Uczestnicy procesu. mgr Marta Pratkowiecka

Transkrypt

1 Uczestnicy procesu mgr Marta Pratkowiecka

2 Uczestnik procesu kategoria zbiorcza obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcję w procesie wyznaczoną jej przez prawo procesowe

3 Uczestnik procesu Można wyróżnić następujące kategorie uczestników procesu: organy procesowe, strony procesowe, reprezentanci stron procesowych, rzecznicy interesu społecznego, osobowe źródła dowodowe, pomocnicy organów procesowych.

4 Organy procesowe organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych stadiach procesu mają określoną przez właściwe przepisy strukturę organizacyjną oraz są wyposażone w określone uprawnienia i obowiązki wyróżniamy organy postępowania przygotowawczego, organy postępowania jurysdykcyjnego oraz organy postępowania wykonawczego

5 Organy postępowania przygotowawczego prokurator (art k.p.k.) sąd - w wypadkach wskazanych w ustawie (art k.p.k.), np. zastosowanie tymczasowego aresztowania (art k.p.k.) referendarz sądowy (art. 93a 1 k.p.k.), np. wyznaczenie obrońcy z urzędu inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze (np. Policja, ABW, CBA, Straż Graniczna, Służba Celna)

6 Organy postępowania sądowego sąd prezes sądu, przewodniczący wydziału, upoważniony sędzia referendarz sądowy przewodniczący składu orzekającego

7 Sąd

8 Sąd Konstytucja RP: Art Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Art Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Art Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. 2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Art Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. 2. Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy. Art Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.

9 Sąd Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych: Art Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe oraz sądy apelacyjne. 2. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego. 3. Sądy powszechne wykonują również inne zadania z zakresu ochrony prawnej, powierzone w drodze ustaw. 4. Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o sądach bez bliższego ich określenia, rozumie się przez to sądy powszechne.

10 Sąd Termin sąd funkcjonuje w k.p.k. w dwóch znaczeniach: 1. odnosi się do instytucji państwowej, której podstawowym zadaniem jest wymierzanie sprawiedliwości (art. 24, art i 3 k.p.k.), 2. używany jest jako synonim składu orzekającego w danej sprawie (art. 28, 35 1 i 2 k.p.k.)

11 Właściwość sądu właściwość - oznacza uprawnienie (i jednocześnie obowiązek) do dokonania określonej czynności lub zespołu czynności właściwość sądu art i k.p.k.

12 Właściwość sądu Zagadnienie właściwości sądu ma istotne znaczenie na kilku różnych płaszczyznach. Po pierwsze, ustalenie, który sąd rozpoznaje określone kategorie spraw, jest konieczne z punktu widzenia zapewnienia organom wymiaru sprawiedliwości optymalnych warunków bezkolizyjnego funkcjonowania. Po drugie, zagadnienie właściwości sądu ma fundamentalne znaczenie z punktu widzenia gwarancji prawa do sądu. Konstytucja RP w art. 45 ust. 1 stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Także na tle art. 6 ust. 1 EKPC, gwarantującego prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd powołany ustawą przyjmuje się, że prawo to może być zagwarantowane tylko wówczas, gdy jest to sąd właściwy. Według EKPC, ustawową podstawę musi mieć organizacja (ustrój) i funkcjonowanie sądu.

13 Właściwość sądu W k.p.k. brak jest przepisów dotyczących właściwości innych niż sąd organów procesowych (prokurator, organy ścigania). Stosowne regulacje dotyczące tej kwestii umiejscowione są w ustawach regulujących ustrój i organizację prokuratury oraz organów ścigania, a także w aktach niższego rzędu wydanych na ich podstawie.

14 Właściwość sądu właściwość rzeczowa właściwość miejscowa właściwość funkcjonalna właściwość z łączności spraw właściwość z delegacji

15 Właściwość rzeczowa właściwość rzeczowa - upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w I instancji dotyczy sądu rejonowego (art k.p.k.) oraz sądu okręgowego (art k.p.k.) sąd apelacyjny nigdy nie rozpoznaje sprawy w I instancji!

16 Właściwość rzeczowa art k.p.k.: Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu. Właściwość rzeczowa sądu rejonowego obejmuje sprawy o czyny zabronione rozpoznawane w I instancji, które nie zostały przekazane na mocy przepisu szczególnego do właściwości innego sądu lub organu.

17 Właściwość rzeczowa Art. 25 k.p.k.: 1. Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa: 1) o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych, 2) o występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art , art , art. 149, art , art , art , art , art i 4, art , 3 i 4, art , art i 4, art , art. 189a 2, art , art. 211a, art , art , art i 2, art. 269, art i 2 w zw. z art. 294, art i 2 w zw. z art. 294, art w zw. z art. 294, art w zw. z art. 294, art oraz art. 299 Kodeksu karnego, 3) o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego. 2. Sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi pierwszej instancji, sprawę o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy. 3. Sąd okręgowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie rejonowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę.

18 Właściwość rzeczowa Powtórka z ostatnich zajęć: art. 80 k.p.k.: Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy. - przesłanka przedmiotowa obrony obligatoryjnej

19 Właściwość miejscowa właściwość miejscowa - upoważnienie sądu do rozpoznania danej sprawy ze względu na jego siedzibę oraz miejsce zdarzenia, które ma dla tej sprawy znaczenie; pozwala na stwierdzenie, który z sądów tego samego rzędu posiada kompetencje do rozpoznania konkretnej sprawy

20 Właściwość miejscowa Właściwość miejscowa sądu uzależniona jest zasadniczo od dwóch kwestii: obszaru właściwości sądu oraz miejsca popełnienia czynu zabronionego. Obszar właściwości sądu określany jest w odniesieniu do sądów powszechnych na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie ustalenia siedzib i obszarów właściwości sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych (Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.).

21 Właściwość miejscowa podstawowe kryterium właściwości miejscowej - art k.p.k.: Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.

22 Właściwość miejscowa reguła wyprzedzania - jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów właściwy do rozpoznania sprawy jest ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze (art k.p.k.)

23 Właściwość miejscowa Art k.p.k. 1. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu: 1) ujawniono przestępstwo, 2) ujęto oskarżonego, 3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał - zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze. Konflikt rozstrzyga reguła wyprzedzania.

24 Reguła I miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w okręgu którego popełniono przestępstwo Reguła II jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów właściwy do rozpoznania sprawy jest ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze

25 Reguła III jeśli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu: 1) ujawniono przestępstwo, 2) ujęto oskarżonego, 3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał - zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze Reguła IV jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu według reguł poprzedzających, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy

26 Właściwość funkcjonalna uprawnienie sądu do dokonywania określonych czynności postępowania karnego

27 Właściwość funkcjonalna np. do właściwości funkcjonalnej sądu rejonowego należy m.in.: - rozpatrywanie zażaleń na zatrzymanie - właściwy jest sąd rejonowy miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania (art i 2 k.p.k.), - stosowanie tymczasowego aresztowania w toku postępowania przygotowawczego na okres do 3 miesięcy (art i 2 k.p.k.), - rozpatrywanie zażaleń na postanowienia prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych (art k.p.k.)

28 Właściwość funkcjonalna np. do właściwości funkcjonalnej sądu okręgowego należy m.in.: - rozpoznawanie środków odwoławczych (apelacji, zażaleń) od orzeczeń i zarządzeń wydanych przez sąd rejonowy jako sąd I instancji (art k.p.k.), - rozstrzyganie sporów o właściwość między sądami rejonowymi (art. 38 k.p.k.), - przekazywanie sprawy do innego niż właściwy miejscowo sądu rejonowego, ze względu na ekonomikę procesową (art. 36 k.p.k.), - wydawanie listu żelaznego (art. 281 k.p.k.)

29 Właściwość funkcjonalna np. do właściwości funkcjonalnej sądu apelacyjnego należy m.in.: - rozpoznawanie środków odwoławczych (apelacji, zażaleń) od orzeczeń i zarządzeń wydanych przez sąd okręgowy jako sąd I instancji (art k.p.k.), - rozstrzyganie sporów o właściwość między sądami okręgowymi (art. 38 k.p.k.), - przekazywanie sprawy do innego niż właściwy miejscowo sądu okręgowego, ze względu na ekonomikę procesową (art. 36 k.p.k.), - przekazywanie na wniosek sądu rejonowego do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi I instancji, sprawy o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy (art k.p.k.)

30 Właściwość z łączności spraw możliwość łącznego rozpoznania kilku spraw karnych należących do właściwości różnych sądów w jednym wspólnym postępowaniu karnym, przed jednym sądem stanowi odstępstwo od właściwości miejscowej lub właściwości rzeczowej sądu

31 Właściwość z łączności spraw łączność przedmiotowa - łączne rozpoznanie spraw co najmniej dwóch oskarżonych (art k.p.k.) łączność podmiotowa - łączne rozpoznanie co najmniej dwóch spraw o różne przestępstwa jednego oskarżonego (art k.p.k.) łączność mieszana (podmiotowo - przedmiotowa) - łączenie spraw do wspólnego rozpoznania na podstawie obu powyższych kryteriów

32 Właściwość z łączności spraw Decyzja o połączeniu spraw do łącznego rozpoznania może mieć miejsce w postępowaniu przygotowawczym, w wyniku tej decyzji do sądu wpłynie akt oskarżenia dotyczący kilku oskarżonych lub zarzucanych przestępstw. Decyzja taka może także być podjęta przez sąd w formie postanowienia.

33 Właściwość z delegacji polega na przekazaniu sprawy zawisłej przed sądem właściwym do rozpoznania innemu sądowi ze względu na szczególne okoliczności wskazane w ustawie

34 Właściwość z delegacji szczególna waga lub zawiłość sprawy - art k.p.k. (tzw. ruchoma właściwość rzeczowa) ekonomia procesowa - art. 36 k.p.k. dobro wymiaru sprawiedliwości - art. 37 k.p.k. niemożność rozpoznania sprawy ze względu na wyłączenie sędziów - art. 43 k.p.k. zagrożenie przedawnieniem karalności - art. 11a pwkpk

35 Właściwość z delegacji przepis art. 11a ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego zgodnie z tą regulacją, jeśli rozpoznanie sprawy w sądzie miejscowo właściwym jest niemożliwe w terminie zabezpieczającym uniknięcie przedawnienia karalności przestępstwa określonym w art. 101 k.k., uwzględniając wniosek sądu właściwego, sąd apelacyjny może przekazać taką sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu

36 Właściwość sądu Art. 35 k.p.k. 1. Sąd bada z urzędu swą właściwość, a w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub innemu organowi. 2. Jeżeli sąd na rozprawie głównej stwierdza, że nie jest właściwy miejscowo lub że właściwy jest sąd niższego rzędu, może przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy. 3. Na postanowienie w kwestii właściwości przysługuje zażalenie. Jeżeli sąd stwierdzi, że nie jest właściwy do rozpoznania sprawy, wydaje w tej kwestii postanowienie. Poza stwierdzeniem niewłaściwości w postanowieniu zawarte powinno być także wskazanie sądu (lub innego organu) właściwego.

37 Spór o właściwość Art. 38 k.p.k. 1. Spór o właściwość między sądami równorzędnymi rozstrzyga ostatecznie sąd wyższego rzędu nad sądem, który pierwszy wszczął spór. 2. W czasie trwania sporu każdy z tych sądów przedsiębierze czynności niecierpiące zwłoki. Spór o właściwość może dotyczyć wyłącznie właściwości miejscowej. Nie ma możliwości zaistnienia sporu o właściwość rzeczową i funkcjonalną. Wynika to faktu, iż ustawa dopuszcza spory wyłącznie między sądami równorzędnymi.

38 Spór o właściwość Do wszczęcia sporu kompetencyjnego niezbędne jest uprawomocnienie się postanowienia o przekazaniu sprawy zgodnie z właściwością innemu sądowi.

39 Spór o właściwość Spór negatywny polega na tym, że sąd, do którego sprawa wpłynęła, stwierdza swoją niewłaściwość i przekazuje ją innemu sądowi, który także uważa się za niewłaściwy. Spór pozytywny zachodzi natomiast w sytuacji, gdy ta sama sprawa zostanie wniesiona do dwóch lub większej liczby sądów i przynajmniej dwa z nich uważają się za właściwe do jej rozpoznania. Może on także przybrać postać, w której sprawa zostanie wniesiona do jednego sądu, a drugi, który uważa się w sprawie za właściwy, zwraca się o jej przekazanie do rozpoznania. Analiza przepisów k.p.k. prowadzi do wniosku, że możliwe jest zaistnienie wyłącznie negatywnych sporów o właściwość. Przytoczone powyżej okoliczności nazywane sporami pozytywnymi nie rodzą bowiem faktycznie sytuacji spornej przewidzianej przez przepisy k.p.k. W odniesieniu do przykładu, w którym ta sama sprawa trafia do dwóch sądów, zauważyć można, że zastosowanie ma w tym przypadku art pkt 7 k.p.k. stanowiący, że wszczęte postępowanie powinno zostać umorzone, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby wcześniej wszczęte toczy się.

40 Spór o właściwość Spór o właściwość między sądami równorzędnymi rozstrzyga ostatecznie sąd wyższego rzędu nad sądem, który pierwszy wszczął spór.

41 Skład sądu Skład sądu w procesie karnym uzależniony jest przede wszystkim od dwóch czynników. Po pierwsze, inne są zasady rządzące składem sądu na rozprawie a inne na posiedzeniu. Wynika to z różnej wagi spraw, które rozpoznawane są na obu forach. Po drugie, charakter sprawy rozpoznawanej na rozprawie a także na posiedzeniu decyduje o składzie sądu.

42 Skład sądu - I instancja Skład sądu na rozprawie głównej (I instancja) - zasada ogólna: Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art k.p.k.) Na rozprawie głównej sąd orzeka jednoosobowo. Skład taki rozstrzyga sprawy zarówno w sądzie rejonowym, jak i okręgowym jako sądzie I instancji.

43 Skład sądu - I instancja UWAGA! W sprawach o zbrodnie sąd na rozprawie głównej orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. W sprawach tych w I instancji orzeka wyłącznie sąd okręgowy. (art pkt 1 k.p.k., art k.p.k.) zbrodnie 2+1

44 Skład sądu - I instancja W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. W sprawach tych w I instancji orzeka wyłącznie sąd okręgowy (art pkt 1 k.p.k., art k.p.k.) przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności 2+3

45 Skład sądu - I instancja art k.p.k.: Ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę sąd pierwszej instancji może postanowić o jej rozpoznaniu w składzie trzech sędziów albo jednego sędziego i dwóch ławników. chodzi tutaj o występki (orzekanie w sprawach o zbrodnie > patrz. art i 4 k.p.k.) sprawa szczególnie zawiła lub o szczególnej wadze sąd może postanowić 3 lub 2+1

46 Skład sądu - I instancja ławnicy - ich udział w wymiarze sprawiedliwości wynika przede wszystkim z art. 182 Konstytucji RP i art. 3 k.p.k. orzekają oni wyłącznie w I instancji! > sprawy o zbrodnie (art i 4 k.p.k.) oraz wyjątkowo w sprawach o występki (art k.p.k.) ławników wybierają rady gmin

47 Skład sądu - II instancja Skład sądu w postępowaniu odwoławczym/ kasacyjnym Sąd odwoławczy (sąd II instancji) na rozprawie apelacyjnej, a Sąd Najwyższy na rozprawie kasacyjnej orzeka, co do zasady, w składzie trzech sędziów (art k.p.k.) rozprawa apelacyjna/ kasacyjna 3

48 Skład sądu - II instancja UWAGA! Art k.p.k.: Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów. przepis dotyczy sądu apelacyjnego i Sądu Najwyższego

49 Skład sądu - posiedzenie Art. 30 k.p.k. - skład sądu na posiedzeniu: 1. Na posiedzeniu sąd orzeka jednoosobowo, chyba że ustawa stanowi inaczej albo ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę prezes sądu zarządzi jej rozpoznanie w składzie trzech sędziów. 2. Sąd odwoławczy na posiedzeniu orzeka jednoosobowo, a w składzie trzech sędziów wówczas, gdy zaskarżone orzeczenie wydano w składzie innym niż jednoosobowy, chyba że ustawa stanowi inaczej. Artykuł 30 1 k.p.k. określa skład sądu rejonowego, okręgowego, apelacyjnego i SN orzekających na posiedzeniu. Regułą jest skład jednoosobowy. Orzekanie jednoosobowe jest także zasadą, gdy sprawę rozstrzyga którykolwiek z powyższych sądów i czyni to jako sąd odwoławczy.

50 Skład sądu art. 95 k.p.k.: 1. Sąd orzeka na rozprawie w wypadkach wskazanych w ustawie, a w innych - na posiedzeniu. Orzeczenia wydawane na posiedzeniu mogą zapadać również na rozprawie. 2. Referendarz sądowy wydaje postanowienia na posiedzeniu.

51 Skład sądu Rozpoznanie sprawy w niewłaściwym składzie, niezależnie od tego czy skład jest liczniejszy, czy mniej liczny od wskazanego w ustawie, czy też niewłaściwe są w nim proporcje pomiędzy sędziami a ławnikami, stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą z art pkt 2 k.p.k. > Wydane orzeczenie podlega w toku postępowania odwoławczego uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

52 Wyłączenie sędziego Przepisy kodeksu postępowania karnego przewidują dwie grupy sytuacji, w których dojść może do wyłączenia sędziego. Pierwsza z nich to tzw. wyłączenie z mocy prawa, ex lege (iudex inhabilis), unormowane w art. 40 k.p.k., druga z kolei to wyłączenie na mocy orzeczenia sądu z powodu uzasadnionych wątpliwości co do bezstronności danego sędziego, czyli podejrzenia go o stronniczość (iudex suspectus), ujęta w art. 41 k.p.k.

53 Iudex inhabilis Wyłączenie z mocy prawa to okoliczności, w których zawsze zachodzi bezwzględna niezdolność sędziego do orzekania w danej sprawie. Ustawodawca przyjmuje, że w określonych przypadkach sędzia nie może być bezstronny z uwagi na jego zainteresowanie wynikiem procesu ze względu na interes własny lub osób mu bliskich albo dlatego, że występował wcześniej w tym postępowaniu w określonej roli procesowej. W. Jasiński systematyzuje przyczyny skutkujące wyłączeniem sędziego z mocy prawa i dzieli ja na następujące trzy grupy: - podstawy, które wskazują na interes prywatny sędziego lub interes bliskiej mu osoby, który mógłby zagrażać bezstronnemu rozpatrzeniu danej sprawy (art pkt 1, 2, 3 k.p.k.), - przyczyny związane z faktem, że sędzia miał związek z daną sprawą karną w innej roli niż organu orzekającego (art pkt 4, 5, 10 k.p.k.) - przyczyny, które wskazują na udział sędziego w podjęciu decyzji procesowej, która w dalszym toku postępowania została zaskarżona lub uchylona w trybie przewidzianym ustawą (art pkt 6, 7, 9 k.p.k. oraz art k.p.k.). Przepisy o wyłączeniu sędziego z mocy prawa mają charakter norm wyjątkowych, gdyż przewidują sytuacje, które są odstępstwem od reguły, że każdy sędzia jest władny do orzekania w sprawie należącej do właściwości jego sądu.

54 Iudex inhabilis Jeśli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art. 40 k.p.k., wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia. Takie oświadczenie nie podlega ocenie sądu.

55 Iudex suspectus Zgodnie z art k.p.k. sędzia ulega wyłączeniu, jeśli istnieje wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Wyłączenie sędziego na mocy art. 41 k.p.k. (iudex suspectus) może nastąpić: 1. na żądanie sędziego, 2. z urzędu, 3. na wniosek strony.

56 Iudex suspectus Żądanie sędziego nie jest równoznaczne z oświadczeniem złożonym przez sędziego uznającego, że zachodzi przyczyna z art. 40 k.p.k. W przypadku złożenia żądania niezbędne jest w tym zakresie wydanie postanowienia przez sąd (art k.p.k.).

57 Referendarz sądowy Od 1 lipca 2015 r. organem w procesie karnym jest również referendarz sądowy. Referendarz sądowy może wydawać postanowienia i zarządzenia w kwestiach ściśle określonych w ustawie, a także - stosownie do art k.p.k. - wydawać polecenia Policji i innym organom postępowania karnego. Sprawy rozstrzygane przez referendarza nie stanowią "wymiaru sprawiedliwości" w rozumieniu art. 175 Konstytucji RP.

58 Referendarz sądowy Zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują sędziowie. Natomiast w przypadku zadań z zakresu ochrony prawnej, innych niż wymiar sprawiedliwości, możliwe jest ich wykonywanie przez referendarzy sądowych. Referendarze sądowi są zatrudniani w sądach rejonowych oraz w sądach okręgowych.

59 Referendarz sądowy Referendarz sądowy może wydać m.in.: postanowienie o skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego (art. 23a 1 k.p.k.); wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania po odstąpieniu od oskarżenia przez oskarżyciela posiłkowego samoistnego (art k.p.k.); zarządzenie o wyznaczeniu obrońcy z urzędu (art i 2, art. 84 2, art k.p.k.); zarządzenie o wezwaniu osoby do uzupełnienia braków formalnych pisma i uznania pisma za bezskuteczne (art i 2 k.p.k.), zarządzenie o doręczeniu odpisu aktu oskarżenia (art k.p.k.), zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku (art k.p.k.); postanowienie o zwolnieniu od kosztów sądowych (art. 623 k.p.k.), postanowienie dodatkowe o ustaleniu kosztów procesu (art k.p.k.);

60 Referendarz sądowy UWAGA! Art. 93a k.p.k.: 1. W wypadkach określonych w ustawie referendarz sądowy może wydawać postanowienia lub zarządzenia. 2. Polecenia, które zgodnie z ustawą wydaje sąd, może wydawać także referendarz sądowy. 3. Od postanowień i zarządzeń wydanych przez referendarza sądowego może być wniesiony sprzeciw. Sprzeciw przysługuje stronom, a także osobie, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej. W razie wniesienia sprzeciwu postanowienie lub zarządzenie traci moc. 4. Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną.

61 Prokurator

62 Prokurator organem procesowym jest prokurator a nie prokuratura!

63 Prokurator Ustawa z dnia 28 stycznia 2016 r. - Prawo o prokuraturze Art Prokuraturę stanowią Prokurator Generalny, Prokurator Krajowy, pozostali zastępcy Prokuratora Generalnego oraz prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury i prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zwanego dalej Instytutem Pamięci Narodowej. 2. Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury. Urząd Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości. Prokurator Generalny musi spełniać warunki określone w art pkt 1-3 i Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Prokuratury Krajowej, prokuratur regionalnych, prokuratur okręgowych i prokuratur rejonowych. 4. Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej są prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zwanej dalej Główną Komisją, prokuratorzy oddziałowych komisji ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zwanych dalej oddziałowymi komisjami, prokuratorzy Biura Lustracyjnego oraz prokuratorzy oddziałowych biur lustracyjnych. Art. 2 Prokuratura wykonuje zadania w zakresie ścigania przestępstw oraz stoi na straży praworządności.

64 Prokurator Art Prokurator Generalny kieruje działalnością prokuratury osobiście lub za pośrednictwem Prokuratora Krajowego oraz pozostałych zastępców Prokuratora Generalnego, wydając zarządzenia, wytyczne i polecenia. 2. Prokurator Generalny jest przełożonym prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorów Instytutu Pamięci Narodowej. 3. Kompetencje i zadania Prokuratora Generalnego wynikające z ustaw może również realizować upoważniony przez niego Prokurator Krajowy lub inny zastępca Prokuratora Generalnego. Prokurator Generalny wydaje w tym zakresie stosowne zarządzenie. Art. 16 Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Prokuratura Krajowa, prokuratury regionalne, prokuratury okręgowe i prokuratury rejonowe.

65 Prokurator Art Prokuraturę regionalną tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur okręgowych. Art Prokuraturę okręgową tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur rejonowych. Art Prokuraturę rejonową tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach może być utworzona więcej niż jedna prokuratura rejonowa w obrębie tej samej gminy.

66 Prokurator Art Prokurator, stosownie do przepisów ustaw, wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze albo zleca wszczęcie lub prowadzenie takiego postępowania innemu uprawnionemu organowi, a następnie wykonuje w takich sprawach czynności oskarżyciela publicznego przed sądem, chyba że kierownik nadrzędnej jednostki organizacyjnej prokuratury zarządzi inaczej. ( ) 3. W toku postępowania przygotowawczego prokurator stosuje, w przypadkach przewidzianych w ustawach, środki zapobiegawcze wobec podejrzanych. Art Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez inny uprawniony do tego organ. Zarządzenia prokuratora wydane w toku postępowania przygotowawczego są dla tego organu wiążące.

67 Prokurator Art Prokurator wykonuje czynności oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami. Może również wykonywać te czynności w sprawach wniesionych do sądu przez innych oskarżycieli. 2. W razie gdy wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów oskarżenia, prokurator może cofnąć akt oskarżenia, informując o tej decyzji prokuratora bezpośrednio przełożonego. Art Prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury na stanowisko prokuratorskie powołuje Prokurator Generalny na wniosek Prokuratora Krajowego.

68 Prokurator Prokurator w postępowaniu przygotowawczym dominus litis, organ kierowniczy postępowania przygotowawczego art k.p.k.: Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W wypadkach wskazanych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom.

69 Prokurator Prokurator w postępowaniu karnym: prowadzi śledztwo może prowadzić dochodzenie sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim sam go nie prowadzi w czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym przysługują mu prawa strony występuje w roli oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami

70 Podsumowanie 1. Pojęcie i kategorie uczestników procesu 2. Organy procesowe (organy post. przygotowawczego i organy post. sądowego) 3. Sąd (Konstytucja RP, ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych, właściwość sądu, skład sądu, referendarz sądowy) 4. Prokurator (ustawa - Prawo o prokuraturze, prokurator w post. przygotowawczym)

71 Strony procesowe

72 Strona procesowa podmiot posiadający interes w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu (Stanisław Waltoś) uczestnik, który działa w procesie we własnym imieniu mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu (Tomasz Grzegorczyk, Janusz Tylman)

73 Strona procesowa strona czynna strona bierna strona występująca z żądaniem, np. oskarżyciel strona zastępcza strona, przeciwko której żądanie jest wysuwane, np. oskarżony strona nowa podmiot wchodzący w prawa pokrzywdzonego w razie jego śmierci jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego podmiot wchodzący w prawa pokrzywdzonego mającego status strony postępowania sądowego w razie jego śmierci już po rozpoczęciu przewodu sądowego

74 Strona procesowa Osoby niebędące stronami uzyskują w postępowaniu karnym określone uprawnienia, ale wyłącznie w wypadkach wskazanych w ustawie (art k.p.k.), np. uprawnienie do zaskarżania w postępowaniu przygotowawczym postanowień i zarządzeń oraz innych czynności niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa (art i 2 k.p.k.). Dotyczy to również osoby podejrzanej, która nie będąc stroną postępowania, w sytuacji gdy zostaje zatrzymana, uzyskuje szereg uprawnień (art k.p.k.).

75 Postępowanie przygotowawcze pokrzywdzony podejrzany art k.p.k.: W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami.

76 Strony postępowania przygotowawczego Nie w każdym postępowaniu przygotowawczym występują obie strony. W praktyce możliwe są cztery konfiguracje: 1. stroną postępowania przygotowawczego jest pokrzywdzony i podejrzany; 2. stroną postępowania przygotowawczego jest wyłącznie pokrzywdzony (np. w sytuacji gdy nie ustalono sprawcy przestępstwa); 3. stroną postępowania przygotowawczego jest wyłącznie podejrzany (w sytuacji tzw. przestępstw bez ofiar, np. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów); 4. w postępowaniu przygotowawczym brak jest stron (np. w sytuacji postępowania dotyczącego przestępstwa bez ofiar, w którym nie ustalono sprawcy).

77 Pokrzywdzony Fakt pokrzywdzenia przestępstwem wynika z przepisów prawa karnego materialnego i nie jest to status nadawany w jakikolwiek sposób przez organy postępowania przygotowawczego. Określona osoba albo jest albo nie jest pokrzywdzonym niezależnie od woli organów prowadzących śledztwo czy dochodzenie.

78 Pokrzywdzony art k.p.k.: 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. 2. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej: 1) instytucja państwowa lub samorządowa, 2) inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.

79 Pokrzywdzony Definicja pokrzywdzonego zawiera trzy elementy: 1) dobro prawne, 2) bezpośrednie naruszenie lub zagrożenie przestępstwem oraz 3) pojęcia osoba fizyczna lub prawna (względnie niemająca osobowości prawnej instytucja państwowa lub samorządowa, inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną).

80 Pokrzywdzony Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 15 września 1999 r. I KZP 26/99 Krąg pokrzywdzonych w rozumieniu art k.p.k. ograniczony jest zespołem znamion czynu będącego przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych. materialna definicja pokrzywdzonego

81 Pokrzywdzony Pokrzywdzony jest stroną postępowania przygotowawczego. W sprawach ściganych na wniosek pokrzywdzonego to od jego woli zależy wszczęcie postępowania przygotowawczego (art. 12 k.p.k.). Pokrzywdzonemu przysługuje prawo złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub o jego umorzeniu, a w związku z tym prawo przejrzenia akt (art k.p.k.).

82 Pokrzywdzony ma prawo do informacji o uprawnieniach i obowiązkach (art. 16 k.p.k., art k.p.k.) inicjatywa dowodowa Art. 315 k.p.k.: 1. Podejrzany i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa. 2. Stronie, która złożyła wniosek, oraz jej obrońcy lub pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają. Przepis art. 318 zdanie drugie stosuje się.

83 Pokrzywdzony prawo do udziału w czynnościach niepowtarzalnych oraz innych czynnościach postępowania przygotowawczego (art. 316 k.p.k. i art. 317 k.p.k.)

84 Pokrzywdzony Pokrzywdzony nie jest stroną postępowania sądowego! Aby występować jako strona procesowa przed sądem, pokrzywdzony musi przyjąć status oskarżyciela posiłkowego.

85 Pokrzywdzony Art. 53 k.p.k.: W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok (oskarżyciel posiłkowy uboczny) oskarżyciela publicznego lub zamiast niego (oskarżyciel posiłkowy subsydiarny). Art k.p.k.: Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

86 Pokrzywdzony Pokrzywdzony, który przed rozpoczęciem przewodu sądowego na rozprawie głównej nie skorzystał ze swych uprawnień procesowych i nie złożył oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego, nie nabywa uprawnień strony procesowej.

87 Pokrzywdzony Mimo braku statusu strony procesowej w postępowaniu sądowym, ustawodawca daje pokrzywdzonemu szereg uprawnień. Może on m.in.: wziąć udział w rozprawie, jeśli się stawi, i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek; w tym przypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności (art k.p.k.), sprzeciwić się zastosowaniu konsensualnych sposobów zakończenia postępowania (art k.p.k., art k.p.k.), wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (art k.p.k.), wnieść apelację od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu (art k.p.k.).

88 Pokrzywdzony Art. 51 k.p.k. 1. Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu. 2. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje. Art. 52 k.p.k. 1. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu. 2. W przypadku gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach najbliższych dla pokrzywdzonego lub osobach pozostających na jego utrzymaniu, poucza o przysługujących uprawnieniach co najmniej jedną z nich.

89 Pokrzywdzony Osoby najbliższe oraz osoby pozostające na utrzymaniu pokrzywdzonego mogą wejść do postępowania albo jako strony zastępcze, albo jako strony nowe. Status ten uzależniony jest od tego, czy pokrzywdzony zmarł jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego i nabyciem praw strony procesowej czy też już po rozpoczęciu przewodu sądowego i nabyciu praw strony procesowej. W pierwszym przypadku mamy do czynienia ze stronami zastępczymi, które realizują w postępowaniu swoje interesy, w drugim ze stronami nowymi.

90 Pokrzywdzony Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 30 września 2010 r. I KZP 10/10 Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców.

91 Pokrzywdzony Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2016 roku, I KZP 5/16 Orzecznictwo pozostaje konsekwentne co do określenia przedmiotu ochrony typu zawartego w art k.k. Wskazuje bez wyjątków, że typ ten jest skierowany przeciwko wiarygodności dokumentów i ani ogólnym, ani rodzajowym, ani indywidualnym przedmiotem ochrony nie jest tu dobro podmiotu, którego dotyczy podrobiony dokument, a czyn taki z istoty swej nie narusza sam w sobie bezpośrednio dobra prawnego określonej osoby (por. m.in. postanowienia SN: z 21 czerwca 2007 r., III KK 122/07; z 24 maja 2011 r., II KK 13/11; z 25 marca 2015 r., II KK 302/14 oraz wyroki SN: z 1 kwietnia 2008 r., V KK 26/08; z 12 stycznia 2010 r., WK 28/09; z 4 września 2008 r., V KK 171/08; z 3 października 2013 r., II KK 117/13; z 4 grudnia 2002 r., III KKN 370/00; z 8 stycznia 2009 r., WK 24/08; z 26 listopada 2008 r., IV KK 164/08; z 9 września 2002 r., V KKN 29/01). ( ) Przestępstwo określone w art k.k. samo w sobie nie godzi bezpośrednio w dobro prawne osoby, której podpis został podrobiony w dokumencie. Osobie tej w postępowaniu przygotowawczym przysługują uprawnienia procesowe chroniące jej interes (prawa), przewidziane dla osoby zawiadamiającej o przestępstwie (art a pkt. 3 k.p.k.). Zyskuje ona natomiast status strony także w jurysdykcyjnym stadium postępowania gdy jest osobą pokrzywdzoną w rozumieniu art k.p.k., to jest tylko wówczas, gdy czyn sprawcy wyczerpuje jednocześnie znamiona określone w innym przepisie karnym typizującym przestępstwo, pozostającym w zbiegu lub typizującym przestępstwo współukarane, którym dobro prawne tej osoby zostało bezpośrednio zagrożone lub naruszone.

92 Podejrzany Podejrzany staje się stroną postępowania przygotowawczego dopiero w momencie wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów albo przedstawienia zarzutów w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art k.p.k.). Przedstawienie zarzutów musi nastąpić niezwłocznie po ustaleniu, że istnieje dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba (art k.p.k.).

93 Podejrzany Podejrzany - osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo osoba, wobec której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

94 Podejrzany Przedstawienie zarzutów bez wydania postanowienia może mieć miejsce w związku z tzw. postępowaniem w niezbędnym zakresie (art k.p.k.) albo w postępowaniu prowadzonym w formie dochodzenia, w którym przepisy karnoprocesowe nie wymagają sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów, z wyjątkiem gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany (art. 325g 1 k.p.k.). Ustne przedstawienie zarzutów (bez wydania postanowienia) następuje w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art in fine k.p.k.).

95 Podejrzany Przedstawienie zarzutów określonej osobie, kończy postępowanie przygotowawcze w sprawie (in rem) i rozpoczyna postępowanie przygotowawcze przeciwko osobie (in personam). Osoba, której został przedstawiony zarzut uzyskuje w postępowaniu przygotowawczym status strony. Po przedstawieniu zarzutów, przed pierwszym przesłuchaniem, podejrzanego należy poinformować o podstawowych uprawnieniach i obowiązkach, o których mowa w art. 300 k.p.k.

96 Podejrzany W orzecznictwie podkreśla się, że wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów nie można utożsamiać z jego sporządzeniem, gdyż wydanie postanowienia oznacza jego uzewnętrznienie. Aby uznać postanowienie za WYDANE, należy kumulatywnie spełnić trzy warunki, czyli: SPORZĄDZENIE postanowienia, jego niezwłoczne OGŁOSZENIE i PRZESŁUCHANIE podejrzanego (post. SN z r., IV KK 31/07; post. SN z r., IV KK 256/08). W przypadku gdy nie możliwości ogłoszenia postanowienia i przesłuchania osoby jako podejrzanego, np. z powodu ucieczki lub ukrywania się podejrzanego do "wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów", dochodzi już w momencie "sporządzenia" tego postanowienia. Wówczas wszczęcie postępowania karnego przeciwko osobie o przestępstwo zarzucane jej w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów następuje z datą jego wydania.

97 Podejrzany Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2009 r. IV KK 256/08 Pomiędzy terminami wydanie" postanowienia z art KPK a sporządzenie" postanowienia z art KPK zachodzi istotna różnica, jako że dla wydania" niezbędne jest dopełnienie kolejnych czynności procesowych wskazanych w tym drugim przepisie, określanych jako promulgacja" postanowienia, która jest z kolei niezbędna dla skuteczności tej czynności procesowej. Tym samym dla przyjęcia, że nastąpiło przekształcenie się postępowania z fazy in rem w fazę in personam, nie jest, poza wypadkami wskazanymi w art in fine KPK, wystarczające sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, lecz niezbędne jest również jego ogłoszenie podejrzanemu. ( ) Niezwłoczne ogłoszenie nie oznacza nic innego, jak ogłoszenie w możliwie najszybszym czasie, bez zbędnych przerw, a więc już w momencie sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów powinny zostać podjęte także czynności związane z wezwaniem podejrzanego do stawiennictwa w realnym terminie i, jeżeli nie wystąpią przeszkody wskazane w art in fine KPK, to obowiązkiem organu ścigania jest wykonanie wymienionych w tym przepisie czynności (sporządzenie, ogłoszenie i przesłuchanie podejrzanego) w możliwie krótkich odstępach czasu, bez nieuzasadnionej zwłoki, co nie oznacza natychmiast". Obowiązek niezwłocznego" ogłoszenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów ciąży, tym samym na organie procesowym i wyłącznie z przyczyn praktycznych (ukrywanie się podejrzanego lub jego nieobecność w kraju) możliwe jest w tym względzie opóźnienie.

98 Podejrzany Art. 175 k.p.k. 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć. 2. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu. Art. 176 k.p.k. 1. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się oskarżonego z innymi osobami w czasie spisywania wyjaśnień. 2. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie. 3. (uchylony) 4. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu.

99 Osoba podejrzana UWAGA! Osoba podejrzana (faktycznie podejrzany) - osoba, co do której organy posiadają informacje typujące ją na sprawcę przestępstwa, ale w stosunku do której nie wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów ani nie przesłuchano jej w charakterze podejrzanego po uprzednim przedstawieniu zarzutów.

100 Osoba podejrzana Osoba podejrzana nie posiada statusu strony procesowej! W stosunku do osoby podejrzanej można podjąć szereg czynności, np. można ją poddać oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także pobrać od niej odciski, fotografować ją oraz okazać w celach rozpoznania innym osobom (art k.p.k.) W stosunku do osoby podejrzanej dopuszczalne jest również zastosowanie kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych (art k.p.k.)

101 Osoba podejrzana art k.p.k.: Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

102 Osoba podejrzana Osoba podejrzana dysponuje tylko takimi uprawnieniami i obciążona jest tylko takimi obowiązkami, jakie w związku z podjętą przez organy procesowe czynnością, przepisy karnoprocesowe wyznaczają dla podmiotu, którego dana czynność dotyczy (np. w przypadku zatrzymania osoba podejrzana ma prawo wniesienia na tę czynność zażalenia do sądu - art k.p.k., ma prawo do otrzymania natychmiastowej informacji o przyczynie zatrzymania, a także prawo do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego - art k.p.k.).

103 Osoba podejrzana W orzecznictwie podkreśla się, że jeśli osoba podejrzana została zatrzymana, a nie dokonano jeszcze czynności określonej w art k.p.k., może korzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego (art k.p.k.), lecz nie jest on wówczas jej obrońcą w procesie, gdyż status obrońcy może uzyskać dopiero z chwilą dokonania czynności procesowej kreującej stronę procesową, której przysługuje prawo do obrony.

104 Osoba podejrzana Podejrzany Oskarżony

105 Oskarżony, podejrzany Oskarżony w szerokim znaczeniu (sensu largo) występuje wówczas, gdy Kodeks postępowania karnego używa w znaczeniu ogólnym określenia oskarżony, tzn., że odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego. Tak więc oskarżonym w szerokim znaczeniu (sensu largo) jest zarówno oskarżony sensu stricto, jak i podejrzany. Do przepisów, w których ustawodawca posługuje się pojęciem oskarżonego sensu largo należy zaliczyć np. art , 83, 85, 86, , 182 1, art , art , art , art. 215, k.p.k. Pojęciem "oskarżony" w znaczeniu szerokim ustawodawca posługuje się wówczas, gdy określona regulacja może mieć zastosowanie zarówno do podejrzanego (w toku postępowania przygotowawczego) jak i do oskarżonego w wąskim znaczeniu (w toku stadium jurysdykcyjnego).

106 Postępowanie sądowe oskarżyciel oskarżony publiczny posiłkowy prywatny subsydiarny uboczny

107 Oskarżyciel publiczny Oskarżycielem publicznym jest organ państwowy, który wnosi i popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa publicznoskargowe. Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest najczęściej prokurator (art k.p.k.).

108 Oskarżyciel publiczny Prokurator w postępowaniu jurysdykcyjnym: jest stroną postępowania sądowego - pełni funkcję oskarżyciela publicznego art k.p.k.: Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. wnosi i popiera akt oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego art. 46 k.p.k.!

109 Oskarżyciel publiczny Oskarżycielem publicznym jest organ państwa, który wnosi i popiera akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, a wyjątkowo także w sprawach o przestępstwa prywatnoskargowe. Oskarżyciel publiczny działa w interesie publicznym, dążąc do uzyskania sprawiedliwego rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu. Oskarżyciel publiczny ma obowiązek wniesienia i popierania aktu oskarżenia o czyn ścigany z urzędu (art k.p.k.). Prokurator jako dominus litis z chwilą wniesienia oskarżenia do sądu staje się oskarżycielem publicznym, zajmując w postępowaniu jurysdykcyjnym pozycję strony, natomiast sąd przejmuje rolę gospodarza postępowania.

110 Oskarżyciel publiczny czy zasada obiektywizmu (art. 4 k.p.k.) dotyczy również prokuratora jako oskarżyciela publicznego na etapie postępowania sądowego? art k.p.k. - możliwość cofnięcia aktu oskarżenia! Oskarżyciel publiczny może cofnąć akt oskarżenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. W toku przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji cofnięcie aktu oskarżenia dopuszczalne jest jedynie za zgodą oskarżonego. Ponowne wniesienie aktu oskarżenia przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn jest niedopuszczalne.

111 Oskarżyciel publiczny - cofnięcie aktu oskarżenia (art k.p.k.) Cofnięcie aktu oskarżenia możliwe jest do zakończenia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji. Niedopuszczalne jest więc po zamknięciu przewodu sądowego - na etapie głosów stron oraz w postępowaniu przed sądem drugiej instancji. Cofnięcie aktu oskarżenia do rozpoczęcia przewodu sądowego może nastąpić bez zgody oskarżonego. Po rozpoczęciu przewodu sądowego, cofnięcie aktu oskarżenia wymaga zgody oskarżonego. W toku przewodu sądowego cofnięcie aktu oskarżenia dopuszczalne jest więc jedynie za zgodą oskarżonego. Oskarżony ma wszak prawo do przeprowadzenia postępowania dowodowego i wykazania swojej niewinności (do uniewinnienia), co jest dla niego korzystniejsze niż umorzenie postępowania z powodu cofnięcia skargi. W przeciwnym wypadku, "oskarżyciel mógłby jednostronną czynnością procesową doprowadzić do umorzenia postępowania w sytuacji, w której udowodnienie tezy oskarżenia napotyka przed sądem na trudności" (zob. uzasadnienie rządowego projektu noweli z r.).

112 Oskarżyciel publiczny - cofnięcie aktu oskarżenia (art k.p.k.) Cofnięcie aktu oskarżenia oznacza brak skargi oskarżyciela publicznego. Została on wszak verba legis "cofnięta". Powoduje to wystąpienie przeszkody procesowej w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela, o której mowa w art pkt 9 k.p.k. i w konsekwencji umorzenie postępowania.

113 Oskarżyciel publiczny art k.p.k.: Oskarżyciel publiczny ma prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego. Kierunek środka odwoławczego to stosunek środka odwoławczego do interesów prawnych oskarżonego. Może on być więc wniesiony na korzyść lub na niekorzyść oskarżonego. Kierunek środka odwoławczego należy ustalić z punktu widzenia tzw. gravamen skarżącego, określonego przez przepis art i 4 k.p.k., który zastrzega, że odwołujący się - poza oskarżycielem publicznym - może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszającego jego prawa lub szkodzące jego interesom. Tylko oskarżyciel publiczny, jako reprezentant interesu publicznego, uprawniony jest do wniesienia środka odwoławczego zarówno na niekorzyść, jak i na korzyść oskarżonego.

114 Oskarżyciel publiczny Na oskarżycielu publicznym spoczywa ciężar dowodu winy oskarżonego. Oskarżony nie musi udowadniać swojej niewinności.

115 Oskarżyciel posiłkowy Wyróżnia się dwa rodzaje oskarżycieli posiłkowych: uboczny - działający jako strona procesowa obok oskarżyciela publicznego (art. 53 k.p.k.) subsydiarny (samoistny) - działający jako strona procesowa zamiast oskarżyciela publicznego, który nie wniósł aktu oskarżenia (art. 53 in fine k.p.k.)

116 Oskarżyciel posiłkowy uboczny art k.p.k.: Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

117 Oskarżyciel posiłkowy uboczny Już samo oświadczenie kreuje pokrzywdzonego oskarżycielem posiłkowym, bez potrzeby uzyskania orzeczenia o dopuszczeniu go do procesu. Oświadczenie to ma zatem charakter konstytutywny i jeśli nie wystąpią przeszkody formalne, uniemożliwiające jego przyjęcie, pokrzywdzony staje się stroną czynną postępowania sądowego już od momentu jego złożenia.

118 Oskarżyciel posiłkowy uboczny Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r. III KK 295/03 Samo oświadczenie pokrzywdzonego, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego kreuje go oskarżycielem posiłkowym, bez potrzeby uzyskania orzeczenia o dopuszczeniu go do procesu. Oświadczenie to ma charakter konstytutywny i jeśli nie wystąpią przeszkody formalne, uniemożliwiające jego przyjęcie od momentu jego złożenia pokrzywdzony staje się stroną czynną postępowania jurysdykcyjnego.

119 Oskarżyciel posiłkowy uboczny Każdy oskarżyciel posiłkowy korzysta z pełni praw procesowych przysługujących stronie. Działa niezależnie od oskarżyciela publicznego oraz innych oskarżycieli posiłkowych. Podejmuje czynności we własnym interesie. Może on zaskarżać każde rozstrzygnięcia naruszające jego prawa, z tym że z samej istoty interesu prawnego oskarżyciela posiłkowego wynika, że może on podejmować czynności procesowe tylko na niekorzyść oskarżonego.

120 Oskarżyciel posiłkowy uboczny Art. 56 k.p.k.: 1. Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli. 2. Sąd orzeka także, iż oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, jeżeli stwierdzi, że nie jest on osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po terminie. 3. Na postanowienie sądu wydane na podstawie 1, a także na postanowienie sądu wydane na podstawie 2, jeżeli dotyczy oskarżyciela posiłkowego określonego w art lub art. 55 3, zażalenie nie przysługuje. 4. Oskarżyciel posiłkowy, który nie bierze udziału w postępowaniu z przyczyn określonych w 1, może przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia.

121 Oskarżyciel posiłkowy uboczny Pokrzywdzony może również uzyskać status oskarżyciela posiłkowego, jeśli: 1. w ciągu 14 dni od dnia powiadomienia o cofnięciu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego oświadczy, że przystępuje do postępowania w takim charakterze (art k.p.k.), 2. do toczącego się postępowania prywatnoskargowego wstąpi prokurator; wówczas postępowanie toczy się z urzędu, a pokrzywdzony, który uprzednio wniósł prywatny akt oskarżenia, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego ubocznego (art i 2 k.p.k.) 3. do postępowania wszczętego na skutek skargi subsydiarnej pokrzywdzonego przyłączy się prokurator, który staje się wówczas oskarżycielem publicznym, a dotychczasowy oskarżyciel posiłkowy subsydiarny uzyskuje status oskarżyciela posiłkowego ubocznego (art k.p.k.)

122 Oskarżyciel posiłkowy uboczny Art. 57 k.p.k. 1. W razie odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania. 2. O odstąpieniu oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora. Nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie postępowania. Postanowienie o umorzeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy. Art. 58 k.p.k. 1. Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania. 2. W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, stosuje się odpowiednio art. 61.

123 Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny Oskarżyciel subsydiarny jest to pokrzywdzony, który zamiast prokuratora wniósł akt oskarżenia i popiera go przed sądem w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.

124 postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego / postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego pokrzywdzony składa zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 306 k.p.k.) sąd po rozpoznaniu zażalenia uwzględnia je i uchyla postanowienie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, wskazując powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić, lub czynności, które należy przeprowadzić; wskazana te są dla organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze wiążące przeprowadzenie postępowania zgodnie ze wskazaniami sądu organ prowadzący postępowanie przygotowawcze nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje więc powtórne postanowienie o odmowie wszczęcia/umorzeniu post. przygotowawczego (musi to być takie samo postanowienie jak wydane wcześniej!)

125 pokrzywdzony nabywa prawo do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia w terminie prekluzyjnym 1 miesiąca od dnia doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia, o czym należy go pouczyć; subsydiarny akt oskarżenia powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika (przymus adwokacko - radcowski)

126 Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny Subsydiarnego aktu oskarżenia nie należy mylić z prywatnym aktem oskarżenia! W pierwszym przypadku chodzi o akt oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, skierowany przez pokrzywdzonego jako oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego. Prywatny akt oskarżenia kieruje również pokrzywdzony, lecz czyni to jako oskarżyciel prywatny w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

127 Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny Konsekwencją wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia jest przesłanie jego odpisu prokuratorowi wraz z wezwaniem do nadesłania w terminie 14 dni akt postępowania przygotowawczego do sądu (art k.p.k). Do postępowania wszczętego z oskarżenia subsydiarnego może wstąpić w każdym czasie prokurator (art k.p.k.).

128 Oskarżyciel prywatny Zgodnie z art k.p.k. pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie, jeśli jego dobro prawne zostało naruszone bądź zagrożone w wyniku przestępstwa ściganego w trybie prywatnoskargowym.

129 Oskarżyciel prywatny Przedmiotem postępowania prywatnoskargowego są czyny zabronione, które godzą bezpośrednio w interes indywidualny, a tylko pośrednio w interes publiczny. Kodeks karny zalicza do nich następujące przestępstwa: - umyślne albo nieumyślne spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia innej osoby trwającego nie dłużej niż 7 dni (art i 3 k.k.) - zniesławienie (art. 212 k.k.) - znieważenie (art. 216 k.k.) - naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.) Głównym impulsem postępowania z oskarżenia prywatnego jest wniesiony przez pokrzywdzonego prywatny akt oskarżenia (nie mylić z subsydiarnym aktem oskarżenia!). Odrębna procedura - art. 485 do 499 k.p.k.!

130 Oskarżyciel prywatny Art. 60 k.p.k. 1. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. 2. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego; do pokrzywdzonego, który przedtem nie wniósł oskarżenia prywatnego, stosuje się art. 54, 55 3 i art Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego. 4. Pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie. Art. 60a k.p.k. Oskarżycielowi prywatnemu, który nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, orzeczenie podlegające zaskarżeniu lub kończące postępowanie doręcza się wraz z tłumaczeniem; za zgodą oskarżyciela prywatnego można poprzestać na ogłoszeniu przetłumaczonego orzeczenia kończącego postępowanie, jeżeli nie podlega ono zaskarżeniu. Art. 61 k.p.k. 1. W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w jego prawa. Postanowienie o zawieszeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy. 2. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

131 Oskarżyciel prywatny Śmierć oskarżyciela prywatnego jest negatywną przesłanką kontynuacji postępowania, gdyż brak jest podmiotu, który popierałby skargę. W związku z tym ustawodawca przewiduje możliwość wstąpienia w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego tzw. stron nowych, czyli osób najbliższych bądź osób pozostających na jego utrzymaniu. Postępowanie na czas decyzji osób najbliższych ulega zawieszeniu. Jednakże zawieszenie to nie jest tożsame z zawieszeniem uregulowanym w art KPK. Po pierwsze, ustawodawca w art KPK wskazuje konkretny termin zawieszenia 3 miesiące (jest to termin zawity). Po drugie, najczęściej zawieszenie następuje z powodu przeszkód po stronie oskarżonego, tutaj przeszkoda przyczyniająca się do zawieszenia leży po stronie czynnej. Niewstąpienie do procesu we wskazanym terminie skutkuje umorzeniem postępowania (zob. także post. SN z r., WZ 27/06, OSNKW 2007, Nr 1, poz. 6).

132 Oskarżony art k.p.k. po 1 lipca 2015 r.: Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. art k.p.k. po 15 kwietnia 2016 r.: Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

133 Oskarżony Za oskarżonego w wąskim ujęciu (sensu stricto) uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o skazanie bez przeprowadzania rozprawy lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Pojęcie oskarżenia obejmuje oskarżenie publiczne, oskarżenie subsydiarne i prywatne.

134 Oskarżony Jednym z najistotniejszych uprawnień oskarżonego jest prawo do obrony z możliwością korzystania z pomocy obrońcy (art. 6 k.p.k.). Prawo do skorzystania z pomocy ustanowionego obrońcy przysługuje oskarżonemu na każdym etapie postępowania karnego oraz nie doznaje żadnych ograniczeń i jest niewątpliwie warunkiem rzetelnego procesu. Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców (art. 77 k.p.k.).

135 Oskarżony!!! Proszę powtórzyć zagadnienia dotyczące domniemania niewinności oraz prawa do obrony: pojęcie obrony materialnej i formalnej, obrona fakultatywna, obligatoryjna (przesłanki!), z urzędu.

136 Oskarżony Podstawowe prawa oskarżonego: prawo do obrony, prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim (art k.p.k.), prawo do swobodnego porozumiewania się z obrońcą (art. 73 k.p.k.),

137 Oskarżony Art. 73 k.p.k. 1. Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie. 2. W postępowaniu przygotowawczym prokurator, udzielając zezwolenia na porozumiewanie się, może zastrzec w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona. 3. Jeżeli wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, prokurator, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, może również zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą. 4. Zastrzeżenia, o których mowa w 2 i 3, nie mogą być utrzymywane ani dokonane po upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego.

138 Oskarżony prawo do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania (art k.p.k., art k.p.k.), prawo do zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu (art k.p.k., art k.p.k.), prawo do składania wniosków dowodowych.

139 Oskarżony Art. 175 k.p.k. 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć. 2. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu.

140 Oskarżony art k.p.k.: Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. W przepisie tym wyrażona została zasada nemo se ipsum accusare tenetur. Zasada ta jest konsekwencją obowiązywania w procedurze karnej zasady domniemania niewinności wyrażonej w treści art. 5 1 k.p.k.

141 Oskarżony Niemożność zmuszania oskarżonego do dostarczania dowodów przeciwko sobie, oznacza zakaz wymuszania na nim aktywnej formy dostarczenia dowodów, nie musi to jednak oznaczać braku obowiązku znoszenia pewnych działań skierowanych wobec osoby dostarczającej dowodu. To na oskarżycielu publicznym, dążącym do uzyskania sprawiedliwego rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu, spoczywa ciężar dowodu (onus probandi), co najogólniej oznacza obowiązek udowodnienia oskarżonemu sprawstwa i winy, a w konsekwencji - obalenia domniemania niewinności.

142 Oskarżony Oskarżony (podejrzany) może być zmuszony do bycia biernym źródłem informacji, nawet dla siebie niekorzystnych. Ma on obowiązek znoszenia niektórych czynności, które mogą dostarczyć dowodów go obciążających.

143 Oskarżony Art. 74 k.p.k. 2. Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się: 1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom, 2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt 3, 3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób. 3. W stosunku do osoby podejrzanej można dokonać badań lub czynności, o których mowa w 2 pkt 1, a także, przy zachowaniu wymagań określonych w 2 pkt 2 lub 3, pobrać krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne wydzieliny organizmu. 3a. Oskarżonego lub osobę podejrzaną wzywa się do poddania się obowiązkom wynikającym z 2 i 3. W razie odmowy poddania się tym obowiązkom oskarżonego lub osobę podejrzaną można zatrzymać i przymusowo doprowadzić, a także stosować wobec nich siłę fizyczną lub środki techniczne służące obezwładnieniu, w zakresie niezbędnym do wykonania danej czynności.

144 Oskarżony Orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka: 1. Saunders przeciwko Wielkiej Brytanii (19187/91), 2. Jalloh przeciwko Niemcom (54810/00), 3. Funke przeciwko Francji (10828/84).

145 Oskarżony Prawo do nieobciążania się (prawo do niedostarczania dowodów na swoją niekorzyść) nie zostało wprost uregulowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Odróżnia to zatem EKPC od Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, który w art. 14 ust. 3 lit. g przewiduje prawo do bycia nieprzymuszanym do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy, a także Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka, której art. 8 ust. 3 stanowi, że przyznanie się przez oskarżonego do winy będzie ważne tylko wtedy, gdy jest uczynione bez jakiegokolwiek przymusu. Pomimo jednak tego, że EKPC nie zawiera wprost wyartykułowanego prawa do niedostarczania dowodów na swoją niekorzyść, Europejski Trybunał Praw Człowieka wskazuje w swoim orzecznictwie, iż prawo to jest niebudzącym wątpliwości standardem międzynarodowym, a także nieodłącznym elementem prawa do rzetelnego procesu karnego uregulowanego w art. 6 EPKC. Jest to zatem prawo, które w sposób dorozumiany (tzw. implied right) składa się na standard rzetelnego procesu karnego. Jak podnosi się w doktrynie, dowodem akceptacji stanowiska, że prawo do nieobciążania się wynika implicite z art. 6 EKPC jest zaniechanie uregulowania tego uprawnienia wprost w Protokole 7 do EKPC, który uzupełnia jej treść o kilka najistotniejszych uprawnień z zakresu prawa karnego. W. Jasiński, Prawo do nieobciążania się w procesie karnym w świetle standardów strasburskich, Prokuratura i Prawo 7-8/2015

146 Oskarżony Złożenie przez oskarżonego wyjaśnień jest jego prawem, a nie obowiązkiem. Oskarżony ma prawo do milczenia i nieskładania wyjaśnień, które mogłyby być wykorzystywane przeciwko niemu w postępowaniu. Jest to najważniejszy element wynikającej z zasady domniemania niewinności i łączonej z szeroko rozumianym prawem do obrony wolności każdego od samooskarżania się (nemo se ipsum accusare tenetur). Przywilej ten, uważany za immanentny składnik kultury prawniczej społeczeństwa demokratycznego, oznacza wolność oskarżonego od prawnego obowiązku udzielania w jakikolwiek sposób aktywnej pomocy organom procesowym w udowadnianiu okoliczności niekorzystnych dla niego z punktu widzenia odpowiedzialności karnej. Innymi słowy, oznacza to brak możliwości żądania od oskarżonego, aby aktywnie podejmował czynności procesowe, które prowadziłyby do samooskarżenia, ściślej samoobwinienia. W. Kociubiński, Prawo oskarżonego do milczenia - możliwe konsekwencje i granice, XX-lecie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu. Praca zbiorowa, Wrocław 2011

147 Oskarżony W polskim k.p.k. przywilej przeciwko samooskarżeniu został wyrażony w art k.p.k., zgodnie z którym oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Prawo do milczenia zostało z kolei ujęte w art k.p.k. stanowiącym, że oskarżony (również podejrzany - art k.p.k.) ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub składania wyjaśnień. O prawie tym należy oskarżonego pouczyć. Nakaz pouczenia o prawie wskazanym w art k.p.k. został skonkretyzowany w art. 300 i k.p.k. Przepis art. 300 stanowi, że przed pierwszym przesłuchaniem podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym należy pouczyć go m.in. o jego uprawnieniu do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania. Natomiast w art k.p.k., który ma zastosowanie w postępowaniu sądowym, obowiązkiem udzielenia oskarżonemu takiego pouczenia obarcza się przewodniczącego ( ). W. Kociubiński, Prawo oskarżonego do milczenia - możliwe konsekwencje i granice, XXlecie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu. Praca zbiorowa, Wrocław 2011

148 Oskarżony Oskarżony (podejrzany) ma obowiązek stawiać się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, o czym należy go pouczyć przy pierwszym przesłuchaniu (art. 75 k.p.k.)

149 Reprezentanci stron procesowych

150 Reprezentanci stron procesowych Osoby działające za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego - pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub jej przedstawiciela ustawowego - zarządzenie prezesa sądu lub referendarza sądowego (np. art. 81 k.p.k.) - przepis ustawy