W jaki sposób brytyjskie doświadczenia w dziedzinie edukacji design management

Transkrypt

1 Weronika Rochacka Praca magisterska na kierunku przedsiębiorczości i zarządzania w sektorze kreatywnym London College of Communication University of the Arts London W jaki sposób brytyjskie doświadczenia w dziedzinie edukacji design management mogą wpłynąć na rozwój tej dyscypliny w Polsce?

2 Tytuł oryginału: How might the UK design management education experience inform the discipline s development in Poland? Czas powstania: grudzień 2009 Oprawa graficzna: Jens Schaumann js@urbsa.com Weronika Rochacka, 2009 weronika.rochacka@gmail.com Tłumaczenie na język polski oraz aktualizacja tekstu: Weronika Rochacka, grudzień 2010 Korekta: Mariusz Sobczyński Druk: Akant, Cieszyn Zamek Cieszyn, luty 2011 Autorka zastrzega osobiste prawa autorskie do swojej pracy. ISBN Egzemplarz bezpłatny. Publikacja wydana w ramach projektu SEE Sharing Experience Europe. Projekt współfinansowany ze środków Programu Współpracy Międzyregionalnej Interreg IVC.

3 Pracę tę dedykuję pamięci mojego Ojca, Marka Rochackiego

4

5 Podziękowania Niniejsza dysertacja, będąca wynikiem dwuletnich studiów magisterskich w London College of Communication nie powstałaby bez wsparcia i pomocy osób mi bliskich. Przede wszystkim chciałabym podziękować mojej Mamie za jej bezgraniczną wiarę we mnie. Dziękuję również Arturowi - za cierpliwość i zrozumienie. Dziękuję mojemu pracodawcy, brytyjskiemu Design Council, a w szczególności Lesley Morris, za umożliwienie mi pogodzenia pracy zawodowej ze studiami. Dziękuję mojemu promotorowi Dominicowi Stone oraz Liz Lydiate za ich opiekę merytoryczną, troskę i życzliwość. Chciałabym również podziękować Dyrektor studiów MA Enterprise and Management for the Creative Arts, Lornie Dallas- Conte. Bardzo dziękuję wszystkim 22 ekspertom, którzy zgodzili się na rozmowy ze mną, stanowiące w dużym stopniu trzon niniejszego opracowania. W szczególności zaś chciałabym podziękować Davidowi Griffthsowi za jego pomoc i chęć dzielenia się wiedzą. Koleżanki i koledzy w Design Council byli niezwykle życzliwi i jestem im bardzo wdzięczna za ich wsparcie. W szczególności chciałabym podziękować Marianne Guldbrandsen, LaShelle Marlow oraz Jesse emu Belgrave za ich wkład w ostateczny kształt tej pracy. Jensowi Schaumannowi dziękuję za piękną oprawę graficzną. Dziękuję wreszcie Ewie Gołębiowskiej, Dyrektor Zamku w Cieszynie, która najpierw zgodziła się na wywiad ze mną podczas powstawania tej dysertacji pod koniec 2009 roku, a później zaproponowała mi opublikowanie tekstu w ramach biblioteki designu tworzonej ze środków europejskiego projektu SEE. Czuję się tą propozycją niezwykle zaszczycona. 5

6 Abstrakt Design jest działaniem skierowanym na rozwiązywanie problemów, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb użytkownika. Design management polega na włączeniu designu do szerszego kontekstu: biznesowego, ekonomicznego, politycznego, społecznego. Jest to interdyscyplinarna dyscyplina, która tworzy pomost pomiędzy designem, biznesem, zarządzaniem, strategią, marketingiem, finansami czy prawem. Ta złożona natura design management sprawia, że dyscyplina ta jest tak intrygująca, choć z drugiej strony, jak pokazują doświadczenie brytyjskie, ta sama natura prowadzi również do komplikacji, zwłaszcza na polu edukacji wyższej. Niniejsze opracowanie skupia się na analizie obecnej sytuacji edukacji design management w Wielkiej Brytanii oraz ocenie, w jaki sposób brytyjskie doświadczenia w tej dziedzinie mogą wpłynąć na rozwój dyscypliny w Polsce. Praca została podzielona na trzy główne części: definicja, a raczej definicje design management oraz ich wpływ na kwestie związane z edukacją w Wielkiej Brytanii brytyjskie doświadczenia w dziedzinie edukacji design management perspektywy rozwoju dyscypliny w Polsce. Przegląd literatury zbudowany został właśnie na podstawie tej potrójnej struktury. Pierwsza część dotyczy kwestii związanych z definicją design management. Druga przedstawia zarys historii edukacji w tej dziedzinie, ze szczególnym naciskiem na problemy, które pojawiły się w Wielkiej Brytanii już w latach Ostatnia część dotyczy obecnej sytuacji designu oraz design management w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem dynamicznego rozwoju działań związanych z promocją polskiego designu oraz początków edukacji design management w naszym kraju. Trzon materiału badawczego stanowią 22 wywiady z brytyjskimi oraz polskimi ekspertami w dziedzinie design management. W połączeniu z analizą materiałów publikowanych wywiady te stały się podstawą do wypracowania rekomendacji zamieszczonych pod koniec niniejszej pracy. Autorka ma nadzieję, że niniejsze opracowanie okaże się przydatne osobom zainteresowanym kwestiami związanymi z edukacją design management w Wielkiej Brytanii oraz w Polsce. Pierwotna, anglojęzyczna wersja została napisana również z myślą o międzynarodowej grupie odbiorców, ze względu na dość skromne zasoby literatury poświęconej edukacji design management w Wielkiej Brytanii, kraju uważanym za lidera w tej dziedzinie w skali światowej. Słowa kluczowe: Design, design management, zarządzanie designem, zarządzanie wzornictwem, edukacja design management, edukacja design management w Wielkiej Brytanii, edukacja design management w Polsce, szkolnictwo wyższe. 6

7 Spis treści Podziękowania 5 Abstrakt 6 Spis ilustracji 8 Lista skrótów 9 Nota od autorki 11 1 Wstęp Zakres opracowania Głównie pytanie badawcze oraz cel opracowania Metody badawcze 15 2 Przegląd literatury Definicja designu Definicja design management Uwagi na temat literatury o design management Edukacja design management w Wielkiej Brytanii Główne zagadnienia w literaturze związane z edukacją design management 26 w Wielkiej Brytanii Uwagi na temat polityki dotyczącej szkolnictwa projektowego w Wielkiej Brytanii Edukacja design management w Wielkiej Brytanii. Podsumowanie Edukacja design management w Polsce Design w Polsce. Zarys sytuacji Praktyka design management w Polsce Edukacja design management w Polsce. Zarys obecnej stuacji 32 3 Analiza wyników badań Definicja czy definicje design management? Brytyjskie doświadczenia w dziedzinie edukacji design management Perspektywy rozwoju edukacji design management w Polsce 45 4 Rozważenie wyników badań Definicje design management Edukacja design management. Lekcje dla Polski 49 5 Rekomendacje Rekomendacje do dalszych badań 56 6 Wnioski końcowe 57 7 Bibliografia 58 8 Załączniki 66 7

8 Spis ilustracji Ilustracja 1. Diagram Venna ilustrujący zakres opracowania. Ilustracja 2. Triangulacja informacji do badań związanych z edukacją design management. Ilustracja 3. Schemat procesu badawczego zastosowanego w opracowaniu. Ilustracja 4. Interdyscyplinarna delta designu ( the interdisciplinary design delta ). Źródło: Inns, T. (2008) New Geographies of Design. Exploring the Strategic Use of Design Thinking, Aberdeen: Gray s School of Art, Robert Gordon University. Ilustracja 5. Trzy poziomy design management. Źródło: Best, K. (2009) Design Management: Zarządzanie strategią, procesem projektowym i wdrażaniem nowego produktu, Warszawa: PWN. Ilustracja 6. Różne role managerów designu. Źródło: Best, K. (2009) Design Management: Zarządzanie strategią, procesem projektowym i wdrażaniem nowego produktu, Warszawa: PWN. Ilustracja 7. Koncepcja różnych odcieni design management. Ilustracja 8. Przykłady różnych profilów zawodowych: specjalista, generalista oraz w kształcie litery T. Źródło: Karjalainen, T. M. & Salimäki, M. (2008) Do offerings meet expectations? Educating T-shaped professionals in strategic design management, International DMI Education Conference. Design Thinking: New Challenges for Designers, Managers and Organizations, ESSEC Business School, Cergy-Pontoise, Paris, France [płyta CD]. Ilustracja 9. Designing Demand - zestawienie umiejętności Design Associates. Źródło: Design Council (2008) The Designing Demand Review, London: Design Council. Ilustracja 10. Matryca świadomości design management (model świadomej kompetencji ). Źródło: materiały dydaktyczne Tomka Rygalika, dzięki uprzejmości Tomka Rygalika. Ilustracja 11. Model wzajemnych zależności pomiędzy rolnictwem, przemysłem ciężkim, produkcją towarów konsumpcyjnych, usługami oraz designem. Na podstawie rozmowy z Davidem Griffithsem

9 Lista skrótów CNAA DMI EMCA IWP LCC SGH SPFP UE WSNHiD Council for National Academic Awards Design Management Institute, Boston, Stany Zjednoczone MA Enterprise and Management for the Creative Arts - studia magisterskie w zakresie zarządzania i przedsiębiorczości w sektorze kreatywnym, London College of Communication, University of the Arts London Instytut Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie London College of Communication, University of the Arts London Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych Unia Europejska Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu 9

10

11 Nota od autorki W celu zbadania obecnej sytuacji edukacji design management w Wielkiej Brytanii konieczne było przeanalizowanie zjawisk na przestrzeni ostatnich 30 lat oraz bliższe przyjrzenie się kwestiom, które niekiedy mogą wydawać się kontrowersyjne czy nawet prowadzą do krytycznych wniosków. Autorka pragnie w tym miejscu podkreślić, iż jej intencją było jak najbardziej obiektywne przedstawienie faktów oraz wyciągnięcie wniosków zarówno z sukcesów, jak i porażek brytyjskiej edukacji w zakresie zarządzania designem. W przypadku polskiego tłumaczenia autorka chciałaby zwrócić uwagę czytelników na poniższe kwestie: W całej pracy użyto angielskiej pisowni słowa design w jego oryginalnej pisowni (polska literatura zna również pisownię dizajn ). Słowo to ma szersze znaczenie niż polskie wzornictwo, sugerujące tworzenie rzeczy, wzorów, zdobień. Design obejmuje zarówno sposób myślenia (design thinking), cały proces projektowy, jak i jego finalny efekt, którym może być tak produkt, jak i usługa (service design). W tekście dominuje anglojęzyczny termin design management, podany w wersji nieodmienianej, używany wymiennie z zarządzaniem designem. Ze względu na oryginalną pisownię słowa management przyjęto również pisownię design manager czy manager designu (zamiast na przykład menadżer ).Jednym z istotnych punktów poruszonych w opracowaniu jest problem językowo-terminologiczny, wynikający z dominacji angielskiego nazewnictwa w dziedzinie design management. Jest to kwestia, która nie była możliwa do jednoznacznego rozwiązania w niniejszym opracowaniu, ale powinna zostać wzięta pod uwagę, również ze względu na przyszłe badania i publikacje. W przypadku określenia design thinking użyto polskiego tłumaczenia myślenie projektowe. Odnosi się ono do metodologii opartej na zasadach towarzyszących powstawaniu produktów i usług - procesowi obserwacji, analizy, prototypowania oraz testowania. Dla uściślenia znaczenia słów niekiedy obok polskich terminów pojawiają się słowa angielskie podane w nawiasach. W przypisach zastosowany został system harwardzki. Cytaty prezentowane są w języku polskim, natomiast wersje oryginalne zostały umieszczone w adnotacjach po bokach stron. Dysertacja ta jest opracowaniem akademickim i została napisana według standardów przyjętych na angielskich uczelniach. Dotyczy to zarówno struktury tekstu, jak i języka. Praca w jej pierwotnym kształcie powstała pod koniec 2009 roku i część kwestii w niej zawartych mogła ulec dalszemu rozwojowi czy nawet przedawnieniu. W trakcie tłumaczenia na język polski starano się więc uzupełnić informacje, tak aby prezentowały one jak najbardziej aktualny obraz sytuacji. Praca ta przedstawia opinie i wnioski wypracowane przez autorkę w wyniku kilkumiesięcznego procesu badawczego i powinna być traktowana jako wyraz jej własnych poglądów oraz opracowanie niezależne. 11

12 1 Wstęp 1 Tytuł pracy magisterskiej obronionej na Uniwersytecie Warszawskim w 2006 roku: Projekt a wykonanie - zarys problematyki nowoczesnego designu. Pomysł napisania niniejszej pracy powstał na początku 2008 roku. Autorka, absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, podjęła wówczas decyzję o rozpoczęciu drugiego kierunku studiów, w zakresie przedsiębiorczości i zarządzania w sektorze kreatywnym (MA Enterprise and Management for the Creative Arts) w London College of Communication na University of the Arts London. Studia w Londynie, w połączeniu z pracą zawodową w brytyjskim Design Council, przyczyniły się do pogłębienia jej zainteresowania tematyką designu 1 oraz w pewnym sensie odkrycia fenomenu design management. Opracowanie to miało, w zamyśle autorki, odegrać rolę w zaincjowaniu transferu wiedzy pomiędzy Wielką Brytanią i Polską w sferze edukacji design management poprzez analizę brytyjskich doświadczeń w tym zakresie, wyciągnięcie z nich wniosków oraz wypracowanie rekomendacji dla rozwoju tej dziedziny wiedzy w Polsce. W kilka miesięcy później, w październiku 2008 roku, Instytut Wzornictwa Przemysłowego (IWP) w Warszawie, we współpracy ze Szkołą Główną Handlową (SGH), uruchomił pierwsze w Polsce studia podyplomowe design management. Rok później, w 2009 roku, Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu otworzyła drugi tego typu kurs podyplomowy. Fakty te dodatkowo więc potwierdziły, że badania w zakresie rozwoju edukacji design management w Polsce mają uzasadnienie. Design management wymyka się jednoznacznym definicjom i klasyfikacjom. Do tej pory trwają w Wielkiej Brytanii dyskusje o tym, czym tak naprawdę jest zarządzanie designem, kim są managerowie designu oraz czy dyscyplina znajduje się bardziej w sferze designu, projektowania, czy też zarządzania i biznesu. Jak się okazuje, ma to praktyczny wpływ m.in. na programy nauczania. Chociaż niektóre z tych kwestii zostały poruszone w ninejszej pracy, nie było możliwe ani też nie było intencją autorki podanie ich definitywnego rozwiązania. Chodziło bardziej o wskazanie na kontrowersje towarzyszące dyscyplinie oraz przedstawienie różnych, równoważnych punktów widzenia. Opisano mechanizmy przyczyniające się zarówno do sukcesów, jak i porażek brytyjskiej edukacji design management, wskazano nowe trendy w nauczaniu, jak również wyeksponowano znaczenie badań w rozwoju dyscypliny. 12

13 1.1 Zakres opracowania Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie aspektów charakterystycznych dla systemu edukacji design management w Wielkiej Brytanii oraz wskazanie, w jaki sposób brytyjskie doświadczenia mogą wpłynąć na rozwój dyscypliny w Polsce. Zakresu badań przedstawiony został na ilustracji 1 poniżej. GB PL EDM Ilustracja 1. Diagram Venna prezentujący zakres opracowania. Dlaczego Wielka Brytania? Chociaż design management jest nadal stosunkowo młodą dyscypliną, tradycja edukacji w tej dziedzinie sięga w Wielkiej Brytanii już ponad 30 lat. 2 Kraj ten, obok Stanów Zjednoczonych czy Skandynawii, uważany jest za pioniera w dziedzinie zarządzania designem. Brytyjskie progaramy nauczania są często traktowane jako modele dla kursów tworzonych na przykład w Azji, w krajach takich jak Korea Południowa, Singapur, Japonia czy Chiny (zobacz na przykład Ashton & Ye Deng, 2007; Chung, 1998; Heskett, 2003). 2 Moduł o zarządzaniu designem został włączony w kurs w London Business School przez Petera Gorba w 1976 roku (Gorb, 1990). Inną kwestią wyjaśniającą osadzenie tematyki opracowania w kontekście brytyjskim jest fakt, że autorka przebywała w czasie jego powstawania w Londynie. Praca w Design Council umożliwiła jej kontakt z ekspertami w dziedzinie edukacji oraz praktyki design management, osobami z dużym doświadczeniem zawodowym, cenionymi zarówno na Wyspach, jak i na arenie międzynarodowej. Dlaczego Polska? Design management i edukacja związana z tą dziedziną są nowym zjawiskiem w Polsce. Pierwszy podyplomowy kurs zarządzania designem został uruchomiony w październiku 2008 roku w Warszawie. Dokładnie rok później Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu (WSNHiD) otworzyła drugie studia podyplomowe w tym zakresie. Rozwój, jak również intensywna promocja polskiego designu na przestrzeni ostatnich kilku lat (m.in. poprzez wystawy w Polsce i za granicą), wskazują, że zainteresowanie zarządzaniem designem również będzie w Polsce wzrastało (zobacz Załączniki 5 i 6). Rosnąć będzie zapotrzebowanie na wiedzę, kursy i szkolenia w tej dziedzinie. Badając więc dotychczasowe doświadczenia brytyjskie, autorka ma nadzieję na wskazanie efektywnych sposobów rozwijania dyscypliny w Polsce, jak również uniknięcia błędów już wcześniej przez innych popełnionych. 13

14 1.2 Główne pytanie badawcze oraz cel opracowania Wielka Brytania jest światowym liderem design management, zarówno w wymiarze praktyki, jak i edukacji. Jednak, zwłaszcza w kontekście edukacji na poziomie uniwersyteckim, od wielu lat trwa nierozwiązana dyskusja na temat tego, czym jest design management i czy dyscyplina ta wpisuje się bardziej w szkolnictwo związane z designem, czy z biznesem. Debata ta, jak się okazuje, ma bardzo istotny wpływ na to, jak edukacja design management funkcjonuje obecnie w Wielkiej Brytanii. Celem niniejszej pracy jest znalezienie odpowiedzi na główne pytanie badawcze: W jaki sposób brytyjskie doświadczenia w dziedzinie edukacji design management mogą wpłynąć na rozwój tej dyscypliny w Polsce? Cel ten zostanie zrealizowany poprzez: wyznaczenie najbardziej charakterystycznych aspektów brytyjskiej edukacji design management oraz wskazanie sposobów, w jakie mogą one wpłynąć na rozwój dyscypliny w Polsce analizę najczęstszych pułapek i zagrożeń dla rozwoju edukacji design management w Wielkiej Brytanii oraz omówienie sposobów, w jakie mogą one zostać uniknione w Polsce omówienie efektywności kursów z punktu widzenia rozwoju studentów (uniwersytety czasami mogą mieć nieco inne miary sukcesu, na przykład w kategoriach liczby rekrutowanych studentów, co nie zawsze idzie w parze z jakością edukacji) oraz wyznaczenie rekomendacji dla rozwoju edukacji design management w Polsce. 14

15 1.3 Metody badawcze Praca ta została napisana w oparciu o założenia epistemologii interpretacyjnej, która stosowana jest w przypadku analizy zjawisk dokonywanej z różnych punktów widzenia. Saunders, Lewis i Thornhill (2007) wskazują, że zagadnienia związane z biznesem i zarządzaniem są zdecydowanie zbyt złożone, aby ryzykować teoretyzowanie i tworzenie sprecyzowanych praw w taki sam sposób, w jaki operuje regułami nauka. Ten sam punkt widzenia został przyjęty przez autorkę niniejszego opracowania. W celu analizy głównego pytania badawczego najpierw przeprowadzono przegląd literatury. Rozpoczyna się on od podstawowych definicji designu oraz design management, aby potem rozdzielić się na dwie podstawowe części dotyczące edukacji design management w obu krajach: w Wielkiej Brytanii oraz w Polsce. Jako strategia badawcza wybrana została teoria ugruntowana ( grounded theory ; ibid.). Strategia ta jest charakterystyczna dla badań jakościowych, typowych dla nauk społecznych, w których teoria generowana jest na podstawie informacji otrzymanych w procesie badawczym (Allan, 2003). Jest to model odwrotny w stosunku do tradycyjnego badania naukowego, w którym wstępnie stworzone ramy teoretyczne są testowane na badanym zjawisku. Teoria ugruntowana zakłada rozumowanie zarówno indukcyjne, jak i dedukcyjne. Elementem dedukcyjnym tej pracy jest jej wstępna teza zakładająca, że doświadczenia Wielkiej Brytanii mogą mieć wpływ na rozwój edukacji design management w Polsce. Hipoteza ta doprowadziła z kolei do sformułowania głównego pytania badawczego skupionego na tym, w jaki sposób doświadczenia te mogłyby zostać wykorzystane w Polsce. Jak już zostało wcześniej wspomniane w odniesieniu do Azji, inne kraje bardzo często wzorują się na brytyjskich rozwiązaniach przy tworzeniu programów kursów design management. Cały proces badawczy został oparty na podejściu indukcyjnym. Pierwszym krokiem było uzyskanie informacji (przegląd literatury oraz wywiady z ekspertami), co później zostało zanalizowane i pogrupowane według trzech głównych zagadnień, dotyczących definicji, brytyjskich doświadczeń oraz perspektyw dla Polski (porównaj z Ilustracją 3). To stworzyło podstawę do dalszej analizy i syntezy, które doprowadziły do wypracowania rekomendacji oraz konkluzji zaprezentowanych pod koniec niniejszej pracy. Parametry opracowania wykluczyły możliwość przeanalizowania każdego kursu design management oferowanego w Wielkiej Brytanii, co też nie było zamierzeniem autorki. Praca ta skupia się na analizie danych jakościowych uzyskanych na podstawie wywiadów z ekspertami i nie przedstawia szczegółowych analiz danych statystycznych czy ilościowych. Lista kursów oferowanych w Wielkiej Brytanii na poziomie licencjackim (BA) i magisterskim (MA) dostępna jest w Załączniku 2. Wywiady zostały przeprowadzone z grupą osób uznawanych powszechnie za autorytety w dziedzinie design management w Wielkiej Brytanii i poza jej granicami. Niektórzy z nich są aktywni na polu edukacji i praktyki design management już od lat i 1980., inni to autorzy bestsellerów i podręczników, praktycy, badacze, nauczyciele. Dodatkowe informacje zostały pozyskane od osób mających zróżnicowane doświadczenia zawodowe, reprezentujących różne perspektywy, a których opinie pomogły w dalszej kontekstualizacji wyników badań. Ważny punkt widzenia reprezentuje na przykład Tom Lockwood, Prezes Design Management Institute (DMI) w Bostonie, zrzeszającego managerów designu na całym świecie oraz wyznaczającego drogi rozwoju dyscypliny w wymiarze praktyki zawodowej, edukacji oraz badań naukowych. 15

16 1.3 Metody badawcze Informacje na temat edukacji design management w Polsce pochodzą z wywiadów przeprowadzonych m.in. z osobami zaangażowanymi w studia podyplomowe w Warszawie (Tomasz Gołębiowski) oraz w Poznaniu (Anna Wróblewska). Bardzo istotne opinie przedstawili również: Michał Stefanowski, ówczesny Prezes Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych (SPFP), oraz Ewa Gołębiowska, Dyrektor Zamku w Cieszynie (znanego wcześniej jako Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie), pierwszego regionalnego centrum designu w Polsce. Dwóch respondentów: Kamil Michlewski (ekspert w zakresie kreowania marek) oraz Tomek Rygalik (projektant i wykładowca) reprezentuje perspektywę polskich specjalistów pracujących w środowisku międzynarodowym. Dysproporcja pomiędzy liczbą respondentów brytyjskich (16) oraz polskich (6) związana jest z następującymi przyczynami: znacząca część niniejszej pracy skupia się na scharakteryzowaniu brytyjskich doświadczeń w zakresie edukacji design management - każda z 16 osób reprezentuje nieco inne podejście i opinię, przez co uzyskano bardziej kompleksowy obraz sytuacji jak wspomniano wcześniej, design management jest nową dziedziną wiedzy w Polsce. Wywiady zostały przeprowadzone z osobami, które są bezpośrednio zaangażowane w, nadal dość nieliczne, inicjatywy edukacyjne w kraju. Pełna triangulacja informacji w pracy badawczej dotyczącej analizy kwestii związanych z edukacją design management powinna dotyczyć trzech podstawowych grup (ilustracja 2 poniżej): edukatorów (udostępniających wiedzę) studentów ( użytkowników wiedzy) pracodawców (ostatecznych beneficjentów wiedzy). Jak jednak zostało zaznaczone już wcześniej, takie podejście wykraczało poza ramy niniejszej pracy. Studenci Ilustracja 2. Triangulacja informacji do badań związanych z edukacją design management. Edukatorzy Pracodawcy 16

17 1.3 Metody badawcze Niniejsze opracowanie skupia się na pierwszej grupie respondentów - edukatorach. Triangulacja w tym przypadku została osiągnięta poprzez przeprowadzenie wywiadów z osobami z różnym wykształceniem oraz doświadczeniem zawodowym, reprezentującymi odmienne podejścia do edukacji, badań oraz praktyki design management. Stosunkowo niewielka liczba respondentów w tym przypadku wynika ze zdecydowanie jakościwego charakteru badań. Wywiady nagrywane były cyfrowo i później przepisywane. Niektórzy respondenci prosili o listę pytań z wyprzedzeniem, a 9 z 22 osób poprosiło o wgląd do transkrypcji wywiadów i wniosło poprawki w tekst swoich wypowiedzi. Wywiady zostały później przeanalizowane, a informacje w nich zawarte podzielone na trzy główne grupy tematyczne, dotyczące: definicji design management oraz jej wpływu na edukację w Wielkiej Brytanii brytyjskich doświadczeń w dziedzinie edukacji design management perspektyw rozwoju edukacji design management w Polsce. Ilustracja 3 na następnej stronie przedstawia diagram obrazujący proces badawczy zastosowany w opracowaniu. Biogramy ekspertów oraz krótkie streszczenia rozmów z nimi dostępne są w Załączniku 8. 17

18 1.3 Metody badawcze Przegląd literatury Definicja design management Brytyjskie doświadczenia Sytuacja w Polsce Pytania do wywiadów Wywiady Edukatorzy Badacze Praktycy Analiza i synteza Transkrypcje Analiza treści oraz kodowanie kolorami Definicje design management oraz ich wpływ na edukację Lekcje wyciągnięte z doświadczeń brytyjskich Perspektywy dla Polski Rekomendacje i konkluzje Ilustracja 3. Schemat procesu badawczego zastosowanego w opracowaniu. 18

19

20 2 Przegląd literatury Rozdział ten stanowi podstawę do późniejszej analizy kwestii, w jaki sposób brytyjskie doświadczenia w dziedzinie edukacji design management mogą wpłynąć na rozwój tej dyscypliny w Polsce. Przegląd literatury został podzielony na trzy części prezentujące: kontrowersje wokół definicji design management mocne strony, wady, jak również wyzwania dla edukacji w tej dziedzinie w Wielkiej Brytanii oraz obecną sytuację designu i design management w Polsce. Załącznik 1 przedstawia historyczny zarys rozwoju dyscypliny w Wielkiej Brytanii, natomiast Załącznik 2 zawiera listę kursów oferowanych na Wyspach na poziomie licencjackim i magisterskim. Zarys historyczny przedstawiający rozwój designu oraz design management w Polsce w ostatnich latach (konkretnie po 2004 roku), przedstawiony został w Załączniku Definicja designu Charles Eames został kiedyś zapytany: Jakie są granice designu?. Jego odpowiedź brzmiała: A jakie są granice problemów?. Źródło: urywek z filmu Charles Eames answers to Design Q&A, 1972 (5-minutowy film Charles a and Ray Eames), zaadaptowane z: Burns, C. et al, (2006). Początki design management sięgają lat po II wojnie światowej, ale tak naprawdę dziedzina ta rozwinęła się w latach 1980., określanych często jako dekada designu (design decade) - piszą o tym m.in. Cooper & Press (1995) czy Oakley (1990). Podobnie jak design, design management znajduje się na pograniczu wielu dyscyplin i jako fenomen sam w sobie jest bardzo trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Do tej pory w krajach zachodnich, głównie w Wielkiej Brytanii oraz częściowo w Stanach Zjednoczonych, toczą się debaty na temat tego, czym tak naprawdę jest design management. 3 Tłumaczenie własne autorki. Tekst oryginalny: Design lies between the world of culture and commerce, between passion and profit. Design is indeed a passion for things, offering methods that enable them to come into being. (...) [design is] a passion for betterment. 4 Design is a broad field covering many different disciplines. It can be viewed as a discrete activity, a total process or in terms of its tangible outcome. Design can be viewed as a management function, a cultural phenomenon and as an industry of its own right. It is a means of adding value and a vehicle for social or political change. Design is defined differently in different countries with our understanding of it changing over time. Podejmując się próby zdefiniowania design management, warto jednak zastanowić się najpierw, czym właściwie jest design. Istnieją niezliczone definicje designu i nawet brytyjski Design Council prezentuje stanowisko, że design jest bardzo trudny do zdefiniowania ( design is notoriously hard to define ; Design Council, 1995, s. 1). Ciekawą definicję designu przedstawili autorzy Design Agenda (Cooper & Press, 1995, s. 4): Design znajduje się gdzieś na pograniczu kultury i handlu, pomiędzy pasją a chęcią zysku. Design jest pasją do rzeczy, oferującą narzędzia i metody umożliwiające przedmiotom zaistnienie. (...) [design jest] pasją ulepszania. 3 I dalej (ibid., s. 7): Design ma bardzo szeroki zakres i obejmuje wiele dyscyplin. Można na niego patrzeć z punktu widzenia konkretnego działania, procesu czy efektu końcowego. Design może być rozpatrywany jako funkcja związana z zarządzaniem, fenomen kulturowy czy też jako przemysł sam w sobie. Design jest nośnikiem wartości dodanej, jak również katalizatorem zmian społecznych czy politycznych. Design jest definiowany różnie w różnych krajach i nasze jego rozumienie zmienia się z biegiem czasu. 4 20

21 2.1 Definicja designu Definicja prezentowana przez Cooper i Pressa idzie nawet dalej, przedstawiając fenomen designu z różnych perspektyw: jako przejaw sztuki, działanie nastawione na rozwiązywanie problemów, akt kreacji, zbiór różnych profesji, przemysł czy wreszcie jako proces (ibid., s. 9). Ten ostatni punkt wydaje się niezwykle istotny. Na przykład w publikacji brytyjskiego Design Council (2008b, s. 9) można przeczytać: 5 What do we mean by good design? (...) It is a process Good design is a verb, not just a noun. It is a sequence of steps that defines problems, discovers solutions and makes them real. Co rozumiemy poprzez dobry design? (...) Jest to proces... Dobry design to czasownik, czynność, a nie tylko rzeczownik, przedmiot. To sekwencja kroków, która pomaga w zdefiniowaniu problemu, znalezieniu jego rozwiązania i która sprawia, że staje się ono rzeczywistością. 5 To dość znaczące, że nacisk przesunięto w tym miejscu z obiektu na proces projektowania. W przypadku design management również mamy do czynienia z procesem, w którym produkt, usługa czy system są jego efektem końcowym. Warto w tym miejscu wspomnieć o ewolucji designu przemysłowego, skupionego na wytwarzaniu produktów (wzornictwo) i wyłonieniu się nowych zjawisk związanych z projektowaniem, jak na przykład service design czy design thinking. Są one bowiem skupione na nienamacalnych aspektach projektowania, takich jak usługi, systemy czy procesy. Ciekawą wizualną reprezentację tych zmian przedstawił badacz brytyjski Tom Inns w postaci interdyscyplinarnej delty designu (2008; interdisciplinary design delta ; ilustracja 4). Podróż przez deltę zaczyna się od rewolucji przemysłowej (XVIII / XIX wiek), Wielkiej Wystawy Światowej z 1851 roku poprzez dolinę wynalazków ( valley of invention ) do XX wieku. Technologia, przemysł i lepsze zrozumienie biznesu stworzyły podstawę dla interdyscyplinarnego charakteru designu oraz wyłonienia się w latach design management. Koniec lat to narodziny service design, który, tak jak design thinking, łączy się z kolei z wyzwaniami globalnymi, dotyczącymi m.in. opieki zdrowotnej, kwestii przestępczości, terroryzmu, edukacji czy starzejącego się społeczeństwa. Jak konkluduje Inns, obecnie znajdujemy się na wybrzeżach zatoki złożoności ( Gulf of Complexity ) oraz oceanu niepewności ( ocean of uncertainy ), niosących w sobie kolejne wyzwania XXI wieku. Ilustracja 4. Intedyscyplinarna delta designu ( the interdisciplinary design delta ). Źródło: Inns, T. (2008) New Geographies of Design. Exploring the Strategic Use of Design Thinking, Aberdeen: Gray s School of Art, Robert Gordon University. 21