POLSKIE BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZA GRANICĄ W 2005 ROKU

Transkrypt

1 MINISTERSTWO GOSPODARKI POLSKIE BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZA GRANICĄ W 2005 ROKU DEPARTAMENT ANALIZ I PROGNOZ Warszawa, grudzień 2006 r.

2 Spis treści Wstęp Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie w 2005 roku Odpływ kapitału z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą Odpływ kapitału z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w 2005 roku Stan naleŝności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą Dochody z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w 2005 roku Polskie BIZ w wybranych krajach EUROPA ZACHODNIA NIEMCY RUMUNIA UKRAINA Potencjał inwestycyjny Polski, Czech i Węgier Podsumowanie Spis tabel i wykresów Załączniki... 31

3 Wstęp Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą od kilu lat stanowią jedną z bardziej dynamicznie rosnących pozycji bilansu płatniczego. Co prawda w ujęciu wartościowym nie są to jeszcze kwoty względnie znaczące, podobnie jak ich udział w ogólnoświatowej wartości kapitału przepływającego w formie inwestycji bezpośrednich, tym niemniej istota samego zjawiska pozostaje niezwykle interesującą i wartą głębszej analizy. Zwiększająca się wartość polskich inwestycji bezpośrednich za granicą wskazuje na przemiany dokonujące się w polskiej gospodarce. Świadczy takŝe o rosnącym potencjale polskich przedsiębiorstw, które decydują się na podjęcie ekspansji kapitałowej takŝe poza granicami kraju. Tym samym stają się stopniowo aktywnymi uczestnikami systemu międzynarodowego obrotu kapitałami inwestycyjnymi. Jest to zjawisko o tyle warte uwagi, iŝ powoduje zmianę międzynarodowej pozycji inwestycyjnej Polski. Z wyłącznie odbiorcy kapitału lokowanego w formie inwestycji zagranicznych staje się ona, co prawda jeszcze w niewielkim zakresie, takŝe jego źródłem. Co warte takŝe podkreślenia, wszelkie działania polskich podmiotów związane z podejmowaniem inwestycji za granicą, w zdecydowanej większości są efektem działań samych przedsiębiorstw, stanowiąc przejaw inicjatyw oddolnych. Bez zachęt oraz przy bardzo ograniczonej pomocy ze strony właściwych instytucji państwowych, polskie podmioty są w stanie samodzielnie dostrzec, rozpoznać oraz wykorzystać swoje szanse rozwojowe w formie inwestycji bezpośrednich lokowanych za granicą. Materiały dotyczące polskich inwestycji bezpośrednich za granicą, ze względu na dotychczas niewielkie zainteresowanie tą tematyką, nie są liczne. Składają się na nie przede wszystkim coroczne opracowania Narodowego Banku Polskiego oraz raporty World Investment Report przygotowywane przez Konferencję Narodów Zjednoczonych Do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD). Ponadto w kwestiach szczególnych pomocne są informacje uzyskiwane z Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji działających przy polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych, a takŝe informacje zaczerpnięte ze środków masowego przekazu. Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o wszystkie z wymienionych źródeł, jednak ze względu na ich specyfikę bardzo trudne okazało się traktowanie ich w sposób komplementarny i spójny. Trudności te wynikały przede wszystkim z róŝnic dotyczących okresów jakie obejmują wspominane materiały, źródeł informacji na jakich bazują oraz zróŝnicowania walut, w których wyraŝana są poszczególne dane. W związku z tym, mimo iŝ niniejsze opracowanie w przewaŝającej części dotyczy roku 2005, znalazły się w nim takŝe informacje obejmujące rok 2006, co zostało w tekście wyraźnie zaznaczone. Ponadto wszystkie wartości prezentowane są w EUR, co w niektórych przypadkach wymagało dokonania przeliczeń z USD. W związku z tym, w przypadku wszystkich danych prezentowanych w opracowaniu w obu walutach USD i EUR, jako wyjściowe naleŝy traktować dane w USD, natomiast dane w EUR jako wynikające z przeliczenia i słuŝące zaprezentowaniu wartości przybliŝonych, słuŝących do celów porównawczych. 3

4 Ramka 1. Podstawowe pojęcia uŝyte w opracowaniu. 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, dotyczą przepływów finansowych obejmujących: zakup netto (wartość zakupu pomniejszona o sprzedaŝ) udziałów, poŝyczek i instrumentów dłuŝnych (np. obligacji), instrumentów rynku pienięŝnego oraz pochodnych instrumentów finansowych, dokonywanych przez podmioty danego kraju w przedsiębiorstwach zagranicznych, udział w reinwestowanych zyskach przedsiębiorstwa inwestowania zagranicznego, wartość netto poŝyczek udzielonych przez inwestora bezpośredniego wewnątrz firmy. 2. Przedsiębiorstwo inwestowania bezpośredniego przedsiębiorstwo, w którym zagraniczny inwestor bezpośredni posiada co najmniej 10% akcji zwykłych (10% udziału w kapitale) lub uprawnienia do co najmniej 10% praw głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, lub w inny sposób posiada znaczący wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem. Przedsiębiorstwa inwestowania bezpośredniego mogą być zorganizowane w postaci oddziałów lub filii. Oddział (branch) nie posiada odrębnej osobowości prawnej i jest w 100% własnością firmy macierzystej. Występuje w formie biura, agencji lub miejsca zarządu zorganizowanego w formie biura na określony czas do prowadzenia działalności w danym kraju. Oddział pozostaje w całkowitej zaleŝności ekonomicznej od przedsiębiorstwa macierzystego działając w jego imieniu, w ramach udzielonych mu pełnomocnictw. Firma macierzysta ponosi pełną odpowiedzialność finansową za zobowiązania oddziałów. TakŜe zyski oddziałów są opodatkowane w kraju macierzystym, niezaleŝnie od tego czy podlegają opodatkowaniu za granicą. Filia (subsidiary company lub associate company) posiada osobowość prawną i podlega kontroli finansowej oraz prawnej kraju, w którym prowadzi działalność. Filie mogą uczestniczyć w operacjach kapitałowych, samodzielnie udzielać kredytów oraz zaciągać poŝyczki. Firma macierzysta ponosi odpowiedzialność za zobowiązania filii jedynie do wysokości posiadanych przez nią udziałów. Zysk wypracowany przez filie zagraniczne podlega opodatkowaniu w kraju goszczącym. W kraju macierzystym inwestora jest on obłoŝony podatkiem tylko wówczas, gdy jest tam transferowany. W zaleŝności od wielkości zaangaŝowania kapitałowego inwestorów, filie dzielą się na: o Firmy zaleŝne (subsidiary company) inwestor bezpośredni dysponuje ponad 50% udziałów. o Firmy stowarzyszone (associate company) inwestor bezpośredni dysponuje od 10% do 50% udziałów. 4

5 3. NaleŜności z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych obejmują: a. dla filii: Wartość rynkową (a w przypadku braku moŝliwości jej stwierdzenia, wartość bilansową) udziałów inwestorów bezpośrednich w kapitale akcyjnym i rezerwach przedsiębiorstw inwestowania bezpośredniego, Powiększoną o wartość poŝyczek, kredytów handlowych oraz dłuŝnych papierów wartościowych, których spłata jest zobowiązaniem filii wobec inwestorów bezpośrednich, włączając dywidendy ogłoszone lecz jeszcze nie wypłacone inwestorom Pomniejszoną o wartość poŝyczek, kredytów handlowych oraz dłuŝnych papierów wartościowych, których spłata jest zobowiązaniem inwestorów bezpośrednich wobec przedsiębiorstw inwestowani zagranicznego, w których posiadają udziały, b. dla oddziałów: Wartość rynkową (a w przypadku braku moŝliwości jej stwierdzenia, wartość bilansową) wkładów inwestorów bezpośrednich w środki trwałe przedsiębiorstw inwestowania zagranicznego oraz wartość rynkową ich inwestycji oraz majątku obrotowego, pomniejszoną o sumy naleŝne od inwestorów, Pomniejszoną o zobowiązania wobec podmiotów trzecich. 4. Dochody z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych obejmują: Dochody i dywidendy podlegające wypłacie w danym okresie obrachunkowym na rzecz inwestora bezpośredniego, bez uwzględniania naleŝnych do zapłaty podatków, Udział inwestora bezpośredniego w reinwestowanych zyskach przedsiębiorstwa inwestowania zagranicznego, obliczany jako udział inwestora w zyskach ogółem uzyskanych w danym okresie obrachunkowym, pomniejszonych o naleŝne podatki, odsetki, amortyzację oraz dywidendy naleŝne do wypłaty w danym okresie, Wartość odsetek netto (wartość odsetek naleŝnych pomniejszona o odsetki do zapłaty) naleŝnych inwestorowi w danym okresie obrachunkowym, bez uwzględniania naleŝnych do zapłaty podatków. Definicje na podstawie: OECD benchmark definition of foreign direct investment, OECD

6 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie w 2005 roku 1 Według danych UNCTAD (Konferencji Narodów Zjednoczonych Do Spraw Handlu i Rozwoju) globalna wartość kapitału lokowanego w formie inwestycji bezpośrednich w 2005 roku wyniosła ok. 618,5 mld EUR (770 mld USD) i była o 4,2% mniejsza od wartości zanotowanej w roku NaleŜy przy tym zaznaczyć, Ŝe zarówno róŝnica w wartości kapitału odpływającego i napływającego, który wg UNCTAD w 2005 roku wyniósł ok. 735,7 mld EUR (916 mld USD) oraz odmienne trendy (wartość kapitału napływającego w postaci BIZ w zestawieniu z rokiem ubiegłym zwiększyła się w o 28,9%) były wynikiem róŝnic w metodologii stosowanej przez poszczególne państwa przy obliczaniu wartości napływających i odpływających bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). W ujęciu regionalnym, w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (odpływu), moŝna było zaobserwować wzrastające znaczenie krajów rozwijających się, które w 2005 roku dokonały inwestycji o wartości 94 mld EUR (117 mld USD), o 4% więcej niŝ w roku poprzednim. Najbardziej znaczący wzrost w tym zakresie dotyczył krajów Azji Zachodniej, gdzie odpływ kapitału z tego tytułu uległ niemal podwojeniu, osiągając wartość 12,9 mld EUR (16 mld USD). Wiązało się to przede wszystkim z utrzymującym się w tym regionie szybkim wzrostem gospodarczym oraz ze znaczącym napływem środków ze sprzedaŝy ropy naftowej oraz innych nośników energii. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne państw Wschodniej, Południowej oraz Południowo-Wschodniej Azji w 2005 roku zmniejszyły się o 11%, mimo Ŝe w przypadku Chin w tym okresie zanotowano niemal sześciokrotny wzrost inwestycji lokowanych za granicą (osiągnęły one wartość 8,8 mld EUR tj. 11 mld USD). Inwestycje bezpośrednie pochodzące z regionu Ameryki Łacińskiej oraz Karaibów (z wyłączeniem tzw. rajów podatkowych ) zwiększyły się o 19%, osiągając wartość 26,5 mld EUR tj. 33 mld USD. Natomiast w przypadku krajów Europy Południowo-Wschodniej oraz Wspólnoty Niepodległych Państw zaobserwowano niewielki wzrost ich inwestycji bezpośrednich lokowanych za granicą (o 7,8%), przy czym w przypadku największej w tej grupie krajów gospodarki rosyjskiej dał się zaobserwować spadek o 4,8%. Odpływ kapitału w formie inwestycji bezpośrednich z krajów rozwiniętych gospodarczo w 2005 roku zmniejszył się o 5,8%. Działo się tak pomimo rosnącego zaangaŝowania inwestycyjnego krajów Unii Europejskiej (445,8 mld EUR tj. 555 mld USD, wzrost o 65,7%). O spadku zadecydowała jednak gospodarka amerykańska, w przypadku której odnotowano drastyczne, bo ponad 11-krotne zmniejszenie wartości kapitału inwestowanego za granicą w formie BIZ. Sytuacja ta była wywołana masowym transferem do USA zysków osiąganych przez amerykańskie przedsiębiorstwa inwestujące w innych krajach (ze względu na zaproponowane korzystne rozwiązania podatkowe Homeland Investment Act), co wg metodologii amerykańskiej jest ujmowane jako ujemny odpływ kapitału z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W przypadku pozostałych krajów rozwiniętych 2 równieŝ nastąpiło zmniejszenie wartości kapitału inwestowanego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Spadek był równieŝ znaczący, choć jego skala była nieporównywalna do notowanego w przypadku USA ok. 58%. 1 W ujęciu tzw. kapitału wypływającego (investment outflow). W całym opracowaniu pojęcie bezpośrednie inwestycje zagraniczne będzie stosowane wielkości określających odpływ inwestycji. 2 Australia, Kanada, Izrael, Japonia, Nowa Zelandia. 6

7 2. Odpływ kapitału z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą W przypadku Polski dynamiczny wzrost wartości bezpośrednich inwestycji lokowanych za granicą obserwowany jest zaledwie od kilku lat. Świadczy o rozwoju polskiej gospodarki oraz rosnącej aktywności polskich przedsiębiorstw poszukujących moŝliwości działania na rynkach zagranicznych, nie tylko poprzez formy tradycyjne jak handel czy przedstawicielstwa handlowe, ale równieŝ w formie bezpośredniego zaangaŝowania kapitałowego. Czynniki, które decydują o bezpośredniej obecności inwestycyjnej na rynkach zagranicznych, posiadają dwojaki charakter. Z jednej strony są to tzw. czynniki wypychające, dotyczące uwarunkowań prowadzenia działalności na rynku wewnętrznym inwestora. Z drugiej strony występują tzw. czynniki ciągnące, związane z kształtowaniem się sytuacji na rynkach państw docelowych planowanych inwestycji. Podstawowymi motywami decydującymi o podejmowaniu przez polskie przedsiębiorstwa inwestycji za granicą są przede wszystkim: pojemne rynki lokalne czynnik ten dotyczy głównie rynków azjatyckich i krajów Wspólnoty Niepodległych Państw dysponujących znacznym potencjałem demograficznym i wysoką dynamiką popytu wewnętrznego, występującymi w połączeniu ze znaczącym wzrostem gospodarczym, niŝsze jednostkowe koszty pracy większość inwestycji lokowanych za granicą przez polskich przedsiębiorców stanowi produkcja pracochłonna. Wykorzystanie relatywnie tańszej siły roboczej głównie z państw Azji i Europy Wschodniej decyduje o zwiększeniu jej konkurencyjności, moŝliwości szerszej ekspansji eksportowej na pobliskie rynki obecność inwestycyjna na rynku zagranicznym pozwala na dalsze rozszerzanie działalności na pobliskie regiony geograficzne, obniŝając koszty takich działań. Ponadto często państwa goszczące inwestorów posiadają korzystniejsze, niŝ strona polska, umowy międzynarodowe z krajami trzecimi, co znacznie obniŝa bariery wejścia na rynki państw trzecich, dodatkowe moŝliwości eksportu na rynek inwestowania inwestycje podejmowane za granicą zwykle pociągają za sobą konieczność eksportu komponentów i innych środków niezbędnych do prowadzenia uruchomionej działalności produkcyjnej lub usługowej. W latach wartość polskich inwestycji bezpośrednich za granicą pozostawała na zbliŝonym poziomie nie przekraczającym 50 mln EUR rocznie. Wyjątkowym pod tym względem był rok 1998 kiedy nastąpił skokowy wzrost inwestycji do poziomu 318 mln EUR, ale było to wydarzenie o charakterze jednorazowym. Następnie w roku 2001 nastąpił wyraźny spadek i wielkość odpływu kapitału z tytułu polskich inwestycji zagranicznych wyniosła minus 97 mln EUR, co oznaczało, iŝ w ujęciu rocznym wycofany został do Polski kapitał o takiej wartości. Zjawisko to było wynikiem przede wszystkim redukowania inwestycji bezpośrednich za granicą przez polskie banki, na co wpływ miało obserwowane w tym okresie spowolnienie wzrostu gospodarczego w Polsce. 7

8 Wykres 1. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne w latach (mln EUR) Dane NBP. W kolejnych latach nastąpiło przyspieszenie w zakresie polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych i wartość kapitału transferowana z tego tytułu za granicę wzrosła z 228 mln EUR w 2002 roku do mln w roku 2005 (według wstępnych danych NBP). W latach wzrost wyniósł odpowiednio: 16%, 135% i 295%, co moŝe świadczyć o rosnącym zainteresowaniu polskich przedsiębiorstw tą formą lokowania kapitału za granicą. Ponadto wraz ze wzrostem ilości realizowanych projektów inwestycyjnych, odpływ kapitału z tego tytułu będzie ulegał zwiększeniu poprzez rosnące obroty kredytowe z przedsiębiorstwami inwestowania zagranicznego, jak teŝ z tytułu uzyskiwanych i reinwestowanych przez nie zysków. W związku z tym moŝna się spodziewać, Ŝe równieŝ w 2006 roku utrzymana została wysoka dynamika odpływu kapitału w formie polskich BIZ. 3. Odpływ kapitału z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w 2005 roku W 2005 roku, według danych Narodowego Banku Polskiego, odpływ kapitału netto z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich wyniósł mln EUR, co oznacza niemal potrojenie wartości BIZ z roku poprzedniego. Wzrost ogólnej wartości kapitału lokowanego w tej formie za granicą wynikał przede wszystkim z oŝywienia w zakresie zakupów udziałów lub akcji przedsiębiorstw dokonywanych przez podmioty polskie (wzrost o 525% do mln EUR) oraz zwiększenia się dodatniego salda obrotów kredytowych dokonywanych przez polskich inwestorów ze spółkami, w których posiadają oni swoje udziały (wzrost o 164% do 478 mln EUR). NaleŜy takŝe zaznaczyć, Ŝe obserwowany wzrost wartości polskich inwestycji bezpośrednich za granicą dokonywał się pomimo utrzymującej się kolejny rok z rzędu ujemnej wartości reinwestowanych zysków netto (straty bilansowe przedsiębiorstw, w których udziały posiadają polskie podmioty przewyŝszały wartość zysków przez nie osiąganych), których ujemna wartość w 2005 roku wyniosła 184 mln EUR i była aŝ o 868% wyŝsza niŝ w roku

9 Ramka 2. Ujemne reinwestowane zyski netto w 2005 roku. Analiza znaczącego poziomu ujemnych reinwestowanych zysków netto w 2005 roku skłania do wniosku, Ŝe decydujące w tym zakresie były wyniki inwestycyjne realizowane w Rumunii (-254,9 mln EUR) w sektorze informatycznym (-256,6 mln EUR). Sytuacja ta wiązała się z dwoma faktami. 1. W 2005 roku nastąpiło zakończenie inwestycji przez polski fundusz private equity w rumuńskiej sieci telefonii komórkowej, która została odsprzedana francuskiemu inwestorowi branŝowemu. W związku z tym wycofanie kapitału zostało ujęte jako ujemne reinwestowane zyski, wpływając na znaczne obniŝenie ich wartości ogółem. 2. W 2005 roku polski fundusz private equity zainwestował w rumuńską firmę branŝy informatycznej. Mogło się to wiązać z zaciągnięciem na rynku lokalnym kredytów inwestycyjnych na dalszy rozwój przedsiębiorstwa, co przełoŝyło się na wystąpienie straty bilansowej, a w efekcie na wysoką ujemną wartość reinwestowanych zysków netto. Wykres 2. Struktura odpływu kapitału z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w latach (mln EUR) saldo obrotów kredytowych reinwestowane zyski (netto) konwersja naleŝności akcje i udziały ogółem odpływ kapitału Źródło: NBP Pomimo znaczącego przyrostu wartości inwestycji bezpośrednich dokonywanych przez polskie podmioty za granicą, w skali ogólnoświatowych przepływów inwestycyjnych Polska, jako inwestor bezpośredni na rynkach zagranicznych, nie zajmuje znaczącej pozycji. Według przygotowywanego rokrocznie przez UNCTAD raportu, polskie inwestycje bezpośrednie za granicą o wartości mln EUR (1.455 mln USD, 2005 rok) stanowią zaledwie 0,19% światowych przepływów kapitałowych z tytułu inwestycji dokonywanych za granicą. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe pomimo niskiego udziału Polski, ulega on systematycznemu wzrostowi. W 2003 roku wynosił on zaledwie 0,05%. 3 3 Dane za World Investment Report 2006, UNCTAD. 9

10 Pod względem kierunków geograficznych, gdzie lokowane były polskie inwestycje bezpośrednie, przewaŝają kraje europejskie. W 2005 roku kraje te zaabsorbowały 96,1% polskich BIZ. W krajach obu Ameryk zostało zainwestowane 55,7 mln EUR, co stanowi 2,26% całości polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych (w tym 44,9 mln, tj. 1,82% w USA). W państwach Afryki zainwestowano 21,1 mln EUR (0,86%), natomiast polskie inwestycje w Azji wyniosły 18,8 mln EUR (0,76%), z czego inwestycje o największej wartości trafiły do Chin 6,9 mln EUR (0,28%). W porównaniu ze strukturą geograficzną polskich inwestycji w 2004 roku wzrósł udział inwestycji lokowanych w Europie oraz w obu Amerykach. Zmniejszył się natomiast udział polskich inwestycji bezpośrednich lokowanych w państwach Azji oraz Afryki. Niemniej naleŝy zauwaŝyć, iŝ uwzględniając wartości bezwzględne we wszystkich przypadkach miało miejsce zwiększenie wartości polskich inwestycji zagranicznych. Struktura inwestycji ze względu na ich główne kierunki ekspansji wyraźnie wskazuje, iŝ kwestia odległości odgrywa waŝną rolę w decyzjach o miejscu lokalizacji nowych inwestycji zagranicznych podejmowanych przez polskie podmioty. Prawidłowość ta nie jest zaskakująca w kontekście tendencji światowych. Powszechnym zjawiskiem jest dominacja w BIZ krajów przyjmujących inwestora z tego samego regionu. Obserwowana dominacja krajów rozwiniętych w BIZ realizowanych przez polskie firmy nie jest więc wynikiem słabości finansowej polskich podmiotów podejmujących działalność inwestycyjną poza granicami kraju, choć jednocześnie naleŝy pamiętać, Ŝe prowadzenie ekspansji na odległych rynkach wiąŝe się z koniecznością poniesienia zdecydowanie większych nakładów, na co większość polskich podmiotów nie moŝe sobie pozwolić. Innego typu barierę w tym zakresie stanowić mogą trudności natury informacyjnej, tzn. brak wyczerpujących danych dotyczących zasad funkcjonowania na odległych i odrębnych kulturowo, choć niezwykle atrakcyjnych rynkach inwestycyjnych. W szczególności dotyczy to dynamicznie rozwijających się krajów Azji, będących aktualnie jednym z najbardziej znaczących kierunków lokowania inwestycji w skali całego świata. 4 Jak juŝ zostało wcześniej wspomniane uwaga polskich inwestorów koncentruje się przede wszystkim na krajach europejskich. W 2005 roku inwestycje o największej wartości zostały ulokowane w państwach Europy nie naleŝących do Unii Europejskiej 1.284,8 mln EUR. W 2004 roku polskie podmioty zainwestowały tam tylko 253,3 mln EUR, tj. ponad 5 razy mniej. Było to wynikiem znaczącego zaangaŝowania kapitałowego polskich firm w Szwajcarii (1.232 mln EUR), na co złoŝyła się głównie jednostkowa transakcja związana z przekazaniem środków na zwiększanie funduszu wydzielonego w oddziale mającym siedzibę za granicą, dokonana w ramach grupy kapitałowej. 5 W krajach Unii Europejskiej polskie podmioty zainwestowały w 2005 roku 1.084,2 mln EUR, w tym w krajach EU ,7 mln EUR. W 2004 roku polskie przedsiębiorstwa dokonały inwestycji w UE o wartości 334,2 mln EUR, z czego 295,0 mln EUR w państwach piętnastki. 4 Według danych Word Investment Report 2006, w roku 2005 do Azji w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych napłynęło blisko 161 mld EUR (tj. 200 mld USD), co stanowiło 21,8% światowego napływu inwestycji. Z tego ponad 36% (58,2 mld EUR, tj. 72,4 mld USD) zostało ulokowanych w gospodarce chińskiej. 5 Ze względu na tajemnicę handlową nie jest moŝliwe uzyskanie szerszych informacji na ten temat. 10

11 Wykres 3. Struktura geograficzna polskich BIZ w roku % 22% państwa EU15 państwa EU10 52% 22% państwa europejskie poza EU25 pozostałe kraje Źródło: NBP W 2005 roku polskie podmioty ulokowały inwestycje o największej wartości w: Szwajcarii (1.231,7 mln EUR), 6 Republice Czeskiej (433,9 mln), Szwecji (240,4 mln), Niderlandach (219,8 mln), Wielkiej Brytanii (158,0 mln), Ukrainie (104,2 mln) Rosji (100,8 mln). W relacji do 2004 r. potwierdziła się wysoka pozycja Szwajcarii oraz Niderlandów jako głównych kierunków lokowania polskich inwestycji bezpośrednich. Ponadto zdecydowanie wzmocniła się pozycja krajów Europy Środkowej i Wschodniej, w szczególności Republiki Czeskiej oraz Ukrainy i Rosji, gdzie wartość zainwestowanego kapitału zwiększyła się odpowiednio o blisko 50 razy, ponad 4 razy oraz 3,8 raza. NaleŜy takŝe zwrócić uwagę na fakt, iŝ w przypadku Szwecji oraz Wielkiej Brytanii na wysoką wartość polskich inwestycji bezpośrednich w tych krajach złoŝyło się przede wszystkim dodatnie saldo obrotów kredytowych zwiększających odpływ kapitału z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą. Na te dwa państwa przypadło ponad 82% wartości tego salda ogółem, natomiast w strukturze napływu polskich BIZ do tych państw, w obu przypadkach udział operacji kredytowych stanowił ponad 97%. 6 Wysoki poziom napływu polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Szwajcarii, jak wspomniano wcześniej był przede wszystkim wynikiem jednostkowej transakcji. 11

12 Wykres 4. Polskie inwestycje bezpośrednie wg głównych krajów w latach (mln EUR) Szwajcaria Czechy Szwecja Niderlandy Wielka Brytania Ukraina Rosja Luksemburg Niemcy Rumunia Pozostałe Inwestycje w 2005 Inwestycje w 2004 Źródło: NBP W stosunku do kilku krajów, w 2005 roku, wystąpiło zjawisko dezinwestycji, tj. wycofania kapitału do Polski. W największym stopniu dotyczyło to krajów takich jak: Rumunia (-205 mln EUR), Niemcy (-60,7 mln), Belgia (-34,9 mln) oraz Francja (-10,8 mln). W przypadku trzech ostatnich z wymienionych krajów ujemny odpływ kapitału był spowodowany ujemnym saldem obrotów kredytowych, na które składały się przede wszystkim spłaty kredytów udzielonych przez inwestorów bezpośrednich zagranicznym przedsiębiorstwom, jak teŝ i kredyty od nich otrzymane. Natomiast w przypadku Rumunii o wysokim poziome odpływu kapitału zadecydowała ujemna wartość reinwestowanych zysków, która w przypadku tego kraju wyniosła -254,9 mln EUR. Dla porównania warto dodać, Ŝe krajami z których w 2004 roku wycofano kapitał były Niderlandy, Turcja, Włochy, Norwegia, co przede wszystkim związane było z ujemnym, dla tych krajów, saldem operacji kredytowych. W podziale na rodzaj działalności polskiego inwestora bezpośredniego, inwestycje o największej wartości zostały ulokowane w zagranicznych przedsiębiorstwach sektora usługowego (1.537,9 mln EUR), w pośrednictwie finansowym (1.341,9 mln, w tym pośrednictwo pienięŝne 1.251,9 mln), w przetwórstwie przemysłowym (751,7 mln) oraz w handlu i naprawach (232,2 mln). W niektórych sektorach wystąpiło z kolei zjawisko dezinwestycji i w największym stopniu dotyczyło ono sekcji: obsługa nieruchomości; informatyka; nauka; wynajem maszyn i pozostałe usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (-40,2 mln EUR), transport, gospodarka magazynowa i łączność (-8,1 mln) rolnictwo i rybołówstwo (-1,3 mln) hotele i restauracje (-1,2 mln). 12

13 NaleŜy przy tym zaznaczyć, Ŝe w Ŝadnym z przytoczonych przypadków dezinwestycji nie były one wynikiem zmniejszenia kapitałów własnych zaangaŝowanych za granicą, a wynikały wyłącznie z ujemnego salda obrotów kredytowych. W porównaniu z rokiem 2004 w strukturze sektorowej polskich inwestycji bezpośrednich za granicą nie zaszły znaczące zmiany. TakŜe wówczas dominowały inwestycje lokowane w sektorze usługowym (475,2 mln EUR), pośrednictwie finansowym (248,5 mln), handlu i naprawach (165,8 mln) oraz w przetwórstwie przemysłowym (146,1 mln). Dezinwestycje natomiast w 2004 roku odnotowano w działach górnictwo (-7,2 mln) oraz rolnictwo i rybołówstwo (-1,4 mln). 4. Stan naleŝności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą Stan naleŝności polskich inwestorów bezpośrednich z tytułu inwestycji bezpośrednich za granicą na koniec 2005 roku wyniósł mln EUR i był o 130% wyŝszy niŝ w roku Na wzrost ten złoŝyło się zwiększenie kapitałów własnych zagranicznych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania przypadających na polskich inwestorów bezpośrednich o 251%, do mln EUR oraz wzrost salda naleŝności i zobowiązań z tytułu kredytów udzielonych przez polskich inwestorów bezpośrednich o 84% do mln EUR). Wykres 5. Stan naleŝności z tytułu polskich inwestycji za granicą wg składników w latach (mln EUR) zobowiązania z tytułu kredytów otrzymanych naleŝności z tytułu kredytów udzielonych kapitały własne przypadajace na polskich inwestorów bezpośrednich ogółem Źródło: NBP Wysokiej dynamice zmian towarzyszyły zmiany w strukturze sektorowej naleŝności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą. W 2005 roku w stosunku do 2004 roku zmniejszył się udział sektora rządowego oraz sektora bankowego w wartości naleŝności z tytułu polskich BIZ, odpowiednio z 7,6% do 3,6% oraz z 6,3% do 3,1%. Znacząco natomiast zwiększył się udział sektora pozarządowego i pozabankowego, który w omawianym okresie wzrósł o 7,3 pkt. proc. i wyniósł 93,3%. 13

14 NaleŜy takŝe zauwaŝyć, Ŝe w prezentowanym okresie zmiany wartości naleŝności z tytułu polskich bezpośrednich inwestycji za granicą sektora rządowego wynikały wyłącznie ze zmian kursów walutowych euro (w których wyraŝone są udziały Ministra Finansów w Międzynarodowym Banku Współpracy Gospodarczej oraz w Międzynarodowym Banku Inwestycyjnym) oraz franka szwajcarskiego (w którym denominowane są udziały Skarbu Państwa w kapitale statutowym spółek Chipolbrok i Chopol). W ujęciu nominalnym nieznacznie zwiększyło się zaangaŝowanie polskiego sektora bankowego (o 12%), jednak ze względu na jego niewielki i ciągle malejący udział w stanie naleŝności z tytułu polskich BIZ, wynik ten w sposób ograniczony rzutował na ogólną ich wartość. W rezultacie obserwowany wzrost tej kategorii dokonywał się przede wszystkim poprzez rosnące zaangaŝowanie kapitałowe sektora pozabankowego i pozarządowego (wzrost o 149,6%). W strukturze naleŝności z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych dają się takŝe zaobserwować pewne zmiany. Do roku 2002 zwiększał się udział naleŝności z tytułu zainwestowanych kapitałów własnych osiągając 81,5%. Pozostałą cześć stanowiły naleŝności z tytułu kredytów udzielonych przez polskich inwestorów zagranicznym spółkom, w których posiadają udziały. Trend ten uległ zmianie i w latach dała się zaobserwować tendencja zwiększania się udziału naleŝności z tytułu udzielonych kredytów. Ich udział zwiększył się do 31,3% (do 740 mln EUR w 2004 roku), co świadczyć moŝe o rozwijaniu przez polskie przedsiębiorstwa swojej aktywności za granicą poprzez finansowanie za pośrednictwem kredytów działalności bieŝącej i inwestycyjnej. Tendencja ta uległa odwróceniu w roku Zanotowano wówczas zwiększenie się udziału kapitałów własnych w ogólnym stanie naleŝności z tytułu polskich inwestycji zagranicznych, a w związku z tym udział naleŝności z tytułu udzielnych kredytów zmniejszył się o 6,3 punktu procentowego. Tabela 1. Stan naleŝności z tytułu polskich inwestycji za granicą w latach w podziale na sektory (mln EUR). Rok Sektor rządowy Sektor bankowy Sektor pozarządowy i pozabankowy * NaleŜności ogółem KW KPI SUMA KW KPI SUMA KW KPI SUMA KW KPI SUMA ** KW Kapitału własne; KPI Kredyty polskich inwestorów * Do 2002 roku poŝyczki i kredyty inne niŝ handlowe, a od 2003 łącznie z kredytami handlowymi ** Dane wstępne Źródło: NBP Biorąc pod uwagę kryterium geograficzne, według stanu na koniec 2005 roku, najwięcej naleŝności przypadało na państwa OECD (75,1% całości naleŝności z tego tytułu, tj mln EUR). W podziale uwzględniającym poszczególne państwa najwięcej naleŝności z tego tytułu przypadało ich na: Szwajcarię (1.656 mln EUR, 30,4%), Republikę Czeską (599 mln EUR, 11,0%). Niderlandy (410 mln EUR, 7,53%), Szwecję (257 mln EUR, 4,7%) 14

15 Spośród pozostałych grup krajów polskie naleŝności o łącznej wartości powyŝej 200 mln EUR przypadały na: kraje Wspólnoty Niepodległych Państw 429 mln EUR, - Ukraina 237 mln EUR - Rosja 166 mln EUR państwa Azji 224 mln EUR, - Chiny 129 mln EUR. W zestawieniu w rokiem 2004 dwuipółkrotnie zwiększył się stan naleŝności z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych przypadających na państwa członkowskie OECD. Skala wzrostu wpłynęła na zwiększenie ich partycypacji w całości naleŝności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą (o 5,8 pkt. proc.). Biorąc pod uwagę państwa, pod względem wartości naleŝności z tytułu polskich inwestycji zagranicznych, w stosunku do roku 2004, w największym stopniu wzrosły naleŝności przypadające na Szwecję (o ponad 26 razy), Republikę Czeską (o ponad 8,5 raza), Rumunię (o 6,4 raza) oraz Szwajcarię (o niemal 4,5 raza). W przypadku Niemiec, Francji, Belgii, Grecji, Hiszpanii, Włoch oraz Kanady, w 2005 roku w porównaniu z rokiem poprzednim, nastąpiło zmniejszenie stanu naleŝności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą. W podziale na rodzaj działalności najwyŝszy stan naleŝności z tytułu polskich inwestycji zagranicznych w 2005 roku był notowany w kategorii pozostałe nigdzie niesklasyfikowane, (2.802 mln EUR; wzrost prawie 4,5 raza), usługach ogółem (1 522 mln; wzrost o 23,0%) oraz w przetwórstwie przemysłowym (924 mln; wzrost o 110%). 5. Dochody z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w 2005 roku. W 2005 roku dochody polskich inwestorów z tytułu inwestycji bezpośrednich podejmowanych za granicą były ujemne i osiągnęły wartość minus 130 mln EUR (wobec 26 mln EUR w 2004 roku). Główną przyczyną takiego stanu rzeczy był wysoki poziom ujemnych reinwestowanych zysków, co oznacza, iŝ straty bilansowe przedsiębiorstw, w których realizowano inwestycje przekroczyły wartość reinwestowanych zysków. W 2005 roku reinwestowane zyski netto wyniosły minus 184 mln EUR (wobec minus 19 mln EUR w 2004 roku), na które złoŝyły się dodatnie reinwestowane zyski o wartości 167 mln EUR (82 mln EUR w 2004 roku), pomniejszone o straty w wysokości 351 mln EUR (101 mln w 2004 roku), wykazywane przez pozostałe przedsiębiorstwa, w których udziały posiadały polskie podmioty. Pozostałe wielkości zwiększające dochody inwestorów zanotowały niewielkie wzrosty. Wypłacone dywidendy zwiększyły się o 10% do 33 mln EUR (wobec wzrostu o 114% notowanego w 2004 roku), natomiast odsetki od kredytów inwestorów bezpośrednich wzrosły o 40%, do 21 mln EUR (wobec 15-krotnego wzrostu w 2004 roku). 15

16 Tabela 2. Dochody rezydentów z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w latach (mln EUR). ROK DYWIDENDY OD KAPITAŁU DOCHODY REINWESTOWANE ZYSKI REINWESTYCJE ZYSKÓW STRATY BILANSOWE NETTO OD WIERZYTELNOŚCI ODSETKI OD KREDYTÓW INWESTORÓW BEZPOŚREDNICH RAZEM Źródło: NBP NajwyŜsze dochody osiągnęły przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania posiadające swe siedziby w państwach Unii Europejskiej (76 mln EUR), w tym w Niderlandach 42 mln EUR oraz w Republice Czeskiej 27 mln EUR. Znaczące dochody, w wysokości 17 mln EUR, osiągnęły takŝe przedsiębiorstwa zarejestrowane w krajach Afryki. Natomiast najwyŝsze ujemne kwoty dochodów wykazały zagraniczne przedsiębiorstwa z siedzibą w Rumunii (-254 mln EUR) i Niemczech (-17 mln). Ujemne dochody w przypadku inwestycji lokowanych w Niemczech są tym bardziej zaskakujące, iŝ przedsiębiorstwa inwestujące w tym kraju wypracowały najwyŝsze dochody w postaci dywidend 16 mln EUR. Niemniej na ujemne saldo dochodów w tym przypadku złoŝył się wyŝszy poziom ujemnych reinwestowanych zysków, który w przypadku Niemiec wyniósł minus 33 mln EUR. Rok 2005 był takŝe kolejnym okresem wzrostu dochodów z tytułu wierzytelności, tzn. odsetek od kredytów inwestorów bezpośrednich. Dochody te zwiększyły się o 6 mln EUR (do 21 mln), a największy udział we wzroście miały przedsiębiorstwa zarejestrowane w Niderlandach (31% dochodów z tytułu odsetek), na Cyprze (14%) oraz w Republice Czeskiej (13%). 6. Polskie BIZ w wybranych krajach 7 Istotne źródło informacji o polskich bezpośrednich inwestycjach zagranicznych stanowią Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji działające przy Ambasadach RP w poszczególnych krajach. Ze względu na specyfikę ich działalności dane te prezentują polską aktywność inwestycyjną za granicą, w nieco odmienny sposób niŝ czyni to Narodowy Bank Polski w swoich publikacjach. WPHiI bazują przede wszystkim na informacjach przekazywanych im przez słuŝby statystyczne oraz agencje odpowiedzialne za promocję bezpośrednich inwestycji zagranicznych działających na terytorium państw ich urzędowania. Opierają się takŝe często, na własnych źródłach informacji. Negatywną cechą tego typu rozwiązania jest zwykle trudność z ustaleniem ogólnej wartości polskich BIZ oraz ich kompozycji tak pod względem sektora instytucjonalnego angaŝującego środki, jak i branŝy, w której zostały one ulokowane. 7 W oparciu o informacje WPHiI oraz WE. W październiku 2006 r. DAP MG wystąpił do WPHiI i WE z pytaniem dotyczącym obecności polskich przedsiębiorców na rynku poszczególnych krajów (realizowane inwestycje, wartość, sektor zaangaŝowania). Spośród 54 placówek, do których skierowano zapytanie odpowiedzi udzieliły 42, z czego 14 dotyczyło krajów, gdzie polskie BIZ były obecne i zostały szczegółowo rozpoznane. 16

17 Wynika to jednak przede wszystkim z faktu, Ŝe aktywność inwestycyjna polskich podmiotów jest względnie niewielka i w związku z tym nie jest uwzględniana w oficjalnych statystykach. Z drugiej jednak strony WPHiI zwykle znajdują się w posiadaniu informacji dotyczących poszczególnych projektów inwestycyjnych realizowanych przez polskie przedsiębiorstwa. Ponadto są w stanie trafnie diagnozować czynniki decydujące o określonym stopniu zaangaŝowania inwestycyjnego polskich podmiotów na danych rynku zagranicznym, jak teŝ wskazywać perspektywy rozwoju polskich BIZ w danym regionie. 6.1 EUROPA ZACHODNIA Informacje przekazane z państw Europy Zachodniej (Austria, Belgia, Szwecja, Królestwo Niderlandów, Wielka Brytania, Włochy) wyraźnie wskazują na brak w tych państwach większych projektów inwestycyjnych ze strony podmiotów polskich. W większości przypadków znajduje to swoje potwierdzenie w statystykach NBP, według których w 2005 roku doszło do wycofywania polskiego kapitału z Austrii, Belgii, Włoch. Ponadto stan naleŝności z tytułu polskich inwestycji na koniec 2005 roku, pozostaje w tych przypadkach niewielki (1,2 mln EUR w przypadku Belgii) lub wręcz ujemny (-5,4 mln EUR w przypadku Włoch). Pewien wyjątek stanowi tu Austria, gdzie stan naleŝności wg danych NBP wynosi 92 mln EUR (naleŝy jednak zaznaczyć, Ŝe wg danych Austriackiego Banku Narodowego wielkość ta na koniec 2005 roku wyniosła 28 mln EUR). Nieco odmiennie przedstawia się sytuacja w przypadku Szwecji i Wielkiej Brytanii. Pomimo, iŝ WPHiI nie wskazują na istnienie w tych krajach znaczących polskich projektów inwestycyjnych, statystyki NBP wykazują znaczny napływ polskiego kapitału do tych państw. WiąŜe się to z faktem, iŝ w przewaŝającym stopniu napływający do tych państw polski kapitał związany był z przeprowadzanymi operacjami o charakterze kredytowym. W przypadku Szwecji w tej postaci napłynęło w 2005 roku 240,1 mln EUR, podczas, gdy nakładu na inwestycje w kapitał własny oraz reinwestowane zyski sumarycznie wyniosły 0,4 mln EUR. W przypadku Wielkiej Brytanii operacje kredytowe stanowiły 97,6% łącznej wartości polskiego kapitału, który w 2005 roku został zainwestowany w tym państwie. NaleŜy takŝe wspomnieć, Ŝe choć wprost nie wynika to z danych NBP, to w 2005 wydarzeniem było przejęcie przez polską firmę z branŝy techniki zamocowań brytyjskiego przedsiębiorstwa, za kwotę ok. 22 mln EUR. W przypadku krajów Europy Zachodniej największe trudności interpretacyjne sprawiają rozbieŝności w danych dotyczących polskich inwestycji bezpośrednich w Niderlandach. Wartości podawane przez NBP (napływ w 2005 roku 219 mln EUR 8, stan naleŝności na koniec 2005 roku 410 mln EUR), pozostają w dość duŝym kontraście ze statystykami niderlandzkimi, Ŝe w kraju tym nie występują znaczące polskie inwestycje kapitałowe. Pewnym wyjaśnieniem tej sytuacji moŝe być bardzo dynamiczne rosnąca liczba rejestrowanych w Niderlandach małych polskich firm. Do końca 2005 roku w wykazach Zrzeszenia Izb Przemysłowo-Handlowych w Niderlandach znajdowało się ich około 4000, z czego ponad 2000 zostało zarejestrowanych w 2005 roku. Tendencja związana z szybko rosnącą ilością małych polskich przedsiębiorstw jest zresztą charakterystyczna dla państw Europy Zachodniej. Dotyczy ona przede wszystkim tych krajów, w których znajdują się duŝe skupiska Polonii i w których wprowadzane są okresy przejściowe na zatrudnianie pracowników z nowych państw członkowskich Unii Europejskiej. Jak sugerują materiały przekazane przez WPHiI paradoksalnie większość tych firm nigdy nie powstałaby, gdyby nie 8 Z czego 221 mln w kapitały własne, 34 mln reinwestowane zyski, minus 36 mln pozostałe inwestycje. 17

18 istnienie wspomnianych ograniczeń. Nie jest takŝe do końca jasne, jaka będzie przyszłość tych przedsiębiorstw czy będą one nadal istniały, czy teŝ zostaną wyrejestrowane, gdy przestaną obowiązywać okresy przejściowe w tej dziedzinie. Z obecnie działających małych polskich firm za granicą, większość stanowią firmy jednoosobowe, które koncentrują swoją działalność w branŝy usługowej. Przykład Niderlandów wskazuje, Ŝe najwięcej tego rodzaju przedsiębiorstw (ok. 60%) działa w branŝy budowlanej i zajmuje się przede wszystkim drobnymi remontami i naprawami. Nieco ponad 10% małych polskich przedsiębiorstw w Królestwie Niderlandów oferuje swoje usługi w sektorze rolnictwa i ogrodnictwa. Brak duŝych projektów inwestycyjnych w większości krajów EU-15 wydaje się być rezultatem przede wszystkim niskiej atrakcyjności inwestycji kapitałowych, które mogą być realizowane przez polskie podmioty (bilans potencjalnych zysków i strat wypada negatywnie spodziewana niska dochodowość przedsięwzięcia w połączeniu z wysokimi kosztami funkcjonowania na tych rynkach juŝ na starcie w znacznym stopniu ogranicza wartość zysków moŝliwych do osiągnięcia). Obecnie napływ kapitału zagranicznego w Europie Zachodniej w przewaŝającej większości odbywa się poprzez fuzje i przejęcia juŝ istniejących firm. 9 Działanie takie wymagają jednak znacznego zaangaŝowania kapitałowego oraz długiego horyzontu czasowego, na które polskie podmioty zwykle nie mogą sobie pozwolić. W przypadku inwestycji typu greenfield, które są lokowane w krajach EU-15, koncentrują się one przede wszystkim na kapitałochłonnych projektach wykorzystujących zaawansowane technologie, którymi takŝe polskie przedsiębiorstwa w przewaŝającej większości nie dysponują. Handel jest obecnie, w większości przypadków, przewaŝającym kanałem współpracy gospodarczej pomiędzy Polską a krajami Europy Zachodniej. Niemniej jednak wydaje się, Ŝe w przyszłości moŝna spodziewać się większej aktywności inwestycyjnej polskich podmiotów na tych rynkach. Wiązać się to będzie z coraz większym oswajaniem się z zasadami funkcjonowania na tych rynkach oraz nabywaniem umiejętności w poszukiwaniu właściwych nisz rynkowych, w których mogłyby działać polskie przedsiębiorstwa. Wydaje się, Ŝe w perspektywie krótkookresowej to właśnie nisze rynkowe mogą zapewnić polskim firmom moŝliwość zaistnienia w formie inwestycji bezpośrednich. W związku z tym teŝ, w krótkim horyzoncie czasowym, trudno się spodziewać jakichkolwiek spektakularnych inwestycji dokonywanych w tym kierunku geograficznym. 6.2 NIEMCY Obecności kapitałowa polskich podmiotów w Niemczech, podobnie jak w przypadku wcześniej wymienionych krajów, takŝe charakteryzuje się znacznym udziałem małych firm, działających przede wszystkim w branŝy budowlanej. OstroŜne szacunki wskazują, Ŝe na koniec 2005 roku w Niemczech działało ok. 9,5-10 tys. polskich podmiotów gospodarczych, z czego blisko 80% stanowiły firmy jednoosobowe. 10 Podobnie jak w przypadku innych państw EU-15 o sytuacji tej decydują wprowadzone okresy przejściowe na zatrudnianie pracowników państw EU-10. Ponadto o tak znacznej liczbie polskich pomiotów decyduje bliskie sąsiedztwo Niemiec wobec Polski oraz atrakcyjność tego największego z europejskich rynków. Nie bez znaczenia pozostaje takŝe fakt, iŝ Niemcy od wielu lat były głównym 9 Według danych UNCTAD, w 2005 roku inwestycje bezpośrednie w formie fuzji i przejęć w ujęciu wartościowy stanowiły ponad 92% światowej wartości odpływu kapitału z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W roku 2004 było to ok. 70%. 10 Niektóre z publikacji prasowych podawały liczbę polskich podmiotów zarejestrowanych w Niemczech na poziomie 20 tysięcy firm. 18

19 kierunkiem wyjazdów polskich pracowników, którzy bardzo często podejmowali tam pracę w szarej strefie. Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej uzyskali szersze moŝliwości legalizacji prowadzonej działalności gospodarczej w formie rejestracji małych przedsiębiorstw, działających zwykle na zasadzie samozatrudnienia. Tym co odróŝnia Niemcy od pozostałych państw EU-15 w zakresie polskich inwestycji bezpośrednich, jest fakt zaangaŝowania się polskich podmiotów w kilka dość znacznych projektów inwestycyjnych w tym kraju. Według danych WPHiI Berlin wartość polskich inwestycji o wartości przekraczającej 1 mln EUR (wg stanu na koniec III kwartału 2006) wyniosła nieco ponad 192 mln EUR 11 i była ulokowana w 6 duŝych projektach. Największym z nich jest zrealizowany w 2003 roku przez PKN Orlen zakup od koncernu BP sieci 494 stacji paliwowych zlokalizowanych w północnych Niemczech. Transakcja ta zapewniła polskiej firmie 3% udziału w niemieckim rynku paliwowym oraz 7% udziału w rynku północnoniemieckim. Wartość inwestycji szacowana jest na ok. 140 mln EUR, co stanowi niemal 30% wartości polskiego kapitału zainwestowanego w Niemczech. Skala pięciu pozostałych polskich inwestycji w Niemczech jest niŝsza. Projekty opiewają na wartość od 1 do ok. 20 mln EUR i podobnie jak inwestycja PKN Orlen, łączą się z zaangaŝowaniem w sektorze chemicznym i gumowym. Są takŝe przykładem typowych inwestycji podejmowanych w Europie Zachodniej, tzn. wiąŝą się one z przejmowaniem, tym razem przez polskie podmioty, istniejących juŝ firm niemieckich, aby w ten sposób zapewnić sobie odpowiednią pozycję początkową na tym trudnym rynku. W odniesieniu do Niemiec jest to z pewnością rozwiązanie bardziej optymalne, choć z pewnością wymagające większych jednorazowych nakładów kapitałowych, niŝ budowania swojej pozycji i marki od podstaw. Ponadto w Niemczech występuje znacząca inwestycja typu greenfield związana z wykorzystaniem zaawansowanych technologii. Jedna z polskich firm branŝy IT (od dłuŝszego czasu obecna ze swoimi produktami na rynku niemieckim) zainwestowała ok. 9,5 mln EUR w stworzenie centrum kompetencyjnego. SłuŜyć ma ono zwiększeniu dostępu do wiedzy o niemieckim rynku i najnowszych technologii. W dłuŝszej perspektywie moŝna się spodziewać, Ŝe inwestycja pozwoli równieŝ na lepsze dostosowanie do wymagań rynków zachodnioeuropejskich. Przykład niemiecki wskazuje, iŝ moŝliwe jest zakończone sukcesami podejmowanie działalności inwestycyjnej przez polskie podmioty w państwach Europy Zachodniej. 6.3 RUMUNIA 1 stycznia 2007 roku Rumunia stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, lecz jej rynek juŝ kilka lat temu stał się niezwykle atrakcyjny dla potencjalnych inwestorów. Wynika to z faktu, iŝ nie jest on jeszcze tak nasycony jak rynki państw Europy Zachodniej, a nawet nowych krajów EU-10. Niemal kaŝda z branŝ gospodarki rumuńskiej wymaga doinwestowania i wzmocnienie kapitałowego, czemu w większości przypadków rodzime przedsiębiorstwa nie mogą podołać ze względu utrudniony dostęp do kapitałów. Dotyczy to zarówno sfery wytwórczości, jak teŝ dystrybucji, czy świadczenia usług. Ponadto podejmowania działalności inwestycyjnej na tym rynku jest ułatwione ze względu na 11 WPHiI Berlin skumulowaną wartość polskich inwestycji bezpośrednich w Niemczech szacuje na 500 mln euro. 19

20 konsekwentnie przeprowadzane procesy prywatyzacyjne, co stwarza szansę na nieskomplikowane oraz niewymagające wielkich nakładów przejęcia niektórych zakładów. W ocenie WPHiI Bukareszt według stanu na koniec września 2006 w Rumunii działało około 300 przedsiębiorstw z polskim kapitałem. W większości przypadków były to jednak firmy handlowe, które nie planowały powaŝniejszych inwestycji na tym rynku. Z kolei w segmencie inwestycji duŝych, o wartości powyŝej 1 mln EUR, w Rumunii obecne były trzy tego typu projekty realizowane przez podmioty polskie. Wszystkie stanowiły inwestycje typu greenfield i dotyczyły: produkcji opakowań (wartość inwestycji ok. 40 mln EUR), branŝy spoŝywczej (ok. 25 mln EUR) oraz produkcji drzwi drewnianych (ok. 10 mln EUR). Wszystkie z wymienionych projektów zapewniły polskim inwestorom znaczące udziały w odpowiednich segmentach rumuńskiego rynku. Skutkiem tego, w najbliŝszym czasie, planowane są dalsze inwestycje w ramach trzech wymienionych projektów, o deklarowanej łącznej wartości ok. 36 mln EUR. W stosunku do polskich inwestycji bezpośrednich w Rumunii najbardziej interesującym wydaje się fakt, obecności tam w roli inwestora bezpośredniego polskich funduszy private equity zarządzanych przez Enterprise Investors. Ramka 3. Fundusze private equity i ich udział w światowych BIZ. Fundusze private equity UNCTAD definiuje jako firmy lub instytucje sektora usług finansowych, które nabywają udziały w firmach krajowych i zagranicznych. Źródłem kapitału są inwestorzy instytucjonalni, najczęściej banki, fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe. Ponadto równieŝ przedsiębiorstwa komercyjne oraz inwestorzy prywatni. Fundusze angaŝują się w zarządzanie aktywami, które koncentruje się na aktywnym inwestowaniu oraz wsparciu przedsięwzięć charakteryzujących się wysokimi potencjalnymi stopami zwrotu. Celem inwestorów jest osiągniecie jak najwyŝszego zwrotu poprzez pomoc nabytemu przedsiębiorstwu w rozwoju w przeciągu najbliŝszych kilku lat. Pomoc jest najczęściej realizowana poprzez zapewnienie dostępu do środków finansowych, doradztwo, przekazywaną wiedzę. Zyski z inwestycji są realizowane przez fundusz podczas jego wyjścia z projektu, tzn. w większości przypadków odsprzedania udziałów w firmie. Typowym horyzontem czasowym dla inwestycji funduszy private equity jest okres 5-6 lat. Jest to główny czynnik odróŝniający tego rodzaju działalność inwestycyjną od klasycznie rozumianych bezpośrednich inwestycji zagranicznych, w przypadku których horyzont czasowy nie jest w większości przypadków odgórnie ustalony. Znaczenie funduszy private equity (a takŝe funduszy hedgingowych, działających podobnie jak fundusze private equity lecz w krótszym horyzoncie czasowym) jako inwestorów bezpośrednich zaczęło w ciągu ostatnich lat dynamicznie rosnąć. Wynika to przede wszystkim z utrzymującego się od dłuŝszego czasu niskiego poziomu stóp procentowych, co obniŝa opłacalność inwestycji na rynkach finansowych oraz z duŝego poziomu płynności inwestorów. O ile w 2004 roku fundusze private equity i hedgingowe dokonały fuzji i przejęć przedsiębiorstw inwestowania bezpośredniego o wartości ok. 62 mld EUR (tj. 77 mld USD), to w 2005 roku było to ok. 108 mld EUR (tj. 135 mld USD), co stanowiło 18,8% wartości wszystkich fuzji i przejęć jakie miały miejsce w roku