Rehabilita. Rehabilita. spo³eczna. intelektualna. osób. od biernoàci Rehabilitacja. do aktywnoàci. od biernoàci do aktywnoàci.

Transkrypt

1 Rehabilitacja spoûeczna ii zawodowa z z niepe³nosprawnoàciâ intelektualnâ od biernoàci Rehabilitacja zawodowa do aktywnoàci spo³eczna niepeûnosprawnoàciâ do aktywnoàci intelektualna Rehabilit Rehabilita do aktywnoàci zawodowa od biernoàci ISBN Rehabilita Rehabilitacja spoûeczna i zawodowa spo³eczna z niepe³nosprawnoàciâ do intelektualnâ aktywnoàci od biernoàci od biernoàci do aktywnoàci niepeûnosprawnoàciâ zawodowa intelektualna Pod redakcj¹ redakcjâ Joanny G³odkowskiej Andrzeja Giryñskiego spo³eczna niepeûnosprawnoà Rehabilitacja niepeûnosprawnoàciâ spo³eczna Wydawnictwo Naukowe AKAPIT Rehab

2 Rehabilitacja społeczna i zawodowa z niepełnosprawnością intelektualną od bierności do aktywności Pod redakcją Joanny Głodkowskiej Andrzeja Giryńskiego Wydawnictwo Naukowe AKAPIT WARSZAWA, 2006

3 Recenzenci: Prof.. dr hab. Władysław Dykcik Prof. dr hab. Adam Kurzynowski Copyright by., Kraków 2006 Printed in Poland ISBN Nakład: 300 egz. Wydawnictwo Naukowe Akapit, Kraków tel./fax (012) ;

4 SPIS TREŚCI Wprowadzenie...4 MARIA MAREK RUKA Edukacja warunkiem efektywnej rehabilitacji społecznej niepełnosprawnych...9 JOANNA GŁODKOWSKA Umiejętności przystosowawcze w propozycji diagnostycznej...21 ANDRZEJ GIRYŃSKI Asertywność niepełnosprawnych intelektualnie próba diagnozy...45 BARBARA MARCINKOWSKA Kompetencje zespołów rehabilitacyjnych...55 BERNADETA SZCZUPAŁ Program PACE jako jedna z form rehabilitacji społecznej i zawodowej z niepełnosprawnością intelektualną...65 AGNIESZKA GIERBA GRODZICKA Różnice w poziomie funkcjonowania i rozwoju umiejętności społecznych z deficytem intelektualnym w stopniu umiarkowanym i znacznym po rocznej rehabilitacji prowadzonej na terenie WTZ...75 MARIOLA WOLAN NOWAKOWSKA Doradztwo zawodowe jako proces wspierania rozwoju...83 EWA WAPIENNIK Ochrona z niepełnosprawnością intelektualną przed dyskryminacją w zatrudnieniu...89 A. DZIĄSŁO, A. MARCISZ Polskie bariery w zatrudnianiu niepełnosprawnych intelektualnie BEATA NOWAK Kształcenie ustawiczne jako element działań normalizacyjnych MARCIN WLAZŁO Miejsce i funkcje kształcenia ogólnego w przygotowaniu zawodowym uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną...137

5 4 SPIS TREŚCI CZESŁAW JAROSZ Egzaminowanie zewnętrzne - potwierdzanie kwalifikacji zawodowych uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną EWA ZASĘPA Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania oraz metody ich terapii w populacji z niepełnosprawnością intelektualną przegląd zagadnień ANNA MAŁORZATA KOSTRZANOWSKA Kemphil miejscem realizacji zasad antropozofii i pedagogiki steinerowskiej w pracy z osobami upośledzonymi umysłowo i chorymi psychicznie MILENA PYRA Efektywność oddziaływania rehabilitacyjno wspierającego wobec niepełnosprawnych intelektualnie w Środowiskowym Domu Samopomocy...173

6 WPROWADZENIE Weryfikacja i uściślanie stosowanej terminologii w ramach pedagogiki specjalnej pozwala przyjąć, że dziś niepełnosprawność nie jest już rozumiana tylko jako rezultat choroby czy uszkodzenia, ale raczej jako wynik barier - społecznych, ekonomicznych, fizycznych - jakie napotyka się w środowisku. Zdaniem M. Foucault'a (2000) w XVIII wieku, po raz pierwszy została zastosowana miara, jaką można szacować człowieczeństwo jest nią przydatność człowieka. W naszym czasie o przydatności człowieka coraz wyraźniej świadczą możliwości konsumowania przez niego wszystkiego, co oferują mu społeczeństwo, kultura i ekonomia. Okazuje się, że miejsce w życiu zbiorowości społecznej, w konsumpcji wyznaczane jest także przez poziom sprawności człowieka. Zadaniem rehabilitacji jest przygotować osobę niepełnosprawną, by była przydatna i miała poczucie przydatności, a to może zapewnić podniesienie istotnego wymiaru jej funkcjonowania, jakim jest poczucie jakości własnego życia. Aktulanie można zauważyć, że zarówno międzynarodowe, jak i lokalne organizacje, instytucje podejmują coraz bardziej intensywnie działania ukierunkowane na kompleksowe i wielorakie usprawnianie z niepełnosprawnością intelektualną. Docelowo działania te zmierzają do podniesienia jakości życia tych i ich rodzin tak w wymiarze osobistym, jak i społecznym. Stąd też ważne staje się rozpoznanie i uaktywnienie różnorodnych mechanizmów, systemów wsparcia, warunkujących pomyślny przebieg rehabilitacji społecznej i zawodowej z niepełnosprawnością intelektualną. Osoby niepełnosprawne mają takie same prawa, co wszyscy obywatele. W tym zapewnieniu, udokumentowanym prawnie, wyraża się dążenie, by procesom społecznym nadawać coraz bardziej realne cechy integracji sprawnych i niepełnosprawnych, także niepełnosprawnych intelektualnie. To celowe dążenie wymaga zaangażowania różnych służb społecznych z koniecznością koordynowania działań na poziomie różnych sektorów życia społeczno- politycznego i gospodarczego. Badania i ekspertyzy z zakresu rehabilitacji zawodowej i zatrudniania niepełnosprawnych powinny prowadzić do tworzenia kompleksowych i zindywidualizowanych usług świadczonych wobec nich. Nie bez znaczenia jest także zbudowanie możliwie pełnej koncepcji rehabilitacji zawodowej i społecznej ze wskazaniem najbardziej skutecznych metod pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie. Wszystkie te zabiegi diagnostyczno- rozpoznawcze i realizacyjne powinny doprowadzić do urealnienia procesu podstawowego- integracji społecznej i zawodowej niepełnosprawnych w środowisku lokalnym i w szerszej społeczności. Szczególne utrudnienia w sytuacji niepełnosprawnych intelektualnie wymagają, by poradnictwo zawodowe i cały proces przygotowania zawodowego i zatrudnienia był bardziej rozpoznany, wzmacniany i ewaluowany.

7 6 J. GŁODKOWSKA, A. GIRYŃSKI Aktualnie tworzone i wdrażane do praktyki programy rehabilitacyjne opierają się na wiodącym założeniu, że osoba niepełnosprawna intelektualnie, niezależnie od stopnia niepełnosprawności, posiada potencjał rozwojowy, który powinniśmy umieć rozpoznać i wykorzystać w planowaniu i realizacji działań rehabilitacyjnych. Jednocześnie w konstruowaniu modeli rehabilitacyjnych trzeba uwzględniać aksjomat o niepowtarzalności każdej osoby z niepełnosprawnością intelektualną i bezwzględnie rehabilitację widzieć w kontekście znaczeniowym podmiotowości i autonomii. Tak rozumiana rehabilitacja społeczno-zawodowa niepełnosprawnych intelektualnie powinna stwarzać tym osobom możliwości podejmowania podstawowych ról społecznych i zawodowych, które są podstawą do kształtowania poczucia tożsamości, potrzeby wyrażania własnych pragnień i posiadania celów życiowych. Aktywność w życiu społecznym i zawodowym daje szansę podnoszenia jakości życia tych, możliwości przeżywania przez nich szczęścia. A to jest niezbywalne prawo każdego człowieka. Nie ulega wątpliwości, że spełnienie zawodowe niepełnosprawnych intelektualnie ich poczucie przydatności zawodowej, możliwość znalezienia pracy i jej utrzymania to warunek tego, by można było mówić o społecznym zbliżeniu, o faktycznym procesie integracji. Dziś coraz intensywniej daje się zauważyć specjalne wysiłki społeczne, poświęcone promocji dostępu niepełnosprawnych intelektualnie do zatrudnienia, także na otwartym rynku pracy. Uznajemy dziś, że jest to jedna z najważniejszych dróg do pokonywania społecznej izolacji niepełnosprawnych intelektualnie oraz stwarzania im szansy niezależnego życia i budowania w nich poczucia, że są potrzebni. Działania pomocowe i wspierające podejmowane są ramach rehabilitacji zawodowej. W Ustawie o rehabilitacji 1 stwierdza się: rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Aktualna rehabilitacja podkreśla znaczenie odpowiedniego systemu wsparcia. Zauważa się także potrzebę zwiększonej precyzji w charakterystyce niepełnosprawnych, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju i intensywności potrzebnego im wsparcia, a w tym także zapewnienia zróżnicowanej pomocy w pełnieniu ról zawodowych. Celem rehabilitacji, zgodnie z terminologią psychologii pozytywnej, jest rozkwit osoby niepełnosprawnej i dążenie do jej optymalnego funkcjonowania. Ta koncepcja rehabilitacji bardziej koncentruje się na pożądanych aspektach psychicznego i społecznego funkcjonowania człowieka niepełnosprawnego, niż na jego uszkodzeniach, słabościach i ograniczeniach. Poczucie optymalnego funkcjonowania, także poczucia rozkwitu w wieku dorosłym osoby niepełnosprawnej intelektualnie dotyczy jej możliwości spełnienia zawodowego i uczestniczenia w życiu społecznym w zakresie zależnym od stopnia upośledzenia i potrzeb osoby. 1 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu niepełnosprawnych

8 Wprowadzenie 7 Wszystkie teksty wchodzące w zakres struktury prezentowanego opracowania podejmują zagadnienia korelujące z pojęciami: rehabilitacja społeczna, rehabilitacja zawodowa. Przedstawiane rozważania i analizy teoretyczno-empirycznopragmatyczne mieszczą się w następujących obszarach problemowych: wybrane kryteria oceny osiąganej przez osoby niepełnosprawne intelektualnie dojrzałości społecznej; wyznaczniki edukacyjno-społeczne konstruowania programów rehabilitacji społecznej z niepełnosprawnością intelektualną; uwarunkowania i przejawy rehabilitacji zawodowej niepełnosprawnych intelektualnie; wybrane procedury intensyfikujące proces rehabilitacji zawodowej z niepełnosprawnością intelektualną; zjawisko barier i dyskryminacji w zatrudnianiu niepełnosprawnych inte- lektualnie w Polsce; próba oceny efektywności procesu rehabilitacji społeczno-zawodowej z niepełnosprawnością intelektualną w warunkach instytucjonalnych. Adresatami opracowania są instytucje rządowe i pozarządowe oraz profesjonaliści żywo zainteresowani programowaniem i realizowaniem działań rehabilitacyjnych usytuowanych w nurcie psychologii pozytywnej, uwzględniających potrzeby oraz niezbywalne prawa z niepełnosprawnością intelektualną.