ISSN W numerze: Oddział Okulistyczny

Transkrypt

1 ISSN W numerze: Oddział Okulistyczny

2 Oddział Okulistyczny Wartości, które posiadamy składają się z cegiełek pracy wielu ludzi, również tych, którzy kończą lub zakończyli już swoją pracę zawodową. Pamiętajmy o wczorajszych współtwórcach obecnych osiągnięć. Oddział Okulistyczny Wojewódzkiego Centrum Medycznego kontynuuje tradycje Oddziału Okulistycznego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego, istniejącego od 1952 r. W powojennym Opolu i na Opolszczyźnie, pierwszymi okulistami byli; dr Sergiusz Karpowicz i jego żona Wanda. Przybyli oni z nakazem pracy Ministra Zdrowia 14 grudnia 1949 roku z Kliniki Okulistycznej Uniwersytetu Łódzkiego. Dr Sergiusz Karpowicz ( ), z bogatą przeszłością naukowo-dydaktyczną (prace badawcze z zakresu anatomii u prof. dr med. Edwarda Lotha, wykłady z optyki fizjologicznej na Wyższych Uczelniach Sztuk Plastycznych w Łodzi, Warszawie, Krakowie i Wrocławiu), rozpoczyna żmudną pracę organizacyjną i usługową,,pioniera Służby Zdrowia Województwa Opolskiego. Powstają przychodnie okulistyczne: miejska, powiatowa i wojewódzka, a następnie Oddział Okulistyczny Szpitala Wojewódzkiego. W ciągu 25 lat pracy dla okulistyki opolskiej, dr Sergiusz Karpowicz wprowadził leczenie oparzeń oczu za pomocą iniekcji podspojówkowych krwi własnej pacjenta (metoda nowosybirska), która przez wiele lat z różnymi modyfikacjami była standardem w leczeniu oparzeń. Zainicjował i rozwijał pracę badawczą APA (Actio Preventiva Antistrabismatica), zalecane wczesne badanie wad refrakcji u dzieci między 6-12 miesiącem życia, a w przypadku dużych wad wczesne zapisywaniu okularów. Uczestniczył w wielu zjazdach i szkoleniach krajowych i zagranicznych prezentując swoje prace z zakresu strabologii (dziedzina medycyny zajmująca się diagnostyką i leczeniem zeza). Wykształcił około 50 lekarzy z I i II specjalizacji. W roku 1974 odszedł na emeryturę. Był człowiekiem o wysokiej kulturze osobistej i wielkim poczuciu odpowiedzialności zawodowej. Jego następcą i również wieloletnim ordynatorem był dr n. med. Tadeusz Stępień. Funkcję tę pełnił w latach Idąc z duchem czasu i rozwojem technologicznym już w 1977 roku, zakupiono z funduszy władz wojewódzkich, pierwszy laser argonowy, który był drugim tego typu aparatem na Śląsku po Klinice Okulistycznej w Katowicach. Rozpoczęto zabiegi laseroterapii retinopatii cukrzycowej, zakrzepów naczyń żylnych siatkówki oraz trabekuloplastykę laserową w niektórych postaciach jaskry. Następnie zakupiono mikroskop operacyjny, dzięki któremu dr Tadeusz Stępień rozpoczął nową erę mikrochirurgii w okulistyce na Opolszczyźnie. W 1988 roku rozpoczęto operacje zaćmy z wszczepem sztucznej soczewki. W związku z tym dla kwalifikacji i precyzyjnych pomiarów mocy soczewki zakupiono jeden z pierwszych w regionie aparat USG oka. W listopadzie 1995 roku Oddział Okulistyczny z całą kadrą medyczną i sprzętem medycznym został przeniesiony do Wojewódzkiego Centrum Medycznego, a swoją funkcję zawodową ordynatora, do momentu przejścia na emeryturę w 2004 roku kontynuował dr Stępień. W czasie jego ordynatury specjalizację w dziedzinie okulistyki uzyskało kilkudziesięciu lekarzy. Obecnie Oddział Okulistyczny dysponuje 38 łóżkami w salach 2 i 3 osobo-

3 wych. Zakres zabiegów chirurgicznych wykonywanych w Oddziale obejmuje: - leczenie operacyjne zaćmy metodą fakoemulsyfikacji z wszczepem sztucznej soczewki zwijalnej, - leczenie operacyjne różnych typów jaskry, - operacje wieloproceduralne (usunięcie zaćmy + operacja przeciwjaskrowa dr M. Bober-Paluch + wszczep sztucznej soczewki), - leczenie operacyjne odwarstwień siatkówki, uzupełnione kriopeksją twardówki i endotamponadą gałki gazem samorozprężającym się, - leczenie operacyjne zeza u dzieci i dorosłych (poprzedzone diagnostyką w Poradni Dziecięcej i Pracowni Ortoptycznej WCM), - leczenie operacyjne wczesnych i późnych następstw urazów oka, - leczenie operacyjne aparatu ochronnego oka, - udrażnianie dróg łzowych u niemowląt powyżej 6 miesiąca życia (w znieczuleniu ogólnym), - leczenie wysiękowej postaci AMD (zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem Age-related Macular Degeneration) metodą fotodynamiczną z użyciem dr H. Kardynał-Klimkiewicz dr E. Kudyba-Jaszczak werteporfiny (Visudyny). W roku 2005, Oddział jako jeden z pierwszych ośrodków nieklinicznych w kraju, wprowadził leczenie tą metodą. Aktualnie jest to jedyny ośrodek na Opolszczyźnie wykonujący tę procedurę. Plany na najbliższą przyszłość to iniekcje doszklistkowe Lucentisu w leczeniu AMD oraz zabiegi z zakresu chirurgii ciała szklistego i siatkówki (zabiegi witreoretinalne). Mimo, że okulistyka jest specjalnością chirurgiczną, to niektóre schorzenia oczu wymagają leczenia zachowawczego w warunkach szpitalnych. Należą do nich m. in.: ciężkie stany zapalne rogówki, naczyniówki i siatkówki, schorzenia nerwu wzrokowego, urazy narządu wzroku - w tym oparzenia oczu, stany zapalne oczodołu przebiegające z wytrzeszczem gałki. Zespół pracowników Oddziału tworzą lekarze specjaliści chorób oczu,

4 przyjmujący również w Wojewódzkiej Przychodni Okulistycznej: Bożena Karolakowska-Lach ordynator Oddziału (zdj. obok), lekarz specjalista chorób oczu. Urodzona 22.VIII.1953 r. we Wrocławiu. Absolwentka Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu, który ukończyła w roku Po studiach, ze względów rodzinnych, przeniosła się do Opola, gdzie po stażu podyplomowym, rozpoczęła pracę w Oddziale Okulistycznym Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego. Pod kierownictwem dr n. med. Tadeusza Stępnia uzyskała listopadzie 1984 r. Iº specjalizacji. Jako asystent pracuje w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym do 1991 r. Z chwilą powstania Przychodni Okulistycznej w nowo otwartym Wojewódzkim Centrum Medycznym, pracuje w Pracowni Laserowej, działającej w strukturach Poradni Okulistycznej Cukrzycowej. W marcu 1995 r. uzyskuje IIº specjalizacji z zakresu okulistyki i rozpoczyna pracę jako starszy asystent w przeniesionym do Wojewódzkiego Centrum Medycznego Oddziale Okulistycznym. W roku 2004, po przejściu na emeryturę dotychczasowego ordynatora, po wygranym konkursie, obejmuje funkcję Ordynatora Oddziału Okulistycznego. Jest kierownikiem specjalizacji wielu lekarzy okulistów, zarówno na I-szy, jak i na II-gi stopień specjalizacji. W nowym trybie specjalizacyjnym prowadzi 3 młodych adeptów okulistyki. Od uzyskania specjalizacji jest nieprzerwanie członkiem Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, początkowo Oddziału Śląskiego, a obecnie Oddziału Dolnośląskiego. Jest również członkiem Sekcji Jaskry oraz Sekcji Zaćmy i Chirurgii Refrakcyjnej PTO. Od samego początku swej drogi zawodowej główny nacisk kładzie na szkolenie w chirurgii okulistycznej, uczestnicząc w kursach z zakresu chirurgii zaćmy, chirurgii jaskry, chirurgii odwarstwienia siatkówki, chirurgii witreoretinalnej oraz leczenia zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem AMD ( Iniekcje doszklistkowe preparatu Lucentis ). Bierze także udział także w wielu kursach i konferencjach naukowych, specjalizując się z laseroterapii ( Zabiegi laserowe w jaskrze, Laseroterapia przedniego i tylnego odcinka oka i inne). Ponadto uczestniczy w zjazdach naukowych Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, sympozjach Sekcji PTO: Zaćmy i Chirurgii Refrakcyjnej, Jaskry, Retinologicznej, Alergologii, Okulistyki Dziecięcej, a także Sympozjach Szklistkowo-Siatkówkowych organizowanych pod patronatem Europejskiego Towarzystwa Witreo-Retinalnego. Mąż - lekarz, specjalista chirurgii urazowej i ortopedycznej oraz rehabilitacji medycznej. Syn - psycholog, aktualnie w trakcie studiów zespół lekarzy

5 doktoranckich w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Córka - studentka IV roku psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Lek. med. Hanna Kardynał-Klimkiewicz - zastępca Ordynatora, Maria Bober-Paluch - Konsultant Wojewódzki z zakresu okulistyki, Katarzyna Stępień, Wojciech Sergiel, Rafał Pławszewski, Marzanna Jastrzębska, Marcin Zbiegieni, Ewa Kudyba-Jaszczak, Alina Jabczyńska, Maria Golla-Marasek, Małgorzata Suskiewicz-Wojtyłko, Danuta Woroniecka oraz lekarze w trakcie specjalizacji z okulistyki: Kamila Pustelnik, Małgorzata Misztal, Monika Felbel-Tyszkowska, Elżbieta Sikorska, Katarzyna Piskoń. Pielęgniarką oddziałową jest Irena Dąbrowska (zdj. obok), absolwentka Medycznego Studium Zawodowego w Opolu. Od roku 1975 w zawodzie pielęgniarskim. Rolę pielęgniarki koordynującej pełni Elżbieta Ogonowska. Pacjentami opiekuje się zespół 12 pielęgniarek, w tym dwie ze specjalizacją. Za salę zabiegową odpowiada st. piel. Danuta Grabuńczyk. Sekretariat prowadzi sekretarka medyczna Joanna Błońska. Personel pomocniczy liczy 5 osób, 3 porządkowe i 2 kuchenkowe. Specyfiką Oddziału Okulistycznego są pacjenci słabo widzący i niewidomi. Często wymagający szczególnej opieki, pacjenci po urazach oraz do planowych zabiegów operacyjnych (dorośli i dzieci). Większą część pacjentów stanowią ludzie starsi z różnymi schorzeniami związanymi z wiekiem, co wymaga ze strony personelu pielęgniarskiego wiedzy nie tylko z okulistyki, ale również interny, geriatrii a nawet psychiatrii. Personel pielęgniarski bierze udział w procesie diagnostyki, leczenia oraz rehabilitacji. Zajmuje się edukacją zdrowotną i promocją zdrowia. Jest to zespół przygotowany do świadczenia profesjonalnej i specjalistycznej opieki nad pacjentem. Wyposażenie Oddziału, Sali Operacyjnej i Wojewódzkiej Przychodni Okulistycznej w wysokiej klasy, nowoczesny sprzęt medyczny pozwala na stosowanie nowoczesnych metod operacyjnych i świadczenie usług na wysokim poziomie. Oddział posiada akredytację Ministra Zdrowia do prowadzenia specjalizacji lekarzy w zakresie okulistyki, dysponuje 7 miejscami szkoleniowymi. Aktualnie są wolne 2 miejsca specjalizacyjne. Tryb postępowania przy przyjęciu do Oddziału Okulistycznego W dniu przyjęcia należy zgłosić się na Izbę Przyjęć szpitala - poziom 0 do gabinetu nr 17. Przy przyjęciu do leczenia w Oddziale Okulistycznym wymagane są następujące dokumenty: dowód osobisty, skierowanie do leczenia szpitalnego wystawione przez lekarza okulistę lub lekarza POZ w książeczce RUM, w przypadku osób aktywnych zawodowo - NIP za-

6 kładu pracy i uaktualniona książeczka ubezpieczeniowa. W przypadku pacjentów przyjmowanych do operacji zaćmy wymagane są ponadto: skierowanie do leczenia szpitalnego, które było podstawą do wpisu na listę oczekujących na zabieg operacyjny, aktualna konsultacja internistyczna z oceną wydolności krążeniowo-oddechowej, konsultacja stomatologiczna i laryngologiczna wykluczające obecność ognisk zapalnych w organizmie, dokumentacja lekarska dotycząca dotychczasowego ewentualnego leczenia chorób oczu oraz innych istotnych schorzeń ogólnych. Brak wymienionych powyżej dokumentów może spowodować wstrzymanie przyjęcia i odłożenie go na termin późniejszy. Zaleca się wykonanie 2 szczepień przeciwko żółtaczce typu B i legitymowanie się zaświadczeniem potwierdzającym ich wykonanie. Pacjenci przyjmowani do zabiegów operacyjnych powinni na 4-7 dni przed planowanym zabiegiem odstawić pobierane leki przeciwkrzepliwe jednakże o sposobie ich odstawienia bezwzględnie powinien decydować lekarz internista. ZAĆMA - (łac. cataracta), to utrata przejrzystości lub zmętnienie soczewki. Na całym świecie zaćma jest najczęstszą przyczyną ślepoty. Przejrzystość soczewki systematycznie zmniejsza się w ciągu ludzkiego życia. Jednak kiedy następuje to w znacznym stopniu i względnie wcześnie wówczas mówimy o zaćmie. Soczewka zawiera białka, których struktura zmienia się w ciągu życia. Powoduje to, że światło nie może już dłużej przechodzić przez soczewkę swobodnie. Zmętnienie może dotyczyć różnych części soczewki i z różną intensywnością. Część soczewek ulega zmętnieniu głównie w centrum, podczas gdy inne mętnieją od obwodu. W tych postaciach zmętnienie postępuje z różną szybkością, a pacjenci doświadczają subiektywnych zaburzeń widzenia. Zmętniała soczewka rozprasza światło, dlatego obraz widziany przez pacjenta z zaćmą jest zamazany. Ponieważ kolory są rozproszone, świat nie jest widziany w tych samych barwach. Szczególnemu osłabieniu ulegają kolory niebieskie. Pacjenci z zaćmą często doznają olśnienia podczas patrzenia w kierunku silnego źródła światła. Występują różne postacie zaćmy, w zależności od średnicy źrenicy, padającego światła, stopnia krótkowzroczności - mogą mieć różny wpływ na ostrość wzroku. Zmniejszają wrażliwość na kontrast, powodują kłopoty z czytaniem, dają przejściową krótkowzroczność (pacjent zdejmuje okulary do czytania), czasami powodują jednooczne podwójne widzenie (dwojenie). Główną przyczyną wystąpienia zaćmy jest wiek pacjenta. Istnieją także zaćmy pourazowe, metaboliczne (np. w przebiegu cukrzycy), toksyczne związane ze sterydoterapią (zależne od dawki sterydu oraz czasokresu jego stosowania). Rozwój cywilizacyjny powoduje, iż coraz młodsi ludzie, czynni zawodowo chorują na zaćmę. Jedynym, możliwym leczeniem jest leczenie chirurgiczne. Decyzja o zabiegu musi być podjęta według indywidualnych potrzeb pacjenta. Zawsze należy odpowiedzieć na pytanie, czy upośledzenie widzenia koliduje znacząco z czynnościami wykonywanymi przez chorego. Dotyczy to zarówno życia codziennego, jak i aktywności zawodowej. Przy znacznym zmętnieniu

7 soczewki nie należy odkładać decyzji o operacji, ponieważ im twardsza jest zaćma, tym trudniejszy i obarczony większym ryzykiem powikłań pooperacyjnych jest zabieg. Istnieją także wskazania medyczne do pilnego usunięcia zmętniałej soczewki. Należą do nich m. in. zwichnięcie soczewki do komory przedniej, zaćma pęczniejąca powodująca wtórną jaskrę, czy też zapalenie błony naczyniowej. Zmętniała soczewka powoduje trudności w ocenie stanu dna oka, co znacznie utrudnia ewentualną diagnostykę i leczenie współistniejących chorób (laseroterapia w przebiegu retinopatii cukrzycowej i AMD, monitorowanie leczenia jaskry). Chirurgiczne leczenie zaćmy Pierwsze świadectwa historyczne dotyczące chirurgicznego leczenia zaćmy pojawiają się ok. 800 r. p.n..e. Wtedy to w starożytnych Indiach wykonywano tzw. rękoczyn zepchnięcia zaćmy do wnętrza oka, by w ten sposób umożliwić choremu ponownie widzenie kształtów i znaków. Prawie 1800 lat później na terenie dzisiejszego Iraku stosowano metodę wyciągania (aspiracji) miękkiej zaćmy przy pomocy pustej w środku igły. I choć podobnie postępowano także w Syrii na przełomie XII i XIII wieku, to metoda ta poszła potem w zapomnienie. W XVIII wieku, zaczęto wykonywać pierwsze zabiegi ekstrakcji (usunięcia) zaćmy z oka, początkowo tylko w części, ale już w II połowie tego wieku nauczono się usuwać zaćmę z oka w całości. Przez następne 200 lat w metodach operacyjnych niewiele się zmieniło. W 1961 r. wielki polski okulista prof. Tadeusz Krwawicz, opracował krioaplikator służący do usuwania zmętniałej soczewki z oka. Jego metoda przez 20 lat była obowiązującą na całym świecie. Lata 70-te, ubiegłego wieku to nowa era zewnątrztorebkowego usuwania zaćmy z wytoczeniem jądra soczewki w całości. Kluczem do sukcesu tej metody było zastosowanie w trakcie zabiegu mikroskopów operacyjnych. Wadą tej metody było jednak duże cięcie, a więc dłuższa rehabilitacja wzrokowa oraz konieczność stosowania po operacji silnych szkieł okularowych. Stąd też na całym świecie trwały poszukiwania takiej metody operowania zaćmy, która byłaby pozbawiona tych niedogodności. Stosunkowo szybko, zamiast grubych niewygodnych szkieł okularowych pojawiły się sztuczne soczewki ze specjalnego plastiku, które wszczepiano do oka. Wysiłki naukowców i lekarzy praktyków, szły również w kierunku zmniejszenia cięcia operacyjnego. Druga połowa ubiegłego stulecia, to szybki rozwój technologii materiałowej, szczególnie pojawienie się komputerów oraz nowych możliwości sprzętowych. Dzięki tej rewolucji także w okulistyce, możliwy był gwałtowny rozwój technik operacyjnych - pojawienie się nowoczesnej, skomplikowanej aparatury, a także nowych materiałów wszczepialnych. Podobnie, jak w zabiegach endo-, czy laparoskopowych małe cięcie w mikrochirurgii oka, stało się możliwe z chwilą skonstruowania urządzeń pozwalających na rozdrobnienie zmętniałej soczewki i usunięcie tego materiału przez mały otwór. Aparaty te wykorzystują energię ultradźwięków, światło lasera neodymowego lub aplikowaną pod wysokim ciśnieniem wiązkę płynu. Najbardziej jednak powszechnym sposobem emulsyfikacji jądra soczewki jest użycie ultradźwięków, czyli tzw. fakoemulsyfikacja. Równolegle z postępem techniki operacyjnej udoskonalano tworzywa, kształty i rozmiary wszczepianych sztucznych soczewek. Dążono do produkcji soczewek o największej biokompatybilności, czyli takich, dzięki którym od-

8

9 czyn zapalny ze strony oka był jak najmniejszy, przy jednoczesnym zachowaniu doskonałych właściwości optycznych, zapewniających wysoką jakość widzenia. Wprowadzenie małego cięcia operacyjnego wymusiło zastosowanie soczewek zwijalnych, mieszczących się w małym cięciu. W Europie Zachodniej preferowane są soczewki akrylowe, często z żółtym filtrem odcinającym pasmo niebieskie światła widzialnego, w celu zmniejszenia szkodliwego działania na siatkówkę oka promieniowania ultrafioletowego. Natomiast w Stanach Zjednoczonych powszechne stosowane są soczewki silikonowe. Aktualnie obowiązującą i powszechnie stosowaną metodą chirurgicznego leczenia zaćmy jest zewnątrztorebkowe jej usunięcie z jednoczesnym wszczepieniem sztucznej soczewki bez konieczności zakładania szwu. Operacja wykonywana tą metodą ma jednak swoją ujemną stronę - pozbawia bowiem oko zdolności do akomodacji (akomodacja to zmiana krzywizny soczewki umożliwiająca człowiekowi dobre widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka). Tak więc po zabiegu konieczne jest zastosowanie okularowych szkieł korekcyjnych do widzenia z bliskiej odległości, a czasami przy istnieniu wady refrakcji przedoperacyjnej również do dali. Dostępne są już sztuczne soczewki akomodacyjne, nie wymagające dodatkowych szkieł korekcyjnych po zabiegu operacyjnym. Jednakże, nie każde oko kwalifikuje się do zastosowania takiej soczewki. Niestety, soczewki te nie są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Podczas zabiegu usuwania zaćmy, aby wszczep sztucznej soczewki leżał we właściwym miejscu, pozostawia się tylną torebkę soczewki. Po upływie miesięcy lub lat od zabiegu torebka ta może ulec zmętnieniu (stan ten nazywamy zaćmą wtórną ). Zmętnienie to usuwane jest za pomocą prostego zabiegu laserowego, wykonywanego ambulatoryjnie. Zabieg ten jest bezbolesny. Dzięki doskonale wyposażonej sali operacyjnej w wysokiej klasy najnowocześniejszy mikroskop operacyjny oraz system do usuwania zaćmy - (tzw. fakoemulsyfikator) oraz możliwości zastosowania akrylowych, zwijalnych soczewek wewnątrzgałkowych, Oddział Okulistyczny WCM może wykonywać wszystkie opisane powyżej zabiegi. Rocznie wykonuje się ok.1000 operacji. Należy jednak podkreślić, że decyzje o wyborze metody operacyjnej oraz rodzaju wszczepianej soczewki podejmowane są indywidualnie, po uprzednim badaniu okulistycznym pacjenta. W jego trakcie, ocenie poddawany jest rodzaj i stopień twardości zaćmy, współistniejące schorzenia okulistyczne (jaskra, zespół PEX, AMD, przebyte stany zapalne naczyniówki), ewentualny przebyty uraz oka, inne współistniejące choroby (cukrzyca, nadciśnienie, schorzenia kardiologiczne) oraz wiek pacjenta. Wojewódzka Przychodnia Okulistyczna Oddział Okulistyczny Wojewódzkiego Centrum Medycznego sprawuje kompleksową opiekę ambulatoryjną przed i poszpitalną nad pacjentem, w oparciu o specjalistyczne poradnie okulistyczne oraz pracownie, działające w ramach Wojewódzkiej Przychodni Okulistycznej. Wszystkie one mieszczą się na pierwszym piętrze w budynku D. Wojewódzka Przychodnia Okulistyczna została uruchomiona 14 października 1991 roku i była jedną z pierwszych Przychodni, jakie powstały w ramach dzisiejszego Wojewódzkiego Centrum Medycznego. Kadrę stanowili w całości lekarze z Oddziału Okulistycznego

10 Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Opolu. Przez 4 lata - tj. do czasu przeniesienia do WCM całego Oddziału, Przychodnia systematycznie rozwijała się o kolejne Poradnie i Pracownie. Aktualnie w jej strukturze znajdują się: Okulistyczna Poradnia Konsultacyjna Poradnia Jaskrowa z Pracownią Perymetrii Statycznej Poradnia Dziecięca Leczenia Zeza i Niedowidzenia Poradnia Ortoptyczna Poradnia Okulistyczna Cukrzycowa z Pracownią Laseroterapii Pracownia Angiografii Fluoresceinowej Pracownia OCT Gabinet Zabiegowy. Okulistyczna Poradnia Konsultacyjna, prowadzona jest przez lek. med. Danutę Woroniecką - specjalistę chorób oczu (zdj. obok). Poradnia zajmuje się opieką poszpitalną nad pacjentami leczonymi w Oddziale Okulistycznym, szczególnie po operacjach okulistycznych, prowadzeniem kolejki oczekujących na operację zaćmy, konsultowaniem pacjentów ze schorzeniami okulistycznymi na rzecz oddziałów WCM oraz Wojewódzkiego Specjalistycznego Zespołu Neuropsychiatrycznego, a także leczeniem zachowawczym chorób oczu. Aby wpisać się na listę oczekujących na operację zaćmy, należy zgłosić się do rejestracji Przychodni Specjalistycznych WCM, ze skierowaniem w książeczce RUM od lekarza okulisty stwierdzającym konieczność wykonania operacji. Do Przychodni należy zgłosić się osobiście i własnoręcznym podpisem wyrazić zgodę na wpis do kolejki. W czasie tej wizyty pacjent zostaje poddany badaniom okulistycznym stwierdzającym stopień zaawansowania zaćmy oraz obecność ewentualnych współistniejących chorób oczu. Jednocześnie ustala się przewidywany termin operacji. Przed zabiegiem zalecane jest wykonanie szczepień przeciwko żółtaczce typu B. Na miesiąc przed planowanym terminem operacji, pacjent zostaje listownie poinformowany o konieczności zgłoszenia się do Oddziału dla wykonania obliczeń mocy sztucznej soczewki. W tym celu wykonuje się badania biometryczne (ocena długości gałki ocznej), keratometrię (ocena stopnia krzywizny rogówki oka), a przy pomocy specjalnego programu komputerowego określa się wartość soczewki wszczepialnej podczas operacji. Wykonuje się również badanie USG oka, dla oceny struktur oka znajdujących się za soczewką. Podczas tej wizyty ustalany jest ostateczny termin przyjęcia do zabiegu usunięcia zaćmy. Pacjent jest także informowany o konieczności wykonania przed zabiegiem konsultacji specjalistycznych (internistycznej, stomatologicznej i laryngologicznej). Obecnie na liście osób oczekujących na zabieg usunięcia zaćmy w Oddziale Okulistycznym figuruje 1765 osób. Czas oczekiwania na zabieg wynosi około 1,5 roku. 10

11 Poradnia Jaskrowa z Pracownią Perymetrii Statycznej, W związku z bardzo dużą ilością pacjentów chorujących na jaskrę, już w 1991 roku utworzono w województwie opolskim Poradnię Jaskrową, prowadzoną przez dr Marię Gollę-Marasek. Poradnia zajmuje się przede wszystkim leczeniem pacjentów z rozpoznaną jaskrą i pomocą dla innych poradni zajmujących się diagnostyką jaskry. Od początku działalności, Poradnia dysponuje polomierzem komputerowym statycznym, obecnie nowej generacji. Badanie na tym aparacie w odróżnieniu od typowych aparatów, jest krótsze, mniej męczące dla pacjenta - przez co obarczone mniejszym błędem. W trudnych diagnostycznie przypadkach, istnieje możliwość wykorzystania światła o innej barwie zwiększając czułość badania. Okresowo, Poradnia dysponuje możliwością wykonania badania topografii tarczy n. II HTR i od niedawna GDX (w Pracowni OCT WCM). Jaskra, piel. M. Kiziak jest odmianą neuropatii nerwu wzrokowego, w której ciśnienie wewnątrzgałkowe i inne dotychczas nieznane czynniki (w tym czynnik krążeniowy), powodują uszkodzenie i zanik nerwu wzrokowego. Jest to choroba nieuleczalna doprowadzająca czasem do całkowitej i nieodwracalnej utraty wzroku. Przewiduje się, że w roku 2010 na świecie ok. 4,5 miliona ludzi będzie dotkniętych ślepotą obu oczu spowodowanej jaskrą. Podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe jest od dawna uznawane za główny czynnik ryzyka jaskry. Ciśnienie wewnątrzgałkowe wzrasta, gdy występuje nierównowaga pomiędzy produkcją cieczy wodnistej a jej odpływem. Proces ten odbywa się w obszarze beleczkowania (określanego również jako tzw. kąt przesączania), którego struktury tworzą rodzaj filtra, przez który ciecz wodnista (ciecz wypełniająca przednią część oka) powinna wypływać w takiej samej ilości jaka jest produkowana. Najczęściej istnieją dwie przyczyny zahamowania odpływu, które powodują dwa główne typy jaskry. 1. Jaskra pierwotna otwartego kąta (JOK), w której zbyt wysokie ciśnienie w gałce ocznej spowodowane jest zaczopowaniem oczek lub zapadnięciem przestrzeni beleczkowania. 2. Jaskra zamkniętego kąta (JZK), wywołana nawracającym lub chronicznymi stanami podwyższonego ciśnienia, powstającymi w wyniku nadmiernego zbliżania się tęczówki do rogówki, znacznie ograniczającego lub zamykającego przestrzeń beleczkowania. Podstawowym badaniem diagnostycznym badającym budowę anatomiczną kąta przesączania jest gonioskopia (badanie to jest możliwe do wykonania, w każdej podstawowej poradni okulistycznej, tak samo jak pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego i określenie zakresu pola widzenia). Poradnia Jaskrowa wykonuje badania konsultacyjne gonioskopii w przypadkach skomplikowanych lub w przypadku kwalifikacji do zabiegów laserowych ułatwiających odpływ (irydotomia w jaskrze zamkniętego kąta lub 11

12 trabekuloplastyka w jaskrze otwartego kąta) lub zabiegów mikrochirurgicznych (trabekulektomii). Podstawową metodą leczenia jaskry pozostaje jednak odpowiednio dobrana farmakoterapia. Asortyment leków poszerza się z roku na rok, a Państwo doceniając znaczenie problemu w dużym stopniu finansuje koszt leków. Dzięki nowoczesnemu leczeniu coraz większa ilość osób ma szansę na zachowanie dobrego widzenia, pod warunkiem wczesnej diagnostyki i systematycznego leczenia. Poradnia Dziecięca Leczenia Zeza i Niedowidzenia, prowadzona jest przez lek. med. Alinę Jabczyńską (zdj. obok) - specjalistę chorób oczu. W Poradni, pracuje również specjalista chorób oczu Marcin Zbiegieni. Poradnia, jako jedna z dwóch na Opolszczyźnie, zajmuje się głównie diagnostyką, leczeniem zeza i niedowidzenia. Rodzice lub opiekunowie dziecka, którzy zauważą nieprawidłowe ustawienie oczu od urodzenia lub w wieku późniejszym, powinni niezwłocznie zgłosić się do okulisty. Nie można czekać, jeżeli zez jest jawny, należy zbadać dziecko jak najprędzej! Przyczyny zeza są różne, mogą to być wrodzone wady oka: zaćma, schorzenie rogówki, zwyrodnienia siatkówki, wady refrakcji czyli nadwzroczność, krótkowzroczność, astygmatyzm, zaburzenia unerwienia mięśni ocznych, przewodzenia lub inne zmiany. Lekarz po wstępnym zbadaniu dziecka - ocenie widzenia, ruchomości gałek ocznych i po wykonaniu testów, najczęściej jeżeli jest to konieczne, wykonuje badania po atropinizacji - czyli uzyskaniu całkowitego porażenia mięśni zwieraczy źrenic tzw. cyklop legii (odwracalny, krótkotrwały stan szerokich źrenic, niezbędny do dokładnego zbadania wady). Następnie wykonywane są szczegółowe badania autorefraktometrem komputerowym, skiaskopia, badanie w lampie szczelinowej oraz dokładna ocena dna oka. Po wykonaniu tych badań stwierdza się rodzaj zeza i wykonuje dalszy ciąg leczenia - dobór okularów korekcyjnych lub ćwiczenia. W przypadku niedowidzenia zlecane jest zasłanianie oczu czyli obturacja, a następnie cykle ćwiczeń pleoptycznych. Jeżeli istnieje konieczność, dziecko kwalifikowane jest do leczenia operacyjnego, jednakże musi to być poprzedzone wszystkimi możliwymi badaniami i ćwiczeniami. Operacje wykonywane są w Oddziale okulistycznym lub dziecko kierowane jest do innej specjalistycznej placówki w zależności od rodzaju zeza. Leczenie zeza i niedowidzenia daje bardzo dobre efekty, jeżeli wykryte jest odpowiednio wcześnie oraz systematycznie i dokładnie wykonywane są wszystkie zalecenia. Należy przekonać dziecko i rodziców o konieczności noszenia okularów korekcyjnych, systematycznie kontrolować widzenie i ustawienie oczu i przynajmniej raz w roku oceniać wadę refrakcji i dno oczu. U dziecka w czasie rozwoju fizjologicznego ulegają zmianie parametry oka - długość 12

13 i wielkość gałki ocznej, co powoduje zmianę refrakcji, dlatego tak ważna jest systematyczna kontrola przez okulistę. Dużą część badanych stanowią wcześniaki - dzieci z obciążeniami okołoporodowymi i wrodzonymi wadami. Ta grupa dzieci musi być objęta szczególną opieką i kontrolą okulistyczną. Dzieci po laserofotokoagulacji siatkówek, po porażeniach, rehabilitowane, po operacjach okulistycznych oraz leczone neurologicznie wymagają ciągłego, systematycznego nadzoru okulistycznego. W Poradni przyjmowanych jest rocznie około 4,5 tys. dzieci. Jednakże, nie zaspakaja to w pełni potrzeb naszego województwa, szczególnie w dobie komputeryzacji, różnorodnych multimediów, telefonizacji komórkowej. Dlatego rodzice powinni dbać o oczy swoich pociech. Zawsze staramy się przyjąć i leczyć wszystkie dzieci. Poradnia Ortoptyczna, Marzena Żółtaniecka prowadzona przez mgr tyflopedagoga, dyplomowaną ortoptystkę Marzenę Żółtaniecką. W Opolu, Gabinet ortoptyczny działa już od lat 60-tych, wówczas w ramach Wojewódzkiej Poradni Okulistycznej mieszczącej się przy ul. Mickiewicza. Sukcesywnie wyposażany był w niezbędny i nowoczesny sprzęt. Diagnostyka zeza, podwójnego widzenia i zaburzeń widzenia przestrzennego świadczona jest dla oddziałów: okulistycznego, neurologicznego, neurochirurgicznego, ortopedycznego oraz chirurgii szczękowo-twarzowej. Leczeniem zasadniczym, zeza i niedowidzenia, objęte są dzieci do 16 roku życia z terenu całego województwa oraz województw ościennych. Dzieci kierowane do leczenia przez lekarzy okulistów, bądź rodzice samodzielnie zgłaszają się z problemami. Po wielostopniowej diagnozie poddawane są leczeniu zachowawczemu, a jeśli ono zawodzi, leczeniu gabinetowemu. Ostatecznością jest leczenie operacyjne, które prowadzone jest w ramach oddziału okulistycznego, a rehabilitacja pozabiegowa odbywa się w Poradni. Wśród dzieci z uszkodzonym narządem wzroku znajdują się dzieci z zaburzeniami widzenia obuocznego, popularnie nazywanego zezem. Jest to stała liczba w populacji wynosząca 4-8 %, natomiast 2 5 % dzieci ma niedowidzenie. Zez będący zewnętrzną manifestacją nierównowagi mięśniowej jest wtórny, podstawowym problemem i przyczyną tego stanu jest utrata równowagi sensorycznej i idące za nią zmiany adaptacyjne w postaci niedowidzenia, zaburzeń lokalizacyjnych i procesu koordynacji wzrokowo-ruchowej, jak również nieprawidłowości w ustawieniu głowy lub całej sylwetki. Leczenie tych nieprawidłowości, poprzedzone dokładną diagnozą, powinno być rozpoczęte jak najwcześniej, ponieważ eliminacja tych procesów przystosowawczych jest możliwa tylko na etapie kształtowania się procesów widzenia, a niemożliwa po jego zakończeniu. Najbardziej dynamiczny rozwój funkcji korowych widzenia, których pierwsze przejawy pojawiają się w 4-6 miesiącu życia dziecka, to 2-4 rok życia dziecka. 13

14 Zainicjowane, doskonalą się do 6-7 roku życia. Leczenie ortoptyczne, to działania natury reedukacyjnej. Jest to zaplanowane i systematycznie stosowane pobudzanie czynności wyższych ośrodków mózgowych, które kontrolują wrażenia wzrokowe i działanie mięśni ocznych, a tym samym koordynację całego procesu widzenia. Celem nadrzędnym jest uzyskanie widzenia obuocznego, poprzedzonego wyrównaniem ostrości wzroku. W ostatnich latach, w związku z obowiązkiem badań przesiewowych wśród wcześniaków, rozpoczęto również rehabilitację wzrokową najmłodszych pacjentów. W Poradni Zezowej i Pracowni Ortoptycznej, odbywają się praktyki zawodowe studentów Politechniki Wrocławskiej (Wydziału Inżynierii Optycznej i Optometrii) oraz staże do specjalizacji z zakresu okulistyki dziecięcej i pediatrii. Systematyczność, indywidualizacja, zaufanie, wysoki poziom usług, pogodna atmosfera pracy to dewizy pracowników poradni i pracowni ortoptycznej, a uśmiech dziecka przy kolejnym badaniu czy ćwiczeniu daje satysfakcję z pracy. lasera neodymowego YAG na tkankę, polega na gwałtownym wybuchowym mechanizmie optyczno-akustycznym. Energia lasera zawarta jest w bardzo krótkim impulsie. W miejscu skupienia energii powstaje mikroeksplozja, która rozrywa okoliczną tkankę. Działanie tego lasera przypomina więc działanie noża chirurgicznego. Z tego też powodu wykorzystywany jest do przecinania różnego rodzaju cyst powiek, spojówek tęczówki, przecinania zrostów przednich i tylnych (po urazach czy operacjach), przecinania zaćm wtórnych, torebki przedniej i tylnej soczewki (tzw. zabieg kapsulotomii), oraz w leczeniu jaskry, głównie zabieg iridektomii. Laser argonowy działa na tkanki przez efekt termiczny. Promieniowanie optyczne zostaje przekształcone w ciepło i powoduje koagulację laserowej tkanki. Wskazania kliniczne do zabiegów laserem argonowym obejmują: uzupełnienie operacyjnego leczenia odwarstwienia siatkówki, blokadę otworów i przedarć siatkówki (bez leczenia operacyjnego), koagulację obwodowych zmian degeneracyjnych siatkówki, leczenie retinopatii cukrzydr M. Jastrzębska Poradnia Okulistyczna Cukrzycowa z Pracownią Laseroterapii, prowadzona przez lek. med. Małgorzatę Suskiewicz - Wojtyłko (zdj. obok) - specjalistę chorób oczu, a wspiera ją zespół lekarzy specjalistów: Rafał Pławszewski, Marzanna Jastrzębska oraz Małgorzata Misztal - rezydent w trakcie specjalizacji z okulistyki. O k u - listyczna P o r a d n i a L a s e r o - wa rozpoczęła swoją działalność w roku W Poradni znajdują się dwa lasery; neodymowy YAG - służący do laserowania struktur przedniego odcinka oka oraz argonowy do leczenia przedniego i tylnego odcinka oka ze szczególnym uwzględnieniem chorób naczyniówki i siatkówki. Działanie 14

15 cowej i innych rodzajów retinopatii, leczenie zmian zakrzepowych żyły środkowej siatkówki, leczenie zmian naczyniowych, leczenie zmian chorobowych okolicy plamki (zapalnych i zwyrodnieniowych). Najczęściej wykonywanym zabiegiem laserowym w Poradni jest laserokoagulacja siatkówki w przebiegu jednego z najcięższych powikłań cukrzycy tj. retinopatii cukrzycowej. Zabieg wykonywany jest w oparciu o wynik angiografii fluoresceinowej i optycznej koherentnej tomografii. Stąd bardzo ważna jest współpraca pomiędzy Poradnią Laserową, Poradnią Angiografii Fluresceinowej i OCT, a także Poradnią Okulistyczną Cukrzycową. Retinopatia cukrzycowa Cukrzyca jest chorobą ogólnoustrojową, w przebiegu której występuje wiele powikłań okulistycznych. Według WHO, jest jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty na świecie. Najcięższym i najczęściej występującym powikłaniem jest retinopatia i makulopatia cukrzycowa, czyli zmiany w obrębie siatkówki i centrum siatkówki czyli plamki żółtej. Częstość występowania retinopatii w przebiegu cukrzycy wzrasta z długością jej trwania i wiekiem pacjenta. Światowe statystyki podają, że po latach trwania cukrzycy u 50 %, a po latach u % chorych stwierdza się objawy retinopatii cukrzycowej. Ponadto innymi czynnikami ryzyka są hiperglikemia, zmiany hormonalne (w okresie dojrzewania i okresie ciąży, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia oraz czynniki genetyczne. Obraz dna oka w retinopatii cukrzycowej jest bardzo charakterystyczny, od początkowej retinopatii prostej (mikrotętniaki, ogniska twardych wysięków, krwotoczni, obrzęki), poprzez retinopatię przedproliferacyjną (z dodatkowymi ogniskami miękkich wysięków i nieprawidłowościami naczyniowymi) do retinopatii proliferacyjnej z nowotwórstwem naczyniowym, z proliferacjami naczyniowo-glejowymi. Efektem zejściowym jest całkowite, trakcyjne odwarstwienie siatkówki, prowadzące do nieodwracalnej ślepoty. Stąd tak ważna jest wczesna diagnostyka tej choroby (badanie dna oka, angiografia fluoresceinowa, OCT) i odpowiednie leczenie. Podstawowym leczeniem retinopatii i makulopatii cukrzycowej jest fotokoagulacja laserowa siatkówki, która stabilizuje ostrość wzroku i spowalnia postęp choroby. Leczenie farmakologiczne ma działanie wspomagające (stosowane są leki uszczelniające naczynia, przeciwkrwotoczne, poprawiające przepływ krwi, leki o działaniu antyagregacyjnym, fibrynolitycznym). Należy podkreślić, iż podstawowym warunkiem skutecznego leczenia okulistycznego jest dobre wyrównanie cukrzycy i towarzyszących jej zaburzeń metabolicznych. Jeśli choroba postępuje wykonywany jest zabieg operacyjny witrektomia. Do innych metod leczenia zalicza się iniekcje doszklisktowe sterydów lub inhibitorów VEGF (naczyniowego czynnika wzrostu naczyń). Najważniejsza w leczeniu retinopatii cukrzycowej jest profilaktyka, stąd istotna jest bardzo dobra współpraca z pacjentem, gdyż leczenie retinopatii i makulopatii cukrzycowej jest wielokierunkowe i długotrwałe. U chorych z cukrzycą typu I, badanie okulistyczne pierwszorazowe powinno być wykonane w ciągu 5 lat od zachorowania lub jeśli istnieje możliwość w chwili zdiagnozowania cukrzycy. Natomiast u chorych na cukrzycę typu II badanie pierwszorazowe musi być wykonane w momencie rozpoznania choroby. Częstotliwość 15

16 następnych kontroli okulistycznych zależy od stopnia zaawansowania zmian chorobowych na dnie oka. Należy pamiętać, że koszty leczenia prewencyjnego retinopatii stanowią 1/6 kosztów leczenia ślepoty. Wielu chorych z cukrzycą, nigdy nie jest badanych przez okulistę, stąd ważna jest współpraca lekarza pierwszego kontaktu z diabetologiem i okulistą. dr W. Sergiel i piel. J. Gózdź Pracownia Angiografii Fluoresceinowej z Pracownią OCT, prowadzona jest przez lek. med. Wojciecha Sergiela - specjalistę chorób oczu. W pracowni OCT pracują również lekarze specjaliści: Marcin Zbiegieni, Ewa Kudyba-Jaszczak oraz lek. med. Kamila Pustelnik - w trakcie specjalizacji z okulistyki. W WCM działa od początku jego istnienia (gabinet 223 I piętro). Poprzednio funkcjonowała w ramach Oddziału Okulistycznego Szpitala Wojewódzkiego. Jej prekursorem był dr Sergiusz Karpowicz. Do roku 2007 była jedyną Pracownią w województwie opolskim. W Pracowni Angiografii Dna Oczu, wykonywanych jest rocznie ok angiografii i 400 badań obrazowych bez podania kontrastu. Pacjentami są nie tylko mieszkańcy województwa opolskiego. Od roku 2005 Pracownia dysponuje nowoczesną funduskamerą FF 450 z cyfrowym torem wizyjnym i cyfrowym systemem archiwizacji danych. Pacjent po otrzymaniu od lekarza okulisty, skierowania do badań rejestruje się gabinecie nr 223 osobiście lub telefonicznie ( ) w godz Angiografia fluoresceinowa dna oczu, jest jedną z podstawowych metod diagnostycznych w chorobach siatkówki i naczyniówki. W wielu przypadkach bez tego badania nie można ustalić prawidłowego rozpoznania i zastosować właściwego leczenia. Oparta jest na klinicznym wykorzystaniu zjawiska fluorescencji tzn. emisji światła o określonej długości fali pod wpływem światła pobudzającego. Badanie polega na podaniu dożylnym barwnika 10 % soli sodowej fluoresceiny po oświetleniu go niebieskim światłem pobudzającym fluoresceinę do luminescencji z wykonaniem szeregu zdjęć obrazujących krążenie siatkówkowo naczyniówkowe oraz zmiany patologiczne dna oczu. Wskazaniem do wykonania badania są: - nabyte choroby plamki - zwyrodnienie plamki związane z wiekiem AMD, wysoka krótkowzroczność, centralna retinopatia surowicza, otwory siatkówki, - choroby naczyniowe siatkówki - zakrzep żyły centralnej siatkówki, zator tętnicy centralnej siatkówki, retinopatia cukrzycowa i inne retinopatie, - zespół pociągania szklistkowo-siatkówkowego, błony przedsiatkówkowe, choroby zapalne siatkówki, - dystrofie siatkówki - choroba Stargardta, żółtkowate zwyrodnienie plamki, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, - urazy siatkówki i naczyniówki oraz zmiany pourazowe, - guzy siatkówki, schorzenia nerwu wzrokowego, stany zapalne, zwyrodnienia, obrzęki. 16

17 Przeciwwskazania do badania: Ogólny zły stan zdrowia oraz wiek pacjenta. Powyżej 75 roku życia, o ile nie ma bezwzględnych wskazań do badania. Po zawale i udarze mózgu do 6 miesięcy od zdarzenia za zgodą lekarza prowadzącego. Przeciwwskazaniami są też, zaawansowana niewydolność serca i choroba wieńcowa, padaczka, terminalna choroba nowotworowa, niewydolność nerek i wątroby, nasilona alergia z przebytymi reakcjami wstrząsowymi na leki, ciąża. Badania nie wykonuje się też u dzieci do 10 roku życia, oraz osób z którymi nie można nawiązać współpracy przy badaniu. Działania uboczne Fluoresceiny to zmiana zabarwienia skóry i moczu, nudności, wymioty, zaczerwienienie skóry, świąd, pokrzywka, nadmierne kichanie. Niezwykle rzadko zdarzają się poważniejsze powikłania takie jak: omdlenia, obrzęk krtani, skurcz oskrzeli i wstrząs anafilaktyczny. Dlatego też zawsze przed badaniem przeprowadzany jest szczegółowy wywiad, a po badaniu pacjent przez 30 minut pozostaje pod opieką medyczną. Pracownia Optycznej Tomografii Siatkówki OCT dr K. Pustelnik Działa od września 2008 roku gabinet nr 240 (I piętro), jako jedyna w województwie opolskim. Utworzenie Pracowni było możliwe dzięki zakupieniu przez Szpital nowoczesnego spektralnego tomografu (OCT) Cirrus firmy Zeiss. Podobne urządzenia, jednakże starszej generacji znajdują się w Klinikach Okulistycznych Katowic i Wrocławia. Rejestracja odbywa się w gabinecie nr 240 osobiście lub telefonicznie ( ) do godz , w godz w gabinecie nr 223. Aktualnie miesięcznie wykonywanych jest ponad 250 badań. Optyczna tomografia siatkówki jest stosunkowo nową techniką obrazowania tkanek, pozwalającą na nieinwazyjne i zupełnie nieszkodliwe wniknięcie w struktury tkanki oka. Została wprowadzona w roku 1992 przez Fujimoto, następnie udoskonalona przez grupę polskich naukowców z Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, dzięki którym wprowadzono spektralne OCT. Żadne z urządzeń diagnostycznych stosowanych w okulistyce nie odgrywało dotychczas tak istotnej roli w rozpoznawaniu, monitorowaniu i leczeniu chorób oczu. Zasada działania spektralnego OCT jest podobna do ultrasonografii, jednak zamiast ultradźwięków używane jest światło, którego źródłem jest dioda superluminescencyjna SLED. Emitowane światło z zakresu podczerwieni trafia do badanej tkanki, gdzie ulega częściowo pochłonięciu, odbiciu i rozproszeniu. Powracająca po odbiciu od tkanki wiązka światła na zasadzie analizy fourierowskiej widma, przetwarzana jest na obraz cyfrowy i zapisywana w postaci obrazu - skanu barwnego o wysokiej rozdzielczości. W przypadku spektralnego OCT stosowane jest widmo światła o szer. ok. 50 nm, co pozwala na uzyskanie powtarzalnych wyników o wysokiej rozdzielczości. Badanie OCT pozwala na diagnostykę i monitorowanie schorzeń tylnego odcinka gałki ocznej. Urzą- 17

18 dzenie pozwala na szczegółową i nieinwazyjną analizę morfologiczną - ocena zniekształceń fizjologicznego obrazu, jak i ocenę morfometryczną - możliwość pomiarów określonych struktur, analizę grubości wielkości zmian oraz ocenę 3 D - uzyskanie skanów trójwymiarowych z możliwością analizy poszczególnych warstw. Cyfrowy zapis wykonanych badań pozwala na analizę porównawczą, daje możliwości oceny progresji bądź remisji schorzenia. Jest najbardziej zaawansowaną i szybko rozwijającą się techniką diagnostyczną w okulistyce XXI wieku. Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem AMD (Age related Macular Degeneration), jest postępującą z wiekiem chorobą plamki centralnej części siatkówki, odpowiadającej za ostrość widzenia, poczucie kontrastu i barw. AMD jest główną przyczyną znacznego obniżenia ostrości widzenia u pacjentów po 65 roku życia, a także wiodącą przyczyną utraty widzenia centralnego, mogącą doprowadzić do ślepoty. Początkowo dotyczy jednego oka. Patologia ta może dotyczyć także osób po 50 roku życia. W ciągu roku może wystąpić u %, a po upływie 5 lat nawet u 40 % populacji. Na świecie AMD stwierdzono u 30 mln osób. W Polsce choruje 1,2 miliona ludzi. Rocznie stwierdza się ok. 5 mln nowych przypadków a w Polsce 120 tys. Częstość występowania AMD w Europie u osób po 60 roku życia określa się na poziomie 3 %, po 70 roku życia na poziomie 30 %. Z tych względów AMD zaczęto określać jako epidemia ślepoty XXI wieku. Występują dwa typy zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem, najczęstszą jest postać sucha AMD, zwana inaczej zanikową, dotyczy 90 % przypadków. Charakteryzuje się wolnym przebiegiem, łagodnym pogorszeniem ostrości widzenia. Wczesne stadium suchego AMD to druzy, są to małe białawe złogi, gromadzące się w najgłębszych warstwach siatkówki, prowadząc do uszkodzenia fotoreceptorów komórek siatkówki, przekazujących bodźce wzrokowe do mózgu. Występują mroczki i metamorfopsje - linie proste zaczynają być zniekształcone i faliste. Druga forma to wysiękowa postać AMD, ma gwałtowny przebieg ze znacznym i szybko postępującym pogorszeniem widzenia wywołanym obecnością neowaskularyzacji podsiatkówkowej - CNV (central neovascularisation). Jednym z czynników odpowiedzialnych za wystąpienie wysiękowej formy AMD jest białko VEGFA, odpowiedzialne za wzrost nowych nieprawidłowych naczyń krwionośnych, z których przeciek powoduje rozwarstwienie siatkówki, zniszczenie fotoreceptorów i uszkodzenie widzenia centralnego. Etiologia choroby nie jest całkowicie poznana. W etiopatogenezie AMD bierze udział wiele czynników. Najważniejszym z nich jest wiek, pomiędzy rokiem życia choruje 25 % populacji, następnie płeć, u kobiet ryzyko wystąpienia jest większe. Ważne są uwarunkowania genetyczne, wykazano, iż ryzyko wystąpienia AMD u krewnych osoby chorującej, jest 20 krotnie wyższe. Palenie papierosów 5 krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia AMD. Choroby serca i układu krążenia powodują zaburzenia przepływu krwi w tkankach oka i sprzyjają rozwojowo AMD. Otyłość powoduje obniżenie poziomu karotenoidów-luteiny i zeaksantyny, substancji, które wymieniają wolne rodniki tlenowe. Nadmierna ekspozycja na słońce, a szczególnie promieniowanie UV, wpływa uszkadzająco na komórki nabłonka barwnikowego i doprowadza do przyspieszenia uszkodzenia siatkówki zmysłowej. Niedostateczna podaż antyoksydantów, nadmierne spożywanie 18

19 alkoholu, pokarmów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol, sprzyja powstawaniu wolnych rodników tlenowych uszkadzających siatkówkę. Diagnostyka AMD obejmuje badanie ostrości wzroku na tablicach Snellena i EDTRS, badanie poczucia kontrastu na tablicach Peli Robsona, biomikroskopie, test Amslera, mikroperymeytrie, angiografię fluoresceinową (AF), indocjaninową (ICG) oraz optyczną tomografię siatkówki (OCT). Jak leczyć AMD? Leczenie suchego AMD sprowadza się do monitorowania przebiegu choroby i jej spowalniania poprzez stosowanie preparatów bogatych w antyoksydanty, do których zaliczamy witaminę C, E, cynk, miedź, selen oraz glutation. Karotenoidy, luteina i zeaksantyna to barwniki naturalne występujące w plamce żółtej, działają jako filtr promieniowania UV oraz silny antyoksydant. Udowodniono, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega 3, a zwłaszcza DHA, znacząco obniżają ryzyko rozwoju AMD. Ważna jest zmiana stylu życia; zaprzestanie palenia, obniżenie wagi, unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce. Konieczne są regularne okulistyczne badania kontrolne. W postaci wysiękowej AMD, dostępne są 3 zarejestrowane leki. Lucentis jest przeciwciałem przeciwko VEGF-A, zatrzymuje dalsze uszkodzenie oka, może cofnąć powstałe wcześniej zmiany. Jest podawany w postaci zastrzyków do wnętrza oka (iniekcje doszklistkowe), co 4 tygodnie przez 3 miesiące, następnie w przypadkach pogorszenia widzenia. U 70 % pacjentów powoduje zachowanie, a nawet poprawę widzenia, wymaga jednak powtarzalnego stosowania. Avastin, nie został zarejestrowany do stosowania w leczeniu AMD. Część okulistów stosuje go w wysiękowej postaci AMD ze względu na zbliżone działanie do Lucentisu i znacznie niższą cenę. Jest dopuszczony do stosowania w leczeniu nowotworów piersi i jelita grubego. Visudyne - lek zarejestrowany do terapii wysiękowej postaci AMD. Zastosowany dotychczas u 700 tys. pacjentów. Posiada unikalny mechanizm działania, zamyka przeciekające naczynia krwionośne odpowiedzialne za zmiany wysiękowe postaci AMD. Visudynę stosuje się w terapii fotodynamicznej PDT-Photodynamic Therapy. Jest podawana do żyły przedramienia w dawce obliczonej indywidualnie dla pacjenta. Następnie aktywowany jest wiązką światła lasera diodowego o długości fali 689 nm, którego ognisko obejmuje błonę podsiatkówkową co powoduje uszkodzenie śródbłonka patologicznych naczyń i ich zamknięcie. W Gabinecie Zabiegowym wykonuje się: - drobne zabiegi okulistyczne na aparacie ochronnym oka, płukanie kanalików łzowych u niemowląt do 6 miesiąca życia (lek. med. Marcin Zbiegieni), badanie okulistyczne noworodków poddawanych fototerapii w przebiegu żółtaczki poporodowej (zdj. dotyczy tego badania). Praca w wielozadaniowej specjalistycznej przychodni nie byłaby możliwa bez dobrze wykształconego i zaangażowanego zespołu pielęgniarek, do którego należą: Mieczysława Kiziak, Barbara Poleszczuk, Iwona Babczyszyn, Jadwiga Gózdź, Sylwia Radzik, Irena Nowak, Brygida Mika. Dzięki wiedzy i wielkiemu doświadczeniu potrafią znakomicie i w pełni profesjonalnie funkcjonować w każdej z wymienionych powyżej poradni. 19

20 Publiczny Samodzielny Zakład Opieki Zdrowotnej Wojewódzkie Centrum Medyczne Opole, Al. W. Witosa Redaktor Naczelny wcm.opole.pl - Wiesław Duda, wduda1@op.pl Sekretariat Dyrektora (0-77) , , fax (0-77) Kancelaria (0-77) , Informacja dla pacjentów (0-77) , , (0-77) Rejestracja Główna (0-77) , Skład i druk: Eurocent, Opole, ul. Dwernickiego 4, tel , biuro@eurocent.opole.pl Ostatnia str. okładki: dr Bożena Karolakowska-Lach 20