UZASADNIENIE. Stan prawny

Transkrypt

1 UZASADNIENIE Stan prawny Zasady funkcjonowania systemu prewencji wypadkowej w ramach systemu ubezpieczeń społecznych reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673, z późn. zm.), zwana dalej ustawą wypadkową. Zgodnie z art. 37 ust. 1 ustawy wypadkowej kwotę wydatków na prewencję wypadkową określa corocznie ustawa budŝetowa. Mogą one wynosić do 1% naleŝnych składek na ubezpieczenie wypadkowe przewidzianych w planie finansowym Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na dany rok budŝetowy. Środki z funduszu prewencji wypadkowej, zgodnie z ust. 2 art. 37 przeznacza się na finansowanie działalności związanej z zapobieganiem wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, a w szczególności na: 1) analizy przyczyn i skutków wypadków przy pracy, a zwłaszcza wypadków śmiertelnych, cięŝkich i zbiorowych oraz chorób zawodowych; 2) upowszechnianie wiedzy o zagroŝeniach powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz sposobach przeciwdziałania tym zagroŝeniom; 3) prowadzenie prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Prowadzenie działań w tym zakresie powierzone zostało Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Prewencja wypadkowa jest bardzo istotną częścią systemu ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Prawidłowo prowadzona przy odpowiednich nakładach, moŝe w znaczącym stopniu obniŝyć wydatki z tego ubezpieczenia na świadczenia dla osób poszkodowanych, jak równieŝ zredukować koszty ponoszone przez te osoby oraz przez pracodawców. Mając świadomość roli prewencji wypadkowej poddano analizie dotychczasowe funkcjonowanie tego systemu, skuteczność prowadzonych działań oraz zakres wykorzystanych środków finansowych przeznaczonych na tę działalność. W efekcie przeprowadzonych analiz stwierdzić naleŝy, Ŝe zapisy ustawy dotyczące prewencji wypadkowej wydają się być niewystarczające. Powodują one, Ŝe dotychczasowa realizacja przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zapisów zawartych w art. 37 ustawy nie jest w pełni efektywna. Przede wszystkim Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie dysponuje 1

2 dostatecznymi instrumentami pozwalającymi na ich skuteczne realizowanie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma narzędzi pozwalających badać warunki pracy i projektować nowe rozwiązania organizacyjne i techniczne słuŝące eliminacji lub ograniczeniu przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Bazą do realizacji tych zadań dysponują instytuty naukowe mające w swojej statutowej działalności problematykę ochrony pracy, które równocześnie mają moŝliwość wpływania na zastosowanie wyników swoich prac w praktyce. Dlatego teŝ prace naukowobadawcze w tym zakresie Zakład zamawia u podmiotów zewnętrznych zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych. Rozwiązanie to ogranicza jednak rzeczywisty czas realizacji tych działań i uniemoŝliwia pełne i efektywne wykorzystanie środków na prewencję wypadkową. Praktycznie niemoŝliwe jest w takim trybie podjęcie istotnych zadań gwarantujących pełen cykl realizacji do zastosowania praktycznego włącznie. Stąd teŝ przewidziane środki na prewencję wypadkową nie były przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w latach wykorzystywane. Zakres wykorzystania tych środków był równieŝ węŝszy niŝ przewiduje ustawa wypadkowa i ograniczał się do działalności szkoleniowej i finansowania prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Nakłady na prewencję wypadkową finansowaną z funduszu ubezpieczenia wypadkowego oraz wykorzystanie środków w latach obrazuje poniŝsza tabela. Nakłady na prewencję wypadkową i wykorzystane środki w latach Rok Wydatki planowane w budŝecie państwa Wydatki poniesione wartość w PLN 2

3 O małej skuteczności prewencji wypadkowej moŝe świadczyć wzrost liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy (w roku 2007 o 3,9%, a w roku 2008 o 9,4% w stosunku do roku 2006). W grupach działalności o najwyŝszym poziomie zagroŝeń zawodowych wzrost ten był jeszcze wyŝszy (w roku 2007 w budownictwie o 12,8%, w górnictwie surowców energetycznych o 9,6% a w przetwórstwie przemysłowym o 7,7% w stosunku do roku 2006). Równocześnie liczba rejestrowanych w kaŝdym roku chorób zawodowych pozostaje na wysokim poziomie (co roku ok nowych przypadków zachorowań). W warunkach zagroŝenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy, z uciąŝliwością pracy oraz maszynami szczególnie niebezpiecznymi pracuje wciąŝ ok. 12% osób z populacji 47,5% pracujących, objętych badaniami Głównego Urzędu Statystycznego. Wzrostowi liczby wypadków towarzyszy wzrost wydatków z funduszu ubezpieczenia wypadkowego. Liczba rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkami przy pracy wzrosła w roku 2007 o 5,1% zaś liczba jednorazowych odszkodowań o ponad 3% w stosunku do roku W 2007 roku wydatkowano z funduszu wypadkowego prawie 4,4 mld zł, zaś w roku ,7 mld zł. Jak wynika z oszacowań Komisji Europejskiej i Międzynarodowej Organizacji Pracy koszty społeczne wypadków przy pracy i chorób zawodowych (ponoszone nie tylko przez ZUS, ale równieŝ przez Narodowy Fundusz Zdrowia, pracodawców oraz poszkodowanych i ich rodziny) są ok. 4 razy wyŝsze od kosztów ponoszonych wyłącznie przez instytucje ubezpieczeniowe. Propozycje zmian W celu skuteczniejszej realizacji zadań w zakresie prewencji wypadkowej, realizowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych proponuje się aby działalność prewencyjną, określoną w przepisach ustawy wypadkowej prowadzona była przez ZUS we współpracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy Państwowym Instytutem Badawczym. Działalność ta prowadzona byłaby w oparciu o programy działań prewencyjnych. Programy te powinny uwzględniać wskaźniki częstości i koszty wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz liczbę osób zatrudnionych w warunkach zagroŝenia, a takŝe cele i kierunki strategii Unii Europejskiej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, a takŝe uwzględniać wyniki badań naukowych i prac rozwojowych. Programy takie sporządzane byłyby przez Zarząd ZUS, któremu ustawodawca powierzył funkcje zarządzania funduszami Zakładu i prowadzenia gospodarki finansowej. 3

4 Takie rozwiązanie pozwoli nie tylko na utrzymanie dotychczasowego katalogu działań jakie są podejmowane w ramach prewencji wypadkowej, ale spowoduje skuteczniejsze wykorzystanie środków przeznaczonych na te cele. Centralny Instytut Ochrony Pracy mający status państwowego instytutu badawczego jest jednostką naukową posiadającą odpowiedni potencjał badawczy, a do jego statutowych zadań naleŝy prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie nauk technicznych i przyrodniczych prowadzących do nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w zakresie ochrony pracy w dziedzinie bezpieczeństwa, higieny pracy i ergonomii, przystosowanie wyników prowadzonych badań i prac do zastosowania w praktyce, upowszechnianie wyników tych badań i prac oraz wykonywanie innych zadań szczególnie waŝnych dla osiągnięcia celów polityki społeczno-gospodardczej państwa w tej dziedzinie. Instytut upowszechnia wyniki badań i prac poprzez prowadzenie doradztwa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii dla przedsiębiorstw, w szczególności małych i średnich oraz wspiera je w dostosowywaniu warunków pracy do współczesnych standardów i wymagań prawa. Proponowane rozwiązanie angaŝujące bezpośrednio instytucję państwową, nadzorowaną przez ministra właściwego do spraw pracy do realizacji zadań na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym wydaje się słusznym i poŝądanym. Rozwiązanie to jest zbliŝone do modelu francuskiego, w którym Państwowy Instytut Badań i Bezpieczeństwa na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym prowadzi określoną działalność według dyrektyw tamtejszej Państwowej Kasy Ubezpieczeń Chorobowych Pracowników i pod jej nadzorem w ramach polityki określonej przez Ministra Spraw Socjalnych. Podobne rozwiązania stosowane są takŝe w niemieckim systemie ubezpieczenia wypadkowego, w którym jednym z podstawowych zadań kas ubezpieczenia wypadkowego (Unfallversicherungsträger) jest zapobieganie wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym oraz zagroŝeniom związanym z pracą przy pomocy wszelkich dostępnych środków, w tym przede wszystkim instytutu naukowo badawczego BGIA (Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung) finansowanego z funduszu ubezpieczenia wypadkowego. O skuteczności finansowania działalności instytutów naukowo badawczych w ramach działań prewencyjnych świadczy zmniejszenie w porównaniu z 1970 r. liczby wypadków przy pracy w Niemczech o 56%, a wypadków śmiertelnych o 75%. Tendencji tej towarzyszyło zmniejszenie kosztów świadczeń pienięŝnych ponoszonych przez ubezpieczenie 4

5 wypadkowe, przy jednoczesnym znacznym wzroście nakładów na prewencję i rehabilitację i obniŝeniu przeciętnej wysokości stóp procentowych składek na ubezpieczenie wypadkowe z 1,51% w 1970 r. do ok. 1,30%. Projektowane rozwiązania przyczynią się do zapewnienia odpowiedniej jakości i efektywności podejmowanych działań w zakresie prewencji wypadkowej, mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Projekt nie zawiera norm technicznych w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, z późn. zm.) i dlatego nie podlega notyfikacji. Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej. Zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) projekt został zamieszczony na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w Biuletynie Informacji Publicznej. Ocena skutków regulacji 1. Podmioty na które oddziałuje projekt Projekt ustawy oddziałuje na Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy oraz płatników składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. 2. Konsultacje społeczne Projekt ustawy został skierowany do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji z partnerami społecznymi: Organizacje pracodawców: 1. Business Centre Club Związek Pracodawców, 2. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, 3. Konfederacja Pracodawców Polskich, 4. Związek Rzemiosła Polskiego, 5. Krajowa Izba Gospodarcza. 5

6 Organizacje związkowe: 1. Komisja Krajowa NSZZ Solidarność, 2. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, 3. Forum Związków Zawodowych. 3. Wpływ projektu na sektor finansów publicznych, w tym budŝet państwa i budŝety jednostek samorządu terytorialnego Projekt ustawy spowoduje, Ŝe środki publiczne przeznaczone na prewencję wypadkową będą wykorzystywane zgodnie z intencją ustawodawcy i w naleŝytej wysokości. 4. Wpływ projektu na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw Projekt zakłada, Ŝe podjęte działania prewencyjne przyniosą korzyści płatnikom składek (przedsiębiorcom) skutkując m.in. zmniejszeniem strat spowodowanych wypadkami przy pracy i absencją chorobową związaną z warunkami pracy oraz zwiększeniem wydajności i jakości pracy, wpływając równieŝ na zwiększenie ich konkurencyjności. 5. Wpływ projektu na sytuację i rozwój regionalny Wejście w Ŝycie ustawy nie będzie miało wpływu na sytuację i rozwój regionalny. 6. Wpływ projektu na rynek pracy Wejście w Ŝycie ustawy nie będzie miało wpływu na rynek pracy. 6