RÓWNOWAGA I POLITYKA EKONOMICZNA W GOSPODARCE OTWARTEJ

Transkrypt

1 Rysard Rapacki Skoła Główna Handlowa Temat 8 RÓWNOWAGA I POLITKA KONOMICZNA W GOSPODARC OTWARTJ I. WPROWADZNI A. CL: 1. Prypomnienie podstawowych pojęć i wiąków charakteryujących gospodarkę otwartą. 2. Analia wpływu wymiany handlowej na równowagę wewnętrną. 3. Wykorystanie modelu IS-LM do analiy wpływu wiąków agranicą na równowagę makroekonomicną (model Mundella-Fleminga). 4. Ocena skutecności polityki fiskalnej i pienięŝnej pry róŝnych systemach kursu walutowego. 5. Analia roli mian cen w procesie dostosowań gospodarki otwartej. 6. Omówienie podstawowych dylematów polityki gospodarcej w warunkach gospodarki otwartej. B. PODSTAWOW POJĘCIA: * kurs walutowy * deprecjacja * rachunek obrotów bieŝących * aprecjacja * rachunek obrotów kapitałowych * efekty reperkusji * bilans płatnicy * mobilność kapitału * stały kurs walutowy * płynny kurs walutowy * ogranicona płynność * równowaga wewnętrna i ewnętrna * pełna płynność * interwencja na rynku walutowym * steryliacja (neutraliacja) * kurs nominalny i realny * model Mundella-Fleminga 1

2 II. RNK WALUTOW 1. Definicja: rynek walutowy to taki rynek międynarodowy, na którym jedną walutę krajową moŝna wymienić na inną. Cena, po której są wymieniane te dwie waluty, to kurs walutowy. 2. Mechanim kstałtowania równowagi na rynku walutowym rys Rys Równowaga na rynku walutowym Kurs walutowy ($/ ) SS SS 1 e e 1 DD Q Q 1 Ilość euro 3. Równowaga na rynku walutowym pry interwencji państwa rys Rys Interwencja banku centralnego na rynku walutowym Kurs walutowy ($/ ) B SS e 1 A C D DD DD 1 DD 2 Ilość euro 2

3 III. BILANS PŁATNICZ I KURS WALUTOW 1. Definicje: a) bilans płatnicy (BP): apis wsystkich transakcji mieskańców kraju agranicą.; b) rachunek obrotów bieŝących (ROB): apis obrotów w akresie towarów, usług, dochodów własności (majątkowych) i prekaów; c) rachunek obrotów kapitałowych (ROK): apis transakcji w akresie aktywów kapitałowych (wiąanych własnością). Tablica 8.1. Bilans obrotów bieŝących w Polsce w latach 2-28, stan na (mln dol. USA) Saldo obrotów bieŝących Saldo obrotów towarowych ksport f.o.b Import f.o.b Saldo usług Prychody Rochody Saldo dochodów Prychody Rochody Saldo transferów bieŝących Prychody Rochody Źródło: NBP. 2. Podstawowe współaleŝności w bilansie płatnicym: a) pojęcie wpływów i wydatków: napływ/odpływ pieniędy agranicy/a granicę; b) saldo BP = saldo ROB + saldo ROK; (8.1) 3

4 c) pojęcie transakcji wyrównawcych: interwencja podejmowana pre rąd na rynku walutowym w celu obrony kursu własnej waluty i wyrównania deficytu/nadwyŝki w bilansie płatnicym; d) pojęcie eksportu netto a saldo rachunku obrotów bieŝących (róŝnica: saldo transferów bieŝących i dochodów majątkowych); e) wycinek bilansu płatnicego w Polsce (tab. 8.1). 3. System stałego kursu walutowego (ang. fixed exchange rate regime); a) definicja: system, w którym rąd obowiąuje się do obrony kursu na góry określonym poiomie; b) interwencje walutowe a stan reerw dewiowych: presja na aprecjację kursu (nadwyŝka popytu) wrost reerw dewiowych; presja na deprecjację (nadwyŝka podaŝy) spadek reerw dewiowych. 4. System płynnego kursu walutowego (floating exchange rate regime); a) definicja: system, w którym kurs ustala się swobodnie na rynku walutowym w wyniku gry popytu i podaŝy; b) pełna i ogranicona /kierowana/ płynność; c) deprecjacja a dewaluacja, aprecjacja a rewaluacja waluty. Tablica 8.2. Wybrane wskaźniki ilustrujące stan równowagi ewnętrnej Polski w latach 2-28 Bilans handlowy (mld USD) Bilans handlowy (% PKB) Saldo na rachunku bieŝącym (mld USD) Saldo na rachunku bieŝącym (% PKB) ,3-7,7-7,2-5,7-5,6 -,9-7, -17,1-26, -7,2-4,1-3,6-2,6-2,2-3,8-2,1-4, -4,9-1,3-5,9-5,6-5,5-1,1-3,7-9,4-2,3-26,9-6, -3,1-2,8-2,6-4, -1,2-2,8-4,8-5,1 Napływ ZIB (mld 9,3 5,7 4,1 4,6 12,7 1,3 19,9 23,7 14,8 USD) 1 Oficjalne aktywa reerwowe (mld 27,5 26,6 29,8 34,2 36,8 42,6 48,5 65,7 62,2 USD) Wskaźnik pokrycia importu 1 6,8 6,8 6,6 6, 5, 5,1 4,7 4,9 3,7 ZadłuŜenie 42, 43,4 55,1 73,1 93,2 9,3 121,1 168,4 agranicne netto (mld USD) 2 (69,5) (72,) (84,9) (17,3) (13,) (132,9) (169,6) (234,1) 1 oficjalne aktywa reerwowe/miesięcny import, 2 dane w nawiasach onacają adłuŝenie brutto, ŹRÓDŁO: NBP. 181,3 (243,5) 4

5 IV. SPOSOB MIRZNIA KURSU WALUTOWGO 1. Bepośredni i pośredni kurs walutowy (notowanie proste i odwrotne). 2. Kurs dwustronny i efektywny (wielostronny). 3. Nominalny i realny kurs walutowy: R = ep P (8.2) albo R e = π π (8.2a) gdie: e - nominalny kurs walutowy; P, P - poiom cen a granicą, w kraju; π ; π - wskaźnik inflacji a granicą, w kraju. UWAGA: nie naleŝy utoŝsamiać kierunku mian kursu kierunkiem mian wartości danej waluty (jej deprecjacją bądź aprecjacją) i mian konkurencyjności międynarodowej kraju. ZaleŜy to od sposobu apisu (notowania) kursu: pry notowaniu prostym (jak np.w Wielkiej Brytanii) obowiąuje asada "up is up", tn. wrost R onaca aprecjację waluty i pogorsenie konkurencyjności międynarodowej, aś spadek R - odwrotnie: deprecjację i poprawę konkurencyjności. Inacej jest pry notowaniu odwrotnym (jak np. w Polsce cy USA): obowiąuje asada "up is down", tj. wrost R onaca deprecjację i wrost konkurencyjności, a jego spadek - aprecjację i pogorsenie konkurencyjności międynarodowej kraju. Ujmując te ostatnie aleŝności syntetycnie: R = realna aprecjacja = konkurencyjności NX R = realna deprecjacja = konkurencyjności NX 4. Cynniki określające realny kurs walutowy. a/ efekt Samuelsona-Balassy, Roserenie 8.1. fekt Samuelsona-Balassy W krajach o niŝsym poiomie rowoju niŝ ich główni partnery handlowi róŝnice w produktywności pracy występują prede wsystkim w sektore dóbr i usług mogących być predmiotem wymiany międynarodowej (tw. tradeables). PoniewaŜ kurs waluty aleŝy tylko od relacji wydajności w sektore tradeables, siła nabywca waluty słabsego kraju jest wyŝsa od jej kursu wymiany. Jednak w miarę rowoju gospodarcego róŝnice produktywności w sektore dóbr będących predmiotem wymiany mniejsają się. Wrost wydajności pracy w tym sektore prowadi do wrostu płac rokładającego się na całą gospodarkę i tym samym do wrostu kostów wytwarania towarów i usług spoa sektora 5

6 tradeables. PoniewaŜ poa tym sektorem wydajność nie więksa się lub więksa bardo wolno, wyŝse kosty powodują tam wrost cen sybsy niŝ w sektore dóbr wymienianych agranicą. W efekcie następuje realna aprecjacja waluty kraju słabsego średni poiom cen wrasta sybciej niŝ kurs (nominalny) walut obcych. Inacej efekt Samuelsona-Balassy moŝna teŝ ująć następująco: e wględu na wyŝsą wydajność pracy, poiom cen w krajach wysoko rowiniętych jest systematycnie wyŝsy niŝ w krajach uboŝsych. fekt ten diała w sposób następujący. Wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych (CPI) jest średnią (geometrycnie) waŝoną cen dóbr wymiennych i niewymiennych, gdie wagami są odpowiednie udiały tych dóbr w kosyku konsumenta a ora (1-a). [R.1] P = (P T ) a (P N ) 1-a Konkurencja międynarodowa sprawia, Ŝe wskaźnik cen dóbr będących predmiotem wymiany w danym kraju jest powiąany e wskaźnikiem cen światowych wyraŝonych w walucie krajowej: [R.2] P T = ep T Jednoceśnie wiadomo, Ŝe płaca realna jest równa krańcowemu produktowi pracy: [R.3] W T /P T = MPL T ora W T /P T = MPL T gdie W T to płaca w sektore dóbr wymiennych. Korystając równania [R.2] równanie [R.3] moŝna prekstałcić do postaci następującego warunku: [R.4] T W T = ew MPL MPL T T który łący płace w sektore dóbr wymiennych w kraju i a granicą. Pry stałym nominalnym kursie walutowym, e, moŝna dostrec, Ŝe płace krajowe są tym wyŝse, im wyŝsa jest wydajność pracy w krajowym sektore dóbr wymiennych w porównaniu wydajnością w tym sektore a granicą. Następnie naleŝy auwaŝyć, Ŝe w granicach kraju asoby pracy będą się premiescać w taki sposób, aby płace w sektore dóbr wymiennych i niewymiennych poostawały na bliŝonym poiomie. [R.5] W = W T = W N ora W = W T = W N Warto teŝ prypomnieć, Ŝe płaca realna w sektore dóbr nie podlegających wymianie jest równa krańcowemu produktowi pracy w tym sektore, cyli: [R.6] W N = P N MPL N ora W N = P N MPL N I w końcu, wydajność pracy w sektore dóbr nie podlegających wymianie nie róŝni się bytnio miedy krajami; onaca to, Ŝe jako pierwse prybliŝenie moŝna pryjąć, Ŝe MPL N = MPL N. Łącąc uyskany reultat definicją wględnych poiomów cen [R.1], warunkiem wyrównywania płac [R.4] ora e worem [R.6], otrymujemy formułę wyraŝającą wględne poiomy cen w kraju i a granicą: [R.7] P ep T a N ( P ) ( P ) = a e( P ) ( P ) T N 1 a 1 a P = ep T T a N P ep N 1 a = W ew 1 a MPL = MPL Z formuły [R.7] wynika, Ŝe w krajach o wyŝsej wydajności pracy w sektore dóbr będących predmiotem wymiany występuje wyŝsy poiom cen, mieronych we wspólnej T T 1 a 6

7 walucie. b/ ścieŝka parytetu siły nabywcej (PSN, ang. PPP); ŚcieŜka parytetu siły nabywcej nominalnego kursu walutowego to takie miany (dostosowania) kursu, które odpowiadają róŝnicy stóp inflacji międy krajem i agranicą i powalają utrymać niemienny kurs realny. Tablica 8.3. Porównanie stóp inflacji i mian nominalnego kursu walutowego w wybranych krajach w latach (średnie rocne stopy wrostu) Kraj π - π e/e Argentyna Braylia Chile Kolumbia Islandia Indoneja a Irael Peru b Urugwaj Zair 76,5 59,5 37,5 12,1 17,2 11,5 26,8 54,3 36,2 22,6 77,1 61, 37,7 15,2 15,9 1,9 25,4 55,3 36,9 3,1 π - deflator PKB w kraju, π deflator PKB w USA, e nominalny kurs waluty krajowej do dolara. a ,b Źródło: International Monetary Fund, International Financial Statistics, róŝne lata. V. BILANS HANDLOW A RÓWNOWAGA NA RNKU DÓBR 1. ZałoŜenia: stałość cen i wolne moce wytwórce. 2. Absorpcja krajowa a wydatki na dobra krajowe; a) absorpcja krajowa: b) wydatki na dobra krajowe: A = C + I + G (8.3) A + NX = C + I + G + (X - Z) = (C + I + G) + NX (8.4) c) równanie absorpcji krajowej: 7

8 A = A (, i) A = C + c(1-t) + I - bi + G (8.5) d) równanie eksportu netto: NX = X(, R) Z(, R) = NX (,, R) NX= X - m + vr albo: [NX=X-m-ni] (8.6) e) WNIOSKI: (i) wrost dochodu a granicą powoduje poprawę bilansu handlowego i wrost popytu globalnego w kraju (rys. 8.3); NX Rysunek 8.3. Krywa eksportu netto ( R, ) NX` NX(, R, ) Komentar: (ii) realna deprecjacja waluty krajowej powoduje wrost eksportu netto i popytu globalnego (rys. 8.3); (iii) wrost krajowej stopy procentowej wywołuje aprecjację kursu waluty i pogorsenie bilansu handlowego; (iv) wrost dochodu krajowego prowadi do wrostu importu i pogarsa bilans handlowy. (i) wrost dochodu a granicą lub/i realna deprecjacja waluty krajowej powodują presunięcie krywej NX w prawo w górę (poprawę eksportu netto); (ii) krywa eksportu netto jest tym bardiej stroma, im wyŝsa jest krańcowa skłonność do importu (m). 3. Równowaga na rynku dóbr. 8

9 Rysunek 8.4. Wrost dochodu a granicą a gospodarka krajowa i ` LM IS` NX ` IS (a) ` (b) NX` NX Komentar: skala presunięcia krywej IS (tj. pryrost dochodu do ') jest mniejsa od presunięcia krywej NX (tj. wrostu popytu globalnego wywołanego więkseniem eksportu). Wynika to diałania efektu wypierania: wrost eksportu netto prowadi do więksenia popytu globalnego i dochodu, co kolei - pre wyŝsą stopę procentową - ogranica popyt inwestycyjny i globalny. ksport netto wypiera atem cęściowo inwestycje prywatne. Tablica 8.4. Wpływ akłóceń na dochód i eksport netto Wrost wydatków krajowych Wrost dochodu a granicą Realna deprecjacja Realna aprecjacja Dochód ksport netto Dylematy polityki gospodarcej. 9

10 Rysunek 8.5. Konflikt międy pełnym atrudnieniem a równowagą ewnętrną i II LM I III NX= * IS Interpretacja: w obsarach I i III występuje bieŝność celów polityki gospodarcej, natomiast konflikt celów pojawia się w obsare II. Obsar I - nadwyŝka handlowa i berobocie - ekspansja fiskalna i/lub pienięŝna powolą pobudić popyt wewnętrny, a tym samym mniejsyć berobocie i równowaŝyć bilans handlowy. Obsar III: deficyt handlowy i nadmierne atrudnienie - twarda polityka fiskalna i pienięŝna prowadi jednoceśnie do mniejsenia atrudnienia i poprawy bilansu handlowego. Obsar II: deficyt handlowy i berobocie. Dla mniejsenia berobocia naleŝałoby prowadić ekspansywną politykę fiskalną bądź pienięŝną, ale to wpłynie na więksenie deficytu handlowego. Z kolei dla osiągnięcia równowagi ewnętrnej (erowego eksportu netto) naleŝałoby astosować restrykcyjną politykę gospodarcą, ale to spowodowałoby jesce więkse berobocie. 5. WspółaleŜność pomiędy krajami (efekty reperkusji). 1

11 VI. MOBILNOŚĆ KAPITAŁU 1. Doskonała mobilność kapitału - definicja: swoboda wyboru kraju i waluty, sybkość, niskie kosty transakcyjne i nieogranicone romiary transakcji aktywami finansowymi. 2. Implikacje dla polityki gospodarcej: m.in. więksone ryyko kryysu walutowego i niestabilność kursu walutowego. Jednym rowiąań mających ogranicyć skalę tego ryyka jest tw. podatek Tobina niewielki podatek nałoŝony na transakcje wiąane prepływami kapitału międy krajami. Podatek, aproponowany pre laureata nagrody Nobla, miał na celu ogranicenie skali prepływu kapitału spekulacyjnego. 3. ZałoŜenia: dane - ceny dóbr importowanych, popyt na eksport i stopa procentowa a granicą (i ); nie występuje ryyko kursowe. 4. Bilans płatnicy a prepływy kapitału. BP = NX (,, R) + CF (i - i ) (8.7) * Saldo rachunku obrotów kapitałowych jest funkcją róŝnicy w stopach procentowych w kraju i a granicą. 5. Równowaga wewnętrna i ewnętrna; a) równowaga wewnętrna - równowaŝone rynki dóbr, pieniąda i pracy; b) równowaga ewnętrna - erowy eksport netto (równowaŝony bilans obrotów bieŝących). Rysunek 8.6. Równowaga wewnętrna i ewnętrna pry stałym kursie walutowym i i 4 3 NadwyŜka, NadwyŜka, berobocie nadmierne atrudnienie BP= 1 2 Deficyt, berobocie * Deficyt, nadmierne atrudnienie krajowy dochód, produkcja 11

12 VII. MODL MUNDLLA-FLMINGA - DOSKONAŁA MOBILNOŚĆ KAPITAŁU W WARUNKACH STAŁGO KURSU WALUTOWGO 1. Skutecność polityki pienięŝnej (ilustracja: rys. 8.7 i tabl. 8.5). Rysunek 8.7. Polityka pienięŝna w warunkach doskonałej mobilności kapitału pry stałym kursie walutowym i LM` ` LM i = i BP = IS Tablica 8.5. Reakcje dostosowawce pod wpływem acieśnienia polityki pienięŝnej 1. Zacieśnienie polityki pienięŝnej (LM LM'). 2. Wrost stopy procentowej. 3. Napływ kapitału agranicy, nadwyŝka na rachunku obrotów kapitałowych. 4. Presja na aprecjację kursu waluty krajowej. 4a. Dodatkowo, presję tę wmacnia poprawa salda wymiany handlowej (wrost eksportu netto) spowodowana wrostem stopy procentowej i spadkiem dochodu. 5. Interwencja na rynku walutowym w postaci spredaŝy waluty krajowej i akupu waluty obcej. 6. Zwięksenie podaŝy pieniąda (ekspansja monetarna) w efekcie interwencji. 7. Powrót do stanu równowagi pry wyjściowym poiomie stopy procentowej i równowaŝonych obrotach kapitałowych. 12

13 2. Skutecność polityki fiskalnej (ilustracja a pomocą modelu IS-LM). Rysunek 8.8. Polityka fiskalna w warunkach doskonałej mobilności kapitału pry stałym kursie walutowym i LM ` LM` i = i `` BP = IS` IS Opis procesu dostosowań: pod wpływem wrostu wydatków państwa (obniŝki podatków) więksa się popyt globalny i w prawo presuwa się krywa IS (do połoŝenia IS'). W nowym punkcie równowagi wewnętrnej ' krajowa stopa procentowa prewyŝsa stopę procentową a granicą, co uruchamia napływ kapitałów do kraju i stwara presję na aprecjację waluty. Rąd musi w tej sytuacji podjąć interwencję na rynku walutowym w celu obrony kursu: skupuje waluty obce (wrost reerw dewiowych) i wprowada do obiegu dodatkowe ilości pieniąda krajowego. Wrost podaŝy pieniąda onaca premiescenie się krywej LM do poycji LM' i ustalenie nowego punktu równowagi wewnętrnej i ewnętrnej w ", pry więksych romiarach dochodu. 3. ZaleŜność międy krajową podaŝą pieniąda i stanem bilansu płatnicego; a) deficyt = spadek podaŝy pieniąda; b) nadwyŝka = wrost podaŝy pieniąda; c) pojęcie i nacenie STRLIZACJI (operacja otwartego rynku prebiegająca międy krajowym pieniądem a krajowymi papierami wartościowymi; jej celem jest neutraliacja wpływu stanu bilansu płatnicego na romiary krajowej podaŝy pieniąda). Pełna steryliacja = amiana krajowych obligacji na reerwy dewiowe; d) egogenicny charakter podaŝy pieniąda krajowego - trudność realiacji jednoceśnie dwóch celów: apewnienia stałości podaŝy pieniąda i obrony stałego kursu walutowego (wybór typu "coś a coś"). 13

14 VIII. RAKCJ GOSPODARKI W WARUNKACH DOSKONAŁJ MOBILNOŚCI KAPITAŁU PRZ PŁNNM KURSI WALU- TOWM (model Mundella-Flemminga) 1. ZałoŜenie: stałe ceny. 2. Opis modelu: brak interwencji na rynku walutowym równowaŝony bilans płatnicy - kaŝdy deficyt obrotów bieŝących musi ostać sfinansowany napływem kapitału agranicy, aś nadwyŝka jest równonacna odpływem. Dostosowania kursu walutowego sprawiają, iŝ suma sald rachunku obrotów bieŝących i kapitałowych wynosi ero. 3. Bilans płatnicy jest w równowade pry tylko jednym poiomie stopy procentowej: i = i. Rysunek 8.9. Wpływ kursu walutowego na popyt globalny i i = i Aprecjacja Deprecjacja IS 4. Proces dostosowań do abureń równowagi. 5. Polityka fiskalna i jej skutecność (por. rys. 8.1). Opis procesu dostosowań: wrost wydatków państwa (bądź obniŝka podatków) prowadi do więksenia popytu globalnego i presunięcia krywej IS w prawo, do połoŝenia IS. Onaca teŝ podwyŝkę krajowej stopy procentowej w punkcie ', która pobuda napływ kapitału a granicy (i > i ) i prowadi do aprecjacji kursu waluty krajowej. Aprecjacja onaca kolei pogorsenie konkurencyjności eksportu i spadek eksportu netto (dodatkowo wmacniany pre wrost dochodu krajowego w pierwsej faie dostosowań). Spadek ten prowadi do mniejsenia popytu globalnego i powrotu krywej IS do poycji wyjściowej. Końcowa równowaga ustala się w punkcie. 14

15 Rysunek 8.1. Konsekwencje wrostu popytu na eksport i LM ` i = i BP = IS` IS 6. Dostosowanie do mian w polityce pienięŝnej (rys. 8.11). Rysunek Konsekwencje wrostu podaŝy pieniąda i LM LM` `` i = i ` IS `` IS` Opis procesu dostosowań: w efekcie ekspansji monetarnej krywa LM presuwa się w prawo (LM'). Nowy punkt równowagi ustala się w ', pry dochodie więksym od i stopie procentowej niŝsej od i. Spadek krajowej stopy procentowej pobuda odpływ kapitału a granicę i prowadi do deprecjacji waluty krajowej. Deprecjacja onaca poprawę konkurencyjności międynarodowej i wrost eksportu netto. Tym samym więksa się popyt globalny i krywa IS presuwa się w prawo (IS'), potęgując efekt ekspansji pienięŝnej. Ostatecnie równowaga wewnętrna i ewnętrna ustala się w punkcie ", pry dochodie ``. 7. Wnioski: a) pry stałym kursie walutowym skutecna jest polityka fiskalna, a nieskutecna polityka pienięŝna; b) pry płynnym kursie walutowym jest odwrotnie: skutecna jest polityka pienięŝna, aś nieskutecna polityka fiskalna. 15

16 Tablica 8.6. Skutki polityki pienięŝnej i fiskalnej w warunkach doskonałej mobilności kapitału Stały kurs kspansja pienięŝna Brak mian w produkcji; spadek reerw dewiowych równy wrostowi podaŝy pieniąda; Płynny kurs Wrost produkcji; poprawa bilansu handlowego; deprecjacja waluty; kspansja fiskalna Wrost produkcji; pogorsenie bilansu handlowego; Brak mian w produkcji; spadek eksportu netto; aprecjacja waluty; 8. Problem bliźniacych deficytów. IX. MODL IS-LM DLA GOSPODARKI OTWARTJ * Równanie eksportu netto: NX = X m + vr R = ep/p * Równowaga na rynku dóbr: * Krywa IS: = A + NX = A + c' bi + X m + vr (8.8) gdie: c = c(1 - t) albo: = A bi + X + vr 1 c' + m = A bi + X + vr s + m (8.9) * Implikacje: gdie 1 (s + m) - prosty mnoŝnik dla gospodarki otwartej - mnoŝnik pokauje wpływ wrostu krajowych wydatków autonomicnych, A - pry danej stopie procentowej, dochodie a granicą i realnym kursie walutowym - na dochód krajowy; 16

17 - wrost realnego kursu walutowego R więksa dochód krajowy o v/(s+m). Pryrost dochodu jest tym więksy, im bardiej wraŝliwy jest bilans handlowy (eksport netto) na miany kursu realnego (v) i im wyŝsy mnoŝnik w gospodarce otwartej. * Równowaga pry płynnym kursie i doskonałej mobilności kapitału * Z a ł o Ŝ e n i e: i = i * Krywa LM: M P = k hi = 1 k (M + hi ) (8.1) P * Równowaga wewnętrna i ewnętrna (poiom kursu realnego gwarantującego równowagę): A bi + X + vr 1 = k (M + hi ) s + m P równanie R (8.11) R s m M [(s m)h kb ]i = kv P kv A + X (8.12) v * Implikacje: ekspansja fiskalna lub wrost X prowadą do realnej aprecjacji waluty kraju, aś ekspansja pienięŝna - do realnej deprecjacji. X. DLMAT POLITKI GOSPODARCZJ I PROCS DOSTO- SOWAŃ PRZ STAŁM KURSI WALUTOWM 1. ZałoŜenie: mienne ceny. 2. Sposoby dostosowań do akłóceń równowagi bilansu płatnicego: a) odpowiednia polityka gospodarca; b) mechanimy automatycnych dostosowań: (i) nierównowaga płatnica wpływa na podaŝ pieniąda a tym samym i na wydatki; (ii) berobocie oddiałuje na płace i ceny a pre nie - takŝe na konkurencyjność. 3. Rola cen w gospodarce otwartej (R = e*p/p ); a) sybsy wrost cen w kraju niŝ a granicą onaca spadek konkurencyjności; 17

18 b) wolniejsy wrost cen powoduje wrost konkurencyjności; c) wrost/spadek cen a poiom stopy procentowej i popyt globalny (wrost cen wrost stopy procentowej spadek popytu inwestycyjnego wrost eksportu netto). Rysunek Równowaga w gospodarce otwartej pry giętkich cenach P AS P ` AD NX= 4. Automatycny (klasycny) mechanim dostosowawcy: * w punkcie na rys (równowaga na rynku dóbr) istnieje berobocie i ujemny eksport netto. Bank centralny spredaje dewiy; nastepuje spadek podaŝy pieniąda i presunięcie krywej AD w lewo w dół. Równoceśnie berobocie wymusa spadek płac i cen, co wywołuje presunięcie krywej AS w prawo w dół. Docelowo oba te ruchy wynacą stan równowagi wewnętrnej i ewnętrnej w punkcie '. Problemy: mechanim ten nie jest atrakcyjny - proces dostosowań trwa długo, onaca recesję i berobocie. 5. Dylematy polityki gospodarcej - równowaga wewnętrna a ewnętrna. Wybór właściwej polityki ekonomicnej. * 18

19 Rysunek Dylematy polityki gospodarcej P Recesja, deficyt Boom, deficyt II III Recesja, nadwyŝka I * Boom, nadwyŝka IV NX= * Klasycne dylematy polityki - obsary II i IV (konkurujące cele, niemoŝliwe do jednocesnego osiągnięcia). 6. Polityka presuwania i redukcji wydatków: optymalnym rowiąaniem jest połącenie polityki presuwania wydatków międy dobrami krajowymi i importowanymi polityką ogranicania (więksania) wydatków, jeśli chce się jednoceśnie osiągnąć cele wiąane równowagą wewnętrną i ewnętrną. NX = - (C + I + G) Deficyt handlowy moŝna mniejsyć, ogranicając wydatki na C, I lub G (astosowanie restrykcyjnej polityki pienięŝnej i/lub fiskalnej). NX = S - I + NT - G ZaleŜność międy eksportem netto (deficytem handlowym) a deficytem budŝetu: eksport netto jest finansowany pre nadwyŝkę (oscędności nad inwestycjami) sektora prywatnego ora nadwyŝkę budŝetu państwa. 7. Dewaluacja. Rysunek Utrata dochodów eksportu P AS ` AD AD` * NX`= NX= 19

20 * Generalną asadą polityki gospodarcej jest astosowanie tylu instrumentów, ile jest celów polityki (sytuacja ilustrowana wykresem naleŝy do wyjątków). 8. Kursy walutowe a ceny; a) pojęcie realnej dewaluacji (sytuacja, kiedy dewaluacja waluty powoduje spadek cen dóbr krajowych wględem dóbr agranicnych); Rysunek Konkurencyjność i dostosowanie P/e P/e ( ) ` ( P/e )` `` * NX`= NX= * Radko się dara, aby dewaluacja, której nie towarysy restrykcyjna wewnętrna polityka gospodarca, była w stanie prywrócić równowagę ewnętrną. b) pełający kurs walutowy (por. np. Polska) - definicja: kurs walutowy podlega deprecjacji wg stopy odpowiadającej w prybliŝeniu róŝnicy międy inflacją w kraju i a granicą. XI. MONTARSTCZN PODJŚCI DO BILANSU PŁATNICZGO 1. Tea: deficyt bilansu płatnicego jest odbiciem (konsekwencją) nadmiernej podaŝy pieniąda. 2. Steryliacja - definicja i nacenie: polityka powodująca awiesenie automatycnego mechanimu dostosowawcego i umoŝliwiająca istnienie trwałego deficytu płatnicego popre roerwanie wiąku międy nierównowagą ewnętrną i krajową podaŝą pieniąda. Z tego punktu widenia moŝna unać, iŝ trwała nierównowaga ewnętrna jest jawiskiem w swej istocie monetarnym. 3. Podejście monetarystycne a MFW; a) NFA = H - DC (8.13) 2

21 Tablica 8.7. Wycinek bilansu włady monetarnej Aktywa Aktywa agranicne netto (NFA) Pasywa Pieniąd wielkiej mocy (H) Kredyt krajowy ( C) NFA - miana wielkości aktywów agranicnych netto (saldo bilansu płatnicego), DC H - miana wielkości kredytu krajowego (tj. kredytu udielanego pre bank centralny systemowi bankowemu i budŝetowi), - miana ilości pieniąda wielkiej mocy (bay monetarnej), b) procedura: ustalenie celu monetarnego w postaci NFA*, tj. dopuscalnego deficytu (salda) bilansu płatnicego i dostosowanie do niego wewnętrnej polityki pienięŝnej (pryrost kredytu i bay monetarnej). Następny krok: osacowanie wielkości krajowego popytu na pieniąd, pry ałoŝeniu określonego mnoŝnika kreacji pieniąda. Powala to ustalić wielkość H*. Wielkością wynikową jest wówcas pryrost kredytu krajowego ( DC*); c) typowe podejście MFW to narucenie krajowi pułapu pryrostu kredytu krajowego i nakłonienie go do prowadenia restrykcyjnej polityki pienięŝnej; d) mechanim diałania - ogranicenie ekspansji kredytowej banków wolniejsy wrost podaŝy pieniąda w stosunku do popytu podwyŝka stopy procentowej napływ kapitału a granicy poprawa bilansu płatnicego. 4. Podejście monetarystycne a deprecjacja. * Podejście to akłada, iŝ deprecjacja waluty nie poprawia konkurencyjności kraju nawet w krótkim okresie. Nie jest to jednak w pełni słusne: deprecjacja moŝe ułatwić proces dostosowawcy, własca jeŝeli preprowadono ją w sytuacji występującego berobocia i deficytu płatnicego. Popycha ona wówcas gospodarkę w stronę równowagi - dostosowanie odbywa się pre wrost cen dóbr importowanych, a nie a pośrednictwem spadku cen krajowych i recesji. XII. PŁNN KURS WALUTOW, PINIĄDZ I CN 1. ZałoŜenia: model Mundella-Fleminga, płynny kurs walutowy, giętkie ceny, doskonała mobilność kapitału. 2. Prebieg procesu dostosowań (rys. 8.16). 21

22 Rysunek Dostosowania kursu walutowego i cen i II I Deflacja, aprecjacja Inflacja, aprecjacja i III IV BP= Deflacja, deprecjacja Inflacja, deprecjacja * * Dodatkowe ałoŝenie: na lewo od ceny spadają, na prawo - rosną (wynika to aleŝności Phillipsa, ilustrowanej rys. 7.3). 3. kspansja pienięŝna - skutki krótko- i długookresowe; a) róŝnica w stosunku do modelu dostosowań pry stałych cenach - inacej niŝ tam, ekspansja pienięŝna nie prowadi w długim okresie do wrostu produkcji, lec tylko do deprecjacji waluty i wrostu cen. Konkurencyjność międynarodowa kraju nie mienia się; b) ilustracja graficna (rys. 8.17); Rysunek Krótko- i długookresowe skutki ekspansji pienięŝnej i ``` LM LM` `` i = i BP= ` IS` * c) opis procesu dostosowań: w punkcie (równowagi wewnętrnej i ewnętrnej) następuje ekspansja pienięŝna, która powoduje presunięcie IS 22

23 krywej LM do połoŝenia LM'; równowaga na rynkach dóbr i pieniąda ustala się w punkcie '. W punkcie tym obniŝa się krajowa stopa procentowa, co powoduje odpływ kapitału a granicę i deprecjację waluty krajowej. W jej wyniku poprawia się konkurencyjność i wrasta eksport netto (poprawa salda obrotów bieŝących). W reultacie więksenia popytu globalnego krywa IS presuwa się do połoŝenia IS', a równowaga krótkookresowa ustala się w punkcie ". W długim okresie: punkt " onaca, iŝ produkcja faktycna jest więksa od potencjalnej ( > * ). Wywołuje to wrost poiomu cen i tym samym spadek realnej podaŝy pieniąda. Krywa LM` wraca tym samym do swego wyjściowego połoŝenia LM (punkt ```), co pobuda wrost stopy procentowej i napływ kapitału a granicy. Następuje aprecjacja waluty krajowej i spadek eksportu netto (pogorsenie salda wymiany handlowej). Tym samym mniejsa się popyt globalny, a krywa IS' wraca do swego pocątkowego połoŝenia IS. Gospodarka powraca do wyjściowej równowagi wewnętrnej i ewnętrnej; d) pojęcie NUTRALNOŚCI PINIĄDZA - po akońceniu procesów dostosowawcych nominalna podaŝ pieniąda, kurs walutowy (nominalny) i ceny wrosły w tej samej proporcji, co onaca, iŝ realna podaŝ pieniąda i ceny wględne (kurs realny) nie mieniły się. Nie mieniła się teŝ wielkość produkcji (tabl. 8.8). Tablica 8.8. Krótko- i długoookresowe skutki ekspansji pienięŝnej M/P e P R (e P/P) Krótki okres Długi okres 4. Nadreakcja kursu walutowego (ang. overshooting); a) cechą opisanego wyŝej procesu dostosowawcego jest to, iŝ kurs i ceny nie mieniają się w tym samym tempie - skala pocątkowej deprecjacji jest więksa niŝ skala wrostu podaŝy pieniąda, aś ceny rosną pewnym opóźnieniem; b) definicja: nadreakcja kursu (overshooting) - kurs walutowy, pod wpływem akłócenia równowagi (ekspansja pienięŝna), mienia się pocątkowo w więksym stopniu, niŝ wynikałoby to warunków nowej równowagi długookresowej (prekraca poiom równowagi). Następnie, tego wyŝsego poiomu stopniowo obniŝa się do poiomu równowagi. Wniosek: miany w polityce pienięŝnej (bodiec) prowadą do bardiej niŝ proporcjonalnych mian kursu walutowego (silniejsa reakcja); 23

24 c) obra graficny (rys. 8.18). Rysunek Nadmierna reakcja kursu walutowego Pieniąd, kurs, ceny ilość pieniąda A` kurs ceny 1 A t cas d) implikacje: w systemie kursu płynnego polityka pienięŝna ma ogromny wpływ na kurs walutowy, konkurencyjność i saldo wymiany handlowej (eksport netto). Wynika to głównie opóźnionych reakcji dostosowawcych cen. Rodi to obawy, iŝ aleŝność ta wprowada do gospodarki niestabilność i nadmierne fluktuacje kursu. 5. Parytet siły nabywcej (PSN); a) definicja: miany nominalnych kursów walutowych odwierciedlają głównie róŝnice w stopach inflacji międy krajami. Inacej mówiąc, gdy P i/lub P mieniają się, e mienia się w taki sposób, aby utrymać kurs realny (R = e P/P ) na stałym poiomie, cyli na scieŝce PSN; b) terminologia: R to inacej terms of trade; c) weryfikacja empirycna teorii PSN: fakty dają się cęściowo ją potwierdać, własca w prypadku krajów o duŝych róŝnicach w stopach inflacji, a takŝe w prypadku abureń o charaktere monetarnym (np. wrost podaŝy pieniąda); d) astreŝenia i wątpliwości: (i) teoria PSN ma astosowanie w długim okresie; w krótkim kursy mogą odbiegać od ścieŝki PSN; (ii) teoria nie ma astosowania pry wstrąsach o charaktere niemonetarnym (np. wrost eksportu, wrost produkcji potencjalnej); ceny i kursy niekoniecnie mieniają się w jednakowym stopniu; poiom kursu realnego odpowiadający warunkom równowagi moŝe teŝ mienić aburenia o charaktere realnym. 24

25 XIII. RÓśNIC STÓP PROCNTOWCH A OCZKIWANIA DOTCZĄC POZIOMU KURSU WALUTOWGO 1. Ocekiwania mian kursowych; a) prykład licbowy: Sytuacja i i e/e (deprecjacja) Zmodyfikowana róŝnica stóp procentowych (i - i + e/e) * w sytuacjach 1 i 4 inwestycja finansowa ostanie dokonana w kraju, w sytuacji 3 - a granicą; b) modyfikacja równania bilansu płatnicego: BP NX ( ep p ) CF (i i e = + + e ) (8.14) c) doskonała mobilność kapitału: e i = i (8.15) e d) roserenie asady Fishera: róŝnica stóp inflacji = róŝnica stóp procentowych = stopa deprecjacji * w kraju o wysokiej inflacji wysoka jest takŝe stopa procentowa i istnieje duŝe prawdopodobieństwo deprecjacji waluty; e) ocekiwania mian kursów a równowaga makroekonomicna (rys. 8.19). 25

26 Rysunek Reakcja na antycypowaną mianę kursów i LM ` BP BP` IS * IS` Opis wykresu: jeŝeli powstają ocekiwania aprecjacji waluty krajowej, prosta BP presuwa się do połoŝenia BP'. Wynika to chęci (atrakcyjności) utrymywania aktywów krajowych pry niŝsej stopie procentowej, w ocekiwaniu na aprecjację. W punkcie pojawia się tera w efekcie napływ kapitału a granicy i recywiście następuje aprecjacja waluty. Pogorsenie salda obrotów bieŝących powoduje presunięcie krywej IS do poycji IS' - w punkcie ' gospodarka wchodi w recesję. Napływ kapitału spowodował atem utratę konkurencyjności i berobocie. Wniosek: duŝa rola ocekiwań i motywów spekulacyjnych w gospodarce otwartej. XIV. ZMIAN KURSÓW I DOSTOSOWANIA W HANDLU ZAGRANICZNM 1. Kursy walutowe i dostosowania cen wględnych. 2. Ceny wględne a bilans handlowy - krywa w kstałcie litery "J"; a) formuła eksportu netto: NX X ep = P Z (8.16) b) deprecjacja (dewaluacja): w krótkim okresie jej efekty są następujące: miany (spadek) wolumenu importu są niewielkie i nie równowaŝą wrostu cen importowych; następuje więc pogorsenie bilansu handlowego i terms of trade; w długim okresie ma miejsce proces odwrotny: efekty mian wolumenu są duŝe i powodują poprawę bilansu handlowego; c) prebieg procesu dostosowań prypomina literę J - deprecjacja pocątkowo pogarsa bilans handlowy, a później poprawia. 26

27 3. FKT HISTRZ: silna i długotrwała aprecjacja waluty moŝe spowodować trwałe, trudno odwracalne konsekwencje w postaci utraty rynków bytu (w tym własnego), nawet mimo późniejsej deprecjacji. Koniecne moŝe stać się nacne niedowartościowanie waluty (overshooting). XV. WAHANIA KURSU WALUTOWGO A WSPÓŁZALśNOŚĆ 1. Ogranicona płynność kursu a interwencja - w latach rądy krajów wysoko rowiniętych podejmowały interwencje na rynku walutowym na nacną skalę. 2. Presłanki interwencji: a) prekonanie o spekulacyjnym charaktere ruchów kapitału; b) próby wpływu na realny kurs walutowy i tym samym - regulowania handlu agranicnego; c) neutraliacja wpływu mian kursu (deprecjacji) na inflację w kraju; d) wątpliwość: jak odróŝnić krótkookresowe fluktuacje kursu od trendu (mian trendu)? 3. Zasadność (efektywność) interwencji; a) roróŝnienie międy interwencją wspartą steryliacją a nie wspartą; b) istnieje silne prekonanie, iŝ tylko ten drugi rodaj interwencji walutowej (be steryliacji) jest skutecny, gdyŝ mienia się wówcas krajowa podaŝ pieniąda, a to wpływa na kurs walutowy. 4. WspółaleŜność międynarodowa; a) istnieje powsechne prekonanie, iŝ pry płynnym kursie walutowym kraje mogą prowadić autonomicną politykę gospodarcą - pienięŝną, fiskalną, stopy inflacji - be kłopotania się o równowagę ewnętrną. Jest to tylko cęściowo słusne - występują bowiem efekty promieniowania i współaleŝności; b) główne efekty pobudone mianami kursu: (i) eksport/import berobocia, (ii) eksport/import inflacji, (iii) skutki a granicą ekspansji pienięŝnej/fiskalnej, c) podsumowanie (tabl. 8.9). 27

28 Tablica 8.9. Skutki międynarodowe krajowej polityki gospodarcej Zacieśnienie polityki pienięŝnej w USA kspansja fiskalna w USA USA agranica USA agranica Kurs walutowy aprecjacja dolara aprecjacja dolara Produkcja Inflacja Synchroniacja polityki gospodarcej w skali międynarodowej - np. umowy typu wąŝ walutowy (uropejski System Walutowy i uropejski Mechanim Kursowy - RM). 28