BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

Transkrypt

1

2

3 Wstęp...3 Kalendarium...4 Zjazd Katedr Prawa Finansowego i Prawa Podatkowego...5 Aktualności legislacyjne i orzecznicze...6 Jak zostać doradcą podatkowym?...7 Rozmowa z Andrzejem Mikoszem Koncepcja międzynarodowego podatku...10 Abolicja podatkowa...11 Droga do raju Kazus Studenckiej Poradni Prawnej...13 E-government...14 Kryzys finansowy- jak do niego doszło?...15 Praktyki w Sądzie Rejonowym w Białymstoku Symulacje rozpraw w ramach Centrum Praktyk Sądowych...17 Student na konferencji naukowej Przedsiębiorczość na Podlasiu...19 Studia w Bostonie...20 Prawo na świecie: Dania...21 Z pamiętnika Erasmusa Czas na zmiany?...23 Co po europeistyce? Obrady europarlamentu we własnym komputerze...25 Nie samym prawem prawnik żyje: sport...26 Konferencja dla maturzystów na Wydziale Prawa...27 RADA PROGRAMOWA: prof. Stanisław Bożyk, prof. Leonard Etel, prof. Cezary Kulesza, prof. Adam Lityński, prof. Mirosława Melezini, prof. Eugeniusz Ruśkowski, prof. Joanna Sieńczyło- Chlabicz, prof. Ryszard Skarzyński, prof. Grażyna Szczygieł, prof. Bogdan Wierzbicki, prof. Mieczysława Zdanowicz REDAKCJA: Redaktor Naczelna: Dominika Jocz, d.jocz@uwb.edu.pl Sekretarz Redakcji: Joanna Leszczyńska Kolegium Redakcyjne: dr Ewa Kowalewska - Borys, dr Izabela Kraśnicka, dr Arkadiusz Bieliński, dr Andrzej Jackiewicz, dr Andrzej Sakowicz, mgr Dominik Kościuk, mgr Marek Zaremba Korekta: Joanna Stachurska SPIS TREŚCI Współpraca: Monika Andrejczuk, Paulina Brejnak, Emilia Chodyna, Michał Daniłowski, Rafał Dubowski, Anna Hermaniuk, Piotr Jać, Grzegorz Kiziewicz, Marta Staniszewska Drodzy Czytelnicy, Przed Wami kolejny numer Biuletynu Wydziału Prawa. Tym razem najwięcej uwagi poświęciliśmy tematyce związanej z prawem podatkowym. Przedstawimy Wam drogę do raju - oczywiście podatkowego. Ponadto omówimy, co kryje się pod pojęciem abolicji podatkowej. Nie pomijamy wszechobecnej tematyki związanej z globalnym kryzysem finansowym. Być może sposobem na jego rozwiązanie byłoby ustanowienie międzynarodowego podatku? Kilka uwag na temat kryzysu finansowego i nie tylko wygłosił Pan Andrzej Mikosz, b. Minister Skarbu. W Biuletynie znajdziecie także relacje z najważniejszych wydarzeń, które miały miejsce na naszym Wydziale. Wielkim sukcesem okazał się Zjazd Katedr Prawa Finansowego i Podatkowego w Białowieży, w którym uczestniczyli przedstawiciele ośrodków z całego kraju oraz zagraniczni goście z Czech i Białorusi. W dziale Prawo na świecie znajdziecie opis ciekawej sprawy z zakresu duńskiego prawa pracy, która znalazła finał w Europejskim Trybunale Praw Człoweka. Czas na zmiany? to refleksja nad planowaną kodyfikacją prawa cywilnego. Autorka przedstawiła swoje poglądy w odniesieniu do prawniczych praw Murphy ego. Czy zastanawialiście się kiedyś nad udziałem w studenckiej konferencji naukowej, ale nie wiedzieliście, jak się do tego przygotować? Jeśli tak, koniecznie przeczytajcie rozmowę z dr. Sławomirem Oliwniakiem, który przybliży Wam zasady występowania na konferencjach. Jeśli jesteście zainteresowani wyjazdem w ramach programu LLP- Erasmus, macie ostatnią szansę rekrutacja potrwa już tylko do 15 marca b. r. Karnistów powinna zainteresować możliwość wyjazdu do College od Criminal Justice w Bostonie. Studentom europeistyki polecam lekturę artykułu Co po europeistyce? dr Agnieszki Piekutowskiej. Jak się okazuje, na absolwentów europeistyki czekają miejsca pracy w wielu ważnych instytucjach. Zdecydowanie jest to kierunek, który warto studiować. Z wielką radością muszę stwierdzić, że zainteresowanie studentów pisaniem do Biuletynu Wydziału Prawa stale wzrasta. Redakcja jest otwarta na Wasze pomysły i nowe inicjatywy. W każdy wtorek w godzinach 14:00-15:00 zapraszam do s. 320 na swój dyżur wszystkich, którzy chcieliby przedyskutować publikację swojego tekstu na łamach Biuletynu. Życzę miłej lektury Zdjęcia na stronie 2 i 27: Jerzy Banasiuk Projekt, opieka graficzna, skład i łamanie: Paweł Jakubczyk, zmarszczka@gmail.com KONTAKT: Biuletyn Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok biuletyn@uwb.edu.pl Dominika Jocz Druk: Libra s.c. Wydawnictwo i Drukarnia PPHU Danuta Stokowska, Monika Stokowska WYDAWCA: Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok Nakład: 500 egzemplarzy Zastrzegamy sobie prawo do skracania i opracowania edytorskiego nadesłanych tekstów. Autor przekazując utwór do publikacji przenosi na Wydawcę prawa autorskie do publikacji utworu na piśmie oraz jego rozpowszechniania na innych polach eksploatacji takich jak Internet. Studenci z Redakcji BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

4 KALENDARIUM NOMINACJE PROFESORSKIE I OBRONY DOKTORSKIE 26 lutego 2009 r. wręczenie nominacji profesorskiej dr hab. Bogusławowi Cudowskiemu; 6 marca 2009 r. - publiczna obrona pracy doktorskiej mgr. Macieja Pannerta pt. Wpływ upadłości likwidacyjnej na wykonywanie zobowiązań z umów wzajemnych. WYDARZENIA stycznia 2009 r. Zjazd Katedr Prawa Finansowego i Prawa Podatkowego nt. Konstytucyjne uwarunkowania tworzenia i stosowania prawa finansowego podatkowego, Białystok Białowieża; 16 stycznia 2009 r. konferencja naukowa Przedsiębiorczość na Podlasiu (problemy prawne i funkcjonowanie), organizowana przez Fundację Prawo i Partnerstwo oraz Koło Prawa Zarządzania Funduszami Europejskimi; 1 lutego 2009 r. wizyta przedstawicieli Państwowego Uniwersytetu w Woroneżu: prof. Oleg Bajew (wygłoszenie wykładu nt. Współczesna problematyka rosyjskiej kryminalistyki adwokackiej ), doc. Denis Sołodow, mgr Ilia Sołodow; 4 marca 2009 r. debata oksfordzka nt. Ta strona twierdzi, że metoda zapłodnienia in vitro powinna być prawnie zabroniona z udziałem posłów na Sejm RP (dr Jarosław Gowin, Mariusz Kamiński, Daniel Raczkowski) oraz przedstawicieli środowiska naukowego (prof. dr hab. Małgorzata Kowalska, prof. dr hab. Waldemar Kuczyński, dr Anetta Breczko); 8-10 marca 2009 r. - wizyta prof. Bernharda Kitous z Institute of Political Science w Rennes (Francja), seminarium dla studentów w j. angielskim nt. Corporate governance of business firms and financial markets in Europe: an uncertain future ; 16 marca 2009 r. wizyta prof. Chrisa Eskridge z University of Nebraska (Stany Zjednoczone), wykład nt. Terroryzm, globalizacja oraz siły porządku (chaosu) w XXI w. ; 2-3 kwietnia 2009 r. - III Konferencja Naukowa Ordynacja podatkowa w praktyce - Zmiany w ordynacji podatkowej w 2009 r., Augustów; kwietnia 2009 r. - X Doroczna Międzynarodowa Konferencja SEAP Patologie w administracji publicznej, Białowieża; maja 2009 r. - DNI WYDZIAŁU PRAWA. STUDENCKI SERWIS INFORMACYJNY 21 stycznia 2009 r. symulacje rozpraw w ramach Centrum Praktyk Sądowych 30 stycznia 2009 r. otrzęsiny organizowane przez Samorząd Doktorantów Wydziału Prawa; 31 stycznia 2009 r. rozstrzygnięcie konkursu na esej w 60. rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z r., organizowanego przez Studenckie Koło Filozofii Prawa; lutego 2009 r. - Konkurs Wiedzy o Świecie Antycznym (IV edycja) adresowany do uczniów szkół ponadgimnazjalnych organizowany przez Katedrę Nauk Historyczno Prawnych, Studenckie Koło Miłośników Prawa i Kultury Antycznej oraz Studenckie Koło Filozofii Prawa; 5 marca 2009 r. zebranie założycielskie Koła Naukowego Prawa Własności Intelektualnej, Mediów i Internetu pod opieką prof. Joanny Sieńczyło Chlabicz; marca 2009 r. udział 12 przedstawicieli kół naukowych działających przy Wydziale Prawa UwB w IV Zjeździe Kół Naukowych przy Wydziałach Prawa i Administracji pt. Rola kół naukowych w nauczaniu prawa, Gdańsk; kwietnia 2009 r. - VI Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. Jednostka w społeczeństwie obywatelskim pod patronatem Dziekana Wydziału Prawa UwB prof. zw. dr hab. Leonarda Etela, organizowana przez Studenckie Koło Miłośników Prawa i Kultury Antycznej, Studenckie Koło Filozofii Prawa oraz Koło Naukowe Teorii Społecznych; 28 kwietnia 2009 r. II Sesja Kół Naukowych nt. Wpływ orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na polski system prawny organizowana przez Koło Naukowe Prawa Finansowego; 30 kwietnia 2009 r. symulacje rozpraw w ramach Centrum Praktyk Sądowych. oprac. Dominika Jocz Jeśli posiadasz umiejętności biegłej obsługi komputera i chcesz uzupełnić zdobywaną wiedzę o praktyczne aspekty stosowania prawa poprzez udział w rozprawach sądowych w charakterze protokolanta, zgłoś się do Sądu Rejonowego w Białymstoku na płatne praktyki studenckie. Szczegółowe informacje: Oddział Kadr Sądu Rejonowego w Białymstoku tel , ok@bialystok.sr.gov.pl (temat: płatne praktyki studenckie ) Sąd Rejonowy w Białymstoku ul. Mickiewicza 103 parter, segment C, pokój C LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

5 mgr Urszula Kinga Zawadzka doktorantka w Katedrze Finansów Publicznych i Prawa Finansowego UwB Organizatorem i gospodarzem Zjazdu Katedr Prawa Finansowego i Podatkowego, który odbył się w Białowieży, w dniach stycznia 2009 r. były Katedra Finansów Publicznych i Prawa Finansowego oraz Katedra Prawa Podatkowego, Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Wzięło w nim udział ponad 150 uczestników. W skład jego Rady Programowej weszli: prof. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski (jako przewodniczący), prof. dr hab. Cezary Kosikowski, prof. dr hab. Leonard Etel oraz dr hab. Janusz Stankiewicz. Organizując Zjazd Katedr Prawa Finansowego i Podatkowego, Uniwersytet w Białymstoku wznowił tradycję tego rodzaju spotkań naukowych w dziedzinie prawa finansowego. Poprzedni taki Zjazd Katedr odbył się aż dziesięć lat temu, tj. w 1999 r. w Krakowie. Kolejny zaplanowany został już na następny rok i obędzie się w Warszawie. Pierwszego dnia Zjazdu odbyło się Walne Zgromadzenie Członków Stowarzyszenia Centrum Informacji i Organizacji Badań Finansów Publicznych i Prawa Podatkowego Krajów Europy Środkowej i Wschodniej, podczas którego zatwierdzono sprawozdanie z działalności Zarządu Centrum za 2008 r. oraz podjęto uchwały, w tym o udzieleniu absolutorium Zarządowi za 2008 r. Wieczorem, po uroczystym powitaniu, uczestnicy Zjazdu Katedr wzięli udział w kuligu po Puszczy Białowieskiej. Obrady plenarne miały miejsce drugiego i trzeciego dnia Zjazdu. Powitania wszystkich uczestników Zjazdu Katedr, w tym przedstawicieli nauki z uczelni publicznych i niepublicznych, sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, gości z Republiki Czeskiej i z Białorusi, a także przedstawicieli wydawnictw prawniczych dokonał prof. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski. Następnie prof. dr hab. Leonard Etel wyraził wielkie zadowolenie, iż na Zjazd Katedr przybyli niemal wszyscy zaproszeni goście. Poruszył także problem jakości kształcenia a zwłaszcza poziomu rozpraw doktorskich. Następnie poprowadził prezentację katedr uczestniczących w Zjeździe Katedr z 16 uczelni publicznych (Uniwersytet w Białymstoku, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Wrocławski, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie) i 4 niepublicznych (Akademia Leona Koźmińskiego, Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji, Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu). Celem prezentacji katedr było wzajemne poznanie, zwłaszcza młodych naukowców zajmujących się prawem finansowym i podatkowym. Trwałym śladem tej prezentacji jest wydany drukiem Informator Środowiskowy Katedr Prawa Finansowego i Prawa Podatkowego, Białystok Głównym tematem konferencji była analiza konstytucyjnych uwarunkowań tworzenia i stosowania prawa finansowego i podatkowego. Obrady, pod przewodnictwem dra hab. Janusza Stankiewicza, odbywały się w pięciu blokach tematycznych i dotyczyły: Konstytucji jako źródła prawa finansowego i podatkowego, budżetu państwa w Konstytucji, danin publicznych w Konstytucji, finansów lokalnych w Konstytucji, ustroju pieniężnego oraz banku centralnego w Konstytucji. Referaty wprowadzające przedstawiane zostały przez autorytety polskiego prawa finansowego i podatkowego: prof. dr hab. Teresę Dębowską-Romanowską (Uniwersytet Łódzki) Znaczenie art. 8 ust. 1 i 2 Konstytucji dla ustroju finansowego państwa bezpośrednie stosowanie Konstytucji, prof. dr hab. Elżbietę Chojna-Duch, (Uniwersytet Warszawski) Zagadnienia finansów publicznych w rozdziale X Konstytucji RP problematyka budżetu państwa, prof. dr hab. Ryszarda Mastalskiego (Uniwersytet Wrocławski) Tworzenie i stosowanie prawa podatkowego w zgodzie z Konstytucją RP ), prof. dr hab. Eugenię Fojcik-Mastalską (Uniwersytet Wrocławski) Ustrój pieniężny i bank centralny w Konstytucji RP oraz prof. dr hab. Elżbietę Kornberger-Sokołowską (Uniwersytet Warszawski) Finanse lokalne i regionalne w Konstytucji RP. Uczestnicy dyskusji (m.in. A. Borodo, B. Brzeziński, T. Dębowska-Romanowska, J. Glumińska-Pawlic, E. Kornberger-Sokołowska, K. Piotrowska-Marczak) poruszali wiele istotnych kwestii dotyczących tworzenia oraz stosowania prawa finansowego i podatkowego. Podjęto temat kolizji norm w prawie finansowym a także nadrzędności prawa wspólnotowego nad prawem krajowym. W dyskusji często pojawiały się postulaty doprecyzowania, właściwej interpretacji oraz uporządkowania niektórych pojęć z zakresu prawa finansowego (m. in. subwencji ogólnej, przychodów i rozchodów). Wyrażono także konieczność ustalenia zasad i nadrzędnych wartości i dopiero na nich oparcia procesu tworzenia prawa. Zaproponowano także objęcie ustawą budżetową nowych kategorii dochodów i wydatków. Zastanawiano się nad słusznością proponowanych zmian w Konstytucji, nie tylko w aspekcie wejścia do strefy euro, ale również w obliczu kryzysu finansowego. Zaproponowano również inne metody walki z kryzysem na szczeblu lokalnym i państwowym. W tym ujęciu poruszono kwestię ingerencji w autonomię jednostek samorządu terytorialnego. Analizie poddano również relacje między prawem a ekonomią oraz zwrócono uwagę na konieczność współpracy między prawnikami a ekonomistami. W tym aspekcie poruszono również problem efektywności w prawie i jej wskaźników. Dwudniowe obrady podsumował prof. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski, który podziękował serdecznie wszystkim uczestnikom i organizatorom Zjazdu Katedr za zaangażowanie, udział w spotkaniu i dyskusjach oraz zachęcił do przesłania do publikacji referatów i głosów w dyskusji. Poza wydaniem publikacji książkowej, na ich podstawie zostaną zebrane propozycje zmian Konstytucji RP, które następnie przesłane zostaną organom legvislacyjnym. Prof. dr hab. Ruśkowski zachęcił również do wzięcia udziału w kolejnych konferencjach, które będą świetną okazją do kontynuacji rozpoczętych na Zjeździe dyskusji. Zaprosił zatem, w imieniu prof. dr hab. Hanny Litwińczuk, na kolejny Zjazd Katedr Prawa Finansowego i Podatkowego, który odbędzie się w Warszawie, w dniach czerwca 2010 r. Zachęcał także do wzięcia udziału w dorocznych, międzynarodowych konferencjach: w Kazimierzu Dolnym poświęconej Głównym problemom deficytu i zadłużenia publicznego w perspektywie wejścia do strefy euro (8-9 czerwiec 2009) oraz we Lwowie na Uniwersytecie im. Iwana Franko na temat: Finanse publiczne i prawo finansowe a kryzys finansowy w krajach Europy Środkowej i Wschodniej,organizowanej przez Centrum (21-23 wrzesień 2009 r.). BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

6 AKTUALNOŚCI LEGISLACYJNE 1. Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym (Dz.U ) - ustawa określa opodatkowanie podatkiem akcyzowym wyrobów akcyzowych (które zostały zdefiniowane jako: wyroby energetyczne, energia elektryczna, napoje alkoholowe oraz wyroby tytoniowe, określone w załączniku nr 1 do ustawy) oraz samochodów osobowych, organizację obrotu wyrobami akcyzowymi, a także oznaczanie znakami akcyzy. Wejście w życie niniejszej ustawy, która będzie obowiązywała od 1 marca 2009 r., spowoduje utratę mocy obecnej ustawy o podatku akcyzowym z 2004 r. 2. Ustawa budżetowa na rok 2009 z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz.U ) - zapisany w ustawie plan finansowy jest oparty o łączne dochody budżetu państwa w wysokości 303,034 mld zł (w tym 269,433 mld dochodów podatkowych i niepodatkowych oraz 33,601 mld środków z Unii Europejskiej i innych źródeł niepodlegających zwrotowi) oraz wydatków w wysokości 321,221 mld. Oznacza to nieprzekraczalny deficyt budżetu państwa w wysokości 18,186 mld zł. Podstawowym źródłem dochodów mają być dochody podatkowe (251,4 mld zł), przede wszystkim z podatków pośrednich (przeszło 178 miliardów złotych, w tym 118,6 mld z podatku od towarów i usług). 3. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U ) - założeniem ustawy, która od 27 lutego 2009 r. zastąpi obowiązujące przepisy z 2005 r., jest uwolnienie realizacji przedsięwzięć z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego, przyznanie zainteresowanym szerokiej swobody kształtowania partnerstwa oraz wprowadzenie ochrony najważniejszych interesów publicznych, uzasadnionych interesów partnerów prywatnych i długu publicznego. 4. Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U ) - reguluje utworzenie Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, prowadzącej aplikacje: ogólną (trwającą 12 miesięcy i mającą wobec pozostałych charakter wstępny), sędziowską (54 miesiące) i prokuratorską (30 miesięcy). AKTUALNOŚCI ORZECZNICZE I. Trybunał Konstytucyjny 1. Wyrok z dnia 14 stycznia 2009 r. (sygn. akt K 45/07): Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się na temat szeregu przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r., nr 98, poz. 1070, z późn. zm.) w szczególności w zakresie: zwierzchniego nadzoru Ministra Sprawiedliwości nad działalnością administracyjną sądów, instytucji wytyku sędziowskiego, przenoszenia stanowisk sędziowskich i delegowania sędziów, pociągania sędziego do odpowiedzialności i natychmiastowego odsunięcia sędziego od wykonywania czynności służbowych przez Ministra Sprawiedliwości. Trybunał uznał za niekonstytucyjne następujące przepisy ustawy: - art w zakresie, w jakim nie przewiduje maksymalnego okresu sprawowania funkcji przez osobę powołaną do pełnienia tymczasowo funkcji prezesa sądu, - art w zakresie, w jakim nie zapewnia członkowi składu orzekającego prawa złożenia wyjaśnień do wytknięcia sądowi uchybienia, - art pkt 2 w zakresie, w jakim dopuszcza łączenie funkcji orzekania przez sędziego z wykonywaniem czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości lub innej jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego nadzorowanej, - art. 77 7a i 7b, - art. 80 2h w zakresie, w jakim ustanawia domniemanie, że uchwała zezwalająca na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej obejmuje również zezwolenie na zatrzymanie sędziego i zastosowanie tymczasowego aresztowania. 2. Wyrok pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lutego 2009 r. Uprawnienie każdego polskiego sądu do wystąpienia z pytaniem prawnym do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w trybie prejudycjalnym w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych jest zgodne z konstytucją. II.1 Sąd Najwyższy Izba Cywilna 1. Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 16 grudnia 2008 r. (sygn. akt III CZP 102/08): Sprawa ze stosunku cywilnego między stronami w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej nie jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art k.p.c. oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. z 1989 r., nr 33, poz. 175, z późn. zm.), jeżeli którakolwiek ze stron przestała być przedsiębiorcą przed wniesieniem pozwu. 2. Uchwała z dnia 16 stycznia 2009 r. (sygn. akt III CZP 128/08): Nie jest dopuszczalne oddalenie na posiedzeniu niejawnym wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym. 3. Uchwała z dnia 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt III CZP 136/08): W sprawie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego wydanego przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2005 r., nr 178, poz. 1478), wszczętej po wejściu w życie tej ustawy, do wskazanego jako podstawa skargi zarzutu braku zapisu na sąd polubowny lub nieważności zapisu, mają zastosowanie dotychczasowe przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Skarżący może powołać się na tę podstawę skargi także wówczas, gdy w postępowaniu przed sądem polubownym nie podniósł takiego zarzutu. 4. Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 23 stycznia 2009 r. (sygn. akt III CZP 118/08): 1. Adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy będący dalszym pełnomocnikiem nie może uwierzytelnić odpisu pełnomocnictwa podstawowego. 2. Brak formalny pisma procesowego w postaci nienależytego umocowania pełnomocnika może być usunięty potwierdzeniem strony dokonanych przez niego czynności. W tym celu sąd powinien wyznaczyć stronie odpowiedni termin. 5. Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 17 lutego 2009 r. (sygn. akt III CZP 117/08): Przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w czasie, w którym ma on możliwość jej wniesienia, nie później jednak niż z upływem dwóch miesięcy od dnia zawiadomienia go o ustanowieniu pełnomocnikiem. II.2 Sąd Najwyższy Izba Karna 1. Uchwała składu 7 sędziów SN z 17 grudnia 2008 r. (sygn. akt I KZP 27/08): Znaczenie normatywne określeń przemoc wobec osoby, użytego w art k.k. oraz gwałt na osobie, użytego w art k.w., jest tożsame. Sąd Najwyższy postanowił nadać powyższej uchwale moc zasady prawnej. 2. Postanowienie z dnia 29 stycznia 2009 r. (sygn. akt I KZP 29/08): Dopuszczalne, a niekiedy nawet konieczne jest doprecyzowanie znamion ustawowych niektórych czynów zabronionych w aktach rangi podustawowej, to jest w rozporządzeniach. Takie działanie ustawodawcy nie narusza zasady nullum crimen sine lege zawartej w art. 1 1 k.k. III. Naczelny Sąd Administracyjny 1. Wyrok z dnia 17 grudnia 2008 r. (sygn. akt II OSK 1630/07): Z zasady orzekania w granicach skargi kasacyjnej wynika, że Naczelny Sąd Administracyjny wyrok Trybunału Konstytucyjnego może uwzględnić tylko wtedy, gdy w skardze kasacyjnej zostanie podniesiony zarzut naruszenia przepisu prawa, o którego niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą Trybunał orzekł. Zarzut taki musi być przy tym sformułowany przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, gdyż uzupełnianie skargi kasacyjnej o nowe zarzuty po upływie terminu do jej wniesienia jest niedopuszczalne. Nie jest jednakże konieczne, aby w terminie do wniesienia skargi kasacyjnej uzasadniać naruszenie przepisu prawa w oparciu o wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Ze zdania drugiego art. 183 par. 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wynika, że związanie granicami skargi kasacyjnej nie obejmuje uzasadnienia jej podstaw. Nowe uzasadnienie podstaw skargi kasacyjnej może być zatem zgłaszane w każdym czasie, przy czym jednakże, jak przyjmuje się w orzecznictwie, nie może to prowadzić do sformułowania nowego zarzutu skargi kasacyjnej. wybór i opracowanie Piotr Jać, student IV roku prawa i I roku stosunków międzynarodowych II stopnia 6 LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

7 Dominika Jocz, studentka V roku prawa Zawód doradca podatkowy pojawił się na polskim rynku pracy wraz z wprowadzeniem gospodarki rynkowej. Oficjalnie został uznany 1 stycznia 1997 r., kiedy to weszła w życie ustawa o doradztwie podatkowym (Dz.U ). Specyfika tego zawodu oraz uregulowanie zasad jego wykonywania sprawiają, że jest on zaliczany do tzw. zawodów zaufania publicznego. Warunki, jakie należy spełnić Aby wykonywać zawód doradcy podatkowego niezbędne jest posiadanie wysokich kwalifikacji - wyższego wykształcenia, wiedzy specjalistycznej oraz doświadczenia z zakresu szeroko rozumianego prawa finansowego oraz pozostałych dziedzin prawa. Osoba ubiegająca się o tytuł doradcy podatkowego powinna być nieskazitelnego charakteru i swoim dotychczasowym postępowaniem dawać rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu. Ponadto musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzystać z pełni praw publicznych. Kolejnymi warunkami, jakie należy spełnić, jest odbycie w Polsce dwuletniej praktyki zawodowej, uzyskanie pozytywnego wyniku egzaminu na doradcę podatkowego oraz złożenie wniosku o wpis na listę doradców podatkowych nie później niż w okresie 3 lat od złożenia egzaminu. Egzamin na doradcę podatkowego Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o doradztwie podatkowym, egzamin jest sprawdzianem teoretycznego i praktycznego przygotowania kandydatów na doradców podatkowych z następujących dziedzin: 1) źródła prawa i wykładnia prawa; 2) analiza podatkowa, materialne prawo podatkowe oraz podstawy międzynarodowego prawa podatkowego; 3) postępowanie administracyjne i postępowanie egzekucyjne w administracji; 4) prawo celne i dewizowe; 5) prawo karne skarbowe; 6) administracja finansowa i kontrola skarbowa; 7) rachunkowość; 8) ewidencja podatkowa i zasady prowadzenia ksiąg podatkowych; 9) przepisy o doradztwie podatkowym; 10) etyka zawodowa. Egzamin na doradcę podatkowego przeprowadza Komisja Egzaminacyjna do Spraw Doradztwa Podatkowego. Komisja składa się z pięćdziesięciu pięciu członków powoływanych i odwoływanych przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Za egzamin należy uiścić opłatę w wysokości 600 zł. Egzamin składa się z części pisemnej i ustnej. Warunkiem dopuszczenia do części ustnej jest zdanie z wynikiem pozytywnym części pisemnej egzaminu. W przypadku negatywnego wyniku części pisemnej, egzamin może być powtarzany (jednak w terminie nie krótszym niż 3 miesiące). Egzamin pisemny również składa się z dwóch części. Część pierwsza to test złożony ze 100 pytań, na którego rozwiązanie przeznaczone jest 100 minut. Za udzielenie poprawnej odpowiedzi zdający otrzymuje 2 punkty, za odpowiedź błędną minus 1 punkt, a za brak odpowiedzi 0 punktów. Warunkiem zdania testowej części pisemnego egzaminu jest uzyskanie co najmniej 80% maksymalnej liczby punktów z tej części. Część druga egzaminu polega na sporządzeniu projektu wystąpienia w imieniu klienta do organu podatkowego lub sądu. Podczas tej części zdający może korzystać z publikacji zawierających wyłącznie pełne teksty aktów normatywnych. Ta część egzaminu trwa 180 minut. Wystąpienie w imieniu klienta oceniane jest w skali od 0 do 20 punktów. Warunkiem zdania tej części egzaminu jest uzyskanie co najmniej 10 punktów. Wyniki egzaminu pisemnego zostają ogłoszone w terminie 7 dni. Część ustna egzaminu polega na udzieleniu odpowiedzi na dziesięć pytań zamieszczonych w wylosowanym zestawie. Czas przygotowania do odpowiedzi nie może przekroczyć 15 minut. Odpowiedź na każde pytanie oceniana jest w skali od 0 do 6 punktów. Część ustną uważa się za zdaną, jeżeli zdający uzyskał co najmniej 70 % maksymalnej liczby punktów. Wskazane wyżej zasady przeprowadzania egzaminu pisemnego i ustnego zawarte są w uchwałach Komisji Egzaminacyjnej do Spraw Doradztwa Podatkowego z dnia 15 stycznia 2009 r. Praktyka zawodowa Warunkiem wpisu na listę doradców podatkowych jest także odbycie w Polsce dwuletniej praktyki zawodowej. Kandydaci na doradców podatkowych, którzy zdali z wynikiem pozytywnym egzamin na doradcę podatkowego, odbywają dwuletnią praktykę zawodową, w tym: w urzędzie skarbowym - przez okres 4 miesięcy, w izbie skarbowej - przez okres 4 miesięcy, w urzędzie kontroli skarbowej - przez okres 4 miesięcy, u doradcy podatkowego lub w spółce doradztwa podatkowego przez okres 12 miesięcy. Praktyka jest odbywana raz w tygodniu, w wymiarze 8 godzin. Krajowa Rada Doradców Podatkowych może zwolnić kandydata na doradcę podatkowego z obowiązku odbycia praktyki, jeżeli kandydat wykonywał czynności doradztwa podatkowego przez co najmniej dwa lata. Doradca podatkowy zawiera z praktykantem umowę o odbycie praktyki. Może też zawrzeć na czas odbywania praktyki umowę o pracę lub umowę cywilnoprawną na wykonywanie określonych zadań. Zakres merytoryczny praktyki obejmuje czynności doradztwa podatkowego - w celu zdobycia umiejętności praktycznego stosowania zdobytej wiedzy teoretycznej. Aktualnie szczegółowe warunki odbywania praktyki zawarte są w stanowisku Krajowej Rady Doradców Podatkowych z dnia 27 czerwca 2007 r. w sprawie wytycznych w sprawie praktyk zawodowych kandydatów na doradców podatkowych w części objętej kompetencjami Krajowej Izby Doradców Podatkowych. Co dalej? Uzyskanie niezbędnych uprawnień to tylko pierwszy krok Prawidłowe wykonywanie zawodu doradcy podatkowego warunkuje gotowość ponoszenia moralnej odpowiedzialności za stan majątkowy klienta. Z wielką odpowiedzialnością wiąże się występowanie w imieniu klienta przed sądem administracyjnym. Wykonywanie zawodu doradcy podatkowego oparte jest na zaufaniu. W wielu krajach o dłuższych tradycjach doradztwa, doradcy podatkowi wypracowali sobie prestiżową pozycję opartą o jakość udzielanych przez siebie porad. Także w polskiej ustawie o doradztwie podatkowym planowane są rewolucyjne zmiany, które mają ułatwić wykonywanie zawodu doradcy podatkowego oraz przyznać doradcom szerszy zakres uprawnień. Udzielanie pełnomocnictw adwokatom i radcom prawnym oraz możliwość prowadzenia z nimi multidyscyplinarnych spółek, zniesienie ustawowego zakazu reklamowania swoich usług, możliwość bezterminowego zawieszenia działalności bez ryzyka skreślenia z listy doradców podatkowych, szersze uprawnienia, m. in. do reprezentowania klientów w sprawach celnych czy egzekucji to tylko część zmian proponowanych przez Ministerstwo Finansów. Zmiany te mają na celu liberalizację usług doradztwa podatkowego oraz dostosowanie polskiej regulacji do prawa UE. Najprawdopodobniej wejdą one w życie w 2009 roku. Więcej informacji na stronach: BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

8 Rozmowa z Andrzejem Mikoszem, b. Ministrem Skarbu Rozmawiał Rafał Dubowski Panie Ministrze, jak wyglądały początki Pana przygody z prawem? Dlaczego zdecydował się Pan akurat na te studia? Co Pana zainteresowało w prawie? Wybór kierunku studiów w latach osiemdziesiątych podejmowany był na podstawie innych przesłanek niż dzisiaj. Początkowo chciałem studiować historię. Myślałem także o matematyce. Jednak w ówczesnej Polsce właśnie studia prawnicze dawały największą szansę uzyskania zawodu dającego najdalej idący margines wolności. Studia prawnicze wydawały mi się pewnym azylem wolności. Poza możliwością pracy na uczelni a to raczej interesowało mnie w latach osiemdziesiątych pozostawała możliwość rozpoczęcia aplikacji adwokackiej. Adwokatura była wtedy swoistą oazą wolności, przy wszystkich swoich ograniczeniach, takich jak np. trzykrotne bodajże zawetowanie przez Ministra Sprawiedliwości PRL wpisu na listę aplikantów adwokackich Jana Marii Rokity. Trzy lata temu pełnił Pan funkcję Ministra Skarbu. Zastanawia mnie, jak to możliwe, aby liberał gospodarczy mógł być ministrem w rządzie PIS-u? Czy nie musiał Pan powściągać swoich pomysłów na prywatyzację ze względu na odmienny program Prawa i Sprawiedliwości? Jestem raczej konserwatystą niż liberałem gospodarczym. Wolność gospodarczą, prymat i ochronę własności prywatnej traktuję jako instrument mający na celu ochronę wolności i drogę do ochrony rodziny przed destrukcyjnym wpływem socjalnego państwa. Gospodarka oparta na własności prywatnej, swobodzie zawierania umów i wolności przepływu towarów i usług jest najlepszym źródłem bogactwa rodzin i narodów. Własność prywatna, możliwość dziedziczenia i swoboda testowania są elementami scalającymi rodzinę i społeczności. Jest Pan zwolennikiem prywatyzacji spółek państwowych poprzez giełdę? Czy nie lepsza byłaby licytacja? Prywatyzacja nie jest wyłącznie metodą uzyskiwania środków do budżetu. Od tego, w jaki sposób zostanie ona przeprowadzona zależeć będzie przyszły obraz gospodarki Polski. Sprzedanie wszystkich przedsiębiorstw inwestorom tzw. strategicznym (bardzo nie lubię tego określenia) spowodowałoby, że Polska przestałaby istnieć jako miejsce podejmowania decyzji Aby wyjść z kryzysu potrzebni są mężowie stanu, nie politycy gospodarczych. Miejsce, w którym podejmuje się decyzje o alokacji kapitałów czy podejmowaniu ryzyka gospodarczego. Mamy tego negatywny przykład w systemie bankowym, który stał się prawie całkowicie zależny od ośrodków decyzyjnych znajdujących się poza Polską. Prywatyzacja przez giełdę ma także ten plus, że angażuje kapitały otwartych towarzystw emerytalnych, oszczędności gromadzone w funduszach inwestycyjnych, co powoduje, że przyszłe emerytury stają się związane z rozwojem polskiej gospodarki. Oczywiście dzisiaj, w obliczu światowego kryzysu, po tym, jak notowania akcji spółek polskich spadły o około 80% opowiadanie na ten temat brzmi trochę jak bajka o żelaznym wilku. Kryzys dotknąłby Polskę znacznie silniej, gdyby nie to, że funkcjonują polskie instytucje finansowe, takie jak PKO-BP SA, PZU SA czy GPW. Kryzys jest zjawiskiem światowym. Gdybyśmy wszystko sprzedali w licytacjach czy aukcjach, to w tej chwili rząd Polski nie miałby nawet partnerów w Polsce do walki z kryzysem i mógłby tylko przypatrywać się temu, co robią więksi i pełnić rolę niesamodzielnego klienta u pańskiej klamki. Czy wprowadzenie w Polsce euro przyniesie nam więcej zysków czy strat? W mojej opinii, jeżeli Euro przetrwa ten kryzys, wprowadzenie Euro będzie zdecydowanie korzystne dla Polski i Polaków. Wprowadzenie euro znacząco wpływa na obniżenie wzrostu gospodarczego. Przykład: Irlandia przed wprowadzeniem nowej waluty miała tempo rozwoju - 7%, po 1 stycznia 2002 wzrost spadł do - 4%. Może jednak lepiej na razie powstrzymać się z wprowadzeniem wspólnej waluty? A czy ja powiedziałem jutro? Problem polega na tym, że niestety nie wprowadziliśmy Euro wcześniej. Dzisiaj wchodzenie do ERM-2 związane byłoby z bardzo wielkim ryzykiem. Zastanawiam się, jakie przesłanki nieznane powszechnie, kierują rządem Donalda Tuska, który w sposób tak jednoznaczny chce wprowadzić Polskę do ERM-2. Gdyby, ze względu na sytuację gospodarczą na świecie, relatywnie zdrową sytuację polskiego systemu finansowego i polskiej gospodarki, było możliwe przyjęcie Euro bez poczekalni ERM-2, natychmiast bym temu przyklasnął. Przejdźmy do innego zagadnienia. Niektórzy twierdzą, że w Polsce nie ma kryzysu, jest natomiast kryzys w USA. Jak jest w rzeczywistości? Nie jestem Alfą i Omegą wiedzy wszelkiej. Laureaci nagród noblowskich za osiągnięcia w naukach ekonomicznych spierają się o przyczyny kryzysu. Pozwolę sobie jednak wskazać na kilka bardzo istotnych przesłanek: kryzys moralny; kryzys odpowiedzialności; wielka władza ekonomiczna została oddane w ręce młodych, niedoświadczonych ludzi, dla których własny sukces jest jedynym mierzalnym kryterium oceny dobra i zła; chodzi o współczesną bankowość inwestycyjną; świat, bez Boga, bez jasnych kryteriów dobra i zła; jeżeli osoba podejmująca decyzje gospodarcze nie ma żadnego innego kompasu moralnego jak wysokość rocznego bonusa, może działać nawet wbrew interesowi instytucji, przez którą jest zatrudniona; obecne działania administracji amerykańskiej i rządów państw Unii Europejskiej przerażają mnie; uspołeczniamy straty, przerzucając je na podatników a prywatyzujemy zyski; nie ma to nic wspólnego z gospodarką liberalną taką, jak opisywał ją Adam Smith. bańka spekulacyjna na rynku nieruchomości otwarta przez decyzję administracji Clintona, zdejmującą z Fannie Mae i Freddie Mac ograniczenia, co do kredytowania osób nie posiadających zdolności kredytowej; pojawienie się kredytów NINJA (No-Income, No-Job, Assets) opartych na idiotycznej wierze w nieskończony wzrost wartości nieruchomości, nie mający uzasadnienia we wzroście wydajności pracy i dochodów społeczeństwa; sprzedawca kredytów NINJA działał wyłącznie z myślą o swoim bonusie, zależnym od ilości i wartości sprzedanych kredytów; nie interesowało go to, że kredytobiorca nie będzie miał z czego spłacić kredytu (No-Job, No-Income); zabezpieczeniem miał być nieskończony wzrost wartości nieruchomości; rozbudzona konsumpcja, oparta wyłącznie o kredyt a nie o wzrost dochodów; kredyt jest motorem kapitalizmu; bez kredytu kapitalizm umiera; jednak w ostatnich latach kredyt pompowany w gospodarstwa domowe, oparty o wzrost wartości aktywów a nie wzrost produktywności i dochodów, pobudzał wyłącznie popyt i nie powodował wzrostu produktywności amerykańskiej, a także europejskiej, gospodarki; niesamowita i niezauważana, a nawet błogosławiona przez konsumentów na własny pohybel nierównowaga spowodowana sztucznie niskim kursem wymiany juana, chińskiej waluty i pojawiająca się przez to olbrzymia nadwyżka finansowa i handlowa Chin, reinwestowana w amerykańskie aktywa; nie ma perpetuum mobile; ta nierównowaga musiała w pewnym momencie wybuchnąć. Wszystkie te wyżej wymienione elementy stworzyły wybuchowy cocktail, który eksplodował we wrześniu 2008 roku. Ale przyznać należy, że przez cały 2008 rok, od połowy 2007 roku pożar już się tlił. 8 LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

9 Ale jest to przecież kryzys finansowy, nie gospodarczy stracili giełdziarze, a wiadomo że na giełdzie jak jeden traci, to drugi zarabia. To jest nieprawda. Giełda jest najlepszym i najbardziej efektywnym regulatorem przepływu kapitału. Ci giełdziarze to jesteśmy my wszyscy. Przedsiębiorstwa finansują się przez giełdę, uczestnicy funduszy emerytalnych i inwestycyjnych lokują swoje oszczędności na giełdzie, oczekując w zamian za wyższe ryzyko. Nie inwestują wszak w lokaty bankowe czy obligacje Skarbu Państwa, ale w equity przedsiębiorstw wyższych dochodów. Spekulanci zapewniają płynność dla inwestorów instytucjonalnych. Proszę zauważyć, że giełda wcześniej zaczęła wysyłać sygnały, kursy spółek spadały przez cały rok Nie czekały na wrzesień i upadek Lehman Brothers. Nie jest prawdą, że na giełdzie gdy jeden traci, to drugi zarabia. Tak jest w przypadku opcji czy transakcji future, które mają charakter swoistego zakładu. W przypadku realnej inwestycji w przedsiębiorstwo nabycia akcji czy obligacji - zarabiają obie strony. Przedsiębiorca który dostaje kapitał na rozwój, sprzedawca akcji czy obligacji, który sprzedaje akcje czy obligacje za akceptowaną przez siebie cenę i nabywca akcji tudzież obligacji, który może sprzedać ją po pewnym czasie za wyższą cenę i może otrzymać dywidendę, a w przypadku obligacji odsetki. Czy obecny kryzys finansowy jest poważniejszy niż ten w latach 30.? Tak. Zdecydowanie bardziej poważny. Nie ze względu na to, że w USA pojawi się 30% bezrobocie a PKB spadnie o 60%. Tego nie oczekuję. Nie myślę też, że konsekwencje dla polskiej gospodarki będą równie straszne jak były konsekwencje depresji z lat 30-tych. Na Wileńszczyźnie czy Polesiu było naprawdę bardzo, bardzo niedobrze. Boję się jednak wzrostu protekcjonizmu. Proszę zauważyć, że gospodarka światowa wyszła z wielkiego kryzysu przez II wojnę światową. Do tego aby wyjść z kryzysu potrzebni są mężowie stanu a nie politycy, którzy swoje decyzje uzależniają od wyników sondaży i perspektyw w następnych wyborach. Po drugiej wojnie światowej, dzięki zwycięstwu Ameryki wpierw w Europie i na Pacyfiku, a potem w zimnej wojnie, system demokratyczno liberalny został zaakceptowany jako najlepszy sposób na wyłanianie elit politycznych. Nie jestem przekonany, że tak jest w istocie. Przez wprowadzenie daleko idącego systemu redystrybucji dochodów przez państwo, sytem demokratycznej selekcji elit politycznych wprowadza w miejsce wyborów opartych na pewnych zasadach promowania arystokracji, wybory czysto klienckie. Wybierany jest ten, który daje szansę na realizację naszego interesu grupowego. Wyborcy stają się jurgieltnikami. Może warto przypomnieć to słowo ze starego polskiego słownika politycznego. Demokratyczny system wyboru elity rządzącej funkcjonuje, dopóki wybór dokonywany jest jako wybór republikański. Dokonujemy wyboru tych, którzy za nasze pieniądze mają najlepiej rządzić, nie niszcząc naszych rodzin, pozwalając nam wychowywać nasze dzieci, chroniąc ich i nasze bezpieczeństwo. Co więcej, wybór republikański zawiera założenie przyzwoitości tych, których wybieramy. Wybieramy najlepszych, lepszych od nas samych, gdyż im mamy powierzyć nasze pieniądze i władzę. W obecnie funkcjonującym systemie wyłaniania elit politycznych te zasady zanikły. Dlatego, pomimo to, że państwa dzisiejsze dysponują wieloma narzędziami prowadzenia polityki gospodarczej, z wielką troską i z poczuciem zagrożenia patrzę na to co się dzieje. Dlatego uważam, że dzisiejszy kryzys jest poważniejszy niż ten w latach 30-tych. Czy kryzys dotknie Polskę? Co znaczy dotknie? Kryzys już jest w Polsce. Złotówka dobijająca 5,00 PLN za jedno Euro, zamykane fabryki samochodów, wstrzymywana produkcja hut, ucieczka kapitału z Giełdy i z polskich papierów skarbowych, finansowanie polskiego długu publicznego na poziomie 360 bps. powyżej stopy referencyjnej - przecież to już jest kryzys. To dotknie każdego z nas, i moje i Pańskie dzieci. Jakie są najlepsze środki, aby sobie z nim poradzić? Łatwiej powiedzieć, jakich narzędzi nie używać. Nie wolno, wbrew wołaniu PiS, zwiększać w nieskończoność deficytu budżetowego. Finansowanie deficytu budżetowego przez emisję długu publicznego wyssie pieniądze z banków, ofe i tfi. Gospodarka rozłoży się przez brak kredytu. Konieczne jest ustalenie harmonogramu wejścia do strefy Euro, ale bez kosztownego, długotrwałego uczestniczenia w ERM-2. Polski nie stać na przetrwanie ataku spekulantów na złotówkę w stylu Soros przeciwko Bank Anglii. Rząd zamiast walczyć ze SKOKami, powinien zastanowić się nad zmobilizowaniem oszczędności w nich zgromadzonych do sfinansowania części deficytu (w ten sposób F.D. Roosevelt finansował swoje programy inwestycyjne). Narodowy Bank Polski powinien zastanowić się nad podjęciem działań zwiększających płynność banków (skup papierów skarbowych). Jest to oczywiście dodruk pieniądza, ale być może nie da się inaczej spowodować zwiększenia płynności sektora bankowego. Bank Gospodarstwa Krajowego powinien zastanowić się nad dokapitalizowaniem polskich banków (PKO BP, Bank Pocztowy SA, Noble Bank, Alior Bank, banki stowarzyszające banki spółdzielcze) poprzez objęcie akcji niemych, zapewniających odpowiedni zwrot na kapitale, a jednocześnie pozwalając tym bankom na zwiększenie akcji kredytowej i zdolność przyciągania depozytów. Z operacji tej nie trzeba wyłączać banków kontrolowanych przez podmioty zagraniczne. Jednak to wymaga daleko idącego nadzoru nad działaniem tych banków, żeby nie finansować w ten sposób spółek matek. Konieczne jest bardzo efektywne działanie nadzoru, w szczególności poprzez kontrolę nad przepływami transgranicznymi. Ze względu na to, że przepływy tego rodzaju mogą być dokonywane w sposób bardzo zawoalowany nadzór finansowy powinien zostać merytorycznie wzmocniony, co wymaga usunięcia barier w wysokości zarobków. Trzeba bowiem zatrudnić specjalistów, którzy know how, a nie urzędników. Budżet powinien być proinwestycyjny. Płakać mi się chce, jak słyszę, że oszczędności budżetowe mają polegać na ograniczeniu inwestycji. Przecież to oznacza, że właśnie te pieniądze nie wejdą do gospodarki. Zgadzam się z Ministrem Gradem, że nie należy przerywać prywatyzacji. Jednak w takich czasach należy bardzo głęboko zastanowić się nad każdą decyzją. Prywatyzacja energetyki wydaje mi się dobrym kierunkiem. To są aktywa mające niską wrażliwość na zmiany koniunktury, a potrzeby inwestycyjne w polskiej energetyce są olbrzymie. Prywatyzaja energetyki i inwestycje w tym obszarze, finansowane przez inwestorów zewnętrznych mogą być dobrym kołem zamachowym gospodarki. Ma Pan szerokie doświadczenia z system common law. Czy anglosaski pomysł na prawo lepiej spełnia swoje funkcje niż nasz kontynentalny? Jestem zwolennikiem monteskiuszowskiego podejścia do prawa. Dlatego nie absolutyzuję żadnego systemu prawa. W Polsce, w naszej kulturze sprawdza się i sprawdzać się będzie system stanowionego prawa cywilnego, wywodzący się z prawa rzymskiego. Czy metody nauki prawa stosowane w Ameryce sprawdziłyby się w Polsce? W Stanach Zjednoczonych i Zjednoczonym Królestwie panuje trochę inny system myślenia nie tylko o prawie ale także o roli prawnika. Uważm, że współcześnie prawnik powinien skończyć dwa fakultety: prawo polskie i roczne studia w Zjednoczonym Królestwie lub USA. Dopiero w ten sposób stanie się prawnikiem na dzisiejsze czasy. Twierdzi Pan, że prawnicy dzielą się na rzemieślników i artystów: co mógłby Pan na koniec radzić młody adeptom prawa, aby stawali się raczej tymi drugimi? Dziękuję za przypomnienie moich słów. Żeby być artystą, trzeba poznać, polubić i rozumieć filozofię prawa, logikę, historię prawa i prawo rzymskie. Żeby być artystą a nie ciasnym rzemieślnikiem, trzeba prawo widzieć w szerszej perspektywie nauk społecznych, nauk ekonomicznych, nauk o języku, filozofii a nawet teologii. Prawo nie jest leibnizowską monadą. Dziękuję za rozmowę. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

10 Spadek wartości naszej waluty już dawno nie był tak gwałtowny. Niekorzystne skutki tej sytuacji odczuwają m.in posiadacze kredytów w obcych walutach płacący coraz wyższe raty, amatorzy wycieczek zagranicznych, jak też firmy tracące miliony złotych na opcjach walutowych. Pojawiają się głosy, że obecna sytuacja na rynku walutowym jest wynikiem spekulacji walutowych. Czy istnieje jakiś sposób aby zapobiec temu zjawisku? Obecny kryzys finansowy na świecie uświadamia nam, że do jego uniknięcia lub złagodzenia niezbędna była kooperacja międzynarodowa. Jedną z form tej kooperacji mogłoby być wprowadzenie pewnych międzynarodowych instrumentów podatkowych, które znacznie złagodziłyby obecny kryzys, a ewentualne środki uzyskane z poboru międzynarodowego podatku można byłoby przeznaczyć na walkę z jego uciążliwymi skutkami. W niniejszym artykule chciałbym przedstawić jedną z koncepcji międzynarodowego podatku, opracowaną przez znakomitego amerykańskiego ekonomistę, laureata Nagrody Nobla z dziedziny ekonomii Jamesa Tobina oraz problemy związane z wprowadzeniem tego podatku w życie. Głównym celem podatku, nazwanego od nazwiska jego twórcy podatkiem Tobina jest walka z międzynarodową spekulacją walutową. Spekulacja to działalność polegająca na osiąganiu zysków poprzez wykorzystywanie wahań cen 1 (w tym przypadku kursu walut), według zasady - tanio kupić, a drogo sprzedać. Skutkiem tego typu działania może być dewaluacja waluty, a nawet utrata kontroli państwa nad polityką pieniężną. Podmiotami, które w głównej mierze zajmują się spekulacją walutową są: banki, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, czy korporacje międzynarodowe. Według danych Banku Rozrachunków Międzynarodowych 2 dzienny obrót wymiany walutowej w 2007 r. wyniósł ponad 3,2 biliona dolarów. Tobin postuluje, aby wrzucić piasek w koła międzynarodowego obrotu walutowego 3 i transakcje te opodatkować niewielką stawką podatku (od 0.1% do 0.25%), w zależności od wartości transakcji, a wpływy z niego przeznaczyć na rozwój krajów Trzeciego Świata. Zdaniem niektórych ekonomistów 4 to właśnie spekulacja walutowa była główną przyczyną kryzysów na rynkach światowych w latach Karol Orłowski, student V roku prawa dziewięćdziesiątych m.in. w 1994 r. w Meksyku, kryzysu na rynkach azjatyckich w 1997 r., czy w 1998 r. w Rosji. Opodatkowanie spekulacji walutowej spowodowałoby jej zredukowanie ze względu na wyższe koszty jej dokonania. Ponadto, w przeprowadzonych badaniach grupa ekonomistów 5 dowodzi, że wprowadzenie podatku Tobina może mieć efekt stabilizujący na międzynarodowy rynek walutowy nie tylko dlatego, że zredukuje nadmierną ilość transakcji związanych ze spekulacją, lecz również dlatego, że może spowolnić tempo, z jakim rynek reaguje na zmiany cen walut. Jednak, ze względu na tak obszerny zasięg podatku, pojawia się problem z jego poborem. W tej materii przedstawiane są dwie propozycje: opodatkowanie transakcji w kraju jej dokonania 6 i opodatkowanie transakcji w kraju, którego waluta jest przedmiotem transakcji 7. Łatwiejszą do realizacji i trudniejszą do obejścia propozycją wydaje się być opodatkowanie transakcji w kraju, którego waluta jest przedmiotem transakcji. W praktyce wszystkie transakcje walutowe, w których bierze udział waluta danego państwa przechodzą przez jego bank centralny. Według tej koncepcji to właśnie bank centralny miałby obciążać każdą transakcje międzywalutową podatkiem Tobina, a wpływy z niego przekazywać np. Bankowi Światowemu lub też Międzynarodowemu Funduszowi Walutowemu. Ewentualne wprowadzenie opodatkowania międzynarodowych spekulacji walutowych może być problematyczne ze względu na jego globalny charakter, gdyż wymagałoby międzynarodowej zgody co do zasad dotyczących tego podatku. Jednak biorąc pod uwagę fakt iż prawie 89% transakcji na rynku walutowym odbywa się z udziałem walut krajów OECD możliwe byłoby znaczne zawężenie kręgu adresatów tego podatku do krajów najbardziej rozwiniętych 8, przez co osiągnięcie consensusu byłoby łatwiejsze. Ponadto można byłoby uznać implementacje podatku Tobina jako warunek uczestnictwa w Międzynarodowym Funduszu Walutowym. Trudno byłoby dojść do politycznego porozumienia również w kwestii wpływów z podatku, które według wyliczeń byłyby ogromne. Każda propozycja dystrybucji wpływów z podatku może spotkać się z protestem jednej lub drugiej strony. Kraje, w których znajdują się centra finansowe będą chciały zatrzymać pieniądze dla siebie, kraje rozwijające się będą chciały przekazać te pieniądze na rozwój, a większość rozwiniętych krajów prawdopodobnie nie będzie chciało zrzec się prawa do dysponowania tymi pieniędzmi na rzecz organizacji, której miałyby być przekazane wpływy. 9 Kolejnym problemem, który mógłby się pojawić przy wprowadzeniu podatku Tobina jest to, czy jego niska stawka (od 0.1% do 0.25%) miałaby rzeczywisty wpływ na zredukowanie spekulacji walutowych. Pojawił się więc postulat 10, aby podatek Tobina miał dwie stawki. Jedną, niższą stawką, opodatkowane byłyby zwykłe transakcje międzywalutowe, nie zakłócając przy tym płynności rynków finansowych, natomiast drugą, wyższą stawką, krótkoterminowe transakcje uznane za spekulacje. Wyższa stawka uruchamiana byłaby tylko podczas okresów turbulencji kursów walut i na podstawie ustalonych kryteriów ilościowych. Idea podatku Tobina prawdopodobnie natrafiłaby również na znaczne problemy polityczne. Pomyślany jako umowa międzynarodowa, podatek Tobina musiałby uzyskać akceptację międzynarodową. Szczególnie dużego oporu można się spodziewać przede wszystkim ze strony Stanów Zjednoczonych. Jako największy udziałowiec międzynarodowego handlu walutą, Amerykanie traktują podatek Tobina jako sposób finansowania biednych głównie na ich koszt. 11 Pomimo licznych trudności wiążących się z wejściem w życie podatku Tobina należałoby rozważyć ewentualne korzyści, z jego wprowadzenia tj. głównie stabilizację rynku walutowego. Spowodowałaby ona znaczne osłabienie ryzyka kolejnych kryzysów finansowych, a przez to miałaby znaczący wpływ na rozwój gospodarczy wielu krajów, w tym krajów Trzeciego Świata, poprzez środki zgromadzone z jego poboru. Nawet największy beneficjent spekulacji walutowych - George Soros, którego nazwano człowiekiem, który złamał Bank Anglii przyznaje, że podatek Tobina może być ważnym instrumentem walki ze spekulacją i że on sam wycofa się z gry, gdy odpowiednie regulacje zostaną wprowadzone. Czasami wielkie idee wymagają długiego okresu czasu na ich realizację, lecz poprzez dyskusje, badania oraz ich dopracowywanie możliwe jest osiągnięcie zamierzonego rezultatu. Z tego też względu należałoby się zastanowić nad ożywieniem tematu podatku Tobina. 1 Samuelson A. Paul, Norhaus D. William, Ekonomia, Warszawa Foreign exchange and derivatives market activity in 2007, Bank for International Settlements 3 Tobin J., A proposal for monetary reform, Eastern Economic Journal, Vol. 29, No. 4 4 Palley, T., Destabilizing speculation and the case for an international currency tax, Challenge, Vol. 44 No. 3, 5 Korkut A. Erturk, On the Tobin Tax, Review of Political Economy, Vol. 18, No. 1, January Peter Kenen, Analyzing and managing exchange-rate crises, Open Economies Review, Springer, Vol. 7(1) 7 Schmidt R., A Feasible Foreign Exchange Transactions Tax, North-South Institute, Canada, March Spahn B. Paul, On the Feasibility of a Tax on Foreign Exchange Transactions, Frankfurt am Main, February Stecher H., Time for a Tobin Tax?, Oxfam GB, May Spahn B. Paul, The Tobin Tax and Exchange Rate Stability, Finance and Development, June Kowalik F., Podatek Tobina czy obrót walutami zostanie opodatkowany?, 10 LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

11 W dnu 6 lutego 2009 r. upłynął ostateczny termin obowiązywania Ustawy z 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 143, poz. 894), zwanej ustawą abolicyjną. Uchwalenie ustawy było odpowiedzią na potrzebę zmiany sytuacji polskich podatników, zaistniałej w konsekwencji obowiązywania niekorzystnych umów pomiędzy Polską a niektórymi krajami emigracji zarobkowej Polaków, głównie Wielkiej Brytanii. Niniejszy artykuł przedstawia najważniejsze zapisy ustawy dotyczące podatników, którzy skorzystali z możliwości złożenia odpowiedniego wniosku na podstawie ustawy i skutkach jej obowiązywania wobec nich. Termin obowiązywania ustawy Przedmiotowy akt prawny wszedł w życie w dniu 6 sierpnia 2008r. i obowiązywał przez sześć miesięcy, stanowiąc podstawę prawną do złożenia wniosku o umorzenie lub zwrot podatku należnego od dochodów uzyskanych przez polskich podatników za granicą. Ustawa dotyczyła podatników, którzy przynajmniej w jednym roku podatkowym, w latach , podlegali tzw. nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu i uzyskiwali w tym roku przychody za granicą. Abolicja podatkowa Anna Hermaniuk, aplikantka adwokacka Zakres przychodów objętych ustawą Abolicja podatkowa znalazła zastosowanie do przychodów z pracy wykonywanej za granicą. W tym : umów ze stosunku pracy wykonywanej pracy najemnej, działalności gospodarczej (np. samozatrudnienia), działalności wykonywanej osobiście (np. z umów zlecenia i o dzieło, umów menedżerskich, z wykonywania czynności związanych z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich), z praw majątkowych w zakresie praw autorskich i praw pokrewnych, z wykonywanej poza Polską działalności artystycznej, literackiej, naukowej, oświatowej i publicystycznej (z wyjątkiem przychodów uzyskanych z tytułu korzystania z tych praw lub rozporządzania nimi). Ustawa abolicyjna nie obejmowała natomiast swoim zakresem m.in. przychodów z emerytur i rent, najmu, dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze, kapitałów pieniężnych i praw majątkowych czy odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części. Zgodnie z rządowym uzasadnieniem wskazane kategorie, wyłączone spod działania ustawy, dotyczyły przychodów, których uzyskanie wiąże się z posiadaniem przez podatnika określonego statusu (emeryt, rencista) bądź składników majątku (dochody z nieruchomości, praw). Ustawa abolicyjna nie uwzględniała przychodów uzyskanych przez podatnika m.in. z tytułu odsetek czy dywidend zagranicznych. Osoby, które będąc zobowiązane do wykazania takich przychodów nie zrobiły tego i licząc obecnie na umorzenie związanej z tym zaległości podatkowej złożyły wniosek abolicyjny, mogą się bardzo rozczarować. Jest bowiem możliwe, iż urzędy skarbowe w takich przypadkach zamiast umorzyć zaległość zaczną ją egzekwować wraz z odsetkami za zwłokę. Ponadto ustawa nie znalazła zastosowania do przychodów uzyskiwanych w krajach i na terytoriach, które określone są w przepisach polskich jako tzw. raje podatkowe, (np. Bermudy, Jersey, Monako, Liechtenstein, Liberia). W przedmiocie umorzenia zaległości oraz zwrotu podatku organ podatkowy w postaci naczelnika urzędu skarbowego jest zobowiązany wydać, bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia wniosku, decyzję, w której określi wysokość umorzonej kwoty zaległości lub kwoty zwrotu (art. 5 ust. 1 ustawy). W praktyce urzędy skarbowe zaczęły wzywać już osoby, które złożyły wcześniej niekompletne wnioski do ich uzupełnienia, w tym umów na podstawie których była świadczona praca, dokumentów potwierdzających wysokość zarobków (np. payslips) oraz potwierdzających zapłatę podatku za granicą. W myśl art. 8 ustawy w odniesieniu do okresu przechowywania takich dokumentów, wskazać należy, iż podatnicy są obowiązani do przechowywania dokumentów potwierdzających uzyskanie przychodów z pracy i zapłatę podatku za granicą do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego za rok podatkowy, którego dotyczy wniosek. Umorzenie lub zwrot Jeśli wnioskowaliśmy o umorzenie zaległości lub zwrot podatku, uznanie wniosku powoduje odpowiednio umorzenie odsetek za zwłokę w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość, zaś zwrot, z kolei będzie obejmował również wpłacone odsetki za zwłokę, w części odpowiadającej kwocie zwrotu. Kwoty umorzenia zaległości oraz zwrotu wynikające z ustawy abolicyjnej są zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych. Przekazanie pieniędzy Podatnik, który skutecznie zawnioskował o zwrot pieniędzy, otrzyma je zgodnie z regulacją art. 5 ustawy, w następujacy sposób. Zwrot pieniędzy z urzędu skarbowego następuje w ciągu miesiąca od dnia doręczenia decyzji określającej wysokość kwoty zwrotu w gotówce lub na wskazany rachunek bankowy podatnika lub rachunek podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Kwota zwrotu podlega oprocentowaniu w wysokości opłaty prolongacyjnej, czyli 50 proc. odsetek za zwłokę, wyłącznie w przypadku, gdy decyzja określająca wysokość kwoty zwrotu nie została wydana w terminie lub kwota zwrotu nie została wypłacona w terminie. Oprocentowanie ustala się według stawki obowiązującej w dniu, w którym upłynął termin wypłaty kwoty zwrotu. Oprocentowanie przysługuje za okres: od dnia następującego po dniu, w którym upłynął termin na wydanie decyzji, do dnia wypłacenia kwoty zwrotu włącznie - w przypadku gdy decyzja określająca wysokość kwoty zwrotu nie została wydana w terminie, od dnia następującego po dniu, w którym upłynął termin wypłacenia kwoty zwrotu, do dnia jej wypłacenia włącznie - w przypadku gdy kwota zwrotu nie została wypłacona w terminie. Oprocentowanie nie przysługuje, gdy do opóźnienia w wydaniu decyzji lub w zwrocie kwoty przyczynił się podatnik lub opóźnienie powstało z przyczyn niezależnych od organu podatkowego. Kwota zwrotu nie podlega wypłacie, jeżeli podatnik posiada zaległości podatkowe lub bieżące zobowiązania podatkowe. W takim przypadku zwrot podlega zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę oraz bieżących zobowiązań podatkowych. W sprawach zaliczenia organ podatkowy wydaje postanowienie, na które służy zażalenie. Dodatkowe skutki złożenia wniosku W myśl z art. 9 ustawy w przypadku gdy w sprawie zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych za rok podatkowy, którego dotyczy wniosek, toczy się postępowanie podatkowe albo postępowanie przed sądem administracyjnym, postępowanie w sprawie umorzenia zaległości lub zwrotu zawiesza się do dnia, w którym decyzja kończąca postępowanie w sprawie zobowiązania podatkowego stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się. Jednocześnie na podstawie art. 10 ustawy wszczęte postępowanie egzekucyjne oraz postępowanie karne skarbowe dotyczące zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych za rok podatkowy, zawiesza się do dnia, w którym decyzja w sprawie umorzenia zaległości lub decyzja w sprawie zwrotu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy, nie podlega natomiast karze za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, w zakresie dotyczącym przychodów z pracy za rok podatkowy, którego dotyczy wniosek, podatnik, w stosunku do którego organ podatkowy wydał decyzję o umorzeniu zaległości lub zwrocie. W przypadku gdy umorzenie zaległości dotyczy tylko części zaległości podatkowej, przytoczoną regulację stosuje się pod warunkiem zapłaty pozostałej części zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę. Informacji o umorzeniu postępowania karnego skarbowego na powyższej podstawie nie zamieszcza się w Krajowym Rejestrze Karnym. Konkludując, należy pozytywnie ocenić uchwalenie ustawy abolicyjnej i umożliwienie polskim podatnikom weryfikacji przed fiskusem źródeł swoich dochodów. Jednakże należy wskazać, iż pełna ocena skutków jej obowiązywania będzie zależała od działań urzędów skarbowych podjętych na podsatwie złożonych wniosków. Akty prawne: Ustawa z 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 143, poz. 894) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

12 Michał Daniłowski student IV roku prawa Raj podatkowy (ang. tax heaven) przeważnie kojarzony jest z egzotycznymi wyspami i fortunami zdobytymi na nielegalnych interesach. Nie zawsze ten stereotyp pokrywa się z prawdą, gdyż raje podatkowe można znaleźć na wszystkich kontynentach świata, a ich działalność, pomimo wielu szkodliwych cech, przyniosła też pewne pozytywne rezultaty. Nie istnieje żadna jednolita definicja raju podatkowego, przyjmowana powszechnie na forum międzynarodowym. Generalnie jest on utożsamiany z pojęciem kraju stosującego szkodliwą konkurencję podatkową. Właśnie z takimi krajami walkę prowadzi Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. skrót OECD) i Komisja Europejska. Jednak utożsamianie krajów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową z rajami podatkowymi jest, moim zdaniem, nieuzasadnionym zawężeniem. Większość krajów, uznawanych zarówno przez doktrynę jak i opinię publiczną za raje podatkowe w rzeczywistości nie stosuje obecnie szkodliwej konkurencji podatkowej i współpracuje z organami podatkowymi innych państw. Jednak z tego względu nie są one przedmiotem szczególnego zainteresowania organizacji międzynarodowych ani władz poszczególnych państw. Szczególnie aktywną rolę w walce z krajami stosującymi szkodliwa konkurencję podatkową odgrywa wspomniana wyżej OECD. W 1998 roku sporządziła ona raport 1 będący pierwszą próbą skoordynowania międzynarodowej współpracy w celu walki z rajami podatkowymi stosującymi szkodliwą konkurencje podatkową. Kryteria uznania za taki raj można podzielić zasadniczo na 3 kategorie 2. Podstawową jest niski poziom lub całkowity brak podatków. Jest to klasyczna cecha raju podatkowego, wskazywana przez doktryny wszystkich krajów. Drugą jest brak przejrzystości systemu podatkowego. Trzecią, z powodu której przede wszystkim raje podatkowe stały się celem zainteresowania OECD, jest brak lub poważne ograniczenie współpracy z organami podatkowymi innych krajów. Polskie prawodawstwo niestety nie zdefiniowało pojęcia raju podatkowego, czy też kraju stosującego szkodliwą konkurencję, chociaż niektóre ustawy posługują się tym drugim terminem. 3 OECD natomiast kontynuowało prace zmierzające do eliminacji szkodliwej konkurencji podatkowej, czego efektem był kolejny raport 4, określający które państwa prowadzą taką konkurencję, oraz państwa osiadające szkodliwe reżimy podatkowe oraz państwa stosujące szkodliwą konkurencje podatkową. Do tej drugiej kategorii zaliczono wiele krajów rozwiniętych, których regulacje prawne sprzyjają ucieczce do rajów podatkowych. Na tej liście znalazły się między innymi Stany Zjednoczone, Francja czy Niemcy. Katalog rajów podatkowych, wymieniony przez OECD pokrywa się w sporej części z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 16 maja 2005 roku 5. Na obu listach znajdują się kraje o bardzo zróżnicowanym statusie, ustroju i warunkach gospodarczych. Są tam między innymi niepodległe państwa (np.: Liberia, Belize czy leżący w Europie Liechtenstein), regiony autonomiczne (np.: wyspy Man oraz Jersey), terytoria zamorskie państw kolonialnych (np.: Aruba, Monserrat czy Gibraltar), oraz obszary o specyficznym statusie takie jak specjalne regiony administracyjne Chińskiej Republiki Ludowej (Hong Kong i Makau) czy samorządne terytoria stowarzyszone z Nową Zelandią (Wyspy Cooka oraz Niue). Raje podatkowe znajdują się też w krajach reprezentujących różne systemy prawne. W dawnych lub obecnych koloniach brytyjskich dominuje system anglosaski, we francuskich czy holenderskich kontynentalny, a zdarzają się też egzotyczne kraje oparte na zupełnie innych systemach prawnych (np.: Bahrajn, reprezentujący islamski system prawa). Spośród wszystkich rajów podatkowych fenomenem w skali całego globu jest będące najmniejszą republiką świata - Nauru. Zarówno obywatele tego wyspiarskiego państwa na Pacyfiku, jak i cudzoziemcy nie płacą tam żadnych podatków bezpośrednich i pośrednich 6. Do tak drastycznych działań władze kraju zmusiła sytuacja ekonomiczna na wyspie, która do tej pory utrzymywała się głównie z wydobycia fosforu. Teraz coraz większe dochody przynoszą usługi związane z obsługą zagranicznych firm (ang. offshore) zarejestrowanych w tej republice. Założenie firmy w raju podatkowy nie jest jednak tak łatwe, jak mogłoby się wydawać. Wynika to przede wszystkim z nieznajomości przepisów prawa obowiązujących w danym raju podatkowym, zwłaszcza jeżeli leży on w odległym zakątku świata. Dlatego też prowadzenie spraw spółek typu offshore zleca się lokalnym firmom, wyspecjalizowanym w takiej działalności. Niejednokrotnie do wynajęcia takiej firmy obliguje miejscowe prawo. Proceder przynosi mieszkańcom rajów podatkowych znaczne dochody. Podobnie jak władzom tych krajów opłaty za rejestrację i dalszą działalność. Zwłaszcza, że na maleńkich wysepkach pod jednym adresem potrafi być zarejestrowanych kilkaset firm. Dlatego właśnie kraje nie mające ekonomicznych perspektyw rozwoju decydują się na wprowadzenie skrajnie liberalnych zasad opodatkowania. Praktyka wykształciła w rajach podatkowych wiele ciekawych usług, przydatnych dla klientów znajdujących się w nagłej potrzebie, np. rejestrację firmy w 24 godziny czy też zakup gotowego przedsiębiorstwa założonego w oczekiwaniu na kontrahenta nie mającego aż tyle czasu. Interesująca jest też tzw. nominee services czyli zakładanie firmy przez podstawione osoby. Celuje w tym wyspa Sark (brytyjskie terytorium autonomiczne), gdzie kilkuset mieszkańców wyspy jest dyrektorami, prezesami i członkami rad nadzorczych tysięcy spółek. Obowiązki, jakie muszą spełnić firmy zainteresowane rejestracją w raju podatkowym są pod pewnymi względami podobne dla większości z nich. Przede wszystkim przedsiębiorstwo musi mieć w takim kraju swoją siedzibę i przedstawiciela. Powinno też przedstawić cele swojej działalności i wpłacić kapitał zakładowy, co nie jest jednak zbyt rygorystycznie przestrzegane. Niezbędnym wymogiem jest natomiast wniesienie stosownych opłat rejestracyjnych jak też okresowych za możliwość prowadzenia działalności na terenie raju. Firmy typu offshore prowadzą zróżnicowaną działalność. Działają na rynku bankowym, ubezpieczeń, tworzą fundacje, holdingi i różne spółki. Na tle całej tej aktywności wyróżnia się prawna forma działalności gospodarczej, nieznana polskiemu prawodawstwu, a wywodząca się krajów anglosaskich trust (od ang. trust czyli zaufanie). Powstaje on wskutek przeniesienia majątku (trust fund fundusz) jednej osoby (settler założyciel) na drugą osobę (trustee powiernik), w wyniku czego powiernik staje się wyłącznym właścicielem przeniesionego majątku i sprawuje nad nim pełną kontrolę, jednakże czyni to na rzecz osoby trzeciej beneficjenta. Jest to bardzo ryzykowna forma prawna. Trusty offshore są zakładane głównie przez osoby zagrożone postępowaniem egzekucyjnym, bądź pragnące ominąć macierzyste prawo spadkowe (trust nie wchodzi w skład spadku i tym samym nie podlega przepisom o dziedziczeniu i podatku spadkowym) 7. Raport OECD z 2000 roku spotkał się z ostrą reakcją krajów uznanych za raje podatkowe i z brakiem entuzjazmu ze strony państw oficjalnie je nadzorujących (np. Wielkiej Brytanii, której większość terytoriów zamorskich i zależnych uznano za raje podatkowe). W grę wszedł jeszcze jeden problem natury formalnej. W jaki sposób międzynarodowa organizacja może zmusić kraje nie będące jej członkami, zwłaszcza te w pełni suwerenne, do zmiany regulacji prawnych? Pomimo tego większość z państw, którym przypisywano stosowanie szkodliwej konkurencji podatkowej postanowiło współpracować z OECD. Efektem tego była opublikowana w 2002 roku lista niewspółpracujących rajów podatkowych. Znalazło się na niej tylko 7 państw, z których prawie połowa to kraje europejskie: Andora, Liechtenstein 12 LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

13 i Monako. Prócz nich na liście były państwa egzotyczne takie jak:, Vanautu, Nauru, Liberia czy Wyspy Marshalla. Jednak i te kraje nie chciały być przedmiotem wzmożonego zainteresowania i celem zharmonizowanych działań podejmowanych przez kraje członkowskie OECD uniemożliwiających ucieczkę podatników do tych rajów. Część z nich została już z tej listy wykreślona. Podstawową przesłanką było nawiązywanie współpracy z organami podatkowymi innych państw, uderzające w najbardziej negatywne zjawisko związane z rajami podatkowymi tzw. pranie pieniędzy (od ang. money laundering). Mechanizm ten jest wykorzystywany przez organizacje przestępcze i terrorystyczne do legalizacji swoich źródeł dochodów, co w dobie globalnej wojny z terroryzmem musi spotkać się ze stanowczą reakcją państw na arenie międzynarodowej. Zatem czy rajów podatkowych już nie ma? Wiele z państw, w tym polska prowadzi własne listy krajów uznawanych za raje podatkowe. Podobny indeks utworzyła też Unia Europejska. Kontrowersje co do tego które państwa czy regiony można uznać za raje podatkowe prędko nie umilkną. Moim zdaniem jednak demonizowanie ich jest nie uzasadnione. Przyczyniły się one do powstania, a właściwie wymusiły wiele pozytywnych zjawisk takich jak: obniżenie podatków i uproszczenie systemów podatkowych w krajach rozwiniętych (zniechęcające do ucieczki do rajów podatkowych) oraz międzynarodowa współpraca w walce z szarą strefą i praniem brudnych pieniędzy. To, że kraje uznawane za raje podatkowe nie są do tego stopnia jak kiedyś oazą dla wszelkiej maści podejrzanych interesów, wcale nie spowoduje że zainteresowanie nimi zmaleje. Firmy na całym świecie dążą do optymalizacji zysków i kosztów. Niestety dopóki państwa rozwinięte, z których to głównie podatnicy uciekają w mniej lub bardziej egzotyczne strony świata, nie zliberalizują i uproszą swego prawa podatkowego, dopóty raje podatkowe będą miały się świetnie. 1 globalne (ang. Harmful tax competition: an emerging glo- 2 3 Art. 9a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zmianami), art. 25a ustawy o podatku dochodowym od 4 podatkowej (ang. Progress in identyfying and eliminating VI 2000 r. 5 - wego od osób prawnych ( Dz.U nr 94 poz. 791) 6 J. Foks, Raj podatkowy jako zagraniczny czynnik w dowych: Biuletyn Nr Ibidem KAZUS STUDENCKIEJ PORADNI PRAWNEJ Sprzedaż nieruchomości po zniesieniu współwłasności konsekwencje w podatku dochodowym od osób fizycznych Dominika Jocz, sekcja prawa podatkowego Stan faktyczny Od 1998 r. Klient był współwłaścicielem nieruchomości wraz z żoną. Od września 2008 r. została zniesiona współwłasność. Klient chce sprzedać nieruchomość. Pytania skierowane do Poradni: 1. Kiedy Klient może sprzedać nieruchomość (teraz czy po 5 latach) tak, aby zapłacić jak najmniejszy podatek? 2. Jaka jest stawka podatku od sprzedaży nieruchomości? Tezy 1. Jeżeli zniesienie współwłasności po którejś ze stron spowodowało przysporzenie majątkowe, termin 5- letni liczony jest od momentu, w którym nastąpiło zniesienie współwłasności. 2. Jeżeli zniesienie współwłasności polegało jedynie na podziale nieruchomości, wówczas nie skutkuje u żadnej ze stron tego podziału przysporzeniem majątkowym, a jedynie zmianą charakteru własności. Tym samym dla podatku dochodowego datą nabycia tej nieruchomości jest nadal data jej zakupu. Stanowisko takie zajął Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia r. nr IPPB1/ /08-4/IF 3. W stosunku do nieruchomości nabytych przed 31 grudnia 2006 r. sprzedaż nieruchomości opodatkowana jest zryczałtowanym podatkiem dochodowym w wysokości 10%, który podatnik oblicza i wykazuje w deklaracji PIT-23. Jeżeli natomiast datą nabycia byłaby data zniesienia współwłasności (powodującego przysporzenie majątkowe), wówczas sprzedaż nieruchomości podlegałaby zasadom obowiązującym od dnia 1 stycznia 2007 r., tj. byłaby opodatkowana podatkiem dochodowym w stawce 19%. W obu przypadkach po upływie terminu 5-letniego sprzedaż nieruchomości będzie zwolniona z opodatkowania. Uzasadnienie Przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U r. Nr 80, poz. 350) do źródeł przychodu zaliczają m.in. odpłatne zbycie nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości (art. 10 ust. 1 pkt 8). Zatem skutki podatkowe mogą pojawić się jedynie w przypadku tzw. odpłatnego zbycia. Z takim odpłatnym zbyciem nie mamy do czynienia, jeżeli dokonujemy zniesienia współwłasności, ponieważ współwłaściciele nie zbywają nieruchomości, a jedynie dokonują jej fizycznego podziału. Dopiero sprzedaż nieruchomości powstałej w wyniku zniesienia współwłasności może rodzić dwojakie skutki podatkowe. W przypadku sprzedaży nieruchomości nabytej przed 1 stycznia 2007 r. podlegać będzie ona opodatkowaniu na zasadach obowiązujących do 31 grudnia 2006 r. z uwagi na przepisy przejściowe wynikające z ustawy z 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zbywca nieruchomości zobowiązany będzie do zapłacenia zryczałtowanego podatku dochodowego w wysokości 10% uzyskanego przychodu, jeżeli sprzedaż nastąpiłaby przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie nieruchomości. Podatek ten płatny będzie bez uwzględnienia poniesionych kosztów, w tym kosztów nabycia nieruchomości. Natomiast zbycie po upływie pięciu lat nie rodzi już obowiązku zapłaty podatku. Jeżeli podatnik dokonuje sprzedaży nieruchomości nabytej po 31 grudnia 2006 r., powinien zapłacić zryczałtowany podatek dochodowym w wysokości 19% dochodu. W sytuacji gdy małżonkowie dokonają zniesienia współwłasności nieruchomości, a jeden z małżonków staje się właścicielem całej nieruchomości, pierwotnie datą nabycia jest w tym przypadku nabycie na współwłasność. W sytuacji gdy jeden z małżonków w wyniku nieodpłatnego zniesienia współwłasności przekaże swoją część na rzecz drugiego małżonka, rodzi to konsekwencje na gruncie prawa podatkowego. Dla małżonka, który wyzbył się swojego majątku, sytuacja jest jasna, gdyż upłynęło pięć lat od nabycia. Jednak drugi małżonek ma bardziej skomplikowaną sytuację. Terminem nabycia będą w jego przypadku dwie daty. W części, której pierwotnie był współwłaścicielem, będzie to data nabycia na współwłasność. W części nabytej w wyniku zniesienia współwłasności będzie to data zawarcia umowy zniesienia współwłasności. W przypadku sprzedaży całej nieruchomości w stosunku do obu tych sytuacji zapłaty podatku uniknąć można tylko wówczas, gdy zarówno od nabycia pierwotnego i nabycia po zniesieniu współwłasności minęło pięć lat. A dokładniej rzecz ujmując, pięć lat licząc od końca roku, w którym nastąpiło nabycie. Jeżeli podatnik nie może czekać ze zbyciem nieruchomości do upływu pięcioletniego terminu, należy przypomnieć, jak obecnie płacony jest podatek od sprzedaży nieruchomości. Dotyczy to jednak nabycia po l stycznia 2007 r. W części nabytej przed tą datą zastosowanie będą miały stare zasady. Odpłatne zbycie tych nieruchomości spowoduje konieczność zapłaty podatku wówczas, gdy nastąpiło przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie. W tym zakresie przepis zarówno przed, jak i po l stycznia 2007 r. nie uległ zmianie. Pozostałe zasady się jednak zmieniły. Od 2007 roku podatek dochodowy od dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw określonych w ustawie wynosi 19% podstawy obliczenia podatku. Obecnie podstawą obliczenia podatku jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia a kosztami uzyskania przychodów. Do końca 2006 r. podatek wynosił 10% od przychodu, czyli wartości transakcji. Po zmianach podatek jest płatny w terminie złożenia zeznania za rok podatkowy, w którym nastąpiło odpłatne zbycie. Przychód stanowi zatem wartość wyrażona w cenie określonej w umowie sprzedaży, pomniejszona o koszty odpłatnego zbycia. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

14 Anna Hermaniuk, aplikantka adwokacka Traditionally, the interaction between a citizen or business and a government agency takes place in a government office. Nowadays, if Mr. Kowalski wants to deliver e.g. his tax declaration to a tax office, usually he sends it by post or goes to the office. Probably, in the future Mr Kowalski will be allowed, in any case, to all required documentation to the office. This solution is provided by the idea of e-government as its part. Technically e-government is the use of information technology to provide government services and support government operations. However, e-government has the sufficient role in creating administration at large. The aim of this article is to present definition, functions and benefits of e-government. What is e-government? Broadly explaining, e-government is the use of information and communication technologies (ICTs) to improve the activities of public sector organisations. Definition stated by World Bank specifies that e-government refers to the use by government agencies of information technologies (such as Wide Area Networks, the Internet, and mobile computing) that have the ability to transform relations with citizens, businesses, and other arms of government. 1 Functions of e-government Governments as public institutions and guardians of democracy need to play proactive role in the our, online world. It can be performed particularly by e-government. In this matter basic functions of e-government apply to the areas, as follows: 1. e-services - the electronic delivery of government information, programs, and services often (but not exclusively) over the Internet. It covers also making strategic connections in government by connecting arms, agencies, levels and data stores of government to strengthen capacity to investigate, develop and implement the strategy and policy that guides government processes. 2. e-democracy - the use of electronic communications to: engage citizens and increase their participation in the public decision-making process, providing citizens with details of public sector activities, mainly relates to certain types of accountability: making public servants more accountable for their decisions and actions improve public services by improving the services delivered to members of the public along dimensions such as quality, convenience and cost make citizen empowerment through access to information, increasing the input of citizens into public sector decisions and actions. develop communities by building the social and economic capacities and capital of local communities. build partnerships by creating organisational groupings to achieve economic and social objectives 3. e-commerce - the electronic exchange of money for goods and services such as citizens paying taxes and utility bills, renewing vehicle registrations, and paying for recreation programs, or government buying supplies and auctioning surplus equipment 4. e-management - the use of information technology to improve the management of government, from streamlining business processes to maintaining electronic records, to improving the flow and integration of information by transferring power, authority and resources for processes from their existing locus to new locations The managing process performance covers specially planning, monitoring and controlling the performance of process resources (human, financial and other). Who is the beneficent of e-government? First of all, using by government agencies these technologies can bring benefits for both sides, government and citizens/business. The resulting benefits can be less corruption, increased transparency, greater convenience, revenue growth, and last but not least cost reductions including financial as well as time costs. Secondly, analogous to e-commerce, which allows businesses to transact with each other more efficiently (B2B) and brings customers closer to businesses (B2C), e-government covers both external and internal interactions. Former situation includes interaction between government and outside groups: citizens - e-government can help to make better delivery of government services to citizens - government and citizens (G2C) e.g. it can save our time business enterprises by e-government can be improved interaction with business and industry (G2B) This includes digitising regulation of, procurement from, and services to, business to improve quality, convenience and cost. Latter situation, applies to the matter of improvement of inter-agency relationships (G2G). Doubtless, e-government makes all of these relations more friendly, convenient, transparent, and inexpensive. Summarising, to create the effective e-government, first substantial investments that are needed in people, tools, policies, and processes must be made. On the other side, government and local authorities must understand that e-government simplifies administration not only by saving the time and paper. Bibliography: - - E-government and democracy- representation and citizen engagement in the information age, Stiven L. Clift 2004, - ( r.) ( r.) future_of_egov?chapter=2 ( r.) LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

15 Grzegorz Kiziewicz, student II roku prawa 2 kwietnia 2007 r. New Century Financial Corporation, jeden z największych pożyczkodawców w USA dla klientów o niskiej wiarygodności kredytowej, ogłosił bankructwo. W tym samym roku stopy procentowe w USA wynosiły 5,25%, obsługa kredytów stawała się coraz trudniejsza i ceny nieruchomości zaczęły spadać. Główne banki USA takie jak Merril Lynch, Goldman Sachs, Morgan Stanley, Lehman Brothers, Citigroup uniknęły upadku dzięki dokapitalizowaniu. Źródła tego kapitału ratunkowego pochodzą z rezerw walutowych takich krajów jak Arabia Saudyjska, Kuwejt, Korea Południowa, Japonia, Chiny, Singapur. Miało to zapobiec rozprzestrzenianiu się kryzysu w swoich skutkach podobnego do tego z lat 20. XX w. Ten zastrzyk gotówki miał jednak tylko krótkotrwałe działanie, gdyż banki przestały sobie ufać. Niechętnie pożyczały sobie pieniądze, ponieważ obawiały się niewypłacalności. Jeden z największych banków inwestycyjnych - Lehman Brothers zgłosił się o pomoc do Rezerwy Federalnej USA (FED), jednak tej pomocy nie uzyskał i ogłosił upadłość 15 września 2008 r. Wielu ekonomistów, analityków oraz publicystów uważa ten moment za oficjalną datę początku kryzysu finansowego. Doprowadziło to do załamania rynków kredytowych oraz rynków papierów wartościowych. O wielkości tego giganta świadczyło m. in. to, że aktywa Lehman Brothers miały wartość ponad 600 mld dolarów. Tydzień wcześniej FED przejął zadłużone Fannie Mae i Freddie Mac (firmy ubezpieczeniowo-pożyczkowe), aby zapobiec rozprzestrzenianiu się kryzysu na cały świat. Grupa AIG (jedna z największych firm ubezpieczeniowych na świecie) mogła podzielić los Lehman Brothers. Wraz z rozwojem zjawisk kryzysowych jej wartość rynkowa spadła zwiększając ryzyko niewypłacalności emitentów. Upadek tej firmy również oznaczałby gwałtowne rozprzestrzenianie się kryzysu, więc 16 września 2008 r. rząd USA ze środków FEDu w postaci 85 mld dolarów zakupił 80% akcji i przejął kontrolę nad AIG. Idąc za ciosem, ministerstwo skarbu USA w uzgodnieniu z FED zdecydowało się na dalsze wykupywanie długów zadłużonych instytucji finansowych. Sporządzono rządowy plan ratowania amerykańskiego sektora finansowego. Jest to tzw. plan Paulsona (Henry Paulson - sekretarz skarbu jeszcze za kadencji George a W. Busha), który zakłada wykupienie wszystkich długów, a koszt tego planu szacuje się na 814 mld dolarów. 29 września 2008 r. Izba Reprezentantów USA odrzuciła plan Paulsona. Spowodowało to najwiekszy jednodniowy spadek indeksów akcji od 21 lat. Zmodyfikowaną wersję planu Paulsona Izba Reprezentantów przyjęła 3 października 2008 r. Przykładów uratowanych firm jest oczywiście więcej. Wielu bankom inwestycyjnym umożliwiono dostęp do funduszy publicznych w ramach państwowego ratunku finansowego. Tak radykalne posunięcie amerykańskiego rządu, jakim jest silna ingerencja w wolność rynku, jest uzasadnione tym, że kraj ten uniknie w ten sposób zapaści finansowej. Ekonomiści jednak biją na alarm i mówią, iż finansowanie błędów właścicieli banków i firm ubezpieczeniowych zwalnia od ich właścicielskiej odpowiedzialności i może to mieć złe konsekwencje w przyszłości. Wskutek pogłębiającego się kryzysu, 25 września 2008 r. upadł największy bank uniwersalny USA - Washington Mutual. Mienie banku odsprzedano JP Morgan Chase. Posiadacze kont nic nie stracili, zaś strata odbiła się na tysiącach akcjonariuszy. W międzyczasie (lipiec - wrzesień 2008 r.) stopa bezrobocia w USA wzrosła do 6,1%. W październiku cena złota drastycznie spadła z 917 $ do 724 $ za uncję. Bankructwo Lehman Brothers pociągnęło za sobą możliwość upadku zagranicznych banków, w tym również europejskich. Z tego względu doszło do kryzysu zaufania na rynku międzybankowym. Z obawy o niewypłacalność banki znów przestały sobie pożyczać pieniądze. Kryzys finansowy dotknął także inne państwa. 7 października 2008 r. zagrożona bankructwem Islandia zwróciła się z prośbą o pomoc międzynarodową. Wartość islandzkiej waluty spadła. Zaczęto nacjonalizowanie sektora finansowego oraz dokapitalizowanie w Wielkiej Brytanii. W krajach Beneluksu Fortis - belgijski gigant bankowo - ubezpieczeniowy zagrożony upadłością został częściowo znacjonalizowany. Tego rodzaju zdarzenia zaczęły się pod koniec poprzedniego roku. Ich następstwa będą jeszcze się działy w dalszej perspektywie. Nie wybiegając w przyszłość, odpowiedzmy na pytanie, co się dzieje teraz? W gazetach czytamy, że pracę w USA straciło już 598 tys. osób. Tak duża redukcja zatrudnienia zdarzyła się ostatni raz w grudniu 1974 r. Są to działania oszczędnościowe pracodawców jako reakcja na obecny kryzys. Rekordowe spadki produkcji obserwuje się w Wielkiej Brytanii, na Węgrzech i w Niemczech - spółki zmniejszają produkcje i inwestycje, ponieważ popyt jest sparaliżowany przez globalny kryzys finansowy. Ze spadkami produkcji wiążą się zwolnienia oraz drastyczne skracanie czasu pracy. Według prognoz miesięcznika Forbes, krajami europejskimi objętymi recesją będą: Irlandia, Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Niemcy Węgry, Islandia, Włochy, Ukraina, Estonia oraz Łotwa. W 2009 r. wskaźnik PKB w tych krajach ma spaść przynajmniej o 0,5% (w porównaniu do roku poprzedniego). Wśród krajów, które mają znależć się na granicy są m. in. Finlandia, Szwecja, Litwa, Dania, Austria, Szwajcaria, Belgia, Holandia i Portugalia. Polska, Czechy, Słowacja, Białoruś, Rosja, Turcja należą do krajów, których recesja nie dotknie (wskaźnik PKB wzrośnie przynajmniej o 0,5%). W Polsce obecnie zmagamy się z problemem spadającej wartości złotówki. 19 stycznia 2009 r. polski złoty stracił na wartości 3,57% w stosunku do amerykańskiego dolara i 3,83% w stosunku do euro. Kolejnym problemem jest spadek wartości kredytów hipotecznych. Względem października ich wartość spadła aż o 40%. Jest to efektem braku pieniędzy na rynku, w szczególności franka szwajcarskiego. Jeśli chodzi o przyszłość, to większość ekonomistów uważa, że kryzys potrwa jeszcze wiele lat, a jego dołek wypadnie w 2010 r., gdy wygasną rezerwy w postaci wciąż wysokiej konsumpcji. Warszawa Minsky H., Stabilizing an Unstable Economy. Yale University Press czyny, przebieg, skutki, prognozy, Warszawa BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

16 PŁATNE PRAKTYKI STUDENCKIE W SĄDZIE REJONOWYM W BIAŁYMSTOKU Praktyki studenckie zwykle kojarzą się studentom z przymusową, dwutygodniową pracą w kancelarii, czy też innej instytucji prawniczej. Zadania studentów polegają na ogół na wykonywaniu kilku podstawowych czynności takich jak szycie akt czy wysyłanie korespondencji. Praktyka podlega ocenie i jest bezpłatna. Sytuacja ta uległa zmianie wiosną 2008 roku, kiedy to powstał projekt zorganizowania płatnych praktyk studenckich dla studentów Wydziału Prawa w Sądzie Rejonowym w Białymstoku. Inicjatywa Prezesa Sądu Rejonowego Pana Tomasza Kałużnego została zaaprobowana i wsparta przez Dziekana Wydziału Prawa UwB, Pana prof. dr. hab. Leonarda Etela, a następnie doszło do zawarcia umowy o współpracy pomiędzy uczelnią a sądem. Warto również dodać, iż jest to pierwszy tego typu projekt w kraju realizowany pomiędzy szkołą wyższą a instytucją wymiaru sprawiedliwości. Barbara Konarzewska, Izabela Ameljan (studentki IV roku prawa) Idea odbywania płatnych praktyk studenckich w Sądzie Rejonowym w Białymstoku jest w mojej ocenie doskonałą formą pozyskiwania przez studentów praktycznych umiejętności prawniczych stanowiących konieczne uzupełnienie wiedzy nabytej w ramach zajęć dydaktycznych na uczelni. Należy podkreślić, iż od prawników wymaga się w dzisiejszych czasach zarówno ogólnego wykształcenia humanistyczno prawniczego, jak również specjalistycznych umiejętności w stosowaniu prawa w praktyce. Zajęcia dydaktyczne na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku są gwarancją pozyskania ogólnego wykształcenia prawniczego, natomiast praktyki studenckie umożliwiają przygotowanie do dalszej edukacji na aplikacjach prawniczych. W ostatnich dniach uchwalona została ustawa o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, która to jednostka będzie prowadziła nabór na aplikację ogólną (dalej kontynuowaną aplikacje sędziowską i prokuratorską). W ramach konkursu na aplikację przewidziane jest między innymi sprawdzenie umiejętności stosowania argumentacji prawniczej, zasad wykładni oraz kwalifikowania stanów faktycznych. Właśnie udział w rozprawach realizowany w ramach płatnych praktyk studenckich, czy też udział w symulacjach rozpraw organizowanych przez Centrum Praktyk Sądowych działające przy Studenckiej Poradni Prawa (idea moot court ) gwarantuje młodym adeptom sztuki prawniczej uzyskanie umiejętności koniecznych do kontynuacji nauki na aplikacjach prawniczych i niezbędnych do wykonywania w przyszłości wymarzonych zawodów sędziego, prokuratora, adwokata czy radcy prawnego. - Sędzia Tomasz Kałużny Prezes Sądu Rejonowego w Białymstoku Szczegóły dotyczące rekrutacji studentów do odbycia płatnych praktyk studenckich można znaleźć na stronie internetowej sądu Kandydaci powinni przede wszystkim wykazać się umiejętnościami obsługi komputera i wykorzystania technik informatycznych w czynnościach sądowych. Praktyki odbywają się na podstawie indywidualnej umowy o świadczenie usług zawartej pomiędzy studentem a sądem. Studenci wykonują powierzone im czynności we wskazanych przez siebie dniach wolnych od zajęć dydaktycznych. Jest to dobra moneta tej pracy, gdyż nienormowany czas pozwala na swobodną naukę. Dodatkowo istotne jest wynagrodzenie, które naliczane jest za każdy przepracowany dzień. Na rynku pracy rzadko spotyka się, aby pracodawca dawał tak dużą swobodę i oferował tak korzystne warunki swoim pracownikom. Po zakończeniu praktyk student otrzymuje pisemne zaświadczenie. Świadczenie usług w ramach wskazanej umowy polega przede wszystkim na protokołowaniu na rozprawie oraz wykonywaniu wszelkich innych czynności protokolanta. Niewątpliwie pozytywnym aspektem praktyk sądowych, jest otwartość sędziów na pytania studentów. Z chęcią udzielają odpowiedzi na zadawane pytania, omawiają przebieg procesu oraz jego wynik. Objaśniają najczęściej stosowane instytucje prawne oraz dzielą się swym doświadczeniem zawodowym. Dodatkowo stworzono studentom możliwość zaznajomienia się z pracą sekretariatów sądowych. W lipcu 2008 r. pierwszych czterech studentów przystąpiło do wykonywania czynności w sekretariatach sądu na podstawie umów zlecenia, które nakładają na zleceniobiorcę obowiązek wprowadzania danych z dokumentów do systemu biurowości elektronicznej sądu. Czas pracy jest nienormowany, a wynagrodzenie uzależnione od ilości wprowadzonych wniosków. Dla studenta jest to duże udogodnienie, gdyż sam decyduje o intensywności swojej pracy. Uważamy, że takie rozwiązanie jest bardzo korzystne, gdyż pozwala zdobyć niezbędne doświadczenie, tak bardzo preferowane przez przyszłych pracodawców. Warto też wspomnieć, że warunki pracy są bardzo komfortowe. Budynek Sądu Rejonowego w Białymstoku jest jednym z najbardziej nowoczesnych tego typu obiektów w kraju. Zwróciłyśmy się z prośbą do kilku studentów odbywających płatne praktyki o wyrażenie swoich opinii. Na odzew nie musiałyśmy długo czekać i w związku z tym, możemy podzielić się kilkoma wypowiedziami uczestników praktyk: Protokołując swoje pierwsze posiedzenie, starałem się ocenić strony postępowania. W myślach wiedziałem, za którą stroną opowiedziałbym się. Jak się okazywało,bardzo często były to osądy sprzeczne z prawdą. W niedługim czasie mogłem poznać większość procedur, którymi rządzą się zarówno postępowanie cywilne jak i postępowanie karne. Poznawałem zasady, według których odbywa się proces. Przekonałem się, że nie ma takich samych spraw. Każdą z nich należy rozpatrywać indywidualnie. Patrząc z punktu widzenia stricte prawnego moja wiedza znacznie się poszerzyła. Procedura cywilna, jak i karna stała się bardziej przejrzysta. Teorię nabytą na studiach mogłem poszerzyć o praktykę. Zauważyłem, iż praktyka jest nieco bardziej elastyczna od sztywnych teoretycznych reguł. Musi być, bo często wymaga tego sytuacja. Z punktu widzenia przeciętnej osoby spotkałem się z ogromnymi problemami innych ludzi. Na salach rozpraw, szczególnie w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich spotkałem się zarówno z zrozpaczonym ojcem, któremu była żona utrudnia kontakty z dzieckiem, z małoletnimi, którzy dla swoich rodziców są tylko niepotrzebnym balastem, z ludźmi, którym znane są problemy uzależnień. Już po pierwszym miesiącu praktyk diametralnie zmieniło się moje zdanie o skali nieszczęść i problemów, które spotykają każdego człowieka. Pracując w sekretariacie, poznałem całą drogę, którą muszą przebyć pozwy, wnioski, od chwili złożenia, aż do wyznaczenia terminu rozprawy. Miałem okazję sporządzać projekty poszczególnych orzeczeń, zarządzeń, wezwań i wiele innych pism, bez których nie można podjąć dalszych kroków zmierzających do rozstrzygnięcia sprawy. Osobiście nie zdawałem sobie sprawy z tego, jak mało na temat prawa i zasad w nim obowiązujących wiedzą zwykli ludzie. Dlatego też bardzo często sporządzałem projekty pism o uzupełnieniu braków formalnych pozwu lub wniosku. - Mateusz Purzewski, student IV roku prawa. Praktyki rozpocząłem w kwietniu 2008 roku jako protokolant w VIII Wydziale Gospodarczym. W późniejszym czasie protokołowałem również rozprawy w VII Wydziale Karnym oraz XI Wydziale Grodzkim Cywilnym. Wynikiem swego rodzaju wędrówki po wydziałach była różnorodność protokołowanych spraw, przez co nie mogłem narzekać na nudę i monotonię przed monitorem komputera sądowego. Każda rozprawa na swój sposób była ciekawa i z każdej wychodziłem bogatszy o nowe doświadczenia i wiedzę. Praca w wydziale karnym z pewnością była najbardziej ekscytująca. Tutaj jako protokolant uczestniczyłem w rozprawach o pobicia, kradzieże, posiadanie narkotyków, czy też spowodowanie kolizji drogowej pod wpływem alkoholu. Większość spraw dotyczyła młodocianych przestępców. Niezapomnianym przeżyciem były emocje uczestników procesu, oskarżonych i ich rodzin np. po usłyszeniu propozycji wyroku od prokuratora, a także pokrzywdzonych, kiedy opowiadali o przedmiotowym zajściu. Wdzięczny jestem Sędziom wszystkich wyżej wymienionych wydziałów, z którymi miałem okazję pracować, gdyż odpowiadali na nurtujące mnie pytania dotyczące danej sprawy, czy też samego procesu. Praca na sali rozpraw pozwoliła mi zapoznać się i zrozumieć procedurę cywilną i karną oraz stosowanie ich w praktyce, co okazało się bardzo pomocne w nauce tych przedmiotów. Obecnie moje praktyki nie polegają na już protokoło- 16 LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

17 waniu. Aktualnie zajmuję się wprowadzaniem danych do systemu informatycznego sądu. W tym przypadku czerpię z tego ogromne korzyści w postaci wiedzy dotyczącej obsługi spraw sądowych. Podczas pracy w sądzie pierwszy raz miałem okazję zapoznać się z pismami procesowymi, różnego rodzaju zarządzeniami, postanowieniami, wyrokami. Dzięki temu dowiedziałem się, jak tworzy się takie pisma od strony technicznej. Na uczelni student dowiaduje się jedynie, że istnieje np. postanowienie sądu lub zarządzenie sędziego, ale nie ma pojęcia, jak takie pisma wyglądają. Praktyki w sądzie dają możliwość nadrobienia tego braku. W sądzie nabyłem umiejętności, których na uczelni nie miałbym możliwości zdobyć. Student prawa powinien wiedzieć jak wyglądają poszczególne dokumenty, czy pisma, a tego typu praktyki są wspaniałą kopalnią wiedzy. Z pełną odpowiedzialnością mogę stwierdzić, że praktyki studenckie, z których korzystam są znakomitą lekcją prawa, dającą nam możliwością sprawdzenia nabytej podczas studiów wiedzy. - Maciej Brzosko, student IV roku prawa Praktyki rozpocząłem w czerwcu 2008 roku. Z początku zostałem skierowany do V Wydziału Rodzinnego i Nieletnich. W wydziale trafiłem po raz pierwszy na salę rozpraw i miałem możliwość protokołowania. Początkowo trudno było się zorientować w obowiązkach, lecz sędziowie byli bardzo przyjaźni i wyrozumiali. Praca jest stosunkowo prosta, już po kilku dniach miałem pogląd na sprawy, jakimi zajmuje się wydział rodzinny - od alimentów przez władzę rodzicielską, sprawy nieletnich i wiele innych. Konfrontacja teorii z praktyką była dla mnie zaskoczeniem - sama znajomość przepisów niewiele dawała wobec wielości stanów faktycznych mających miejsce w życiu, które są tak różne od akademickich kazusów, w których po dłuższym zastanowieniu rozwiązanie było oczywiste. Nabyta wiedza, kontakt z profesjonalnymi prawnikami pozwoliły mi wyrobić własne zdanie na temat każdego z zawodów w todze. Dzięki praktykom przekonałem się również, że dobrze czuję się na sali i że w przyszłości chciałbym pracować w zawodzie prawniczym. Na sali trzeba podejmować błyskawiczne decyzje, dysponować wyobraźnią i potrafić szybko ocenić jaki dowód należałoby przeprowadzić, jakie pytania zadać świadkowi. Możliwość przyjrzenia się kategorii spraw w poszczególnych wydziałach i tego, jak różne gałęzie prawa stosuje się w praktyce uświadamia studentowi jak szeroki wybór zawodów prawniczych istnieje na rynku pracy. - Mateusz Syczewski, student III roku prawa. Po przeczytaniu opinii uczestników płatnych praktyk sądowych chyba nikt nie ma już wątpliwości, że jest to idealne rozwiązanie dla studentów, którzy chcą nie tylko zgłębić swoją wiedzę praktyczną i teoretyczną, ale także zwiększyć swój budżet. Po ośmiu miesiącach realizacji tego projektu z pełną świadomością możemy stwierdzić, iż okazał się on wielkim sukcesem, gdyż zarówno inicjatorzy jak i biorący w nim udział studenci są zadowoleni ze wzajemnej współpracy. Mamy nadzieję, że taka forma współpracy utrzyma się przez dłuższy czas i pozwoli nam nadal korzystać z tak dogodnej formy praktyk. Błażej Trojanowski student IV roku prawa Czy chciałbyś odbyć praktyki studenckie w postaci innej niż ta w kancelarii, policji czy straży granicznej? Czy nie wolałbyś zamiast segregowania akt i dokumentów spędzić tego czasu w formie aktywnej, poprzez którą możesz wykazać zdobytą wiedzę w praktyce? Czy nie chciałbyś sprawdzić się w Twoim wymarzonym zawodzie sędziego, prokuratora czy pełnomocnika sądowego? Osobom zainteresowanym taką formą aktywności studenckiej chciałbym przybliżyć, na czym polegają zajęcia w ramach Centrum Praktyk Sądowych. Nabór na praktyki odbywa się na początku każdego semestru. Zasadą jest, że tworzone są dwie grupy zajmujące się określoną tematyką z zakresu podstawowych gałęzi prawa. W semestrze letnim będą funkcjonować grupy prawa cywilnego oraz prawa administracyjnego, natomiast tuż przed sesją zimową zajęcia zakończyli uczestnicy grupy prawa pracy i prawa karnego. Zajęcia w ramach Centrum Praktyk Sądowych to cykl dziesięciu spotkań. Odbywają się one raz w tygodniu, popołudniami i trwają dwie godziny lekcyjne. Złożone są z dwóch części. W ramach pierwszej z nich, dwa początkowe zajęcia poświęca się ogólnej tematyce funkcjonowania sądów powszechnych, zawodów prawniczych, aplikacjom i sposobom awansów zawodowych w sądzie. W zależności od grupy, zajęcia te przeprowadzane są pod opieką sędziów Sądu Rejonowego albo Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku. Kolejne dwa spotkania odbywają się w gmachach sądów. Podczas tych zajęć uczestnicy mają okazję zapoznać się m. in. z pracą sekretariatu, zwiedzić gmach sądowy od strony często niedostępnej dla zwykłego obywatela oraz obejrzeć sale sądowe. Każda z grup jest zobowiązana do uczestnictwa w roli publiczności podczas jednej z wyznaczonych rozpraw, powiązanych z tematyką praktyk CPS. Pierwsza część zajęć kończy się omówieniem obserwowanych rozpraw oraz wyjaśnieniem wątpliwości powstałych w wyniku uczestnictwa w tych rozprawach. Druga część praktyk obejmuje przygotowanie symulacji rozprawy sądowej. Każdy uczestnik wciela się uczestnika procesu. Jest to ciekawe połączenie pracy z dobrą zabawą. Podczas tych spotkań pracuje się w trzech podgrupach: sędziowskiej, powodowej i pozwanej. Na podstawie dosyć ogólnego stanu faktycznego uczestnicy mają samodzielnie przygotować wszelkiego rodzaju dokumentacje, zeznania i odegrać prawdziwą rozprawę. Do obowiązków strony powodowej należy między innymi samodzielne stworzenie pozwu, przygotowanie swoich świadków i całej obrony klienta. Strona pozwana musi odpowiedzieć na pozew i próbować obalić dowody i żądania drugiej strony. Grupa sądowa natomiast musi m.in. przestrzegać prawidłowego toku postępowania, przygotować przebieg przesłuchania świadków oraz stworzyć wyrok i jego uzasadnienie. Jak widać uczestnictwo w tych zajęciach wymaga niemałego wysiłku, wiedzy, ale w zamian możemy na tym tylko skorzystać i rozwinąć swoje umiejętności praktyczne. Ukoronowaniem zajęć jest przedstawienie symulacji rozpraw sądowych. Ze względu na ograniczone ramy czasowe, symulacja jest skonstruowana w taki sposób, aby rozprawa zakończyła się wyrokiem w niecałą godzinę. Należy pamiętać, że w rzeczywistości sprawy mogą trwać o wiele dłużej. Godzina to zatem niewiele czasu na przedstawienie często skomplikowanego stanu faktycznego. Wymaga to od uczestników większego wkładu pracy i wyłuskania kwestii najważniejszych tak, aby odpowiednio przedstawić postępowanie. Dodatkową atrakcją symulacji rozprawy jest gra przed publicznością, wśród której zasiadają również wykładowcy naszego wydziału. Po jej przedstawieniu każdy uczestnik otrzymuje dyplom udziału w zajęciach, który zwalnia studenta od przymusowej dwutygodniowej praktyki na IV i V roku. Symulacje rozpraw sądowych zostały przedstawione 29 stycznia b.r. przez studentów działających w grupie prawa pracy i prawa karnego. Pierwszy z zespołów przygotowywał się pod opieką Prezesa Sądu Rejonowego, Pana Tomasza Kałużnego, natomiast drugi nadzorował Wiceprezes Sądu Rejonowego, Pan Wiesław Żywolewski. Z każdą grupą współpracowały także mgr Marta Skrodzka i mgr Aneta Średnicka. Wśród publiczności zasiedli m.in. członkowie kadry Wydziału Prawa, prof. Teresa Mróz, dr Justyna Matys i dr Arkadiusz Bieliński. Gościem specjalnym była dr Barbara Namysłowska-Gabrysiak - opiekunka Studenckiej Poradni Prawnej UW. Pierwsza wystąpiła grupa prawa pracy. Pozwanym był teatr w Białymstoku. Strona powodowa zarzuciła bezpodstawne zwolnienie z pracy jednej z wybitniejszych aktorek tegoż teatru. Obie strony wniosły o przesłuchanie świadków. Przed wydaniem wyroku publiczność usłyszała mowy końcowe pełnomocników obu stron. Sprawa zakończyła się wyrokiem uwzględniającym powództwo w całości. Zasądzono odszkodowanie oraz przywrócono aktorkę do pracy w pozwanym teatrze. Drugą symulację przedstawiła grupa karnistów. Wydawać by się mogło, że rozprawa ta powinna mieć charakter dużo poważniejszy. Jednak ze względu na humorystyczną grę świadków, sąd wielokrotnie musiał apelować o spokój na sali. Na ławie oskarżonych zasiadły młode dziewczyny posądzone o kradzież. Oskarżycielami posiłkowymi byli rodzice jednej z nich. Rozprawa zakończyła się karą pozbawienia wolności na okres jednego roku w zawieszeniu na trzy lata. Dodatkowo wszystkie pozwane miały zasadzony nadzór kuratora. Obie rozprawy zostały zwieńczone aplauzem i pozytywnymi komentarzami. Wysiłek, który wszyscy włożyli w przygotowanie symulacji z całą pewnością został wynagrodzony. Podsumowując, zajęcia w ramach CPS są zdecydowanie wyjątkową formą praktyk prawniczych. Takie praktyki to doskonałe połączenie przyjemnego z pożytecznym. Dużym atutem zajęć jest też możliwość współpracowania z sędziami, którzy są niewątpliwie autorytetami w świecie prawa. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

18 Rozmowa z dr. Sławomirem Oliwniakiem, Adiunktem w Katedrze Teorii Państwa i Prawa Rozmawiał Piotr Jać. Panie Doktorze, współczesne studia prawnicze oznaczają obcowanie z informacją przekazywaną przede wszystkim w formie pisemnej. Kiedy zatem studenci mają zdobyć umiejętność poprawnego i komunikatywnego przemawiania? Chciałbym żebyśmy odróżnili dwie płaszczyzny. Z jednej strony studenci i to nie tylko wydziałów prawa mają kontakt przede wszystkim z tekstem pisanym. Ale uczestniczą również w wykładach, gdzie prowadzący przekazuje pewien określony tok myślenia. Pytanie sugeruje, że właściwie potrzebna jest studentowi umiejętność jedynie tego poprawnego przemawiania. A przecież doskonale wiemy, że potrzebne są tak naprawdę dwie główne umiejętności. Po pierwsze, pisemne przedstawianie argumentów, czyli znajomość reguł logicznego wnioskowania, formułowania wypowiedzi. Po drugie, umiejętność przemawiania. Gdzie student może się tego nauczyć? Widziałbym pewne kolejne etapy, które każdy powinien przejść. Osobiście za najważniejszy uważam etap, powiedziałbym przedwstępny. Konieczne jest czytanie literatury pięknej. Ktoś mógłby zapytać: a dlaczego? Przecież rozmawiamy prawie, ewentualnie teorii prawa czy też filozofii prawa. Otóż nie. Jestem głęboko przekonany, że jest to konieczny element życia umysłowego każdego człowieka, który określa się jako osoba myśląca. Nie tylko znajomość reguł erystyki i retoryki, których student może się nauczyć, i które następnie powinien praktycznie zrealizować w ramach warsztatów. Chodzi nie tylko o czytanie książek prawniczych, ale literatury pięknej, która jak wiemy buduje świat wewnętrzny danej osoby i pozwala lepiej rozumieć rzeczywistość. A przede wszystkim powoduje poszerzenie zasobu słownictwa, jakim się osoba posługuje, rozumienia tekstu, budowania zdań, języka używanego w tych dobrych książkach. Wielokrotnie, chociażby w językoznawstwie w latach dwudziestych i trzydziestych, była wykazywana zależność, że to jakim językiem człowiek mówi, odzwierciedla to jak myśli i odwrotnie. A jednocześnie to, jakim językiem mówi, jest uwarunkowane tym, co czyta. Słuchając dobrze prowadzonego wykładu, jako pewnego projektu intelektualnego na dany temat, student ma do czynienia nie tylko z przedstawieniem treści merytorycznej danej gałęzi prawa, ale również z pewnym sposobem przekazu. To, do czego również bardzo trudno jest namówić studentów, to by zabierali głos na ćwiczeniach, umiejętnie budując swoją argumentację czy też język prawniczy, którym mówią, przy pomocy prowadzącego zajęcia. Jest tutaj pole do popisu dla kół naukowych i organizacji studenckich, by przy pomocy wykładowców i profesjonalistów z zewnątrz organizować zajęcia praktyczne, workshopy, gdzie dana osoba uczyłaby się mówić, albo gdzie wręcz byłaby nagrywana, aby można było później wyeliminować błędy w tym jak mówi. Jest jeszcze pomysł, o którym być może studenci nie wiedzą. Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN, w której działa Komisja Języka Prawnego, zwróciła się do wydziałów prawa by poparły inicjatywę stworzenia nowego przedmiotu. Najpewniej w ramach wykładu fakultatywnego. Byłby to przedmiot dotyczący języka polskiego, języka prawnego i prawniczego, podstaw języka i właśnie umiejętności formułowania wypowiedzi. Jestem jak najbardziej za. Studenci powinni także pamiętać, że wbrew temu, co się powszechnie sądzi, większość pracy współczesnego prawnika to praca pisemna. W dużych kancelariach nie mówię o małych i średnich, bo tam adwokat musi reprezentować różnych klientów większość pracy prawnika to są opinie prawne. Jedynie specjalni adwokaci czy radcowie prawni specjalizują się w prawie sądowym, a więc reprezentują klienta w sporze sądowym. I dopiero wtedy jest potrzebna taka argumentacja. Studenci zgłaszający się do udziału w konferencjach naukowych zastanawiają się często w jaki sposób prawidłowo zbudować swoje wystąpienie. Jakie są podstawowe reguły, których powinien przestrzegać każdy prelegent? Założenie podstawowe jest takie przede wszystkim trzeba mieć coś do powiedzenia. Oczywiście nie chodzi jedynie o tworzenie absolutnie nowych teorii ex nihilo. Mam na myśli jedynie to, by nie decydować się na wystąpienie całkowicie odtwórcze. Pamiętać należy, że jeżeli na konferencji jest kilkadziesiąt osób, to liczba wystąpień jest ograniczona. I wówczas trzeba się poważnie zastanowić, czy naprawdę ma się coś do powiedzenia, żeby zgłosić referat. Sekwencja przygotowania wystąpienia powinna być następująca. Po pierwsze, pomysł na wystąpienie, temat. Następnie literatura, na podstawie której dana osoba będzie przygotowywała swoje wystąpienie. Po trzecie, przygotowanie pisemne tekstu wystąpienia, który powinien reprezentować określony poziom merytoryczny. Najlepiej by było, gdyby student skorzystał z pomocy opiekuna swojego koła naukowego czy innego pracownika naukowego, który zechciałby ten tekst przejrzeć i poprawić pewne niedociągnięcia czy nawet błędy. Dobrze byłoby też, gdyby student swoje wystąpienie wygłosił wcześniej przed gronem mniejszym, na przykład kołem naukowym. Dobrze, gdyby był opiekun i gdyby uczestnicy poddali to wystąpienie dość surowej krytyce. To się przyda, bo jeżeli osoba boi się wystąpić przed małą grupą, jaką jest koło, to tym bardziej spali się przed dużym audytorium. Jeżeli występować to mówić, a nie czytać to jest zasada absolutnie bezwzględna. Druga zasada to nie nudzić audytorium. Komunikat to nie referat i na pewno nie może polegać na odczytaniu tego, co się napisało, bo osoba nie zdąży tego zrobić. Po trzech minutach audytorium się znudzi i wystąpienie zostanie odebrane jako słabe. Wystąpienie jest co prawda oparte na tekście, natomiast nie można przedstawiać tego w takiej kolejności, w jakiej to się napisało, tylko starać się przedstawić tezy i argumentację, tę jej część która jest zdaniem występującego oryginalna czy też najważniejsza, kluczowa. Jest wiele podręczników o zasadach występowania publicznego, prezentacji, przetłumaczonych na język polski. Są w nich podstawowe wskazówki, na przykład by nie rozpoczynać wykładu od usprawiedliwiania się, że czas nie pozwoli mi przedstawić argumentacji. Jest to zbędne, bo wszyscy mają świadomość tego ograniczenia czasowego. To samo dotyczy zastrzeżeń w rodzaju świadom jestem, że moje wystąpienie nie obejmuje wszystkiego. Wprawdzie te podręczniki zawierają wiedzę teoretyczną, ale ona się przydaje, po to by nie popełniać błędów. Później tylko praktyka. Wszyscy znają to banalne powiedzenie, nad którego poziomami znaczeniowymi mało kto się zastanawia, że praktyka czyni mistrza. Nie jest tak, że każde wystąpienie się uda. Nie jest też tak, że ktoś ma od razu klucz i wszystkie wystąpienia są fantastyczne od samego początku. Przygotowując tekst i wystąpienie pamiętać również należy, że jest jeszcze jeden element odpowiedzi na pytania do tekstu, zgłaszane po jego wygłoszeniu, które również trzeba wcześniej przemyśleć. Jest to ważne dlatego, że słabe odpowiedzi na pytania zadane do wystąpienia potrafią zatrzeć nawet niezłe wrażenie z referatu. W czasie konferencji naukowych, których program opiera się zwykle o serię krótkich wystąpień, szczególnie cenny jest czas. Jak zbudować strukturę wystąpienia, aby ponaglenia moderatora nie zmusiły nas do rezygnacji z wygłoszenia istotnych tez, które zdecydowaliśmy się umieścić na przykład w podsumowaniu? Faktycznie czas odgrywa istotną rolę. Trzeba pamiętać, że na konferencjach 30 minut ma osoba głosząca referat wstępny w danej sesji i osoba z tytułem naukowym profesora w danej gałęzi. Zwykły występujący uczestnik, jeżeli jest to forma referatu, ma minut 15, a jeżeli jest to forma komunikatu ma minut Dlatego trzeba zakładać, że student będzie miał do dyspozycji 8-10 minut. Tekst pisany przygotowuje się do druku, w związku z tym pojawia się bibliografia, literatura przedmiotu i szersza argumentacja. Natomiast tekst mówiony przygotowuje się co oczywiste dla określonego audytorium. Stąd też sposób przekazu tego tekstu i poziom przekazu powinien być zawsze dostosowany do audytorium. Często zdarza się, że występujący zapomina o tym, że nie audytorium jest dla niego, tylko on jest dla audytorium. Pamiętać też należy, że tekst referatu może liczyć do 15 stron (niekiedy więcej) i nie ma szans, aby całkowicie go zaprezentować. W związku z czym trzeba wybrać tezy i najważniejsze elementy. Poza tym teksty konferencyjne albo trafiają do teczek, które otrzymuje pierwszego dnia każdy przyjeżdżający, albo są drukowane jako publikacja konferencyjna. Wówczas nie ma potrzeby przedstawiania tego pełnego tekstu, bo jest on znany. I tym samym błędem jest powielanie referatu w trakcie wystąpienia. Prelegenci, którzy występują na konferencjach naukowych i nie tylko, bo też w toku prowadzenia wykładów często posługują się dodatkowymi sposobami przekazu informacji. Szczególnie popularne są prezentacje multimedialne. Przy czym w wypadku studentów korzystanie z tych narzędzi oznacza nierzadko balansowanie pomiędzy skrajnościami uatrakcyjnieniem wypowiedzi i odczytaniem jej z prezentacji. Gdzie tutaj jest złoty środek? 18 LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

19 Nie tylko studenci tutaj balansują, jeżeli tak to można ująć, ale również osoby ze stopniami naukowymi. Najlepsza prezentacja multimedialna nie uratuje słabego wystąpienia. Nie może być tożsamości wystąpienie równa się prezentacja. Prezentacja ma być istotnym elementem wystąpienia. Natomiast absolutnie fatalnym błędem jest czytanie ze slajdów. Jest to porażka mówiącego, także wykładowcy. Przekonanie audytorium do tego, co się mówi, to znaczy uzyskanie akceptacji czy zainteresowania, nie następuje tak samo w przypadku każdej osoby słuchającej. Na podstawie różnych eksperymentów poznawczych udowodniono, że są ludzie, których percepcja jest większa, gdy widzą tekst. Są tacy, którym wystarcza prezentacja werbalna. Są też tacy, których da się przekonać do danej argumentacji dopiero wtedy, gdy sami się z nią dokładnie zapoznają. Poza tym, jeżeli się przygotowuje wystąpienie trzeba sobie przede wszystkim zadać pytanie czy prezentacja multimedialna jest mi do czegokolwiek potrzebna?. Są pewne dziedziny wiedzy, gdzie faktycznie prezentacja multimedialna jest wręcz elementem koniecznym. Wystarczy zdać sobie sprawę z różnicy, na przykład, obrony pracy doktorskiej na uniwersytecie medycznym a obrony pracy doktorskiej na wydziale prawa czy na innym wydziale nauk społecznych. Prezentacja powinna być przygotowana tak, że stanowi nieodłączną część wystąpienia. Ale jednocześnie występujący musi mieć świadomość tego, że prezentacja może odwrócić uwagi od tego, co mówi. Innymi słowy musi nastąpić swoista równowaga przekazu wizualnego i werbalnego. Istnieje wiele podstawowych zasad, o których powinni pamiętać prelegenci. Ale nawet dobrze przygotowane wystąpienie, które te zasady uwzględnia, może wydać się nieatrakcyjne, jeśli wkradną się do niego błędy wywołane chociażby stresem, brakiem doświadczenia lub powagą audytorium. W jaki sposób radzić sobie z towarzyszącymi nam emocjami? Emocje przy wystąpieniu występują zawsze, tym bardziej, gdy prelegent autentycznie żyje tą materią, której dotyczy wystąpienie. Jest to banał, ale prawda bywa banalna. Oczywiście zgadzam się, że to, kto tworzy audytorium, może onieśmielać. Ale występujący student musi też zdawać sobie sprawę z tego, że emocje i stres są czymś naturalnym. Dotyczy to każdego, kto publicznie prezentuje cokolwiek. Każdy występujący uważa, że to, co mówi jest istotne, a po drugie oczekuje określonej reakcji reakcji pozytywnej. Emocje można, jak sądzę, za pomocą różnych technik wcześniej opanowywać. Kolejną kwestią są pewne umiejętności aktorskie. Nie ukrywajmy, że każde wystąpienie to, w pewnym sensie, sprzedanie siebie, swojej wiedzy i sposobu przekazu. I pewne osoby mają tego typu uzdolnienia, a inne nie. Oryginalność wystąpienia ma olbrzymie znaczenie, sposób przekazu również. Przede wszystkim, nie należy monotonnie mówić i używać jednej tonacji głosu. Nie należy też specjalnie modulować wystąpienia, bo wtedy jest sztuczne. Najważniejszą cechą, którą kupuje audytorium poza poziomem merytorycznym, który dla mnie jest oczywisty jest osobowość mówiącego, to znaczy jego naturalność. Dwie cechy wystąpienia złączone razem czyli odtwórczy, wtórny temat plus sztuczny, sztywny przemawiający to przepis na katastrofę. Prawdą jest też, że większość wystąpień na różnych konferencjach to teksty średnie. O czym doskonale wiedzą występujący, przygotowujący i organizatorzy. Natomiast zawsze zapamiętywane są teksty bardzo dobre. Wówczas sam występujący to wie, dlatego, że jeśli nie tylko osoby z jego ośrodka, ale i z innych ośrodków, a szczególnie uznani profesorowie z danej gałęzi, podchodzą i mówią to było dobre, podobało mi się to znaczy, że to faktycznie jest dobre. Więc jeżeli ktoś nie powie nic, to wystąpienie było przeciętne i nie wzbudziło specjalnego zainteresowania. I pamięta się teksty bardzo słabe. Jestem przekonany, że lepiej jest nie przygotować żadnego wystąpienia i pojechać na konferencję po to, żeby posłuchać innych referatów, porozmawiać, spotkać się z uczestnikami z różnych ośrodków niż przygotowywać na siłę referat wtórny i banalny. Owszem, on zostanie ujęty w programie, choć też nie zawsze, wygłoszony, a nawet wydrukowany. Ale większość obecnych na sali, jeszcze zanim ten referat się skończy, zapomni w ogóle o tym, że on się zaczął. Co wcale dla mówiącego nie jest dobre. Jest jeszcze uwaga techniczna są dwie metody wygłaszania. Niektórzy wygłaszają siedząc. Nie mówię czytając nigdy nie należy czytać, bo to jest porażka od razu. A inni wygłaszają stojąc. Wybór zależy od występującego, nie ma reguł uniwersalnych. Zawsze prowadzę wszystkie wykłady na stojąco i również tak wygłaszam wystąpienia na konferencjach naukowych, to jest dla mnie naturalne. Natomiast, jeśli ktoś wygłasza siedząc, wcale to nie oznacza, że wystąpienie musi być nudne. Byle nie czytał, nie mówił jednostajnie i nie wyglądał jakby cierpiał, mówiąc. Tak też się zdarza. Dziękuję za rozmowę. Agnieszka Maciorowska studentka II roku europeistyki II stopnia 16 stycznia 2009 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku odbyła się konferencja naukowa Przedsiębiorczość na Podlasiu (problemy prawnei funkcjonowanie) organizowana przez Fundację Prawo i Partnerstwo oraz Koło Prawa Zarządzania Funduszami Europejskimi. Brali w niej udział podlascy przedsiębiorcy, przedstawiciele urzędów administracji publicznej oraz instytucji otoczenia biznesowego z województwa podlaskiego. Przedsięwzięcie miało na celu przedstawienie założeń projektu naukowego finansowanego z grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Projekt Przedsiębiorczość na Podlasiu (problemy prawne i funkcjonowanie), realizowany przez zespół kierowany przez prof. zw. dr hab. Cezarego Kosikowskiego, bada i analizuje obowiązujący stan prawny i praktykę funkcjonowania przedsiębiorstw na Podlasiu, pod kątem jej optymalizacji. Pragnąc, z jednej strony uwypuklić sprawne rozwiązania prawne i dobre praktyki, a z drugiej wyraźnie zlokalizować wadliwe prawo i takąż praktykę, przedsięwzięcie zakłada efektywne działania na rzecz poprawy sytuacji przedsiębiorców, w szczególności poprzez przekazanie konkretnych ustaleń i rozwiązań ustawodawcy. Oficjalnego otwarcia konferencji dokonał Prodziekan Wydziału Prawa ds. studiów stacjonarnych, dr Mariusz Popławski. Prezentację założeń projektu przedstawił kierownik projektu, prof. zw. dr hab. Cezary Kosikowski. Następnie głos zabrał dr Maciej Perkowski, Prezes Fundacji Prawo i Partnerstwo, który zaprezentował i omówił przykładowe pytania ankietowe przygotowane w ramach projektu w odniesieniu do problematyki pomocy publicznej z funduszy europejskich, partnerstwa publiczno-prywatnego, przedsiębiorców zagranicznych oraz działalności osób zagranicznych na Podlasiu. Do uczestników konferencji zwrócił się również dr Wojciech Stachurski, sędzia WSA w Białymstoku, przedstawiając uwagi do ankiet i ich wypełniania z perspektywy postępowania administracyjnego. Kolejnym punktem konferencji była dyskusja, podczas której uczestnicy przedstawili wiele cennych uwag i propozycji dotyczących omawianego projektu. Głos w dyskusji zabrali: Pan Dariusz Ćwikowski - Dyrektor Urządu Kontroli Skarbowej w Białymstoku, Pan Tomasz Perkowski z Centrum Promocji Podlasia oaz Pan Mirosław Leśniewski - Dyrektor biura Izby Przemysłowo- Handlowej w Białymstoku. Pan Józef Zajkowski, wójt gminy Sokoły, przedstawiając kazus rolnika pragnącego zająć się produkcją biopaliw, skrytykował ogromną ilość wymogów niezbędnych do podjęcia działalności w tym zakresie. Przesadnym nie będzie stwierdzenie, że konferencja okazała się sukcesem. Organizatorzy mieli okazję wyjaśnić wątpliwości pojawiające się wśród zaproszonych gości. Natomiast uczestnicy przedstawili wiele cennych sugestii, które z pewnością zostaną wykorzystane przy realizacji projektu. Fundacja Prawo i Partnerstwo dziękuje wszystkim, którzy swym wkładem i pośrednimi działaniami wspierali przedsięwzięcie. Podkreślić należy zaangażowanie członków Koła Naukowego Prawa Zarządzania Funduszami Europejskimi przy realizacji projektu. Zaangażowanie studentów w realizację badań naukowych wydaje się być krokiem ze wszech miar słusznym. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY / MARZEC

20 Justyna Targońska, studentka V roku prawa W dobie kryzysu gospodarczego, którego skutki stawiają pod znakiem zapytania przyszłe znaczenie USA na arenie międzynarodowej, uzasadnione jest pytanie o celowość spędzenia semestru na jednym z amerykańskich uniwersytetów. W związku z tym, że jestem pierwszą studentką Uniwersytetu w Białymstoku, która skorzystała z możliwości podjęcia nauki na Northeastern University w Bostonie, postaram się przedstawić Wam korzyści związane z tym wyzwaniem. Nie stanowi żadnego zaskoczenia twierdzenie, iż amerykańskie uniwersytety oferują najwyższy na świecie poziom kształcenia. Faktem jest, że amerykańskie uczelnie zdecydowanie dominują wśród pierwszej setki najlepszych swiatowych uniwersytetów, czego potwierdzeniem są czołowe pozycje w corocznych rankingach 1. Niezależne i zdecentralizowane uniwersytety amerykanskie zarządzane są w sposób korporacyjny, co stanowi o szybkości przystosowywania się do zmian, jak równiż wpływa na kwalifikowanie szkolnictwa wyższego jako sektora biznesu. Źródłem finansowania uniwersytetów amerykańskich są obok współpracy z sektorem przemysłowym, korzyści uzyskane ze sponsoringu drużyn sportowych, jak również opłaty z czesnego. Koszt podjęcia nauki w USA wynosi około tys. dolarów za semestr (i więcej w zależności od prestiżu uniwersytetu), co dla polskiego studenta przyzwyczajonego do edukacji na koszt państwa stanowi kwotę niewyobrażalną. Zatem skorzystanie z możliwości wyjazdu semestralnego na Northeastern University stwarza niepowtarzalną szansą zmierzenia się z amerykańskim systemem szkolnictwa wyższego, z pominięciem obowiązku poniesienia tak wysokich kosztów (zwolnienie z obowiązku opłaty czesnego). Położony w ścisłym centrum miasta Northeastern University zalicza sie do grona największych uniwersytetów w Bostonie. Stolica stanu Massachusetts jest jednym z najstarszych miast amerykańskich. Ze względu na bogactwo architektoniczne Boston określany jest częstokroć mianem najbardziej europejskiego miasta Ameryki. Boston zapisał się w kartach historii amerykańskiej jako miejsce narodzin rewolucji zmierzającej do uznania niepodległości Stanów Zjednoczonych przez Wielką Brytanię i miejsce odczytania Deklaracji Niepodległości. Obecnie jest to ważny ośrodek kulturalny i naukowy. W obrębie Bostonu i pobliskiego Cambridge istnieje około 50 uniwersytetów, z których najbardziej znane to Harvard University i Massachusetts Institute of Technology. Program oferowany przez Northeastern University skierowany jest do studentów zainteresowanych problematyką karnistyczną. Zajęcia bowiem odbywają się na Collage of Criminal Justice, który jest jednostką niezależną od Wydziału Prawa. Wiodąca pozycja collegu (CCJ znajduję się w top ten w rankingach amerykańskich wydziałów kryminologicznych) determinuje poziom kształcenia. Decydując się na wymianę należy mieć świadomość ogromu pracy i braku jakichkolwiek przejawów odmiennego traktowania studentów z wymiany. Studiowanie w Stanach Zjednoczonych wymaga dużej dozy samodyscypliny, a przede wszystkim systematycznej pracy przez cały semestr. Zdecydowanie nie polecam przyjęcia strategii podejmowania wzmożonego wysiłku intelektualnego wyłącznie w okresie poprzedzającym sesję egzaminacyjną. Bowiem wynikiem końcowym na uczelniach amerykańskich nie jest ocena z egzaminu, lecz średnia ważona następujących składników: 20 % stanowi ocena z każdego z 2-3 egzaminów (w zalezności od przedmiotu), 5% to obecność, kolejne 5 % aktywność, 10 % stanowią oceny otrzymywane z cotygodniowych quizów, (są to krótkie elektroniczne wejściówki), zaś 20% oceny końcowej to pisemne prace domowe, które wymagają solidnego przygotowania i gruntownej znajomości tematu. Zasadniczą różnicą pomiędzy wymianami organizowanymi w ramach programu LLP-Erasmus (trzeci rok studiów spędziłam na Humboldt Universitaet w Berlinie) a pobytem na Northeastern jest brak jakichkolwiek form uprzywiejowania studentów zagranicznych decydujących się na spędzenie semestru w USA. Zarówno profesorowie jak i studenci przyzwyczajeni są do funkcjonowania w multietnicznej społeczności, stąd wszelkie przejawy odmiennego traktowania są nie tylko w z złym guście lecz są także surowo zakazane. Nie należy rozpatrywać tego jedynie w kategoriach negatywnych. Z własnego doświadczenia mogę stwierdzić, że świadomość braku uprzywilejowania wpływa mobilizująco, a intensywna i systematyczna praca w kraju, w którym za ściąganie grozi wyrzucenie z uczelni, jest jedyną gwarancją sukcesu. Organizacja zajęć w USA jest zdecydowanie odmienna w porównaniu do polskich uniwersytetów. Żadne z zajęć, na jakie uczęszczałam, nie były prowadzone w formie wykładu. Fundamentem zajęć jest dyskusja dwóch rówouprawnionych podmiotów: wykładowcy i studenta. Zajęcia przeprowadzone są w atmosferze wzajemnego szacunku i możliwości swobodnego wygłaszania choćby najbardziej kontrowersyjnych pogądów. Studenci zobligowani są do wysłuchania i ustosunkowania się do odmiennych opinii, przez co uczą się nie tylko sztuki argumentacji, kultury prowadzenia dyskusji, tolerancji, lecz także otwartości na zmiany i poglądy innych. W przeciwieństwie do polskich studentów, Amerykanie nie wahają się wdawać z profesorami w dyskusję i wyrażać dezaprobaty wobec poglądów kadry naukowej. Relacja pomiędzy wykładowcą a studentem to życzliwy stosunek partnerski. Tradycją College of Criminal Justice są coroczne przyjęcia organizowane w prywatnym domu dziekana wydziału, na które zapraszani są wszyscy absolwencji danego rocznika. Jednakże nie samą nauką człowiek żyje, zatłoczone w tygodniu biblioteki pustoszeją w niewiarygodnym tempie w piątkowe popołudnie, kiedy to każdy szanujący się student przygotowuje się do wypełnienia obowiązków czysto towarzyskich. W piątkowy i sobotni wieczór nie wypada nadwerężać się intelektualnie, wszelkie zaś odstępstwa od tej reguły skutkować mogą wykluczeniem z kręgów towarzyskich. Dni te zarezerwowane są wyłącznie na cele rekreacyjne. Gwarantuję zaś, każdy miłośnik rozrywki znajdzie w Bostonie coś dla siebie. Pobyt w Bostonie stwarza niepowtarzalną możliwość odbycia podróży do Nowego Jorku, który oddalony jest o 4,5h drogi samochodem. Wiele linni oferuje połączenia praktycznie co godzinę. Pobyt w Massachuessets obliguje także do zwiedzenia miasteczka Salem, w którym odbył się słynny proces czarownic w XVII w. Otaczająca to miasto aura czarów sprawiła, że Salem stało się współcześnie miejscem realizacji największego w USA Halloween, na które co roku przyjeżdżają tysiące spragnionych dobrej zabawy Amerykanów. Zachęcam wszystkich do aplikowania na wymianę. Pobyt w Bostonie jest ogromnym wyzwaniem intelektualnym i stwarza możliwość realizacji marzeń o dalekich podróżach. 1 Patrz: Academic Ranking of World Universities, 20 LUTY / MARZEC 2009 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU