Postępowanie w sprawach nieletnich 2013/2014

Transkrypt

1 1 Mateusz Popiel Postępowanie w sprawach nieletnich 2013/2014 dr hab. Dobrosława Szumiło Kulczycka Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Układ z prokuratorem w postępowanie w sprawie nieletnich ETPC z 2010 r. Adamkiewicz przeciwko Polsce lat zatrzymany pod nieobecność rodziców, obrońcy. Został przesłuchany na okoliczność zabójstwa. Był policjant i psycholog Początkowo nie przyznawał się, ale po 3 godzinach się przyznał Podstawą zatrzymania był fakt, że świadkowie go widzieli Brak protokołu, jedynie taśmy video i sprawozdanie policjanta Był rok 1997 i inny art. 10 kk. musiało się to toczyć w trybie przepisów ws nieletnich Sędzia rodzinny nikogo nie informując po raz kolejny go przesłuchał i wydano postanowienie o wszczęciu postępowania, przyznaniu obrony obligatoryjnej i skierowania do ośrodka dla nieletnich Sędzia odrzucił wniosek ws widzenia Widzenie w schronisku w obecności psychologów. Wnioski adwokata ws wglądu do akt sprawy Kolejne przesłuchanie bez obrońcy i rodziców Kolejne przesłuchanie bez obrońcy i rodziców, nieletni odmawia Wniosek o zezwolenie na widzenie z klientem Kolejny wniosek o widzenie Sędzia rodzinny zezwala na widzenie, ale sprzeciw adwokata na warunki Pół roku bez widzenia na osobności Sędzia zezwala na widzenie nieletniego w warunkach niewinności Relacjonowanie procesu jako o zabójstwo przez 15-latka Wyrok i umieszczenie w zakładzie poprawczym Dowody: przyznanie się, relacja psychologa, zgodność zeznania z dowodami Zarzuty: Użycie dowodów nielegalnych Brak bezstronności sądu

2 2 Mateusz Popiel SO rozpoznawał apelację i uwzględnił w większości zarzuty. Obowiązek zapewnienia w wypadku przesłuchania nieletniego rodziców, obrońcy, nauczyciela lub innego osoby (członek organizacji zajmującej się ochroną praw nieletnich) Naruszenie art. 39 U o postępowaniu w sprawach nieletnich Sąd stwierdził, że uchybienia nie miały wpływu na wyrok, a nie były to bezwzględne przyczyny odwoławcze Kasacja do SN oddalona jako bezskuteczna 2000 r. skarga do ETPC, a nieletni przebywał do 21 roku życia w poprawczaku. Zarzuty: A) naruszenie prawa do obrony B) Naruszenie prawa do obrony w aspekcie materialnym C) zarzut naruszenia zasady fair trial D) zarzut braku bezstronności sędziego Ogólne prawo do sądu (art. 6 EKPC) Sprawa miała charakter sprawy karnej Ośrodek opiekuńczy jest to pozbawienie wolności wskazując na sprawę o charakterze karnym w rozumieniu EKPC Sprawa karna wyczerpanie charakteru typu czynu zabronionego reżim w rozumieniu EKPC, sprawa karna Jaki zakres powinna objąć sprawa? Każdy ma prawo do sprawiedliwego sądu Art. 6 ust. 3 EKPC każda osoba zagrożona karą musi mieć możliwość bronienia się osobiście lub przez zapewnionego obrońcę Rząd RP bronił się przez zarzutami Naruszenie prawa do obrony Naruszenie zasady fair trial Doszło także do konwalidacji pewnych uchybień W sprawie orzekał ten sam sędzia, co w głównej sprawie ETPC stwierdził naruszenie art. 6 ust. 3 pkt. 3 EKPC Art. 6 par. 1 poprzez udział stronniczego sędziego w sprawie ETPC Naruszenie fair trial poprzez skorzystanie z dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa Ostatecznie rozstrzygnięcie zapadło na podstawie dowodów uzyskanych legalnie Materiał dowodowy zebrany w taki sposób, że umożliwiał orzeczenie o winie

3 3 Mateusz Popiel Bezstronność wewnętrzna( osobiste uprzedzenie sędziego do sprawcy) i bezstronność zewnętrzna (istnieją okoliczności, które mogą nasuwać wątpliwości co do sędziowskiej bezstronności). Czy on zabił, czy nie? Bo gdzie tu prawda materialne? Paradoks między prawem a moralnością Można naruszać przepisy, aby dociec do prawdy Co by było gdyby ETPC postanowił, że trzeba wznowić? Adamkiewicz vs. Polska 2010, Skarga nr 54729/00 Problem wznowienia postępowania w sprawie molestowania nieletniej dziewczynki przez ojca i w trakcie rozwodu. Gdy dziewczynka ma 18 lat następuje wznowienie ETPC Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Nieobecny Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Oskarżony i obrońca, sąd dla nieletnich, możliwość przekazania sprawy do szkoły Nieobecny Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Pozycja nieletniego w postępowaniu Postępowanie ws nieletnich pozycja prawna Czy sam może kształtować tą pozycję? Ustawa ogólnie mówi o uprawnieniach Odpowiednio stosujemy przepisy kpc Pełna zdolność w zakresie postępowania od ukończenia 13 roku życia może podejmować czynności Może wnosić środki zaskarżenia Do 13 roku życia nieletni nie posiada jakichkolwiek zdolności do czynności w postępowaniu ws nieletnich, a po 13 roku życia posiada pełną taką zdolność Stroną są także opiekunowie prawni Jaki jest zakres uprawnień rodziców? Taki jak zakres władzy rodzicielskiej. Pełna w imieniu i na rzecz nieletniego. Problem z ograniczeniem władzy rodzicielskiej Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie ogranicza postępowania w imieniu i na rzecz Rodzice są reprezentantem rola rodziców jest dwoista:

4 4 Mateusz Popiel 1. Realizują swój interes 2. Występują jako reprezentanci Art. 30 par. 2 obok rodziców na równi osoby pod pieczą których nieletni pozostaje na równi mogą brać udział ze stroną Prokurator Jako strona. Nie pełni tego rodzaju funkcji jak w procesie karnym. Post. ws nieletnich nie ma charakteru kontradyktoryjnego. Prokurator jako strona ma prawo składania wniosków dowodowych itp. Postępowanie ws. nieletnich jest inkwizycyjne wprowadzenie prawa do obrony Obrońca Polski ustawodawca nie przyjął, aby nieletni musiał korzystać z obrońcy. Obligatoryjnie, gdy interes jego a rodziców są sprzeczne / został umieszczony w schronisku dla nieletnich / w postępowaniu poprawczym (do 2014). Od 2014 schronisko / tak jak w kpk (głuchy, niemy, niewidomy, stan zdrowia psychicznego, wątpliwości co do jego udziału w postępowaniu). Pokrzywdzony - pozycja sui generis Strony - uprawnienia Obowiązek zawiadomienia o wszczęciu i zakończeniu Uprawnienie do przeglądania akt (art. 32e) Sąd może w uzasadnionych przypadkach odmówić wglądu do akt Problem zgodności odmowy zgody na wgląd do akt z prawem do obrony materialnej Uprawnienie do wnoszenia zażalenia na wszelkie czynności, a nie decyzje procesowe (środki zaskarżenia tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi). Zażalenie na zatrzymanie nieletniego Stronom przysługuje prawo do zgłoszenia wniosków dowodowych Prawo do udziału w rozprawie / obowiązek zawiadomienia o terminie i miejscu rozprawy Prawo do udziału w rozprawie może ze względów wychowawczych ulec ograniczeniu Ograniczenie udziału sąd powinien zarządzić opuszczenie na czas odczytu opinii biegłych o nim i wyników wywiadu środowiskowego Inaczej także na posiedzeniach Posiedzenia Przy drzwiach zamkniętych (obecność) te strony, których sąd uzna udział za niezbędny Prawo do składania środków odwoławczych od postanowień kończących postępowanie w I instancji: nieletni rodzice, opiekunowie

5 5 Mateusz Popiel Pokrzywdzony W procesie karnym pokrzywdzony może uzyskać status strony. Mocna pozycja pokrzywdzonego wyszła paradoksalnie z nauki radzieckiej Proces karny i cywilny zaczęły się rozdzielać, bo proces karny dotyczy dóbr ogólnospołecznych, a cywilny dobra prywatnego. Stąd początkowo nie było miejsca dla pokrzywdzonego Nakierowanie na sprawcę, a nie czyn i jego skutki. W 1984 r. pokrzywdzony w PwsN nie miał aż takich uprawnień Głośne morderstwo 17-latka przez dwóch 15-latków 1995 rok zupełne niedocenienie pokrzywdzonego. Pokrzywdzony nie jest stroną, ale ma pewne uprawnienia Art. 32a zgłaszają się rodzice uczniów pokrzywdzonych z żalami prawo do informacji, zażalenie na umieszczenie, jak i odmowę wszczęcia. Zażalenie na postanowienie o zawieszeniu Out cdnł. Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Art. 37 Najczęściej wykonywane czynności: Przesłuchanie nieletniego Przesłuchanie świadków Oględziny miejsca zdarzenia Przesłuchanie nieletniego i tryby Miejsce przesłuchania Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Komisariat 74% 73% 78% Prokuratura 18% 3,5% 0,7% Sąd 3,7% 17,5% 14% Szkoła Pogotowie Zasady przesłuchania Art. 39 Art. 32f

6 6 Mateusz Popiel Obecność rodziców podczas przesłuchania Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Rodzice 32% 62% 73% Opiekun prawny 4% 8% 11% Obrońca 2,4% 3,6% 0% Przedstawiciel 29% 13% 14% organizacji społecznej Nikt 24,4% 8% 0,7% Przesłuchanie bez rodziców dowód nielegalny Postanowienie SN z r., V KK 99/03 art. 439 par. 1 pkt. 10, bezwzględna przyczyna odwoławcza Postanowienie SN z r., I CKN 675/00 sąd cywilny można błąd uzupełnić Art. 35 Art. 32b Art. 181 wysłuchanie, a przesłuchanie Kpc A) Przesłuchanie informacyjne B) Przesłuchanie jako dowód W sprawach karnych nie ma wysłuchania Art. 18a prawo do obrony i odmowy składania wyjaśnień Inne okoliczności dowodowe w postępowaniu Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Przesłuchanie 96% 91% 91% pokrzywdzonego Przesłuchanie świadka 96% Średnio (13) 95% Średnio (8) 99% Średnio (5) Przeszukanie 55% 38% 19% nieletniego, lub mieszkania nieletniego Oględziny 66,2% 46,8% 34,4% Przeszukanie 54,9% 38,3% 19,4% Powołanie biegłych 25,3% 65% 13% Okazanie 16,9% 22,4% 8,7% Konfrontacja 14,1% 8,5% 9,8% Eksperyment 7,6% 6,5% 3,3% procesowy inne 9,8% 4,4% 1,1%

7 7 Mateusz Popiel Zbieranie info o osobie nieletniego Art. 24 Opinia ze szkoły Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Pozytywna 3% 13% 20% Przeciętna 14% 38% 51% Negatywna 83% 48% 29% Wywiad środowiskowy Podział na dowody (egz.) Art. 25 opinia psychologiczna Art. 25a Badania Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy RODK 16% 52% 14% Schronisko 40% 41% - Psychiatryczne 46% 9% 0,7% Psychologiczne 39% 8% 0,7% Udział rodziców / opiekuna Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Udział 30% 84% 85% Z tego brak czynności 47% 9% 8% Wysłuchanie przez 23% 80% 87% sąd Zgłoszenie wniosków dowodowych 3% 14% 19% Udział obrońcy Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Z urzędu 89% 89% 4% Z wyboru 8% 6% Brak Brak danych 2% 3%

8 8 Mateusz Popiel Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Zmierzanie ku końcowi postępowania środki zapobiegawcze Ujęcie obywatelskie art..243 Zatrzymanie przez policję w trybie art. 244 kpk Rodzaje ujęć / zatrzymań w trybie U.p.n. Ws. dot. czynów karalnych przestępstwo lub enumeratywnie wymienione wykroczenie W wypadkach niecierpiących zwłoki W razie potrzeby Policja lub inny upoważniony organ Obowiązek niezwłocznego przekazania sędziemu rodzinnemu Zatrzymanie nieletniego Art. 40 (było) / 32g (jest) zatrzymanie sui generis Przesłanki: Konieczne Czyn karalny / demoralizacja Uzasadniona obawa ukrycia się / zatarcia śladów Obowiązki organu zatrzymującego Natychmiastowe poinformowanie o przyczynie zatrzymania Natychmiastowe poinformowanie o prawach, w tym o prawie do korzystania z pomocy obrońcy, odmowy składania wyjaśnień, odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie, o prawie do złożenia zażalenia na czynności naruszające jego prawa Protokół Obowiązek natychmiastowego zawiadomienia rodziców Obowiązek powiadomienia sądu rodzinnego Zatrzymanie i umieszczenie nieletniego w policyjnej Izbie Dziecka tabela Czas pobytu w policyjnej Izbie Dziecka Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Do 24 godz. 12% 21% 10% godz. 62% 24% 70% Powyżej 72 godz. 25% 54% 20%

9 9 Mateusz Popiel Środki izolacyjne Art. 26 nie ma żadnych kryteriów można. Brak przesłanek, swobodne podejście ustawodawcy Wskazuje się na dwa źródła: A) reguły ogólne kpc zabezpieczenie roszczeń art. 730 B) zasada dobra nieletniego art. 3 upn Maksymalnie nieelastyczny model w upn. Art. 26 przesłanek nie ma, więc tymi przesłankami jest dobro dziecka Schronisko dla nieletnich Art. 27 Środek wiążący się z pozbawieniem wolności Przesłanki 1. Istnieją podstawy, że będzie orzeczony zakład poprawczy 2. Obawa ukrycia, zacierania śladów, niemożność ustalenia tożsamości. W demokratycznym państwie prawa nie można partycypować w przyszłej karze. 3. Zarzucono mu popełnienie czynu karalnego, o którym mowa w art. 10 kk. Terminy Do czasu skierowania sprawy na rozprawę 3 miesiące + 3 miesiące Do wydania postanowienia kończącego postępowanie w I instancji Umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich Rodzaj trybu Karny Poprawczy Opiekuńczo wychowawczy Tak 55% 61% 2% Zażalenie 20% Obrońców 9% 16% Rodziców 14% Czas pobytu w schronisku dla nieletnich Rodzaj trybu Karny Poprawczy Do 3 miesięcy 23% 18% 3-6 miesięcy 13% 49% 6-12 miesięcy 50% 24% Powyżej 1 roku 23% 8% Art. 10 kk. Areszt tymczasowy

10 10 Mateusz Popiel Umieszczenie nieletniego w areszcie śledczym Rodzaj trybu Karny Poprawczy Tak 49% 2% Zażalenie 30% Obrońców 20% Nieletni 17% Czas pobytu w areszcie śledczym Rodzaj trybu Karny Do 6 miesięcy 27% 6 12 m. 35% 1 2 lata 32% Powyżej 2 lat 5 przed prawomocnym zakończeniem sprawy, w areszcie śledczym Środki tymczasowe stosowane wobec rodziców Art. 28 Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Kurator dr P. Czarnecki Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Egzamin na stan prawny z dnia egzaminu. Przebieg postępowania Stan dotychczasowy Postępowanie opiekuńczo wychowawcze 1. Przepisy kpc 2. Właściwość SR miejsca zamieszkania lub pobytu nieletniego 3. Forma posiedzenie z wyłączeniem jawności 4. Skład 1 sędzia 5. Obrońca fakultatywny chyba, że A) interesy nieletniego i jego rodziców lub opiekunów są sprzeczne B) gdy nieletni jest w schronisku dla nieletnich C) Gdy przedmiotem postępowania wobec niego jest kwestia zastosowania środków leczniczych 6. Cel konkretyzacja postępowania wyjaśniającego, skontrolowanie jego ustaleń oraz orzeczenie w stosunku do nieletniego 7. Przebieg niesformalizowany

11 11 Mateusz Popiel 8. Zawiadomienie stron (rodziców nieletniego). Możliwość wezwania także kuratora, przedstawiciela schroniska dla nieletnich, zakładu poprawczego, ośrodka szkolno wychowawczego, placówki opiekuńczo wychowawczej, publicznego zakładu opieki zdrowotnej lub domu pomocy społecznej 9. Udział nieletniego można ograniczyć lub wyłączyć, gdy przemawiają za tym względy wychowawcze (art. 537 par. 2 kpc), brak konieczności ponownego wysłuchiwania nieletniego (art. 19 U.p.n.) Stąd postulat unikania wzywania nieletniego na posiedzenie. 10. Orzeczenie kończące A) o umorzeniu postępowania z powodu braku podstaw do jego prowadzeni, lub gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych byłoby niecelowe; B) Rozpoznaniu sprawy w trybie poprawczym C) Przekazaniu sprawy prokuratorowi, gdy ujawnią się okoliczności przemawiające za orzeczeniem kary D) Zastosowaniu środka wychowawczego, lub leczniczego Treść jak przy wyroku: dane o osobie, okoliczności świadczące o demoralizacji, a co do czynu karalnego dokładne dane o tym czynie wraz z podaniem jego kwalifikacji prawnej Postępowanie poprawcze 1. Przepisy kpk z wyjątkiem przepisów o postępowaniu uproszczonym / z oskarżenia prywatnego; o powództwie cywilnym; warunkowym umorzeniu; oskarżycielu posiłkowym; art. 335 i 338 tj. konsensualnych formach 2. Właściwość SR miejsca zamieszkania lub pobytu nieletniego 3. Forma rozprawa z wyłączeniem jawności 4. Skład 1 sędzia 5. Obrońca obligatoryjny 6. Cel konkretyzacja postępowania wyjaśniającego, skontrolowanie jego ustaleń i orzeczenie w stosunku do nieletniego 7. Przebieg sformalizowany 8. Zawiadomienie stron (rodziców, nieletniego, prokuratora) 9. Udział nieletniego i jego obrońcy obowiązkowy 10. Orzeczenie kończące A) o umorzeniu postępowania z powodu braku podstaw do jego prowadzenia, lub gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych byłoby niecelowe. A może uniewinnić? B) Orzeczenie środka wychowawczego lub leczniczego C) Orzeczenie środka poprawczego D) Zastosowaniu środka wychowawczego lub leczniczego, treść jak przy wyroku: dane o osobie, okoliczności świadczące o demoralizacji, dokładne dane co do czynu karalnego

12 12 Mateusz Popiel A co jeżeli przeprowadzone postępowanie wykaże, że nieletni nie popełnił czynu? Nie wydaje się w takiej sytuacji wyroku uniewinniającego Bo nieletni z wyjątkiem określonym w art. 10 kk. nie ponosi winy Postanowienie SN z r. OSNKW 2002/ 9-10/79. Jeżeli sąd, naruszając a nie do umorzenia postępowania. Stan obecny 1. Umorzenie z powodu niecelowości stosowania środka wychowawczego lub poprawczego 2. Przekazanie za zgodą nieletniego szkole, lub organizacji młodzieżowej, sportowej, społecznej, kulturalno oświatowej, wskazując kierunki oddziaływania (art. 32j) 3. Przekazanie prokuratorowi (art. 32 k) 4. Orzekanie na posiedzeniu przy drzwiach zamkniętych (art. 32l) o ile: Okoliczności i charakter sprawy nie budzą wątpliwości Celowość i charakter sprawy nie budzą wątpliwości Celowość Nie wchodzą w grę środki związane ze zmianą miejsca pobytu nieletniego 5. Orzekanie na rozprawie (art. 32 n-r) Obowiązek powiadomienia stron i pokrzywdzonego o terminie rozprawy Obowiązek sprowadzenia na rozprawę nieletniego przebywającego w schronisku dla nieletnich lub młodzieżowym ośrodku wychowawczym Obowiązek wysłuchania nieletniego Rozprawa przy drzwiach zamkniętych Orzekanie postanowieniem (?!) Postępowanie odwoławcze Apelacja od wyroku orzekającego zakład poprawczy, od wyroku orzekającego karę, od postanowienia o zastosowaniu środka wychowawczego lub leczniczego, a obecnie także i środka poprawczego Zażalenie na postanowienie incydentalne, o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania w sprawie (art. 21 U.p.n.), postanowienie o umorzeniu postępowania, art. 21 ust. 3, postanowienie o zawieszeniu postępowania, postanowienie o umieszczeniu nieletniego w schronisku dla nieletnich Uprawnieni: nieletni, jego obrońca, jego rodzice lub opiekunowie, prokurator, pokrzywdzony, inne osoba

13 13 Mateusz Popiel Stan obecny Stan po nowelizacji Sąd SO Wydział Cywilny, cywilny-rodzinny, karny Skład 3 Udział nieletniego Nieobowiązkowy, chyba że w placówce, a sąd uzna to za konieczne lub domaga się tego nieletni lub obrońca Zakres rozpoznania Gdy środek odwoławczy pochodzi od nieletniego, jego rodziców, lub opiekunów, albo obrońcy, to uznaje się, że jest on skierowany przeciw całości orzeczenia, chyba że zakwestionowano wyłącznie rozstrzygnięcie o kosztach Zakaz reformationis in peius Jeżeli wobec nieletniego Jeżeli orzeczono środki zastosowano środki określone w art. 6 pkt. 1-8 lub wychowawcze, albo inne 11, a środek odwoławczy nie środki określone w art. 6 lub zawiera wniosku o orzeczenie 12, a środek odwoławczy nie środka wychowawczego zawiera wniosku o orzeczenie określonego w art. 6 pkt. 9, środka poprawczego lub kary, środka poprawczego lub to w wyniku postępowania środka, o którym mowa w art. odwoławczego nie można 12, to w wyniku postępowania orzec ani środka poprawczego, odwoławczego nie można ani kary. Jeżeli wobec orzec tych środków. nieletniego zastosowano środek poprawczy, a środek odwoławczy nie zawiera wniosku o orzeczenie kary, to w wyniku postępowania odwoławczego nie można orzec kary. Zaskarżalność orzeczeń zapadłych w badaniach Zaskarżenie r. Nie zaskarżono 97,7% 19,3% Tak, na korzyść 2,3% 1,7% Tak, na niekorzyść - - Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Postępowanie Postępowanie wykonawcze Większość środków orzekanych bezterminowo Ponad połowa ustawy poświęcona przepisom wykonawczym

14 14 Mateusz Popiel Wszczęcie postępowania wykonawczego gdy jest wykonalne (a nie gdy jest prawomocne) Zasady 1. Indywidualizacji (oddziaływania na nieletniego) 2. Zasada elastyczności stosowanych środków w każdym czasie możliwość zmiany i nieokreślony czas. Trzy grupy (art. 73 ustawy) 1. Środki orzekane bezterminowo, mogą trwać do 18 roku życia (zakaz prowadzenia pojazdu, umieszczenie w Rodzinnym Domu Dziecka / ośrodku wychowawczym) 2. Środki terminowe (ale do 18 roku życia) 3. Środki do 21 roku życia Nadzorczy i zakład poprawczy. Art. 71 możliwość odroczenia w wykonywaniu środków. Zasady środków wykonawczych 1. Obowiązek zapewnienia nieletniemu kształcenia i zajęć kulturalno oświatowych 2. Dopuszczalna cenzura gdy treść prawdopodobnie prowadzi do przestępstwa / jest demoralizacją 3. Istnieje możliwość ograniczenia nieletniemu kontaktów z otoczeniem Środki wychowawcze Art. 77 w każdej chwili sąd może uchylić stosowane środki Czego sąd zrobić nie może? Zmienić środka wychowawczego na poprawczy. A co może? Dowolnie zmieniać środki wychowawcze. Zmienić dowolnie zakład wychowawczy, lub środek leczniczy. Obowiązek powiadomienia przez placówkę sądu co 6 miesięcy o wynikach leczenia Młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi kieruje dyrektor Zwolnienie z pobytu w ośrodku wniosek Rok ośrodków / 4427 wychowanków Zakład poprawczy Najsurowszy środek Do 21 roku życia Kieruje do zakładu sędzia rodzinny Jest 27 zakładów poprawczych Są 4 rodzaje zakładów poprawczych: resocjalizacyjny, resocjalizacyjno-rewitalizacyjnym, resocjalizacyjno-terapeutyczny, readaptacyjny

15 15 Mateusz Popiel Otwarte Półotwarte Zamknięte Resocjalizacyjne Zakład poprawczy Może nastąpić z zawieszeniem jego wykonania art. 11 u o wykonywaniu środków poprawczych na okres próbny od 1 roku do 3 lat Odwieszenie fakultatywne uchyla się Obligatoryjne będąc w okresie zawieszenia popełnia czyn z katalogu art. 10 kk. Art. 86 Zwolnienie nie wcześniej, niż po 6 miesiącach Zwolnienie od 1 roku do 3 lat Odwołanie Fakultatywne uchyla się Obligatoryjne czyn karalny z art. 10 kk. Można warunkowo odstąpić od umieszczenia w zakładzie poprawczym Możliwość czasowego umieszenia nieletniego poza Kara dyscyplinarna wymierza dyrektor ośrodka po przeprowadzeniu postępowania przed sądem. Art. 94 orzeczono umieszczenie w zakładzie poprawczym, a nie umieszczono przed 18 rokiem życia Art stycznia stracił moc Wiek i kary Zbieg zakładu poprawczego i kary. PW i Zakład poprawczy wykonuje się PW. Postępowanie ws nieletnich, jego zasady, a akta prawa międzynarodowego Pełne zastosowanie MPPOiP i inne Konwencje 1980 r. MPPDziecka. Polska 1991 Reguły Pekińskie (minimalne) ONZ Pakiet Praw Rady Europy Reguły Pekińskie nie rozróżniają kwestii wieku. Patrzą na to od strony materialnej Prawo do rzetelnego procesu, uczciwe postępowanie Zasada humanitarnego i godnego traktowania Art. 37c Prawo do poszanowania godności w takim postępowaniu Art. 37c

16 16 Mateusz Popiel Prawo do domniemanie niewinności także w Konstytucji. Prawo do informacji o zarzutach Konstytucja w kontekście pozbawienia wolności Prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie Art. 40 Konwencji o prawach dziecka Zasada prawa do wolności Art. 37 Konwencji o prawach dziecka Prawo do obrony art. 40 ust 26 Konwencji o prawach dziecka Art. 6 ust. 3 Konwencji o prawach człowieka Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 40 ust. 2 Konwencji praw dziecka, art. 8 ust. 1 Reguł minimalnych) Prawo do skutecznego środka art. 40 Konwencji o prawach dziecka Obowiązek państwa do ustanowienia odrębnych procedur odnoszących się do dzieci pkt. 11 Reguł Minimalnych i art. 40 Konwencji o prawach dziecka Reguły minimalne nakazują tworzyć alternatywne struktury postępowania z nieletnimi Instytucja mediacji i możliwość przekazania sprawy szkole Różnicowanie środków orzekanych wobec poszczególnych przypadków art. 14 i 17 Reguł minimalnych, art. 20 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka. Postępowanie ws nieletnich. Wykład ( ) Kwestia nieletnich w innych systemach prawnych USA Doktryna parents patri sposób paternalistyczny Sędzia funkcja pomocnicza Organ rządowy podejmuje działania wcześniej (przed popełnieniem przestępstwa) Przestępstwa: karne i statusu (nieletniości) 1899 r. I sąd dla nieletnich. Szeroki zakres jurysdykcji. Postępowanie ma charakter odformalizowany Orzeczenie Fischer v. Pennsylvania (1904). Umieszczony w zamkniętym zakładzie do 21 roku życia. Nieletni był zamknięty dłużej, niż by dostał jako zwykły człowiek. Model przetrwał do lat 60/70 Kent v. US. 16-latek gwałty i kradzieże. Zarzuty, że postępowanie niejawne, bez obrońcy, więc pozbawienie wolności z pozbawieniem wszelkich reguł. Orzekanie wymaga zachowania podobnego standardu jak u dorosłych. Ganlt v.. Nastolatek czyniący obsceniczne telefoniczne uwagi sąsiadce. Skierowanie go do ośrodka nawet do 21 roku życia (czyli na 6 lat), a normalnie max 2 lata. Nope. Powinny tu być zastosowane wszystkie reguły procesowe.

17 17 Mateusz Popiel Mc Keivel v. Oskarżony o zabójstwo. Czy nieletni może odpowiadać przed ławą przysięgłych? Orzeczono, że tutaj brak ławy nie narusza kompetencji do rzetelnego procesu. Lata 70 3 model patrzenia sprawiedliwość naprawcza. Alternatywna forma reakcji. Postulaty dekryminizacji, alternatywnych wobec sądowych metod działania. Obecnie w każdym stanie min. 1 sąd dla nieletnich. Wyeliminowano przy postępowania statusu możliwości orzekania kar o charakterze izolacyjnym. Górna granica 18 lat moment popełnienia czynu z możliwością orzekania środków do 21 roku. Celami: przywrócenie nieletniego społeczeństwu i udzielenie mu wsparcia. Procedura Szereg środków wyciągających go spod orzeczenia sędziego. Policja decyduje, czy w ogóle wszczynać Kolejny etap postępowanie przed prokuratorem Prokurator może zawrzeć ugodę z nieletnim, ale nieletni przyjmie określone zobowiązania Na straży wykonania obowiązku stoi kurator Ok. 70% spraw są kończone przed policją lub prokuratorem. Dwa rodzaje innych możliwości skierowanie sprawy bądź do mediacji, bądź do konferencji rodzinnych Jeżeli zakończy się zawarciem ugody, to sąd będzie mógł umorzyć. W ramach konferencji mogą brać udział także inne osoby. Inna forma alternatywnego postępowania: skierowanie przed oblicze sądu młodzieżowego sąd z wyboru. Mają być alternatywą w stosunku do prawdziwego. Zobowiązanie do określonego zachowania. Odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Wysoka skuteczność takich środków Jeżeli sprawa przekazana sądowi dla nieletnich Skierowanie nieletniego przed oblicze sądu pozwala na wymierzenie kary jak osobie dorosłej. Szwajcaria Kontynent europejski Szwajcaria granice nieletniości ustanowiona na 12 lat Specjalna ustawa Środki karne są orzekane w związku z popełnieniem przez niego czynu karalnego Oparte o zasadę ochrony i wychowania nieletniego

18 18 Mateusz Popiel Środki ochrony dozór, oddanie nieletniego pod osobistą opiekę oznaczonej osoby i umieszczenie nieletniego poza rodziną w zakładzie otwartym / zamkniętym; umieszczenie poza rodziną. Środków ochrony nie orzeka się na określony czas i można je zmienić Wszystkie środki ochrony przestają być wykonywane z chwilą ukończenia 18 roku życia. Kary tylko jeśli wina, charakter stricte represyjny Wykonywanie określonej pracy, grzywna, pozbawienie wolności Upomnienie od 6 miesięcy do 2 lat Obowiązek wykonania pracy do 15 roku życia w dniach, a po 15 roku życia do 3 miesięcy Grzywna wobec osoby powyżej 15 roku życia PW powyżej 15 roku życia i wymierza się je od 1 dnia do 1 roku, a jak skończył 16 lat, to do lat 4 Specjalne zakłady karne dla nieletnich Warunkowe zawieszenie i warunkowe przedterminowe zwolnienie Możliwość wymierzenia w systemie więziennym Możliwość warunkowego umorzenia i instytucja odstąpienia od wymierzenia kary Mediacja pomiędzy nieletnim, a pokrzywdzonym Postępowanie karne jest prowadzone przy zachowaniu reguł postępowania karnego, ale z wyłączeniem jawności Austria Ustawa z 1988 r. o sądach dla nieletnich Nieletni: lat Nieletni środki: Przed 14, albo po 14, demoralizacja, właściwe organy administracyjne 1. Konieczność rozważenia alternatywnych metod postępowania z nieletnim. Jako ultima ratio, kiedy organy wykluczą możliwość innego skutecznego oddziaływania. 2. Zasada proporcjonalności. Formy oddziaływania: Możliwość wyłączenia odpowiedzialności jeśli stopień winy nie jest znaczny Obowiązek rozważenia czynników alternatywnych Możliwość zaniechania ścigania przez prokuratora / przez sąd Zaniechanie czyn zagrożony karą do 5 lat, jeżeli względy indywidualno prewencyjne za tym przemawiają. Ok. 50%spraw w Austrii kończy się w ten sposób. Zaniechanie ścigania z interwencją. Kara do lat 10, a stopień winy nieznaczny, a nieletni odstąpi od normalnego procesu i nieletni wypełni obowiązki, jakie na nim ciążą.

19 19 Mateusz Popiel 1 dnia 20 lat PW, albo grzywna 90% się kończy alternatywnie Kara pw na poziomie 1% Model represyjny Kary Holandia Model represyjny z elementami wychowawczego Postępowanie wobec nieletniego, to część powszechnego prawa karnego z koniecznością rozbudowania środków alternatywnych Młodszy dorosły: r. Środki dodatkowe przewidziane alternatywnie: 1 dzień 12 miesięcy (14-16 lat), do 24 miesięcy, grzywna (16-18), kara główna. Alternatywnie: praca w celu naprawienia szkody, lub udział w treningu umiejętności społecznych Kary dodatkowe przepadek przedmiotu i zakaz prowadzenia pojazdów Polska jest w ogonie jeśli chodzi o model postępowania. Warto zapamiętać USA.