Samorząd terytorialny w Szwajcarii

Transkrypt

1 Samorząd terytorialny w Szwajcarii Jakub Jagiełło 1. Informacje ogólne Szwajcaria to państwo w centralnej części Europy, na terenia Alp, bez dostępu do morza. Na północy graniczy z Niemcami, na wschodzie z Austrią i Lichtensteinem, na południu z Włochami a na zachodzie z Francją. Powierzchnia Szwajcarii wynosi 41 tys. km 2.Stolicą Szwajcarii jest Berno. Liczy ok. 7 milionów mieszkańców. Większość Szwajcarów posługuje się językiem niemieckim. Religiami dominującymi są: katolicyzm i protestantyzm. Od 1815r., czyli od kongresu wiedeńskiego, Szwajcaria posiada status państwa neutralnego, dlatego teŝ ulokowano w niej (głównie w Genewie) siedziby licznych organizacji międzynarodowych. Szwajcaria jest wielopartyjną republiką związkową z dwuizbowym parlamentem: Radą Narodową z 200 miejscami i Rada Kantonów z 46 miejscami. 2. Szwajcaria jest państwem federalnym (Bundesstaat) Składa się z państwa centralnego (federacji), państw członkowskich (kantonów) oraz gmin. Kantony stanowią, po szczeblu federalnym drugi szczebel polityczny kraju. Trzecią płaszczyznę tworzą gminy. Instytucja demokracji bezpośredniej pełni doniosłą rolę w Szwajcarii, dlatego ogromną wagę przywiązuje się do instytucji referendum i inicjatywy ludowej. Referendum daje mieszkańcom moŝliwość decydowania o sprawach publicznych. Prawo inicjatywy ludowej polega na moŝliwości występowania przez obywateli z wnioskiem o rozstrzygnięcie spraw mieszczących się w ramach właściwości gminy. Podjęcie inicjatywy następuje na Ŝądanie określonej liczby obywateli w zaleŝności od wielkości kantonu. Jeśli chodzi o prawo wyborcze (czynne i bierne) to w wyborach samorządowych uczestniczą wyłącznie obywatele Szwajcarii, gdyŝ kraj ten nie naleŝy do UE i nie obowiązuje tu regulacja art. 19 TWE. Co więcej art. 43 ust. 5 Konstytucji Związkowej stanowi, Ŝe po 3 miesiącach od chwili osiedlenia się w gminie kaŝdy obywatel szwajcarski uzyskuje prawo głosu w sprawach kantonalnych i gminnych.

2 3. Kantony Szwajcaria składa się z 26 kantonów, z czego 3 to samodzielne półkantony. Przeciętna wielkość kantonu to ok km2, którą zamieszkuje przeciętnie ok. 270 mieszkańców). Struktura wewnętrzna jest dość zróŝnicowana, dlatego, Ŝe kaŝdy kanton sam decyduje o swojej strukturze. Poszczególne kantony mają własne konstytucje i organy władzy ustawodawczej. W zakresie stosunków między federacją a kantonami główną zasadą jest, Ŝe wszystkie kompetencje nie przyznane wyraźnie związkowi naleŝą do kantonów Zgodnie z art. 3 Konstytucji Federalnej Związku Szwajcarskiego kantony są suwerenne, o ile ich suwerenność nie jest ograniczona Konstytucją i realizują one wszystkie prawa nie przekazane władzy federalnej. 4. Gminy Gminy w Szwajcarii są o wiele starsze niŝ kantony, choć prawnie zostały one przez nie utworzone. Gmina szwajcarska określana jest przez doktrynę jako związek prawa publicznego, wyposaŝony w osobowość prawną, ludność, terytorium i dysponujący określonym zakresem uprawnień. W Wyniku historycznych przeobraŝeń powstały róŝne typy gmin. Kryterium ich rozróŝnienia stanowi zazwyczaj rodzaj wykonywanych zadań. Istnieją: A. Gminy polityczne (określane takŝe gminami mieszkańców) jako jednostki podziału terytorialnego które tworzą wszyscy mieszkańcy gminy, B. Gminy specjalne występujące w niektórych kanonach. 5. Gminy specjalne a) Gminy z ograniczonym zakresem kompetencji: Gminy szkolne występowały w niektórych kantonach i zajmowały się szkolnictwem podstawowym i ponadpodstawowym; w pozostałych kantonach regułą było zaliczanie szkolnictwa do zakresu zadań gmin politycznych; istnieją nadal w kantonie St.Gallen Gminy wyborcze istnieją jedynie w kantonie Glarus i słuŝą dokonywaniu wyborów organów samorządowych Gminy zajmujące się opieką społeczną nad ubogimi występują w kantonach Glarus i Nidwalden a rozwinęły się tam gdzie gminy mieszkańców miały problemy z zapewnieniem osobom ubogim naleŝytej opieki. b) Gminy o ograniczonym składzie osobowym: Gminy obywatelskie traktowane są zazwyczaj jako gminy celowościowe, ich członkami nie są osoby zamieszkałe na ich terenie lecz posiadające gminne prawa obywatelskie; zadania tych gmin to nadawanie gminnych praw obywatelskich, podtrzymywanie więzi

3 z gminą, wspieranie działalności kulturalnej, gospodarowanie lasami oraz zarządzanie posiadanymi gruntami, w celu wykonania zadań gmina moŝe powołać własne organy Gminy kościelne występują w licznych kantonach jako terytorialne związki osób danego wyznania, nie są to jednak gminy w sensie samorządowo-prawnym, zakres ich działalności ogranicza się do spraw czysto kościelnych. Ustawodawstwo państwowe przyznaje gminom katolickim osobowość publicznoprawną, która słuŝy wyłącznie do występowania w stosunkach pomiędzy Kościołem państwem 6. Struktura organizacyjna Kantony określając swoją wewnętrzną strukturę organizacyjną, określają takŝe samorządność gmin. W 26 kantonalnych porządkach prawnych moŝna odnaleźć zróŝnicowane regulacje dotyczące najwaŝniejszych organów gmin. Strukturę gmin tworzą organy uchwałodawcze i wykonawcze. Z reguły są to: zgromadzenie gminy i rada gminy. 6a. Zgromadzenie gminy W skład zgromadzenia gminy wchodzą wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele gminy. Typ organizacji gminy, w którym zgromadzeniu przysługują szerokie kompetencje nazywany jest typem zwyczajnym. W wszystkich gminach kantonów niemieckich oraz w kantonach Ticino, Waadti Vakais utrzymana została instytucja powszechnego zgromadzenia jako organu uchwałodawczego. Do jego kompetencji naleŝy: Uchwalanie budŝetu i zatwierdzenie jego wykonania Uchwalanie podatków Uchwalanie projektów zarządzeń o charakterze ogólnym Przyjmowanie sprawozdań z działalności organów gminy Udzielanie zezwoleń na zaciąganie poŝyczek Wybór władzy gminy i nadzór jej działalności Zgromadzenie gminy działa sesyjnie. Sesje zwołuje organ wykonawczy. Istnieją dwa typy sesji: Zwyczajne zwoływane w terminach ustalonych przez przepisy poszczególnych ustaw gminnych lub wyznaczonych przez organ wykonawczy Nadzwyczajne zwoływane razie potrzeby z inicjatywy organu wykonawczego lub na wniosek określonej w przepisach ustaw liczby obywateli Obrady zgromadzenia prowadzi przewodniczący gminy zwany merem lub syndykiem. Zgromadzenie jako jedyny organ uchwałodawczy występuje wyłącznie w małych gminach. W gminach duŝych ustawodawstwa kantonalne przewidują obowiązek powoływania

4 trójstopniowej struktury organów gminnych. Ten typ struktury nazywany jest nadzwyczajną organizacją gminy. Istotą jest tu zastąpienie zgromadzenia ogółu obywateli przedstawicielskim organem uchwałodawczym, czyli parlamentem. 6b. Parlament gminy Parlament gminy wybierany jest przez zgromadzenie na kadencję wynoszącą od 2 do 4 lat. Przewodniczącym parlamentu jest prezydent gminy. Sposób obradowania parlamentu jest podobny do trybu obrad zgromadzenia. Kompetencje zgromadzenia zostały ograniczone na skutek powołania parlamentu gminy. Do kompetencji parlamentu naleŝy: Kontrolowanie rady gminy i innych organów Przygotowanie projektów uchwał zgromadzenia dotyczących istotnych spraw gminy i przedkładanie ich zgromadzeniu (np. organizacja gminy, planowanie przestrzenne, reglamentacja budownictwa, zaopatrzenie w energię i wodę) Kompetencje finansowe: prawo do ustalania stopy podatkowej, zatwierdzania rachunków, przyjmowania darowizn, kupowania i sprzedawania nieruchomości Wielkość parlamentu jest róŝna. Prawo do określania liczebności posiada zgromadzenie. Prawie 90% ogółu gmin szwajcarskich nie posiada parlamentu. W związku z powołaniem w wielu kantonach parlamentu gminy ograniczeniu uległ zakres powszechnego głosowania. Obowiązkiem poddania pod głosowanie objęte zostały rozstrzygnięcia najwaŝniejsze takie jak ustalenie praw powszechnie obowiązujących oraz finansowo-podatkowych. 6c. Rada gminy Jest organem wykonawczym. Kompetencje rady określane są w przepisach usta gminnych oraz prawa materialnego. Rada gminy wypełnia luki powstałe na skutek podzielenia kompetencji między róŝne organy. Rada gminy zajmuje się: Reprezentacją gminy na zewnątrz Wykonywaniem uchwał zgromadzenia Administracją bieŝących spraw Zarządzeniem finansami Zarządzaniem policją miejscową Członkowie rady wybierani są przez zgromadzenie lub przez parlament w liczbie od 3 do 9 osób. Kadencja rady zaleŝy od miejscowych uregulowań prawnych i wynosi 2 lub 4 lata. Wewnętrzna struktura rady ma charakter resortowy. Rada dzieli się na departamenty którymi kierują członkowie rady. Podział na departamenty nie występuje jedynie w małych gminach. Pracują tam urzędnicy etatowi np. pisarz i kasjer. Urzędnicy ci pochodzą z wyboru a nie

5 mianowania co jest charakterystyczna dla Szwajcarii. Pracom rady przewodniczy prezydent gminy (mer i syndyk), będący jednocześnie przewodniczącym zgromadzenia. Jego kompetencje są szersze niŝ kompetencje pozostałych członków rady. 6.d Komisje gminy Zadania z zakresu administracji gminnej mogą być zalecane specjalnym komisjom działającym obok rady gminy. Głównym zadaniem komisji jest doradztwo na rzecz organów gminy. Ponadto komisji mogą być zlecane pojedyncze kompetencje władcze. Komisje powoływane są przede wszystkim w gminach, które same wykonują wszystkie zadania, czyli tam gdzie nie działają gminy specjalne. Wówczas gminy mieszkańców powołują komisje szkolne, budowlane. 7. Zadania gminy Zadania gmin dotyczą zasadniczo wszystkich dziedzin działalności wynikających z klasycznego podziału władz. Z jednej strony gminy są państwowymi władzami lokalnymi wypełniającymi zadania państwa. Do typowych zadań realizowanych przez gminy w ramach tej funkcji naleŝy: Prowadzenie rejestry stanu cywilnego Prowadzenie księgi gruntowej Kontrola zameldowań mieszkańców Rejestr wyborczy Z drugiej strony gminy są korporacjami samorządowymi upowaŝnionymi do samodzielnego regulowania swoich spraw z uwzględnieniem porządku prawnego. Mogą zatem równieŝ w tych ramach zostać im przekazane zadania. Gminy mogą być zobowiązane do wydania komunalnej regulacji budowlanej. Następnie jeśli gminy realizują zadania dobrowolnie to muszą stworzyć do tego podstawy prawne. Komunalne regulaminy określają więc ruch i uŝytkowanie pływalni, placów sportowych, bibliotek. Typowe zadania samorządowe występują w następujących dziedzinach: Kultury Sportu pozaszkolnego Zaopatrzenie w elektryczność, gaz Przedsiębiorstw komunikacji nieobowiązkowych 8. Finanse gmin

6 Gminy są finansowane poprzez środki zewnętrzne, czyli subwencje i dotacje, które mogą pochodzić z budŝetu centralnego lub kantonu (w Szwajcarii rozbudowany jest system wyrównania finansowego pomiędzy gminami) oraz źródła własne do nich naleŝy zaliczyć: podatki lokalne, podatek dochodowy i podatek od majątku pobierane od osób fizycznych a takŝe podatek od zysku i kapitału od osób prawnych. 9. Nadzór nad gminami Nadzór nad gminami lub organami samorządowymi sprawują róŝne organy. Przede wszystkim są to rząd kantonu i sąd administracyjny. Organy nadzoru mogą dokonywać wizytacji, inspekcji maja prawo wglądu we wszystkie dokumenty wytworzone przez gminę. Gminy mają obowiązek przekładania organowi nadzoru na jego Ŝądanie uchwał lub innych aktów. Istnieje moŝliwość zaskarŝenia uchwał podejmowanych przez organ stanowiący (parlament) lub decyzje urzędników. Przysługuje po jednej skardze do rady (organu wykonawczego) jako środek nadzoru wewnątrz administracyjnego. JeŜeli zainteresowany poskarŝył się ale nie jest zadowolony, dla tego kto skargę złoŝył, moŝe wtedy zaskarŝyć to rozstrzygnięcie do rządu Kantonalnego. Decyzja Rządu Kantonalnego moŝe być zaskarŝona do Kantonalnego Sadu Administracyjnego. Od orzeczenia Kantonalnego Sądu Administracyjnego słuŝy skarga do Sądu Federalnego. MoŜe się zdarzyć, Ŝe gminna moŝe wnieść skargę, wówczas gdy prawa gminy zostaną naruszone przez rozstrzygnięcie nadzoru. Składa wówczas skargę do Kantonalnego Sądu Administracyjnego. JeŜeli w sprawie prawa cywilnego np. prawo własności gminie przysługuje rozstrzygnięcie cywilno-prawne przed sądem powszechnym (cywilnym). 10. Związki międzygminne Coraz więcej zadań rozwiązywanych jest w ramach związków celowych lub związków gminnych. Związkiem celowym jest publicznoprawna korporacja powstała przez połączenie gmin do wypełniania określonych zadań gmin. Związek gmin powstaje z większej liczby gmin kantonu połączonych w publicznoprawną korporację z własną osobowością prawną w celu wypełniania zadań gmin przy zagwarantowaniu demokratycznych praw obywateli w sprawach związku. Dotyczy to przede wszystkim zaopatrzenia w wodę i spraw kanalizacji, prowadzenia określonych typów szkół, szpitali i domów opieki, instytucji pomocy społecznej, zadań planowania regionalnego i lokalnego ruchu drogowego. 11. Berno stolica Szwajcarii

7 Berno jest takŝe siedziba parlamentu federalnego. Gmina Berno ma nieco inną strukturę. Organem stanowiącym jest ogół mieszkańców uprawnionych do głosowania. Organem stanowiącym jest takŝe Parlament gminy jako drugi organ stanowiący (jest to model nadzwyczajny). W skład Parlamentu Gminy Berno wchodzi 80 przedstawiciel mieszkańców gminy, wybieranych na okres 4 lat. Na czele parlamentu stoi prezydent miasta. Organem wykonawczym jest Rada Gminy: składa się z 7 osób wybieranych przez parlament. Berno jest nie tylko gmina polityczna ale jest takŝe gmina obywatelską. Obok organu gminy politycznej funkcjonują organy gminy obywatelskiej. Organami gminy obywatelskiej są: zgromadzenie gminy (wchodzą w jego skład wszyscy obywatele danej gminy). Zgromadzenie wybiera: Prezydenta i v-ce prezydenta gminy obywatelskiej a ponadto wybierana jest Wielka Rada Obywatelska i Mała Rada Obywatelska. Wielka Rada Obywatelska, jako organ stanowiący, jest odpowiednikiem parlamentu gminy. Mała Rada Obywatelska jest organem gminy obywatelskiej będąca odpowiednikiem Rady Gminy Politycznej jako organem wykonawczym.