Przegląd treści. Str. Nb. Przedmowa do piątego wydania... V Wykaz skrótów... XXI Wykaz literatury... XXV

Transkrypt

1 Przegląd treści Przedmowa do piątego wydania... V Wykaz skrótów... XXI Wykaz literatury... XXV Str. Nb. Rozdział I. Podstawowe wiadomości o prawie konstytucyjnym i ustroju państwowym Przedmiot i pojęcie prawa konstytucyjnego Nauka prawa konstytucyjnego Ustrój państwowy Transformacja ustrojowa w Polsce Rozdział II. Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego Pojęcie źródeł prawa konstytucyjnego Konstytucja Gwarancje zgodności prawa z konstytucją (gwarancje Konstytucji) Ustawa o zmianie konstytucji Akty prawa międzynarodowego jako źródła prawa konstytucyjnego Akty prawa UE Ustawa Rozporządzenie Akty prawa miejscowego Akty o charakterze wewnętrznym Inne źródła prawa konstytucyjnego Rozdział III. Demokratyczne państwo prawne Geneza państwa prawnego Pojęcie demokratycznego państwa prawnego Rozdział IV. Konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego Charakter ustroju społeczno-gospodarczego Prawa socjalne Zasada społecznej gospodarki rynkowej Elementy systemu społecznej gospodarki rynkowej Konstytucyjne znaczenie zasady społecznej gospodarki rynkowej Finanse publiczne Str. Nb. Rozdział V. Zasada zwierzchnictwa narodu Pojęcie władzy suwerennej Konstytucyjna zasada suwerenności narodu Demokracja Partie polityczne i grupy interesów Demokracja bezpośrednia i jej instytucje Demokracja przedstawicielska Rozdział VI. Gwarancje praw i wolności oraz status prawny

2 jednostki Obywatelstwo Prawa i wolności jednostki Rozdział VII. Zasada podziału władz Koncepcja podziału władz i czynniki warunkujące jej realizację Systemy rządów Pojęcie organu państwowego i typologia organów Rozdział VIII. Organy państwowe w RP i ich kompetencje Władza ustawodawcza Władza wykonawcza Sądy Prokuratura i Instytut Pamięci Narodowej Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Rozdział IX. Samorząd Pojęcie samorządu Pojęcie i istota samorządu terytorialnego Samorząd terytorialny w Polsce Samorząd zawodowy Indeks rzeczowy Spis treści Przedmowa do piątego wydania... V Wykaz skrótów... XXI Wykaz literatury... XXV Str. Nb. Rozdział I. Podstawowe wiadomości o prawie konstytucyjnym i ustroju państwowym Przedmiot i pojęcie prawa konstytucyjnego I. Przedmiot regulacji normatywnej II. Pojęcie prawa konstytucyjnego III. Prawo konstytucyjne w systemie prawa Nauka prawa konstytucyjnego I. Przedmiot i zadania nauki prawa konstytucyjnego II. Nauka prawa konstytucyjnego a inne dyscypliny nauk prawnych III. Metody badań Metoda prawno-dogmatyczna Metoda prawno-porównawcza Ustrój państwowy I. Pojęcie ustroju państwowego Ustrój polityczny Ustrój społeczno-gospodarczy a II. Forma państwa III. Instytucje ustrojowe IV. Zasady ustroju Transformacja ustrojowa w Polsce I. Istota transformacji ustrojowej

3 II. Fazy procesu transformacji ustrojowej Reforma dotychczasowego ustroju a 2. Okres przejściowy Okres stanowiący przygotowanie do uchwalenia nowej Konstytucji Ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia nowej Konstytucji Mała Konstytucja Trudności z uchwaleniem nowej Konstytucji Uchwalenie nowej Konstytucji Rozdział II. Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego Str. Nb. 5. Pojęcie źródeł prawa konstytucyjnego Konstytucja I. Pojęcie konstytucji II. Geneza Konstytucji pisanej i jej rozwój Uwagi ogólne Uniwersalne czynniki warunkujące powstanie Konstytucji Szkoła prawa natury Koncepcja umowy społecznej 52 33a Teoria podziału władzy 53 33b Koncepcja suwerenności ludu 53 33c Racjonalizm 53 33d Liberalizm i egalitaryzm 54 33e 3. Czynniki warunkujące rozwój Konstytucji Wojny napoleońskie 54 34a Rozwój kapitalizmu 54 34b Wiosna Ludów 54 34c Pozytywizm prawniczy 55 34d Wzorce krajów demokratycznych 55 34e Wpływ standardów prawa międzynarodowego 55 34f III. Cechy szczególne Konstytucji Najwyższa moc prawna Nadrzędna pozycja Konstytucji w systemie źródeł prawa Uchwalanie Konstytucji Zmiana Konstytucji Pojęcie zmiany Konstytucji Zmiana całkowita Zmiana częściowa (nowelizacja) Tryb zmiany Metody techniczno-legislacyjne Zasada stabilności Konstytucji a zmiany Konstytucji Szczególna nazwa Konstytucji Treść Konstytucji Forma i systematyka Konstytucji IV. Funkcje Konstytucji Funkcja prawna Str. Nb. 2. Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca) Funkcja programowa (dynamiczna) Funkcja integracyjna Funkcja organizatorska Funkcja wychowawcza V. Normy konstytucyjne Norma konstytucyjna a przepis (postanowienie)

4 Konstytucji Niepisane normy konstytucyjne Klasyfikacja norm konstytucyjnych Normy materialne Normy proceduralne Normy organizacyjne Hierarchia norm konstytucyjnych VI. Wykładnia Konstytucji VII. Stosowanie Konstytucji Pojęcie stosowania Konstytucji Bezpośrednie (samoistne) stosowanie Konstytucji Precedens i zwyczaj konstytucyjny Gwarancje zgodności prawa z Konstytucją (gwarancje Konstytucji) I. Pojęcie gwarancji zgodności prawa z Konstytucją II. Podstawowe systemy kontroli konstytucyjności prawa System pozaparlamentarny System kontroli sprawowanej przez głowę państwa System jurysdykcyjny System kontroli sprawowanej przez sądy powszechne System kontroli sprawowanej przez sądy konstytucyjne System parlamentarny System kontroli sprawowanej przez parlament in pleno System kontroli sprawowanej przez specjalne organy wewnątrzparlamentarne III. Trybunał Konstytucyjny Pozycja ustrojowa i zasady funkcjonowania Skład i struktura Zgromadzenie Ogólne Prezes Trybunału Kompetencje TK i postępowanie przed nim Orzekanie w przedmiocie konstytucyjności i legalności norm prawnych Str. Nb Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa Orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych Sygnalizowanie luk i uchybień w prawie Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP Ustawa o zmianie Konstytucji Akty prawa międzynarodowego jako źródła prawa konstytucyjnego I. Stosunek prawa międzynarodowego do prawa krajowego II. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa w RP III. Międzynarodowe prawo zwyczajowe i ogólne zasady prawa międzynarodowego jako źródło prawa w RP Akty prawa UE I. Charakter prawa UE II. Rola prawa unijnego w systemie prawnym państw członkowskich

5 III. Konstytucja RP a prawo unijne IV. Implementacja prawa UE Ustawa I. Pojęcie i cechy ustawy Najwyższa po Konstytucji moc prawna Uchwalanie przez parlament (zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu) Specjalna procedura uchwalania Charakter ogólny II. Procedura ustawodawcza Stadia procesu ustawodawczego w państwach demokratycznych Inicjatywa ustawodawcza Postępowanie w parlamencie Podpisanie lub promulgacja ustawy Ogłoszenie ustawy Proces ustawodawczy w Polsce Inicjatywa ustawodawcza Postępowanie w Sejmie Postępowanie w Senacie Rozpatrywanie przez Sejm stanowiska Senatu Promulgacja podpisanie ustawy przez Prezydenta RP Str. Nb Ponowne rozpatrywanie przez Sejm ustawy, której podpisania odmówił prezydent i usuwanie niezgodności ustawy z Konstytucją Ogłoszenie ustawy Rozporządzenie Akty prawa miejscowego I. Akty organów samorządu terytorialnego II. Akty wojewody i organów administracji niezespolonej Akty o charakterze wewnętrznym Inne źródła prawa konstytucyjnego I. Prawo naturalne Stanowisko głoszące nadrzędność prawa naturalnego nad Konstytucją Stanowisko odrzucające nadrzędność prawa naturalnego nad Konstytucją II. Prawo zwyczajowe Rozdział III. Demokratyczne państwo prawne Geneza państwa prawnego Pojęcie demokratycznego państwa prawnego Rozdział IV. Konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego Charakter ustroju społeczno-gospodarczego Prawa socjalne Zasada społecznej gospodarki rynkowej Elementy systemu społecznej gospodarki rynkowej I. Wolność gospodarcza Pojęcie wolności działalności gospodarczej w obecnej Konstytucji Ograniczenie swobody działalności gospodarczej Ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne II. Własność Pojęcie własności w obecnej Konstytucji Własność jako zasada ustroju społeczno-gospodarczego

6 3. Własność jako prawo podmiotowe Solidarność i współpraca partnerów Konstytucyjne znaczenie zasady społecznej gospodarki rynkowej Finanse publiczne Rozdział V. Zasada zwierzchnictwa narodu Pojęcie władzy suwerennej Teorie patrymonialne Teorie suwerenności ludu Teorie suwerenności narodu Teorie suwerenności państwa Teoria suwerenności prawa Teorie suwerenności organu państwowego Teoria marksistowska Konstytucyjna zasada suwerenności narodu Demokracja I. Demokracja Pojęcie demokracji Rodzaje demokracji II. Demokratyczne sposoby podejmowania decyzji Głosowanie Jednomyślność Większość Większość względna a Większość bezwzględna (absolutna) b Większość kwalifikowana c 2. Losowanie III. Wolność prasy i środków społecznego przekazu przesłanką demokracji IV. Wolna gra sił politycznych przesłanką demokracji Pluralizm polityczny Opozycja Partie polityczne i grupy interesów I. Pojęcie partii politycznej i systemu partyjnego Geneza partii politycznych Pojęcie partii politycznej Pojęcie systemu partyjnego System monopartyjny System partii hegemonicznej System partii dominującej System dwupartyjny System wielopartyjny II. Prawna regulacja partii politycznych III. Grupy interesów (lobbies) Demokracja bezpośrednia i jej instytucje I. Pojęcia podstawowe Pojęcie i geneza demokracji bezpośredniej Referendum i jego rodzaje Plebiscyt Weto ludowe Inicjatywa ludowa Konsultacja ludowa Zgromadzenie ludowe II. Instytucje demokracji bezpośredniej w Polsce Zasada ogólna Obywatelska inicjatywa ustawodawcza Referendum ogólnokrajowe Str. Nb. Str. Nb.

7 Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej Referendum konstytucyjne Referendum lokalne Demokracja przedstawicielska I. Pojęcie reprezentacji II. Prawo wyborcze Wybory i prawo wyborcze Funkcje wyborów Rodzaje wyborów Pojęcie prawa wyborczego Źródła prawa wyborczego Instrumentalizacja prawa wyborczego Zasady prawa wyborczego Zasada powszechności Czynne prawo wyborcze Bierne prawo wyborcze Zasada równości Zasada bezpośredniości Zasada tajności Zasada proporcjonalności Zasada wolnych wyborów Pojęcie i rodzaje systemów wyborczych Pojęcie systemu wyborczego Rodzaje systemów wyborczych Organizacja wyborów Zarządzenie i termin wyborów Podział na okręgi i obwody wyborcze Organy przeprowadzające wybory Spisy wyborców Zgłoszenie kandydatów/list Rejestracja kandydatów/list Głosowanie Ustalanie wyników wyborów Ustalanie wyników głosowania Str. Nb Ustalanie wyników wyborów Wybory do Sejmu Wybory do Senatu Wybory do Parlamentu Europejskiego Wybory prezydenta Wybory samorządowe Weryfikacja wyborów Uzupełnianie składu organów przedstawicielskich podczas kadencji Obsadzanie mandatów bez głosowania Status przedstawiciela Mandat przedstawicielski Immunitet parlamentarny Zasada niepołączalności mandatu (incompatibilitas) Prawa przedstawiciela Obowiązki przedstawiciela Rozdział VI. Gwarancje praw i wolności oraz status prawny jednostki Obywatelstwo

8 I. Pojęcie obywatelstwa Przynależność państwowa Obywatelstwo II. Prawna regulacja obywatelstwa III. Obywatelstwo polskie Podstawowe zasady ustawodawstwa o obywatelstwie polskim Nabycie obywatelstwa polskiego Przez urodzenie Przez nadanie obywatelstwa Przez uznanie za obywatela Przez repatriację Przez przywrócenie obywatelstwa Utrata obywatelstwa polskiego Prawa i wolności jednostki I. Pojęcia podstawowe Prawa człowieka Prawa obywatelskie Wolności Prawa i wolności konstytucyjne Prawa i wolności osobiste Prawa i wolności polityczne Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne Prawa i wolności podstawowe Prawa podmiotowe Publiczne prawa podmiotowe II. Geneza praw jednostki III. Koncepcje statusu jednostki Koncepcje prawno-naturalne Koncepcja liberalna Koncepcja statusu jednostki w socjalnym państwie prawnym Koncepcja statusu jednostki w nauce społecznej Kościoła katolickiego IV. Zakres obowiązywania konstytucyjnych praw i wolności jednostki Zakres podmiotowy Ograniczenia praw i wolności w Konstytucji i w prawie międzynarodowym Ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności Ograniczenia praw i wolności w prawie między- narodowym Konflikty między prawami i wolnościami Horyzontalne obowiązywanie praw i wolności V. Ochrona praw i wolności jednostki Zagrożenia i naruszenia praw i wolności jednostki Pojęcie i formy ochrony praw i wolności jednostki Gwarancje praw i wolności jednostki VI. Konstytucyjne prawa i wolności w Polsce i ich ochrona Konstytucyjna regulacja praw i wolności Ochrona konstytucyjnych praw i wolności VII. Obowiązki konstytucyjne Pojęcie obowiązków konstytucyjnych Obowiązki prawne jednostki w prawie międzynarodowym Normatywne znaczenie obowiązków konstytucyjnych Zakres obowiązywania konstytucyjnych obowiązków Str. Nb.

9 jednostki Zakres podmiotowy Granice obowiązków konstytucyjnych Konflikty między obowiązkami konstytucyjnymi Gwarancje realizacji obowiązków konstytucyjnych Gwarancje prawne (instytucjonalne) a Gwarancje pozaprawne b 6. Konstytucyjne obowiązki jednostki Str. Nb Obowiązki spoczywające na każdym podlegającym władzy RP Obowiązki spoczywające na obywatelach Rozdział VII. Zasada podziału władz Koncepcja podziału władz i czynniki warunkujące jej realizację Aspekt funkcjonalny (przedmiotowy) Aspekt organizacyjny (podmiotowy) Aspekt personalny Systemy rządów I. Rodzaje odpowiedzialności Odpowiedzialność polityczna Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) II. Systemy rządów System prezydencki a 2. System parlamentarny System prezydencko-parlamentarny (system półprezydencki, system prezydencjalny) System komitetowy (system rządów zgromadzenia ) System rządów w Polsce Pojęcie organu państwowego i typologia organów Rozdział VIII. Organy państwowe w RP i ich kompetencje Władza ustawodawcza I. Geneza i ewolucja parlamentu II. Struktura parlamentu III. Funkcje parlamentu Funkcja ustawodawcza Funkcja kontrolna Funkcja kreacyjna IV. Modyfikacje funkcji parlamentu w wyniku procesów integracyjnych w Unii Europejskiej V. Kadencja parlamentu VI. Liczba parlamentarzystów VII. Regulamin Sejmu i Regulamin Senatu VIII. Formy zrzeszania się parlamentarzystów IX. Organizacja i funkcjonowanie Sejmu Organy Sejmu Funkcjonowanie Sejmu Kompetencje Sejmu X. Organizacja, funkcjonowanie i kompetencje Senatu Zasady konstytucyjne Organy Senatu Funkcjonowanie Senatu Kompetencje Senatu XI. Zgromadzenie Narodowe Władza wykonawcza I. Systemy sprawowania Str. Nb.

10 1. Monokratyczny Dualistyczny System gabinetowy Geneza Kształt współczesny a System kanclerski System resortowy System prezydencjalny System departamentalny System dyrektorialny II. Prezydent RP Pozycja prezydenta w systemie organów państwa Kompetencje prezydenta Tradycyjne funkcje głowy państwa Wydawanie aktów prawnych Kompetencje prezydenta związane z funkcjonowaniem parlamentu Kompetencje prezydenta związane z funkcjonowaniem rządu Kompetencje prezydenta związane z funkcjonowaniem sądów Odpowiedzialność prezydenta III. Rada Ministrów Skład, zasady organizacji i funkcjonowania Kompetencje Rady Ministrów Pozycja ustrojowa Prezesa Rady Ministrów Ministrowie Odpowiedzialność RM i jej członków Odpowiedzialność polityczna Odpowiedzialność konstytucyjna Odpowiedzialność karna Sądy I. Pojęcie władzy sądowniczej i pojęcie wymiaru sprawiedliwości II. System organów wymiaru sprawiedliwości Sąd Najwyższy Sądy powszechne Sądy administracyjne Sądy wojskowe Współpraca sądów i trybunałów z Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości III. Trybunały Trybunał Konstytucyjny Trybunał Stanu IV. Krajowa Rada Sądownictwa V. Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości Zasada niezawisłości sędziowskiej Zasada niezależności sądów Zasada jednolitości sądów Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego Prokuratura i Instytut Pamięci Narodowej I. Prokuratura II. Instytut Pamięci Narodowej Organy kontroli państwowej i ochrony prawa I. Pojęcie kontroli II. Najwyższa Izba Kontroli Str. Nb.

11 III. Rzecznik Praw Obywatelskich IV. Rzecznik Praw Dziecka V. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji VI. Narodowy Bank Polski Prezes NBP Rada Polityki Pieniężnej Zarząd NBP Rozdział IX. Samorząd Pojęcie samorządu Pojęcie i istota samorządu terytorialnego Samorząd terytorialny w Polsce I. Organy samorządu terytorialnego i ich kompetencje Gmina Powiat Województwo II. Zrzeszenia jednostek samorządu terytorialnego III. Nadzór nad samorządem terytorialnym Nadzór nad działalnością samorządu gminnego Nadzór nad działalnością samorządu powiatu Nadzór nad działalnością samorządu województwa Samorządowe kolegia odwoławcze Samorząd zawodowy Indeks rzeczowy Wykaz skrótów 1. Akty normatywne EKPCz... Konwencja z r. o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) EKST... Europejska Karta Samorządu Terytorialnego z r. (Dz.U. Nr 124, poz. 608) IPNU... ustawa z r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm.) Karta NZ... umowa międzynarodowa z r. Karta Narodów Zjednoczonych, statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Porozumienie ustanawiające Komisję Przygotowawczą Narodów Zjednoczonych (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny Konstytucja RP... ustawa z r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KPA... Kodeks postępowania administracyjnego ManPosU... ustawa z r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz ze zm.) MK... Ustawa Konstytucyjna z r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Mała Konstytucja) (Dz.U. Nr 84, poz. 246 ze zm.) NIKU... ustawa z r. o Najwyższej Izbie Kontroli

12 (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz ze zm.) PartPU... ustawa z r. o partiach politycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.) PPOiP... umowa międzynarodowa z r. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) ProkU... ustawa z r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.) PrUSAdm... ustawa z r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz ze zm.) PrUSP... ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.) RefU... ustawa z r. o referendum ogólnokrajowym (Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm.) RefLokU... ustawa z r. o referendum lokalnym (Dz.U. Nr 88, poz. 985 ze zm.) RPDU... ustawa z r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. Nr 6, poz. 69 ze zm.) RPOU... ustawa z r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) SamGminU... ustawa z r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz ze zm.) SamPowU... ustawa z r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz ze zm.) SamWojU... ustawa z r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz ze zm.) SNU... ustawa z r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz ze zm.) TKU... ustawa z r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) TSU... ustawa z r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 201, poz. 925 ze zm.) 2. Piśmiennictwo AUWr... Acta Universitatis Wratislaviensis Biul.... Biuletyn Gd. SP... Gdańskie Studia Prawnicze M.P.... Monitor Polski MoP... Monitor Prawniczy ONSA... Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSN... Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego (do 1962 r.) OSNAPU... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (zbiór wydawany do r.) OSNCP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r.) OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PiP... Państwo i Prawo PiŻ... Prawo i Życie PS... Przegląd Sądowy Prz. Sejm.... Przegląd Sejmowy RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczp.... Rzeczpospolita ST... Samorząd Terytorialny ŻG... Życie Gospodarcze

13 3. Inne skróty ETS... Europejski Trybunał Sprawiedliwości KRRiT... Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji NBP... Narodowy Bank Polski NIK... Najwyższa Izba Kontroli NSA... Naczelny Sąd Administracyjny nast.... następna (y, e) Nr... numer orz.... orzeczenie PKW... Państwowa Komisja Wyborcza podkr. aut.... podkreślenie autora post.... postanowienie poz.... pozycja przyp. aut.... przypis autora s.... strona SN... Sąd Najwyższy t.... tom tekst jedn.... tekst jednolity TK... Trybunał Konstytucyjny TS... Trybunał Stanu tzn.... to znaczy tzw.... tak zwane uchw.... uchwała wyr.... wyrok ze sprost.... ze sprostowaniem ze zm.... ze zmianami ZN... Zeszyty Naukowe Uwaga: Numery artykułów podane bez bliższego określenia aktu normatywnego dotyczą artykułów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z r. Podana do poszczególnych rozdziałów literatura specjalistyczna cytowana jest w przypisach poprzez podanie nazwiska autora i pierwszego wyrazu tytułu. Wykaz literatury Komentarze J. Boć (red.), Konstytucje Rzeczpospolitej oraz komentarz do konstytucji RP z 1997 roku, Wrocław 1998; Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999; L. Garlicki (red.), Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1995; L. Garlicki (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 1999 (wyd. ciągłe); J. Oniszczuk, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego na początku XXI wieku, Kraków 2004; W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej komentarz, Kraków Podręczniki R. Balicki, M. Jabłoński, Materiały do prawa konstytucyjnego, Warszawa 1999; B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Warszawa 2007; B. Banaszak, A. Preisner, Prawo konstytucyjne, wprowadzenie, Wrocław 1996; D. Górecki (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2007; L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2006; M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Prawo konstytucyjne w formie pytań i odpowiedzi, Wrocław 2003; Z. Witkowski (red.), Prawo konstytucyjne, Toruń 2006; G. Zwierzchowski, Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych, Katowice 1992; M. Wystrychowski (red.), Prawo konstytucyjne. Repetytorium, Kraków 2003;

14 S. Sagan, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003; S. Serafin, B. Szmulik, Organy ochrony prawnej RP, Warszawa Prace zbiorowe i monografie K. Działocha (red.), Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2005; A. Szmyt (red.), Konstytucyjny system źródeł prawa w praktyce, Warszawa 2005; W. Skrzydło (red.), Sądy i trybunały w konstytucji i w praktyce, Warszawa 2005; P. Sarnecki (red.), Samorząd terytorialny. Zasady ustrojowe i praktyka, Warszawa 2005; C. Kosikowski, Zasady ustroju społecznego gospodarczego w procesie stosowania konstytucji, Warszawa 2005; S. Wronkowska (red.), Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, Warszawa 2006; K. Wójtowicz (red.), Otwarcie Konstytucji RP na prawo międzynarodowe i procesy integracyjne, Warszawa 2006; M. Grzybowski (red.), System rządów Rzeczypospolitej Polskiej. Założenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, Warszawa 2006; L. Wiśniewski (red.), Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, Warszawa 2006; Z. Jarosz (red.), Parlament. Model konstytucyjny a praktyka ustrojowa, Warszawa 2006; E. Popławska, Konstytucja dla rozszerzającej się Europy, Warszawa 2000; B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, Warszawa 2002; J. W. Tkaczyński, R. Potorski, R. Willa, Unia Europejska. Wybrane aspekty ustrojowe, Toruń 2007; M. Zubik (red. nauk.), Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006; M. Zubik (red.), Dwadzieścia lat transformacji ustrojowej w Polsce, Warszawa 2010; J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie integracji Europejskiej. Księga Jubileuszowa dedykowana Prof. Marii Kruk-Jarosz, Warszawa Rozdział I. Podstawowe wiadomości o prawie konstytucyjnym i ustroju państwowymbłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. Literatura: K. Biskupski, Zarys prawa państwowego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz niektórych państw obcych, Warszawa 1962; A. Burda, Polskie prawo państwowe, Warszawa 1969; R. Chruściak, T. Mołdawa, K. A. Wojtaszczyk, E. Zieliński, Polski system polityczny w okresie transformacji, Warszawa 1995; R. Chruściak, W. Osiatyński, Tworzenie konstytucji w Polsce w latach , Warszawa 2001; J. Galster, W. Szyszkowski, Z. Wasik, Z. Witkowski, Prawo konstytucyjne, Toruń 1994; W. Komarnicki, Polskie prawo polityczne, Warszawa 1922; C. Kosikowski, Główne problemy i kierunki prac legislacyjnych w dziedzinie gospodarki, Biuletyn Rady Legislacyjnej Nr 1, Warszawa 1994; E. Łętowska, Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie integracji z Europą, PiP 1996, z. 4 5; I. v. Münch, Staatsrecht, t. I, Stuttgart, Berlin, Köln 2000; M. Pietrzak, Odpowiedzialność konstytucyjna w Polsce, Warszawa 1992; A. Pułło, Zasada konstytucjonalizmu (prolegomena), [w:] K. Działocha (red.), Przeobrażenia we współczesnym prawie konstytucyjnym, Wrocław 1995; P. Sarnecki, Słowo wstępne, [w:] Prawo ustrojowe, Kraków 1996; F. Siemieński, Prawo konstytucyjne, Warszawa 1976; W. Sokolewicz, Rozdzielone, lecz czy równe? Legislatywa i egzekutywa w Małej Konstytucji 1992 r., Prz. Sejm. 1993, Nr 1; tenże, Demokracja, rządy prawa i konstytucyjność w postsocjalistycznym społeczeństwie Europy Wschodniej, [w:] Zagadnienia prawa konstytucyjnego, księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Szymczaka, Łódź 1994; K. Stern, Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, t. I, München 1977; P. Tuleja (red.), Prawo konstytucyjne, Warszawa 1995; tenże, Pojęcie zasady konstytucyjnej, [w:] K. Wójtowicz (red.), Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej w nowej konstytucji, AUWr Nr 1969, Wrocław 1997; M. Wyrzykowski, Legislacja demokratyczne państwo prawne radykalne reformy polityczne i gospodarcze, [w:] H. Suchocka (red.), Tworzenie prawa w demokratycznym państwie prawnym, Warszawa 1992; J. Zakrzewska, Spór o konstytucję, Warszawa Przedmiot i pojęcie prawa konstytucyjnegobłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. I. Przedmiot regulacji normatywnejbłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. 1 Ogół norm prawnych obowiązujących w danym czasie, w konkretnym państwie tworzy system prawa. System ten dzieli się na gałęzie (inaczej zwane dziedzinami lub działami prawa) obejmujące swoim zasięgiem wyodrębnione zbiory norm prawnych. Normy należące do jednej gałęzi opierają się z reguły na pewnych

15 wspólnych zasadach, powiązane są ze sobą treściowo i korzystają ze wspólnych pojęć. Różne są kryteria klasyfikacji gałęzi prawa (zagadnienie to stanowi przedmiot zainteresowania teorii prawa i nie ma potrzeby szerzej go tu omawiać). Najczęściej stosowane jest kryterium dotyczące przedmiotu regulacji określonej gałęzi prawa, tzn. rodzaju regulowanych przez nią stosunków społecznych. Już w starożytności zaczęto wyróżniać wśród ogółu norm prawnych te, które regulowały ustrój państwa. Spotkać się z tym możemy już w pismach Arystotelesa, który na podstawie studiów nad ustrojem 158 greckich miast państw wyodrębnił normy określające formę rządów (monarchię, arystokrację lub politeę). Również starożytni Rzymianie oddzielali czynności zmierzające do nadania państwu ustroju politycznego rem publicam constituere od czynności mających na celu wydanie innego aktu prawnego. Jednakże dopiero w XVII i XVIII w. w systemach prawnych pierwszych państw demokratyczno-liberalnych wraz z uchwalaniem aktów konstytuujących nowy ustrój powstają trwałe podwaliny nowej gałęzi prawa. W zdecydowanej większości współczesnych systemów prawa łatwo można wyodrębnić jedną dziedzinę, której przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje oraz zasady ustroju politycznego i społecznogospodarczego państwa. Jej normy określają pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena, status jednostki w państwie (obywatelstwo, prawa, wolności i obowiązki jednostki), zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między nimi, a także zasady tworzenia prawa. II. Pojęcie prawa konstytucyjnegobłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. 2 O ile wyróżnienie tej gałęzi prawa nie rodzi żadnych problemów, o tyle jej nazwa od dwóch wieków jest przedmiotem kontrowersji. Spotykamy tu najczęściej trzy określenia: 1) prawo polityczne, 2) prawo państwowe, 3) prawo konstytucyjne. Na przykład prawo ustrojowe J. Galster, W. Szyszkowski, Z. Wasik, Z. Witkowski, Prawo..., s. 7. Prawo polityczne Prawo państwowe 3 Prawo konstytucyjne Opowiadający się przeciwko używaniu określenia prawo konstytucyjne podkreślają jego nieścisłość (...) wynikającą z dwojakiego znaczenia słowa»konstytucja«, raz w sensie szerszym ustroju politycznego, raz zaś w sensie węższym zasadniczych ustaw państwowych 1. W tej sytuacji jedynie pierwsze rozumienie odpowiadałoby przedmiotowi regulacji omawianej dziedziny prawa. W oparciu o naszkicowane tu argumenty można stwierdzić, że w istocie wybór nazwy dla interesującej nas gałęzi prawa zależy od subiektywnych preferencji, tradycji istniejących w danym państwie itp. Są nawet autorzy dopuszczający zamienne używanie dwóch terminów (np. prawo konstytucyjne i prawo

16 państwowe 2 ). W tym podręczniku zdecydowałem się na konsekwentne używanie określenia prawo konstytucyjne. Czynię to z dwóch powodów: primo w moim przekonaniu najlepiej oddaje ono związek między przedmiotem norm konstytucyjnych a przedmiotem regulacji norm prawnych niższego szczebla służących ich rozwinięciu i konkretyzacji; secundo jest ono najczęściej używane zarówno w Polsce, jak i w krajach europejskich, wypierając powoli inne nazwy (np. prawo państwowe w Niemczech, Austrii, ale także w Rosji). Dotychczasowe rozważania pozwalają na ustalenie znaczenia pojęcia prawa konstytucyjnego traktowanego jako gałąź prawa. Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego, tj. tych, których przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje oraz zasady ustroju politycznego i społecznogospodarczego państwa, czyli normy określające pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena, status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, a także nałożone na nią obowiązki, zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między nimi, a także zasady tworzenia prawa. Celowo ograniczam się jedynie do podania znaczenia pojęcia prawa konstytucyjnego. Pomijam definicje często łączonych z nim terminów, jak np. konstytucjonalizm, konstytucjonalizacja oraz kultura konstytucyjna. W żadnym wypadku nie są to pojęcia nadrzędne do prawa konstytucyjnego. Nie są one zresztą jednolicie rozumiane w nauce prawa i różni autorzy przypisują im różne treści, niekiedy odwołując się do jeszcze innych pojęć, co komplikuje jedynie znalezienie sensu danego określenia. Tytułem przykładu spójrzmy na pojęcie kultury konstytucyjnej, które pojawiło się dopiero niedawno w naszej literaturze prawniczej. Jeden z autorów pracy komparatystycznej, nie dając spójnej definicji, pisze jedynie: W moim przekonaniu kultura konstytucyjna jest komponentem kultury politycznej i musi być w podobny sposób definiowana. Do elementów zaś kultury politycznej zalicza postawy, opinie, oceny, orientacje, emocje, informacje, zdolności, a także komponenty behawioralne 1. Dostrzega przy tym związki między pojęciem konstytucjonalizmu a kulturą konstytucyjną: konstytucjonalizm w wąskim sensie, rozumiany jako zespół opinii i doktryn dotyczących konstytucyjnego porządku, jest elementem kultury konstytucyjnej. Konstytucjonalizm w szerszym sensie, obejmujący istniejącą konstytucję i porządek konstytucyjny, wyrasta z klimatu kulturowego społeczeństwa i vice versa to środowisko kulturowe (opinie, informacje, emocje, zachowania) przekształca 2. Pomijam również inne rozumienia prawa konstytucyjnego, stymulowane procesami globalizacyjnymi lub integracją europejską. Warto w tym kontekście podkreślić, że sformułowano nawet tezę o istnieniu światowego prawa konstytucyjnego 3. Opiera się ona na występującym w ostatnich dziesięcioleciach wzroście znaczenia prawa międzynarodowego w kształtowaniu ram stosunków prawnych w skali globalnej i pojawienie się kategorii umów (konwencji) mających nie tylko zasięg ogólnoświatowy, ale także odgrywających szczególną rolę w niektórych dziedzinach (np. w sferze praw i wolności jednostki Pakty Praw Człowieka), a także na występowaniu posiadających podobne cechy normach zwyczajowego prawa międzynarodowego czy też zasadach ogólnych prawa międzynarodowego. Poglądy te nie są trafne, o czym przekonują rozważania na temat miejsca prawa międzynarodowego w systemie prawnym (Nb ). Rozwój integracji europejskiej stymuluje także pytania o przyszłość klasycznie rozumianego prawa konstytucyjnego. Przyszłość ta jawi się niezbyt obiecująco gdyby przyjąć, że pojęcie konstytucji można przenieść, w każdym razie w szerokim tego słowa rozumieniu, na poziom ponadnarodowy, na porządek prawny Wspólnoty Europejskiej powstały przez przeniesienie krajowych praw suwerennych, bowiem Wspólnota ta przejmuje w coraz większym zakresie funkcje tych państw i tym samym coraz intensywniej substytuuje państwo funkcjonalne 1. O nietrafności tej tezy przekonać się można po lekturze rozważań poświęconych miejscu prawa UE w systemie prawnym (Nb ). III. Prawo konstytucyjne w systemie prawabłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. 4 Z dotychczasowych rozważań wynika, że prawo konstytucyjne jest częścią wewnętrznego systemu prawnego w danym państwie, systemu istniejącego obok równolegle z nim występujących innych systemów statuujących samodzielne porządki prawne spełniające wymogi oryginalności i efektywności tzn. prawa międzynarodowego i ponadnarodowego (prawa Unii Europejskiej). Z reguły to właśnie ono poprzez odpowiednie regulacje konstytucyjne determinuje wzajemne relacje między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym czy ponadnarodowym. Prawo konstytucyjne jako gałąź prawa wewnętrznego wykazuje cechy, których pozbawione są inne działy tego prawa. Nie reguluje ono, jak wiele z nich, jedynie pewnej sfery stosunków społecznych, ale w mniejszym lub większym stopniu wyznacza treść norm wchodzących w zakres pozostałych dziedzin prawa. W ten sposób determinuje kierunek i tendencje rozwojowe całego systemu prawnego w danym państwie. Nie można przecież zapominać, że zgodnie z zasadą hierarchicznej budowy systemu prawnego wszystkie normy prawne tworzą uporządkowaną całość i pozostają w określonej relacji wzajemnej. Normy konstytucji, stanowiącej w

17 państwach posiadających konstytucję jądro prawa konstytucyjnego, mają tu szczególne znaczenie nie tylko ze względu na ich najwyższą moc prawną, ale też na treść, gdyż wyznaczają one fundament różnych gałęzi prawa. Specyfika prawa konstytucyjnego stanowi źródło trudności z jednoznacznym zaliczeniem określonych norm do tej gałęzi prawa. Trudności, o których mówimy, występują zresztą współcześnie, ale z mniejszym natężeniem, w przypadku ustalania granic wszystkich dziedzin prawa. Nie można przecież zapominać, że nawet gdyby przyjąć tylko jedno kryterium ich określania, jakim jest przedmiot regulacji norm wchodzących w zakres danej dziedziny, to otrzymamy zbiory norm dotyczących stosunków społecznych danego rodzaju. Stosunki te nie istnieją w izolacji od innych, a niekiedy wzajemnie się zazębiają. Implikuje to szczególne związki między tymi gałęziami prawa, które regulują pokrewne sobie kompleksy stosunków. Niektórzy konstytucjonaliści (np. I. v. Münch) podkreślają przy tym, że związki, jakie zachodzą między poszczególnymi gałęziami prawa publicznego, są silniejsze niż w przypadku gałęzi prawa prywatnego. Determinuje to również relacje między prawem konstytucyjnym, zaliczonym jednoznacznie do prawa publicznego, a innymi gałęziami tego prawa. Normy tworzące system prawny podlegają innym jeszcze klasyfikacjom, poza podziałem na gałęzie. Zwróćmy uwagę na te z nich, które nie tylko są najczęściej stosowane, ale też i mają znaczenie dla określenia miejsca prawa konstytucyjnego w systemie prawa. Tradycyjnie od czasów rzymskich wyróżnia się podział na prawo publiczne i prawo prywatne. W ostatnich dziesięcioleciach pojawiły się wprawdzie próby jego dezaktualizacji (były podejmowane m.in. w państwach realnego socjalizmu), lecz nie okazały się one skuteczne i w zasadzie nadal jest on powszechnie akceptowany. Dyskusyjne są wszak kryteria tego podziału przyjmowane w poszczególnych doktrynach prawnych. Liczba powstałych w związku z tym teorii sięga Najogólniej rzecz biorąc, wciąż jednak za obowiązującą uważać można formułę Ulpiana: Publicum ist es quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad utilitatem signolorum. Prawo konstytucyjne zawierające normy dotyczące stosunków prawnych między jednostką a państwem oraz między różnymi podmiotami reprezentującymi państwo należy bez wątpienia do prawa publicznego. Kolejną z klasyfikacji, której omówienie wydaje się nam pożądane, jest podział na prawo materialne zawierające normy regulujące stosunki prawne i porządkujące system prawny oraz prawo formalne obejmujące normy służące stosowaniu prawa materialnego. W prawie konstytucyjnym występują, aczkolwiek w różnej skali, obydwa rodzaje norm. Przewaga norm materialnych skłania zwykle do zaliczenia go do prawa materialnego. Należy jednak zastanowić się nad sensownością wyróżnienia w jego ramach dwóch podsystemów prawnych prawa konstytucyjnego

18 materialnego i prawa konstytucyjnego formalnego zawierającego normy proceduralne. Rozwiązanie takie stymuluje swoista proceduralizacja całego prawa publicznego będąca znamieniem czasu 1. Jego genezę trafnie wyjaśniła E. Łętowska: Skoro nowoczesna demokracja to nie tylko rządy większości, lecz także poszanowanie rozmaitych mniejszości ( inności ), a konflikt interesów jest nieunikniony, przeto właśnie procedury, rokowania, przetargi, współuczestnictwo są pragmatyczną drogą umożliwiającą funkcjonowanie i legitymizowanie państwa oraz jego aparatu. Demokracja wymaga procedur, ponieważ sama jest tylko sposobem, metodą funkcjonowania społeczeństwa. Inaczej nie byłaby w niej możliwa artykulacja interesów mniejszości Nauka prawa konstytucyjnegobłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. I. Przedmiot i zadania nauki prawa konstytucyjnego 3 Błąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. 5 Zadaniem nauki prawa konstytucyjnego jest usystematyzowanie i wyjaśnianie terminów występujących w normach prawnych należących do tej gałęzi prawa, wskazywanie na to, co na gruncie norm prawa konstytucyjnego jest prawnie wiążące, a także formułowanie twierdzeń i hipotez dotyczących norm i instytucji ustrojowych. Ma ona na celu również badanie genezy norm prawnych należących do prawa konstytucyjnego oraz dokonywanie ich klasyfikacji i wyjaśnianie relacji między nimi zachodzących. Łączy je także w instytucje ustroju państwowego i przedstawia zasady organizacji i funkcjonowania tych instytucji. Określa ponadto treść i granice praw i obowiązków jednostki.

19 Rola nauki prawa konstytucyjnego nabiera szczególnego znaczenia w okresie transformacji ustrojowej, przechodzenia od jednego do drugiego ustroju. Obserwujemy to zwłaszcza w tych krajach, które wyzwoliwszy się z pęt totalitaryzmu podejmują się tworzenia demokratycznych instytucji ustrojowych (np. Portugalia, Hiszpania, kraje postsocjalistyczne). W tym kontekście należy podkreślić wyzwania stojące przed polską nauką prawa konstytucyjnego. Powinna ona nie tylko wyciągać wnioski z doświadczeń PRL, ale również uczestnicząc czynnie w tworzeniu nowego systemu państwowego i prawnego formułować propozycje uwzględniające teoretyczny i praktyczny dorobek państw demokratycznych. Nie można przy tym zapominać, że dwukrotnie w ciągu ostatnich dwóch wieków w okresie rozbiorów i w latach realnego socjalizmu polskie instytucje ustrojowe pozbawione zostały ciągłości rozwojowej, która ma doniosłe znaczenie dla kształtowania się indywidualności prawnoustrojowej państwa. W poważnym stopniu utrudnia to realizację zadań stojących przed polską nauką prawa konstytucyjnego. 6 II. Nauka prawa konstytucyjnego a inne dyscypliny nauk prawnychbłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. Podobnie jak gałęzie prawa powiązane są ze sobą odpowiadające im dyscypliny naukowe. Powiązania te mają jednak charakter poziomy i nie można twierdzić, że dyscypliny szczególnie bliskie prawu konstytucyjnemu 1 są mniej od niego ważne i pełnią wobec niego służebną, pomocniczą rolę 2. W istocie służą one często tylko innemu spojrzeniu na tę samą instytucję ustrojową czy normę prawną. Efekty badań dyscyplin naukowych mogą więc być pożyteczne dla uczonego-konstytucjonalisty, który wykorzystując je sam nie musi już w niektórych wypadkach prowadzić badań, bądź uzyskuje interesujący materiał kontrastujący z jego ustaleniami. Dorobek innych dyscyplin pozwala więc na zestawienie przedmiotu jego badań z instytucjami i zjawiskami pokrewnymi bądź odmiennymi. Należy przy tym pamiętać, że obecnie w naukach prawnych coraz bardziej upowszechniają się badania interdyscyplinarne czy kompleksowe lepiej pozwalające nie tylko na wykorzystanie potencjału naukowego, lecz i na bardziej wszechstronne spojrzenie na rzeczywistość, skutki stosowania prawa itp. Dzięki temu nauka prawa jako całość lepiej służy społeczeństwu.

20 Z kolei specyfika prawa konstytucyjnego jako gałęzi prawa powoduje, że z dorobku nauki tego prawa korzystają przedstawiciele innych dyscyplin. Znajomość podstawowych zasad i instytucji ustroju państwowego pozwala im na zrozumienie procesów tworzenia prawa, sensu norm prawnych stanowiących przedmiot ich badań oraz na lepsze rozeznanie w zakresie ich stosowania. III. Metody badańbłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania Metoda prawno-dogmatycznabłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. Metoda prawno-dogmatyczna powinna być jak pisał W. Komarnicki stosowana z natury rzeczy w nauce prawa konstytucyjnego, gdyż jej wykład oparty być musi na analizie przepisów prawnych, obowiązujących w Polsce ujęcie tych przepisów w konstrukcje prawne stanowi podstawę naszych wywodów 1. Pozwala na ustalenie woli prawodawcy oraz znaczenia norm prawnych. Rozkład systemu na elementy podstawowe, egzegeza użytych w tekście oznaczeń, tworzenie z surowego materiału pojęć prawnych, ustalenie wzajemnych związków między normami, klasyfikacja i usystematyzowanie norm wszystko to jest niezbędne i stanowić musi składową część nauki prawa 2. Dzięki tej metodzie można ustalić 8

21 ogólne właściwości badanych norm i instytucji prawnych oraz tworzyć pojęcia służące do dalszego badania obowiązującego prawa. Wyniki uzyskane dzięki niej stanowią więc dogodną podstawę dla stosowania innych metod. Metoda prawno-dogmatyczna bywa krytykowana za to, że polega na badaniu prawa obowiązującego w oderwaniu od czynników społecznych, gospodarczych, psychicznych itp. Z reguły jednak nie jest ona jedyną stosowaną w działalności naukowej i jej uzupełnienie przez inne metody umożliwia przezwyciężenie lub minimalizację związanych z nią zjawisk negatywnych. Poprzestanie tylko na niej nie stworzyłoby warunków koniecznych dla pełnego poznania instytucji i rozwiązań ustrojowych i dla ich uzasadnienia. Z kolei bez niej często brakowałoby podstawy dla prowadzenia jakichkolwiek badań Metoda prawno-porównawczabłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. W ramach metody prawno-porównawczej należy zachować trzy stadia postępowania badawczego: wyznaczenie przedmiotu badań, porównanie właściwości, które posiada on w poszczególnych krajach, oraz interpretacja wyników porównań. Korzystając z tej metody, należy ponadto przestrzegać dwóch podstawowych warunków jej stosowania: porównywalności badanych instytucji, zasad i rozwiązań ustrojowych oraz ich jednorodności. Powinno to zapewnić badanie tych samych zjawisk. Gdyby zaś postępować inaczej, wyniki badań mogłyby nie dać rzeczywistego obrazu porównywanych ze sobą zjawisk (będzie tak np. jeśli porównamy ze sobą normatywny, idealny kształt danej instytucji w jednym kraju z kształtem realnie funkcjonującej, podobnej mu instytucji w innym kraju; w oczywisty sposób porównanie takie wypaść powinno na korzyść instytucji idealnej). 3. Ustrój państwowybłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania. I. Pojęcie ustroju państwowegobłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania.