 20

21 Komisji Europejskiej w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Przepisy te dotyczą m.in. szczególnych postanowień odnośnie treści programów operacyjnych przygotowywanych dla tego celu (zobacz pkt. 5.3), zarządzania, monitorowania, kontroli (zobacz pkt. 8), a także projektów współfinansowanych z EFRR. Co do zasady, projekty finansowane z programów operacyjnych w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna, dotyczące rozwoju transgranicznej działalności społeczno-ekonomicznej oraz rozpoczęcia i rozwoju współpracy międzyregionalnej, powinny być realizowane przez beneficjentów z przynajmniej dwóch krajów członkowskich. Projekty powinny dotyczyć co najmniej dwóch z czterech sposobów współpracy beneficjentów: wspólne opracowanie, wspólne wdrożenie, wspólny personel lub wspólne finansowanie. Projekty dotyczące wzmacniania skuteczności polityki regionalnej poprzez promowanie współpracy w ramach sieci i wymiany doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych powinny być realizowane przez przynajmniej trzech beneficjentów z co najmniej trzech regionów i dwóch krajów członkowskich. Beneficjenci ci powinni współpracować na co najmniej dwa z czterech sposobów: wspólne opracowanie, wspólne wdrożenie, wspólny personel lub wspólne finansowanie. 4. Zasady obowiązujące w procesie zarządzania funduszami strukturalnymi Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej główne zasady polityki regionalnej, a więc zasady programowania, współfinansowania działań, partnerstwa oraz ewaluacji programów, będą obowiązywały również w nowym okresie programowania. Jednocześnie, Komisja zaproponowała kilka innowacyjnych rozwiązań, które mają przyczynić się do poprawy skuteczności polityki spójności. Przede wszystkim chodzi o przyjęcie bardziej strategicznego podejścia do programowania oraz wprowadzenie dalszej decentralizacji odpowiedzialności za wdrażanie funduszy strukturalnych. Ponadto, zaproponowano również wzmocnienie oraz zwiększenie przejrzystości partnerstwa w celu poprawy efektów uzyskiwanych w wyniku realizacji programów operacyjnych i ich jakości, a także stosowanie wyraźniejszych i bardziej rygorystycznych mechanizmów monitorowania. Jednocześnie Komisja Europejska sugeruje uproszczenie systemu zarządzania poprzez wprowadzenie większej przejrzystości, 21

22 zróżnicowania i proporcjonalności tego systemu, przy równoczesnym zapewnieniu należytego zarządzania finansowego. 4.1 Komplementarność, spójność i zgodność Zgodnie z zasadą komplementarności, fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności stanowią wsparcie uzupełniające w stosunku do działań podejmowanych na poziomach krajowym, regionalnym lub lokalnym, przyczyniając się w ten sposób do integracji priorytetów wspólnotowych z priorytetami krajów członkowskich. Komisja Europejska oraz kraje członkowskie gwarantują, że priorytety wsparcia pochodzącego ze środków wspólnotowych oraz krajowych są spójne z działaniami, politykami i priorytetami Unii Europejskiej. Z kolei zgodność działań finansowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności jest zachowana, gdy wsparcie udzielane jest przy zachowaniu przepisów Traktatu oraz innych aktów przyjętych na jego podstawie. 4.2 Partnerstwo Zasada partnerstwa obejmuje współpracę Komisji Europejskiej z państwami członkowskimi przy podejmowaniu decyzji o wsparciu ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, a także współpracę państw członkowskich z różnymi podmiotami i organami krajowymi. Na poziomie krajowym zasada partnerstwa powinna być urzeczywistniana w drodze współpracy kraju członkowskiego z: - kompetentnymi władzami regionalnymi, lokalnymi i miejskimi, a także innymi władzami publicznymi, - partnerami społecznymi i gospodarczymi, - innymi właściwymi podmiotami reprezentującymi społeczeństwo, partnerów z różnych środowisk, organizacje pozarządowe, instytucje promujące równość pomiędzy kobietami i mężczyznami. Zasada partnerstwa dotyczy przygotowania i monitorowania narodowych strategicznych ram odniesienia, a także 22

23 przygotowania, wdrażania i monitorowania programów operacyjnych. Państwa członkowskie zobowiązane są włączyć w proces konsultacyjny odpowiednich partnerów na każdym etapie programowania. 4.3 Dodatkowość Zgodnie z zasadą dodatkowości, fundusze strukturalne i Fundusz Spójności nie zastępują krajowych wydatków publicznych lub innych wydatków strukturalnych dokonywanych przez państwa członkowskie. Mechanizm zasady dodatkowości Środki pomocowe Wydatki prywatne Wydatki prywatne Wydatki prywatne Środki pomocowe Wydatki prywatne Wydatki publiczne Wydatki publiczne Wydatki publiczne Wydatki publiczne 100% dodatkowości 0% dodatkowości Źródło: A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej, CH Beck, Warszawa 2005, s. 89. W przypadku regionów, które będą objęte celem Konwergencja, Komisja Europejska i państwo członkowskie wspólnie ustalą poziom wydatków publicznych, który państwo członkowskie powinno utrzymać we wszystkich regionach objętych tym celem przez cały okres programowania. Informacja o wielkości tych wydatków znajdzie się w narodowych strategicznych ramach odniesienia. Zgodnie z ogólną zasadą, wielkość tych wydatków nie 23

24 powinna być niższa niż średnioroczne wydatki rzeczywiście ponoszone przez kraj członkowski w ostatnim okresie programowania na dany cel. Realizacja zasady dodatkowości weryfikowana jest przez Komisję Europejską i dotyczy każdego kraju członkowskiego, objętego wsparciem w ramach celu Konwergencja. Komisja będzie sprawdzała czy zasada ta jest urzeczywistniana dwa razy w ciągu okresu programowania pierwszy raz w roku 2011 i drugi raz po zakończeniu okresu programowania, do dnia 30 czerwca 2016 r. W obecnym okresie programowania zasada dodatkowości ma zastosowanie w oparciu o takie same reguły dla każdego kraju członkowskiego, bez względu na cel, którym objęty jest dany kraj członkowski czy też wartość udzielanej mu pomocy. W tym okresie programowania Komisja Europejska w sposób bardziej elastyczny będzie podchodziła do realizacji zasady dodatkowości w przypadku krajów korzystających z pomocy w ramach celów Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna. Obowiązkowej weryfikacji zasady dodatkowości podlegają tylko te kraje członkowskie, które korzystają ze wsparcia w ramach celu Konwergencja. 4.4 Wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn Podobnie jak w obecnym okresie programowania, również w nowej perspektywie finansowej jedną z ważniejszych zasad stosowanych w polityce spójności będzie zasada wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Kraje członkowskie oraz Komisja Europejska będą zobowiązane zapewnić, iż na każdym etapie wdrażania funduszy strukturalnych promowana jest zasada wyrównywania szans pomiędzy kobietami i mężczyznami. Polityka wyrównywania szans kobiet i mężczyzn opiera się na pięciu celach, których realizacja przyczynia się do eliminowania nierówności i promowania równości pomiędzy kobietami i mężczyznami: - równy dostęp do rynku pracy na wszystkich szczeblach, - edukacja i szkolenie, szczególnie w zakresie rozwijania umiejętności i kwalifikacji zawodowych, - tworzenie przedsiębiorstw i ich rozwój, - godzenie pracy zawodowej z życiem rodzinnym, 24

25 - wyrównany udział w procesie podejmowania decyzji 2. Z punktu widzenia wykorzystywania funduszy strukturalnych, zasada wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oznacza zakaz stosowania jakichkolwiek kryteriów, które by dyskryminowały potencjalnych beneficjentów ze względu na płeć czy status społeczny. Oznacza to, że fundusze strukturalne powinny być dostępne na jednakowych zasadach zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet czy różnych grup społecznych. 5. Zasada Programowania Zasada programowania opiera się na założeniu o realizowaniu celów polityki spójność UE w oparciu o wieloletnie systemy programowania (wieloletnie dokumenty programowe), które obejmują priorytety oraz informacje o procesach zarządzania, podejmowania decyzji i finansowania. W nowym okresie programowania, obejmującym lata , nastąpi uproszczenie systemu programowania, zarówno na poziomie tzw. politycznym, jak i operacyjnym. Na poziomie politycznym, kraje członkowskie będą przygotowywały Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, będące krajowym dokumentem ramowym określającym strategię rozwoju społecznoekonomicznego. Dokument ten będzie stanowił ramy dla opracowania programów operacyjnych (regionalnych i krajowych), jednak nie będzie miał roli instrumentu zarządzania, tak jak to ma aktualnie miejsce w przypadku Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Na szczeblu operacyjnym, w oparciu o Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, kraje członkowskie będą przygotowywały programy operacyjne przyjmowane przez Komisję Europejską. Programy operacyjne zgodnie z propozycją Komisji będą określane jedynie na poziomie priorytetów (a nie działań) lub na poziomie zagregowanym, wskazując tylko najważniejsze z planowanych działań. Nie będzie obowiązku przygotowywania uzupełnień programów operacyjnych. W kolejnej perspektywie finansowej zasada programowania na poziomie krajów członkowskich będzie obejmowała dwa etapy 2 Agnieszka Jankowska, Tomasz Kierzkowski, Robert Knopik, Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej, CH Beck, Warszawa 2005, s

26 przygotowanie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz krajowych i regionalnych programów operacyjnych. Schemat programowania w nowej perspektywie finansowej. Komisja Europejska Strategiczne Wytyczne Wspólnoty Kraj członkowski Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Program Operacyjny Program Operacyjny Program Operacyjny Projekt Projekt Projekt Projekt Projekt Projekt 5.1 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty Strategiczne Wytyczne Wspólnoty (Community Strategic Guidelines) stanowią strategiczny dokument obejmujący ogólny zakres polityki spójności oraz określają priorytety (ramy dla interwencji funduszy) dla państw członkowskich i regionów korzystających ze wsparcia w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Komisja Europejska zaproponowała, aby dokument ten był przygotowywany przez Radę, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty przygotowywane będą przy uwzględnieniu średniookresowej strategii polityki gospodarczej zawartej w Ogólnych Wytycznych Polityki Gospodarczej Unii Europejskiej. W obszarze wsparcia zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich, priorytety zawarte w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty powinny uwzględniać cele znajdujące się w Europejskiej Strategii Zatrudnienia. 26

27 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty powinny być przyjęte najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od przyjęcia rozporządzenia ogólnego w sprawie funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, w formie decyzji Rady. W lipcu br. Komisja Europejska przedstawiła pierwszy projekt Strategicznych Wytycznych Wspólnoty 3. W dokumencie tym wskazano na jakich zagadnieniach powinny koncentrować się w pierwszej kolejności programy operacyjne przygotowywane w ramach trzech nowych celów polityki regionalnej UE, a także przedstawiono ogólny zakres przedmiotowy trzech priorytetów polityki regionalnej UE oraz wytyczne odnośnie spójności terytorialnej i współpracy międzyregionalnej. Priorytety i cele przyjęte w projekcie Strategicznych Wytycznych Wspólnoty bezpośrednio nawiązują do założeń Strategii Lizbońskiej. Zgodnie z Wytycznymi, w odniesieniu do celu Konwergencja, pomoc powinna koncentrować się przede wszystkim na promowaniu warunków sprzyjających wzrostowi gospodarczemu przekraczającemu średni wzrost gospodarczy całej UE. Z tego względu strategie krajów członkowskich objętych tym celem powinny być ukierunkowane na działania inwestycyjne oraz usługowe, przyczyniające się do podnoszenia konkurencyjności, tworzenia nowych miejsc pracy oraz sprzyjające długotrwałemu wzrostowi. Ważnym elementem strategii powinny być działania promujące rozwój zasobów ludzkich, wzmacniające integrację społeczną, zwiększające dostęp do zatrudnienia oraz wspierające reformy systemów edukacyjnych i szkoleniowych. Ponadto, działania podejmowane w ramach strategii krajów członkowskich powinny przyczyniać się do modernizacji i restrukturyzacji bazy produkcyjnej regionów poprzez zapewnienie usług dla przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, poprawę dostępu do źródeł finansowania, promowanie prac badawczo-rozwojowych i innowacji, rozwój zasobów ludzkich, dyfuzję technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będzie służył przede wszystkim przewidywaniu i promowaniu zmian gospodarczych poprzez podnoszenie konkurencyjności i 3 Cohesion Policy in Support of Growth and Jobs: Community Strategic Guidelines , Communication from the Commission, Brussels, , COM(2005)

28 atrakcyjności regionów Unii Europejskiej, wspieranie adaptacyjności pracowników i przedsiębiorców, wzmacnianie udziału w rynku pracy oraz promowanie integracji społecznej. Strategie krajów członkowskich objętych tym celem powinny koncentrować się na innowacjach, tworzeniu miejsc pracy oraz inwestycjach w kapitał ludzki. W ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna podejmowane będą działania promujące silniejszą integrację terytorium Unii Europejskiej w wymiarze gospodarczym, społecznym i kulturowym. Z tego względu polityka spójności będzie wspierała zrównoważony i długotrwały rozwój gospodarczy obszaru UE na poziomie regionów, a także promowała współpracę przygraniczną i wymianę najlepszych praktyk. W projekcie Wytycznych Komisja Europejska wskazuje trzy podstawowe priorytety nowej polityki spójności UE: - poprawa atrakcyjności regionów i miast UE poprzez zwiększanie dostępności, zapewnianie odpowiedniej jakości i poziomu usług oraz ochronę ich potencjału środowiskowego, - promowanie innowacji, przedsiębiorczości i rozwój gospodarki opartej na wiedzy poprzez prace badawczorozwojowe i innowacje, w tym nowe technologie informacyjne i komunikacyjne, - tworzenie większej liczby i lepszych jakościowo miejsc pracy. Zakres przedmiotowy priorytetów głównych zaprezentowany przez Komisję Europejską w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty jest następujący: Priorytet 1 Przekształcenie Europy i jej regionów w bardziej atrakcyjne miejsce dla inwestycji i pracy: - rozwój i poprawa infrastruktury transportowej (m.in. projekty ogólnego interesu, szczególnie w krajach członkowskich objętych celem Konwergencja, wsparcie rozwoju infrastruktury kolejowej, rozwój transportu morskiego, poprawa dostępu odległych regionów do sieci Trans-Europejskich, promowanie zrównoważonego 28

29 ekologicznie transportu w obszarach miejskich i pomiędzy miastami), - zwiększenie potencjału środowiskowego dla wzrostu i pracy (m.in. inwestycje w infrastrukturę w krajach objętych celem Konwergencja w celu spełnienia obowiązków wynikających z ustawodawstwa w zakresie ochrony środowiska, promowanie stosowania instrumentów planowania zagospodarowania przestrzeni oraz odnowa naturalnych i kulturowych elementów środowiska, promowanie inwestycji przyczyniających się do wypełniania zobowiązań UE z Kyoto, zapobieganie ryzyku), - rozwiązanie problemu zbyt dużego wykorzystania przez UE tradycyjnych źródeł energii (m.in. poprawa efektywności wykorzystania energii, rozwój alternatywnych technologii, rozwój odnawialnych technologii, ograniczenie inwestycji w tradycyjne źródła energii), - zdrowa siła robocza (m.in. zapobieganie ryzyku utraty zdrowia, rozwój infrastruktury zdrowotnej i promocja efektywnych usług w zakresie opieki zdrowotnej). Priorytet 2 Poprawa wiedzy i innowacji dla wzrostu: - zwiększenie i poprawa inwestycji w B+R (m.in. wzmocnienie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz pomiędzy sektorem prywatnym a publicznymi instytucjami badawczonaukowymi poprzez wsparcie tworzenia regionalnych i transregionalnych klasterów doskonałości oraz trans-narodowych europejskich inicjatyw technologicznych, wsparcie prac B+R w małych i średnich przedsiębiorstwach, ułatwianie dostępu MSP do usług B+R; w ramach celu Konwergencja rozwój infrastruktury B+R i edukacyjnej, wyposażenie instytutów badawczych publicznych i prywatnych), - innowacje i promocja przedsiębiorczości (m.in. podniesienie efektywności i dostępności dla firm regionalnych usług z zakresu B+R, innowacji i edukacji, w szczególności dla MSP, zebranie wysoko technologicznych MSP wokół instytucji badawczych i technologicznych lub poprzez tworzenie oraz rozwijanie regionalnych klasterów wokół dużych przedsiębiorstw, zapewnienie usług biznesowych pomagających przedsiębiorstwom podnieść swoją konkurencyjność oraz rozpocząć ekspansję zagraniczną, 29

30 zapewnienie pełnego wykorzystania mocnych stron gospodarki UE w dziedzinie eko-innowacji, promowanie przedsiębiorczości, ułatwianie tworzenia i rozwoju nowych firm, promowanie powstawania przedsiębiorstw typu spinout i spin-off), - promocja społeczeństwa informacyjnego dla wszystkich (m.in. wsparcie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, wsparcie dostępu do produktów i usług informacyjnych i komunikacyjnych, wzrost inwestycji w kapitał ludzki), - poprawa dostępu do finansowania (m.in. rozwój instrumentów wsparcia innych niż dotacje, tj. pożyczki, instrumenty wymienne, kapitał podwyższonego ryzyka, gwarancje, wsparcie specyficznych grup, jak młodzi przedsiębiorcy, kobiety przedsiębiorcy, przedsiębiorcy reprezentujący mniejszości narodowe). Priorytet 3 Większa liczba i lepsze jakościowo miejsca pracy (priorytet bezpośrednio nawiązuje do postanowień zawartych w Europejskiej Strategii Zatrudnienia): - zwiększenie liczby zatrudnionych i utrzymanie ich na rynku pracy oraz modernizacja systemów opieki społecznej (m.in. wdrażanie polityk zatrudnienia mających na celu pełne zatrudnienie, poprawę jakości i produktywności pracy oraz wzmocnienie spójności społecznej i terytorialnej, zapewnienie instrumentów integracji społecznej na rynku pracy dla osób poszukujących pracy, dostosowanie wykształcenia do potrzeb rynku pracy), - poprawa adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw oraz elastyczności rynku pracy (promowanie elastyczności połączonej z ochroną zatrudnienia i ograniczaniem segmentacji na rynku pracy, zapewnienie przyjaznego dla zatrudnionych poziomu wynagrodzenia), - zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki poprzez lepszą edukację i podnoszenie kwalifikacji (m.in. zwiększenie i poprawa inwestycji w kapitał ludzki, adaptacja systemów edukacyjnych i szkoleniowych w odpowiedzi na nowe wymagania kompetencyjne). 30