DZIEWIĘĆDZIESIĄTA ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI

Transkrypt

1 DZIEWIĘĆDZIESIĄTA ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI Zagadnienia 1. Koncepcje niepodległościowe. 2. GłÇwni architekci wolności. 3. Korzystne koniunktury międzynarodowe. 4. Polskie formacje zbrojne. 5. Kształtowanie granic II RP. 6. PowrÇt Wielkopolski do Niepodległej. 7. JÇzef Piłsudski a Wielkopolska. Ad 1. Ni z tego ni z owego będzie Polska od pierwszego śpiewano w Legionach Polskich. Piosenka śpiewana już jesienią 1914 r. nie precyzowała ani roku ani miesiąca, w ktçrym ten akt sprawiedliwości dziejowej ma się dokonać. Historia wyznaczyła listopad 1918 roku. Pierwsza zaczęła się rozpadać monarchia austro-węgierska, ktçrą nowy cesarz przekształcił w państwo związkowe, czyli federację rçżnych państw narodowych. Cesarz Karol I dał sygnał, że rezygnuje na rzecz Polski Galicji i Śląska Cieszyńskiego. O rok wcześnie rozpadła się monarchia RomanowÇw. W Rosji władzę przejęli socjaldemokraci, pçźniej coraz większe wpływy osiągać zaczęli bolszewicy. Już socjaldemokraci Kiereńskiego wyrazili zgodę na prawo PolakÇw do samostanowienia. W Rosji tworzyć się zaczęły polskie korpusy (I-III). I d-ca gen. J. Dowbor Muśnicki. GłÇwne orientacje niepodległościowe: - narodowi-demokraci Komitet Narodowy Polski: R. Dmowski, Wład. Zamojski, W. Korfanty, Władysław Seyda. - orientacja na państwa centralne, w tym lojaliści (konserwatyści) aktywni po akcie 5 listopada 1916 r. - zwolennicy rewolucji społecznej. Ad 2. Architekci JÄzef Piłsudski Roman Dmowski

2 Ignacy Daszyński szef socjalistäw w Galicji. To on zapewniał poparcie socjalistäw dla J. Piłsudskiego. Dzięki wpływom w Wiedniu przychylność dla sprawy polskiej. Wincenty Witos, Usamodzielnił ruch ludowy, zjednoczył go. Trzykrotny premier. Ignacy Paderewski ogromny autorytet w świecie, od r. premier. Edward Rydz-Śmigły doskonały żołnierz, trzymany przez Marszałka z dala od polityki. Szymon Aszkenazy dał ducha niepodległościowego nowej generacji PolakÇw. Idea walki zbrojnej z Rosją. Rola Wilhelma Feldmana i Stanisława Wyspiańskiego. W listopadzie 1918 r. ucichły strzały na wszystkich frontach pierwszej wojny światowej. Klęskę poniosły trzy państwa zaborcze, co dla PolakÄw oznaczało odrodzenie Rzeczypospolitej. Nastroje euforii zapanowały w Krakowie, Lublinie i Warszawie, ale nie w Poznaniu. Wielkopolanie przezywali zawäd. Spodziewali się bowiem, że po klęsce Niemiec polskie ziemie zachodnie powräcą w końcu do macierzy. Podpisany 11 listopada rozejm w Compiegne przewidywał powrät do granic z 1 sierpnia 1914 r. Wielkopolska nadal pozostawała w nawiasie niemieckim. W sytuacji rewolucyjnego zamętu, jaki ogarnął Niemcy, Wielkopolanie nie załamywali jednak rąk. Powstała träjwładza: nadal pracowała administracja pruska, tworzyły się rady żołnierskie i robotnicze oraz polskie rady ludowe. Te ostatnie wyłoniły szybko własną reprezentację w postaci Naczelnej Rady Ludowej, jako najwyższy organ społeczeństwa polskiego. Polacy dysponowali własnym siłami paramilitarnymi: Strażą Ludową i oddziałami Straży Służby i Bezpieczeństwa, składającymi się głäwnie z byłych żołnierzy frontowych. Ćwiczenia wojskowe podjęto także w gniazdach Sokoła. Działały organizacje niepodległościowe, min. od roku rozwijała się Polska Organizacja Wojskowa Zaboru Pruskiego pod kierownictwem Wincentego Wierzejewskiego i coraz liczniejsze bojäwki konspiracyjne. Brano pod uwagę wybuch powstania, obejmującego nawet wszystkie ziemie polskie zaboru pruskiego. W tym przypadku liczono głownie na pomoc udzieloną przez Armię Polską we Francji oraz wojska Ententy. Przodował w tych przygotowaniach Poznań. Przed wybuchem powstania w räżnych oddziałach na terenie Wielkopolski znajdowało się co najmniej 6 tysięcy gotowych do walki ochotnikäw.

3 Atmosfera stawała się coraz bardziej napięta. W dniu 26 grudnia 1918 r. witano entuzjastycznie w Poznaniu Ignacego Jana Paderewskiego. Dzień następny przyniäsł wydarzenia dość nieoczekiwane dla przywädcäw polskiego ruchu niepodległościowego, w planach ktärych czyn zbrojny przewidziany był na termin päźniejszy. OgÄlne plany wstępne Tajnego Sztabu Wojskowego zorganizowanego przez Bohdana Hulewicza i Mieczysława Palucha, nie zdążyły dojrzeć do stadium realizacji. Odpowiadając na demonstracje polskie, Niemcy postanowili zamanifestować swoja obecność w Poznaniu organizując 28 grudnia 1918 r. pochäd. Na jego czele stanęli żołnierze miejscowego garnizonu, maszerując na Bazar, gdzie przebywał Paderewski z misją aliancką. W wielu punktach miasta doszło do obustronnej wymiany ognia. Obiekty poznańskiej twierdzy opanowane zostały w ciągu kilku dni. Aresztowano dowädztwo V Korpusu Armijnego, a w nocy z 5 na 6 stycznia 1919 r. przeprowadzona została operacja zajęcia stacji lotniczej na Ławicy. Wybuch walk w Poznaniu stał się hasłem do podjęcia akcji powstańczej na prowincji. Szybko i samorzutnie uformowały się pierwsze ochotnicze oddziały, złożone przeważnie z mieszkańcäw jednej miejscowości. Najczęściej, drogą demokratycznego wyboru ustalano dowädcę, przyjmowane takie formy organizacyjne, do ktärych przyzwyczajono się na froncie w armii niemieckiej. Początkowo nie było oddziałäw mających charakteru konkretnej formacji. Działały bataliony i kompanie o nazwach regionalnych, lecz bez określenia broni, np. batalion średzki, kompania kärnicka czy kompania skautowa. Powstańcy wykorzystali moment zaskoczenia i na ogäł niskie morale wojsk niemieckich, wyzwalając większość Poznańskiego. W päłnocnej Wielkopolsce duże znaczenie miało wyzwolenie Gniezna i Wrześni. Stąd powstanie rozszerzyło się na Pałuki, Kujawy Zachodnie i powiaty nadnoteckie. Na zachodzie Wielkopolski rolę ośrodka dyspozycyjnego odegrał Grodzisk, a na południu Kościan. Najcięższe walki toczono pod Chodzieżą, Inowrocławiem, Kopanicą, Międzychodem, Nakłem, Rynarzewem i Szubinem. Na sukces powstania i wojskowe osiągnięcia organizacyjne znaczny wpływ mieli kolejni głäwnodowodzący: mjr Stanisław Taczak, gen. JÄzef Dowbor Muśnicki i korpus oficerski. Właśnie mjr S. Taczak stworzył podstawy organizacyjne powstania i front osłaniający wyzwolony obszar. Z kolei gen. J. Dowbor Muśnicki rozwinął zalążki oddziałäw powstańczych w doborową armię. W połowie stycznia siły powstańcze liczyły około 15 tysięcy ochotnikäw, a po miesiącu już dwa razy więcej. Z formacji wielkopolskich powstała silna armia, ktära w czerwcu 1919 r. liczyła ponad 102 tysięcy żołnierzy, w tej liczbie 70 tysięcy w pierwszej linii. Ochotnicza Straż Ludowa skupiała kolejnych 100 tysięcy członkäw.

4 W końcu stycznia 1919 r. wprowadzono jednolite umundurowanie, wykorzystując ogromne zapasy uniformäw niemieckich. Charakterystycznym elementem wyräżniających żołnierzy wielkopolskich była wysoka rogatywka z płowoszarego sukna, z pętlą w kształcie trefla z lewej strony oraz biało-czerwone wstążki na kołnierzu. Zupełnie inne były też w Armii Wielkopolskiej oznaki stopni wojskowych, ktäre noszono na rękawach i rogatywkach. Organizowanie i utrzymywanie tej armii wymagało od Wielkopolan ogromnego wysiłku, w tym znacznych środkäw finansowych. Aż do listopada 1919 r. sprawy finansowania znajdywały się w gestii Naczelnej Rady Ludowej. Wykorzystano rezerwy finansowe wielkopolskich bankäw i späłek oraz ofiary składane przez społeczeństwo na rzecz Pożyczki Odrodzenia Polski. Generał J. Dowbor Muśnicki szczegälnie wysoko ocenił udział społeczeństwa w utworzeniu armii: Nie zrobiłbym w Wielkopolsce połowy tego, co nazywano >>doborowym wojskiem<<, gdyby nie pomoc społeczeństwa ( ). Na sukces powstania znaczny wpływ mieli politycy z kręgäw Narodowej Demokracji, niekwestionowani przywädcy ludności polskiej w zaborze pruskim, min. ksiądz Stanisław Adamski, Wojciech Korfanty, Adam Poszwiński i Władysław Seyda. Dla wielkopolskich politykäw własna armia była atutem w zabiegach endecji w kształtowanie oblicza społeczno politycznego odradzającego się państwa. Do końca maja 1919 r. front wielkopolski funkcjonował samodzielnie, nie podlegając pod względem operacyjnym Naczelnemu DowÄdztwu Wojska Polskiego w Warszawie. Wobec wzrostu zagrożenia ofensywą niemiecką, Komisariat NRL zgłosił wniosek jedności armii narodowej. 30 maja naczelny wädz JÄzef Piłsudski potwierdził operacyjne podporządkowanie wojsk wielkopolskich. Prace zjednoczeniowe trwały jeszcze do listopada tego roku. GłÄwnie dzięki poparciu Francji, przede wszystkim marszałka Ferdynanda Focha, w dniu 16 lutego 1919 r. podpisano rozejm w Trewirze. Rozejm podpisano na sześć tygodni, przedłużając go päźniej jeszcze raz. W dniu 28 czerwca podpisano pokäj w Wersalu. Na kształt polskiej granicy zachodniej ogromny wpływ miała wielkopolska wiktoria, ponieważ linia graniczna objęła terytoria opanowana przez powstańcäw. Znacznym sukcesem było przyznanie Polsce obszaräw nie wyzwolonych przez powstańcäw, min. Bydgoszczy, Leszna, Rawicza i Zbąszynia. Powstanie wielkopolskie, mimo że nie objęło wszystkich ziem zaboru pruskiego, wpłynęło na rozwäj ruchu konspiracyjnego na Pomorzu Gdańskim i GÄrnym Śląsku. Oddziały wielkopolskie walczyły päźniej w Małopolsce Wschodniej, na froncie litewsko

5 białoruskim, a przede wszystkim podczas wojny polsko bolszewickiej 1920 r. Doświadczeni oficerowie z Wielkopolski przyczynili się do zwycięstwa trzeciego powstania śląskiego 1921 r. /-/ prof. dr hab. Janusz Karwat