RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ Badany obszar : efekty

Transkrypt

1 Zespół Szkół w Radzyniu Chełmińskim, Gimnazjum im Jana Pawła II 2011/2012 RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ Badany obszar : efekty Prezentowany raport jest rezultatem ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Radzyniu Chełmińskim przez wyznaczony zespół ds. ewaluacji w składzie : Hanna Bazylczuk, Romualda Erdmańska, Andrzej Junkier, Mariola Kwak. Ewaluacja dotyczyła jednego z obszarów działalności szkoły efekty, czyli grupy danych, które informują o efektach działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły. W trakcie ewaluacji zebrano informacje pochodzące z różnych źródeł: od nauczycieli, uczniów i pracowników niepedagogicznych przy wykorzystaniu różnych metod badawczych. Dzięki temu ewaluacja dała wyniki o dużym stopniu wiarygodności. Zadania ujęte w harmonogramie zostały zrealizowane w dniach roku. Objęto nimi 113 uczniów i 18 nauczycieli. Przeprowadzono analizę dokumentów oraz dyskusję fokusową z przedstawicielami SU, RP, RR i pracownikami niepedagogicznymi. Na podstawie zebranych danych został sporządzono raport. Analizę wyżej wymienionych metod badawczych przedstawiamy w formie załączników. Załącznik nr 1 : analiza ankiety skierowanej do uczniów klas drugich ( Moja szkoła ) i trzecich ( Mój dzień ) ; Załącznik nr 2 : analiza ankiety skierowanej do nauczycieli, Załącznik nr 3 : analiza dokumentacji szkolnej, Załącznik nr 4 :sprawozdanie z dyskusji fokusowej. Informacje o szkole Nazwa placówki Gimnazjum Patron Im Jana Pawła II Typ placówki Gimnazjum Miejscowość Radzyń Chełmiński Ulica Sady Numer 14 Kod pocztowy Urząd pocztowy Radzyń Chełmiński Telefon Ilość uczniów 228 Ilość oddziałów 9+1 Wymaganie: Analizuje się wyniki egzaminu gimnazjalnego, W szkole analizuje się wyniki egzaminów zewnętrznych, stosując ilościowe i jakościowe metody. Na analizę ilościową składa się zestawienie wyników poszczególnych uczniów i klas z wynikami uzyskanymi w szkole, powiecie, województwie i kraju. Dotyczy to trzech części egzaminów: humanistycznej, matematyczno- przyrodniczej oraz egzaminu z języka angielskiego. Po opublikowaniu przez OKE w Gdańsku danych o EWD nauczyciele analizują 1

2 czynniki wpływające na osiągnięcia edukacyjne. Na podstawie szczegółowej analizy wyników egzaminu formułowane są wnioski, mające na celu podwyższenie jakości nauczania. Wstępnej analizy wyników dokonują wychowawcy klas trzecich gimnazjum oraz nauczyciele wiodących przedmiotów, którzy przedstawiają je podczas posiedzenia całej Rady Pedagogicznej. Wspólnie dokonuje się analizy zadań egzaminacyjnych, kartotek arkuszy i rozwiązywalności poszczególnych zadań. Wszelkie zestawienia opracowywane są w formie opisowej, tabelarycznej oraz w formie wykresów i prezentacji multimedialnej, co potwierdzają protokoły ze spotkań i wyniki analiz. Nauczyciele stwierdzili, że znają wnioski z analizy wyników egzaminów zewnętrznych z poprzedniego roku szkolnego, ponieważ otrzymali pełną informację w tym zakresie. Szczegółowa analiza ilościowa i jakościowa wyników egzaminu pozwala określić poziom wiedzy oraz umiejętności uczniów, wskazać ich mocne i słabe strony, a także podejmować efektywne działania na rzecz podnoszenia jakości kształcenia. Znajomość wyników analiz nauczyciele wykorzystują do planowania pracy z uczniami ( w tym z uczniami z dysfunkcjami i uzdolnionymi ), a także organizacji procesu dydaktycznego. Z ankiet i analizy dokumentów wynika, iż w szkole systematycznie wdrażane są wnioski z analizy wyników egzaminu. Przykładem tego jest ich uwzględnianie podczas planowania procesu dydaktycznego. Nauczyciele różnych przedmiotów, opracowując rozkłady materiału, kładą nacisk na kształcenie tych umiejętności, które wypadły słabo. Co roku przeprowadza się egzaminy próbne ze wszystkich części. Ankietowani nauczyciele podali następujące przykłady zastosowania praktycznego wniosków: modyfikacja metod i form pracy, doskonalenie organizacji i programu zajęć pozalekcyjnych, indywidualizacja procesu nauczania. Analiza dokumentacji szkolnej wykazała, że w oparciu o wyniki egzaminu formułowane są wnioski, które pozwalają na ukierunkowanie pracy nauczyciela danego przedmiotu. Wzrost efektów kształcenia jest szczególnie widoczny w trzyletnich wskaźnikach EWD. Z analizy dokumentów wynika także, że: nastąpiło zmniejszenie drugoroczności (2009/2010-1,96 % niepromowanych a w 2010/2011-0,87% niepromowanych uczniów), uczniowie odnoszą znaczące sukcesy w konkursach przedmiotowych i tematycznych oraz artystycznych i sportowych na szczeblu powiatowym i wojewódzkim, wyniki egzaminów zewnętrznych osiągnęły czwarty stanin zarówno w części humanistycznej jak i matematyczno-przyrodniczej Z ankiet skierowanych do nauczycieli wynika, że w bieżącym i poprzednim roku szkolnym podejmowali szereg działań, które w większości przyczyniły się do wzrostu efektów kształcenia. Fakt, że wszystkie wyniki przeprowadzanych analiz służą formułowaniu i realizowaniu wniosków do dalszej pracy, potwierdzono podczas analizy dokumentacji szkolnej, która pozwoliła na uzupełnienie danych i stwierdzenie, że działania nauczycieli ukierunkowane były na doskonalenie tych umiejętności, które na egzaminie wypadły najsłabiej. Wymaganie: Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności W wyniku badań ustalono, że uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności zgodne z podstawą programową, w szkole diagnozuje się i analizuje ich osiągnięcia, uwzględniając możliwości rozwojowe. Formułuje się także i wdraża wnioski z analizy osiągnięć uczniów, co przyczynia się do poprawy wyników nauczania. Stwierdzono to na podstawie danych uzyskanych z ankiet (przeprowadzonych z uczniami klas II i III oraz nauczycielami ) i analizy dokumentacji. 2

3 Z uzyskanych od nauczycieli danych wynika, że uczniowie opanowali w poprzednim roku szkolnym wiadomości i umiejętności opisane w podstawie programowej. Wszyscy nauczyciele gimnazjum stwierdzili, że analizują osiągnięcia uczniów. Analizy te prowadzone są systematycznie podczas posiedzeń rady pedagogicznej, w ramach pracy zespołów klasowych i przedmiotowych oraz indywidualnie przez nauczycieli i wychowawców. Wnioski z analiz przedkładane są wszystkim nauczycielom uczącym w danej klasie podczas spotkań Zespołów Wychowawczych. Analizy wskazują nauczycielom, których uczniów należy otoczyć opieką w ramach zajęć wspierających ich rozwój, a którym zaproponować zajęcia rozwijające ich uzdolnienia, bądź stosować wobec nich indywidualizację procesu dydaktycznego. Badano również, czy wdrażane wnioski z prowadzonych analiz wyników nauczania przyczyniają się do wzrostu efektów kształcenia. Ustalono, że szczegółowa analiza ilościowa i jakościowa wyników egzaminu dokonywana przez nauczycieli co roku, pozwala określić poziom wiedzy i umiejętności uczniów, wskazać mocne i słabe strony oraz podejmować efektywne działania na rzecz podnoszenia jakości kształcenia. Nauczyciele wymienili szereg wniosków z analizy osiągnięć uczniów, które zostały Wykorzystane w procesie nauczania. Pozwoliły one między innymi na odpowiednią organizację procesu dydaktycznego. Przeprowadzenie diagnozy na wejściu decyduje o podziale na grupy językowe pod względem stopnia zaawansowania, a zdiagnozowanie możliwości intelektualnych pozwala we właściwy sposób indywidualizować proces dydaktyczny. Kolejnym elementem sprzyjającym uczniom w uzyskiwaniu lepszych efektów kształcenia jest przyjazna postawa nauczycieli wobec uczniów. Nauczyciele dostrzegają możliwości uzyskania lepszych wyników przez uczniów. Uważają, że są oni w większości zdyscyplinowani, zaangażowani, aktywni, uzyskują lepsze wyniki, a także mają chęć do nauki i przejawiają własną inicjatywę. Natomiast rodzice pytani, czy ich zdaniem nauczyciele w tej szkole wierzą w możliwości uczniów, jednoznacznie odpowiedzieli, że zdecydowanie tak. Wskazali oni jednocześnie, że nauczyciele okazują swoją wiarę w uczniów poprzez zachęcanie ich do pracy dodatkowej (zadania, występy artystyczne), wspieranie i dawanie możliwości wykazania się słabszym uczniom podczas lekcji i zajęć pozalekcyjnych, zachęcanie do poprawy ocen. Widoczna jest wyraźnie ogromna życzliwość okazywana uczniom przez nauczycieli. Uczniowie dodali że: nauczyciele chwalą ich osiągnięcia, proponują udział w zajęciach dodatkowych, motywują do udziału w konkursach, pocieszają w przypadku braku sukcesu. Twierdzą oni, że nauczyciele nie okazują braku wiary w ich możliwości, zdecydowanie w nich wierzą. Reasumując realizację tego wymagania, należy stwierdzić, ze w szkole formułuje się i wdraża wnioski z analizy osiągnięć uczniów. Dostrzega się możliwości uzyskiwania przez uczniów lepszych wyników w nauce, a wdrożone wnioski przyczyniają się do poprawy wyników nauczania. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności zgodne z podstawą programową. W szkole skutecznie diagnozuje się i analizuje osiągnięcia uczniów, uwzględniając ich możliwości rozwojowe. Wymaganie: Uczniowie są aktywni Uczniowie naszego gimnazjum chętnie uczestniczą w zajęciach prowadzonych w szkole, są samodzielni w podejmowaniu różnorodnych zadań na rzecz własnego rozwoju i rozwoju szkoły, a także podejmują inicjatywy, które w miarę możliwości są realizowane. W celu uzyskania informacji o stopniu spełniania wymagania przeprowadzono ankiety dla nauczycieli oraz uczniów klas II i III gimnazjum, dokonano analizy dokumentów. Tematyki tej dotyczyły także pytania kluczowe dyskusji fokusowej. 3

4 Nauczyciele pytani o zaangażowanie uczniów podczas prowadzonych zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych ocenili ich aktywność na poziomie 6 i 7 w ośmiostopniowej skali wskazanej w ankiecie. Podczas wywiadu nauczyciele stwierdzili, że podejmują oni różnorodne działania mające na celu zwiększenie aktywności uczniów podczas lekcji. Stosują metody mobilizujące uczniów do pracy (projekty edukacyjne, techniki multimedialne, doświadczenia). Wykorzystują indywidualne możliwości uczniów w przygotowaniu i prowadzenia zajęć teatralnych, różnorodnych konkursów wiedzowych, artystycznych, zawodów sportowych, w których przygotowaniu często udział biorą całe klasy. Stopień zaangażowania uczniów poddano analizie także podczas obserwacji zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych prowadzonych w szkole. Stwierdzono wówczas, że aktywność uczniów ma związek z działaniami nauczyciela (formy i metody pracy, pomoce dydaktyczne), a także, że uczniowie chętnie pracują zarówno zespołowo, jak i indywidualnie. Duże zaangażowanie uczniów w zajęcia szkolne i pozalekcyjne potwierdzili również rodzice i pracownicy niepedagogiczni w czasie dyskusji fokusowej. Bardzo interesujące były także wypowiedzi uczniów. Stwierdzili oni, że wszystkie lub niemal wszystkie zajęcia obowiązkowe ( 55%) oraz pozalekcyjne (37%) bardzo ich mobilizują do pracy. Nauczyciele stwierdzili, że uczniowie podejmują działania wpływające na rozwój szkoły: inicjują działania społeczne w ramach SU, uczestniczą w konkursach szkolnych, pozaszkolnych oraz w zawodach sportowych i imprezach okolicznościowych, realizują projekty edukacyjne o zasięgu szkolnym, krajowym ( e-akademia)i międzynarodowym ( Comenius), organizują działalność wolontariacką ( Caritas, PCK ), biorą aktywny udział w działalności harcerskiej. Wszystko to wpływa na kształtowanie postaw wychowawczych. Bardzo ważne są również wypowiedzi samych uczniów, którzy zarówno w ankietach, jak i w czasie dyskusji fokusowej stwierdzili, że mają możliwość wpływania na swój rozwój, ponieważ mogą zgłaszać własne pomysły zajęć dodatkowych organizowanych w szkole (np. kółko fizyczne) oraz wpływać na działalność Samorządu Uczniowskiego ( "szczęśliwy numerek" upoważniający do zwolnienia z pytania w danym dniu, prowadzenia radiowęzła szkolnego). Mają także wpływ na to, jakie zagadnienia są omawiane na godzinach wychowawczych, zgłaszają chęć udziału w akcjach charytatywnych (np. pomoc dla Domu Dziecka, akcja Góra Grosza, zbieranie nakrętek., pomoc słabszym lub chorym kolegom). Ponadto uczniowie twierdzą, że mają wpływ na organizację zajęć 50% stosunek nauczycieli do uczniów 58%) oraz zakres omawianego materiału 26%. Uważają, że jeżeli jakieś ich pomysły były odrzucane, to tylko wtedy, gdy były nierealne i przekraczały możliwości finansowe oraz organizacyjne szkoły. Nauczyciele uzupełnili te informacje, podając kolejne przykłady działalności uczniów (udział w pracach kół, konkursach szkolnych i pozaszkolnych, zawodach sportowych oraz imprezach środowiskowych i akcjach wolontariackich). Podkreślili, że pomagają uczniom planować własny rozwój w dłuższej perspektywie, np. poprzez działalność związaną z doradztwem zawodowym. W gablotach umieszczone są zdjęcia dokumentujące udział uczniów w różnych konkursach, meczach, uroczystościach szkolnych oraz informacje o udziale gimnazjalistów w różnego rodzaju projektach edukacyjnych. 4

5 Rodzice w trakcie dyskusji fokusowej podkreślili udział uczniów w zajęciach sportowych oraz artystycznych. Doceniają również fakt, że nauczyciele dają uczniom możliwość wyboru zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Pomocna jest w tym coraz lepsza baza dydaktyczna szkoły. Reasumując, można jednoznacznie stwierdzić, że uczniowie Gimnazjum są samodzielni w podejmowaniu różnorodnych form aktywności na rzecz własnego rozwoju i rozwoju szkoły, uzyskując przy tym dużą pomoc ze strony nauczycieli. Szkoła stwarza szereg możliwości sprzyjających rozwojowi uczniów, promuje i skutecznie wyzwala ich aktywność, a także stara się realizować działania zainicjowane przez uczniów. Wymaganie: Respektowane są normy społeczne W naszym gimnazjum respektowane są normy społeczne. W celu uzyskania danych potrzebnych do opisu tego wymagania przeprowadzone zostały analizy ankiet skierowanych do uczniów i nauczycieli oraz dyskusja fokusowa. Wszystkie dane uzyskane w wyniku badań potwierdzają, że gimnazjum jest szkołą, w której uczniowie czują się bezpiecznie i wiedzą, jakich zachowań się od nich oczekuje. Potwierdzają to m.in. odpowiedzi na pytania zawarte w ankietach 79 % czuje się bezpiecznie na terenie szkoły także poza zwykłymi godzinami jej pracy). Ci sami uczniowie zapytani o to, czy w ciągu ostatniego roku szkolnego zdarzyły się w szkole sytuacje zagrażające ich bezpieczeństwu, wskazali jedynie, że ktoś ich obrażał, wymyślał( 66 %), ktoś obrażał osobę z klasy (79 %), ktoś z klasy został pobity ( 21 %). Jednocześnie uczniowie stwierdzili, że nie zostali pobici( 79%), nie używano w trakcie bójki ostrego narzędzia ( 100%), nie byli świadkiem bójki z użyciem ostrego narzędzia( 97%), nie zmuszano ich do kupowania czegoś za własne pieniądze ( 95%), nie ukradziono jakiegoś przedmiotu lub pieniędzy ( 92 %). Warto zauważyć, że zdaniem 74 % uczniów nie ma miejsc w szkole, w których czują się mało bezpiecznie. Podczas ankietowania uczniowie potwierdzili, że czuli się bezpiecznie podczas lekcji ( 85 %) oraz podczas przerw (84 %). O kwestii bezpieczeństwa rozmawiano także z rodzicami i pracownikami niepedagogicznymi szkoły, którzy podczas dyskusji stwierdzili, że ten obszar działalności na pewno należy do jej mocnych stron (regulaminy szkolne, monitoring, aktywne dyżury nauczycieli, do których włączani są pracownicy niepedagogiczni). Rodzice stwierdzili, że reakcja nauczycieli na ryzykowne zachowania uczniów jest natychmiastowa. Kolejną badaną kwestią była znajomość przez uczniów obowiązujących w szkole norm, aż 89% uczniów stwierdziło, że obowiązujące zasady właściwego zachowania się są dla nich jasne. Uważają też, że nauczyciele przestrzegają zasad, które sami głoszą ( 79 %). Uczniowie Gimnazjum wiedzą, jakich zachowań się od nich oczekuje, jakie normy i zasady postępowania obowiązują w szkole, jakie uczniowie mają prawa i obowiązki, a także czego nie mogą robić. Należy również zwrócić uwagę na to, że w szkole prowadzona jest diagnoza zachowań uczniów i zagrożeń, co potwierdzone zostało podczas analizy dokumentów. Główne działania w tym zakresie to: ciągła obserwacja uczniów, systematyczne wpisy pochwał i uwag o właściwym lub niewłaściwym zachowaniu do dzienników szkolnych, przeprowadzanie ankiet przez pedagoga szkolnego, 5

6 wymiana informacji o zachowaniu uczniów w ramach spotkań zespołów wychowawczych, Przedkładanie przez wychowawców w trakcie rad klasyfikacyjnych charakterystyk uwzględniających informacje o zachowaniu uczniów, składanie przez pedagoga szkolnego podczas posiedzeń rad pedagogicznych sprawozdań. W omawianym zakresie zasięgano również, w czasie dyskusji fokusowej, opinii rodziców, którzy stwierdzili, że pozytywne zachowania dzieci dostrzegane są przez nauczycieli.warto zwrócić uwagę, że w szkole podejmuje się a działania w celu eliminowania zagrożeń. Dokonuje się tego poprzez: systematyczne kontakty z uczniami sprawiającymi kłopoty wychowawcze oraz ich rodzicami, a w razie potrzeby posiedzenia zespołu wychowawczego, kontrolę prawidłowości pełnienia dyżurów nauczycielskich podczas przerw, typowanie uczniów do nagród, pochwał, wyróżnień, dyplomów. Należy również podkreślić, że szkoła podejmuje i modyfikuje działania mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie pożądanych zachowań. Z analizy dokumentów wynika, że modyfikacji podlegają systemy oceniania: Szkolny Program Wychowawczy i Szkolny Program Profilaktyczny. Związane to jest przede wszystkim z kierunkami polityki oświatowej państwa. Należy również zauważyć, że szkoła podejmuje wiele działań mających na celu wzmacnianie pożądanych zachowań: nagradzanie i wyróżnianie uczniów na zakończenie roku szkolnego za pracę na rzecz szkoły, przyznawanie statuetki absolwenta, udzielanie pochwał podczas apeli szkolnych i prezentowanie osiągnięć u Również rodzice i pracownicy niepedagogiczni wymienili wiele działań szkoły mających na celu wzmacnianie pozytywnych zachowań uczniów, a wśród nich dyplomy i nagrody za udział w konkursach, za osiągnięcia sportowe oraz frekwencję, a także zamieszczanie informacji o osiągnięciach w gablocie, na stronie internetowej szkoły i w gazecie regionalnej. Warto podkreślić, że nauczyciele i pracownicy niepedagogiczni podczas wywiadów stwierdzili, że starają się dawać uczniom dobry przykład własnym zachowaniem. Na uwagę zasługuje fakt, że podczas modyfikacji działań wychowawczych uwzględnia się inicjatywy uczących się, co potwierdzają dane uzyskane z wywiadów (nauczyciele, uczniowie) oraz ankiet ( nauczyciele). Zainstalowano szkolny radiowęzeł, który obsługiwany jest przez Samorząd Uczniowski. Uczniowie włączyli się w akcje charytatywne na rzecz wychowanków Domu Dziecka i pacjentów szpitala oraz Domu Opieki Społecznej w ramach akcji I ty możesz zostać świętym Mikołajem. Jednocześnie 88 % nauczycieli pytanych o to, czy podejmowane przez nich działania wychowawcze uwzględniają inicjatywy i opinie uczniów odpowiedziała, że raczej tak i zdecydowanie tak. Jednak 6 % odpowiedziało jednoznacznie, że podejmowane przez nich działania wychowawcze nie uwzględniają inicjatyw i opinii uczniów. Uczniowie potwierdzili, że mogą zgłaszać pomysły dotyczące zasad postępowania w szkole, ich praw i obowiązków np. wprowadzono "szczęśliwy numerek", który upoważnia do zwolnienia z pytania w danym dniu. Uczniowie mogą też wpływać na ustalanie terminów prac klasowych tak, żeby się nie dublowały. Nauczyciele stwierdzili, że dużym sukcesem jest angażowanie się uczniów w akcje charytatywne i wolontariat. Wymieniając niepożądane zachowania uczniów, które zdarzają się w szkole, stwierdzili, że pojawiają się one bardzo rzadko. Z analizy dokumentów wynika,że szkoła podejmuje wiele skutecznych, różnorodnych i szeroko zakrojonych działań mających na celu zapewnienie uczniom bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego oraz wychowanie uczniów zgodnie z przyjętymi normami. 6

7 Podsumowując, należy stwierdzić, że nasze gimnazjum jest szkołą bezpieczną, a uczniowie dobrze znają obowiązujące w szkole normy i prezentują zachowania zgodne z wymaganiami. W szkole prowadzone są diagnozy zachowań uczniów oraz analizy i modyfikacje podejmowanych działań mających na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie pożądanych zachowań. Wnioski z ewaluacji: 1.W Gimnazjum w Radzyniu Chełmińskim prowadzone są systematyczne, wszechstronne i efektywne działania mające na celu zdiagnozowanie poziomu wiedzy, umiejętności i zachowania uczniów. Wnioski z analiz dokonywanych w kontekście możliwości rozwojowych uczniów są wdrażane w i nastawione na eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie pożądanych zachowań. 2. Szkoła podejmuje różnorodne działania związane z analizami wyników egzaminów zewnętrznych i wdrażaniem w życie wniosków z nich wynikających.wyniki egzaminów zewnętrznych, wyrażone w skali staninowej, uzyskane w ciągu ośmiu ostatnich lat były na poziomie średnim i wyżej średnim. 3. Oferta edukacyjna szkoły jest bardzo bogata i tworzona przy współudziale uczniów. Zwraca uwagę aktywność własna i samodzielność uczniów, ich duże zaangażowanie w zajęcia szkolne i pozalekcyjne oraz świadome działania podejmowane na rzecz własnego rozwoju oraz rozwoju szkoły. 4. Podejmowane przez szkołę działania umożliwiają uczniom odnoszenie sukcesów i samorealizację. 5. Uczniowie czują się w szkole bezpiecznie. Szkoła podjęła szereg skutecznych działań dla zapewnienia wszystkim uczniom poczucia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego w każdym miejscu na jej terenie, w trakcie zajęć organizowanych przez szkołę, a także podczas przerw. 6. Uczniów Gimnazjum wyróżnia dobra znajomość i przestrzeganie obowiązujących w szkole norm i zasad, które są jasno określone Dorośli starają się dawać uczniom dobry przykład przez własne zaangażowanie w podejmowane działania. 7